Оқушылардың ауылшаруашылық машиналарын жөндеу мамандығына қызығушылығын қалыптастырудың әдіс –тәсілдер жүйесі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
I. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері...7
1.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. Қазіргі замандағы оқыту технологиялары және оларды іріктеу ... ... ... ... 33
II. Оқушылардың ауылшаруашылық машиналарын жөндеу мамандығына қызығушылығын қалыптастырудың әдіс .тәсілдер жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.1. Ауыл шаруашылық жаңа технологиялық оқыту әдістемесін құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.2. Жаңа оқыту технлогиясының тиімді тәжірибеде тексеру ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
Қоланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
I. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері...7
1.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. Қазіргі замандағы оқыту технологиялары және оларды іріктеу ... ... ... ... 33
II. Оқушылардың ауылшаруашылық машиналарын жөндеу мамандығына қызығушылығын қалыптастырудың әдіс .тәсілдер жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.1. Ауыл шаруашылық жаңа технологиялық оқыту әдістемесін құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.2. Жаңа оқыту технлогиясының тиімді тәжірибеде тексеру ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
Қоланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техника да, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі, осыған орай маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктерді қажет етеді. Мұндай бетбұрыстар адамның іс-әрекетін өзгертіп қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде жаңаша қалыптасуын талап етеді. Осымен байланысты жоғары оқу орындары білім беруде адамның игерген білім, дағдысымен шектелмей, оның шығармашылық белсенділігін, кәсіби біліктілігін, өз бетімен әрекет жасау мүмкіндігін, өз пәніне қызығушылығын, ғылыми көзқарасын, кәсіби мәдениетін, педагогтік шеберлігін, т.б. қалыптастыруы қажет.
Білімгерлердің бойында мұндай қасиет пен қабілет қалыптасуы үшін оқу процесіне оқытудың жаңа нысаналарын, жаңа технологияларды енгізу қажеттілігі туып отыр.
Білім саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды жақсарту және азаматтардың білім алуға конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Білім» мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығы 2000 жылы қырқүйектің 30-ыншы жұлдызында шығып, мемлекеттік бағдарлама бекітілді. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына сәйкес жастардың бойында адамгершілік қасиеттердің: ұлттық мақтаныш, патриоттық сезім, адамдарға гумандық қарым-қатынас, ұлттық үрдістегі өзіндік мәдениетін сыйлауды, адамгершілік мінез-құлықтың қалыптасуын талап етеді.
Бұл болашақ кәсіптік оқыту педагогтарының жеке тұлғасын тәрбиелеуші ретінде қалыптастырудың жаңа тәсілінің дәріптелуін, кәсіптік-педагогикалық білім берудің заман талабына сай жаңа мақсаттарын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінуін, тұлғаның қоғам дамуының белгілі бір деңгейге жетуін талап етеді.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша көңіл бөлінеді.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Тіпті әр тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Сондықтан, оқытуда әртүрлі әдістерді қолдану қажет.
Біздің ел нарықты экономика жағдайында өмір сүріп отыр. Бұл жағдайда әрбір адамның іс-әрекеті оның практикалық іс-әрекетінің міндетті құраушы компоненті болады.
Экономикалық тәрбие – кең мағынасында қоғамның жеке тұлғаны табысты өндірістік-шаруашылық іс-әрекетке дайындау мақсатына жүйелі түрде бағытталған ықпалы, қоғамның экономикалық және адамгершілік-құқықтық негіздеріне сәйкес ойлау амалын, іс-әрекетін қалыптастыру, қоғамның әрбір мүшесінде меншіктің барлық түріне шаруақорлық қарым-қатынасты тәрбиелеу.
Білімгерлердің бойында мұндай қасиет пен қабілет қалыптасуы үшін оқу процесіне оқытудың жаңа нысаналарын, жаңа технологияларды енгізу қажеттілігі туып отыр.
Білім саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды жақсарту және азаматтардың білім алуға конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Білім» мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығы 2000 жылы қырқүйектің 30-ыншы жұлдызында шығып, мемлекеттік бағдарлама бекітілді. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына сәйкес жастардың бойында адамгершілік қасиеттердің: ұлттық мақтаныш, патриоттық сезім, адамдарға гумандық қарым-қатынас, ұлттық үрдістегі өзіндік мәдениетін сыйлауды, адамгершілік мінез-құлықтың қалыптасуын талап етеді.
Бұл болашақ кәсіптік оқыту педагогтарының жеке тұлғасын тәрбиелеуші ретінде қалыптастырудың жаңа тәсілінің дәріптелуін, кәсіптік-педагогикалық білім берудің заман талабына сай жаңа мақсаттарын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінуін, тұлғаның қоғам дамуының белгілі бір деңгейге жетуін талап етеді.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша көңіл бөлінеді.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Тіпті әр тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Сондықтан, оқытуда әртүрлі әдістерді қолдану қажет.
Біздің ел нарықты экономика жағдайында өмір сүріп отыр. Бұл жағдайда әрбір адамның іс-әрекеті оның практикалық іс-әрекетінің міндетті құраушы компоненті болады.
Экономикалық тәрбие – кең мағынасында қоғамның жеке тұлғаны табысты өндірістік-шаруашылық іс-әрекетке дайындау мақсатына жүйелі түрде бағытталған ықпалы, қоғамның экономикалық және адамгершілік-құқықтық негіздеріне сәйкес ойлау амалын, іс-әрекетін қалыптастыру, қоғамның әрбір мүшесінде меншіктің барлық түріне шаруақорлық қарым-қатынасты тәрбиелеу.
Қолданған әдебиеттер тізімі
1 Студенттердің педагогикалық практикасы: оқу-әдістемелік құрал.- Алматы, 2004. - 76б (К.М.Беркімбаев, Е.Д.Оразбаевпен бірлестікте).
2 Жалпы психология және педагогика негіздері: оқу-әдістемелік құрал.-Алматы, 2005.-75б(Е.К.Қуандыковпен бірлестікте).
3 Психологиялық жаттығулар, тестілер, тапсырмалар: оқу-әдістемелік құрал.-Алматы, 2006. – 75б.(К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
4 Жан тыныштығы тән саулығы //Білім-Образования.- 2003.- №4 (14).- 215-218б (К.М.Беркімбаев, Ы.С.Молдалиевпен бірлестікте).
5 Ұстаз беделі кәсіби шеберлікте. «Шоқан тағлымы-10» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция матреиалы.- Көкшетау, 2005.- ІІ том.-91-92б (К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
6 Бүгінгі студент- келешек білікті маман // Білім-Образование.- 2006. - №3.- 61-64б (К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
7 Педагогтарды кәсіби даярлаудың қазіргі мәселелері. «Экология, білім, ғылым және қоғам» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның еңбектері.- Кентау,2006.-345-349б (К.М.Беркімбаев, А.Исаевамен бірлестікте).
8 Кредиттік технологияны қолдану маңызы. «Экология, білім, ғылым және қоғам» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның еңбектері.- Кентау,2006.-396-398б (К.М.Беркімбаев, М.Сарбаевамен бірлестікте).
9 Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың құрылымдық-логикасы: «Шоқан тағлымы-12» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция.- Көкшетау, 2007.- І том.- 340-342б.
10 Педагогикалық технология болашақ мұғалімдердің білім сапасын арттырудың құралы: Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары.- Тараз.- І том.- 2007.- 173-177б.
13 Бірінші курс студенттерін болашақ қызметін бейімдеу шарттары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның матеиалдары.- Тараз,2007.-168-172б.
12 Кредиттік технология негізінде студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру: Жалпы және кәсіби педагогиканың өзекті мәселелері атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.- Қарағанды, 2005.- І том.- 70-72б.
14 Жаңа формациядағы мұғалімдерді дайындаудағы психология және педагогика пәндерінің рөл: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материлдары.- Көкшетау, 2007.- І том.- 75-80б.
15 Педагогикалық практиканың болашақ мұғалімдерді дайындаудағы маңызы: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.- Тараз, 2007.- І том.- 175-180б.
16 Жаңа педагогикалық технологиялар- болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру құралы //Ізденіс.- Алматы, 2007.- №4.
17 Жаңа педагогикалық технологиялардың болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы алатын орны мен маңызы // Ұлт тағылымы.- Алматы, 2007.- №4.
18 Жаңа педагогикалық технологияларды қолдану маңызы //Білім беру.- Алматы, 2007.- №5.
1 Студенттердің педагогикалық практикасы: оқу-әдістемелік құрал.- Алматы, 2004. - 76б (К.М.Беркімбаев, Е.Д.Оразбаевпен бірлестікте).
2 Жалпы психология және педагогика негіздері: оқу-әдістемелік құрал.-Алматы, 2005.-75б(Е.К.Қуандыковпен бірлестікте).
3 Психологиялық жаттығулар, тестілер, тапсырмалар: оқу-әдістемелік құрал.-Алматы, 2006. – 75б.(К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
4 Жан тыныштығы тән саулығы //Білім-Образования.- 2003.- №4 (14).- 215-218б (К.М.Беркімбаев, Ы.С.Молдалиевпен бірлестікте).
5 Ұстаз беделі кәсіби шеберлікте. «Шоқан тағлымы-10» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция матреиалы.- Көкшетау, 2005.- ІІ том.-91-92б (К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
6 Бүгінгі студент- келешек білікті маман // Білім-Образование.- 2006. - №3.- 61-64б (К.М.Беркімбаев, Б.Н.Садуовпен бірлестікте).
7 Педагогтарды кәсіби даярлаудың қазіргі мәселелері. «Экология, білім, ғылым және қоғам» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның еңбектері.- Кентау,2006.-345-349б (К.М.Беркімбаев, А.Исаевамен бірлестікте).
8 Кредиттік технологияны қолдану маңызы. «Экология, білім, ғылым және қоғам» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның еңбектері.- Кентау,2006.-396-398б (К.М.Беркімбаев, М.Сарбаевамен бірлестікте).
9 Болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың құрылымдық-логикасы: «Шоқан тағлымы-12» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция.- Көкшетау, 2007.- І том.- 340-342б.
10 Педагогикалық технология болашақ мұғалімдердің білім сапасын арттырудың құралы: Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары.- Тараз.- І том.- 2007.- 173-177б.
13 Бірінші курс студенттерін болашақ қызметін бейімдеу шарттары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның матеиалдары.- Тараз,2007.-168-172б.
12 Кредиттік технология негізінде студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру: Жалпы және кәсіби педагогиканың өзекті мәселелері атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.- Қарағанды, 2005.- І том.- 70-72б.
14 Жаңа формациядағы мұғалімдерді дайындаудағы психология және педагогика пәндерінің рөл: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материлдары.- Көкшетау, 2007.- І том.- 75-80б.
15 Педагогикалық практиканың болашақ мұғалімдерді дайындаудағы маңызы: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.- Тараз, 2007.- І том.- 175-180б.
16 Жаңа педагогикалық технологиялар- болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру құралы //Ізденіс.- Алматы, 2007.- №4.
17 Жаңа педагогикалық технологиялардың болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудағы алатын орны мен маңызы // Ұлт тағылымы.- Алматы, 2007.- №4.
18 Жаңа педагогикалық технологияларды қолдану маңызы //Білім беру.- Алматы, 2007.- №5.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
I. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері...7
0.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ...7
0.2. Қазіргі замандағы оқыту технологиялары және оларды іріктеу ... ... ... ... 33
II. Оқушылардың ауылшаруашылық машиналарын жөндеу мамандығына қызығушылығын қалыптастырудың әдіс - тәсілдер жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... .42
2.1. Ауыл шаруашылық жаңа технологиялық оқыту әдістемесін құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.2. Жаңа оқыту технлогиясының тиімді тәжірибеде тексеру ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
Қоланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Кіріспе
Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техника да, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі, осыған орай маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктерді қажет етеді. Мұндай бетбұрыстар адамның іс-әрекетін өзгертіп қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде жаңаша қалыптасуын талап етеді. Осымен байланысты жоғары оқу орындары білім беруде адамның игерген білім, дағдысымен шектелмей, оның шығармашылық белсенділігін, кәсіби біліктілігін, өз бетімен әрекет жасау мүмкіндігін, өз пәніне қызығушылығын, ғылыми көзқарасын, кәсіби мәдениетін, педагогтік шеберлігін, т.б. қалыптастыруы қажет.
Білімгерлердің бойында мұндай қасиет пен қабілет қалыптасуы үшін оқу процесіне оқытудың жаңа нысаналарын, жаңа технологияларды енгізу қажеттілігі туып отыр.
Білім саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды жақсарту және азаматтардың білім алуға конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Білім мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығы 2000 жылы қырқүйектің 30-ыншы жұлдызында шығып, мемлекеттік бағдарлама бекітілді. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңына сәйкес жастардың бойында адамгершілік қасиеттердің: ұлттық мақтаныш, патриоттық сезім, адамдарға гумандық қарым-қатынас, ұлттық үрдістегі өзіндік мәдениетін сыйлауды, адамгершілік мінез-құлықтың қалыптасуын талап етеді.
