Өндіріс шығындары және табыс
Кіріспе 3
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі 4
1.1 Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына
тигізетін әсері 4
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері 10
1.3. Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi 12
2 Нарық жағдайындағы өндіріс шығындарына әсер ететін фактолар
мен көрсеткіштер 14
2.1. Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру 14
2.2 Өндіріс шығындарының кәсіпорынға тигізетін әсерін талдау 20
2.3 Өнiмдi өндiру мен талдау 23
3 Табыс түрлері 33
Қорытынды 36
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 37
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі 4
1.1 Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына
тигізетін әсері 4
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері 10
1.3. Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi 12
2 Нарық жағдайындағы өндіріс шығындарына әсер ететін фактолар
мен көрсеткіштер 14
2.1. Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру 14
2.2 Өндіріс шығындарының кәсіпорынға тигізетін әсерін талдау 20
2.3 Өнiмдi өндiру мен талдау 23
3 Табыс түрлері 33
Қорытынды 36
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 37
Нарық жағдайында өнiм өндiрiс шығындарына әсер ететін факторлар мен көрсеткіштер.
Өнiм өндiрiс шығындарының кәсiпорынға тигiзетiн әсерiн талдау
Кәсiпорының пайда алуы,өндiрiс шығындарының маңызы.
Осы тақырыптың мақсаты нарықтық экономика жағдайында өндіріс шығынының артуы іздестіруі болып табылады.Себебі бұл шаруашылық субъектінің әрекетін кеңейтуге кәсіпорындар бәсекелестік денгейін жоғарлатуға мүмкіндік береді. Осы мақсатқа сәйкес кәсіпорын өнім өндіріс шығынының жоғарлатуымен бірге пайда денгейін ұғайтуы мүмкін.
Кәсiпорын әрекетiн нәтижесiмен шығындардың ара қатынасы бұл тиiмдiлiк.
Экономикалық тиiмдiлiк – бұл шаруашылық әрекетiн нәтижесiн мәнездейтән көрсеткәш.Бұл абсолюттi немесе көлемдi көрсеткiш.Өндіріс шығындарының мәнi мен рөлi және есептеу коэффиценттерi курстық жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде қарастырылған.
Курстық жұмыстың екiншi бөлiмiнде кәсiпорынның өндiрiс шығындарына әсер ететiн факторлар қарастырылған.Осы бөлiмiнде өндiрiс шығындарына әсер ететiн негiзгi бiр фактор ретiнде маркетингтiк саясат арқылы тауарды нарыққа жылжытуды жарнама арқылы өндiрiс көлемiн ұлғайтуға болады.қарастырылған.
Үшiншi бөлiмде кәсiпорының пайдасы шығын факторы ретiнде қарастырылған.Өйткенi, пайда соңғы қаржылық нәтиженi көрсетедi.Сонымен қатар, пайда көлемiне немесе оның динамикасына кәсiпорынның әрекетінде тәуелдi немесе тәуелсiз факторлар әсер етедi.Ондай факторларға нарықтың каньюктурасы, материалдық шикiзат жән отын-энергетикалық рсурстарын пайдаланудағы баға деңгейi мен амортизациялық төлемдер болады.Пайда нормасы тауарды сату жылдамдығына тәуелдi.Бұл маркетингтiк саясатпен байланысты екенiн көрсетедi.
Өнiм өндiрiс шығындарының кәсiпорынға тигiзетiн әсерiн талдау
Кәсiпорының пайда алуы,өндiрiс шығындарының маңызы.
Осы тақырыптың мақсаты нарықтық экономика жағдайында өндіріс шығынының артуы іздестіруі болып табылады.Себебі бұл шаруашылық субъектінің әрекетін кеңейтуге кәсіпорындар бәсекелестік денгейін жоғарлатуға мүмкіндік береді. Осы мақсатқа сәйкес кәсіпорын өнім өндіріс шығынының жоғарлатуымен бірге пайда денгейін ұғайтуы мүмкін.
Кәсiпорын әрекетiн нәтижесiмен шығындардың ара қатынасы бұл тиiмдiлiк.
Экономикалық тиiмдiлiк – бұл шаруашылық әрекетiн нәтижесiн мәнездейтән көрсеткәш.Бұл абсолюттi немесе көлемдi көрсеткiш.Өндіріс шығындарының мәнi мен рөлi және есептеу коэффиценттерi курстық жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде қарастырылған.
Курстық жұмыстың екiншi бөлiмiнде кәсiпорынның өндiрiс шығындарына әсер ететiн факторлар қарастырылған.Осы бөлiмiнде өндiрiс шығындарына әсер ететiн негiзгi бiр фактор ретiнде маркетингтiк саясат арқылы тауарды нарыққа жылжытуды жарнама арқылы өндiрiс көлемiн ұлғайтуға болады.қарастырылған.
Үшiншi бөлiмде кәсiпорының пайдасы шығын факторы ретiнде қарастырылған.Өйткенi, пайда соңғы қаржылық нәтиженi көрсетедi.Сонымен қатар, пайда көлемiне немесе оның динамикасына кәсiпорынның әрекетінде тәуелдi немесе тәуелсiз факторлар әсер етедi.Ондай факторларға нарықтың каньюктурасы, материалдық шикiзат жән отын-энергетикалық рсурстарын пайдаланудағы баға деңгейi мен амортизациялық төлемдер болады.Пайда нормасы тауарды сату жылдамдығына тәуелдi.Бұл маркетингтiк саясатпен байланысты екенiн көрсетедi.
1 Әбдiманапов Ә.Ғ “Бизнестi ұйымдастыру”2000
2 Бесенғазиев “Кәсiпкерлiк негiздерi”2003
3 Грузинов “экономика предприятия”2005
4 Романенко И.В “Финансы предприятия”2005
5 Журнал “Саясат”2000
6 Iлясов “Қаржы”2003
7 Каннысов Т “Кәсiпорындағы стратегиялық басқару”1997
8 Мамыров Ж.Т “Нарық жағдайвнда кәсiпорвндарды қайта құру”2005
9 Садвакасов К.К.- Эономичический анализ –Финансы –Кредит. 1999г.-155с.
10 И.Баканов и А.Д.Шермет-М:Финансы и статистика,1999г.-160с.
11Журнал «Вопросы экономики» 2005г.12 декабрь,7стр.
2 Бесенғазиев “Кәсiпкерлiк негiздерi”2003
3 Грузинов “экономика предприятия”2005
4 Романенко И.В “Финансы предприятия”2005
5 Журнал “Саясат”2000
6 Iлясов “Қаржы”2003
7 Каннысов Т “Кәсiпорындағы стратегиялық басқару”1997
8 Мамыров Ж.Т “Нарық жағдайвнда кәсiпорвндарды қайта құру”2005
9 Садвакасов К.К.- Эономичический анализ –Финансы –Кредит. 1999г.-155с.
10 И.Баканов и А.Д.Шермет-М:Финансы и статистика,1999г.-160с.
11Журнал «Вопросы экономики» 2005г.12 декабрь,7стр.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі 4
1.1 Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына
тигізетін әсері 4
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері 10
1.3. Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi 12
2 Нарық жағдайындағы өндіріс шығындарына әсер ететін фактолар
мен көрсеткіштер 14
2.1. Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру 14
2.2 Өндіріс шығындарының кәсіпорынға тигізетін әсерін талдау 20
2.3 Өнiмдi өндiру мен талдау 23
3 Табыс түрлері 33
Қорытынды 36
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 37
Кіріспе
Нарық жағдайында өнiм өндiрiс шығындарына әсер ететін факторлар мен
көрсеткіштер.
Өнiм өндiрiс шығындарының кәсiпорынға тигiзетiн әсерiн талдау
Кәсiпорының пайда алуы,өндiрiс шығындарының маңызы.
Осы тақырыптың мақсаты нарықтық экономика жағдайында өндіріс
шығынының артуы іздестіруі болып табылады.Себебі бұл шаруашылық субъектінің
әрекетін кеңейтуге кәсіпорындар бәсекелестік денгейін жоғарлатуға мүмкіндік
береді. Осы мақсатқа сәйкес кәсіпорын өнім өндіріс шығынының жоғарлатуымен
бірге пайда денгейін ұғайтуы мүмкін.
Кәсiпорын әрекетiн нәтижесiмен шығындардың ара қатынасы бұл
тиiмдiлiк.
Экономикалық тиiмдiлiк – бұл шаруашылық әрекетiн нәтижесiн
мәнездейтән көрсеткәш.Бұл абсолюттi немесе көлемдi көрсеткiш.Өндіріс
шығындарының мәнi мен рөлi және есептеу коэффиценттерi курстық жұмыстың
бiрiншi бөлiмiнде қарастырылған.
Курстық жұмыстың екiншi бөлiмiнде кәсiпорынның өндiрiс шығындарына
әсер ететiн факторлар қарастырылған.Осы бөлiмiнде өндiрiс шығындарына әсер
ететiн негiзгi бiр фактор ретiнде маркетингтiк саясат арқылы тауарды
нарыққа жылжытуды жарнама арқылы өндiрiс көлемiн ұлғайтуға
болады.қарастырылған.
Үшiншi бөлiмде кәсiпорының пайдасы шығын факторы ретiнде
қарастырылған.Өйткенi, пайда соңғы қаржылық нәтиженi көрсетедi.Сонымен
қатар, пайда көлемiне немесе оның динамикасына кәсiпорынның әрекетінде
тәуелдi немесе тәуелсiз факторлар әсер етедi.Ондай факторларға нарықтың
каньюктурасы, материалдық шикiзат жән отын-энергетикалық рсурстарын
пайдаланудағы баға деңгейi мен амортизациялық төлемдер болады.Пайда нормасы
тауарды сату жылдамдығына тәуелдi.Бұл маркетингтiк саясатпен байланысты
екенiн көрсетедi.
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі
1. Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына тигізетін
әсері.
Кәсіпорындарды құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне
өндірістік процестер жатады.
Өнімді өндірумен байланысты кез келген технологиялық процесс түрлі
операциялар көлемін, оның ішінде негізгі,қосымша қызмет көрсету, басқару
және т.б. жұмыстарын іске асырады.
Дайын өінмді жасауда жоғарыдағы көрсетілген операциялардың рөлі түр-
түрліше. Өнімді қалыптастыру негізгі өндірістік процестердің кезінде
шығады, ал басқа процесте оны жасауға тек ықпал етеді. Мұның барлығы
тиісті бөлімшелерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі жалпы технологиялық
процестердегі олардың өзара байланысын кәсіпорынның өндірістік құрылымын
құрайды. Құрылым кәсіпорынның дамуы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
элементтердің іс-әрекетін тұлғалайды.
Кәсіпорын құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік
құрылым бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен
мөлшері.
Өндірістің құрылымына әсер ететін негізгі факторлар мыналар болып
табылады:
- шығарылатын өнімніњң және оның номенклатурасының сипаттамасы;
- өндірістің ауқымы;
- кооперациялау деңгейі.
Шығарылатын өнімнің сипаты және оны дайындаудың тәсілі шешуші дәрежеде
цехтардың құрамын, олардың мөлшерін, жүк айналымын және зауыт аймағының
шамасын анықтайды.
Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып табылатын кейбір
бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады.
Шығарылатын өнім көп болса, сонша кәміл технологиясы және ұйымдық
әдістер қолданылуы мүмкін.
Кооперациялаудың деңгейді сол сияқты кәсіпорынның құрамына елеулі
түрде ықпал ететін, ол қалай жоғары болса, солай ол қарапайым. Ұйымдық
техникалық факторлардың жетекші тұрғыда кәсіпорынның кейбір бөлімшелерінің
және олардың жалпы құрылымдарын қалыптастыруға ықпал ететін өндіріс
үлгілері бой көрсетеді.
Өндіріс үлгілері жұмыс орнының саны мен ондағы орындалатын
операциялары арасындағы арақатынастар мен есептелінетін көрсеткіштер арқылы
анықталады.
Кәсіпорынның ұйымдық құрылымы бұл құрамы және оның ұйымдық бірлік
мөлшері, олардың арақатынасы және тұрғызу нысаны.
Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және міндетіне сай
келісетіндей болса тиімді жұмыс істей алады.
Ұйымдық құрылымы еңбек бөлінісіне қарай деңгейлестік және сатылы болып
ажыратылады. Еңбек бөлінісінің деңгейлестік шекарасы басқарушылық өз
ісінің саласында тиімді басқару мүмкіншілігі анықтайды.
Сатылы еңбек бөлінісі басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі
саласындағы іс-әрекетін құрайды.
Өндіріс немесе цех кәсіпорынның ұйымдық, мүліктік оқшауланған
құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Онда дайын өнімнің бір бөлігін
дайындайды немесе өндіріс процессін орындайды.
Цех бұл белгілі бір бейнелерді пайдаланатын кәсіпорынның оқшауланған
бөлімшесі.
Кәсіпорын құрылымын толық сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер
қолданылады, олардың ішіндегі негізгілері:
- оның құрамына кіретін бөлімшелердің жалпы тізімі;
- бөлімшелер қызметкерлерінің саны;
- жабдықтардың қуаты;
- өндірістік қорлардың құны;
- өнім шығару көлемі;
- мамандандыру және механикаландыру;
- күрделі қаржының құрылымы.
Өндіріс процесінің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін ең тиімді еңбек
процесінің үйлесуін және өндірістің материалдық элементтерін белгілі бір
жүйеге келтіруін қамтамасыз ету қажет: технологияға сәйкес тиімді
жабдықтарды қатыстыру, олардың үздіксіз, жоғары өнімді жұмыс істеуін
қамтамасыз ету және өндірістік тапсырыс ырғағын түпкілікті қорғау.
Сонымен өндіріс процесі уақыт пен кеңістік жағдайында үйлестілігі болу
керек.
Өндірістік процесті былай ұйымдастыру қажет, егер де бірлестіктер,
кәсіпорындар, фирмалар, өндірістік бөлімшелердің ұжымдарының бірлескен
жұмыстары жоғары сапалы жєне шығындарды аз жұмсай отырып, өнімдерді ең көп
шығаруды қамтамасыз етеді.
Өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру мыналарды қамтуы қажет:
- өнімдерді дайындау немесе шығарудағы үздіксіздігі;
- кейбір бөлісулердің өндіріс учаскелері қуаттылығының үйлесімділігі
және олардың үйлесуі;
- өндірістің барлық бөліну қызметінің ең жоғарғы қосарластығы;
- өнделетін материалдар мен бұйымдар қозғалысының түзу дәлдігі, яғни
өндіріс процесінің барлық сатысынан өткен ең қысқа жол;
- өндірістің ырғақтылығы, яғни тең аралық уақытта тең өнім мөлшерін
шығару немесе тең аралық уақытта тең жұмыс көлемін орындау.
Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері жеке дара, сериялық және
жаппай өндіріс болып табылады.
Жеке дара өндіріс шығарылатын өнімнің номенклатурасын, сол сияқты
көмекші операцияларға уақыт шығындарының көп жұмсалуы, еңбек өнімділігінің
төмен және өнімнің өзіндік құнының жоғары болуын сипаттайды.
Сериялы өндіріс жеткілікті көп мөлшерде шығарылатын өнімдердің
түпкілікті және көп емес бұйымдардың номенклатурасын айғақтайды.
Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты
сериялы орта сериялы және ірі сериялы өндіріс болып бөлінеді. Жаппай
өндіріс ұзық уақыт ішінде үздіксіз шығарылатын шектеулі номенклатуралық
бұйымдар немесе материалдардың әрбір жұмыс орнында елеулі мөлшерде қатаң
қайталанатын процестерді сипаттайды.
Жаппай өндірістің экономикалық артықшылығы мына төмендегілерден
байқалады:
- мамандандырылған жоғары өнімді жабдықтарды және өндірістік
процестерді кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыруды қолдану;
- жабдықтарды қайта құру және оларды жетілдіруге байланысты уақыт
ысырабының жоқтығы;
- өндіріс процестерінің ұзақтылығын қысқарту еңбек өнімділігін және
оның сапасын арттыру;
- өндірістік қуаттарды едәуір тиімді пайдалану және өнімнің өзіндік
құнын елеулі кеміту.
Кәсіпорынның өнім шығарудағы әлеуетті мүмкіндіктері олардың
өндірістік қуаттарын тұлғалайды.
Кәсіпорындардың қабілеттілігі және олардың бөлімшелердің өнімді ең
көп мөлшерде дайындауды, олардың жарақтандырылуы тікелей сапасына,
жетілдіру және еңбек құралдарының іс-әрекетке қабілеттілігінен тұрады.
Еңбек құралдары ең алдымен актив бөлігі еңбек құралын кәсіпорынның
өндірістік қуатын қалыптастырудың негізгі факторы деп есептеуге болады.
Өндірістік қуат экономикалық санаты ретінде ең көп өнімді шығару
мақсатында еңбек құралдарының активті түрлері машиналар және жабдықтардың
ұйымдасқан жиынтықтарын пайдаланудағы өндірістік қатынастарын қамтиды.
Кәсіпорындарда өндірістік қуатты пайдаланудың экономикалық
тиімділігін арттырудың негізгі жолдары мыналар:
- нақты жағдайларда ең жоғары экономикалық тиімділікті қамтамасыз
ететін машиналар техникалар және жабдықтарды таңдап алу:
- қажетті құрал жабдықтардың қолайлы құрамын табу.
Қазіргі кезде қандай да болмасын жұмыстардың өнімділігі жоғары
техниканың жаңа түрлерін қолданбайынша сапалы орындауға болмайды.
Сондықтан белгіленген жұмыс бағдарламасын әрі сапалы, әрі өз уақытында
орындалуын қамтамасыз еткен жөн.
Кәсіпорынның өндірістік қуаттарын пайдалануды ұйымдастыру және
қалыптастыру процестері күрделі және көптеген факторларға тәуелді.
Өндірістің өсу ауқымы және оның шығындарының артуы резервтерді
көбейту және қолданыстағы кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын пайдалануды
жақсартуды іздестіру міндетін қояды.
Сондықтан да, қолданыстағы кәсіпорынның өндірістік қуатын және оны
пайдаланудың мөлшер деңгейін анықтауға қажет етеді.
Онда шарттасқан екі фактор ықпал ететін біріңғай объектісі
кәсіпорынның өндірістік қуаты.
Бұлардың арасындағы айырмашылық факторлардың бір бөлігі өндірістік
қуаттың өсу резервін, ал екінші бөлігі оны пайдалануды жақсарту резервтерін
анықтайды.
1.1- Кесте Кәсіпорынның өндірістік қуатын пайдалануға ықпал ететін
факторларлар
Өндірістік қуаттың мөлшеріне ықпал Өндірістік қуатты пайдалануға ықпал
ететін факторлар ететін факторлар
машиналар саны және олардың техникалық өнімді қажетсіну;
деңгейі; кәсіпорындарды материалдық –
өндіріс алаңдарының мөлшері; техникалық жабдықтау;
машиналар топтары арасындағы өткізу кәсіпорынның жұмысшылармен
мүмкіндігінің үйлесімдік деңгейі; қамтамасыз етілуі;
үйлесімді технология; жаңа қуаттарды кешенді түрде іске
механикаландыру және автоматтандыру; асыру;
материалдардың сапалылығы, бұйымдарды энергетиаклық ресурстармен
жетілдіру конструкциясы, стандарттау қамтамассыз етілуі;
және сәйкестендіру дәрежесін арттыру; жабдық жиынтығының құрылымы;
жұмысшылардың техникаларды игеру жабдықтардың жөндеуде тұрғандағы
дәрежесі. нормативтен тыс бос тұруы;
жабдықтардың ауысымдық жұмысының
артуы;
өндірістік қызметті ұйымдастыру;
өндірісті және жабдықтарды
жүктемелеуді жоспарлауды жетілдіру
дәрежесі;
еңбекті ұйымдастыру және оны
ынталандыру.
Өндіріс белгілі бір қажеттілікті өтеу үшін өнім жасап шығару
мақсатында шикізат, материалдық емес ресуртар, машина құрал, қуат басқа
шығындарды пайдалануға байланысты адамның қызмет процесі. Өнім белгілі бір
уақыт ішінде тиісті кәсіпорыннан өнеркәсіп саласының немесе бүкіл халық
шаруашылыѓының жасап шығарған өнімнің жиынтығы. Өндіріс процесі деп
өндіріс операцияларының жиынтығы деп атауға болады.
Өндіріс шығындары деп қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы әрекет
нәтижесі мен шығындардың ара қатынасын айтамыз. Нарық жағдайындағы
кәсіпорынның өндіріс шығындарын жоғарлату өндірістік қызметті ұтымды
басқарумен байланысты. Жалпы өндіріс деп шикізат пен материалдарды өңдеп
қайта өңдеу жинастыру жұмыстарының нәтижесінде өнім етіп шығару процесі
деп айтамыз. Өндірісте түрлі факторлар пайдаланылады. Олар жұмысшылардың
еңбегі, машина, құрал, қуат және тағы басқалар болып табылады. Өндіріс
шығындарының кәсіпорындағы ролі өте маңызды болып келеді. Өйткені өндіріс
тиімділігін тиімді қолдану арқылы кәсіпорын өзінің уақытын, шығындарын
азайтып, сапалы өнім шығаруға және үлкен көлемде пайда алуына болады.
Өндіріс тиімділігінің кәсіпорында жоғары болу үшін кәсіпорын біріншіден
өте ұтымды, әрі тиімді басқарылуы қажет.
Менеджмент кәсіпорын тәуелсіз қызмет ететін және өзін өзі басқаратын
әлеуметтік-экономикалық жүйесіне жататын ұйым деп танылады. Файоль
кәсіпорынды сипаттайтын алты негізгі функциялары анықталған. Олар
техникалық, коммерциялық, қаржы, сақтандыру, есеп операциялары және
әкімшілік функциялары. Осы функциялар іске асыруда Файоль басқару қызмет
деп атаған. Сонымен қорытып айтқанда техникалық өндіріс функциялары
менеджерлердің басқару объектісі де және ол менеджмент пәні болып
есептелінеді. Өндіріс процесіне басқару көзқарасты өзінің ерекшеліктерін
байқатады. Оның бір жағы нақтылы өндірістік технологиясының ерекшеліктері.
Технология деген сөз грек сөзінен өнер, кәсіп, шеберлік мағынасын
білдіреді. Технология белгілі бір шеберлік, кәсіптік туралы ілім және
белгілі бір өндіріс процесін іске асыру, материалдар бұйымдарды өңдеу
жөніндегі жұмыстардың жиынтығы.
Технология өндіріс процесін және өндіріс сфераның соның ішінде басқару
процесін қарастырады. Кәсіпорын деген терминнің атауы Азаматтық кодекс
қабылданғаннан кейін мәні өзгерді. Осыған сәйкес кәсіпорын деп тек қана
мемлекеттік меншіктегі кәсіпорындарды атауға болады, ал қалған заңды
тұлғалар ұйымдар деп танылады. Ұйымдар нарықтық жағдайда табысты қызмет
ету үшін дербестілігіне ие болуы қажет.
Нарықтық жағдайда басқару сферасы мен өзін - өзі кеңейтуді жүзеге
асыру менеджерлердің атқаратын қызметтерінің көлемін көбейтіп және оны
күрделендіруді талап етеді. Өндірістік менеджмент түсінігіне өндіріс
процессін ұтымды басқару, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және өндіріс
процесіне қатысушыларды мотивациялау туралы білімнің жиынтығы кіреді.
Нарық жағдайында кәсіпорын тек қана өнім өндіру емес, өзінің өндіріс
тиімділігін ұтымды басқаруын іске асыратын экономикалық қатынастың жаңа
негізгі субъектісі болып келеді. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның өндіріс
тиімділігін жоғарлату кәсіпорынның өндірістік қызметін ұтымды басқарумен
байланысты. Ұйымның толық өндіріс қызмет жүйесі операциялық өндірістік жүйе
болып аталады. Ол үш негізгі бөлімнен құралады: біріншіден өңдеу жүйесі,
екіншіден қамту жүйесі, үшіншіден жоспарлау және бақылау жүйесі. Өндіріс
жүйесі басқа да әлеуметтік-экономикалық жүйелер сияқты басқаруды талап
етеді. Сонымен байланысты өндіріс функциясы деген ұғым пайда болады.
Өндіріс функциясы деп сатуға болатын тауарды өндіру және оған қажетті
маркетингтік ақпаратты пайдалануға жауап беретін функция. Өндіріс
функцияларына тауарды өнідіріп, оларды сыртқы ортаға шығаруға байланысты
атқарылған қызметтер жатады. Ұйымның жұмысы нәтижелі болу үшін ұйым
жетекшілері барлық факторлардың әсерін анықтап ұйымды шешім қабылдап
іскерлікпен басқара білулері қажет. Ұйымның басқару жүйесі үш салаға
бөлінеді: ресурстарды басқару, ішкі факторларды меңгере отырып басқару.
Басқарудың барлық түрі тығыз байланыста істерінің нәтижелілігі басқарудың
тиімділігіне тәуелді.
Менеджмент бес негізгі факторды сипаттайды:
- меншік түрін;
- мемлекет;
- нарық толымдылығын;
- халықтық, ұлттық белгі ерекшелігі;
- басқару жүйесіндегі теориялық дайындық деңгейі, менеджмент шешуге
тиісті кезекті міндеттер;
- қызметкердің серіктес жұмыс істеу икемділігін үнемі тарттырып
дамыту;
- олардың өз қабілеттерін толық пайдалануға мүмкіндік жасау;
- ортақ мақсатқа орай жұмыс істеу, ұйымдастыру, мақсат-мүдде ортақ,
ұжым берік, сенімді болуы шарт.
- әр қызметтес адамның қажеттілігін дамытып, оны қанағаттандыруға жол
ашу, еңбегі үшін ақша алып қана қоймай еңбекпен шығармашылық ізденіс,
эстетикалық рахат алып, демалуға үйрету;
- серіктестіктерінің кәсіптік деңгейінің артуына жағдай жасау. Әр
кәсіпорында осы қойылған міндеттермен айналысатын адамдар менеджмент деп
аталады, менеджер ұйым айналысатын істің қыр-сырын білетін экономикалық –
әлеуметтік психологтың, педагогтың дайындығы жоғары адам, үнемі жетекші
рөл атқарады.
Менеджер жауапкершілігі үшке бөлінеді: бірінші техникалық -өнім
шығару, мақсат қоя білу, қаржы мәселесін шешу, екінші әкімшілік- ұйым
мақсатына жету үшін қызметтерді жұмылдыра білу, үшінші институционалдық
сыртқы ортамен байланыс.
Карл Маркс өзінің капитал деген еңбегінде былай деп жазды:
капиталист өзінің жеке меншігіндегі кәсіпорынды басқару оның тиімділігін
арттыру үшін арнайы адам жалдап еңбек ақы төлейді. Қазіргі өнеркәсіп
коорпорациясында басқару қызметкерлерін үш топқа бөлуге болады: бірінші
менеджмент басқарудың жоғарғы буыны жыл сайынғы анықтамалық басылымдар,
оған директорлар кеңесі, президенті, аға вицце президенттерін, сондай-ақ
бақылаушыларды жатқызады.
Компанияның жалпы стратегиясын жасаумен, болжаумен және ұзақ мерзімді
жоспарлаумен кадр саясаты мәселелерінің шешімі сыртқы кәсіпорындармен
байланыс орнатуымен шұғылданады. Осы деңгейдегі өнім ассортиментінің
өзгеруі нарық өнімі өріс қуатын ұлғайту шетел бөлімдерін ұйымдастыру.
Екінші мегде менеджмент өндіріс бөлімшелерінің функциялық қызметін ортанғы
меңгеруші басшылары зауыт директорлары олардың орынбасарлары тағы басқалар.
Оперативтік жұмыстарға ғылыми зерттеулерді жоспарлау мен ұйымдастыруға
өндіріс және өткізуге есеп пен басшылауды жолға қоюға кадр саясатын жүзеге
асыруға жауап береді.
Үшінші лобер менеджмент басқарудың төменгі буыны, төменгі басшылар
цех жетекшісі, өндірістік учаскі бастығы мастерлер функциялық қызметтегі
секторлар мен топтардың басшылары - жұмысшылар мен қызметкерлерге тікелей
басшылық етеді. Олардың алдында тұрған негізгі міндеттер жұмыскерлерді
компанияға адал болуға тәрбиелеу, әр түрлі әлеуметтік жанжалды болу,
компания мақсатына жету үшін тек жеке күшін ғана емес, ақыл ой энергиясында
жұмылдыра білуі тиіс. Менеджерлердің міндеттері: қолда бар ресурстарды
пайдалану нағыз тұтас өндірістік бірлік құру.
Ұйымдастыру қызметінің міндеті еңбек әрекет ету тәртібі арасындағы
пропорцияны анықтау, жүйедегі әрбір жұмыскерлердің рөлі мен орнын белгілеу
оларды бөлімшелер мен звеноларға орналастыру, бұлардың бірлескен әрекетін
мұқият ұйымдастыру, аппараттағылардың барлығының жекелеген қызметкерлер мен
жұмыскерлердің іс-әрекетін белгілейтін құжаттар әзірлеу арқылы жоспарда
көрсетілген шаралар мен өндірістік процестердің мүлтіксіз жүзеге асырылуын
қамтамасыз ету. Ұйымдастыру бұл кәсіпорын құрылымын құру процесі оның өзі
адамдардың өз мақсатына жету үшін тиісті жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Бағдарламалық мақсаттың әдістемелердің дамуына байланысты басқару жүйе
құрылымының тағы бір типі қарастырылады. Бұл бағдарламаның мақсаттық
құрылым мұндай құрылым тұтастай ұйымдыќ жүйе сондай-ақ басқару жүйесі болып
саналады.
Әдетте олар күрделі техникалық жүйені құру үшін ұйымдастырылады. Егер
мақсатқа сай басқару мамандадырылған бөлімшелерді басқарумен үйлесетін
болса, онда ұйымдастыру жүйедегі басқару жүйесі тиімді жұмыс істейтін
болады. Басқару ісінің мазмұны басқару жүйесінің екінші маңызды
элементі болып табылады. Менеджер жұмысының мақсаты ұйымдастырудың жүйе
ретінде жаңа сапалы жүйеге көшуін қамтамасыз ету.
Басқарудың функциялары:
-жоспарлау, ол басшының іске анализ жасай отырып, қабылданған ауқымды
істер шешімінің әрекеті;
-ұйымдастыру, басшысының жұмыс көлемін анықтай отыра оны бөлшектер
қызметкерлерді жұмылдыру;
- себеп-дәлел, басшысының қызметкерлерге мақсатқа жету, қозғау салу;
- бақылау, басшысының үлгі стандарт орнату арқылы жетістікті салыстыру
өндірілген шешімдер қабылдау.
Менеджменттің барлық жұмыс істері өзара байланысты:
- шешім қабылдау;
- мәлімет жинау;
- барлық әрекет біртұтас логикада жүзеге асыру;
- классификациялау;
- ең басты нәрсені анықтау;
- болжам жасау;
- жаңа байланыстар орнату;
- нақтылау;
- мәлімет беру.
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері
Өндіріс әрдайым тоқтамауы керек Өндірілген материалдық және рухани
игіліктер тұтынылады. Адамдар өмір сүру үшін,еңбек істеуі үшін тағам
өнімдеріне, киімге, тұрғын үйге және тағы басқаларға ие болу қажет.
Қоғам өндірісті бір жылға ғана емес, бір айға тоқтатса, онда оның
жойылуы әбден мүмкін. Өндірістің ең басты міндетіне айқындылығына оның
үздіксіздігі және тұрақты түрде түрленуінде.Өндіріс процессінің қоғамдық
түрі қандай болмасын ол алдыменен үзіліссіз болуы керек, яғни белгі бір
сатылары кезеңмен қайталанып және қайта қайталанып жүріп отыруы
қажет.Өндіріс процессінің тұрақты қайталануы және үзіліссіз жаңғыруы ұдайы
өндіріс деп аталады.
Ұдайы өндіріс процессінің құрылыс
бөлігі.
Материалдық Рухани игіліктер
қызметтер және
игіліктер
Жұмыс Өндіріс Табиғи Өндірістік
күші құралы ресурстар экономикалық
қатынастар
Өндіріс күштерін ұдайы өндіру Өндірістік экономикалық
қатынстарын ұдайы
өндіру
1.1 – Сызба. Ұдайы өндіріс процесі
Ұдайы өндірісті екі типке бөліп қарайды: жай және ұлғаймалы. Өндіріс
процесінің көлемі мен ауқымының үзіліссіз өзгермеген күйде жаңалануын жай
ұдайы өндіріс дейміз. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануы және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз. Жай
ұдайы өндірісте өндіріс нәтижесінде алынған қосымша құн өндірушінің өзіндік
тұтынуына жұмсалады.Егер қоғам жай ұдайы өндіріс шеңберінен шыға алмайтын
күйде болса, онда ол өзінің болашағын жеп қояды. Демек, оның заттық негізі
– алдыңғы циклде жиналған ұлттық байлықты жояды. Ұлғаймалы ұдайы өндірісте
қосымша құнның бір бөлігін тағы да қажет өндіріс құрал-жабдығы мен жұмыс
күшін сатып алуға жұмсалады. Қоғамдық өндіріс дәстүрлі түрде тек қана
материалдық ұдайы өндіріс саласын және оның екі бөлімшесін қамтиды: бірінші
бөлімге өндіргіш күштердің заттық факторын ұдайы өндірсе, екіншісі адам
үшін тұтыну заттарын ұдайы өндіреді. Адам қоғамның басты өндіргіш күші.
Жалпы алғанда жиынтық қоғамдық өнім ұдайы өндіріледі, себебі ол
айналым саласында өткеріледі. Ұдайы өндіріс жай және ұлғаймалы болады.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесі бұрынғы өзгермеген ауқымды
қайталанады және жаңғырады. Бұл жағдайда барлық қосымша өнім қосымша өнім
өзіндік тұтынуға жұмсалады. Ұлғалмайлы ұдайы өндірісте өндіріс процесі
көбейген мөлшерде қайталанады және жаңғырады. Бұл жағдайда қосымша өнімнің
бір бөлігі өндірісті ұлғайтуға жұмсалса, келесі бөлігі тұтынуға жұмсалады.
Қоғамдық өнімді ұлғаймалы ауқымда еселеп өндірудің қамтамассыз ету үшін,
өндіріс құралдарын өндірудің ауқымды қарқыны өндіріс құралдарының және де
сондай-ақ тұтыну заттарын ұдайы өндңру тұрғындар санының өсу қарқынынан
қалмағаны дұрыс. Ол үшін жыл сайын қосымша мөлшерде өндіріс құралдарын
ауыстыру үшін ғана емес, оның бір бөлшегі өндіріс ауқымын ұлғайтуға
жұмсалады.
1.3 Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi
Өндіріс процесі тұрақты түрде жаңғыруы үшін, ондағы қоғамдық өнімнің
өткерілуін қамтамасыз ету керек, яғни оның құндық және натуралды түрлерінің
жеке бөлшектерін орнына келтіру қажет. Жай ұдайы өндірісте еселенген түрде
болады, ол үшін екі бөлімшелердің арасындағы белгілі пропорцияны сақтап
қана қоймай, сонымен бірге олардың ішкі пропорциясының сақталуына талап
етіледі. Жай және ұлғаймалы ұдайы өдірісті қарастыра отырып мынаны
байқаймыз: экономиканың кез келген түрінде ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесі
артығырақ кездеседі. Мұнда өндіріс үлкен ауқымда және сапаның жаңа түрде
тұрақты жаңара түседі.
Ұлғаймалы ұдайы өндіріс екі типте болады: экстенсивті және интенсивті.
Экстенсивті ұлғаймалы өндіріс бұрынғы техникалық негіздегі өндіріске
қосымша еңбек пен материалдық – заттай ресурстарды қосу арқылы жүзеге
асады, бірақ жұмыскерлердің біліктілік деңгейі бұрынғыша қалады. Өндіріс
ауқымын қарқындату жұмыс күшін ұлғайтуға, жаңа жерді игеру есебінен жүзеге
асады және қосымша шикізат пен материалды қолдануды қажет етеді. Бұл ұдайы
өндірістік қорды сыйымдау және ресурсты сыйымдау түрі болып табылады. Ол
қоғамдағы ресурстардың шектеулігін үнемі алдына тартады, сондықтан оны
қолданудың келешегі жоқ десе де болады.
Ұлғаймалы өндірістің интенсивті түрі принципті тұрғыдан мүлде өзгеше
болмақ. Экстенсивтіге қарағанда, интенсивті түрінде өндіріс өте тиімдірек,
техникалық жағынан жетілген өндіріс құрал-жабдығымен және кәдімгідей
білікті кадрларды қолдану арқасында жүзеге асады. Бұл кезде өндіріс
көлемінің өсуі ресурстың ұлғаюын талап етпейді. Нақты өмірде интенсивті
және экстенсивті факторлар бірін-бірі толықтыра отырып үнемі белгілі
үйлестікте болады. Интенсивті ұлғаймалы ұдайы өндірісте өте өнімді техника
мен технология қолданылады, сондықтан жұмыс күшіне деген тұтыныс
қысқарады, бірақ оның біліктілік деңгейі мен сапасына талап күшейеді.
Ұдайы өндірістің интенсивті жолы жұмыс күшінің бір бөлігін босатады,
сөйтіп олар халық шаруашылығының басқа саласында қолданыс табады. Сондықтан
да ұдайы өндірістің интенсивті жолы тауар мен қызмет көрсету өндірісі
саласының және материалдық емес игіліктер саласының ашылуына кең
мүмкіндіктер жасайды. Қоғамдық өндірісті интенсификациялау материалдық
өндіріс пен қызмет көрсету саласымен шектелмей, сонымен қатар материалдық
емес игіліктер мен қызмет көрсету саласын да қамтиды.
Бір сөзбен айтар болсақ, интенсификация кең мағынада кешенді сипатқа
ие болады және қоғамдық ұдайы өндірістің барлық фазаларына: өндіріс, бөліс,
айырбас, тұтынысқа таратылады. Интенсификацилық ірі резервтері өндірістік
тұтыну және өндірістік емес сала мен тұрмыста ресурстарды үнемдеу болмақ.
Ұдайы өндірістің интенсивті типі көптеген түрлер мен бағыттарда жүзеге
асады. Оларды қамтмсыз ету үшін мыналар қажет:
- техниканы жаңалау мен өндірісті модернизациялау;
- ресурстарды дұрыс қолдану және үнемдеу;
- өндірістің салалық құрылымындағы прогресивтік қозғалыстар;
- кадр біліктілігін көтеру және оны үнемдеу;
- еңбек тәртіптілігін күшейту, еңбекке мотивацияны күшейту;
- табиғатты қорғау шаралары;
- басқаруды жетілдіру;
- сыртқы экономикалық байланыстарды рационализациялауды көтеру.
Өндірістік гуманизациялау бұл адамның қоғамдық табиғатына сай
материалды-заттық және ұйымдық экономикалық жағдайын жасау, яғни
өндірісте адамға қалыпты жағдайды жасау:
- ауыр қол еңбегі мен біліксіз еңбекті ауыстыру үшін жағдай жасау;
- еңбектің бірыңғайлығын жойып оны ауыстыру үшін жағдай жасау;
- тау-кең, металлургия, химия өндірістерінде еңбек жағдайын жақсарту.
- адам игілігі және оның денсаулығын сақтау үшін прогрессивті техника
мен технологияны жасау;
- тұлғаның өзін-өзі көрсетуі мен өзін-өзі бекіту үшін өндірісте жағдай
жасау.
Интенсификацияның төмендегідей түрлері бар: бірінші ресурсты сақтаушы,
мұнда бір өнім бірлігіне шығынды үнемдеу арқылы жүзеге асады, сөйтіп ол
мына бағыттарды қамтиды:
- еңбекті сақтау;
- материалды сақтау;
- энергияны сақтау;
- қорды сақтау;
- табиғатты сақтау.
Екінші ресурстарды сыйымдылау мұнда бір өнім бірлігіне шығынды арттыру
байқалды. Үшінші бейтарап түрде мұнда шығынның өсуі өнімнің өсу қарқынымен
бірдей болады.
Экономикалық тиімділік адамның қайрат қуатының ең басты мәселесі.
Тиімділікті арттыру бұл бір эффекті бірлігіне шығынды қарастыруға қол
жеткізу. Нарықтық экономикаға өтуде ең жоғары өндіріс тиімділігін оның
дамуының гуманистік мақсаты мен қабыстыра қарауды ұйғарды.
Қазіргі жағдайда сыртқы экономикалық байланыстар мен әлемдік
шаруашылық тиімділігінің мән-мағынасы арта түсуде сондықтан да тиімділік
ұғымы интернационалдық категорияға айналуда.
Бұл күндері барлық әлемдік қауамдастықтағы елдердің технико-
экономикалық қана емес, сонымен бірге экономикалық өзара тәуелділігі
артуда. Сондықтан саналы түрде барлық елдердің күш-жігерін өркениетті
дамудың келеңсіз жақтарын жеңуге шоғырландыру қажет: қоршаған орта мен
адамзатқа зиян келтіретін, лоқсытатын өндіріс қалдықтарын жою, қалдықтарды
өңдеу үшін ең жаңа қондырғыларды жасау.
2 Нарық жағдайындағы өндііс шығындарына әсер ететін факторлар мен
көрсеткіштер
2.1.Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру
Өндірістік үдеріс негізгі технологиялық және қосымша үдерісті
процестерден құралады және өнімді көрсетілген сала, сан, ассортимент немесе
орнатылған мерзімде жасауға бағытталған. Негізге шикізат пен материалды
дайын өнімге айналдыру үдерістері жатады. Нәтижесінде еңбек құрамының
нысаны немесе тиісті оның ішкі қасиеттері, сыртқы жағдайы, құрамдас
бөліктердің өзара орналасуы өзгереді. Мысалы, дайындықты алу, оны өңдеу
дайын құрамдас бөліктерді жинау.
Негізгі үдерістің жиынтығы өнеркәсіптік кәсіпорынның негізгі өндірісін
құрайды. Қосымша процестің мазмұны қызмет көрсету және негізгі мен қосымша
цех пен учаскелерді энергия, отын, құралдармен көлік және жүктеу
жұмыстарымен қамтамасыз ету. Қосымша процестер тікелей еңбек құралдарымен
қатынаспайды, олар негізгі процестердің дұрыс жүргізүін қамтамасыз етеді.
Мысалы, жұмыс үшін қаржы дайындау негізгі қорларды жөндеу меншікті
қажеттілік үшін энергия өндіру және тағы басқа. Негізгі өндіріс мына
фазаларға бөлінеді: дайындау, өңдеу және жинау металлургия осындай өндіріс
фазаларын әрбір фаза жеке процестерден тұрады, олар өнім өндірісінің
деңгейінің аяқталуын көрсетеді. Жартылай үдерістер өз қатарында
технологиялық операцияларға бөлінеді. Технологиялық операция деп бір
жұмыс орнында өндірістің бір объектісі бойынша өндіріс процесінің бөлігі.
Технологиялық операциялармен қатар кейбір өндірістерде кәдімгі процестер
бар, олар адамның қатысуынсыз табиғаттың әсерімен жасалады.
Технологиялық операциялар мен кәдімгі процестердің жиынтығы өнім
өндірісінің технологиялық процесін құрайды. Өндірістік процесс
мамандандыруға негізделген бұл әрекеттегі мамандарды тудырады.
Мұнда тиімділік ғана емес, жұмысшының бір операцияны бір бұйымдарды
жинаумен анықталады. Бірдей операциялардың қайталануы жұмысшы қажетті
біліктілікке ие болады, технологиялық немесе физиологиялық жұмыстардан
айырылады, еңбек өнімділігі жоғарылайды. Көптеген әртүрлікке қарамай
өндірістік үдірісті келесідей классификациялауға болады:
еңбек құралдарына әсер ету әдісіне байланысты технолоиялық және
қосымша операциялар қолмен, машиналы-қолмен, машиналық-автоматизацияланған
және аппаратуралық болып бөлінеді.
Қолмен өндіру процесінде барлық операциялар қолмен жасалады, мысалы,
кіші кәсіпорындарда автомобиль релесін жинау. Машиналы–қолмен операциялары
жұмыс машинада немесе механиканацияланған құралмен жұмысының қатысуымен
орындалады. Машина операциялары машинада, станокта және басқа қондырғыларда
жұмысшының шектеуліқатысуымен орындалады. Жұмыс күшін қолдану деңгейі
тікелей инвестицияның құрамына әсерін тигізеді. Қол еңбегін ұлғайта
отырып, алғашқы капиталдың қажеттілігін орнатуға болады.
Автоматизацияланған операциялар машина-автоматтарда, автоматты ағымды
түрлерінде жұмысшылардың еңбегін жұмсаусыз орындалады. Аппаратуралық
операциялар арнайы ыдыста, ванна, пештерде орындалады. Олар химия, ас,
жеңіл, металлургия кәсіпорындарында және өнеркәсіптің басқа салаларында кең
таралған.
Аппаратура операциялар еңбек шығынсыз, бірақ жұмысшының бақылауы
арқылы орындалады. Қол және машиналық еңбектің қатынасы бойынша
өндірістерді мыналай бөледі: жеке операцияларды механизациялау, бірнеше
операцияларды механиказациялау, оған бұйымды жылжыту, жартылай автоматтік
үдеріс. Бірнеше операцияны механизациялау жұмысшы осы операциялардың
жүрісін бақылауды талап етеді. Жартылай автоматтік өндіріс жұмыс күшінің
минималды түрде қолдануын талап етеді. Басқару құрылымына байланысты
станоктық және цехтық өндіріс болып бөлінеді.
Станоктық өндіріс басқару объектісі жеке жұмыс орындары және
учаскелер. Мұндай басқару ұсақ және кіші кәсіпорындарға негізделген. Штат
жоғары деңгейі универсалдармен қамтамасыз етілді. Цехтық өндіріс басқару
объектісі болып арнайы бөлімшелер өндірістік цехтар болады. Цех жұмысшылары
арнайы мамандалған дайындыққа ие болады, бір бұйым бірнеше цехтардан
өңдеуден өтеді. Мысалы, пісіру жинау және бояу цехтарында. Автоматталған
өндіріс машина өндірісінің жоғарғы нысаны, ол жұмысшылардың өндіріс
процесіне тікелей қатыспайды. Қондырғымен жұмыс бағдарлама бойынша болады,
ал жұмысшының қатысуы тек бақылау мен қондырғыны жөндеуге келеді.Станоктық
өндіріс басқару обьектісі жеке жұмыс орындары және учаскелер. Мұндай
басқару ұсақ және кіші кәсіпорындарға негізделген. Штат жоғары деңгейлі
универсалдармен қамтамасыз етіледі. Цехтық өндіріс басқару обьектісі болып
арнайы бөлімшелер арнайы цехтар болады. Цех жұмысшылары арнайы мамандалған
дайындыққа ие болады, бір бұым бірнеше өңдеуден өтеді. Мысалы, пісіру,
жинау және бояу цехтарында. Автоматталған өндіріс машина өндірісінің
жоғарғы нысаны, осы жұмысшылардың өндіріс процесәне тікелей қатыспайды.
Қондырғының жұмыс бағдарлама бойынша болады, ал жұмысшының қатысуы тек
бақылау мен қондырғыны жөндеуге келеді.
Автоматталған өндірісті жүзеге асыру үшін автоматизацияланған
станоктар, өнеркәсіп жұмысы, есептейтін техника, басқару құралдары қажет.
Бейімделген өндіріс жүйесі автоматизацияланған өндіріске негізделген,
әртүрлі біртектес өнімді ауыстырусыз мүмкіндік береді. Жаңа өнімге көшуді
басқару үрдісі бағдарламаны құралдарымен, атқарушы орган ретінде мүлде
сандық бағдарламаны басқару станоктары болады. Өндіріс процесінде
өнеркәсіптік кәсіпорындарда көптеген шикізат, материал, отын, энергия,
қондырғы, құралдар қолданылады.
Жұмыста жұмысшылар, инженер-техникалық жұмысшылар және қызметкерлер
ұжымы қатысады. Өндіріс барысында шикізат, материалдар, қаржылық құралдарды
және жұмысшылар күшін қолдану деңгеі, кәсіпорын әрекетінің сандық және
сапалық көрсеткіштарді анықтау шешімді мағынаға ие қаншалықты қондырғы,
шикізат, материалдар тиімді қолданып, еңбек жақсы ұйымдастырылса,
соншалықты еңбек өнімділігі жоғары болып өнімнің өзіндік құны төмендейді,
кәсіпорын бәсекеге қабілетті болады.
Қазіргі уақытта үлкен мүмкіндіктер мен өнеркәсіп кәсіпорындағы
қолданылатын резервтермен байланысты ұтымды ұйымдастыруға басымды мағынаға
ие. Өндірісті ұйымдастыру дегеніміз оңтайлы құрастыру әдіс жиынтығы және
уақыт пен кеңістікте барлық өндіріс элементтерін тиімді қолдану. Оған:
еңбек құралдары, еңбек қаржысы мен еңбектің өзі жатады.
Өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру техника мен технологияның дамуымен
қазірде елмен елдің материалдық – техникалық базаны құру мен бекіту
шарттарының бірі. Біздің өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірісті ұйымдастыру
әдістері әртүрлі. Олардың негізгілері ағымдық, сериялық және жаппай.
Өндірісті ұйымдастырудың бұл және басқа әдістері кәсіпорын үшін таңдау
көптеген шарттардан байланысты және ең бірінші өндіріс типінен,
мамандығынан, оның цехтары мен учаскелерінен, номенклатурасынан, қайталама
өндірістің жүйеленуі, нормалану деңгейі және шығарылатын өнімнің бөлшегі.
3.3-Кесте. Өндірісті ұйымдастыру әдістерінің салыстырмалы мүддесі
Ұйымдастыру әдістері Пропорционалдық Ритімділік Үзіліссіз
Ағымды Толық кеңістікпен Тұрақты және Еңбек
уақытты ауыспалы ритммен құралдарының
пропорционалдық жұмыс үздіксіз
опрерациялардың қозғалысы мен
жүйелілігі қондырғының
үздіксіз
жүктелуі
Сериялық Кеңістікті ірі Бірден көлемнің Еңбек
ауыспалылардың тұрақты құралдарының
пропорционалды (цех,қайталанатын қозғалысының
учаске) жұмыстың циклді және
орындалуы қондырғының
үздіксіз
жүктелуі
Жаппай Тұрақсыз ірі Бір көлемді Қондырғыны
операциялардың орындау, бірақ циклді жүктесуі
пропорционалдығы мазмұны бойынша және еңбек
әртүрлі құралының
мағыналы жатып
қалуы
Өнеркәсіптік өндірістің артықшылықты жүзеге асыру үшін кәсіпорында
үздіксіз қайталау ұйымдастырылады. Дайындау, өңдеу, бұйымдарды жинау
бойынша операцияларды айқындау, яғни ағымды және сериялық өндірісті
ұйымдастыру. Осы оңтайлы әдістердің мінездемелі сипаттары болады:
номенклатураның шектеулігі және біртектес өндірістің жаппай өндіріс,
өндірістік процестердің пропорционалдығы, ритмділік, өндірістің
параллелдігі, үдерістің үздіксіздігі.
Өндірісті ұйымдастыру әдістері кәсіпорынның әрекетінің көрсеткіштеріне
үлкен әсер етеді, әртүрлі ұйымдастырудың құқықтық нысандары мен меншіктік
түрі. Оларды қолдану бойынша өндірісті жоболау мен технологиялық қамтамасыз
ету, жоспарлау және есептеу қондырғыны орналастыру шикізат материал мен
шалафабрикаттарды ауыстыру әдістері және тағы басқалар.Өндірісті ағымды
ұйымдастыру өнеркәсіптің әртүрлі салаларында кең тараған: трактор,
ауылшаруашылық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі 4
1.1 Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына
тигізетін әсері 4
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері 10
1.3. Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi 12
2 Нарық жағдайындағы өндіріс шығындарына әсер ететін фактолар
мен көрсеткіштер 14
2.1. Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру 14
2.2 Өндіріс шығындарының кәсіпорынға тигізетін әсерін талдау 20
2.3 Өнiмдi өндiру мен талдау 23
3 Табыс түрлері 33
Қорытынды 36
Қолданылған әдебиеттердің тізімі 37
Кіріспе
Нарық жағдайында өнiм өндiрiс шығындарына әсер ететін факторлар мен
көрсеткіштер.
Өнiм өндiрiс шығындарының кәсiпорынға тигiзетiн әсерiн талдау
Кәсiпорының пайда алуы,өндiрiс шығындарының маңызы.
Осы тақырыптың мақсаты нарықтық экономика жағдайында өндіріс
шығынының артуы іздестіруі болып табылады.Себебі бұл шаруашылық субъектінің
әрекетін кеңейтуге кәсіпорындар бәсекелестік денгейін жоғарлатуға мүмкіндік
береді. Осы мақсатқа сәйкес кәсіпорын өнім өндіріс шығынының жоғарлатуымен
бірге пайда денгейін ұғайтуы мүмкін.
Кәсiпорын әрекетiн нәтижесiмен шығындардың ара қатынасы бұл
тиiмдiлiк.
Экономикалық тиiмдiлiк – бұл шаруашылық әрекетiн нәтижесiн
мәнездейтән көрсеткәш.Бұл абсолюттi немесе көлемдi көрсеткiш.Өндіріс
шығындарының мәнi мен рөлi және есептеу коэффиценттерi курстық жұмыстың
бiрiншi бөлiмiнде қарастырылған.
Курстық жұмыстың екiншi бөлiмiнде кәсiпорынның өндiрiс шығындарына
әсер ететiн факторлар қарастырылған.Осы бөлiмiнде өндiрiс шығындарына әсер
ететiн негiзгi бiр фактор ретiнде маркетингтiк саясат арқылы тауарды
нарыққа жылжытуды жарнама арқылы өндiрiс көлемiн ұлғайтуға
болады.қарастырылған.
Үшiншi бөлiмде кәсiпорының пайдасы шығын факторы ретiнде
қарастырылған.Өйткенi, пайда соңғы қаржылық нәтиженi көрсетедi.Сонымен
қатар, пайда көлемiне немесе оның динамикасына кәсiпорынның әрекетінде
тәуелдi немесе тәуелсiз факторлар әсер етедi.Ондай факторларға нарықтың
каньюктурасы, материалдық шикiзат жән отын-энергетикалық рсурстарын
пайдаланудағы баға деңгейi мен амортизациялық төлемдер болады.Пайда нормасы
тауарды сату жылдамдығына тәуелдi.Бұл маркетингтiк саясатпен байланысты
екенiн көрсетедi.
1 Өндіріс шығындарының мәні мен рөлі
1. Кәсіпорындарды ұтымды басқару өнiм өндіріс шығындарына тигізетін
әсері.
Кәсіпорындарды құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне
өндірістік процестер жатады.
Өнімді өндірумен байланысты кез келген технологиялық процесс түрлі
операциялар көлемін, оның ішінде негізгі,қосымша қызмет көрсету, басқару
және т.б. жұмыстарын іске асырады.
Дайын өінмді жасауда жоғарыдағы көрсетілген операциялардың рөлі түр-
түрліше. Өнімді қалыптастыру негізгі өндірістік процестердің кезінде
шығады, ал басқа процесте оны жасауға тек ықпал етеді. Мұның барлығы
тиісті бөлімшелерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі жалпы технологиялық
процестердегі олардың өзара байланысын кәсіпорынның өндірістік құрылымын
құрайды. Құрылым кәсіпорынның дамуы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
элементтердің іс-әрекетін тұлғалайды.
Кәсіпорын құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік
құрылым бұл негізгі және көмекші цехтар және учаскелердің құрамы мен
мөлшері.
Өндірістің құрылымына әсер ететін негізгі факторлар мыналар болып
табылады:
- шығарылатын өнімніњң және оның номенклатурасының сипаттамасы;
- өндірістің ауқымы;
- кооперациялау деңгейі.
Шығарылатын өнімнің сипаты және оны дайындаудың тәсілі шешуші дәрежеде
цехтардың құрамын, олардың мөлшерін, жүк айналымын және зауыт аймағының
шамасын анықтайды.
Өндірісті ұйымдастыруда маңызды жағдай болып табылатын кейбір
бұйымдардың түрлері түрлі көлемде шығарылады.
Шығарылатын өнім көп болса, сонша кәміл технологиясы және ұйымдық
әдістер қолданылуы мүмкін.
Кооперациялаудың деңгейді сол сияқты кәсіпорынның құрамына елеулі
түрде ықпал ететін, ол қалай жоғары болса, солай ол қарапайым. Ұйымдық
техникалық факторлардың жетекші тұрғыда кәсіпорынның кейбір бөлімшелерінің
және олардың жалпы құрылымдарын қалыптастыруға ықпал ететін өндіріс
үлгілері бой көрсетеді.
Өндіріс үлгілері жұмыс орнының саны мен ондағы орындалатын
операциялары арасындағы арақатынастар мен есептелінетін көрсеткіштер арқылы
анықталады.
Кәсіпорынның ұйымдық құрылымы бұл құрамы және оның ұйымдық бірлік
мөлшері, олардың арақатынасы және тұрғызу нысаны.
Ұйымдық бірлік егер де олардың мөлшері көлеміне және міндетіне сай
келісетіндей болса тиімді жұмыс істей алады.
Ұйымдық құрылымы еңбек бөлінісіне қарай деңгейлестік және сатылы болып
ажыратылады. Еңбек бөлінісінің деңгейлестік шекарасы басқарушылық өз
ісінің саласында тиімді басқару мүмкіншілігі анықтайды.
Сатылы еңбек бөлінісі басқарушылық шешімін дайындаудағы сатылы бейнесі
саласындағы іс-әрекетін құрайды.
Өндіріс немесе цех кәсіпорынның ұйымдық, мүліктік оқшауланған
құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Онда дайын өнімнің бір бөлігін
дайындайды немесе өндіріс процессін орындайды.
Цех бұл белгілі бір бейнелерді пайдаланатын кәсіпорынның оқшауланған
бөлімшесі.
Кәсіпорын құрылымын толық сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер
қолданылады, олардың ішіндегі негізгілері:
- оның құрамына кіретін бөлімшелердің жалпы тізімі;
- бөлімшелер қызметкерлерінің саны;
- жабдықтардың қуаты;
- өндірістік қорлардың құны;
- өнім шығару көлемі;
- мамандандыру және механикаландыру;
- күрделі қаржының құрылымы.
Өндіріс процесінің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін ең тиімді еңбек
процесінің үйлесуін және өндірістің материалдық элементтерін белгілі бір
жүйеге келтіруін қамтамасыз ету қажет: технологияға сәйкес тиімді
жабдықтарды қатыстыру, олардың үздіксіз, жоғары өнімді жұмыс істеуін
қамтамасыз ету және өндірістік тапсырыс ырғағын түпкілікті қорғау.
Сонымен өндіріс процесі уақыт пен кеңістік жағдайында үйлестілігі болу
керек.
Өндірістік процесті былай ұйымдастыру қажет, егер де бірлестіктер,
кәсіпорындар, фирмалар, өндірістік бөлімшелердің ұжымдарының бірлескен
жұмыстары жоғары сапалы жєне шығындарды аз жұмсай отырып, өнімдерді ең көп
шығаруды қамтамасыз етеді.
Өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру мыналарды қамтуы қажет:
- өнімдерді дайындау немесе шығарудағы үздіксіздігі;
- кейбір бөлісулердің өндіріс учаскелері қуаттылығының үйлесімділігі
және олардың үйлесуі;
- өндірістің барлық бөліну қызметінің ең жоғарғы қосарластығы;
- өнделетін материалдар мен бұйымдар қозғалысының түзу дәлдігі, яғни
өндіріс процесінің барлық сатысынан өткен ең қысқа жол;
- өндірістің ырғақтылығы, яғни тең аралық уақытта тең өнім мөлшерін
шығару немесе тең аралық уақытта тең жұмыс көлемін орындау.
Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері жеке дара, сериялық және
жаппай өндіріс болып табылады.
Жеке дара өндіріс шығарылатын өнімнің номенклатурасын, сол сияқты
көмекші операцияларға уақыт шығындарының көп жұмсалуы, еңбек өнімділігінің
төмен және өнімнің өзіндік құнының жоғары болуын сипаттайды.
Сериялы өндіріс жеткілікті көп мөлшерде шығарылатын өнімдердің
түпкілікті және көп емес бұйымдардың номенклатурасын айғақтайды.
Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты
сериялы орта сериялы және ірі сериялы өндіріс болып бөлінеді. Жаппай
өндіріс ұзық уақыт ішінде үздіксіз шығарылатын шектеулі номенклатуралық
бұйымдар немесе материалдардың әрбір жұмыс орнында елеулі мөлшерде қатаң
қайталанатын процестерді сипаттайды.
Жаппай өндірістің экономикалық артықшылығы мына төмендегілерден
байқалады:
- мамандандырылған жоғары өнімді жабдықтарды және өндірістік
процестерді кешенді түрде механикаландыру және автоматтандыруды қолдану;
- жабдықтарды қайта құру және оларды жетілдіруге байланысты уақыт
ысырабының жоқтығы;
- өндіріс процестерінің ұзақтылығын қысқарту еңбек өнімділігін және
оның сапасын арттыру;
- өндірістік қуаттарды едәуір тиімді пайдалану және өнімнің өзіндік
құнын елеулі кеміту.
Кәсіпорынның өнім шығарудағы әлеуетті мүмкіндіктері олардың
өндірістік қуаттарын тұлғалайды.
Кәсіпорындардың қабілеттілігі және олардың бөлімшелердің өнімді ең
көп мөлшерде дайындауды, олардың жарақтандырылуы тікелей сапасына,
жетілдіру және еңбек құралдарының іс-әрекетке қабілеттілігінен тұрады.
Еңбек құралдары ең алдымен актив бөлігі еңбек құралын кәсіпорынның
өндірістік қуатын қалыптастырудың негізгі факторы деп есептеуге болады.
Өндірістік қуат экономикалық санаты ретінде ең көп өнімді шығару
мақсатында еңбек құралдарының активті түрлері машиналар және жабдықтардың
ұйымдасқан жиынтықтарын пайдаланудағы өндірістік қатынастарын қамтиды.
Кәсіпорындарда өндірістік қуатты пайдаланудың экономикалық
тиімділігін арттырудың негізгі жолдары мыналар:
- нақты жағдайларда ең жоғары экономикалық тиімділікті қамтамасыз
ететін машиналар техникалар және жабдықтарды таңдап алу:
- қажетті құрал жабдықтардың қолайлы құрамын табу.
Қазіргі кезде қандай да болмасын жұмыстардың өнімділігі жоғары
техниканың жаңа түрлерін қолданбайынша сапалы орындауға болмайды.
Сондықтан белгіленген жұмыс бағдарламасын әрі сапалы, әрі өз уақытында
орындалуын қамтамасыз еткен жөн.
Кәсіпорынның өндірістік қуаттарын пайдалануды ұйымдастыру және
қалыптастыру процестері күрделі және көптеген факторларға тәуелді.
Өндірістің өсу ауқымы және оның шығындарының артуы резервтерді
көбейту және қолданыстағы кәсіпорындардың өндірістік қуаттарын пайдалануды
жақсартуды іздестіру міндетін қояды.
Сондықтан да, қолданыстағы кәсіпорынның өндірістік қуатын және оны
пайдаланудың мөлшер деңгейін анықтауға қажет етеді.
Онда шарттасқан екі фактор ықпал ететін біріңғай объектісі
кәсіпорынның өндірістік қуаты.
Бұлардың арасындағы айырмашылық факторлардың бір бөлігі өндірістік
қуаттың өсу резервін, ал екінші бөлігі оны пайдалануды жақсарту резервтерін
анықтайды.
1.1- Кесте Кәсіпорынның өндірістік қуатын пайдалануға ықпал ететін
факторларлар
Өндірістік қуаттың мөлшеріне ықпал Өндірістік қуатты пайдалануға ықпал
ететін факторлар ететін факторлар
машиналар саны және олардың техникалық өнімді қажетсіну;
деңгейі; кәсіпорындарды материалдық –
өндіріс алаңдарының мөлшері; техникалық жабдықтау;
машиналар топтары арасындағы өткізу кәсіпорынның жұмысшылармен
мүмкіндігінің үйлесімдік деңгейі; қамтамасыз етілуі;
үйлесімді технология; жаңа қуаттарды кешенді түрде іске
механикаландыру және автоматтандыру; асыру;
материалдардың сапалылығы, бұйымдарды энергетиаклық ресурстармен
жетілдіру конструкциясы, стандарттау қамтамассыз етілуі;
және сәйкестендіру дәрежесін арттыру; жабдық жиынтығының құрылымы;
жұмысшылардың техникаларды игеру жабдықтардың жөндеуде тұрғандағы
дәрежесі. нормативтен тыс бос тұруы;
жабдықтардың ауысымдық жұмысының
артуы;
өндірістік қызметті ұйымдастыру;
өндірісті және жабдықтарды
жүктемелеуді жоспарлауды жетілдіру
дәрежесі;
еңбекті ұйымдастыру және оны
ынталандыру.
Өндіріс белгілі бір қажеттілікті өтеу үшін өнім жасап шығару
мақсатында шикізат, материалдық емес ресуртар, машина құрал, қуат басқа
шығындарды пайдалануға байланысты адамның қызмет процесі. Өнім белгілі бір
уақыт ішінде тиісті кәсіпорыннан өнеркәсіп саласының немесе бүкіл халық
шаруашылыѓының жасап шығарған өнімнің жиынтығы. Өндіріс процесі деп
өндіріс операцияларының жиынтығы деп атауға болады.
Өндіріс шығындары деп қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы әрекет
нәтижесі мен шығындардың ара қатынасын айтамыз. Нарық жағдайындағы
кәсіпорынның өндіріс шығындарын жоғарлату өндірістік қызметті ұтымды
басқарумен байланысты. Жалпы өндіріс деп шикізат пен материалдарды өңдеп
қайта өңдеу жинастыру жұмыстарының нәтижесінде өнім етіп шығару процесі
деп айтамыз. Өндірісте түрлі факторлар пайдаланылады. Олар жұмысшылардың
еңбегі, машина, құрал, қуат және тағы басқалар болып табылады. Өндіріс
шығындарының кәсіпорындағы ролі өте маңызды болып келеді. Өйткені өндіріс
тиімділігін тиімді қолдану арқылы кәсіпорын өзінің уақытын, шығындарын
азайтып, сапалы өнім шығаруға және үлкен көлемде пайда алуына болады.
Өндіріс тиімділігінің кәсіпорында жоғары болу үшін кәсіпорын біріншіден
өте ұтымды, әрі тиімді басқарылуы қажет.
Менеджмент кәсіпорын тәуелсіз қызмет ететін және өзін өзі басқаратын
әлеуметтік-экономикалық жүйесіне жататын ұйым деп танылады. Файоль
кәсіпорынды сипаттайтын алты негізгі функциялары анықталған. Олар
техникалық, коммерциялық, қаржы, сақтандыру, есеп операциялары және
әкімшілік функциялары. Осы функциялар іске асыруда Файоль басқару қызмет
деп атаған. Сонымен қорытып айтқанда техникалық өндіріс функциялары
менеджерлердің басқару объектісі де және ол менеджмент пәні болып
есептелінеді. Өндіріс процесіне басқару көзқарасты өзінің ерекшеліктерін
байқатады. Оның бір жағы нақтылы өндірістік технологиясының ерекшеліктері.
Технология деген сөз грек сөзінен өнер, кәсіп, шеберлік мағынасын
білдіреді. Технология белгілі бір шеберлік, кәсіптік туралы ілім және
белгілі бір өндіріс процесін іске асыру, материалдар бұйымдарды өңдеу
жөніндегі жұмыстардың жиынтығы.
Технология өндіріс процесін және өндіріс сфераның соның ішінде басқару
процесін қарастырады. Кәсіпорын деген терминнің атауы Азаматтық кодекс
қабылданғаннан кейін мәні өзгерді. Осыған сәйкес кәсіпорын деп тек қана
мемлекеттік меншіктегі кәсіпорындарды атауға болады, ал қалған заңды
тұлғалар ұйымдар деп танылады. Ұйымдар нарықтық жағдайда табысты қызмет
ету үшін дербестілігіне ие болуы қажет.
Нарықтық жағдайда басқару сферасы мен өзін - өзі кеңейтуді жүзеге
асыру менеджерлердің атқаратын қызметтерінің көлемін көбейтіп және оны
күрделендіруді талап етеді. Өндірістік менеджмент түсінігіне өндіріс
процессін ұтымды басқару, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және өндіріс
процесіне қатысушыларды мотивациялау туралы білімнің жиынтығы кіреді.
Нарық жағдайында кәсіпорын тек қана өнім өндіру емес, өзінің өндіріс
тиімділігін ұтымды басқаруын іске асыратын экономикалық қатынастың жаңа
негізгі субъектісі болып келеді. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның өндіріс
тиімділігін жоғарлату кәсіпорынның өндірістік қызметін ұтымды басқарумен
байланысты. Ұйымның толық өндіріс қызмет жүйесі операциялық өндірістік жүйе
болып аталады. Ол үш негізгі бөлімнен құралады: біріншіден өңдеу жүйесі,
екіншіден қамту жүйесі, үшіншіден жоспарлау және бақылау жүйесі. Өндіріс
жүйесі басқа да әлеуметтік-экономикалық жүйелер сияқты басқаруды талап
етеді. Сонымен байланысты өндіріс функциясы деген ұғым пайда болады.
Өндіріс функциясы деп сатуға болатын тауарды өндіру және оған қажетті
маркетингтік ақпаратты пайдалануға жауап беретін функция. Өндіріс
функцияларына тауарды өнідіріп, оларды сыртқы ортаға шығаруға байланысты
атқарылған қызметтер жатады. Ұйымның жұмысы нәтижелі болу үшін ұйым
жетекшілері барлық факторлардың әсерін анықтап ұйымды шешім қабылдап
іскерлікпен басқара білулері қажет. Ұйымның басқару жүйесі үш салаға
бөлінеді: ресурстарды басқару, ішкі факторларды меңгере отырып басқару.
Басқарудың барлық түрі тығыз байланыста істерінің нәтижелілігі басқарудың
тиімділігіне тәуелді.
Менеджмент бес негізгі факторды сипаттайды:
- меншік түрін;
- мемлекет;
- нарық толымдылығын;
- халықтық, ұлттық белгі ерекшелігі;
- басқару жүйесіндегі теориялық дайындық деңгейі, менеджмент шешуге
тиісті кезекті міндеттер;
- қызметкердің серіктес жұмыс істеу икемділігін үнемі тарттырып
дамыту;
- олардың өз қабілеттерін толық пайдалануға мүмкіндік жасау;
- ортақ мақсатқа орай жұмыс істеу, ұйымдастыру, мақсат-мүдде ортақ,
ұжым берік, сенімді болуы шарт.
- әр қызметтес адамның қажеттілігін дамытып, оны қанағаттандыруға жол
ашу, еңбегі үшін ақша алып қана қоймай еңбекпен шығармашылық ізденіс,
эстетикалық рахат алып, демалуға үйрету;
- серіктестіктерінің кәсіптік деңгейінің артуына жағдай жасау. Әр
кәсіпорында осы қойылған міндеттермен айналысатын адамдар менеджмент деп
аталады, менеджер ұйым айналысатын істің қыр-сырын білетін экономикалық –
әлеуметтік психологтың, педагогтың дайындығы жоғары адам, үнемі жетекші
рөл атқарады.
Менеджер жауапкершілігі үшке бөлінеді: бірінші техникалық -өнім
шығару, мақсат қоя білу, қаржы мәселесін шешу, екінші әкімшілік- ұйым
мақсатына жету үшін қызметтерді жұмылдыра білу, үшінші институционалдық
сыртқы ортамен байланыс.
Карл Маркс өзінің капитал деген еңбегінде былай деп жазды:
капиталист өзінің жеке меншігіндегі кәсіпорынды басқару оның тиімділігін
арттыру үшін арнайы адам жалдап еңбек ақы төлейді. Қазіргі өнеркәсіп
коорпорациясында басқару қызметкерлерін үш топқа бөлуге болады: бірінші
менеджмент басқарудың жоғарғы буыны жыл сайынғы анықтамалық басылымдар,
оған директорлар кеңесі, президенті, аға вицце президенттерін, сондай-ақ
бақылаушыларды жатқызады.
Компанияның жалпы стратегиясын жасаумен, болжаумен және ұзақ мерзімді
жоспарлаумен кадр саясаты мәселелерінің шешімі сыртқы кәсіпорындармен
байланыс орнатуымен шұғылданады. Осы деңгейдегі өнім ассортиментінің
өзгеруі нарық өнімі өріс қуатын ұлғайту шетел бөлімдерін ұйымдастыру.
Екінші мегде менеджмент өндіріс бөлімшелерінің функциялық қызметін ортанғы
меңгеруші басшылары зауыт директорлары олардың орынбасарлары тағы басқалар.
Оперативтік жұмыстарға ғылыми зерттеулерді жоспарлау мен ұйымдастыруға
өндіріс және өткізуге есеп пен басшылауды жолға қоюға кадр саясатын жүзеге
асыруға жауап береді.
Үшінші лобер менеджмент басқарудың төменгі буыны, төменгі басшылар
цех жетекшісі, өндірістік учаскі бастығы мастерлер функциялық қызметтегі
секторлар мен топтардың басшылары - жұмысшылар мен қызметкерлерге тікелей
басшылық етеді. Олардың алдында тұрған негізгі міндеттер жұмыскерлерді
компанияға адал болуға тәрбиелеу, әр түрлі әлеуметтік жанжалды болу,
компания мақсатына жету үшін тек жеке күшін ғана емес, ақыл ой энергиясында
жұмылдыра білуі тиіс. Менеджерлердің міндеттері: қолда бар ресурстарды
пайдалану нағыз тұтас өндірістік бірлік құру.
Ұйымдастыру қызметінің міндеті еңбек әрекет ету тәртібі арасындағы
пропорцияны анықтау, жүйедегі әрбір жұмыскерлердің рөлі мен орнын белгілеу
оларды бөлімшелер мен звеноларға орналастыру, бұлардың бірлескен әрекетін
мұқият ұйымдастыру, аппараттағылардың барлығының жекелеген қызметкерлер мен
жұмыскерлердің іс-әрекетін белгілейтін құжаттар әзірлеу арқылы жоспарда
көрсетілген шаралар мен өндірістік процестердің мүлтіксіз жүзеге асырылуын
қамтамасыз ету. Ұйымдастыру бұл кәсіпорын құрылымын құру процесі оның өзі
адамдардың өз мақсатына жету үшін тиісті жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Бағдарламалық мақсаттың әдістемелердің дамуына байланысты басқару жүйе
құрылымының тағы бір типі қарастырылады. Бұл бағдарламаның мақсаттық
құрылым мұндай құрылым тұтастай ұйымдыќ жүйе сондай-ақ басқару жүйесі болып
саналады.
Әдетте олар күрделі техникалық жүйені құру үшін ұйымдастырылады. Егер
мақсатқа сай басқару мамандадырылған бөлімшелерді басқарумен үйлесетін
болса, онда ұйымдастыру жүйедегі басқару жүйесі тиімді жұмыс істейтін
болады. Басқару ісінің мазмұны басқару жүйесінің екінші маңызды
элементі болып табылады. Менеджер жұмысының мақсаты ұйымдастырудың жүйе
ретінде жаңа сапалы жүйеге көшуін қамтамасыз ету.
Басқарудың функциялары:
-жоспарлау, ол басшының іске анализ жасай отырып, қабылданған ауқымды
істер шешімінің әрекеті;
-ұйымдастыру, басшысының жұмыс көлемін анықтай отыра оны бөлшектер
қызметкерлерді жұмылдыру;
- себеп-дәлел, басшысының қызметкерлерге мақсатқа жету, қозғау салу;
- бақылау, басшысының үлгі стандарт орнату арқылы жетістікті салыстыру
өндірілген шешімдер қабылдау.
Менеджменттің барлық жұмыс істері өзара байланысты:
- шешім қабылдау;
- мәлімет жинау;
- барлық әрекет біртұтас логикада жүзеге асыру;
- классификациялау;
- ең басты нәрсені анықтау;
- болжам жасау;
- жаңа байланыстар орнату;
- нақтылау;
- мәлімет беру.
1.2 Өндіріс шығындарын есептеу коэффициенттері мен көрсеткіштері
Өндіріс әрдайым тоқтамауы керек Өндірілген материалдық және рухани
игіліктер тұтынылады. Адамдар өмір сүру үшін,еңбек істеуі үшін тағам
өнімдеріне, киімге, тұрғын үйге және тағы басқаларға ие болу қажет.
Қоғам өндірісті бір жылға ғана емес, бір айға тоқтатса, онда оның
жойылуы әбден мүмкін. Өндірістің ең басты міндетіне айқындылығына оның
үздіксіздігі және тұрақты түрде түрленуінде.Өндіріс процессінің қоғамдық
түрі қандай болмасын ол алдыменен үзіліссіз болуы керек, яғни белгі бір
сатылары кезеңмен қайталанып және қайта қайталанып жүріп отыруы
қажет.Өндіріс процессінің тұрақты қайталануы және үзіліссіз жаңғыруы ұдайы
өндіріс деп аталады.
Ұдайы өндіріс процессінің құрылыс
бөлігі.
Материалдық Рухани игіліктер
қызметтер және
игіліктер
Жұмыс Өндіріс Табиғи Өндірістік
күші құралы ресурстар экономикалық
қатынастар
Өндіріс күштерін ұдайы өндіру Өндірістік экономикалық
қатынстарын ұдайы
өндіру
1.1 – Сызба. Ұдайы өндіріс процесі
Ұдайы өндірісті екі типке бөліп қарайды: жай және ұлғаймалы. Өндіріс
процесінің көлемі мен ауқымының үзіліссіз өзгермеген күйде жаңалануын жай
ұдайы өндіріс дейміз. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануы және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз. Жай
ұдайы өндірісте өндіріс нәтижесінде алынған қосымша құн өндірушінің өзіндік
тұтынуына жұмсалады.Егер қоғам жай ұдайы өндіріс шеңберінен шыға алмайтын
күйде болса, онда ол өзінің болашағын жеп қояды. Демек, оның заттық негізі
– алдыңғы циклде жиналған ұлттық байлықты жояды. Ұлғаймалы ұдайы өндірісте
қосымша құнның бір бөлігін тағы да қажет өндіріс құрал-жабдығы мен жұмыс
күшін сатып алуға жұмсалады. Қоғамдық өндіріс дәстүрлі түрде тек қана
материалдық ұдайы өндіріс саласын және оның екі бөлімшесін қамтиды: бірінші
бөлімге өндіргіш күштердің заттық факторын ұдайы өндірсе, екіншісі адам
үшін тұтыну заттарын ұдайы өндіреді. Адам қоғамның басты өндіргіш күші.
Жалпы алғанда жиынтық қоғамдық өнім ұдайы өндіріледі, себебі ол
айналым саласында өткеріледі. Ұдайы өндіріс жай және ұлғаймалы болады.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесі бұрынғы өзгермеген ауқымды
қайталанады және жаңғырады. Бұл жағдайда барлық қосымша өнім қосымша өнім
өзіндік тұтынуға жұмсалады. Ұлғалмайлы ұдайы өндірісте өндіріс процесі
көбейген мөлшерде қайталанады және жаңғырады. Бұл жағдайда қосымша өнімнің
бір бөлігі өндірісті ұлғайтуға жұмсалса, келесі бөлігі тұтынуға жұмсалады.
Қоғамдық өнімді ұлғаймалы ауқымда еселеп өндірудің қамтамассыз ету үшін,
өндіріс құралдарын өндірудің ауқымды қарқыны өндіріс құралдарының және де
сондай-ақ тұтыну заттарын ұдайы өндңру тұрғындар санының өсу қарқынынан
қалмағаны дұрыс. Ол үшін жыл сайын қосымша мөлшерде өндіріс құралдарын
ауыстыру үшін ғана емес, оның бір бөлшегі өндіріс ауқымын ұлғайтуға
жұмсалады.
1.3 Өнiм өндiрiсiнiң түрлерi
Өндіріс процесі тұрақты түрде жаңғыруы үшін, ондағы қоғамдық өнімнің
өткерілуін қамтамасыз ету керек, яғни оның құндық және натуралды түрлерінің
жеке бөлшектерін орнына келтіру қажет. Жай ұдайы өндірісте еселенген түрде
болады, ол үшін екі бөлімшелердің арасындағы белгілі пропорцияны сақтап
қана қоймай, сонымен бірге олардың ішкі пропорциясының сақталуына талап
етіледі. Жай және ұлғаймалы ұдайы өдірісті қарастыра отырып мынаны
байқаймыз: экономиканың кез келген түрінде ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесі
артығырақ кездеседі. Мұнда өндіріс үлкен ауқымда және сапаның жаңа түрде
тұрақты жаңара түседі.
Ұлғаймалы ұдайы өндіріс екі типте болады: экстенсивті және интенсивті.
Экстенсивті ұлғаймалы өндіріс бұрынғы техникалық негіздегі өндіріске
қосымша еңбек пен материалдық – заттай ресурстарды қосу арқылы жүзеге
асады, бірақ жұмыскерлердің біліктілік деңгейі бұрынғыша қалады. Өндіріс
ауқымын қарқындату жұмыс күшін ұлғайтуға, жаңа жерді игеру есебінен жүзеге
асады және қосымша шикізат пен материалды қолдануды қажет етеді. Бұл ұдайы
өндірістік қорды сыйымдау және ресурсты сыйымдау түрі болып табылады. Ол
қоғамдағы ресурстардың шектеулігін үнемі алдына тартады, сондықтан оны
қолданудың келешегі жоқ десе де болады.
Ұлғаймалы өндірістің интенсивті түрі принципті тұрғыдан мүлде өзгеше
болмақ. Экстенсивтіге қарағанда, интенсивті түрінде өндіріс өте тиімдірек,
техникалық жағынан жетілген өндіріс құрал-жабдығымен және кәдімгідей
білікті кадрларды қолдану арқасында жүзеге асады. Бұл кезде өндіріс
көлемінің өсуі ресурстың ұлғаюын талап етпейді. Нақты өмірде интенсивті
және экстенсивті факторлар бірін-бірі толықтыра отырып үнемі белгілі
үйлестікте болады. Интенсивті ұлғаймалы ұдайы өндірісте өте өнімді техника
мен технология қолданылады, сондықтан жұмыс күшіне деген тұтыныс
қысқарады, бірақ оның біліктілік деңгейі мен сапасына талап күшейеді.
Ұдайы өндірістің интенсивті жолы жұмыс күшінің бір бөлігін босатады,
сөйтіп олар халық шаруашылығының басқа саласында қолданыс табады. Сондықтан
да ұдайы өндірістің интенсивті жолы тауар мен қызмет көрсету өндірісі
саласының және материалдық емес игіліктер саласының ашылуына кең
мүмкіндіктер жасайды. Қоғамдық өндірісті интенсификациялау материалдық
өндіріс пен қызмет көрсету саласымен шектелмей, сонымен қатар материалдық
емес игіліктер мен қызмет көрсету саласын да қамтиды.
Бір сөзбен айтар болсақ, интенсификация кең мағынада кешенді сипатқа
ие болады және қоғамдық ұдайы өндірістің барлық фазаларына: өндіріс, бөліс,
айырбас, тұтынысқа таратылады. Интенсификацилық ірі резервтері өндірістік
тұтыну және өндірістік емес сала мен тұрмыста ресурстарды үнемдеу болмақ.
Ұдайы өндірістің интенсивті типі көптеген түрлер мен бағыттарда жүзеге
асады. Оларды қамтмсыз ету үшін мыналар қажет:
- техниканы жаңалау мен өндірісті модернизациялау;
- ресурстарды дұрыс қолдану және үнемдеу;
- өндірістің салалық құрылымындағы прогресивтік қозғалыстар;
- кадр біліктілігін көтеру және оны үнемдеу;
- еңбек тәртіптілігін күшейту, еңбекке мотивацияны күшейту;
- табиғатты қорғау шаралары;
- басқаруды жетілдіру;
- сыртқы экономикалық байланыстарды рационализациялауды көтеру.
Өндірістік гуманизациялау бұл адамның қоғамдық табиғатына сай
материалды-заттық және ұйымдық экономикалық жағдайын жасау, яғни
өндірісте адамға қалыпты жағдайды жасау:
- ауыр қол еңбегі мен біліксіз еңбекті ауыстыру үшін жағдай жасау;
- еңбектің бірыңғайлығын жойып оны ауыстыру үшін жағдай жасау;
- тау-кең, металлургия, химия өндірістерінде еңбек жағдайын жақсарту.
- адам игілігі және оның денсаулығын сақтау үшін прогрессивті техника
мен технологияны жасау;
- тұлғаның өзін-өзі көрсетуі мен өзін-өзі бекіту үшін өндірісте жағдай
жасау.
Интенсификацияның төмендегідей түрлері бар: бірінші ресурсты сақтаушы,
мұнда бір өнім бірлігіне шығынды үнемдеу арқылы жүзеге асады, сөйтіп ол
мына бағыттарды қамтиды:
- еңбекті сақтау;
- материалды сақтау;
- энергияны сақтау;
- қорды сақтау;
- табиғатты сақтау.
Екінші ресурстарды сыйымдылау мұнда бір өнім бірлігіне шығынды арттыру
байқалды. Үшінші бейтарап түрде мұнда шығынның өсуі өнімнің өсу қарқынымен
бірдей болады.
Экономикалық тиімділік адамның қайрат қуатының ең басты мәселесі.
Тиімділікті арттыру бұл бір эффекті бірлігіне шығынды қарастыруға қол
жеткізу. Нарықтық экономикаға өтуде ең жоғары өндіріс тиімділігін оның
дамуының гуманистік мақсаты мен қабыстыра қарауды ұйғарды.
Қазіргі жағдайда сыртқы экономикалық байланыстар мен әлемдік
шаруашылық тиімділігінің мән-мағынасы арта түсуде сондықтан да тиімділік
ұғымы интернационалдық категорияға айналуда.
Бұл күндері барлық әлемдік қауамдастықтағы елдердің технико-
экономикалық қана емес, сонымен бірге экономикалық өзара тәуелділігі
артуда. Сондықтан саналы түрде барлық елдердің күш-жігерін өркениетті
дамудың келеңсіз жақтарын жеңуге шоғырландыру қажет: қоршаған орта мен
адамзатқа зиян келтіретін, лоқсытатын өндіріс қалдықтарын жою, қалдықтарды
өңдеу үшін ең жаңа қондырғыларды жасау.
2 Нарық жағдайындағы өндііс шығындарына әсер ететін факторлар мен
көрсеткіштер
2.1.Өнiм өндiрiсiн ұйымдастыру
Өндірістік үдеріс негізгі технологиялық және қосымша үдерісті
процестерден құралады және өнімді көрсетілген сала, сан, ассортимент немесе
орнатылған мерзімде жасауға бағытталған. Негізге шикізат пен материалды
дайын өнімге айналдыру үдерістері жатады. Нәтижесінде еңбек құрамының
нысаны немесе тиісті оның ішкі қасиеттері, сыртқы жағдайы, құрамдас
бөліктердің өзара орналасуы өзгереді. Мысалы, дайындықты алу, оны өңдеу
дайын құрамдас бөліктерді жинау.
Негізгі үдерістің жиынтығы өнеркәсіптік кәсіпорынның негізгі өндірісін
құрайды. Қосымша процестің мазмұны қызмет көрсету және негізгі мен қосымша
цех пен учаскелерді энергия, отын, құралдармен көлік және жүктеу
жұмыстарымен қамтамасыз ету. Қосымша процестер тікелей еңбек құралдарымен
қатынаспайды, олар негізгі процестердің дұрыс жүргізүін қамтамасыз етеді.
Мысалы, жұмыс үшін қаржы дайындау негізгі қорларды жөндеу меншікті
қажеттілік үшін энергия өндіру және тағы басқа. Негізгі өндіріс мына
фазаларға бөлінеді: дайындау, өңдеу және жинау металлургия осындай өндіріс
фазаларын әрбір фаза жеке процестерден тұрады, олар өнім өндірісінің
деңгейінің аяқталуын көрсетеді. Жартылай үдерістер өз қатарында
технологиялық операцияларға бөлінеді. Технологиялық операция деп бір
жұмыс орнында өндірістің бір объектісі бойынша өндіріс процесінің бөлігі.
Технологиялық операциялармен қатар кейбір өндірістерде кәдімгі процестер
бар, олар адамның қатысуынсыз табиғаттың әсерімен жасалады.
Технологиялық операциялар мен кәдімгі процестердің жиынтығы өнім
өндірісінің технологиялық процесін құрайды. Өндірістік процесс
мамандандыруға негізделген бұл әрекеттегі мамандарды тудырады.
Мұнда тиімділік ғана емес, жұмысшының бір операцияны бір бұйымдарды
жинаумен анықталады. Бірдей операциялардың қайталануы жұмысшы қажетті
біліктілікке ие болады, технологиялық немесе физиологиялық жұмыстардан
айырылады, еңбек өнімділігі жоғарылайды. Көптеген әртүрлікке қарамай
өндірістік үдірісті келесідей классификациялауға болады:
еңбек құралдарына әсер ету әдісіне байланысты технолоиялық және
қосымша операциялар қолмен, машиналы-қолмен, машиналық-автоматизацияланған
және аппаратуралық болып бөлінеді.
Қолмен өндіру процесінде барлық операциялар қолмен жасалады, мысалы,
кіші кәсіпорындарда автомобиль релесін жинау. Машиналы–қолмен операциялары
жұмыс машинада немесе механиканацияланған құралмен жұмысының қатысуымен
орындалады. Машина операциялары машинада, станокта және басқа қондырғыларда
жұмысшының шектеуліқатысуымен орындалады. Жұмыс күшін қолдану деңгейі
тікелей инвестицияның құрамына әсерін тигізеді. Қол еңбегін ұлғайта
отырып, алғашқы капиталдың қажеттілігін орнатуға болады.
Автоматизацияланған операциялар машина-автоматтарда, автоматты ағымды
түрлерінде жұмысшылардың еңбегін жұмсаусыз орындалады. Аппаратуралық
операциялар арнайы ыдыста, ванна, пештерде орындалады. Олар химия, ас,
жеңіл, металлургия кәсіпорындарында және өнеркәсіптің басқа салаларында кең
таралған.
Аппаратура операциялар еңбек шығынсыз, бірақ жұмысшының бақылауы
арқылы орындалады. Қол және машиналық еңбектің қатынасы бойынша
өндірістерді мыналай бөледі: жеке операцияларды механизациялау, бірнеше
операцияларды механиказациялау, оған бұйымды жылжыту, жартылай автоматтік
үдеріс. Бірнеше операцияны механизациялау жұмысшы осы операциялардың
жүрісін бақылауды талап етеді. Жартылай автоматтік өндіріс жұмыс күшінің
минималды түрде қолдануын талап етеді. Басқару құрылымына байланысты
станоктық және цехтық өндіріс болып бөлінеді.
Станоктық өндіріс басқару объектісі жеке жұмыс орындары және
учаскелер. Мұндай басқару ұсақ және кіші кәсіпорындарға негізделген. Штат
жоғары деңгейі универсалдармен қамтамасыз етілді. Цехтық өндіріс басқару
объектісі болып арнайы бөлімшелер өндірістік цехтар болады. Цех жұмысшылары
арнайы мамандалған дайындыққа ие болады, бір бұйым бірнеше цехтардан
өңдеуден өтеді. Мысалы, пісіру жинау және бояу цехтарында. Автоматталған
өндіріс машина өндірісінің жоғарғы нысаны, ол жұмысшылардың өндіріс
процесіне тікелей қатыспайды. Қондырғымен жұмыс бағдарлама бойынша болады,
ал жұмысшының қатысуы тек бақылау мен қондырғыны жөндеуге келеді.Станоктық
өндіріс басқару обьектісі жеке жұмыс орындары және учаскелер. Мұндай
басқару ұсақ және кіші кәсіпорындарға негізделген. Штат жоғары деңгейлі
универсалдармен қамтамасыз етіледі. Цехтық өндіріс басқару обьектісі болып
арнайы бөлімшелер арнайы цехтар болады. Цех жұмысшылары арнайы мамандалған
дайындыққа ие болады, бір бұым бірнеше өңдеуден өтеді. Мысалы, пісіру,
жинау және бояу цехтарында. Автоматталған өндіріс машина өндірісінің
жоғарғы нысаны, осы жұмысшылардың өндіріс процесәне тікелей қатыспайды.
Қондырғының жұмыс бағдарлама бойынша болады, ал жұмысшының қатысуы тек
бақылау мен қондырғыны жөндеуге келеді.
Автоматталған өндірісті жүзеге асыру үшін автоматизацияланған
станоктар, өнеркәсіп жұмысы, есептейтін техника, басқару құралдары қажет.
Бейімделген өндіріс жүйесі автоматизацияланған өндіріске негізделген,
әртүрлі біртектес өнімді ауыстырусыз мүмкіндік береді. Жаңа өнімге көшуді
басқару үрдісі бағдарламаны құралдарымен, атқарушы орган ретінде мүлде
сандық бағдарламаны басқару станоктары болады. Өндіріс процесінде
өнеркәсіптік кәсіпорындарда көптеген шикізат, материал, отын, энергия,
қондырғы, құралдар қолданылады.
Жұмыста жұмысшылар, инженер-техникалық жұмысшылар және қызметкерлер
ұжымы қатысады. Өндіріс барысында шикізат, материалдар, қаржылық құралдарды
және жұмысшылар күшін қолдану деңгеі, кәсіпорын әрекетінің сандық және
сапалық көрсеткіштарді анықтау шешімді мағынаға ие қаншалықты қондырғы,
шикізат, материалдар тиімді қолданып, еңбек жақсы ұйымдастырылса,
соншалықты еңбек өнімділігі жоғары болып өнімнің өзіндік құны төмендейді,
кәсіпорын бәсекеге қабілетті болады.
Қазіргі уақытта үлкен мүмкіндіктер мен өнеркәсіп кәсіпорындағы
қолданылатын резервтермен байланысты ұтымды ұйымдастыруға басымды мағынаға
ие. Өндірісті ұйымдастыру дегеніміз оңтайлы құрастыру әдіс жиынтығы және
уақыт пен кеңістікте барлық өндіріс элементтерін тиімді қолдану. Оған:
еңбек құралдары, еңбек қаржысы мен еңбектің өзі жатады.
Өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру техника мен технологияның дамуымен
қазірде елмен елдің материалдық – техникалық базаны құру мен бекіту
шарттарының бірі. Біздің өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірісті ұйымдастыру
әдістері әртүрлі. Олардың негізгілері ағымдық, сериялық және жаппай.
Өндірісті ұйымдастырудың бұл және басқа әдістері кәсіпорын үшін таңдау
көптеген шарттардан байланысты және ең бірінші өндіріс типінен,
мамандығынан, оның цехтары мен учаскелерінен, номенклатурасынан, қайталама
өндірістің жүйеленуі, нормалану деңгейі және шығарылатын өнімнің бөлшегі.
3.3-Кесте. Өндірісті ұйымдастыру әдістерінің салыстырмалы мүддесі
Ұйымдастыру әдістері Пропорционалдық Ритімділік Үзіліссіз
Ағымды Толық кеңістікпен Тұрақты және Еңбек
уақытты ауыспалы ритммен құралдарының
пропорционалдық жұмыс үздіксіз
опрерациялардың қозғалысы мен
жүйелілігі қондырғының
үздіксіз
жүктелуі
Сериялық Кеңістікті ірі Бірден көлемнің Еңбек
ауыспалылардың тұрақты құралдарының
пропорционалды (цех,қайталанатын қозғалысының
учаске) жұмыстың циклді және
орындалуы қондырғының
үздіксіз
жүктелуі
Жаппай Тұрақсыз ірі Бір көлемді Қондырғыны
операциялардың орындау, бірақ циклді жүктесуі
пропорционалдығы мазмұны бойынша және еңбек
әртүрлі құралының
мағыналы жатып
қалуы
Өнеркәсіптік өндірістің артықшылықты жүзеге асыру үшін кәсіпорында
үздіксіз қайталау ұйымдастырылады. Дайындау, өңдеу, бұйымдарды жинау
бойынша операцияларды айқындау, яғни ағымды және сериялық өндірісті
ұйымдастыру. Осы оңтайлы әдістердің мінездемелі сипаттары болады:
номенклатураның шектеулігі және біртектес өндірістің жаппай өндіріс,
өндірістік процестердің пропорционалдығы, ритмділік, өндірістің
параллелдігі, үдерістің үздіксіздігі.
Өндірісті ұйымдастыру әдістері кәсіпорынның әрекетінің көрсеткіштеріне
үлкен әсер етеді, әртүрлі ұйымдастырудың құқықтық нысандары мен меншіктік
түрі. Оларды қолдану бойынша өндірісті жоболау мен технологиялық қамтамасыз
ету, жоспарлау және есептеу қондырғыны орналастыру шикізат материал мен
шалафабрикаттарды ауыстыру әдістері және тағы басқалар.Өндірісті ағымды
ұйымдастыру өнеркәсіптің әртүрлі салаларында кең тараған: трактор,
ауылшаруашылық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz