Жүгері

І Кіріспе:
Дақылдың маңызы

ІІ Негізгі бөлім:

1) Морфологиялық ерекшеліктері
2) Биологиялық ерекшеліктері
3) Өсіру технологиясы
4) Өсіп.даму ерекшеліктері
5) Тыңайтқыштардың жүгері өнімділігіне әсері
6) Тыңайтқыштарды қолдану ерекшеліктері
ІІІ Қорытынды бөлім:

Елімізде жүгері өсіру Н. Хрущевтың 1958 жылы АҚШ-қа жасалған әйгілі сапарынан кейін қолға алына бастағаны белгілі. Ол жүгері өсіруді зорлап енгізгендей болғанын тарих парақтарынан білеміз. Бірақ кейіннен оның пайдасын да көрдік. Жүгері – басқа бидай, арпа, рапс, қызылша, картоп сынды дақылдарға қарағанда ең көп өнім беретін дақыл. Оны жақсылап күткен жағдайда әр гектарынан 12-14 тоннаға дейін таза дән, 30-40 тонна төңірегінде сүрлем алуға болады.
Жүгері- маңызды астықтық және мал азықтық өсімдік. Жүгерінің техникалық дақыл ретінде де маңызы зор. Жер шарында жүгері астығының 20% азыққа, 15-20 % техникалық мақсатқа жаратады. Бұл дақыл астығының аз бөлігіне жуығы мал азығына қолданылады.
Жүгері дәнінде 9-10% ақсыл, 4-8% май, 65-70% азотсыз экстрактивті заттар бар. Оны ұн, жарма, жүгері үлпегін алуға өңдейді. Жүгері астығынан алынған өнімдерден әр түрлі азық дайындалады: печенье, торт, шоколад, сусын және тағы басқалары.
Жүгерінің мал азықтық маңызы да зор. Жүгері астығының 1кг 1,34 а.ө. тең. Жүгері малдың барлық түріне бағалы азық болып табылады. Собығын сүттене балауызданып және балауызданып піскен кезеңінде жеке өзін және жапырағы мен сабағын қосып сүрлеуге болады. Осылай дайындалған сүрлемнің мал азықтық құндылығы өте жоғары болады. Мұндай сүрлемнің 100кг 21-28 а.ө. және 180 г дейін қорытылғыш протеин береді. Жүгерінің жасыл жапырағы мен сабағы мал азығына көк балауса күйінде де пайдаланылады. Оларда сүрлегенде алынатын азықтың ақсылдық теңгерімін жоғарылату үшін бұршақты шөптер немесе атбас бұршақты араластыру тиімді. Жүгерінің құрғақ жапырақтары мен сабақтарын үгітілген күйінде , әсіресе шырынды азықтармен қосып малға беруге болады.
Жүгеріні өнеркәсіптің әр түрлі салаларында кеңінен қолданады. Астығынан спирт, крахмал, патока, глюкоза, өсімдік майын алады, сабағынан, собық діңгегінен және орамынан линолеум, кинопленка, қағаз, төсем және тағы басқалар жасалады.
Отамалы дақыл ретінде жүгері өзінен кейін танапты борпылдақ және арамшөптен таза күйінде, органикалық заттарды тамыр және сабақ қалдықтары күйінде мол мөлшерде қалдырады. Сондықтан ол басқа дақылдар үшін жақсы алғы дақыл саналады.
Жүгері морфологиялық белгілері және биологиялық ерешеліктері бойынша қоңырбастар тұқымдасының басқа дақылдарынан әжептәуір өзгешеленеді.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Әрінов Қ.Қ., Можаев Н.И., Шестакова Н.А., Ысқақов М.Ә., Нұрғалиев А.Н., Рахымбеков Т.С., Иванников А.В. «Өсімдік шаруашылығы практикумы» Ақмола 1996 жыл; 156-163 б

2. Қ. Жаңабаев , С . Арыстанғұлов « Агрономия негіздері» Астана 2010жыл; 248-255б

3. С. Арыстанғұлов, А. Елшібаев, Б. Уызбеков, А. Күлдеев «Өсімдік шаруашылығы» Астана 2008; 24-26б

4. Қ. Әубәкіров, Т. Атақұлов, А. Ахмет « Мал азығын өндіру» Алматы 2011ж; 221-228б

5. Әрінов Қ.Қ., Можаев Н.И., Нұрғалиев А.Н. «Өсімдік шаруашылығы» Ақмола 1993жыл; 189-212б

6. Қ.Ш. Жанабаев «Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Алматы 1994ж; 106-125б

7. Можаев Н.И. , Серікпаев Н.А., Стыбаев Ғ.Ж. «Агрономиядағы ғылыми зерттеу негіздері» Астана 2011ж;

8. Қ.Қ. Әрінов, А.К. Апушев, С.С. Арыстанғұлов « Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру, өңдеу, сақтау және стандарттау» Астана 2001ж; 138-146

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

І Кіріспе:
Дақылдың маңызы

ІІ Негізгі бөлім:

1) Морфологиялық ерекшеліктері

2) Биологиялық ерекшеліктері

3) Өсіру технологиясы

4) Өсіп-даму ерекшеліктері

5) Тыңайтқыштардың жүгері өнімділігіне әсері

6) Тыңайтқыштарды қолдану ерекшеліктері

ІІІ Қорытынды бөлім:

Елімізде жүгері өсіру Н. Хрущевтың 1958 жылы АҚШ-қа жасалған әйгілі
сапарынан кейін қолға алына бастағаны белгілі. Ол жүгері өсіруді зорлап
енгізгендей болғанын тарих парақтарынан білеміз. Бірақ кейіннен оның
пайдасын да көрдік. Жүгері – басқа бидай, арпа, рапс, қызылша, картоп сынды
дақылдарға қарағанда ең көп өнім беретін дақыл. Оны жақсылап күткен
жағдайда әр гектарынан 12-14 тоннаға дейін таза дән, 30-40 тонна
төңірегінде сүрлем алуға болады.
Жүгері- маңызды астықтық және мал азықтық өсімдік. Жүгерінің техникалық
дақыл ретінде де маңызы зор. Жер шарында жүгері астығының 20% азыққа, 15-20
% техникалық мақсатқа жаратады. Бұл дақыл астығының аз бөлігіне жуығы мал
азығына қолданылады.
Жүгері дәнінде 9-10% ақсыл, 4-8% май, 65-70% азотсыз экстрактивті заттар
бар. Оны ұн, жарма, жүгері үлпегін алуға өңдейді. Жүгері астығынан алынған
өнімдерден әр түрлі азық дайындалады: печенье, торт, шоколад, сусын және
тағы басқалары.
Жүгерінің мал азықтық маңызы да зор. Жүгері астығының 1кг 1,34 а.ө. тең.
Жүгері малдың барлық түріне бағалы азық болып табылады. Собығын сүттене
балауызданып және балауызданып піскен кезеңінде жеке өзін және жапырағы мен
сабағын қосып сүрлеуге болады. Осылай дайындалған сүрлемнің мал азықтық
құндылығы өте жоғары болады. Мұндай сүрлемнің 100кг 21-28 а.ө. және 180 г
дейін қорытылғыш протеин береді. Жүгерінің жасыл жапырағы мен сабағы мал
азығына көк балауса күйінде де пайдаланылады. Оларда сүрлегенде алынатын
азықтың ақсылдық теңгерімін жоғарылату үшін бұршақты шөптер немесе атбас
бұршақты араластыру тиімді. Жүгерінің құрғақ жапырақтары мен сабақтарын
үгітілген күйінде , әсіресе шырынды азықтармен қосып малға беруге болады.
Жүгеріні өнеркәсіптің әр түрлі салаларында кеңінен қолданады. Астығынан
спирт, крахмал, патока, глюкоза, өсімдік майын алады, сабағынан, собық
діңгегінен және орамынан линолеум, кинопленка, қағаз, төсем және тағы
басқалар жасалады.
Отамалы дақыл ретінде жүгері өзінен кейін танапты борпылдақ және арамшөптен
таза күйінде, органикалық заттарды тамыр және сабақ қалдықтары күйінде мол
мөлшерде қалдырады. Сондықтан ол басқа дақылдар үшін жақсы алғы дақыл
саналады.
Жүгері морфологиялық белгілері және биологиялық ерешеліктері бойынша
қоңырбастар тұқымдасының басқа дақылдарынан әжептәуір өзгешеленеді.
Жүгері дәні бір тамыршамен өнеді. Екі-үш жапырақ кезеңінде түптену буынан
буындық тамырдың бірінші қат-қабаты, бес-алты жапырақ кезеңінде екіншісі,
сөйтіп әрі қарай өте береді. Осылай қат-қабатты қуатты тамыр жүйесі
қалыптасады. Өнімнің деңгейі оның дамуына байланысты болады. Оңтайлы
жағдайда жүгерінің тамыры топыраққа 2-3 м бойлайды, ал жан-жағына 1-1,5 м
жайылады. Тамырдың негізгі массасы топырақтың 30-60 см қабатын шоғырланған.
Төменгі сабақтың буынынан ауалық тамырлар өсіп шығады. Топыраққа бойлай
тереңдеп олар өсімдіктің жатып қалуға тұрақтылығын арттырады және
қоректенуін жақсартады. Терең бойлайтын қуатты тамыр жүйесінің дамуы –
астықтың және көк балаусаның жоғары өнімін алуда маңызды кепілі.
Жүгерінің сабағы қуатты, биіктігі 60 см-ден 6м, жуандығы 1,5-7 см дейін,
тегіс, іші паренхима ұлпасымен толтырылған. Жапырақтары ұзын, ірі, шеттері
кірпікшелі, жапырақ тақтасының үстіңгі жақ беті түкті. Тілшесі қысқа,
мөл... құлақшалары жоқ. Жапырақ саны 7-ден 45-ке дейін болады. Гүлдеу
кезеңінің соңында бір өсімдіктің жапырақ ауданы 0,3-1,5 м2 жетеді.
Жүгері- бір үйлі, бірақ қос жынысты өсімдік. Аталық гүл шоғыры-шашақ
сабақтың жоғарғы ұшында, аналығы- жапырақ қолтығындағы собық. Собық түрі
өзгерген жапырақтардың бірнеше қабатымен оралған.
Жүгері түр тармақтарының кпшілігінің дәні ірі. 1000 дәнінің массасы 350г.
Дән шығымы собықтың 75-85% тең болады.

Биологиялық ерекшеліктері

Жүгері желмен тозаңданатын өсімдік . Өсу-даму кезеңі 70-180 тәулікке
жетеді. Өскін пайда болғаннан кейін 3-4 жұма бойы жүгері баяу өседі. Осы
кезде жақсы баптап күту қажет және уақытында арамшөпті жою қажет, себебі
өскіндерді арамшөптер басып кетеді, нәтижесінде жас өсімдіктерге үлкен зиян
келтіріп қоймайды сонымен бірге олардың одан әрі өсуіне және дамына кері
әсерін тигізеді. Жүгерінің қарқынды өсуі буынаралықтың өсуінен шашағының
жапырақ қолтығынан шығуына дейін жалғасады. Шашақтануына дейін 10күн және
гүлдеуінен 20 күн өткенге дейін өсімдік органикалық заттардың 75%
құрастырады.
Жүгері – жылу сүйгіш өсімдік. Оның тұқымы 8-100С өне бастайды. Бірақ бұл
температура біркелкі және мықты өскін алу үшін жеткілікті емес. Жүгеріні
аса жылымаған топыраққа сепсе тұқымның басым бөлігі ауруға шалдығып, өліп
қалады, нәтижесінде өскіндер сирек және әлсіз болады. Өскіннің пайда болуы
үшін оңтайлы температура 16-200 С, өсімдіктің өсуі және дамуына 20-280С
температура 120С дейін төмендесе өсімдіктің өсуі баяулайды, сарғаяды жіне
ауруға шалдығады. Температура 30С төмен болса жүгері өскіні өліп қалады.
Тез пісетін сорттарының пісіп –жетілуіне 1800-2100 0С, кеш пісетіндеріне
2500-30000С белсенді температура жиынтығы қажет.
Жүгері құрғақшылыққа төзімділігімен ерекшеленеді. Ол ылғалды үнемді
пайдаланады және бір өлшем құрғақ зат қалыптастыруға, басқа астық
дақылдармен салыстырғанда суды азырақ шығындайды. Оның транспирациялық
коэффиценті 170-406 , бірақ бір өлшем жерден , бірақ басқа астық
дақылдарына қарағанда едәуір жоғарырақ өнім қалыптастыратындықтан жүгеріге
молырақ су қажет. Өсу-даму кезеңінде бір гектар егістіктен 3000-6000м3 су
шығындайды. Өскін пайда болғаннан түтікке шыққанша жүгері ылғалды аз
пайдаланады, содан кейін оған деген талабы арта түседі. Оның суды ең көп
шығындайтын кезеңі шашақтанудан 10 күн бүрын және шашақтанғаннан 20 күн
өткен аралық . Осы кезеңде су тапшылығы өнімнің күрт төмендеуіне әкеледі.
Агротехника деңгейі жоғары болғанда жүгері топырақ және ауа тапшылығына
біршама төзе алады. Мұны ылғалды мол пайдаланатын кезеңде жүгерінің жақсы
дамыған, өсімдікті терең қабаттан сумен қамтамасыз ететін тамыр жүйесі
болатынымен түсіндіріледі. Сонымен бірге жүгері ауадан су буын қосымша қор
ретінде пайдалана алады. Бірақ жүгері құрғақшылыққа төзімділігі бойынша
тары мен шай жүгеріден кейін тұрады.
Топырақтың ең төмен сыйымдылығы 75-80% деңгейінде болғанда тамыр жайылатын
қабатта жүгері үшін дымқылданудың оңтайлы жағдайы қалыптасады.
Жүгері жарық сүйгіш, қысқа күндік өсімдік. Күннің жарығы, әсіресе
өсімдіктің жастық шағында, оның өсуіне және дамуына жақсы ықпал жасайды.
Егістіктің тым жиілігі, арамшөп басуы өсу процесіне тежегіш әсер етеді:
жеміс бойлану мүшесінің қалыптасуы тежеледі, аталық және аналық гүл
шоғырларының гүлдеу кезеңлері қабыспайды және жеміссіз өсімдіктердің саны
аса түседі. Жүгерінің агротехникалық шараларын әзірлегенде мұны ескерген
жөн. Ұзақ күн жүгерінің өсуін ұзартса, қысқы күн-қысқартады.
Жүгері топырақ құнарлығына зор талап қояды және тыңайтқышқа өте ықыластылық
көрсетеді. Ол ең мол өнімін құнарлы топырақтарда агротехника деңгейі жоғары
болғанда береді.
Құрылымды қара топырақта және күңгірт қоңыр торырақта жүгері сәтті келеді,
сондай-ақ құнарлылығы жоғары және ауа өткізгіштігі жеткілікті өзен
арнасының топырақтарында да . Бұл дақылдың жоғары өнімін топырақ ауасында
оттегінің мөлщері 18-20% кем болмағанда алады. Ол үшін торыпақ тығыздығы
1,2-1,3 гсм3оңтайлысын алады.
Жүгері өсірілетін топыраққа толығымен қажет мөлшерде органикалық және
минералды тыңайтқыш енгізілген болу керек: өңдеу қабаты терең, жақсы
құрылымды, қажетті мөлшердегі ылғал қоры мен қоректік заттары болғаны
дұрыс. Бұл дақыл үшін топырақ ерітіндісінің реакциясы бейтарапқа жуық
болғаны pH6,5-7,5 жақсы . Қышқыл, сортаң және батпақтануға бейім топырақтар
жүгеріні өсіруге жарамайды.
Өсіру технологиясы
Аймақтық ерекшеліктеріне байланысты жүгеріні ауыспалы егісте күздік және
жаздық астық дақылдарынан, дәнді бұршақ дақылдарынан, картоптан, бақшалық
дақылдардан және т б кейін орналастырады.
Жүгері топырақты терең қабатқа құрғататын кұнбағыстан, қант қызылшасынан ,
судан шөбінен және коп жылдық шөптерден кейін орналастыруға, әсіресе
құрғақшылық жылдары , сондай-ақ жүгерімен ұқсас зиянкестері –жүгері
көбелегі бар тарыдан кейін орналастыруға болмайды. Жоғары агротехникада
және тыңайтқыш енгізілгенде жүгеріні бір танапта өнімділігін кемітпей
бірнеше жыл бойы өсіруге болады. Жүгері жаздық дақылдар үшін жақсы алғы
дақыл бола алады, ал көк балауса жемге өсіргенде күздік дақылдарға да.
Ферма маңындағы ауыспалы егісте жүгеріні ауысымсыз өсіреді немесе дәнді
дақылдармен кезектестіріп себеді. Ең дұрысы оны сүрлейтін жеріне жақын
өсіру.
Екі танапты ауыспалы егісті- жүгері –арпа енгізгенде, арпа үшін топырақты
механикалық өңдеу барысында, егуге дейінгі ұзақ мерзімді дұрыс пайдаланып ,
арпаны маусымның 2-5 жұлдызында егіп, сондай-ақ арпа егістігінде
гербицидтерінде қолданып танаптың арамшөптермен ластануын күрт төмендетуге
болады.
Жел эррозиясына ұшыраған топырақтарда жүгеріні көп жылдық шөптермен
кезектестіріп , жолақтарда өсіреді. Мехикалық құрамы жеңіл топырақтарда
жолақтардың енін 50 м асырмай, басым жел бағытына көлденең орналастырады.
Жүгері үшін топырақты мұқият дайындайды. Өсіру жағдайына байланысты
топырақты аударып жыртады немесе жазықтілгішпен өңдейді.
Солтүстік Қазақстанда өңдеу тәсілін алғы дақылға, танаптың арамшөппен
ластануына, ылғал қорына, органикалық тыңайтқыштарды енгізудің сәттілігімен
және оларды мұқият араластыруға байланысты анықтайды.
Жүгеріні қоңырбастардан кейін орналастырғанда, әсіресе жел эррозиясына
ұшыраған аудандарда топырақтың жазықтілгіштермен өңдеу тиімді, ал құрғақ
жылдары тілгішпен өңдеген дұрыс .
Қарқынды технология тиімді гербицидтерді, аурумен зиянкестермен күресу зат
тарын қолдануды , өсім діктерді минералды қорекпен толығымен қамтамасыз
етілуін , жоғары өнімді будандарды және қазіргі жоғары өнімді минералды
қолдануды , агротехникалық шаралардың бүкіл кешенін жоғары жағдайда
атқарылуын қарастырады.
Топырақты егу алдында өңдеу ылғалды сақтауға , армшөптерді жоюға
бағытталған. Ол ерте көктемгі тырмалаудан, 2-3 рет культивациялаудан және
бірнеше тырмалаудан тұрады. Бірінші культивацияны ертерек 10-12 см .
Еліміздің құрғақ аудандарында себу алдында немесе сепкеннен кейін тығыздау
өте тиімді.
Ғылыми негізделген агротехникада жүгерінің өнімділігі өте жоғары. Бұндай
өнім қалыптастыруға ол, бірінші топтың астықтарына қарағанда өте көп
қоректік заттарды шығындайды. 1 гектардан 5-6 тонна астық немесе 50-60
тонна көк балауса жиналғанда жүйелі топырақтан 150-180 кг азот,60-70 кг
фосфор және 160-190 кг калий сіңіреді. Бұлардың жартысынан көбін даму
кезеңінің екінші жартысында тұтынады. Сондықтан жаздағы үстеп
қоректендіріудің маңызы өте зор,ал кең қатарлы және ұялап себу тәсілдері
өсу-даму кезеңінде тыңайтқыш енгізуге мүмкіндік береді.
Жүгері егістігіне тыңайтқыш жүйесін қолдану негізгі отырғызу кезінде және
үстеп қоректендіруден тұрады. Негізгі тыңайтқышты сүдігер көтергенде
енгізеді.Бір гектарға тыңайтқыштың шамалы мөлшерін, айтайық шамамен 5-10 кг
әсер етуші затын дән ұясынан 4-5 см қашықтықта және 2-3 см тереңірек
енгізсек, оның әсері культивация астына тыңайтқыштың 20-30 кг әсер етуші
затын енгізгендей болатынын зерттеулер дәлелдеп берді.
Тұқымның танаптық өнгіштігінің төмендеуін болдырмау үшін жоғарыда
айтқанымыздай тыңайтқышты ұядан алшақтау орналастыру және оны
қарашіріктермен араластыру керек. Мұндайда астықтың өнімі гектарына 5ц
артады.
Тыңайтқыш мөлшерін топырақтың сапасына, алғы дақылына , бұрынырақ
тыңайтқыштың қолданғанына, климат жағдайына, топырақтың химиялық құрамына
және жоспарланған өнімділігіне байланысты анықтайды.
Шаруашылықтар жүгері тұқымын арнаулы зауыттардын, егуге толығымен дайын
күйінде алады. Тұқымның өнгіштігі 95% кем болмау керек. Олардың өнгіштігін
жоғарылату үшін себуден бұрын 3-5 тәуліктей жылы ауамен өңдейді.
Себу мерзімін қатаң сақтаудың маңызы зор. Тұқымды тым ерте ,жылынбаған
топыраққа сепкенде өскіннің пайда болуы баяулайды, ал тұқымдар көбінесе
ауруға шалдығады. Тым кеш егу топырақтың ылғалын жоғалуына әкеледі, ол
өнімнің төмендеуіне себеп болады. Әдетте жүгеріні топырақтың тұқым сіңіру
қабатында 10-120С жылынғанда еге бастайды. Жеңіл топырақтар тезірек
жылынады,сондықтан егуді ауыр топырақпен салыстырғанда ертерек бастайды.
Сонымен себу мерзімін реттей отырып, өсімдіктің қажет сабақ жиілігін
қалыптастыруға және де мұндайда тұқымның артық жұмсалуын болдырмай,
танаптың арамшөппен ластану деңгейіне байланысты егуге дейін арамшөптермен
тиімді күресу шараларын іске асыруға болады.
Жүгеріні сүрлемге нүктелеп немесе кең қатарлап себеді, ал кейде жай
қатарлап та себуге болады. Гектардағы өсімдік жиілігі артқан сайын жүгері
балаусасының, сондай-ақ құрғақ заттардың өнімі арта түседі.
Жүгеріні шаршы-ұялап егу үшін қатар аралықтары 70см СКНК-8, СКНК-6 нүктелеп
СУПН-8,СУПН-6, СКПГ-4, СБК-4 тұқым сепкіштерін қолданады.
Қазақстан жағдайында суландырусыз жүгері отамалы дақыл ретінде кең қатарлап
себу тәсілімен өсірілуі тиіс. Және мұндайда қатар аралығын кішірейту көк
балауса өнімділігінің артуына себеп болады. Кейбір шаруашылықтарда жүгері
тұқым сепкіштерінің орнына жүгеріні СЗС-2.1, СЗС-2.1Л астық сепкіштерін
қолданады. Өндірісте , танапты себуге дейін сапалы дайындағанда және СЗС-
2.1 тұқым сепкішін мұқият реттегенде көк балауса өнімділігінің кемуі
байқалмаған.
Жүгерінің сүрлемге себу мөлшері өсімдіктің бір өлшем жердегі санын және
оның өнімділігін анықтайды. Сабақ жиілігі топырақ-климат жағдайына
байланысты: ылғалмен қамтамасыз етілуі жақсы аудандарда бір өлшем жердегі
өсімдік жиілігі де жоғары болады. Қазақстанда жүгері өнімінің төмендігі
көбінесе өсімдіктің қажет жиілігін қалыптастыра алмауымен байланысты .
Қазақстанның жылдық орташа жауын-шашын мөлшері 290мм аспайтын аудандарында
жинар алдындағы гектардағы оңтайлы сабақ жиілігі болып 60-70мың , ал
топырақтағы ылғал қоры жақсы жылдары 70-80, ал жылдық жауын-шашын мөлшері
300-330мм асатын аудандарда көк балаусаның ең жоғарғы өнімін 90-100мың
сабақ жиілігінде алуға болады. Жылдық жауын-шашын 350мм асатын оңтайлы
сабақ жиілігі болып 100-180мың өсімдік саналады. Бірінші кезекте жиналатын
танаптарда, тіпті жауын-шашыны 280-300мм аудандарда , өсімдіктің 1
гектарындағы жиілігін 120-150мыңға жеткізуге болады. Қажетті сабақ жиілігін
алу үшін себу мөлшерін анықтаған кезде танаптық өнгіштікке, өсімдіктің
өміршеңдігіне қажетті негізгі түзетулер енгізу керек.
Кейбір жағдайларда қажетті сабақ жағдайын тек тұқымның себу мөлшерін
арттырып қана жетуге тырысады да, өсімдіктің сақталуына көңіл қоймайды.
Жүгері тұқымының шығынын себу мерзімін , сіңіру тереңдігін дұрыс таңдап
алумен , мұқият дәрілеумен, себу кезінде тұқымның зақымдануын төмендетумен,
егістікті баптап- күту кезіндегі өсімдіктің шығынын кемітумен, әсіресе
өскін пайда болғаннан кейін тырмалағанда, кемітумен, әсіресе өскін пайда
болғаннан кейін тырмалағанда, кемітуге болады.
Топырақтың қалыпты ылғалдылығында жүгері тұқымын 6-8 см сіңіреді, ал құрғақ
аудандарда себу тереңдігін 10-12 см жеткізеді, ауыр топырақтарда 4-5 см
дейін кемітеді. Өскіндердің бірден және біркелкі пайда болуы үшін сепкеннен
кейін танапьты қырлы және шығырлы таптағышпен тығыздайды. Ауыр топырақтан,
әсіресе дымқыл ауа райында, басқаларын.
Жүгері танаптың арамшөптермен ластануына өте сезімтал келеді, әсіресе өсу-
даму кезеңінің алғашқы кезеңінде. Егістікті механизм көмегімен баптап-күту
шаралар жүйесінде негізгілері-егін көгі пайда болғанша және пайда болғаннан
кейін тырмалау, культивациялау, үстеп қоректендіру, арамшөптермен химиялық
заттардың көмегімен күресу. Егуден 3-5 тәулік өткеннен кейін-ақ бірінші
тырмалауды жүргізу керек.
Тырма типін топырақтың күйіне қарай таңдайды:борпылдақ топырақтарда және
өскін пайда болғаннан кейін жеңіл З-ОР-0,7 және орташа тырмаларды БЗСС-1,0
өскін пайда болғанша орташа БЗСС-1,0 немесе БИГ-3 қолданады. Егістікті егін
көгі пайда болғанша тырмалауды агрегаттың жылдамдығы сағатына 6-7 км етіп
жүргізеді. Өскінді тырмалағанда ең жақсы нәтижеге жеңіл және орташа
тырмалармен төменгі жылдамдықта 4-5 км , күндізгі уақыттарда ,өсімдіктің
тургоры жоғалғанда және сынғыштығы шамалы болғанда жетуге болады.
Өндірісте, өскінді қаншалықты мұқият, баяу жылжып жүргізілгенімен
өсімдіктердің шығынын толығымен болдырмаудың жолы жоқ, сондықтан бұл
тәсілді қолданбау жағдайын қарастырған жөн.
Сегіз қатарлы тұқым сепкішпен себілген егістікте бірінші культивацияны КРН-
5,6 культиватор ымен , алты қатарлы сепкіштің егістігін КРН-4,2
культиваторына қажетті қосалқы мүшелерін іліп жүргізеді. Мұндайда
қорғағыш аймағы 10-12 см болуы керек, жұмыс мүшелері жоспарлас іздерін
жабуы үшін агрегаттың алдынғы жағына екі 270 см сүйір табан қойылады.
Бірінші культивация әдетте 7-8 см, ауыр топырақта 8-10 см тереңдікке
жүргізеді. Екінші культивацияны, бірінші культивацияда пайдаланған жұмыс
мүшелерімен немесе сүйір табан жиынтығымен, саяздау жүргізеді.
Қайталап өңдегенде қорғағыш аймағын ұлғайтады, культиваторларға қосымша
жұмыс мүшелерін іледі: ротациялы шабықтағыштың инелі дискісін, шабықтағыш
тырма тіркестіріп және арамшөптердеі топырақпен көмеді. Арамшөптермен
күресу үшін көктегенше және егін көгі пайда болғаннан кейін жүгері
егістігінде гербицидтер, оның ішінде кең тараған 2,4Д тобінікі, кеңінен
қолданылады. Өскін пайда болғанша 1-3 тәулік бұрын бүркудің мөлшері амин
тұзы бойынша 1,5 кгга, ал бутил эфирі-0,8 кгга болады. Бір жылдық қос
жарнақты және қоңырбастар тұқымдасының арамшөптеріне қарсы агеллонның 2-3
кг әсер етуші затын, атразиннің -3-4 кг, симазиннің 5-6 кг жүгері көгі
пайда болғанша бүркеді.
Соңғы кездерде топырақтық жаңа гербицидтің- эрадиканың жоғары тиімділігі
анықталынды, оны жүгеріні себерден 5-6 тәулік бұрын топыраққа бүркіп,
культиватордың көмегімен топыраққа араластырады.
Жинау мерзімін анықтағанда сүрленетін массадағы қоректік заттардың
мөлшерін және оның ылғалдылығын ескерген жөн. Жүгеріні сүрлемге дәнінің
сүттене-балауызданып және балауызданып піскен кезеңінде жинаған тиімді.
Өсімдікте осы кезеңде 60-65% су, жеткілікті мөлшерде қант болады, сондықтан
көк балауса жақсы сүрленеді. Аталған кезеңдерге жете алмайтын аудандарда
жүгеріні үсік түскенше жинайды. Жүгеріні 8-10 см биіктікте орады. Арнаулы
сүрлем және жемшөп жинайтын комбайндар өсімдікті ұсақтайды және көліктерге
тиейді. Жүгеріні көк балаусаға шаруашылыққа тиімді өнім деңгейіне жеткенде
жинай бастайды. Өсімдіктің желінгіштігі шашақбасының гүлдегенінен кейін
төмендейді.
Солтүстік Қазақстанда жүгері негізгі сүрлемдік дақыл болып табылады
,Республиканың оңтүстік аудандарында жемазықтық дақыл ретінде үлкен маңызы
бар. 100кг жүгері дәнінде 120-130 азықтық өлшем, 100кг көк балаусасында
өсіп-өну кезеңіне байланысты 12-ден 26 азықтық өлшем, 100кг сүрлемде 16-22
азықтық өлшем және 1,2-1,4кг сіңімді протеин бар.
Жүгері- ең маңызды және барынша өнімді жемазықты дақылдардың бірі. Соңғы
жылдардағы орташа астық өнімі Қазақстан Республикасында 40-
42ц\га.Жемазықтық дақылдарының өндірісін ұлғайту жолдарының бірі – жүгері
дәні пісетін аймақтардағы егістік құрылымын жақсарту және оның көлемін
ұлғайту,оған қоса Солтүстік аудандарға қарай ерте пісетін будандарын
орналастырған дұрыс.Астыққа өсірілетін жүгері егістігінің жалпы көлемі
Қазақстанда 120 мың га.
Құрғақ заттар мөлшері өсіп-өну кезеңдері мен жинау мерзіміне байланысты
және 8-ден 27% дейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.