Бұл болашақ кәсіптік оқыту педагогтарының жеке тұлғасын тәрбиелеуші ретінде қалыптастырудың жаңа тәсілінің дәріптелуін, кәсіптік-педагогикалық білім берудің заман талабына сай жаңа мақсаттарын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінуін, тұлғаның қоғам дамуының белгілі бір деңгейге жетуін талап етеді.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша көңіл бөлінеді.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Тіпті әр тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Сондықтан, оқытуда әртүрлі әдістерді қолдану қажет.
Біздің ел нарықты экономика жағдайында өмір сүріп отыр. Бұл жағдайда әрбір адамның іс-әрекеті оның практикалық іс-әрекетінің міндетті құраушы компоненті болады.
Экономикалық тәрбие - кең мағынасында қоғамның жеке тұлғаны табысты өндірістік-шаруашылық іс-әрекетке дайындау мақсатына жүйелі түрде бағытталған ықпалы, қоғамның экономикалық және адамгершілік-құқықтық негіздеріне сәйкес ойлау амалын, іс-әрекетін қалыптастыру, қоғамның әрбір мүшесінде меншіктің барлық түріне шаруақорлық қарым-қатынасты тәрбиелеу.
Өндірістік оқыту экономикалық тәрбиенің және ересектердің экономикалық дайындығын тереңдетудің маңызды педагогикалық құралы болып табылады. Мұнда ең алдымен, еңбек іс-әрекеті экономикалық мақсатқа бағытталатын кәсіби шеберлік қалыптасады. Өндірістік оқыту процесінде мұндай мәселелерді шешудің негізгі жолдары мыналар болып табылады:
oo ересектерді орындалатын еңбек іс-әрекетіне экономикалық талдау жасау қабілетін қалыптастыру;
oo ересектерді оқу-өндірістік жұмыстарды орындаудың экономикалық мақсатқа сай технологиясын таңдап алуын мадақтау;
oo ересектерді орындалған еңбек процесін экономикалық негіздеуге, экономикалық есептеулерді жүргізуге, оқу-өндірістік жұмыстарды орындаудың экономикалық тұрғыдан ең тиімді еңбек амалдары мен тәслдерін қолдануға үйрету.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: ересектердің кәсіптік білім беруде оқытудың әдістерін талдай отырып, өндірістік оқыту әдістерімен танысу.
Дипломдық жұмыстың міндеттер:
oo өндірістік оқыту - кәсіптік оқыту әдістерінің формасы ретінде зерделеу, оның әдістері мен тәсілдерімен танысу;
oo Ересектердің өндірістік оқыту барысында кәсіби дербестігінің қалыптасуы және сапалы жұмыс істеуге үйрету.
1. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері
1.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үдерістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оқу орындарында оқу үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру, мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оқу үдерісін жобалау арқылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалық даярлығын қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа мазмұнын, оқытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді (Кесте 1).
Кесте 1 Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты және мазмұндық нобайы
Технологияның тобы
Технологияның мақсаты
Технологияның мазмұндық ерекшеліктері мен сипаттамалары
Дамыта оқыту технологиялары
1.Проблемалық оқыту
2. Ойын арқылы оқыту
Оқу үдерісін ұйымдастыру мен басқару тиімділігі негізіндегі педагогикалық технологиялар
Компьютерлік оқыту
Дисстаниялық оқыту
Мультимедиялық оқыту
Тұлғаның жақын даму және өзекті даму аймағын байланыстыру
2. Тұлғаның ақыл-ой өрісін және дүниетанымын дамыту
Оқытудың жеке және топтық амал-тәсілдерін нақтылау
Тұлғаны жеке топпен оқытудың тиімдлігін арттыру құралдары.
1. Білім алушыны өз бетімен ізденуге үйрету және т.б.
Дамыта оқытуға білім алушылардың ізденгіштік-зерттеу-шілік іс-әрекеті тән. Оған тән сипаттар: білім алушының алдына ізденуді жүзеге асыру қажеттілігін тудыру және т.б.
1. Негізгі ерекшелігі - білім алушылардың білетіні мен біл-мейтінінің арасында қайшылықтар пайда болады және проблемалық міндетті шешуге дайын тәсіл болмағандықтан, проблемалық жағдаят пайда болады, осыған орай білім алу-шының ізденушілік әрекеті мен ынтасы күшейе түседі.
2. Ойын технологиялары: дидактикалық мақсат ойын міндеттері формасында қойылады және т.б. жүзеге асады.
Сабақты ерекше сызықты емес түрде құру: бірінші бөлім барлығын оқыту, екінші бөлім білім алушылармен дербес жұмыс. Тірек схемаларын пайдалану және т.б.
Әрбір білім алушының өздігінен білм алушының меншікті трактеориясын қамтасыз ететін білім берудің ашық жүйесін құрайды, білім беруді ақпараттық-әдістемелік ұйымдастыру
В.В.Фирсовтың Міндетті нәти-желер негізінде деңгейлеп саралап оқыту
Ақпараттық технологияның құндылықтарын меңгерту
М.Монаховтың Модульдік оқыту технологиясы
Білім адушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіншілігін дамыту
Барлық білім мазмұны: міндетті деңгей және мүмкіндік деңгейі бойынша жүзеге асады.
Әрбір мұғалім өзінің педагогикалық іс-әрекетінде авторлық педагогикалық технологиясын модуль бойынша құрасты-рады, яғни дидактикалық модульдің тізбегін құрайды.
Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы-ның даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі жаңа парадигмаға өтудің жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа мақсатының жетістіктерімен байланысты.
XX ғасырдың 20-жылдары отандық және шетелдердің білім беру кеңістігінде белсенді тұжырымдар мен зерттеу жұмыстары даралап және деңгейлі оқытуға қарқынды бет ала бастады. Кеңес Одағы мен шетелдегі зерттеу-тәжірибелік жұмыстар бір мезгілде басталды. Бірақ АҚШ және Батыс Европаның білім беру саласында даралап және деңгейлі оқыту туралы тәжірибелер жеткілікті болды. АҚШ, Италия, Франция және тағы басқа Батыс Европа мемлекеттерінде оқу орындарының міндетті оқу бағдарламалары, пәндері стандартты түрден вариативті бағытта алуандылығы арта бастады. Бұл
білім беру тәжірибесі білім алушының жеке ерекшеліктерін ескеруге ықпал ету бағытындағы қарқынды және пәнді әрекеттер болды. Олардың басты білім беру мақсаты жеке дара тұлғаны дамыта, өз бетімен белгілеген мақсатқа жетуді көздеу еді. Әсіресе, АҚШ оқу орындарын басқару децентрализацияланып (дербестену), кейбір мектептерде сабақты ұйымдастыру формалары өзгерді. Сонымен бірге оқушылардың танымдық қасиеттеріне байланысты бейінді оқыту формаларын дамыту көзделді. Соның аясында бірқатар Батыс Европа мемлекеттері мен АҚШ - та гимназия, лицей және колледж типті мектептер жалпы білім беретін мектептерден бөліне бастады. Осы деңгейлеп оқыту аясында алғаш оқытудың Дальтон-план технологиясы қолданылуы жүзеге асты. Осыдан келе, шетел мемлекеттерінің біраз мектептері сынып сабақ формасынан, оқу тобының тұрақты болуынан, фронтальды оқу жұмыстарынан, оны ұйымдастырудан шегінді. Осы мемлекеттердің білім беру процесіндегі құбылыстың жетекші негізі - оқушыға білім беруді даралап әр деңгейлі оқыту еді. М.В.Кларин мемлекеттердің прогрессивті сипаттағы әрекеттерін қолдап, өзінің пікірін былайша білдіреді: аталған формада мектептің оқу үрдісін ұйымдастыруда педагогикалық қоғамдардың жетекшілігі төмендейді, оқытудағы баланың білімі тек, оны қайта айту мен шығару болып табылады, мектептің бірегей базасының болмауы, оқыту үрдісін ұйымдастыруда қиындықтың болуы. Ол өзінің АҚШ студенттерімен кездесуінде, олардың оқу пәндерін және қиындық деңгейін өздері таңдауға мүмкіндігі бар екенін білдіреді.
Кеңес Одағы кезінде деңгейлеп оқытуды әдіснамалық, теориялық және әдістемелік бағыты жағынан көптеген ғалым-педагогтер өздерінің ғылыми-зерттеу еңбектерін арнап қарастырды. Е.А.Певцова мен И.Унт деңгейлеп оқытумен оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарын дамыту, олардың шығармашылық мүмкіндіктерін айқындауға бағыттап, оқу бағдарламалары мен оқу пәндерін вариативті түрде қарастыруды ұсынды. Деңгейлеп оқытумен оқушының танымдық белсенділігін дамыту факторына деңгейлеп оқытуды зерттеген М.Д.Виноградова, В.А.Кольцова, Х.Й.Лийметс, А. В. Мудрик, Г.И.Щукина болды. И.М.Чередов оқу урдісін ұйымдастыруда фронтальдық, топтық және жеке оқытуды үйлесімді ұштасыруға тиімді оқыту деңгейлеп оқытуды қарастырды. Деңгейлеп оқытудың әдістемелік негізін зерттеген Ю.И.Дик, В.М.Монахов, А.А.Кузнецов, М.В.Рыжаков, С.А Бешенков, Г.В.Дрофеев, В.А.Орлова, Л.В.Кузнецова және т.б. болды. Оқушыны бейінді оқытуға А.В.Баран- ников, А.А.Кузнецов, О.Б.Логинова, А.А.Пинский, М.В.Рыжаковтың еңбектері арналды.
Қазақстанның білім беру саласында білім алушының іс-әрекетін белсендендіру мен қарқындатуға, өзінің педагогикалық технологиясына проблемалық әдісін деңгейлеп саралап оқытумен үйлесімді ұштастыра зерттеу еңбегін арнаған Ж.А.Қараев болды.
Әр деңгейлі білім беру термині мектептің оқу жоспары мен бағдарламасының, сыныптың, таңдаулы пәндердің бөлінуі деп қарастырды. Әр деңгейлі білім беру қағидасы оқушы тұлғасын дамытуды жүзеге асыру. Оқу үрдісінде әрбір оқушының қабілетін, бейінділігін, мүмкіндіктерін
психологиялық-педагогикалық диагностику нәтижесінде оқу әрекетін ұйымдастыруға қажетті формаларды, кң ралдарды және әдіс-тәсілдерді қолдану болып табылды. Деңгейлеп оқытуды негізгі міндеттері - әрбір оқушының даралық қасиетінің ашылуына, оның дамуына көмектесу, оның қалыпты, орнықты, таңдаулы дамуына әлеуметтік әрекеттер жасау. Деңгейлеп оқыту оқушының нышанын айқындау мен дамыта қабілеттерін арттыруға бағыттайды. Деңгейлі оқыту оқу үрдісінің әр кезінде болса да, оқушылар мемлекеттік міндетті білім беру стандартында белгіленген білім мен іскерліктің минимум базасын меңгеруі қажет. Деңгейлеп оқыту мен тәрбиелеу негізі оқушы тұлғасының қабілетіне, қызығушылығына, бейімділігіне, қабілетіне және білім алуға дайындық мүмкіндік ерекшеліктеріне негізделеді. Бұл оқыту түрі, бір жағынан оқушының ақыл-ой деңгейін, психологиялық ерекшеліктерін, пайымды-логикалық ойлауын есеретін болса, екінші жағынан, оқушының жеке сұранысы, оның м өң мкіндігі мен нақты білім алу саласына байланысты қызығушылығына кщл аударылады.
Деңгейлеп оқытудың т л лғаға бағдарланған білім беру аясында жүзеге асырылуы ушш мына қажеттішктер керек етеді:
оқушылардың жеке ерекшіліктері мен оқу мүмкіндігі;
оқушыларды топқа бөлудің критерияларын(өлшеу белгісі) анықтау;
жеке жетекшілік етуде оқушылардың қабілеттері мен дағдыларын жетілдіруге іскерлігі;
оқушылардың жұмысын, ондағы олардың қиындығын, танымдық өзгеруін іскерлікпен талдай алу;
- оқу үрдісін басқаруда оқушылардың іс-әрекетін перспективалық
жоспарлай алу (жеке, топтық);
- деңгейлеп оқытудың тиімсіз әрекеттерін оқытушының тиімді және
ұтымды тәсілдермен алмастыра алу іскерлігі.
Қазірп н азақстанның білім беру саласында деңгейлеп оқытудың бір формасы бейшді оқыту болып отыр.
Әр деңгейлі оқыту дегеніміз - әрбір оқушы өзінің қабілеті мен ерекшеліктеріне негізделе базалық оқу материалын игеруге мүмкіндігі бар оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру формасын айтады.
Әр деңгейлі оқыту технологиясының қызметі мектеп оқушыларын бір ыңғайлы топтарға бөле, ол топтар оқу бағдарламасын әр деңгейде игеруі:
Мемлекеттік білім беру стандартындағы оқу материалы мазмұны.
Базалық.
Шығармашылық(вариативті).
Әр деңгейлі оқыту технологиясының базисі ретінде тұлғаның құрылымын таңдау. Бұл құрылым мынандай шағын жүйелерді құрайды:
А) жеке-типологиялық ерекшелік, яғни, тұлғаның темпераменте, мінез-
құлқына, қабілетіне және т.б..
Б)психологиялық сипаттама. Ойлау, ерік, ес, сезім, эмоция және т.б..
В)тәжірибе(білім мен іскерлік) және әдет.
Г)тұлғаның бағыты, яғни, оның сұранысын, мотивін, қызығушылығын,
эмоциональды - құнды тәжірибесі.
Жеке тұлғаның дамуында психологиялық-педагогикалық диагностика қалыптасады, ол жүйенің элементтері: -тәрбиеленуц
-танымдық қызығушылығы; -жалпы оқу біліктілігі және машықтығы; - іс-әрекет білім қоры; -ойлау; -ес; -темперамент;
-тынышсыздық, мазасыздық. Мектептің ұйымдастыру моделі әр деңгейлі оқытудың үш түрін кіргізеді:
A) Тұлғаның динамикалық сипаттамасына және оның жалпы оқу
іскерлігіне негізделе оқытудың бастапқы саласында біртұтас сыныптарда
құрау;
Б) Сыныптың ішінде әр деңгейлі топтарға бөлінуі. Яғни, оқушылар топтала оқытылуы. Әсіресе, пәнге қызығушылығына байланысты. Базалық және вариативті компоненттегі оқу материалдарын кең көлемде, терең және толық игеруц
B) Кәсіби оқу. Мұнда жоғарғы сыныптарда психологиялық диагностика,
сарапшылардың бағалауы, мұғалім және ата-аналардың ұсынысы
бойынша, оқушының өзбетімен болашақ іс-әрекетін анықтауға
бағытталған оқыту.
Топ оқушыларының танымдық қабілеттеріне сай оқу жұмыстары төмендегідей бөлып бөлінеді:
оқушылардың шығармашылық деңгейіне байланысты тапсырмалардың
деңгейленуі;
оқу тапсырмаларының қиындығына байланысты деңгейленуі;
оқу материалының көлеміне байланысты деңгейленуі;
оқушылардың өзбетіндік жұмыс дәрежесіне байланысты деңгейленуі;
оқушыларға көмек беру сипаты жағынан деңгейленуі.
Ж.А.Қараев, өзінің деңгейлеп оқыту технологиясында оқу пәнінің оқу материалдарын екі бөлімге бөліп жеті және бес модульден кқ райды. Әрбір модульдің тақырыптары аяқталғаннан кейін тақырыптық баылау жұмысы жүргізіледі. Сонымен бірге автор оқу құралдарын арнайы жасаған. Ол оқу құралы - оқушылардың орындайтын тапсырмалары. Тапсырмалар төрт деңгейге бөлінген: оқу материалын оқушының қайтып шығара(воспроизведение) алуына байланысты; алгоритмикалық тапсырма- лар(оқу материалын жүйелеу, қорытындылау); эвристикалық(танымдық - ізденіс) және шығармашылық. Автор оқу модулінің құрылымын былай анықтаған: Бірінші сабақ.
Тақырыбы: Кіріспелі-ақпараттық(проблемалық сабақ). Өз бетіндік жұмыс(10-15 минут). Жаттығу тапсырмалары Екінші сабақ. Өз бетіндік жұмыс(10-15 минут).
Тест қабылдау.
Үшінші сабақ
Тақырыбы: бірінші сабақтың тақырыбы және оның пункттері кіреді.
Кейінгі сабақтарда болатын оқу жұмыстары:
Тақырыптық өзіндік жұмыс
Түзету жұмысы.
Тақырыптық бақылау жұмысы.
Оқу модулінің соңғы сабағынан алынған оқушылардың бағалары арнайы
ведомосқа түсіріледі және оқушылардың даму динамикасын бақылауға
мониторинг жүргізеді.
Оқу үрдісінде деңгейлеп оқыту арқылы оқушылардың физиологиялық, танымдық және интеллектуальды қасиет белгілеріне байланысты бөлінуді көздейді екен. Сондықтан мектептің оқу-тәрбие н рдісінде оқушының тұлғалық қасиеттерінің дамуына сәйкес пәннің оқу үрдісш ұйымдастыруда алуандылық мән алуға оқушылардың жеке типологиялық ерекшеліктері ескеру басты фактор болады.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, студенттерден де осы әрекеттің түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды талап етеді. Мұның өзі осы зерттеу аумағы бойынша нақтылы бағыт болуын айғақтайды. Біз осының барлығын және модель құрудың ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу барысында жалпы жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес жаңа педагогикалық технологиялар болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін жасадық. Модельдің аясында компоненттер, өлшемдер, көрсеткіштері, деңгейлер қарастырылады (Сурет 1).
Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер пайдаланылып (психологиялық-педагогикалық, әдістемелік-тәжірибелік зерттеулерге теориялық талдау; педагогикалық оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінің барысын бақылау; мұғалімдер мен студенттер арасында сауалнамалар жүргізу; болашақ мұғалімдер қызметінің нәтижелілігін талдау; мұғалімдер мен студенттердің өзін-өзі бағалауы, сұрақ-жауап), сандық және сапалық жағынан талдаудан өткен материалдар басшылыққа алынды. Бұл моделдің құрамын анықтауды, біз болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейлерін бағалап,араптау туралы мәселені шешу және оны қалыптастырудың эксперимент жүйесін жасаудың маңызды алғышарты ретінде қарастырдық.
Жаңа педагогикалық технологиялар - болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген маман сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн
Модель (Model, simulator) - үғымы, біріншіден ќасиеттері белгілі бір маѓынадаѓы ж%.йеніњ немесе процестіњ ќасиеттеріне +-ќсас объектілер немесе процестер ж%.йесі; екіншіден, сериялы б+-йымдарды жаппай uндіруге арналѓан %.лгі, эталон; кез-келген бір объекті ж+-мысы. Модельге ќойылатын негізгі талап - оныњ ќасиеттерініњ негізгі объектіге сєйкес келуі, яѓни барабарлыѓы.
Жоғарыда біз ұсынған модельдің үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара ықпал етеді, бірін-бірі толықтырып, дамыта түседі.
Осы модельдің өлшемдері мен көрсеткіштерінің арқатынасының әр түрлі дәрежеде көрініс беруіне байланысты, жоғары оқу орындарында оқитын студенттердің педагогика пәндерінің материалдарын меңгерудегі білім мен практикалық біліктері және әлемнің біртұтас ғылыми бейнесінің қалыптасуының мүмкін болатын төрт шартты деңгейі анықталды:
Жоғары деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімді жетік меңгерген, оларды кез-келген білім беру мекеме практикасында еркін іске асыра алады, жаңашылдық тұрғысынан шығармашылыққа және өзін-өзі жетілдіруге деген тұрақты ынтасымен, жүйелі мүддесімен сипатталады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесі бойынша қосымша әдебиеттерді оқып-үйреніп, білім беру саласының жұмыс жасауының шынайы жағдайына сүйене келе, білім алушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне бейімдей отырып, қызметтерінде ғылыми-практикалық ақпаратты іріктеп пайдаланады.
Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып, ұйымдастырылуы оларда қанағат сезімін тудырады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімдері толыққандылығымен, жүйелілігімен ерекшеленеді, олар бар білімдерін нақтылы іс жүзіндегі жағдаятпен оңай байланыстыра алады. Олардың икемділіктеріне шығырмашылық сипат тән, мақсатты-мәнді, психологиялық-педагогикалық қызметтің заңдылықтары деңгейінде негізделген, жалпы білім беретін оқу орындары жағдайында жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып, жұмыс істеудің табиғаты мен ерекшеліктеріне сәй келеді. Болашақ мұғалімдер жеке іс-әрекеттерін өз беттерімен қарқынды-түзетіп сараптау, жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың тиісті бағасы мен өзара бағасын беру. Олардың істері мен мінездері ішкі серпіліс пен жауапкершілік негізінде жүзеге асады. Қиыншылық туындай қалса, болашақ мұғалімдер жағдайды тек түзетіп қана қоймайды, сонымен бірге оның ықтимал өзгерістерін сарапттайды, қияншылықтан шығудың жаңа, тапқыр шешімдерін жасайды.
Жеткілікті деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімі жеткілікті, оларды іс жүзінде асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін меңгерген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада мүмкіндігінше пайдалануға тырысады. Кей жағдайда шығармашылық көзқарас танытады. Олардың білімдері жеткілікті түрде берік, әрі жүйеленген, алайда кейде нақты нақтылы жағдайда бұларды пайдалануында қиндықтар туындайды. Икемділіктерін тек белгілі бір жағдайда ғана табыспен, жүйелі және саналы түрде қолданады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдерде әрқашан жаңа педагогикалық технологияларды қолдануға деген рефлексиялық әрекеттің басымдылығы бола бермейді.
Орташа деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа педагогикалық технологиялар туралы жалпы білім бар, бірақ оларды іс жүзінде іске асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдісте-месін толық меңгермеген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада анық көрсете алмайды. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімі толымсыз. Бүтіндей алғанда , білімдері жеткілікті түрде берік әрі жүйелі емес. Олардың іс-әрекеттері толық көлемінде тұжырымдалмаған, психологиялық-педагогикалық заңдылықтармен және жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану ерекшеліктерімен жеткілікті байланыстырылмаған, мәні мен мазмұныныа сәйкес келмей жатады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологиялардың кәсіби қызметінің міндеттерін шешу тәжірибесін сирек талдайды.
Төмен деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа педагогикалық технологиялардың мәнін жете түсінбейді, олардың құрылымдық компоненттерін, мазмұнын жән ерекшеліктерін толық білмейді. Бұл деңгей болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларды оқу-тәрбие үдерісінде ұйымдастыруға даяр еместігін сипаттайды.
Аталған модель бізге жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін зерттеп білуге, принциптер жүйесін анықтауға және педагогикалық шарттарды айқындауға мүмкіндік берді.
Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға мүмкіндік береді. Алғашқы өлшем мамандығына қызығуы, яғни кәсіби қызығуы болып, төмендегі көрсеткіштер арқылы анықталады: мұғалім мамандығы туралы білімі, жүмыс істеуге қажеттілігі, мамандығына қызығуы, мамандығын таңдау мотиві; екінші өлшем педагогикалық құзырлығы: қоғамның әрбір мүшесін оқыту және тәрбиелеу туралы білімі, талдау, жобалау, құрастыру, ұйымдастыра білуі, коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық қабілеті: психология, педагогика, әдістемелерден білімі, өздігімен ізденуі, зерттеушілік қабілетінің болуы.
Студенттердің педагогикалық практикасының педагогикалық мүмкіндіктеріне негіздеме жасай отырып, біз оның сандық және сапалық сипатын көрсететін теориялық нобайын ұсынамыз (Сурет 2).
050103- педагогика және психология мамандығының стандарты
Жалпы кәсіби пәндер
Негізгі пәндер циклі
Педагогикалық практика
Кәсіби іс-әрекетке кіріспе
Ғылыми зерттеу әдістемесі
Әлеуметтік психологиялық-педагогикалық
Колледждегі педагогикалық практика
Білім
Білік
Дағды
Дамыту және бекіту
Теориялық және практикалық біліммен толық қаруланған білікті маман
Мазмұндық
Іс-әрекеттік
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру білу шеберлігі мен біліктілігі
Болашақ мамандығы туралы білімі, мамандығына деген қызығушылық мотиві қалыптсады
Педагогикалық-психологиялық құзіреттілік
Ғылыми-шығармашылық бағыт- бағдар
Кәсіби бағыттылық пен құндылық
Арнайы пәндерден білімі, оларды практикада қолдану
қабілеті, кәсіби сапаны қалыптастыра білу
Бәсекеге қабілетті білімді, білікті кәсіби бағытылықты қалыптастырған маман
Танымдық
Мамандығына қызығуы
Мотивация
лық
Сурет 2- Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру нобайы
Анықтау экспериментінің негізгі мақсаты - болашақ мұғалімдер мен педагогика және психология мамандарының жаңа педагогикалық технологиялар туралы ойларын анықтау болды.
Анықтау эксперименті барысында үш компонент бойынша (мазмұндық, мотивациялық, іс-әрекеттік) даярланған анкеталық сұрақтар, сауалнама, әңгімелесу, тест, бақылау әдістері, арнайы тапсырмалар жүйесі қолданып жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейі анықталды. Эксперимент нәтижесі студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар туралы білімінің төмендігін, педагогикалық технологиялар тек педагогика сабағында ғана қысқаша меңгерілетінін, оны студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру мақсатында пайдаланылмайтынын көрсетті. Арнайы пән ретінде жүргізілмеуі, оқулықтардың, бағдарламаның, әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы да мәселенің шешімін шектеп отырғанын айғақтады. Біз осының бәрін ескере отырып осы кезеңде арнайы курс бағдарламасын жасап, қазіргі педагогикалық технологиялар пәнінің мазмұнын анықтадық, нақты өлшемдер бойынша бағдарламаға енетін жаңа педагогикалық технологияларды сұрыптадық (Кесте 2).
Бұл курсты жалпы кәсіби және арнайы пәндерден кейін оқыту көзделеді. Себебі, ол, біріншіден, болашақ мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке даярлауға бағытталған жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісі құрылымында негізгі пән болып табылады, екіншіден, Педагогика, Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, Педагогиканы оқыту әдістемесі курстарының өзіндік жалғасы болады, студенттер арнайы курсты оқып-үйрену барысында педагогиканы оқыту әдістемесінен алған білімдеріне сүйенеді, үшіншіден арнайы курс студенттердің өзіндік жұмысында және педагогикалық практикасында жалғасын табуы керек.
Қазақстан Республикасының "Білім түралы" заңында (1999) білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың ұстанымдарының бірі - жеке адамды қалыптастыруға бағытталған рөлі және педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, олардың жеке шығармашылық қабілеттерінің дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі қарастырылған.
Дәстүрлі оқыту технологиясының білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы оқушылардың білім жетістіктерінің нәтижелерінен көрініс табуда.
Осыған орай оқу-тәрбие үрдісін жетілдірудің қазіргі технологияларын жетілдіріп, мектепте сабақ беруде қолдану арқылы білім сапасын жақсартуға болатындығына басым бағыт берілуде.
Қазіргі кезде мектептің оқу-тәрбие үрдісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
Бастауыш сатыда "Ауыл шаруашылық машиналары" пәні бойынша оқушылардың оқу жетістіктерінің өлшеуіштер тәсілдері ретіндеп деңгейлік тапсырмалар жүйесін дайындауға бо-лады.
Оқушының дайындық деңгейін саралау оқушының жеке танымдық мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді қабылдауға бағдарланған іс-әрекеттік модель ретінде қарастыруға болады.
Оқытудан күтілетін нәтижелер тізбесін негізге ала отырып, әртүрлі деңгейдегі тапсырма түрлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ғана дұрыс жауабы бар тапсырмалар, ашық және еркін жауабы бар тапсырмалар, түрлі практикалық сипаттағы тапсырмалар түрінде қарастыруға болады.
Дамыта оқыту идеясының ұзақ тарихы бар. Ерте кезден бастап-ақ ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің арақатынасын, олардың оқушы дамуына әсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі алғашқы дидактардың бірі Квинтилиан мектеп алдына оқушының қабілеттеріне, ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның ойының және тілінің дамуын қамтамасыз етуді қойған.
ХVІІ ғасырдағы Я.А. Коменскийдің дидактикалық жүйесінің негізгі қағидаларының бірінде де оқушының ақыл-ой күшін, қабілеттерін дамыту, олардың білімге деген құштарлығын оятып, лаулата түседі делінген.
И.Т. Песталоцци оқушының ақыл-ойын, барлық қабілет-қасиеттерін дамыту идеясымен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогі А. Дистервегтің әйгілі Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық (Руководство в образованию немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. Дамыта оқыту деп ол оқушының білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған.
Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді - деген.
Орыстың ұлы ағартушысы К.Д. Ушинский де өз дидактикалық еңбектерінде бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыта отырып дамыту мәселелеріне ерекше тоқталып, арнайы әдістеме жасаған.
Осылай бола тұрғанымен, дамыта оқыту деген терминге көзқарастар мен пікірлер әр түрлі. Себебі дамыта оқыту ұғымына берілген түсініктер және дамытпайтын оқыту бола ма? деген сұрақтар жиі қойылады.
Алайда дәстүрлі оқыту оқушының дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы әсер етсе, дамудың соңында жүрсе, ал екінші жағдайда оқыту дамуды өзімен бірге ала жүреді деген Л.С. Выготскийдің пі кірін- ен көп нәрсе аңғаруға болады. Алғашқыда оқытудың тиімділігі алынған білімнің тиімділігі қабілеттің деңгейімен, әрекеттің негізгі түрлерінің қанш алықты дамығандығымен өлшенеді.
Дамыта оқыту деген термин психология ғылымының қойнауында туып, оқушының дамуын қарастырған (Ж. Пиаже), ойлаудың әр түрлі деңгейін, типтерін (Л.В. Выготский, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн) және басқа да психикалық функциясын зерттеген (Б.Г. Ананьев, Г.С. Костюк, А.А. Люблинская, Н.А. Менчинская) және т.б. іс-әрекет теориясының психологиясын жасаған (А.Н. Леонтьев, П.Я. Гальперин) еңбектерінде жан-жақты талданған. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі ілгері эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, ал екіншісін Л.В. Занков басқарды.
Зерттеулердің мақсаты Л.С. Выготскийдің 1930 жылдардың басында жасаған оқыту мен дамытудың арақатынасы жайлы болжамының дұрыстығын тексеру, нақтылау. Өткізілген зерттеу жұмыстары бастауышта математикалық білім ісіне үлкен өзгерістер енгізді. Мысалы, 1969 жылы арифметика курсы математикаға ауыстырылды. Бірақ бұл курста да негізгі назар- оқушының
ауызша және жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру, жай типтік есептер шығаруында болып қалды. Оқыту әдістері, сабақ ұйымдастыру түрлері, білім, білік, дағды қалыптастыруға бағытталғандықтан дамыта оқыту идеясы жүзеге аспады.
Одан кейін 20 жыл көлемінде дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары дамыта оқыту деп - оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдардың пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі - оқушыны оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Мақсаты білім алушыларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі-бір жиынтығын берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауы басым, дайын нұсқаулар мен бұйрықтарды орындай білетін адамдарды тәрбиелейтін қазіргі мектептерде орын алып отырған оқыту жүйесі мұндай адамдарды дайындауға негіз бола алмайтындығын өмір көрсетті.
Сондықтан, жаңа сапаға ие, шығармашыл, қабілетті адамдар тәрбиелеу ушш дамыта оқыту жүйесін ең негізгі басшылыққа алар нысана деп білеміз. Оқыта отырып дамыту мәселесіне арналған зерттеулер дәстүрлі оқытуға өзгерістер енгізуге ықпал тигізді. Оқыту барысында оқушының ақыл-ойын, қиялын т.б. танымдық үрдістерін дамытып қоймай, оның әр түрлі әрекеттің субьектісі болып қалыптасуын қамтамасыз етуді алдыңғы қатарға шығарды.
Дамыта оқыту идеясын алғашқылардың бірі болып 1959-1960 жылдары қолға алған академик Л.В. Занковтың басшылығымен жасалған бастауышта оқытудың жаңа жүйесін мұғалімдер қауымы үлкен ықыласпен қабылдағанымен, белгілі себептерге байланысты өрістеп кете алмады. Тек 1990 жылдары ғана Ресей мектептерінде қайтадан қолданыла бастады. Қазір бұл жүйе дәстүрлі оқытумен қатар қолданылып келеді.
Л.СВыготскийдің теориясы Д.Б. Эльконин басқарған шығармашылық топ жұмысында әрі қарай жалғастырылады. Оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект ретінде дамуына арналған тұжырымдама жасалып, зерттеулер жүргізілді. Екі авторлар тобы да өз жүйелері бойынша оқу бағдарламаларын, оқулықтарын, әдістемелік құралдар дайындап шығарды. Осылайша, дамыта оқыту ғылыми теориядан практикалық іс-тәжірибеге батыл ене бастады.
Дамыта оқыту - дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен нәтиже берді. Дамыта оқыту дегеніміз - оқушылардың интеллектуальды және шығармашылық қабілеттерін толық жүзеге асыруға, олардың ішкі механизмін іс-әрекетке қосуға мүмкіндік беретін оқытуды ұйымдастыру тәсілі.
Психологтердің зерттеулері бойынша бала өзінің субъект екенін 2,5-3 жасында-ақ білдіре бастайды екен. Ол оның Мен деген категориясының
көрінуінен байқалады (өзім ішемін, өзім киемін және т.б. түрінде). Мектепке дейінгі балалық шақтың соңына қарай ол әр түрлі әрекетті өзі орындауға деген талпыныстарын жасайды. Бұл түрлі рольдік ойындарға қатысуда айқын байқала бастайды. Еркін ойлап, өзін еркін сезіну оның жекелік қасиеттерін әрі қарай дамытуға қолайлы жағдайлар туғызады.
Ал, мектеп табалдырығын жаңа аттаған бала оқу бағдарламаларының талаптарын орындау, мектептің ішкі тәртібін сақтау, үлкендердің айтқандарын екі етпеу сияқты қатаң ережелер шеңберіне түседі. Енді оның субъектілік белгілерінің даму мүмкіндігі төмендейді. Өйткені, дәстүрлі мектептің мақсаттарын шешу мұғалімнің айтқандарын дұрыс тыңдап, тура сол түрде қайта айтып беру, тапсырманы қатесіз орындау жеткілікті. Белгілі үлгіден ауытқу, басқа шешім іздеу талап етіле бермейді.
Дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген мақсаттарына жету, тек, оқушының өзінің белсенділігіне байланысты. Осыған орай, бұл жүйенің әдіс-тәсілдері де оқушының оқу белсенділігін ұйымдастыру, қолдап, көмектесіп отыруды көздейді. Бұл жүйемен дәст үрш оқытуды салыстыру мынадай қорытынды жасауға негіз болды. Дәстш сабақтардың әдістерінің мәні төмендегідей 3 құрамдас бөліктермен анықталады:
Үлгіні көрсету.
Түсіндіру.
Бағалау, бақылау.
Яғни, мұғалім сабақ мазмұнын жақсылап айтып түсіндіріп шығады. Содан соң меңгеруге арналған жаттығулар орындалады. Бұдан кейін қ алай меңгергендігін анықтау мақсатында сұрау, бағалау ұйымдастырылады. Әрине жұмыс әр түрлі болып өткізілуі мүмкін. Мысалы, өзі айтып бермей, үнтаспадан тыңдату, білім алушыға оқыту және т.б.
Қалай болғанда да өзімізге таныс иллюстрациялы - түсіндірме әдісінің қатаң тәртібі сақталуы керек. Оқушыдан тиянақты тыңдап, мүлтіксіз орындау ғана талап етіледі.
Дамыта оқытуда оқушының ізденушілік, зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол әшш оқушы өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда төмендегідей 3 құрамдас бөліктерден тұратын болады:
Оқу мақсаттарының қойылуы.
Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру.
Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі де дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам ролінде болады. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретеді. Әр оқушыға өз ойын, пікірін
айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес, дегенмен әр оқушы жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қортыныдылауға үйренеді.
Дәстүрлі оқытуда жаңа материалды бала игеру үшін сабақтың кез-келген кезеңінде алдымен мұғалімнің шебер басшылығы қажет етіледі. Басқаша айтқанда мұғалім оқуды қалай түсіндіруі, қай жерде бақылауы, түзетуі керек екенін айқын білуі шарт. Негң рлым мұғалім өзінің осы міндеттерін дұрыс орындаса, соғұрлым баланы сабақ материалын игеруі жеңілдей түседі. Екіншіден, жұмыс нәтижелі болу үшін оқушының мұғалім қ ойған талаптарды мүлтіксіз орындауы қажет. Демек, оқушы алдын-ала бағдарлап, жоспарлап қойған іс-әрекеттің қатысушылары ғана болып қалады. Нәтижеде оларда тек жақсы орындаушылық қабілеттер қалыптасады. Сондықтан да тіл алғыш, айтқанды бұлжытпай орындайтын оқушы дәстүрлі педагогиканың идеалы, мұраты болып саналады.
Дәстүрлі оқытуда оқу процесіне қатысушылардың басқарушылар мен орындаушылар түріндегі ролдері белгіленген. Басқарушылардың қарым-қатынасы қарапайым басқару түрінен қатал әкімшілікке дейінгі шеңбер ішінде жүзеге асып жатады. Олардың ісінің негізгі мәні - оқушыларды белгіленген нысанаға қарай бастау, ал орындаушылар мұғалім соңынан еріп отырулары керек. Мәселенің бұлай шешілуі дамыта оқыту жүйесінің мақсаттарына мүлдем қайшы келеді. Дамыта оқытудың Л.В. Занков жасаған жүйесінің ерекшеліктеріне ерекше тоқталып өтелік. Бұл жүйе дәстүрлі оқытудан төмендегі ерекшеліктерімен, өзгешеліктерімен айқындалады:
оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
мақсаттағы айырмашылықтар;
дидактикалық принциптердегі өзгешеліктер;
әдіс-тәсілдердегі ерекшеліктер;
оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көреткіштері;
мұғалім мен оқушы арасындағы жаңа қарым-қатынаста.
Л.В. Занков жүйесіне сәйкес бастауыш мектептің негізгі мақсаты оқушыны жалпы дамыту. Ал, жалпы даму деп байқампаздығын, ойлауын дамыту және практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігер, сезімдерінің дамуы алынады.
Осы тұста мұндай көзқарасты ұлы Абай да уағыздап кеткендігіне тоқталған жөн. Қоршаған ортаның шындығын мойындай отырып, Абай ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ол адамның ішкі сезімді қуаттарын біртұтас етіп алады. Оның он жетінші сөзіндегі қайрат, ақыл, жүректің сөз таластыруында тек бірлесіп ынтымақтасқан жағдайда ғана күш алатын үш т қ рлі жан құбылысын әдеби-публицистикалық тұрғыдан көрсеткенін байкдймыз. Бұдан бұл мәселенщ қ лттық психологиямыз бен философиямызда да ежелден көтеріліп келе жаткдндығын көруімізге болады. Мазмұнындағы өзгерістер оқу жоспарын тарих, география сияқты пәндердің енуімен қамтамасыз етеді. Ал дәстүрлі пәндердегі сабақ материалдары
пропедевтикалық бағытта тереңдей ұсынылады. Бұл жүйе бойынша негізгі, қосымша пәндер деген ұғым жоқ. Ә р пән оқушының жаңа қырларын ашып, оны дамытуға өзінше үлес қосады деп танылады. Және олар бір-бірімен тығыз байланыса отырып, қоршаған дүниені тұтас күйінде қабылдауға әсер етеді деп саналады.
Л.В. Занков жүйесі дәстүрлі оқыту жүйесінен басқаша дидактикалық қағидаларға негізделеді. Енді ерекше тоқталуды қажет ететін кейбір қағидалардың мәнін аша кетейік. Жүйедегі бүгінгі күннің өлшемімен қарағанда айрықша көкейтестілігімен ерекшеленетін қағ ида, жоғары қиындықта оқыту қағидасы. Бұл қағида баланың қиындатылған тапсырмаларды орындауға мүмкіндігінің бар екеніне көз жеткізеді.
Шведтік нейробиолог Холгер Хиден өз зерттеулерінде оқушының миындағы клеткаларды бір-бірімен байланыстыратын талшықтар (нейрондар) тек ойлау әрекеті болған жерде ғана молайып, жиілей түсетіндігін, сондықтан, жас кезде баланың миын жұмыс істеуге ынталандырып оқыту керектігіне назар аударады. Белсенді ой қызметінсіз клеткалар бай талшықтар құрай алмайтындығын, содан барып олардың қызметі төмендеп, бара-бара семе беретіндігіне көзімізді жеткізді. Ғылымға белгілі әр түрлі себептермен аңдар арасында қалып қойған балалардың қайта адам қалпына келе алмауының басты себебі де осы болар.
Айтылғандарды қорыта келе, оқушылардың қарқынды ой еңбегімен айналысуға табиғи мүмкіндіктерінің бар екендігін оқыту процесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада қарапайымнан курделіге қарай, нақтыдан абстрактіге қарай деген қағида бар. Дамыта оқыту жүйесінің авторлары бұған керісінше оқушы ойлауын пайымдаудан қарапайымға қарай жетелейді. Мысалы, А әрпін өткенде адамның суретін көрсетіп тұрып, оның не екенін, дәмі, түрі, формасы қандай екенін сұрағаннан гөрі, ол туралы не білетінін, не айта алатынын сұрап білудің оқушыны дамыту үшін тиімділігі зор екенін айтады. Екі жүйе арасындағы тағы да қарама-қайшылықтардың мәні мынада. Дәстүрлі педагогикадағы оқыту мазмұны баланың жас ерекшеліктеріне сай жеңіл болғанда ғана, оқушылар білім, білік, дағдыны меңгереді деген қағида төңірегінде Л.В. Занков бұл анықтаманың көнергендігін, тіпті дұрыс еместігін дәлелдейді. Оқыту жұмысында оқушының жас ерекшелігінің ескерілуі үшін керек екенін жоққа шығармай, дегенмен әр даму кезіндегі жас ерекшелігінің оқыту барысында өзгеріп, жаңа кескінге алмасып отыратындығы ақиқат екенін еске салады. Оқыту бұл жағдайда пайымдаудан қарапайымға қарай түзіледі деген пікір айтады. Бұған соңғы уақытта көз жете бастаған сияқты.
Бұл қағидалардың мақсатына жету үшін дәстүрлі оқулықтардағы жеңіл-желпі тапсырмалар орнына, оқушының тапқырлығын, зерделілігін дамытатын шығармашылық тапсырмаларды орындау үлкен нәтиже беретіндігіне тәжірибе барысында көзіміз жетті. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
I. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері...7
0.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ...7
0.2. Қазіргі замандағы оқыту технологиялары және оларды іріктеу ... ... ... ... 33
II. Оқушылардың ауылшаруашылық машиналарын жөндеу мамандығына қызығушылығын қалыптастырудың әдіс - тәсілдер жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... .42
2.1. Ауыл шаруашылық жаңа технологиялық оқыту әдістемесін құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.2. Жаңа оқыту технлогиясының тиімді тәжірибеде тексеру ... ... ... ... ... ... ..54
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
Қоланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...86
Кіріспе
Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техника да, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі, осыған орай маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктерді қажет етеді. Мұндай бетбұрыстар адамның іс-әрекетін өзгертіп қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде жаңаша қалыптасуын талап етеді. Осымен байланысты жоғары оқу орындары білім беруде адамның игерген білім, дағдысымен шектелмей, оның шығармашылық белсенділігін, кәсіби біліктілігін, өз бетімен әрекет жасау мүмкіндігін, өз пәніне қызығушылығын, ғылыми көзқарасын, кәсіби мәдениетін, педагогтік шеберлігін, т.б. қалыптастыруы қажет.
Білімгерлердің бойында мұндай қасиет пен қабілет қалыптасуы үшін оқу процесіне оқытудың жаңа нысаналарын, жаңа технологияларды енгізу қажеттілігі туып отыр.
Білім саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды жақсарту және азаматтардың білім алуға конституциялық құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Білім мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығы 2000 жылы қырқүйектің 30-ыншы жұлдызында шығып, мемлекеттік бағдарлама бекітілді. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңына сәйкес жастардың бойында адамгершілік қасиеттердің: ұлттық мақтаныш, патриоттық сезім, адамдарға гумандық қарым-қатынас, ұлттық үрдістегі өзіндік мәдениетін сыйлауды, адамгершілік мінез-құлықтың қалыптасуын талап етеді.
Бұл болашақ кәсіптік оқыту педагогтарының жеке тұлғасын тәрбиелеуші ретінде қалыптастырудың жаңа тәсілінің дәріптелуін, кәсіптік-педагогикалық білім берудің заман талабына сай жаңа мақсаттарын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінуін, тұлғаның қоғам дамуының белгілі бір деңгейге жетуін талап етеді.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша көңіл бөлінеді.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Тіпті әр тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Сондықтан, оқытуда әртүрлі әдістерді қолдану қажет.
Біздің ел нарықты экономика жағдайында өмір сүріп отыр. Бұл жағдайда әрбір адамның іс-әрекеті оның практикалық іс-әрекетінің міндетті құраушы компоненті болады.
Экономикалық тәрбие - кең мағынасында қоғамның жеке тұлғаны табысты өндірістік-шаруашылық іс-әрекетке дайындау мақсатына жүйелі түрде бағытталған ықпалы, қоғамның экономикалық және адамгершілік-құқықтық негіздеріне сәйкес ойлау амалын, іс-әрекетін қалыптастыру, қоғамның әрбір мүшесінде меншіктің барлық түріне шаруақорлық қарым-қатынасты тәрбиелеу.
Өндірістік оқыту экономикалық тәрбиенің және ересектердің экономикалық дайындығын тереңдетудің маңызды педагогикалық құралы болып табылады. Мұнда ең алдымен, еңбек іс-әрекеті экономикалық мақсатқа бағытталатын кәсіби шеберлік қалыптасады. Өндірістік оқыту процесінде мұндай мәселелерді шешудің негізгі жолдары мыналар болып табылады:
oo ересектерді орындалатын еңбек іс-әрекетіне экономикалық талдау жасау қабілетін қалыптастыру;
oo ересектерді оқу-өндірістік жұмыстарды орындаудың экономикалық мақсатқа сай технологиясын таңдап алуын мадақтау;
oo ересектерді орындалған еңбек процесін экономикалық негіздеуге, экономикалық есептеулерді жүргізуге, оқу-өндірістік жұмыстарды орындаудың экономикалық тұрғыдан ең тиімді еңбек амалдары мен тәслдерін қолдануға үйрету.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: ересектердің кәсіптік білім беруде оқытудың әдістерін талдай отырып, өндірістік оқыту әдістерімен танысу.
Дипломдық жұмыстың міндеттер:
oo өндірістік оқыту - кәсіптік оқыту әдістерінің формасы ретінде зерделеу, оның әдістері мен тәсілдерімен танысу;
oo Ересектердің өндірістік оқыту барысында кәсіби дербестігінің қалыптасуы және сапалы жұмыс істеуге үйрету.
1. Оқытуға арналған жаңа технологиялардың ғылыми теориялық негіздері
1.1. Педагогикалық технология туралы жалпы түсінік
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үдерістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оқу орындарында оқу үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Технология ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор технология дегеніміз не? - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру, мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оқу үдерісін жобалау арқылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалық даярлығын қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа мазмұнын, оқытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді (Кесте 1).
Кесте 1 Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты және мазмұндық нобайы
Технологияның тобы
Технологияның мақсаты
Технологияның мазмұндық ерекшеліктері мен сипаттамалары
Дамыта оқыту технологиялары
1.Проблемалық оқыту
2. Ойын арқылы оқыту
Оқу үдерісін ұйымдастыру мен басқару тиімділігі негізіндегі педагогикалық технологиялар
Компьютерлік оқыту
Дисстаниялық оқыту
Мультимедиялық оқыту
Тұлғаның жақын даму және өзекті даму аймағын байланыстыру
2. Тұлғаның ақыл-ой өрісін және дүниетанымын дамыту
Оқытудың жеке және топтық амал-тәсілдерін нақтылау
Тұлғаны жеке топпен оқытудың тиімдлігін арттыру құралдары.
1. Білім алушыны өз бетімен ізденуге үйрету және т.б.
Дамыта оқытуға білім алушылардың ізденгіштік-зерттеу-шілік іс-әрекеті тән. Оған тән сипаттар: білім алушының алдына ізденуді жүзеге асыру қажеттілігін тудыру және т.б.
1. Негізгі ерекшелігі - білім алушылардың білетіні мен біл-мейтінінің арасында қайшылықтар пайда болады және проблемалық міндетті шешуге дайын тәсіл болмағандықтан, проблемалық жағдаят пайда болады, осыған орай білім алу-шының ізденушілік әрекеті мен ынтасы күшейе түседі.
2. Ойын технологиялары: дидактикалық мақсат ойын міндеттері формасында қойылады және т.б. жүзеге асады.
Сабақты ерекше сызықты емес түрде құру: бірінші бөлім барлығын оқыту, екінші бөлім білім алушылармен дербес жұмыс. Тірек схемаларын пайдалану және т.б.
Әрбір білім алушының өздігінен білм алушының меншікті трактеориясын қамтасыз ететін білім берудің ашық жүйесін құрайды, білім беруді ақпараттық-әдістемелік ұйымдастыру
В.В.Фирсовтың Міндетті нәти-желер негізінде деңгейлеп саралап оқыту
Ақпараттық технологияның құндылықтарын меңгерту
М.Монаховтың Модульдік оқыту технологиясы
Білім адушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіншілігін дамыту
Барлық білім мазмұны: міндетті деңгей және мүмкіндік деңгейі бойынша жүзеге асады.
Әрбір мұғалім өзінің педагогикалық іс-әрекетінде авторлық педагогикалық технологиясын модуль бойынша құрасты-рады, яғни дидактикалық модульдің тізбегін құрайды.
Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы-ның даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі жаңа парадигмаға өтудің жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа мақсатының жетістіктерімен байланысты.
XX ғасырдың 20-жылдары отандық және шетелдердің білім беру кеңістігінде белсенді тұжырымдар мен зерттеу жұмыстары даралап және деңгейлі оқытуға қарқынды бет ала бастады. Кеңес Одағы мен шетелдегі зерттеу-тәжірибелік жұмыстар бір мезгілде басталды. Бірақ АҚШ және Батыс Европаның білім беру саласында даралап және деңгейлі оқыту туралы тәжірибелер жеткілікті болды. АҚШ, Италия, Франция және тағы басқа Батыс Европа мемлекеттерінде оқу орындарының міндетті оқу бағдарламалары, пәндері стандартты түрден вариативті бағытта алуандылығы арта бастады. Бұл
білім беру тәжірибесі білім алушының жеке ерекшеліктерін ескеруге ықпал ету бағытындағы қарқынды және пәнді әрекеттер болды. Олардың басты білім беру мақсаты жеке дара тұлғаны дамыта, өз бетімен белгілеген мақсатқа жетуді көздеу еді. Әсіресе, АҚШ оқу орындарын басқару децентрализацияланып (дербестену), кейбір мектептерде сабақты ұйымдастыру формалары өзгерді. Сонымен бірге оқушылардың танымдық қасиеттеріне байланысты бейінді оқыту формаларын дамыту көзделді. Соның аясында бірқатар Батыс Европа мемлекеттері мен АҚШ - та гимназия, лицей және колледж типті мектептер жалпы білім беретін мектептерден бөліне бастады. Осы деңгейлеп оқыту аясында алғаш оқытудың Дальтон-план технологиясы қолданылуы жүзеге асты. Осыдан келе, шетел мемлекеттерінің біраз мектептері сынып сабақ формасынан, оқу тобының тұрақты болуынан, фронтальды оқу жұмыстарынан, оны ұйымдастырудан шегінді. Осы мемлекеттердің білім беру процесіндегі құбылыстың жетекші негізі - оқушыға білім беруді даралап әр деңгейлі оқыту еді. М.В.Кларин мемлекеттердің прогрессивті сипаттағы әрекеттерін қолдап, өзінің пікірін былайша білдіреді: аталған формада мектептің оқу үрдісін ұйымдастыруда педагогикалық қоғамдардың жетекшілігі төмендейді, оқытудағы баланың білімі тек, оны қайта айту мен шығару болып табылады, мектептің бірегей базасының болмауы, оқыту үрдісін ұйымдастыруда қиындықтың болуы. Ол өзінің АҚШ студенттерімен кездесуінде, олардың оқу пәндерін және қиындық деңгейін өздері таңдауға мүмкіндігі бар екенін білдіреді.
Кеңес Одағы кезінде деңгейлеп оқытуды әдіснамалық, теориялық және әдістемелік бағыты жағынан көптеген ғалым-педагогтер өздерінің ғылыми-зерттеу еңбектерін арнап қарастырды. Е.А.Певцова мен И.Унт деңгейлеп оқытумен оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарын дамыту, олардың шығармашылық мүмкіндіктерін айқындауға бағыттап, оқу бағдарламалары мен оқу пәндерін вариативті түрде қарастыруды ұсынды. Деңгейлеп оқытумен оқушының танымдық белсенділігін дамыту факторына деңгейлеп оқытуды зерттеген М.Д.Виноградова, В.А.Кольцова, Х.Й.Лийметс, А. В. Мудрик, Г.И.Щукина болды. И.М.Чередов оқу урдісін ұйымдастыруда фронтальдық, топтық және жеке оқытуды үйлесімді ұштасыруға тиімді оқыту деңгейлеп оқытуды қарастырды. Деңгейлеп оқытудың әдістемелік негізін зерттеген Ю.И.Дик, В.М.Монахов, А.А.Кузнецов, М.В.Рыжаков, С.А Бешенков, Г.В.Дрофеев, В.А.Орлова, Л.В.Кузнецова және т.б. болды. Оқушыны бейінді оқытуға А.В.Баран- ников, А.А.Кузнецов, О.Б.Логинова, А.А.Пинский, М.В.Рыжаковтың еңбектері арналды.
Қазақстанның білім беру саласында білім алушының іс-әрекетін белсендендіру мен қарқындатуға, өзінің педагогикалық технологиясына проблемалық әдісін деңгейлеп саралап оқытумен үйлесімді ұштастыра зерттеу еңбегін арнаған Ж.А.Қараев болды.
Әр деңгейлі білім беру термині мектептің оқу жоспары мен бағдарламасының, сыныптың, таңдаулы пәндердің бөлінуі деп қарастырды. Әр деңгейлі білім беру қағидасы оқушы тұлғасын дамытуды жүзеге асыру. Оқу үрдісінде әрбір оқушының қабілетін, бейінділігін, мүмкіндіктерін
психологиялық-педагогикалық диагностику нәтижесінде оқу әрекетін ұйымдастыруға қажетті формаларды, кң ралдарды және әдіс-тәсілдерді қолдану болып табылды. Деңгейлеп оқытуды негізгі міндеттері - әрбір оқушының даралық қасиетінің ашылуына, оның дамуына көмектесу, оның қалыпты, орнықты, таңдаулы дамуына әлеуметтік әрекеттер жасау. Деңгейлеп оқыту оқушының нышанын айқындау мен дамыта қабілеттерін арттыруға бағыттайды. Деңгейлі оқыту оқу үрдісінің әр кезінде болса да, оқушылар мемлекеттік міндетті білім беру стандартында белгіленген білім мен іскерліктің минимум базасын меңгеруі қажет. Деңгейлеп оқыту мен тәрбиелеу негізі оқушы тұлғасының қабілетіне, қызығушылығына, бейімділігіне, қабілетіне және білім алуға дайындық мүмкіндік ерекшеліктеріне негізделеді. Бұл оқыту түрі, бір жағынан оқушының ақыл-ой деңгейін, психологиялық ерекшеліктерін, пайымды-логикалық ойлауын есеретін болса, екінші жағынан, оқушының жеке сұранысы, оның м өң мкіндігі мен нақты білім алу саласына байланысты қызығушылығына кщл аударылады.
Деңгейлеп оқытудың т л лғаға бағдарланған білім беру аясында жүзеге асырылуы ушш мына қажеттішктер керек етеді:
оқушылардың жеке ерекшіліктері мен оқу мүмкіндігі;
оқушыларды топқа бөлудің критерияларын(өлшеу белгісі) анықтау;
жеке жетекшілік етуде оқушылардың қабілеттері мен дағдыларын жетілдіруге іскерлігі;
оқушылардың жұмысын, ондағы олардың қиындығын, танымдық өзгеруін іскерлікпен талдай алу;
- оқу үрдісін басқаруда оқушылардың іс-әрекетін перспективалық
жоспарлай алу (жеке, топтық);
- деңгейлеп оқытудың тиімсіз әрекеттерін оқытушының тиімді және
ұтымды тәсілдермен алмастыра алу іскерлігі.
Қазірп н азақстанның білім беру саласында деңгейлеп оқытудың бір формасы бейшді оқыту болып отыр.
Әр деңгейлі оқыту дегеніміз - әрбір оқушы өзінің қабілеті мен ерекшеліктеріне негізделе базалық оқу материалын игеруге мүмкіндігі бар оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру формасын айтады.
Әр деңгейлі оқыту технологиясының қызметі мектеп оқушыларын бір ыңғайлы топтарға бөле, ол топтар оқу бағдарламасын әр деңгейде игеруі:
Мемлекеттік білім беру стандартындағы оқу материалы мазмұны.
Базалық.
Шығармашылық(вариативті).
Әр деңгейлі оқыту технологиясының базисі ретінде тұлғаның құрылымын таңдау. Бұл құрылым мынандай шағын жүйелерді құрайды:
А) жеке-типологиялық ерекшелік, яғни, тұлғаның темпераменте, мінез-
құлқына, қабілетіне және т.б..
Б)психологиялық сипаттама. Ойлау, ерік, ес, сезім, эмоция және т.б..
В)тәжірибе(білім мен іскерлік) және әдет.
Г)тұлғаның бағыты, яғни, оның сұранысын, мотивін, қызығушылығын,
эмоциональды - құнды тәжірибесі.
Жеке тұлғаның дамуында психологиялық-педагогикалық диагностика қалыптасады, ол жүйенің элементтері: -тәрбиеленуц
-танымдық қызығушылығы; -жалпы оқу біліктілігі және машықтығы; - іс-әрекет білім қоры; -ойлау; -ес; -темперамент;
-тынышсыздық, мазасыздық. Мектептің ұйымдастыру моделі әр деңгейлі оқытудың үш түрін кіргізеді:
A) Тұлғаның динамикалық сипаттамасына және оның жалпы оқу
іскерлігіне негізделе оқытудың бастапқы саласында біртұтас сыныптарда
құрау;
Б) Сыныптың ішінде әр деңгейлі топтарға бөлінуі. Яғни, оқушылар топтала оқытылуы. Әсіресе, пәнге қызығушылығына байланысты. Базалық және вариативті компоненттегі оқу материалдарын кең көлемде, терең және толық игеруц
B) Кәсіби оқу. Мұнда жоғарғы сыныптарда психологиялық диагностика,
сарапшылардың бағалауы, мұғалім және ата-аналардың ұсынысы
бойынша, оқушының өзбетімен болашақ іс-әрекетін анықтауға
бағытталған оқыту.
Топ оқушыларының танымдық қабілеттеріне сай оқу жұмыстары төмендегідей бөлып бөлінеді:
оқушылардың шығармашылық деңгейіне байланысты тапсырмалардың
деңгейленуі;
оқу тапсырмаларының қиындығына байланысты деңгейленуі;
оқу материалының көлеміне байланысты деңгейленуі;
оқушылардың өзбетіндік жұмыс дәрежесіне байланысты деңгейленуі;
оқушыларға көмек беру сипаты жағынан деңгейленуі.
Ж.А.Қараев, өзінің деңгейлеп оқыту технологиясында оқу пәнінің оқу материалдарын екі бөлімге бөліп жеті және бес модульден кқ райды. Әрбір модульдің тақырыптары аяқталғаннан кейін тақырыптық баылау жұмысы жүргізіледі. Сонымен бірге автор оқу құралдарын арнайы жасаған. Ол оқу құралы - оқушылардың орындайтын тапсырмалары. Тапсырмалар төрт деңгейге бөлінген: оқу материалын оқушының қайтып шығара(воспроизведение) алуына байланысты; алгоритмикалық тапсырма- лар(оқу материалын жүйелеу, қорытындылау); эвристикалық(танымдық - ізденіс) және шығармашылық. Автор оқу модулінің құрылымын былай анықтаған: Бірінші сабақ.
Тақырыбы: Кіріспелі-ақпараттық(проблемалық сабақ). Өз бетіндік жұмыс(10-15 минут). Жаттығу тапсырмалары Екінші сабақ. Өз бетіндік жұмыс(10-15 минут).
Тест қабылдау.
Үшінші сабақ
Тақырыбы: бірінші сабақтың тақырыбы және оның пункттері кіреді.
Кейінгі сабақтарда болатын оқу жұмыстары:
Тақырыптық өзіндік жұмыс
Түзету жұмысы.
Тақырыптық бақылау жұмысы.
Оқу модулінің соңғы сабағынан алынған оқушылардың бағалары арнайы
ведомосқа түсіріледі және оқушылардың даму динамикасын бақылауға
мониторинг жүргізеді.
Оқу үрдісінде деңгейлеп оқыту арқылы оқушылардың физиологиялық, танымдық және интеллектуальды қасиет белгілеріне байланысты бөлінуді көздейді екен. Сондықтан мектептің оқу-тәрбие н рдісінде оқушының тұлғалық қасиеттерінің дамуына сәйкес пәннің оқу үрдісш ұйымдастыруда алуандылық мән алуға оқушылардың жеке типологиялық ерекшеліктері ескеру басты фактор болады.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, студенттерден де осы әрекеттің түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды талап етеді. Мұның өзі осы зерттеу аумағы бойынша нақтылы бағыт болуын айғақтайды. Біз осының барлығын және модель құрудың ерекшеліктерін ескере отырып, зерттеу барысында жалпы жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес жаңа педагогикалық технологиялар болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін жасадық. Модельдің аясында компоненттер, өлшемдер, көрсеткіштері, деңгейлер қарастырылады (Сурет 1).
Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер пайдаланылып (психологиялық-педагогикалық, әдістемелік-тәжірибелік зерттеулерге теориялық талдау; педагогикалық оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінің барысын бақылау; мұғалімдер мен студенттер арасында сауалнамалар жүргізу; болашақ мұғалімдер қызметінің нәтижелілігін талдау; мұғалімдер мен студенттердің өзін-өзі бағалауы, сұрақ-жауап), сандық және сапалық жағынан талдаудан өткен материалдар басшылыққа алынды. Бұл моделдің құрамын анықтауды, біз болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейлерін бағалап,араптау туралы мәселені шешу және оны қалыптастырудың эксперимент жүйесін жасаудың маңызды алғышарты ретінде қарастырдық.
Жаңа педагогикалық технологиялар - болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген маман сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн
Модель (Model, simulator) - үғымы, біріншіден ќасиеттері белгілі бір маѓынадаѓы ж%.йеніњ немесе процестіњ ќасиеттеріне +-ќсас объектілер немесе процестер ж%.йесі; екіншіден, сериялы б+-йымдарды жаппай uндіруге арналѓан %.лгі, эталон; кез-келген бір объекті ж+-мысы. Модельге ќойылатын негізгі талап - оныњ ќасиеттерініњ негізгі объектіге сєйкес келуі, яѓни барабарлыѓы.
Жоғарыда біз ұсынған модельдің үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара ықпал етеді, бірін-бірі толықтырып, дамыта түседі.
Осы модельдің өлшемдері мен көрсеткіштерінің арқатынасының әр түрлі дәрежеде көрініс беруіне байланысты, жоғары оқу орындарында оқитын студенттердің педагогика пәндерінің материалдарын меңгерудегі білім мен практикалық біліктері және әлемнің біртұтас ғылыми бейнесінің қалыптасуының мүмкін болатын төрт шартты деңгейі анықталды:
Жоғары деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімді жетік меңгерген, оларды кез-келген білім беру мекеме практикасында еркін іске асыра алады, жаңашылдық тұрғысынан шығармашылыққа және өзін-өзі жетілдіруге деген тұрақты ынтасымен, жүйелі мүддесімен сипатталады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесі бойынша қосымша әдебиеттерді оқып-үйреніп, білім беру саласының жұмыс жасауының шынайы жағдайына сүйене келе, білім алушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне бейімдей отырып, қызметтерінде ғылыми-практикалық ақпаратты іріктеп пайдаланады.
Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып, ұйымдастырылуы оларда қанағат сезімін тудырады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімдері толыққандылығымен, жүйелілігімен ерекшеленеді, олар бар білімдерін нақтылы іс жүзіндегі жағдаятпен оңай байланыстыра алады. Олардың икемділіктеріне шығырмашылық сипат тән, мақсатты-мәнді, психологиялық-педагогикалық қызметтің заңдылықтары деңгейінде негізделген, жалпы білім беретін оқу орындары жағдайында жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланып, жұмыс істеудің табиғаты мен ерекшеліктеріне сәй келеді. Болашақ мұғалімдер жеке іс-әрекеттерін өз беттерімен қарқынды-түзетіп сараптау, жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың тиісті бағасы мен өзара бағасын беру. Олардың істері мен мінездері ішкі серпіліс пен жауапкершілік негізінде жүзеге асады. Қиыншылық туындай қалса, болашақ мұғалімдер жағдайды тек түзетіп қана қоймайды, сонымен бірге оның ықтимал өзгерістерін сарапттайды, қияншылықтан шығудың жаңа, тапқыр шешімдерін жасайды.
Жеткілікті деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті және жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімі жеткілікті, оларды іс жүзінде асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін меңгерген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада мүмкіндігінше пайдалануға тырысады. Кей жағдайда шығармашылық көзқарас танытады. Олардың білімдері жеткілікті түрде берік, әрі жүйеленген, алайда кейде нақты нақтылы жағдайда бұларды пайдалануында қиндықтар туындайды. Икемділіктерін тек белгілі бір жағдайда ғана табыспен, жүйелі және саналы түрде қолданады. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдерде әрқашан жаңа педагогикалық технологияларды қолдануға деген рефлексиялық әрекеттің басымдылығы бола бермейді.
Орташа деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа педагогикалық технологиялар туралы жалпы білім бар, бірақ оларды іс жүзінде іске асырудың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдісте-месін толық меңгермеген, теория мен практикадан алған білім, білік, дағдысын практикада анық көрсете алмайды. Бұл деңгейдегі болашақ мұғалімдердің білімі толымсыз. Бүтіндей алғанда , білімдері жеткілікті түрде берік әрі жүйелі емес. Олардың іс-әрекеттері толық көлемінде тұжырымдалмаған, психологиялық-педагогикалық заңдылықтармен және жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану ерекшеліктерімен жеткілікті байланыстырылмаған, мәні мен мазмұныныа сәйкес келмей жатады. Болашақ мұғалімдер жаңа педагогикалық технологиялардың кәсіби қызметінің міндеттерін шешу тәжірибесін сирек талдайды.
Төмен деңгей, болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жаңа педагогикалық технологиялардың мәнін жете түсінбейді, олардың құрылымдық компоненттерін, мазмұнын жән ерекшеліктерін толық білмейді. Бұл деңгей болашақ мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларды оқу-тәрбие үдерісінде ұйымдастыруға даяр еместігін сипаттайды.
Аталған модель бізге жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейін зерттеп білуге, принциптер жүйесін анықтауға және педагогикалық шарттарды айқындауға мүмкіндік берді.
Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға мүмкіндік береді. Алғашқы өлшем мамандығына қызығуы, яғни кәсіби қызығуы болып, төмендегі көрсеткіштер арқылы анықталады: мұғалім мамандығы туралы білімі, жүмыс істеуге қажеттілігі, мамандығына қызығуы, мамандығын таңдау мотиві; екінші өлшем педагогикалық құзырлығы: қоғамның әрбір мүшесін оқыту және тәрбиелеу туралы білімі, талдау, жобалау, құрастыру, ұйымдастыра білуі, коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық қабілеті: психология, педагогика, әдістемелерден білімі, өздігімен ізденуі, зерттеушілік қабілетінің болуы.
Студенттердің педагогикалық практикасының педагогикалық мүмкіндіктеріне негіздеме жасай отырып, біз оның сандық және сапалық сипатын көрсететін теориялық нобайын ұсынамыз (Сурет 2).
050103- педагогика және психология мамандығының стандарты
Жалпы кәсіби пәндер
Негізгі пәндер циклі
Педагогикалық практика
Кәсіби іс-әрекетке кіріспе
Ғылыми зерттеу әдістемесі
Әлеуметтік психологиялық-педагогикалық
Колледждегі педагогикалық практика
Білім
Білік
Дағды
Дамыту және бекіту
Теориялық және практикалық біліммен толық қаруланған білікті маман
Мазмұндық
Іс-әрекеттік
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру білу шеберлігі мен біліктілігі
Болашақ мамандығы туралы білімі, мамандығына деген қызығушылық мотиві қалыптсады
Педагогикалық-психологиялық құзіреттілік
Ғылыми-шығармашылық бағыт- бағдар
Кәсіби бағыттылық пен құндылық
Арнайы пәндерден білімі, оларды практикада қолдану
қабілеті, кәсіби сапаны қалыптастыра білу
Бәсекеге қабілетті білімді, білікті кәсіби бағытылықты қалыптастырған маман
Танымдық
Мамандығына қызығуы
Мотивация
лық
Сурет 2- Педагогикалық практикада студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру нобайы
Анықтау экспериментінің негізгі мақсаты - болашақ мұғалімдер мен педагогика және психология мамандарының жаңа педагогикалық технологиялар туралы ойларын анықтау болды.
Анықтау эксперименті барысында үш компонент бойынша (мазмұндық, мотивациялық, іс-әрекеттік) даярланған анкеталық сұрақтар, сауалнама, әңгімелесу, тест, бақылау әдістері, арнайы тапсырмалар жүйесі қолданып жаңа педагогикалық технологиялар арқылы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығының қалыптасу деңгейі анықталды. Эксперимент нәтижесі студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар туралы білімінің төмендігін, педагогикалық технологиялар тек педагогика сабағында ғана қысқаша меңгерілетінін, оны студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру мақсатында пайдаланылмайтынын көрсетті. Арнайы пән ретінде жүргізілмеуі, оқулықтардың, бағдарламаның, әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы да мәселенің шешімін шектеп отырғанын айғақтады. Біз осының бәрін ескере отырып осы кезеңде арнайы курс бағдарламасын жасап, қазіргі педагогикалық технологиялар пәнінің мазмұнын анықтадық, нақты өлшемдер бойынша бағдарламаға енетін жаңа педагогикалық технологияларды сұрыптадық (Кесте 2).
Бұл курсты жалпы кәсіби және арнайы пәндерден кейін оқыту көзделеді. Себебі, ол, біріншіден, болашақ мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке даярлауға бағытталған жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісі құрылымында негізгі пән болып табылады, екіншіден, Педагогика, Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері, Педагогиканы оқыту әдістемесі курстарының өзіндік жалғасы болады, студенттер арнайы курсты оқып-үйрену барысында педагогиканы оқыту әдістемесінен алған білімдеріне сүйенеді, үшіншіден арнайы курс студенттердің өзіндік жұмысында және педагогикалық практикасында жалғасын табуы керек.
Қазақстан Республикасының "Білім түралы" заңында (1999) білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың ұстанымдарының бірі - жеке адамды қалыптастыруға бағытталған рөлі және педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, олардың жеке шығармашылық қабілеттерінің дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі қарастырылған.
Дәстүрлі оқыту технологиясының білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде толық меңгеруіне кепілдік бермей отырғандығы оқушылардың білім жетістіктерінің нәтижелерінен көрініс табуда.
Осыған орай оқу-тәрбие үрдісін жетілдірудің қазіргі технологияларын жетілдіріп, мектепте сабақ беруде қолдану арқылы білім сапасын жақсартуға болатындығына басым бағыт берілуде.
Қазіргі кезде мектептің оқу-тәрбие үрдісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
Бастауыш сатыда "Ауыл шаруашылық машиналары" пәні бойынша оқушылардың оқу жетістіктерінің өлшеуіштер тәсілдері ретіндеп деңгейлік тапсырмалар жүйесін дайындауға бо-лады.
Оқушының дайындық деңгейін саралау оқушының жеке танымдық мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді қабылдауға бағдарланған іс-әрекеттік модель ретінде қарастыруға болады.
Оқытудан күтілетін нәтижелер тізбесін негізге ала отырып, әртүрлі деңгейдегі тапсырма түрлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ғана дұрыс жауабы бар тапсырмалар, ашық және еркін жауабы бар тапсырмалар, түрлі практикалық сипаттағы тапсырмалар түрінде қарастыруға болады.
Дамыта оқыту идеясының ұзақ тарихы бар. Ерте кезден бастап-ақ ойшылдар білім мен ақыл-ой тәрбиесінің арақатынасын, олардың оқушы дамуына әсерін зерттей бастаған. Бізге белгілі алғашқы дидактардың бірі Квинтилиан мектеп алдына оқушының қабілеттеріне, ақылының қасиеттеріне, мінез-құлық ерекшеліктеріне сүйене отырып, оның ойының және тілінің дамуын қамтамасыз етуді қойған.
ХVІІ ғасырдағы Я.А. Коменскийдің дидактикалық жүйесінің негізгі қағидаларының бірінде де оқушының ақыл-ой күшін, қабілеттерін дамыту, олардың білімге деген құштарлығын оятып, лаулата түседі делінген.
И.Т. Песталоцци оқушының ақыл-ойын, барлық қабілет-қасиеттерін дамыту идеясымен арқауланған бастауышта оқыту әдістемесін жасауға әрекет етеді.
Дамыта оқыту ұлы неміс педагогі А. Дистервегтің әйгілі Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық (Руководство в образованию немецких учителей) атты еңбегінің де негізі болып табылады. Дамыта оқыту деп ол оқушының білім алуға әрекет етуін ұйымдастыратын оқытуды атаған.
Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді - деген.
Орыстың ұлы ағартушысы К.Д. Ушинский де өз дидактикалық еңбектерінде бастауыш мектеп жасындағы оқушыларды оқыта отырып дамыту мәселелеріне ерекше тоқталып, арнайы әдістеме жасаған.
Осылай бола тұрғанымен, дамыта оқыту деген терминге көзқарастар мен пікірлер әр түрлі. Себебі дамыта оқыту ұғымына берілген түсініктер және дамытпайтын оқыту бола ма? деген сұрақтар жиі қойылады.
Алайда дәстүрлі оқыту оқушының дамуына тек қондырғы болып, дамуға стихиялы әсер етсе, дамудың соңында жүрсе, ал екінші жағдайда оқыту дамуды өзімен бірге ала жүреді деген Л.С. Выготскийдің пі кірін- ен көп нәрсе аңғаруға болады. Алғашқыда оқытудың тиімділігі алынған білімнің тиімділігі қабілеттің деңгейімен, әрекеттің негізгі түрлерінің қанш алықты дамығандығымен өлшенеді.
Дамыта оқыту деген термин психология ғылымының қойнауында туып, оқушының дамуын қарастырған (Ж. Пиаже), ойлаудың әр түрлі деңгейін, типтерін (Л.В. Выготский, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн) және басқа да психикалық функциясын зерттеген (Б.Г. Ананьев, Г.С. Костюк, А.А. Люблинская, Н.А. Менчинская) және т.б. іс-әрекет теориясының психологиясын жасаған (А.Н. Леонтьев, П.Я. Гальперин) еңбектерінде жан-жақты талданған. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі ілгері эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, ал екіншісін Л.В. Занков басқарды.
Зерттеулердің мақсаты Л.С. Выготскийдің 1930 жылдардың басында жасаған оқыту мен дамытудың арақатынасы жайлы болжамының дұрыстығын тексеру, нақтылау. Өткізілген зерттеу жұмыстары бастауышта математикалық білім ісіне үлкен өзгерістер енгізді. Мысалы, 1969 жылы арифметика курсы математикаға ауыстырылды. Бірақ бұл курста да негізгі назар- оқушының
ауызша және жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру, жай типтік есептер шығаруында болып қалды. Оқыту әдістері, сабақ ұйымдастыру түрлері, білім, білік, дағды қалыптастыруға бағытталғандықтан дамыта оқыту идеясы жүзеге аспады.
Одан кейін 20 жыл көлемінде дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары дамыта оқыту деп - оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдардың пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі - оқушыны оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Мақсаты білім алушыларға дайын пәндік білім, біліктердің белгілі-бір жиынтығын берумен шектелетін, нәтижесінде догмалық ойлауы басым, дайын нұсқаулар мен бұйрықтарды орындай білетін адамдарды тәрбиелейтін қазіргі мектептерде орын алып отырған оқыту жүйесі мұндай адамдарды дайындауға негіз бола алмайтындығын өмір көрсетті.
Сондықтан, жаңа сапаға ие, шығармашыл, қабілетті адамдар тәрбиелеу ушш дамыта оқыту жүйесін ең негізгі басшылыққа алар нысана деп білеміз. Оқыта отырып дамыту мәселесіне арналған зерттеулер дәстүрлі оқытуға өзгерістер енгізуге ықпал тигізді. Оқыту барысында оқушының ақыл-ойын, қиялын т.б. танымдық үрдістерін дамытып қоймай, оның әр түрлі әрекеттің субьектісі болып қалыптасуын қамтамасыз етуді алдыңғы қатарға шығарды.
Дамыта оқыту идеясын алғашқылардың бірі болып 1959-1960 жылдары қолға алған академик Л.В. Занковтың басшылығымен жасалған бастауышта оқытудың жаңа жүйесін мұғалімдер қауымы үлкен ықыласпен қабылдағанымен, белгілі себептерге байланысты өрістеп кете алмады. Тек 1990 жылдары ғана Ресей мектептерінде қайтадан қолданыла бастады. Қазір бұл жүйе дәстүрлі оқытумен қатар қолданылып келеді.
Л.СВыготскийдің теориясы Д.Б. Эльконин басқарған шығармашылық топ жұмысында әрі қарай жалғастырылады. Оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект ретінде дамуына арналған тұжырымдама жасалып, зерттеулер жүргізілді. Екі авторлар тобы да өз жүйелері бойынша оқу бағдарламаларын, оқулықтарын, әдістемелік құралдар дайындап шығарды. Осылайша, дамыта оқыту ғылыми теориядан практикалық іс-тәжірибеге батыл ене бастады.
Дамыта оқыту - дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен нәтиже берді. Дамыта оқыту дегеніміз - оқушылардың интеллектуальды және шығармашылық қабілеттерін толық жүзеге асыруға, олардың ішкі механизмін іс-әрекетке қосуға мүмкіндік беретін оқытуды ұйымдастыру тәсілі.
Психологтердің зерттеулері бойынша бала өзінің субъект екенін 2,5-3 жасында-ақ білдіре бастайды екен. Ол оның Мен деген категориясының
көрінуінен байқалады (өзім ішемін, өзім киемін және т.б. түрінде). Мектепке дейінгі балалық шақтың соңына қарай ол әр түрлі әрекетті өзі орындауға деген талпыныстарын жасайды. Бұл түрлі рольдік ойындарға қатысуда айқын байқала бастайды. Еркін ойлап, өзін еркін сезіну оның жекелік қасиеттерін әрі қарай дамытуға қолайлы жағдайлар туғызады.
Ал, мектеп табалдырығын жаңа аттаған бала оқу бағдарламаларының талаптарын орындау, мектептің ішкі тәртібін сақтау, үлкендердің айтқандарын екі етпеу сияқты қатаң ережелер шеңберіне түседі. Енді оның субъектілік белгілерінің даму мүмкіндігі төмендейді. Өйткені, дәстүрлі мектептің мақсаттарын шешу мұғалімнің айтқандарын дұрыс тыңдап, тура сол түрде қайта айтып беру, тапсырманы қатесіз орындау жеткілікті. Белгілі үлгіден ауытқу, басқа шешім іздеу талап етіле бермейді.
Дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген мақсаттарына жету, тек, оқушының өзінің белсенділігіне байланысты. Осыған орай, бұл жүйенің әдіс-тәсілдері де оқушының оқу белсенділігін ұйымдастыру, қолдап, көмектесіп отыруды көздейді. Бұл жүйемен дәст үрш оқытуды салыстыру мынадай қорытынды жасауға негіз болды. Дәстш сабақтардың әдістерінің мәні төмендегідей 3 құрамдас бөліктермен анықталады:
Үлгіні көрсету.
Түсіндіру.
Бағалау, бақылау.
Яғни, мұғалім сабақ мазмұнын жақсылап айтып түсіндіріп шығады. Содан соң меңгеруге арналған жаттығулар орындалады. Бұдан кейін қ алай меңгергендігін анықтау мақсатында сұрау, бағалау ұйымдастырылады. Әрине жұмыс әр түрлі болып өткізілуі мүмкін. Мысалы, өзі айтып бермей, үнтаспадан тыңдату, білім алушыға оқыту және т.б.
Қалай болғанда да өзімізге таныс иллюстрациялы - түсіндірме әдісінің қатаң тәртібі сақталуы керек. Оқушыдан тиянақты тыңдап, мүлтіксіз орындау ғана талап етіледі.
Дамыта оқытуда оқушының ізденушілік, зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол әшш оқушы өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда төмендегідей 3 құрамдас бөліктерден тұратын болады:
Оқу мақсаттарының қойылуы.
Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру.
Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі де дамыта оқытудың Д.Б. Эльконин - В.В. Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ процесін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам ролінде болады. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретеді. Әр оқушыға өз ойын, пікірін
айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес, дегенмен әр оқушы жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қортыныдылауға үйренеді.
Дәстүрлі оқытуда жаңа материалды бала игеру үшін сабақтың кез-келген кезеңінде алдымен мұғалімнің шебер басшылығы қажет етіледі. Басқаша айтқанда мұғалім оқуды қалай түсіндіруі, қай жерде бақылауы, түзетуі керек екенін айқын білуі шарт. Негң рлым мұғалім өзінің осы міндеттерін дұрыс орындаса, соғұрлым баланы сабақ материалын игеруі жеңілдей түседі. Екіншіден, жұмыс нәтижелі болу үшін оқушының мұғалім қ ойған талаптарды мүлтіксіз орындауы қажет. Демек, оқушы алдын-ала бағдарлап, жоспарлап қойған іс-әрекеттің қатысушылары ғана болып қалады. Нәтижеде оларда тек жақсы орындаушылық қабілеттер қалыптасады. Сондықтан да тіл алғыш, айтқанды бұлжытпай орындайтын оқушы дәстүрлі педагогиканың идеалы, мұраты болып саналады.
Дәстүрлі оқытуда оқу процесіне қатысушылардың басқарушылар мен орындаушылар түріндегі ролдері белгіленген. Басқарушылардың қарым-қатынасы қарапайым басқару түрінен қатал әкімшілікке дейінгі шеңбер ішінде жүзеге асып жатады. Олардың ісінің негізгі мәні - оқушыларды белгіленген нысанаға қарай бастау, ал орындаушылар мұғалім соңынан еріп отырулары керек. Мәселенің бұлай шешілуі дамыта оқыту жүйесінің мақсаттарына мүлдем қайшы келеді. Дамыта оқытудың Л.В. Занков жасаған жүйесінің ерекшеліктеріне ерекше тоқталып өтелік. Бұл жүйе дәстүрлі оқытудан төмендегі ерекшеліктерімен, өзгешеліктерімен айқындалады:
оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;
мақсаттағы айырмашылықтар;
дидактикалық принциптердегі өзгешеліктер;
әдіс-тәсілдердегі ерекшеліктер;
оқытуды өзгеше ұйымдастыру;
мұғалім еңбегінің нәтижелілігін анықтаудың жаңа көреткіштері;
мұғалім мен оқушы арасындағы жаңа қарым-қатынаста.
Л.В. Занков жүйесіне сәйкес бастауыш мектептің негізгі мақсаты оқушыны жалпы дамыту. Ал, жалпы даму деп байқампаздығын, ойлауын дамыту және практикалық іс-әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай-ақ ақыл, ерік-жігер, сезімдерінің дамуы алынады.
Осы тұста мұндай көзқарасты ұлы Абай да уағыздап кеткендігіне тоқталған жөн. Қоршаған ортаның шындығын мойындай отырып, Абай ақыл мен сана еңбек барысында қалыптасатындығын айтады. Ол адамның ішкі сезімді қуаттарын біртұтас етіп алады. Оның он жетінші сөзіндегі қайрат, ақыл, жүректің сөз таластыруында тек бірлесіп ынтымақтасқан жағдайда ғана күш алатын үш т қ рлі жан құбылысын әдеби-публицистикалық тұрғыдан көрсеткенін байкдймыз. Бұдан бұл мәселенщ қ лттық психологиямыз бен философиямызда да ежелден көтеріліп келе жаткдндығын көруімізге болады. Мазмұнындағы өзгерістер оқу жоспарын тарих, география сияқты пәндердің енуімен қамтамасыз етеді. Ал дәстүрлі пәндердегі сабақ материалдары
пропедевтикалық бағытта тереңдей ұсынылады. Бұл жүйе бойынша негізгі, қосымша пәндер деген ұғым жоқ. Ә р пән оқушының жаңа қырларын ашып, оны дамытуға өзінше үлес қосады деп танылады. Және олар бір-бірімен тығыз байланыса отырып, қоршаған дүниені тұтас күйінде қабылдауға әсер етеді деп саналады.
Л.В. Занков жүйесі дәстүрлі оқыту жүйесінен басқаша дидактикалық қағидаларға негізделеді. Енді ерекше тоқталуды қажет ететін кейбір қағидалардың мәнін аша кетейік. Жүйедегі бүгінгі күннің өлшемімен қарағанда айрықша көкейтестілігімен ерекшеленетін қағ ида, жоғары қиындықта оқыту қағидасы. Бұл қағида баланың қиындатылған тапсырмаларды орындауға мүмкіндігінің бар екеніне көз жеткізеді.
Шведтік нейробиолог Холгер Хиден өз зерттеулерінде оқушының миындағы клеткаларды бір-бірімен байланыстыратын талшықтар (нейрондар) тек ойлау әрекеті болған жерде ғана молайып, жиілей түсетіндігін, сондықтан, жас кезде баланың миын жұмыс істеуге ынталандырып оқыту керектігіне назар аударады. Белсенді ой қызметінсіз клеткалар бай талшықтар құрай алмайтындығын, содан барып олардың қызметі төмендеп, бара-бара семе беретіндігіне көзімізді жеткізді. Ғылымға белгілі әр түрлі себептермен аңдар арасында қалып қойған балалардың қайта адам қалпына келе алмауының басты себебі де осы болар.
Айтылғандарды қорыта келе, оқушылардың қарқынды ой еңбегімен айналысуға табиғи мүмкіндіктерінің бар екендігін оқыту процесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада қарапайымнан курделіге қарай, нақтыдан абстрактіге қарай деген қағида бар. Дамыта оқыту жүйесінің авторлары бұған керісінше оқушы ойлауын пайымдаудан қарапайымға қарай жетелейді. Мысалы, А әрпін өткенде адамның суретін көрсетіп тұрып, оның не екенін, дәмі, түрі, формасы қандай екенін сұрағаннан гөрі, ол туралы не білетінін, не айта алатынын сұрап білудің оқушыны дамыту үшін тиімділігі зор екенін айтады. Екі жүйе арасындағы тағы да қарама-қайшылықтардың мәні мынада. Дәстүрлі педагогикадағы оқыту мазмұны баланың жас ерекшеліктеріне сай жеңіл болғанда ғана, оқушылар білім, білік, дағдыны меңгереді деген қағида төңірегінде Л.В. Занков бұл анықтаманың көнергендігін, тіпті дұрыс еместігін дәлелдейді. Оқыту жұмысында оқушының жас ерекшелігінің ескерілуі үшін керек екенін жоққа шығармай, дегенмен әр даму кезіндегі жас ерекшелігінің оқыту барысында өзгеріп, жаңа кескінге алмасып отыратындығы ақиқат екенін еске салады. Оқыту бұл жағдайда пайымдаудан қарапайымға қарай түзіледі деген пікір айтады. Бұған соңғы уақытта көз жете бастаған сияқты.
Бұл қағидалардың мақсатына жету үшін дәстүрлі оқулықтардағы жеңіл-желпі тапсырмалар орнына, оқушының тапқырлығын, зерделілігін дамытатын шығармашылық тапсырмаларды орындау үлкен нәтиже беретіндігіне тәжірибе барысында көзіміз жетті. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz