Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру тәртібі
Жоспар
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
1.4. Ұйымның меншікті капиталының жеткіліктілігі
II Бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталын басқару
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу көздері
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және жіктелуі
3.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару бағыттары
III Бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
1.4. Ұйымның меншікті капиталының жеткіліктілігі
II Бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталын басқару
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу көздері
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және жіктелуі
3.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару бағыттары
III Бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұйымның пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операцмялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы банктік ресурстар болып табылады.
Ұйым ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
Ұйымның меншікті капиталы
Ұйымның заемдік және тартылған қаражаттар
Ұйым русурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10% жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.
Коммерциялық ұйымдардың меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.
Ұйымның меншікті капиталы ұйымның тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Ұйымның бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен ұйым қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және тағы басқа шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз ұйымның қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен ұйымғы қажетті резервтер құрылады. Сонымен қатар, ұйымның меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Ұйымның меншікті капиталы – ұйымның қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған ұйымның әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Ұйымның меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ активтер сапасына, меншікті пайданың пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және ұйым саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Ұйымның пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операцмялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы банктік ресурстар болып табылады.
Ұйым ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
Ұйымның меншікті капиталы
Ұйымның заемдік және тартылған қаражаттар
Ұйым русурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10% жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.
Коммерциялық ұйымдардың меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.
Ұйымның меншікті капиталы ұйымның тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Ұйымның бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен ұйым қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және тағы басқа шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз ұйымның қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен ұйымғы қажетті резервтер құрылады. Сонымен қатар, ұйымның меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Ұйымның меншікті капиталы – ұйымның қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған ұйымның әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Ұйымның меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ активтер сапасына, меншікті пайданың пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және ұйым саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- Алматы, 1998 (аударған Тасмағанбетов Т.А)
3. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. Москва: Финансы и статистика6 1996
4. Стандарты бухгалтерского учета № 6 «Учет основных средств»
5. Стандарты бухгалтерского учета № 17 «Учет аренды»
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъекта
7. Абленов «Аудит негіздері»
8. Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. - Алматы: АЙАН, 2001.
9. Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А
Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
10. Кирьянова З.В Теория бухгалтерского учета. – М: Финансы и статистика, 1998.
1. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- Алматы, 1998 (аударған Тасмағанбетов Т.А)
3. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. Москва: Финансы и статистика6 1996
4. Стандарты бухгалтерского учета № 6 «Учет основных средств»
5. Стандарты бухгалтерского учета № 17 «Учет аренды»
6. Генеральный план счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъекта
7. Абленов «Аудит негіздері»
8. Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. - Алматы: АЙАН, 2001.
9. Кеулимжаев К.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А
Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
10. Кирьянова З.В Теория бухгалтерского учета. – М: Финансы и статистика, 1998.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Д. А. Қонаев атындағы Университет колледжі
“Ұйым қаржысы” пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Орындаған:
Тексерген:
Алматы, 2012
Жоспар
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
1.4. Ұйымның меншікті капиталының жеткіліктілігі
II Бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталын басқару
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу көздері
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және жіктелуі
3.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару бағыттары
III Бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Ұйымның меншікті капиталының
жеткіліктілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
II Бөлім.
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ..
III Бөлім ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ұйымның пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық
активтік операцмялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда
табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған
қаражаттарының жиынтығы банктік ресурстар болып табылады.
Ұйым ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
Ұйымның меншікті капиталы
Ұйымның заемдік және тартылған қаражаттар
Ұйым русурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған
қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген
қажеттілігінің 10% жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған
қаражаттардың үлесіне тиеді.
Коммерциялық ұйымдардың меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа
қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік
ерекшеліктерге ие.
Ұйымның меншікті капиталы ұйымның тұрақтылығын қамтамасыз етуде
маңызды. Ұйымның бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен ұйым
қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға
жұмсалатын және тағы басқа шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз
ұйымның қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен
ұйымғы қажетті резервтер құрылады. Сонымен қатар, ұйымның меншікті капиталы
ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Ұйымның меншікті капиталы – ұйымның қаржылық тұрақтылығын,
коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған ұйымның
әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты
және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Ұйымның меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ активтер сапасына, меншікті
пайданың пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және ұйым
саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай
баптар құрайды:
Жарғылық капитал;
Резервтік капитал;
Қосымша капиталдар;
Ұйым операцияларына бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған
қорлар (резервтер);
Бөлінбеген банк пайдасы;
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер акционерлік формада құрыла алады.
Тақырыптың өзектілігі: екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының
қалыптастыруы және оның банк қызметіндегі рөлі мен мақсаты.
Жұмысты орындаудағы мақсат: банктің меншікті капиталының
жеткіліктілігіне жүргізілетін талдау мен оған қолданылатын көрсеткіштер
және банктің меншікті капиталын қалыптастыру тәртібі мен қазіргі таңдағы
отандық банктердің меншікті капиталын ұдғайту перспективаларын айқындау.
Жұмысты орындаудағы міндеттер:
Жаңадан енгізілген банктің меншікті капиталына қойылатын пруденциялдық
нормативтерді көрсету;
Ұйымның меншікті капиталдағы болып жатқан өзгерістерге зерттеулер
жүргізу;
Ұйымның меншікті капиталына және оның жеткіліктілігіне талдау жүргізу.
Әдістемелік негіз ретінде: ҚР Банк және банк қызметі туралы Заңы, ҚР
қаржылық ұйымдар мен қаржы нарығын қағалау мен реттеу Агенттігінің және ҚР
Ұлттық банкінің шығарған нормативтері, шектеулер мен ережелері, сонымен
қатар шетелдік және отандық авторлардың еңбектері, бұқааралық ақпарат
көздерінен алынған мәліметтерді, статистикалық көрсеткіштерді қолдандым
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы,орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның меншікті капиталының құрылымы
Ұйымның меншікті капиталы, экономикалық капиталдар категориларының
ішіндегі капиталдың бір түрі болып табылады. Меншікті капитал ұйым үшін
маңызы өте зор. Себебі, ұйым ашу кезінде құрылтайшылар мен акционерлердің
қосқан улесінен құрылған меншікті капитал, банк қызметін ұйымдастыруға және
банк қызметінің аясын кеңейту үшін бастапқы және ең маңызды көзі болып
табылады. Сонымен қатар ұйымның меншікті капиталы ұйым үшін әр түрлі
қорғаныс пен қызметті дамыту функцияларын да орындайды. Соның ішінде:
Ұйымды қаржылық тұрақсыздықтан және шексіз тәуекелділіктерден
сақтайды;
Ұйымды банкротқа ұшыраудан қорғайды;
Ағымды шығындарды жабады;
Кәсіпорынға клиенттердің сенімділігін арттырады;
Клиенттердің комерциялық және тұтыну несиелерінің сұранысын
қанағаттандырады және т.с.с.
Сондықтан мемлекеттік қадағалау органдары екінші деңгейлі кәсіпорындар
үшін әр түрлі шектеулер қояды және де бұл шектеулердің орындалмауы туралы
мәлімет алған кезде, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, Қазақстан
Республикасының қаржылық ұйымдар мен қаржылық нарықты қадағалау мен реттеу
агенттігі және тағы басқа мемлекеттік қадағалау органдары әр түрлі
санкциялар мен шараларды қолданады және олар салымшылар мен инвесторлардың
мәртебесін қорғайды. Осыдан келе, қазіргі кездегі банк ісіндегі басты қиын
мәселелерінің бірі болып саналатын – кәсіпорынның меншікті капиталының
жеткіліктілігін анықтау болып табылады.
Оданда басқа, банктің меншікті капиталы салымшылардың өз қаржыларын
банктік айналымға, соның ішінде: несиелік, факторинктік, лизинктік
операциялар мен бағалы қағаздарды сатып алу және тағы басқа инвестицялық
операцияларға салу кезінде күтпеген шығындардың пайда болу тәуекелдігінен
қорғайды. Осыған қоса, меншікті капиталдың есебінен қаржылық резерв
құрылады және бұл резервтер банктің төлем қабілетін сақтаумен қатар,
шығындар пайда болған кезде банктің қалыпты жұмыс істеуіне мүмкіндік
береді.
Кәсіпорын қызметі үнемі белгілі бір тәуекелділіктермен байланысты
болады, сондықтан активтерді тәуекелділігі бойынша топтарға бөлу керек.
Активтердің тәуекелділігі бойынша сыныпталуы мен олардың меншікті
капиталдың көлемімен өзара байланыстылығы, кәсіпорынның басқару сапасын,
сонымен қатар банктің қаржылық тұрақтылығын арттыруға өз әсерін тигізеді.
Кәсіпорынның меншікті құралдарына салымдар көлемінің көбеюі,
қаржыландырудың ең қауіпсіз формасы болып табылады деп те айтуға болады
және ол жүйелік төңкерістердің болдырмауына өз ықпалын тигізеді.
Кәсіпорынның меншікті капиталы кәсіпорынның несиелік ресурсы ретінде
тартылған ресурстармен тығыз байланыста болып, олармен бірге айналымға
қатысады. Кәсіпорынның меншікті каиталы кәсіпорынның тартылған ресурстарына
қарағанда сенімділігі жоғары ресурс болып табылады. Активті опеациялардың
жүргізілуі мумкін шығындардың пайда болуына әкеледі және олар өз кезегінде
резервтердің құрылуын талап етеді. Егер де банк қызметін жүргізген кезде
және оның қорытындысы бойынша кәсіпорында шығындар пайда болса, онда
кәсіпорын жарғылық капиталдың белгілі бір бөлігінен айырылады, ал
резервтердің бар болу кезінде, жарғылық капитал резервтер есебінен
толықтырылады да кәсіпорын қызметінің қалыпты жұмыс атқаруына жол береді.
Кәсіпорындар Резервтік талаптардың ең төмеңгі мөлшері атты
нормативке сай, тартылған несиелік ресурстардің бір бөлігін жеке шотта
депонирлеуге міндетті. Бырақ ол кәсіпорынның өтімді активтері мен актив
операцяларынан алған кірісті төмендетеді, ал меншікті капиталдың есебінен
құрылған резерв Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде депонирленбейді,
яғни ол кәсіпорынның айналым капиталының бір бөлімі ретінде саналады. Бырақ
оның жарғылық капиталға қатынасы, оның депонирленген тартылған ресурстардың
қатынасыан кем болмауы керек.
Осыдан келе, кәсіпорынның меншікті капиталы бір жағынан тәуекелділігі
бойынша өлшенетін активтерді анықтау құралы ретінде, екінші жағынан
қаржылық шығындарды жабу үшін жинақталған қаржылар құралы ретінде де деп
айтуға болады. Кәсіпорынға жататын тәуекелділігі бойынша топтастырылған
активтердің жалпы сомасы мен айналымдағы кәсіпорынның меншікті қржылардың
сомасының арасндағы айырма, кәсіпорынның төлемділік қабілетін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды
қадағалау және реттеу агенттігімен қоятын пруденциялдық нормативтер туралы
ережесіне сәйкес, кәсіпорынның активтеріне баға беру үшін, оларды
тәуекелділігі бойыша топтастырады. Тәукелділігі бойынша топтастырылған
активтердің коэффициенті, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік шоттағы қаржылар 0-ден бастап, мерзімінде төленбеген қарыз
100-ге дейін процент түрінде көрсетілген. Бұл көрсетткіштер курсттық
жұмыстың қосымша мәліметтер атты бөлімінде толық көрсетілген.
Топтастырылған активтер ұйымның меншікті қаражаттарымен салыстырылады.
Активтерді топқа бөлу, тәуекелділік деңгейінің, банк қызметінің қатерлі
жағдайларға ұшырау қауіптілігімен мінезделеді. Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкімен бекітілген меншікті капиталдың жеткіліктілігінің төмен
нормативтік деңгейінің себебінен, соңғы кездері қаржылық тұрақтылығы төмен
банкттік ұйымдардың қалыптасуына әкеп соқты. Сондықтан, қазіргі таңда,
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі банк қызметін қадағалайтын
нормативтерінің орындалуын қатал қадағалап, меншікті капиталдың минималды
мөлшерін ұлғайтты.
Меншікті капитлалдың негізгі қиыншылықтарының бірі – меншікті
капиталдың жеткіліктілігін сақтау болып табылады. Оны 3 әдіспен шешуге
болады:
Әрбір кезең арқылы капиталдың мөлшерін ұлғайту;
Жалпы активтердің соммасын қысқарту;
Тәуекелділігі жоғары салымдардың көлемін қысқарту арқылы активтер
құрылымын өзгерту;
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
Кәсіпорын қызметін қадағалау жүйесінде ағымды, есеп айыру, депозиттік
шоттардағы қалдықтар бойынша міндеттемелерді орындау үшін, өтімділігі
жоғары активтер көлемінің жеткіліктілігін сақтаудың маңызы өте зор. Олардың
ішіндегі маңыздысы болып табылатын: олардың орындалуының нәтижесінен
кәсіпорынның корреспонденттік шотына қаржылар түсуімен байланысты
операциялар болып табылады. Себебі, бұдан ең алдымен банктің мерзімінде
және толығымен өз міндеттемелерін орындау мүмкіншілігі тәуелді.
Резев капиталының болмауы немесе оның жетіспеушілігі, кәсіпорынның
тартылған ресурстардың көп бөлігін мерзімді төлемдерді өтеу мақсатында,
оларды өтімді активтер ретінде қолдануға мәжбүр етеді. Осыдан келе,
кәсіпорынның несиелер бойынша проценттік кірістермен қатар, кірістердің
жалпы сомасы азайып, капиталдандыру мүмкіншілігі кемиді.
Халықаралық тәжірибеге келетін болсақ, банк өтімділігінің
көрсеткіштері, актив операцияларының қолдану мүмкіншілігі мен
міндеттемелердің және олардың өтеу мерзімін есепке ала отырып, арасындағы
нормативтік қатынастар ретінде көрсетіледі.
Кәсіпорынның заңды және жеке тұлғалардың тартылған бос ақша
қаражаттарының мөлшерін анықтау үшін, кәсіпорынның тартылған қаржыларын
кәсіпорынның меншікті капиталымен салыстырамыз. Оның маңызы өте зор.
Себебі, заңді және жеке тұлғалардың тартылған бос ақша қаражаттары,
кәсіпорынның активті операциялары мен инвестициялық қызметтің негізгі көзі
болып табылады.
Кәсіпорынның тартылған ресурстардың оңтайлы үлес салмағы, банктің
меншікті қаржылары мен тәуекелділігі бойынша салмақталған активтердің
арасындағы қатынасы ретінде меншікті капиталдың жеткілікті нормативі арқылы
қадағаланады.
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
Кәсіпорынның меншікті капиталы пассив операцияларына жатады және ол
келесі баптардан тұрады:
Жарғылық капитал – жай акциялар (мерзімі шексіз бағалы қағаздар),
ерекшелігі бар акциялар (дауыс беруге құқығы жоқ бағалы қағаздар);
Кәсіпорынның резервтер – яғни, алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды
жабуға, дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған қарыздардың орнын жабуға
арналады;
Қосымша төленген капитал – жай және ерекшелігі бар акциялардың сату
курсы мен номеналдық курсы арасындағы айырмадан құрылады;
Қосымша төленбеген капитал – активтерді қайта бағалаудан құрылады;
Бөлінбеген таза кіріс – кәсіпорын меншігінде қалатын, жылдан жылға
жинақталатын кіріс сомасы;
Қосымшалар мен өзгерістер енгізілген, нотариалды расталған жарғы
көшірмесі немесе жарғыға өзгерістер мен қосымшалар еңгізу туралы
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бар хаттама (хаттамадан көшірме);
Құрылтайшы құжаттарға өзгерістер еңгізілген датадан бастап, бір ай
мерзімде тіркеуші органның хабарламасын растайтын пошталық түбіртек
немесебасқада құжаттар (егер қоғам көрсетілген өзгерістермен қайта
тіркеуден өтпеген болса);
Әр акция түрінің үлгілері – шығару құжаттамасы нысаны түрінде екі
данада;
Тәуелсіз тіркеушімен келісім-шарт көшірмесі және маманның біліктілік
куәлігінің көшірмесі бар акционерлердің тізімін жүргізу туралы ішкі жағдай
(атаулы акциялар шығарған кезде, егер алдыңғы шығаруларда бекітілмесе
немесе өзгерістер барда);
Акцияларды шығаруды тіркеу кезінде бағалы қағаздармен жұмыс
операциясына салық төленгенін растайтын төлем құжаттарының көшірмесі;
Бухгалтерлік баланстармен тігілген эмиссия проспектілері (шығару
шарттары) екі данада;
Аудиторлық қорытынды;
Акциялардың бұрыңғы шығарудың мемлекеттік тіркелуі туралы куәліктің
көшірмесі;
Қоғамды тіркеушісі берген, 5% жоғары акцияны иеленуші акционерлердің
мәліметі тізімінен көшірме;
Шығарушы банк бағалы қағаздарды тек эмиссия жарияланып, проспект
тіркелгеннен кейін ғана өткізеді.
Кәсіпорын тәжірибесінде бағалы қағаздарды өткізудің бірнеше әдістері
бар:
Акционерлердің акцияларды материалдық құндылықтармен, материалдық емес
активтермен, сондай-ақ ұшінші тұлғалар шығарған және нарықтың белгісі бар
бағалы қағаздармен төлеу. Акционерлер өздері шығарған бағалы қағаздармен
акцияларді төлеуге құқығы жоқ;
Акцияның белгілі бір санына келісім-шарт сатып алушысымен келісілген
негізде акцияны теңгеге немес ешетел валютаға сату. Бұл жағдайда шығарушы
банк бағалы қағаздар нарығының делдалының қызметін пайдалана алады.
Қазақстан Республикасында қаржылық делдалдарының қызметі бағалы қағаздар
нарығындағы брокерлік және диллерлік лицензиялау туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 4 наурыздағы №293 қаулысымен бекітілген
Ережемен реттеледі;
Акционерлердің арасында тиістімөлшердегі акцияларды бөлу арқылы
банктің басқа да меншікті қаражатын капиталға айналдыру (мысалы, жай
акцияларды бөлінбеген табысқа немесе дивиденттерді қайта капиталға
айналдыру);
Кәсіпорынның бұрыңғы шығарған айырбас акцияларын акцияларға
айырбастау;
Бағалы қағаздарды өткізгенде шығарушы кәсіпорын оның нәтижелерін
сараптайды және эмиссия бойынша есеп жасайды. Есепке банк басқармасының
төрағасы, бас бухгалтер қол қояды, банктің мөрімен бекітіледі және тіркеуші
органға ұсынылады. Бағалы қағаздарды өкілетті органда тіркеу үшін ұсынғанға
дейін оларды нақты орналастыру нәтижелері туралы есеп Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкімен бекітілуі тиіс.
Шығарушы банк акцияларының төленгенін растайтын құжаттар қатарына
келесілер жатады: Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде шығарушы
банктің жинақтау шотына ақша қаражаттарының төленгені туралы растайтын
төлем құжаттарының көшірмелері; банк басшысы мен бас бухгалтер қол қойған
және мөрмен расталған жарғылық капиталының бөлігінің шығарушы банк ақша
қаражатымен төленгені туралы банк анықтамасы; акциялар төлеміне мүліктік
салмдар салынғанын растайтын қабылдау-өткізу актілері мен басқа да
құжаттар; жарғылық капиталын қалыптастыру туралы аудиторлық қорытынды.
Бағалы қағаздарды шығару және шығарушы банк нақты өткізгенбағалы
қағаздар құны қорытындылары туралы есепті тіркеуден өткізген соң өкілетті
орган төлемге түскен акциялар қаражатын пайдалану шектеулерін алып тастауға
және оларды акционерлік ретінде жарғылық капиталына кірістеуге рұқсат
береді.
1.4 Кәсіпорынның меншікті капиталының жеткіліктілігі
Егер кәсіпорын өзінің меншікті қаржыларын тиімді қолдана алса, онда ол
олардың көмегімен банк кірісін көтеріп, салымдардың сақталуын қамтамасыз
ете алады. Кіріс деңгейін арттыру үшін, банк ең алдымен өзінің меншікті
қаржыларын қысқа мерзімді бағалы қағаздарға салмай, оның орнына
несиелердіберумен айналысатын жағдайда, өзінің кіріс деңгейін көтере алады.
Қосымша төлемділік қабілеттілігін немесе міндетті резервтердің көлемін
ұлғайту қажеттілігін қанағаттындыру үшін, несиелік портфельдің немесе
бағалы қағаздардың кейбір бөлігін нақты ақшаға айналымдар арқылы жетуге
болады. Егер менеджер қосымша салымдарды тартумен байланысты сұранысты
қанағаттандырған болса, онда ол банктің төлем қабілеттілігінің жеткілікті
деңгейін сақтай отырып, тартылған салымдарды инвестициялаумен қатар,
несиелерді берумен байланысты операцияларды жүзеге асыра алады. Өзінің
қысқа мерзімді берешектері мен депозиттік шоттарын реттей отырып, банк
өзінің төлем қабілеттілігін және кіріс көлемінің деңгейін арттыра алады.
Капиталдың көрсеткіштері арқылы мемлекеттік қадағалау органдар
банктердің қызметін қадағалап, оларға баға бере алады. Әдетте меншікті
капиталға жататын көсеткіштерге:
Меншікті капиталдың минималды көлемі;
Активтер бойынша шектеулер мен басқа банктің активтерін сатып алу
шарттары кіреді;
Кәсіпорынның меншікті капиталының жеткіліктілігі ұзақ уақыт бойы
ғылыми-зерттеу затына және кәсіпорындар мен оны реттеуші ұйымдар арасындағы
пікірталасқа айналып келеді.
Кәсіпорындар өздерінің активтерін арттыру үшін капиталдың төмеңгі
мөлшерде болғанын қалайды. Ал кәсіпорынды бақылаушылар, кәсіпорындардың
банкроттықтан аулақ болуы үшін капиталдың жеткілікті мөлшерде болуын талап
етеді. Кәсіпорындардың банкроттығы ондағы басқарудың нашарлығынан болуы
мүмкін, себебі кәсіпорынды жақсы басқарса, ол төмеңгі капитал нормасында
жұмыс жасай алады деген пікірлер бар.
Капиталдың жеткіліктілігі термині кәсіпорынның жалпы тұрақтылығын
және оның туекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі –
бұл кәсіпорын капиталының мөлшерін тәуекел дәрежелері ескерілген кәсіпорын
активтеріне сәйкес болуға тиісті. Сондай-ақ, коммерциялық кәсіпорындыр өз
жұмыстарында кәсіпорын капиталын шамадан тыс ұлғайтуды теріс санайды.
Өйткені, ол кәсіпорын қызметіне кері әсер етуі мүмкін. Кәсіпорындардың көбі
акция шығара отырып, қаражат тартуға ыңтасыз болып келеді. Сондықтан
кәсіпорын жетекшілері бір жағынан, қадағалау және бақылау ұйымдары, екінші
жағынан, банк капиталы мен коммерциялық кәсіпорындардың басқа да
қызметіндегі параметрлер арасындағы қолайлы қатынасты табуға тырысады.
Кәсіпорынның ресурсындағы меншікті капиталдың өте төмеңгі үлесінде
болуы да дұрыс емес. Себебі, ол кәсіпорынның салым иелері алдындағы жауап
беру мөлшеріне сәйкес келмейтіндігін сипаттайды.
Кәсіпорынның меншікті капиталын ұлғайтуға негіз болатын мынадай
факторларды ескеру қажет:
Кәсіпорынның дивиденттері өнеркәсіптік кәсіпорын активтеріне
қарағанда, пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне, қарыз алушының несиелік
қабілетінің нашарлауына байланысты, олардың нарықтық құндары өзгеріп
отырады;
Кәсіпорын көбіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз көздеріне көңіл бөледі,
бырақ олардың көбі талап етуге байланысты қайтарылып алынуы мүмкін.
Сондықтан, кез келген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар
кәсіпорындардағы ресурстардың сыртқа ағылуына себеп болуға тиіс. Бастапқыда
кәсіпорын капиталының активтерге қатысты қатынас 20% шамасында болса, ал
қазіргі оның шамасы 12%-ды (пруденциялдық номативтердегі КII-нің мәні)
құрайды.Бұл дегеніміз кәсіпорын жүйесіндегі төлем қабілетінсіздік тәекелдің
уақыт өте келе арта түсетіндігін көрсетеді. Себебі, банк жүйесіндегі
кәсіпорындардың активтерінің сапасы әлі де болса өз деңгейінде еместігін
ескерсек, онда болашақта оның орнын жабатын меншікті капитал үлесі
жеткіліксіздігі байқалады.
Демек, банк капиталының жиынтық деңгейінің жеткіліктігі банк жүйесін
қолдайтын басты шарттардың біріне жатады.
Кәсіпорындардағы немесе жалпы банктік жүйедегі капитал көлемін тура
анықтау қиын, бырақ жоғарыда қарастырылған қызметтердің орындалуы үшін
салым иелері мен бақылаушы ұйымдардың сенуі үшін капитал жеткілікті
мөлшерде болуы қажет. Қажетті капиталдың сомасы кәсіпорынның тәуекел
деңгейіне байланысты болуға тиіс. Мысалы, егер кәсіпорын берген
несиелерінің тәекел дәрежесі өте жоғары болса, онда кәсіпорынға көп
мөлшерде қорлар құруға тура келеді. Қажетті меншікті капитал мөлшерін
анықтай отырып, кәсіпорын алдында мынадай міндеттер тұрады: тәекелдің
артуына байланысты өз капитал мөлшерін ұлғайту қажет пе немесе тәекел
деңгейі төмен болып келетін активтерге өз қаражаттарын орналастырған тиімді
ме? Осындай жағдайда банк капиталы, оның активтер сапасына, басқару
сапасына, қызметіндегі саясатқа және банктің басынан кешетін тәекелдерге
тәелді ме, жоқ па? деген балама сауал туындайды.
Кәсіпорын меншікті капиталын бағалау әдістемесі туралы сұрақ 80-ші
жылдардың екінші жартысында халықаралық қаржы ұйымдарында да үлкен
пікірталас туғызған болатын. Сөйтіп, 1988 жылдың Базель комитеті
келісімінің шешімімімен Халықаралық біртұтас капитал есебі және капитал
стандарты туралы келісім-шарт негізінде Кук коэффициенті деп аталатын
капитал жеткіліктілігі нормативі іс жүзіне енгізілді. 1993 жылдан бастап
күшіне енген бұл коэффициент көптеген елдердің Орталық банктерінде, біздің
Қазақстан Ұлттық банкінде пруденциялдық норматив қатарында пайдаланылуда.
Кук коэффициенті кәсіпорын капиталы мен оның баланстан тыс активтері
арасындағы ең төмеңгі шекті қатынасын бейнелейді. Мұндағы меншікті капитал
екі элементті қамтиді: негізгі және қосымша капитал. Олардың
жеткіліктілігіне баға беру үшін, активтер мен баланстан тыс
мендеттемелердің өлшемі таңдап алынған. Мұндай тәсіл баланстан тыс
операциялардың іске қосылуын қамтамасыз етуімен қатар, төмеңгі туекелді
активтерге қаражаттар жұмсауды ынталандыра түседі.
Базель келісіміне сәйкес, меншікті капиталдың жеткіліктілігін
анықтайтын басты көрсеткіш ретінде, тәуекелді актевтер көрсеткіші болып
саналады.
ІІ бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталы
Нарықтық экономика жағдайларында кез-келген кәсіпорын алдында өзінің
өндірістік қызметін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету мәселесі
тұрады. Кәсіпорынның қаржы ресурстары – бұл кәсіпорынның қарамағында
орналасқан ақшалай табыстардың, түсімдердің және кірістердің жиынтығы болып
табылады. Олар бюджеттің, банктердің, жеткізіп берушілердің және басқа да
контрагенттердің алдындағы міндеттемелерді өтеу үшін қолданылады. Сонымен
қатар, қаржы ресурстары ұдайы өндірісті дамыту және жұмысшыларды
экономикалық ынталандыру мақсатында да қолданылады.
Ал енді, кәсіпорынның айналымға салған және осы айналымнан табыс
алып келетін қаржы ресурстарының бөлігі капитал деп аталады және ол қаржы
ресурстарының құны өскен формасы ретінде қызмет етеді. Басқаша айтатын
болсақ, капитал – бұл табыс алу мақсатында өндіріске салынған және
инвестицияланған қаржы ресурстарының бір бөлігі болып табылады.
Қазіргі таңда отандық кәсіпорындардың капитал құрылымын басқару
жүйесі қалыптасып, қаржылық менеджменттің классикалық әдістері Қазақстан
жағдайларына бейімделу үстінде. Осы орайда кәсіпорындардың алдындағы басты
мәселе – меншікті капиталды қалыптастыру және қарыз капитал тарту мен
міндеттемелерді өтеу болып табылады.
Кәсіпорындардың меншікті және қарыз қаражаттар тарту нәтижесінде
қалыптасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Д. А. Қонаев атындағы Университет колледжі
“Ұйым қаржысы” пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Орындаған:
Тексерген:
Алматы, 2012
Жоспар
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
1.4. Ұйымның меншікті капиталының жеткіліктілігі
II Бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталын басқару
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу көздері
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және жіктелуі
3.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару бағыттары
III Бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы, орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның мешікті капиталының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Ұйымның меншікті капиталының
жеткіліктілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
II Бөлім.
2.1 Кәсіпорынның қаржы ресурстары және олардың
қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Кәсіпорынның капитал түсінігі және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Қарыз капиталының құрамы және басқару
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ..
III Бөлім ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ұйымның пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық
активтік операцмялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда
табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған
қаражаттарының жиынтығы банктік ресурстар болып табылады.
Ұйым ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
Ұйымның меншікті капиталы
Ұйымның заемдік және тартылған қаражаттар
Ұйым русурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған
қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген
қажеттілігінің 10% жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған
қаражаттардың үлесіне тиеді.
Коммерциялық ұйымдардың меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа
қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік
ерекшеліктерге ие.
Ұйымның меншікті капиталы ұйымның тұрақтылығын қамтамасыз етуде
маңызды. Ұйымның бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен ұйым
қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға
жұмсалатын және тағы басқа шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз
ұйымның қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен
ұйымғы қажетті резервтер құрылады. Сонымен қатар, ұйымның меншікті капиталы
ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.
Ұйымның меншікті капиталы – ұйымның қаржылық тұрақтылығын,
коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған ұйымның
әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты
және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Ұйымның меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ активтер сапасына, меншікті
пайданың пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және ұйым
саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай
баптар құрайды:
Жарғылық капитал;
Резервтік капитал;
Қосымша капиталдар;
Ұйым операцияларына бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған
қорлар (резервтер);
Бөлінбеген банк пайдасы;
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер акционерлік формада құрыла алады.
Тақырыптың өзектілігі: екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының
қалыптастыруы және оның банк қызметіндегі рөлі мен мақсаты.
Жұмысты орындаудағы мақсат: банктің меншікті капиталының
жеткіліктілігіне жүргізілетін талдау мен оған қолданылатын көрсеткіштер
және банктің меншікті капиталын қалыптастыру тәртібі мен қазіргі таңдағы
отандық банктердің меншікті капиталын ұдғайту перспективаларын айқындау.
Жұмысты орындаудағы міндеттер:
Жаңадан енгізілген банктің меншікті капиталына қойылатын пруденциялдық
нормативтерді көрсету;
Ұйымның меншікті капиталдағы болып жатқан өзгерістерге зерттеулер
жүргізу;
Ұйымның меншікті капиталына және оның жеткіліктілігіне талдау жүргізу.
Әдістемелік негіз ретінде: ҚР Банк және банк қызметі туралы Заңы, ҚР
қаржылық ұйымдар мен қаржы нарығын қағалау мен реттеу Агенттігінің және ҚР
Ұлттық банкінің шығарған нормативтері, шектеулер мен ережелері, сонымен
қатар шетелдік және отандық авторлардың еңбектері, бұқааралық ақпарат
көздерінен алынған мәліметтерді, статистикалық көрсеткіштерді қолдандым
I Бөлім. Меншікті капиталдың маңызы,орындайтын функциялары мен құру
тәртібі
1.1. Ұйымның меншікті капиталының құрылымы
Ұйымның меншікті капиталы, экономикалық капиталдар категориларының
ішіндегі капиталдың бір түрі болып табылады. Меншікті капитал ұйым үшін
маңызы өте зор. Себебі, ұйым ашу кезінде құрылтайшылар мен акционерлердің
қосқан улесінен құрылған меншікті капитал, банк қызметін ұйымдастыруға және
банк қызметінің аясын кеңейту үшін бастапқы және ең маңызды көзі болып
табылады. Сонымен қатар ұйымның меншікті капиталы ұйым үшін әр түрлі
қорғаныс пен қызметті дамыту функцияларын да орындайды. Соның ішінде:
Ұйымды қаржылық тұрақсыздықтан және шексіз тәуекелділіктерден
сақтайды;
Ұйымды банкротқа ұшыраудан қорғайды;
Ағымды шығындарды жабады;
Кәсіпорынға клиенттердің сенімділігін арттырады;
Клиенттердің комерциялық және тұтыну несиелерінің сұранысын
қанағаттандырады және т.с.с.
Сондықтан мемлекеттік қадағалау органдары екінші деңгейлі кәсіпорындар
үшін әр түрлі шектеулер қояды және де бұл шектеулердің орындалмауы туралы
мәлімет алған кезде, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, Қазақстан
Республикасының қаржылық ұйымдар мен қаржылық нарықты қадағалау мен реттеу
агенттігі және тағы басқа мемлекеттік қадағалау органдары әр түрлі
санкциялар мен шараларды қолданады және олар салымшылар мен инвесторлардың
мәртебесін қорғайды. Осыдан келе, қазіргі кездегі банк ісіндегі басты қиын
мәселелерінің бірі болып саналатын – кәсіпорынның меншікті капиталының
жеткіліктілігін анықтау болып табылады.
Оданда басқа, банктің меншікті капиталы салымшылардың өз қаржыларын
банктік айналымға, соның ішінде: несиелік, факторинктік, лизинктік
операциялар мен бағалы қағаздарды сатып алу және тағы басқа инвестицялық
операцияларға салу кезінде күтпеген шығындардың пайда болу тәуекелдігінен
қорғайды. Осыған қоса, меншікті капиталдың есебінен қаржылық резерв
құрылады және бұл резервтер банктің төлем қабілетін сақтаумен қатар,
шығындар пайда болған кезде банктің қалыпты жұмыс істеуіне мүмкіндік
береді.
Кәсіпорын қызметі үнемі белгілі бір тәуекелділіктермен байланысты
болады, сондықтан активтерді тәуекелділігі бойынша топтарға бөлу керек.
Активтердің тәуекелділігі бойынша сыныпталуы мен олардың меншікті
капиталдың көлемімен өзара байланыстылығы, кәсіпорынның басқару сапасын,
сонымен қатар банктің қаржылық тұрақтылығын арттыруға өз әсерін тигізеді.
Кәсіпорынның меншікті құралдарына салымдар көлемінің көбеюі,
қаржыландырудың ең қауіпсіз формасы болып табылады деп те айтуға болады
және ол жүйелік төңкерістердің болдырмауына өз ықпалын тигізеді.
Кәсіпорынның меншікті капиталы кәсіпорынның несиелік ресурсы ретінде
тартылған ресурстармен тығыз байланыста болып, олармен бірге айналымға
қатысады. Кәсіпорынның меншікті каиталы кәсіпорынның тартылған ресурстарына
қарағанда сенімділігі жоғары ресурс болып табылады. Активті опеациялардың
жүргізілуі мумкін шығындардың пайда болуына әкеледі және олар өз кезегінде
резервтердің құрылуын талап етеді. Егер де банк қызметін жүргізген кезде
және оның қорытындысы бойынша кәсіпорында шығындар пайда болса, онда
кәсіпорын жарғылық капиталдың белгілі бір бөлігінен айырылады, ал
резервтердің бар болу кезінде, жарғылық капитал резервтер есебінен
толықтырылады да кәсіпорын қызметінің қалыпты жұмыс атқаруына жол береді.
Кәсіпорындар Резервтік талаптардың ең төмеңгі мөлшері атты
нормативке сай, тартылған несиелік ресурстардің бір бөлігін жеке шотта
депонирлеуге міндетті. Бырақ ол кәсіпорынның өтімді активтері мен актив
операцяларынан алған кірісті төмендетеді, ал меншікті капиталдың есебінен
құрылған резерв Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде депонирленбейді,
яғни ол кәсіпорынның айналым капиталының бір бөлімі ретінде саналады. Бырақ
оның жарғылық капиталға қатынасы, оның депонирленген тартылған ресурстардың
қатынасыан кем болмауы керек.
Осыдан келе, кәсіпорынның меншікті капиталы бір жағынан тәуекелділігі
бойынша өлшенетін активтерді анықтау құралы ретінде, екінші жағынан
қаржылық шығындарды жабу үшін жинақталған қаржылар құралы ретінде де деп
айтуға болады. Кәсіпорынға жататын тәуекелділігі бойынша топтастырылған
активтердің жалпы сомасы мен айналымдағы кәсіпорынның меншікті қржылардың
сомасының арасндағы айырма, кәсіпорынның төлемділік қабілетін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды
қадағалау және реттеу агенттігімен қоятын пруденциялдық нормативтер туралы
ережесіне сәйкес, кәсіпорынның активтеріне баға беру үшін, оларды
тәуекелділігі бойыша топтастырады. Тәукелділігі бойынша топтастырылған
активтердің коэффициенті, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі
корреспонденттік шоттағы қаржылар 0-ден бастап, мерзімінде төленбеген қарыз
100-ге дейін процент түрінде көрсетілген. Бұл көрсетткіштер курсттық
жұмыстың қосымша мәліметтер атты бөлімінде толық көрсетілген.
Топтастырылған активтер ұйымның меншікті қаражаттарымен салыстырылады.
Активтерді топқа бөлу, тәуекелділік деңгейінің, банк қызметінің қатерлі
жағдайларға ұшырау қауіптілігімен мінезделеді. Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкімен бекітілген меншікті капиталдың жеткіліктілігінің төмен
нормативтік деңгейінің себебінен, соңғы кездері қаржылық тұрақтылығы төмен
банкттік ұйымдардың қалыптасуына әкеп соқты. Сондықтан, қазіргі таңда,
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі банк қызметін қадағалайтын
нормативтерінің орындалуын қатал қадағалап, меншікті капиталдың минималды
мөлшерін ұлғайтты.
Меншікті капитлалдың негізгі қиыншылықтарының бірі – меншікті
капиталдың жеткіліктілігін сақтау болып табылады. Оны 3 әдіспен шешуге
болады:
Әрбір кезең арқылы капиталдың мөлшерін ұлғайту;
Жалпы активтердің соммасын қысқарту;
Тәуекелділігі жоғары салымдардың көлемін қысқарту арқылы активтер
құрылымын өзгерту;
1.2. Ұйымның меншікті капиталы мен оның қызметі
Кәсіпорын қызметін қадағалау жүйесінде ағымды, есеп айыру, депозиттік
шоттардағы қалдықтар бойынша міндеттемелерді орындау үшін, өтімділігі
жоғары активтер көлемінің жеткіліктілігін сақтаудың маңызы өте зор. Олардың
ішіндегі маңыздысы болып табылатын: олардың орындалуының нәтижесінен
кәсіпорынның корреспонденттік шотына қаржылар түсуімен байланысты
операциялар болып табылады. Себебі, бұдан ең алдымен банктің мерзімінде
және толығымен өз міндеттемелерін орындау мүмкіншілігі тәуелді.
Резев капиталының болмауы немесе оның жетіспеушілігі, кәсіпорынның
тартылған ресурстардың көп бөлігін мерзімді төлемдерді өтеу мақсатында,
оларды өтімді активтер ретінде қолдануға мәжбүр етеді. Осыдан келе,
кәсіпорынның несиелер бойынша проценттік кірістермен қатар, кірістердің
жалпы сомасы азайып, капиталдандыру мүмкіншілігі кемиді.
Халықаралық тәжірибеге келетін болсақ, банк өтімділігінің
көрсеткіштері, актив операцияларының қолдану мүмкіншілігі мен
міндеттемелердің және олардың өтеу мерзімін есепке ала отырып, арасындағы
нормативтік қатынастар ретінде көрсетіледі.
Кәсіпорынның заңды және жеке тұлғалардың тартылған бос ақша
қаражаттарының мөлшерін анықтау үшін, кәсіпорынның тартылған қаржыларын
кәсіпорынның меншікті капиталымен салыстырамыз. Оның маңызы өте зор.
Себебі, заңді және жеке тұлғалардың тартылған бос ақша қаражаттары,
кәсіпорынның активті операциялары мен инвестициялық қызметтің негізгі көзі
болып табылады.
Кәсіпорынның тартылған ресурстардың оңтайлы үлес салмағы, банктің
меншікті қаржылары мен тәуекелділігі бойынша салмақталған активтердің
арасындағы қатынасы ретінде меншікті капиталдың жеткілікті нормативі арқылы
қадағаланады.
1.3. Ұйымның жарғылық капиталының құру тәртібі
Кәсіпорынның меншікті капиталы пассив операцияларына жатады және ол
келесі баптардан тұрады:
Жарғылық капитал – жай акциялар (мерзімі шексіз бағалы қағаздар),
ерекшелігі бар акциялар (дауыс беруге құқығы жоқ бағалы қағаздар);
Кәсіпорынның резервтер – яғни, алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды
жабуға, дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған қарыздардың орнын жабуға
арналады;
Қосымша төленген капитал – жай және ерекшелігі бар акциялардың сату
курсы мен номеналдық курсы арасындағы айырмадан құрылады;
Қосымша төленбеген капитал – активтерді қайта бағалаудан құрылады;
Бөлінбеген таза кіріс – кәсіпорын меншігінде қалатын, жылдан жылға
жинақталатын кіріс сомасы;
Қосымшалар мен өзгерістер енгізілген, нотариалды расталған жарғы
көшірмесі немесе жарғыға өзгерістер мен қосымшалар еңгізу туралы
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бар хаттама (хаттамадан көшірме);
Құрылтайшы құжаттарға өзгерістер еңгізілген датадан бастап, бір ай
мерзімде тіркеуші органның хабарламасын растайтын пошталық түбіртек
немесебасқада құжаттар (егер қоғам көрсетілген өзгерістермен қайта
тіркеуден өтпеген болса);
Әр акция түрінің үлгілері – шығару құжаттамасы нысаны түрінде екі
данада;
Тәуелсіз тіркеушімен келісім-шарт көшірмесі және маманның біліктілік
куәлігінің көшірмесі бар акционерлердің тізімін жүргізу туралы ішкі жағдай
(атаулы акциялар шығарған кезде, егер алдыңғы шығаруларда бекітілмесе
немесе өзгерістер барда);
Акцияларды шығаруды тіркеу кезінде бағалы қағаздармен жұмыс
операциясына салық төленгенін растайтын төлем құжаттарының көшірмесі;
Бухгалтерлік баланстармен тігілген эмиссия проспектілері (шығару
шарттары) екі данада;
Аудиторлық қорытынды;
Акциялардың бұрыңғы шығарудың мемлекеттік тіркелуі туралы куәліктің
көшірмесі;
Қоғамды тіркеушісі берген, 5% жоғары акцияны иеленуші акционерлердің
мәліметі тізімінен көшірме;
Шығарушы банк бағалы қағаздарды тек эмиссия жарияланып, проспект
тіркелгеннен кейін ғана өткізеді.
Кәсіпорын тәжірибесінде бағалы қағаздарды өткізудің бірнеше әдістері
бар:
Акционерлердің акцияларды материалдық құндылықтармен, материалдық емес
активтермен, сондай-ақ ұшінші тұлғалар шығарған және нарықтың белгісі бар
бағалы қағаздармен төлеу. Акционерлер өздері шығарған бағалы қағаздармен
акцияларді төлеуге құқығы жоқ;
Акцияның белгілі бір санына келісім-шарт сатып алушысымен келісілген
негізде акцияны теңгеге немес ешетел валютаға сату. Бұл жағдайда шығарушы
банк бағалы қағаздар нарығының делдалының қызметін пайдалана алады.
Қазақстан Республикасында қаржылық делдалдарының қызметі бағалы қағаздар
нарығындағы брокерлік және диллерлік лицензиялау туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 4 наурыздағы №293 қаулысымен бекітілген
Ережемен реттеледі;
Акционерлердің арасында тиістімөлшердегі акцияларды бөлу арқылы
банктің басқа да меншікті қаражатын капиталға айналдыру (мысалы, жай
акцияларды бөлінбеген табысқа немесе дивиденттерді қайта капиталға
айналдыру);
Кәсіпорынның бұрыңғы шығарған айырбас акцияларын акцияларға
айырбастау;
Бағалы қағаздарды өткізгенде шығарушы кәсіпорын оның нәтижелерін
сараптайды және эмиссия бойынша есеп жасайды. Есепке банк басқармасының
төрағасы, бас бухгалтер қол қояды, банктің мөрімен бекітіледі және тіркеуші
органға ұсынылады. Бағалы қағаздарды өкілетті органда тіркеу үшін ұсынғанға
дейін оларды нақты орналастыру нәтижелері туралы есеп Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкімен бекітілуі тиіс.
Шығарушы банк акцияларының төленгенін растайтын құжаттар қатарына
келесілер жатады: Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде шығарушы
банктің жинақтау шотына ақша қаражаттарының төленгені туралы растайтын
төлем құжаттарының көшірмелері; банк басшысы мен бас бухгалтер қол қойған
және мөрмен расталған жарғылық капиталының бөлігінің шығарушы банк ақша
қаражатымен төленгені туралы банк анықтамасы; акциялар төлеміне мүліктік
салмдар салынғанын растайтын қабылдау-өткізу актілері мен басқа да
құжаттар; жарғылық капиталын қалыптастыру туралы аудиторлық қорытынды.
Бағалы қағаздарды шығару және шығарушы банк нақты өткізгенбағалы
қағаздар құны қорытындылары туралы есепті тіркеуден өткізген соң өкілетті
орган төлемге түскен акциялар қаражатын пайдалану шектеулерін алып тастауға
және оларды акционерлік ретінде жарғылық капиталына кірістеуге рұқсат
береді.
1.4 Кәсіпорынның меншікті капиталының жеткіліктілігі
Егер кәсіпорын өзінің меншікті қаржыларын тиімді қолдана алса, онда ол
олардың көмегімен банк кірісін көтеріп, салымдардың сақталуын қамтамасыз
ете алады. Кіріс деңгейін арттыру үшін, банк ең алдымен өзінің меншікті
қаржыларын қысқа мерзімді бағалы қағаздарға салмай, оның орнына
несиелердіберумен айналысатын жағдайда, өзінің кіріс деңгейін көтере алады.
Қосымша төлемділік қабілеттілігін немесе міндетті резервтердің көлемін
ұлғайту қажеттілігін қанағаттындыру үшін, несиелік портфельдің немесе
бағалы қағаздардың кейбір бөлігін нақты ақшаға айналымдар арқылы жетуге
болады. Егер менеджер қосымша салымдарды тартумен байланысты сұранысты
қанағаттандырған болса, онда ол банктің төлем қабілеттілігінің жеткілікті
деңгейін сақтай отырып, тартылған салымдарды инвестициялаумен қатар,
несиелерді берумен байланысты операцияларды жүзеге асыра алады. Өзінің
қысқа мерзімді берешектері мен депозиттік шоттарын реттей отырып, банк
өзінің төлем қабілеттілігін және кіріс көлемінің деңгейін арттыра алады.
Капиталдың көрсеткіштері арқылы мемлекеттік қадағалау органдар
банктердің қызметін қадағалап, оларға баға бере алады. Әдетте меншікті
капиталға жататын көсеткіштерге:
Меншікті капиталдың минималды көлемі;
Активтер бойынша шектеулер мен басқа банктің активтерін сатып алу
шарттары кіреді;
Кәсіпорынның меншікті капиталының жеткіліктілігі ұзақ уақыт бойы
ғылыми-зерттеу затына және кәсіпорындар мен оны реттеуші ұйымдар арасындағы
пікірталасқа айналып келеді.
Кәсіпорындар өздерінің активтерін арттыру үшін капиталдың төмеңгі
мөлшерде болғанын қалайды. Ал кәсіпорынды бақылаушылар, кәсіпорындардың
банкроттықтан аулақ болуы үшін капиталдың жеткілікті мөлшерде болуын талап
етеді. Кәсіпорындардың банкроттығы ондағы басқарудың нашарлығынан болуы
мүмкін, себебі кәсіпорынды жақсы басқарса, ол төмеңгі капитал нормасында
жұмыс жасай алады деген пікірлер бар.
Капиталдың жеткіліктілігі термині кәсіпорынның жалпы тұрақтылығын
және оның туекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі –
бұл кәсіпорын капиталының мөлшерін тәуекел дәрежелері ескерілген кәсіпорын
активтеріне сәйкес болуға тиісті. Сондай-ақ, коммерциялық кәсіпорындыр өз
жұмыстарында кәсіпорын капиталын шамадан тыс ұлғайтуды теріс санайды.
Өйткені, ол кәсіпорын қызметіне кері әсер етуі мүмкін. Кәсіпорындардың көбі
акция шығара отырып, қаражат тартуға ыңтасыз болып келеді. Сондықтан
кәсіпорын жетекшілері бір жағынан, қадағалау және бақылау ұйымдары, екінші
жағынан, банк капиталы мен коммерциялық кәсіпорындардың басқа да
қызметіндегі параметрлер арасындағы қолайлы қатынасты табуға тырысады.
Кәсіпорынның ресурсындағы меншікті капиталдың өте төмеңгі үлесінде
болуы да дұрыс емес. Себебі, ол кәсіпорынның салым иелері алдындағы жауап
беру мөлшеріне сәйкес келмейтіндігін сипаттайды.
Кәсіпорынның меншікті капиталын ұлғайтуға негіз болатын мынадай
факторларды ескеру қажет:
Кәсіпорынның дивиденттері өнеркәсіптік кәсіпорын активтеріне
қарағанда, пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне, қарыз алушының несиелік
қабілетінің нашарлауына байланысты, олардың нарықтық құндары өзгеріп
отырады;
Кәсіпорын көбіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз көздеріне көңіл бөледі,
бырақ олардың көбі талап етуге байланысты қайтарылып алынуы мүмкін.
Сондықтан, кез келген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар
кәсіпорындардағы ресурстардың сыртқа ағылуына себеп болуға тиіс. Бастапқыда
кәсіпорын капиталының активтерге қатысты қатынас 20% шамасында болса, ал
қазіргі оның шамасы 12%-ды (пруденциялдық номативтердегі КII-нің мәні)
құрайды.Бұл дегеніміз кәсіпорын жүйесіндегі төлем қабілетінсіздік тәекелдің
уақыт өте келе арта түсетіндігін көрсетеді. Себебі, банк жүйесіндегі
кәсіпорындардың активтерінің сапасы әлі де болса өз деңгейінде еместігін
ескерсек, онда болашақта оның орнын жабатын меншікті капитал үлесі
жеткіліксіздігі байқалады.
Демек, банк капиталының жиынтық деңгейінің жеткіліктігі банк жүйесін
қолдайтын басты шарттардың біріне жатады.
Кәсіпорындардағы немесе жалпы банктік жүйедегі капитал көлемін тура
анықтау қиын, бырақ жоғарыда қарастырылған қызметтердің орындалуы үшін
салым иелері мен бақылаушы ұйымдардың сенуі үшін капитал жеткілікті
мөлшерде болуы қажет. Қажетті капиталдың сомасы кәсіпорынның тәуекел
деңгейіне байланысты болуға тиіс. Мысалы, егер кәсіпорын берген
несиелерінің тәекел дәрежесі өте жоғары болса, онда кәсіпорынға көп
мөлшерде қорлар құруға тура келеді. Қажетті меншікті капитал мөлшерін
анықтай отырып, кәсіпорын алдында мынадай міндеттер тұрады: тәекелдің
артуына байланысты өз капитал мөлшерін ұлғайту қажет пе немесе тәекел
деңгейі төмен болып келетін активтерге өз қаражаттарын орналастырған тиімді
ме? Осындай жағдайда банк капиталы, оның активтер сапасына, басқару
сапасына, қызметіндегі саясатқа және банктің басынан кешетін тәекелдерге
тәелді ме, жоқ па? деген балама сауал туындайды.
Кәсіпорын меншікті капиталын бағалау әдістемесі туралы сұрақ 80-ші
жылдардың екінші жартысында халықаралық қаржы ұйымдарында да үлкен
пікірталас туғызған болатын. Сөйтіп, 1988 жылдың Базель комитеті
келісімінің шешімімімен Халықаралық біртұтас капитал есебі және капитал
стандарты туралы келісім-шарт негізінде Кук коэффициенті деп аталатын
капитал жеткіліктілігі нормативі іс жүзіне енгізілді. 1993 жылдан бастап
күшіне енген бұл коэффициент көптеген елдердің Орталық банктерінде, біздің
Қазақстан Ұлттық банкінде пруденциялдық норматив қатарында пайдаланылуда.
Кук коэффициенті кәсіпорын капиталы мен оның баланстан тыс активтері
арасындағы ең төмеңгі шекті қатынасын бейнелейді. Мұндағы меншікті капитал
екі элементті қамтиді: негізгі және қосымша капитал. Олардың
жеткіліктілігіне баға беру үшін, активтер мен баланстан тыс
мендеттемелердің өлшемі таңдап алынған. Мұндай тәсіл баланстан тыс
операциялардың іске қосылуын қамтамасыз етуімен қатар, төмеңгі туекелді
активтерге қаражаттар жұмсауды ынталандыра түседі.
Базель келісіміне сәйкес, меншікті капиталдың жеткіліктілігін
анықтайтын басты көрсеткіш ретінде, тәуекелді актевтер көрсеткіші болып
саналады.
ІІ бөлім. Кәсіпорынның қарыз капиталы
Нарықтық экономика жағдайларында кез-келген кәсіпорын алдында өзінің
өндірістік қызметін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету мәселесі
тұрады. Кәсіпорынның қаржы ресурстары – бұл кәсіпорынның қарамағында
орналасқан ақшалай табыстардың, түсімдердің және кірістердің жиынтығы болып
табылады. Олар бюджеттің, банктердің, жеткізіп берушілердің және басқа да
контрагенттердің алдындағы міндеттемелерді өтеу үшін қолданылады. Сонымен
қатар, қаржы ресурстары ұдайы өндірісті дамыту және жұмысшыларды
экономикалық ынталандыру мақсатында да қолданылады.
Ал енді, кәсіпорынның айналымға салған және осы айналымнан табыс
алып келетін қаржы ресурстарының бөлігі капитал деп аталады және ол қаржы
ресурстарының құны өскен формасы ретінде қызмет етеді. Басқаша айтатын
болсақ, капитал – бұл табыс алу мақсатында өндіріске салынған және
инвестицияланған қаржы ресурстарының бір бөлігі болып табылады.
Қазіргі таңда отандық кәсіпорындардың капитал құрылымын басқару
жүйесі қалыптасып, қаржылық менеджменттің классикалық әдістері Қазақстан
жағдайларына бейімделу үстінде. Осы орайда кәсіпорындардың алдындағы басты
мәселе – меншікті капиталды қалыптастыру және қарыз капитал тарту мен
міндеттемелерді өтеу болып табылады.
Кәсіпорындардың меншікті және қарыз қаражаттар тарту нәтижесінде
қалыптасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz