Әлеуметтік қызметкердің этикалық нормалары
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім
І. Тарау. Әлеуметтік қызметкерді маманданған этикалық көрсеткіштері мен өлшемдері.
1.1 Әлеуметтіктік қызметкердің этикет проблемасына ғылыми көзқарастарды талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. 2. Әлеуметтік қызметкердің жеке адамгершілік құндылығы ... ... 17
ІІ. Тарау Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмыс барасындағы тұлғалық сапасы мен қасиеттерінің рөлі.
2.1 Әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасындағы мәселені шешу барасындағы этикалық кодекстерінің өлшемдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2. Әлеуметтік жұмыстағы халықаралық этикалық стандарттар ... 39
2.3 Әлеуметтік жұмыстың этикалық принциптерінің халықаралық
Декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім
І. Тарау. Әлеуметтік қызметкерді маманданған этикалық көрсеткіштері мен өлшемдері.
1.1 Әлеуметтіктік қызметкердің этикет проблемасына ғылыми көзқарастарды талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. 2. Әлеуметтік қызметкердің жеке адамгершілік құндылығы ... ... 17
ІІ. Тарау Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмыс барасындағы тұлғалық сапасы мен қасиеттерінің рөлі.
2.1 Әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасындағы мәселені шешу барасындағы этикалық кодекстерінің өлшемдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2. Әлеуметтік жұмыстағы халықаралық этикалық стандарттар ... 39
2.3 Әлеуметтік жұмыстың этикалық принциптерінің халықаралық
Декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
Кіріспе
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғамның және мемлекеттің ажырамас бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның әлеуметтік құрылымына және қоғамдық қарым-қатынастарға қосылады, халықты әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметкерелрін формациялау үшін қажеттіліктерді қалыптастырады. Соған сәйкес мемлекет және қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау институттары және әлеуметтік жұмысқа қатысты барлық міндеттерді орындайды – сациумды сақтау және стабилизациялау міндеттері, болашақта жан-жақты дамысту үшін қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және шарттарды қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемлекеттегі қауыпсіздікті және тұрақтылықты қамтамасыз ету фауторларының бірі болып табылады.
Қоғам гуманды болу үшін азамзат өміріндегі барлық салаларында гуманизм мен этика прициптері жекешелендіріп енгізу қажет. Мұнда болашақ әлеуметтік қызметкерлердің этикалық бағыттары өте маңызды: ол өзінің жүретін ортасында және қоғам, мемлекет алдында жақсы, белсенді және тұрғындардың әртүрлі категорияларына қажетті көмек көрсету (мүгедектерге, қария жасындағы адамдарға, жас отбасыға және т.б.) олардың тұрмыстық жағдайларын жақсартуға және қалыпты тұрмыс құруға, сонымен қатар ең алдымен әлсіз қорғанған жіктер мен топтарға, жеке тұлғаларға әртүрлі деңгейлерде көмек көрсету қажет.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің ажырамас бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір жетекші дамыған қозғалысының компаненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет көрсетудің құрылған жүйесі – бұл қоғамның әлеуметтік маңызды саласы, бірнеше адамдардың көшпелі кезеңдегі қиындықтарын әртүрлі адамгершілік – әлеуметтік қызмет тәсілдерімен бейімдеуге бағытталған, әлеуметтік оңалту немесе жекешелеген адамдарды, отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі қиын, ауыр жағдайға топ болған адамдарға көмектесу.
ҚР Конституциясынды (1-бап) көрсетілгендей өзін-өзі әлеуметтік дамытушы ретінде көрсету қажет. Ал егер әлеуметтік сипаты мемлекеттің әлеуметтік қызмет бағыттары арқылы көрінеді. Әлеуметтік қызмет мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі, жалпылай айтқанда, мемлекеттің әлеуметтік сипаты екі бағытқа бөлінеді:
бірін,ші бағыты - адамдардың қоғамдағы еңбегіне қарамай мүгедектенрге, зейнеткерлерге, науқас адамдарға, көп балалы отбасыларға, студенттерге мемлекеттік көлемде жан-жақты көиек жасап, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту.
Екінші бағытта – адамдарға денсаулығын қорғауға, жақсартуға, мәдинетті дамытуға, халықтың жақсы демалуына қамқорлық жасап, мемлекеттік бюджеттен тиісті мөлшерде қаржы бөліп отыру.
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғамның және мемлекеттің ажырамас бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның әлеуметтік құрылымына және қоғамдық қарым-қатынастарға қосылады, халықты әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметкерелрін формациялау үшін қажеттіліктерді қалыптастырады. Соған сәйкес мемлекет және қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау институттары және әлеуметтік жұмысқа қатысты барлық міндеттерді орындайды – сациумды сақтау және стабилизациялау міндеттері, болашақта жан-жақты дамысту үшін қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және шарттарды қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемлекеттегі қауыпсіздікті және тұрақтылықты қамтамасыз ету фауторларының бірі болып табылады.
Қоғам гуманды болу үшін азамзат өміріндегі барлық салаларында гуманизм мен этика прициптері жекешелендіріп енгізу қажет. Мұнда болашақ әлеуметтік қызметкерлердің этикалық бағыттары өте маңызды: ол өзінің жүретін ортасында және қоғам, мемлекет алдында жақсы, белсенді және тұрғындардың әртүрлі категорияларына қажетті көмек көрсету (мүгедектерге, қария жасындағы адамдарға, жас отбасыға және т.б.) олардың тұрмыстық жағдайларын жақсартуға және қалыпты тұрмыс құруға, сонымен қатар ең алдымен әлсіз қорғанған жіктер мен топтарға, жеке тұлғаларға әртүрлі деңгейлерде көмек көрсету қажет.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің ажырамас бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір жетекші дамыған қозғалысының компаненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет көрсетудің құрылған жүйесі – бұл қоғамның әлеуметтік маңызды саласы, бірнеше адамдардың көшпелі кезеңдегі қиындықтарын әртүрлі адамгершілік – әлеуметтік қызмет тәсілдерімен бейімдеуге бағытталған, әлеуметтік оңалту немесе жекешелеген адамдарды, отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі қиын, ауыр жағдайға топ болған адамдарға көмектесу.
ҚР Конституциясынды (1-бап) көрсетілгендей өзін-өзі әлеуметтік дамытушы ретінде көрсету қажет. Ал егер әлеуметтік сипаты мемлекеттің әлеуметтік қызмет бағыттары арқылы көрінеді. Әлеуметтік қызмет мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі, жалпылай айтқанда, мемлекеттің әлеуметтік сипаты екі бағытқа бөлінеді:
бірін,ші бағыты - адамдардың қоғамдағы еңбегіне қарамай мүгедектенрге, зейнеткерлерге, науқас адамдарға, көп балалы отбасыларға, студенттерге мемлекеттік көлемде жан-жақты көиек жасап, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту.
Екінші бағытта – адамдарға денсаулығын қорғауға, жақсартуға, мәдинетті дамытуға, халықтың жақсы демалуына қамқорлық жасап, мемлекеттік бюджеттен тиісті мөлшерде қаржы бөліп отыру.
Қолданылған әдебиеттер :
1. Кобляков В.Н. Мораль и мировозрение.- Л.,1981. - с. 23-24.
2. Словарь по этике./под. Ред. Кона И.С.- М.,1981.- с.337.
3. Корпенко Л.А. Психология. Словарь. - М.,1990.- с.463.
4. Лавренко И.М. Личность и профессиональная деятельность социального работника (международный опыт) // Российский журнал социальной работы. 1996. №2. - с. 112.
5. Медведева Г.П. Этика социальной работы.- М.,1999.- 208с.
6. Белякова Г.И. Профессиональная этика. - М.,1975.
7. Бербешкина З.А. Этика социального работника // Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. - М.,1993.
8. Бодалев А.А. Психология общения. М. - Воронеж, 1996.
9. Роль профессиональной этики в управлении нравственным воспитанием // Под ред. Э.А. Гришина., Ю.В. Согомонова.- Владимир, 1980.
10. Демидова Т.Е. Профессиональное общение социального работника. - М.,1994.
11. Дробницкий О.Г. Понятие морали. - М.,1974.
12. Под ред. Дубровиной И.В. Мы живем среди людей: кодекс поведения. - М., 1989.
13. Теория и методика социальной работы. Ч.1,2 //Под ред. В.И. Жукова. - М., 1994.
14. Кобляков В.П. Этическое сознание. - Л.,1979.
15. Социальная работа за рубежом: состояние, тенденции, перспективы. Специальный выпуск // Под ред А.А. Козлова. - М., 1996.
16. Шмелева Н.Б. Профессиональное развитие личности социального работника в системе подготовки и переподготовки кадров. - Уляновск , 1994.
17. Шрейдер Ю.А. Лекции по этике.- М., 1994.
18. Энциклопедия социальной работы / Пер. с англ . Т.3.- М.: Центр общечеловеческих ценностей,1994.
19. Этика социальной работы: принципы и стандарты (принято на общем собрании МФСР) // Российский журнал социальной работы. 1995. №2.
Қосымша әдебиеттер:
1. Котов Д.П. Профессиональный долг.- М.,1979.
2. Лаврененко И.М. Личность и профессиональная деятельность социального работника (международный опыт) // Российский журнал социальной работы .1996. №2.
3. Миренков В.И. Профессиональный долг. -Л., 1986.
4. Миренков В.И. Профессия и мораль.- Л.,1982.
5. Мур Дж. Э. Принципы этики. - М.,1984.
6. Рувинский Л.И. Нравственное воспитание личности.- М., 1981.
7. Профессионально- этические нормы социальной работы.- М.: Социальные здоровье России , 1993.
8. Сафьянов В.И. Этика общения.- М.,1991.
9. Сенченко И. Этика и этикет деловых отношений // Основы менеджмента. -М., 1993.
10. Федоренко Е.Г. Профессиональная этика. -Киев, 1983.
11. Фирсов М.В. Введение в специальность и основы профессиональной этики социального работника. - М., 1993.
12. Холостова Е.И. Профессиональный и духовно- нравственный портрет социального работника.- М., 1993.
13. Холостова Т.В. Этическое воспитание. - Л., 1970.
14. Хрисанфова Е.Н., Перевозчиков И.В. Антропология. - М.,1991.
15. Чернокозова В.Н. Этика молодого человека : беседы о простых нормах нравстенности. - Ростов-на-Дону,1976.
1. Кобляков В.Н. Мораль и мировозрение.- Л.,1981. - с. 23-24.
2. Словарь по этике./под. Ред. Кона И.С.- М.,1981.- с.337.
3. Корпенко Л.А. Психология. Словарь. - М.,1990.- с.463.
4. Лавренко И.М. Личность и профессиональная деятельность социального работника (международный опыт) // Российский журнал социальной работы. 1996. №2. - с. 112.
5. Медведева Г.П. Этика социальной работы.- М.,1999.- 208с.
6. Белякова Г.И. Профессиональная этика. - М.,1975.
7. Бербешкина З.А. Этика социального работника // Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. - М.,1993.
8. Бодалев А.А. Психология общения. М. - Воронеж, 1996.
9. Роль профессиональной этики в управлении нравственным воспитанием // Под ред. Э.А. Гришина., Ю.В. Согомонова.- Владимир, 1980.
10. Демидова Т.Е. Профессиональное общение социального работника. - М.,1994.
11. Дробницкий О.Г. Понятие морали. - М.,1974.
12. Под ред. Дубровиной И.В. Мы живем среди людей: кодекс поведения. - М., 1989.
13. Теория и методика социальной работы. Ч.1,2 //Под ред. В.И. Жукова. - М., 1994.
14. Кобляков В.П. Этическое сознание. - Л.,1979.
15. Социальная работа за рубежом: состояние, тенденции, перспективы. Специальный выпуск // Под ред А.А. Козлова. - М., 1996.
16. Шмелева Н.Б. Профессиональное развитие личности социального работника в системе подготовки и переподготовки кадров. - Уляновск , 1994.
17. Шрейдер Ю.А. Лекции по этике.- М., 1994.
18. Энциклопедия социальной работы / Пер. с англ . Т.3.- М.: Центр общечеловеческих ценностей,1994.
19. Этика социальной работы: принципы и стандарты (принято на общем собрании МФСР) // Российский журнал социальной работы. 1995. №2.
Қосымша әдебиеттер:
1. Котов Д.П. Профессиональный долг.- М.,1979.
2. Лаврененко И.М. Личность и профессиональная деятельность социального работника (международный опыт) // Российский журнал социальной работы .1996. №2.
3. Миренков В.И. Профессиональный долг. -Л., 1986.
4. Миренков В.И. Профессия и мораль.- Л.,1982.
5. Мур Дж. Э. Принципы этики. - М.,1984.
6. Рувинский Л.И. Нравственное воспитание личности.- М., 1981.
7. Профессионально- этические нормы социальной работы.- М.: Социальные здоровье России , 1993.
8. Сафьянов В.И. Этика общения.- М.,1991.
9. Сенченко И. Этика и этикет деловых отношений // Основы менеджмента. -М., 1993.
10. Федоренко Е.Г. Профессиональная этика. -Киев, 1983.
11. Фирсов М.В. Введение в специальность и основы профессиональной этики социального работника. - М., 1993.
12. Холостова Е.И. Профессиональный и духовно- нравственный портрет социального работника.- М., 1993.
13. Холостова Т.В. Этическое воспитание. - Л., 1970.
14. Хрисанфова Е.Н., Перевозчиков И.В. Антропология. - М.,1991.
15. Чернокозова В.Н. Этика молодого человека : беседы о простых нормах нравстенности. - Ростов-на-Дону,1976.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
І. Тарау. Әлеуметтік қызметкерді маманданған этикалық көрсеткіштері
мен өлшемдері.
1.1 Әлеуметтіктік қызметкердің этикет проблемасына ғылыми
көзқарастарды
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .7
1. 2. Әлеуметтік қызметкердің жеке адамгершілік құндылығы ... ... 17
ІІ. Тарау Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмыс барасындағы тұлғалық
сапасы мен қасиеттерінің рөлі.
2.1 Әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасындағы мәселені шешу
барасындағы этикалық кодекстерінің
өлшемдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..29
2.2. Әлеуметтік жұмыстағы халықаралық этикалық стандарттар ... 39
2.3 Әлеуметтік жұмыстың этикалық принциптерінің халықаралық
Декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..46
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .47
Кіріспе
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғамның және мемлекеттің ажырамас
бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның
әлеуметтік құрылымына және қоғамдық қарым-қатынастарға қосылады, халықты
әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметкерелрін
формациялау үшін қажеттіліктерді қалыптастырады. Соған сәйкес мемлекет және
қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау институттары
және әлеуметтік жұмысқа қатысты барлық міндеттерді орындайды – сациумды
сақтау және стабилизациялау міндеттері, болашақта жан-жақты дамысту үшін
қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және шарттарды
қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемлекеттегі қауыпсіздікті және
тұрақтылықты қамтамасыз ету фауторларының бірі болып табылады.
Қоғам гуманды болу үшін азамзат өміріндегі барлық салаларында
гуманизм мен этика прициптері жекешелендіріп енгізу қажет. Мұнда болашақ
әлеуметтік қызметкерлердің этикалық бағыттары өте маңызды: ол өзінің
жүретін ортасында және қоғам, мемлекет алдында жақсы, белсенді және
тұрғындардың әртүрлі категорияларына қажетті көмек көрсету (мүгедектерге,
қария жасындағы адамдарға, жас отбасыға және т.б.) олардың тұрмыстық
жағдайларын жақсартуға және қалыпты тұрмыс құруға, сонымен қатар ең
алдымен әлсіз қорғанған жіктер мен топтарға, жеке тұлғаларға әртүрлі
деңгейлерде көмек көрсету қажет.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің ажырамас
бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір жетекші дамыған қозғалысының
компаненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет көрсетудің құрылған жүйесі – бұл
қоғамның әлеуметтік маңызды саласы, бірнеше адамдардың көшпелі кезеңдегі
қиындықтарын әртүрлі адамгершілік – әлеуметтік қызмет тәсілдерімен
бейімдеуге бағытталған, әлеуметтік оңалту немесе жекешелеген адамдарды,
отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі қиын, ауыр жағдайға топ болған
адамдарға көмектесу.
ҚР Конституциясынды (1-бап) көрсетілгендей өзін-өзі әлеуметтік
дамытушы ретінде көрсету қажет. Ал егер әлеуметтік сипаты мемлекеттің
әлеуметтік қызмет бағыттары арқылы көрінеді. Әлеуметтік қызмет мемлекеттің
негізгі міндеттерінің бірі, жалпылай айтқанда, мемлекеттің әлеуметтік
сипаты екі бағытқа бөлінеді:
бірін,ші бағыты - адамдардың қоғамдағы еңбегіне қарамай мүгедектенрге,
зейнеткерлерге, науқас адамдарға, көп балалы отбасыларға, студенттерге
мемлекеттік көлемде жан-жақты көиек жасап, олардың әлеуметтік жағдайын
жақсарту.
Екінші бағытта – адамдарға денсаулығын қорғауға, жақсартуға, мәдинетті
дамытуға, халықтың жақсы демалуына қамқорлық жасап, мемлекеттік бюджеттен
тиісті мөлшерде қаржы бөліп отыру.
Ең алдымен әлеуметтік мемлекет жекелеген топтарға, ұйымдарға, жүздерге
емес, қоғам мен адамдарға тұтастай қызмет етеді. Өйткені мемлекеттің асыл
қазынасы - адам өмірі, олрадың құқықтары мен бостандықтығы. Сондықтан да
мемлекет барлық адамдарға мүмкіндігінше бірдей мөлшерде игіліктер
көрсетеді, қоғамдағы ауыртпалықшылығы да теңдей бөлу әлеуметтік
теңсіздікті жеңілдетуге талпынуы керек.
Баянды дамыту аса маңызды құрамдас бөлігі – күшті әлеуметтік саясат
жүргізу. Біздіңше олар мыналарды көздеуі керек:
Халықтың экономикалық және әлеуметтік жағынан қауқарсыз жіктерге
мемлекеттік тиімді әлеуметтік қолдауды қамтамасыз ету;
Еңбекке жарамды халықтың неғұрлым жрғары жұмыс деңгейін қамтамасыз ететін
табыс табуына мүмкіндік беретін экономикалық жағдайды қамтамасыздандыру;
Медициналық қызмет көрсету мен жалпы білім алудың оңайлығын және
халықтың берілетін игіліктер мен көрсетілетін қызметтің түрлерін таңдап
алуының мүмкіндіктерін, олардың сапасын қамтамасыз ету.
Бұл мақсаттардың бәрі де маңызды, өйткені олар қоғамдық татулықтың
айқындаушы факторы болып табылатын орташа таптың ауқымды жішін
қалыптастыруға қолайлы жағдай жасауға жәрдемдеседі. Жаһандық тәжірбие
көрсетіп отырғандай, қоғамдық татулықтың негізгі – үкіметтің көпшілік
азаматтардың мүддесін білдіріп, соны қорғауы. Ал саяси немесе экономикалық
мүддені анық білдіретін кең әлеуметтік жіктерді жоқ елдерде үкімет қоғамның
негізгі жіктерінің арасындағы жалпақ шешімге айналады.
Тақырыптың өзектілігі:
Жалпы адамзаттық құндылықтар ең өзекті мәселелердің біріне айналып, жеке
дербес өзгешеліктермен көрінеді.
Міне, осындай мәселелерді талқылай отырып, жазылған дипломның
мақсаты: Болашақ әлеуметтік қызметкерлерге этика, мароль, адамгершілік
туралы білім беру және бұл білімді мамандандырылған қызметке қолдану.
Зерттеу жұмысының міндеттеріне тоқталар болсақ:
● маманданған топтар өкілдері мен бірлестіктердің жеке іс-әрекеті мен
жүріс-тұрыстарында нормативті қарым-қатынасты регломентациялау;
● әлеуметтік сфера мамандардың этикалық санасын қалыптастыру.
Зерттеу нысаны: Әлеуметтік қызметкердің клиент арасындағы белең алған
әлеуметтік көкейкесті мәселелер, оларға мемлекет тарапынан көмек көрсетіліп
жатқан жұмыстар.
Менің курстық жұмыстың объектісі: Болашақ әлеуметтік қызметкерлерді
кәсіби оқыту, әлеуметтік білім беру жүйесі.
Зерттеудің теориялық методологиялық негіздеріне тұжырымдама:
Әлеуметтік қызметкердің клиентке қатысты этикалық міндеттерінің негізгі
стандарттар технологиясының алғашқы құжаттарының бірі Әлеуметтік
қызметкердің және әлеуметтік педагогтардың этикалық кодексін ұсынады.
Кодексті өңдей отырып , әлеуметтік жұмысқа қатысты халықаралық құқықтық
құжаттарының негізгі мазмұнын есепке алу керек. Осы мақсатта Адам
құқығының жалпы Декларациясы(1948ж.),Саяси және азаматық құқығы туралы
халықаралық пакт (1966ж.), Бала құқығы туралы конвенция (1989ж.) және
басқа да құжатарды қарастырды.
Этикалық білім – әлеуметтік қызметкердің кәсіби қызметіндегі
қажеттіліктердің бөлігі. Оның қызметке деген қабілеттілік клиентке
үсынылған қызметтің сапасын доғарлату этикалық нормалармен сәйкес келеді.
МФСР Ассациясы мүшелерінің арасында және осы мемлекеттің әлеуметтік
қызметкерлер арасында этикалық проблемалар бойынша талқылау жүргізіліуде
міндеттер қойылды. Келешекте этикалық принциптердің өндеуде негізгісі
“әлеуметтік жұмыстың этикасы: принциптері және стандарттары” іске
асырылады, олар екі құжаттан тұрады: “әлеуметтік жұмыстағы этикалық
принциптердің халықаралық Декларациясы” және “Әлеуметтік қызметкердің
халықаралық этикалық стандарттар”.
Осы құжаттарды әлеуметтік қызметкер маманына байланысты негізгі этикалық
принциптер үсынылады. Олар басқа да саладағы өкілдер және әріптестермен,
клиенттермен, рекомендация жүргізу. Құжаттар әрқашанда тұзетіледі және
өзгерістерге ұшырайды.
Зерттеудің тәжірбиелік мәнділігі:
– Қазіргі кездегі әлеуметтік қызметкердің қоғамда алатын орны мен
маңыздылығы талқыланады;
– Әлеуметтік қызметкердің клиент арасындағы белең алған мәселелері,
олардың пайда болу себептері көрсетіліп, оларды шешу жолдары, құралдары
анықталады;
– Мұнда этикалық кодекстің мақсаты, міндеті, принциптері, стандарттары
және т.б. анықталынады.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс біздің мемлекетімізде жас және өзінің
гуманистік потенциалын толығымен алып көрсетілген жоқ, әлеуметтік қызметкер
арасындағы әлеуметтік қорғау қызметкері әлеуметтік мәрбесіне түнушілік ролі
өсуде. Көбінесе, өзін осы қайрымды қызметке арнай отырып, өзінің
отандастардың өмірлік қызметінің жағдайын жақсартуға қызмет іздеді, сонымен
қатар көбінесе көмек көрсетуге әлсіз болды. Осы әлсіздіктің салдары
көбінесе заңдылық базасының жетілмеуінен, әлеуметтік қорғаудың қаржылық
жүйесінің жетіспеушілігінен және әлеуметтік жұмыс маңыздылығынан және
әлеуметену мәртебенің жұмыс обьективтілігіндей жоғарғы құрылының жеке
өкілдері жағынан түсінбеушіліктің болуы, сонымен бірге әлеуметтік
қызметтіндегі клиенттің саның обьективті себептері бойынша бүкіл өседу.
Мұндай жағдай қалыпты деп санауға болмайды.Әрине, экономикалық
дағдырыс жағдайында кейбір мәселелерді шешу мүмкін емес – мысалы, өмірлік
сапаны жақсарту үшін клиенттің санын төмендетін және әлеуметтік бюджетті
жоғарлату мүмкін емес. Сонымен қатар, әлеуметтік қызметкердің сенімділік
негізінде маман сияқты жағымды қалыпқа салу профессионалдық қызметті құру
маңызды, олардың қайырымды істері үшін әлеуметтік қорғау жүйелері және
қоғамдық шектеулі ресурстары қолданылады.
Қазақстан Республикасындағы болашақ әлеуметтік қызметкерлерді
даярлауда оқудан тыс оларды адамгершілікке, әділеттілікке, адалдыққа,
ізгілікке, жауапкершілікке, гумандылыққа,мейрімділікке, сабырлыққа,
қоғамдық құндылықтарға игеру нәтижесінде, әлеуметтік қызметкер клиентке жан-
жақты әлеуметтік көмек көрсетеді.
Зерттеуде қолданылатын әдістер:
Әдістер – бұл мақсатқа жетудің қысқа жолы. Әлеуметтік жұмыстағы әдіс бұл
– клиентті қорғау мен көмек көрсету туралы алға қойған мақсатқа жетуді
айтамыз. Бұл жұмыста мен қоғамдық экономикалық, психологиялық-педагогикалық
және ұйымдастыру әдістерін қолдануы.
Қоғамдық-экономикалық әдістер клиенттің қызығушылығы мен түрлі мұқтажын
қанағаттандыруға байланысты. Психологиялық және педагогикалық әдіс – тура
емес, жанама клиентке, оның мінез-құлқы мен көңіл күйіне әсер ету арқылы
жүргізілетін әдістер түрі. Адамның санасына ақырындап әсер ету, тәрбиелеу,
оның өзгеруіне әкеп соғады. Үлкен маңызды әдістердің түрлері: дәлелдеу,
түсіндіру, кеңес, мысалдармен таныстыру, әлеуметтік терапия және оның
еңбектегі, лтбасындағы, топтық ойын түрлері.
Ұйымдастыру әдісі адамдардың мінез-құлқының себебіне байланысты болады,
яғни қоғамдық және еңбек тәртібі өз санасымен, ойлау қабілетімен жүзеге
асырылса, онда ол жауапкершілік пен борышын жүзеге асырады. Ондай шаралар
түсіндіру түрінде, ұйымдастыру түрінде өтеді.
І. Тарау Әлеуметтік қызметкердің маманданған этикалық көрсеткіштері мен
өлшемдері.
1.1.Әлеуметтік қызметкердің этикет праблемасына ғылыми көзқарастарды
талдау.
Әлеуметтік жұмыс түсінігі бірнеше мағыналы түсінігі бар, ол анықталған
қоғамдық құбылысты білдіруге қолданылады, қоғамдық ғылым бір өз теориясы,
методологиясы, категолриялық жүйесі, кәсіби әрекеті сонымен қатар оқу пәні
болады.
Әлеуметтік жұмыс :
1) сақтандырудан, қолдаудан әлеуметтік қызметте қиындықтары бар бөлек
тұлғаларға адамдар тобы және қоғамға жекелей және қоғамдық көмек көрсететін
әлеуметтік іс-әрекеттің түрі. Әлеуметтік жұмыста әлеуметтік және
гуманитарлық мәселелерді шешуге принциптерін және ғылыми бағыттар қатарын
қолданады.
2) көп деңгейлі сипатты оқу пәні, ол жоғарғы және орташа арнайы оқу
орындарында оқытылады, сонымен қатар әлеуметтік ортаның қызметкерлеріне өз
білімін жоғарылату жүйесінде де оқытылады. Оның мақсаты мен міндеттері
әлеуметтік жұмыс технология жүйесіндегі теориялық білімімен және керек
мәліметтер мен білетінін оқыту, болашақ әлеуметтік қызметкердің өз-өзін
тәрбиелеумен өзінің кәсіби сапасын қалыптастыры алады.
Әлеуметтік жұмысты адамдарды мемлекеттік және мемлекет аралық іс-
әрекеттің спецификалық түрі ретінде, тұрғындардың өмірін мәдени, әлеуметтік
және материалдық деңгейде қамтамасыз ету мақсатымен анықтауға болады.
Әлеуметтік қызметкер әлеуметтік жұмыс теория негіздерін пайдаланады.
Оның қайырымдылық, ұяты, адамгершілік, адамзаттық және әлеуметтік
әділеттілік сезім-талдылығы сияқты арнайы кәсіби және адамгершілік сапасы
болу керек.
Әлеметтік жұмыстың негізгі категориялары – көмек беру түсінігі.Әлеуметтік
жұмыс ауру адамдарға, әлеуметтік қамтамасыз етілмеген адамдарға қолдау мен
көмек қажет ететін адамдарға экономикалық, психологилық көмек көрсететін
нақты практикалық әрекеттің жиынтығы ретінде түсіндіріледі.
Жалпы әлеуметтік жұмыстың әрекет ретіндегі мақсаты адамның қоғамдағы
экономикалық, әлеуметтік, құқықтық қатынастарын реттеу, оған туындаған
проблемаларын жеңугекөмектесу және қолдау көрсету болып табылады. Ал
әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі мақсаты нақты әлеметтік процесстердің
заңдылықтарын, жұмыс істеу қағидаларын және дамуын, қоғамдағы жеке адамның
азаматтық құқығы мен бостандығын қорғау кезінде әсер ететін психолого-
педагогикалық және басқарушылық факторларының динамикасын зерттеу.
Әлеуметтік жұмыс саласындағы белгілі ресейлік маман С.И.Григорьевтің
айтуынша, әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі пәніне адамның жеке және
әлеуметтік субъективтивтілігінің өмірлік күшін қалыптастыру мен жүзеге
асыруға әсер ету заңдылықтары, сондай-ақ өмірлік күш пен оларды жүзеге
асыруға, реабилитациялауға арналған құралдарды біріктіру механизмін
жетілдіру жатады.
Одан да басқа айқындамалар ұсынылып отыр. Мысалы, профессор
П.Д.Павленектің ойынша, әлеуметтік жұмыс ғылым ретінде адамның іс-
әрекетінің салаларын көрсетеді дейді, ондағы оның қызметі әлеуметтік сала
және белгілі-бір шындық – мемлекеттік, қоғамдық және жеке ұйымдардың өзіне
тән әлеуметтік іс-әрекеттері, жеке адамның, отбасылардың, басқа да
қоғамдағы топтар менг жіктердің әлеуметтік проблемаларын шешуге бағыттылған
мамандар мен белсенділер туралы объективті білімді жасау және теория
жүзінде жүйелеуден тұрады.
Қазақстандық мамандардың пікірінше, әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі
объектісіне әлеуметтік топтар мен жеке адамдардың өмірлік мүдделерін жүзеге
асыруға әсер етуді реттеп тұратын және қоғамда әлеуметтік үйлесімділіктің
дамуына бағытталған байланыстар, өзара әрекеттестіктер, механизмдер,
тәсілдер мен құралдар жатса, пәніне әлеуметтік процестердің дамуының
заңдылықтары мен қағидалары, олардың қоғамда жеке бастың азаматтық құқығы
мен бостандығын қорғау кезінде әсер ететін әртүрлі факторлар динамикасы
жатады.
Көзқарастардың мұндай алуан түрлілігітүсінікті де. Ол әлеуметтік жұмыстың
дербес ғылым ретінде және оқу пәні ретінде Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
(ТМД) елдерінде әлі де болса қалыптасу, осы саладағы шетелдік тәжірибені
игеру кезеңінде екендігіне байланысты. Тек ірі еуропалық және солтүстік
америкалық жалпылама теоретика-методологиялық зерттеулерді ТМД елдерінің
ғылыми шеңберіне енгізудің өзі әлеуметтік жұмыстың он мыңнан астам
тұжырымдамаларды құрады.1
Жалпы әлеуметтік жұмыстың теориясының бөлімі ретіндегі пәніне адамдардың
күштері мен әлеуметтік маңызы бар қажеттіліктерін қалыптастыру мен жүзеге
асыруға, туындаған проблемалық жағдайларды жеңуге әсер ететін заңдылықтар
мен технологиялар болып табылады.
Әлеуметтік қызмет - әлеуемттік қатынас саласында адамдарға кәсіби көмек
көрсету үшін құрылған құрылым.
Әлеуметтік қызмет – бұл әлеуметтік өлшем жүйесі, сонымен бірге
мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдасқан құрылымдардың халыққа
әлеуметтік қызмет көрсету және олардың өмірлеріндегі қиын жағдайларына
көмек көрсету, азаматтардың ауыр жағдайды жеңіп өздерін жігерлендіруіне
ұмтылдыру.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің халыққа
әлеуметтік қызмет көрсетудің ажырамас бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір
жетекші дамыған қозғалысының компоненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет
көрсетудің құрылған жүйесі – бұл қоғамның әлеуметтік маңызды саласы,
миллиондаған адамдардың көшпелі кезеңдегі қиындықтарын әр түрлі әлеуметтік-
адамгершілік қызмет тәсілдерімен, бейімделуге бағытталған, әлеуметтік
оңалту немесе жекелеген адамдарды, отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі
қиын, ауыр жағдайға тап болған адамдарға көмектесу.
Әлеуметтік қызмет көрсету, әлеуметтік қызмет жұмыстары әлеуметтк-
экономикалық қолдау, әлеуметтік – тұрмыстық көрсету, медициналық -
әлеуметтік, психо-педагогтік, құқықтық қызметтер көрсету өмірде қиын
жағдайға тап болған жекелеген адамдармен отбасылардың әлеуметтік
бейімделулері мен оқалуларын жүзеге асыру.
Әлеуметтік қызмет көрсету әлеуметтік-экономикалық қолдау, әлеуметтік-
тұрмыстық, медициналық-әлеуметтік, психологиялық-педагогтық, құқылық қызмет
көрсету, қиын, ауыр жағдайларға тап болған жекелеген адамдар мен
отбасыларды оңалтумен олардың әлеуметтік бейімделуін жүзеге асыру деп
түсіндіріледі.
Р. Баркердің әлеуметтік жұмыс сөздігінде әлеуметтік қызмет көрсету
өздеріне-өздері қажет қызмет көрсете алмайтын, біреудің көмегін қажет
ететін адамдардың қажеттілігінің орындалуына, олардың дұрыс жетілуіне нақты
әлеуметтік қызмет көрсету делінген.
Қазақстан Республикасында әлеуметтік қызмет жұмыстарын реттеп отыру үшін
негізгі болып, заңнама – нормативті актілер табылады:
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің 1993 жылғы 17-
қарашадағы № 57 “Жалғыз басты қариялар мен еңбекке жарнамсыз азаматтарға
үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшелерінің ережесін бекіту туралы”
бұйрығы.
“Жалпы типтегі мүгедектер мен қариялардың интернат – үйлерінің Ережесі
туралы” еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігі 1997 жылы 13-
тамызда бекіткен бұйрығы.
“Психо-неврологиялық интернаттық Ережесі туралы” еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау Министрлігі бекіткен 1997 жылы 23-тамыздағы бұйрығы.
Әлеуметтік қызмет көрсету мынандай принциптерге негізделеді: атаулы, өз
еркілік, адамгершілік, приоритеттілік қиын жағдайға тап болған кәмелетке
толмағандарға кәрі адамдар мен мүгедектерге қызмет көрсету құпияны
жарияламау, аурудың алдын-алу бағыты: адам мен азаматтың құқығын сақтау;
әлеуметтік қызмет көрсету тәртібінің барлық түрлерін ұстану.
Әлеуметтік қызметтің негізі әлеуметтік жүйе ретінде түр құрылымын түсіну,
әлеуметтік қызмет көрсетудің түр мен тәсілдерін анықтау, халыққа жекелеген
мекеме құрылымдарында әлеуметтік қызмет көрсету; аумақтық және ведомстволық
элемент жүйлерімен әлеуметтік қызмет; әлеуметтік қызмет көрсетуді
ұйымдастыру; әлеуметтік қызмет көрсетуде ресурстық қамтамасыз ету.
Айтылған жүйелік және әлеуметтік қызмет көрсету элементтерін тұрақтылық,
нақтылық, сапалы айқындылық, халықты тиімді әлеуметтік қолдауға
бағытталған. Сондықтан да әлеуметтік қызмет көрсетудің мәні мекмелердің
халыққа әлеуметтік қызмет көрсетуі, нақты аталған әлеуметтік қызмет әр
түрлі субъектілердің әлеуметтік жұмыстары. Әлеуметтік қызмет құру мәселесі
аумақтық сонымен бірге ведомствалық позициядан қаралу керек. Әр түрлі
Министерлікпен ,ведомоствалардың әлеуметтік қызметі аумақтық әлеуметтік
сеттің ажырамас бөлігі болады. Бұндай аймақтық бүгін жиі болып саналмайды.
Халыққа әлекметтік қызмет көрсетудің мекемесі екі әкімшілік бағынышта
болады және көп қаржыландыру көрсету көздері болады. Алайда тәжірибе
жүйелік әлеуметтік қызмет төңірегінде бөлек ведомствалар барын айта алады:
денсаулық сақтау, білім беру, МВД, халықты жұмыспен қамту және т.б.
Қазіргі заманда мүдделі болып ресми құжаттар мен әр түрлі министерствалар
ведомоствалардың әлеуметтік қызметке бар қатысы бар мәселелер бойынша
болады. Оларды сарапатау әлеуметтік қызметті дамыту мен ұйымдастыруда екі
ерекшелік барын көрсетеді.
Әлеуметтік қызметті халықтың жекелеген санаттарына – жастарға, балаларға,
әйелдерге, отбасыларға және т.б. сет құру қажеттілігіне талпынысқа
негізделу.
Әлеуметтік қызмет көрсетудің аумақтық жүйесін құру қажеттілігіне
негізделген олар мемлекеттік, жергілікті, қоғамдық және жекелеген мекемелер
мен кәсіпорындардың әлеуметтік қызмет көрсетуде олардың ведомоствалық
бағыныштылықтарына қарамай үйлесуге және өз қызметтерін жөндеп отыруға
талпыну.
Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі қызметінің екі тобы бар:
- қызмет – жұмыстарының негізгісі (профилактикалық, әлеуметтік-оңалту,
бейімделу, қорғап-күзету, әлеуметтік қамқорлық);
- мәдени – адамгершілік қызметтері (жеке тұлға ретінде адамгершілік).
Бұндай тәжірибелік жүзеге асыру әлеуметтік қызмет көрсетудің барлық
элементтерімен түр деңгейлерімен тығыз байланысты. Әлеуметтік қызмет
көрсетудің қызметтері макро және микро деңгейлерімен әлеуметтік қызмет
көрсетудің негізінде көрінеді. Әлеуметтік қызметтің негіздері олардың
мақсаттық бағыттарына, қызмет саласы мен әрине әлеуметтік қызметтің
клиенттерінің контингент спецификасы байланысты бөлінеді.
Шаруашылық экономикалық байланыстар қарқынды ыдырай бастады. Мүліктік
дифференцация процесі жеделдетіліп ұлтаралық келіспеушілік орын ала
бастады. Сөйтіп қоғамда терең әлеуметтік наразылықтардың қалыпты алғы
шарттары пайда болды. Әлеуметтік шиеленістердің өсуіне әкелді. Осындай
жағдайда әлеуметтік ортада реформа жасап, халықты әлеуметтік жағынан
қорғаудың тиімді жолдарын жасау қажеттілігі туындайды.
Өркениетті қоғамның ерекше көрінісі ретінде әлеуметтік жұмыс мәселелері
бой көтерді. Адамның тарихи және өзіндік есейуі диалектикалық процесте
көрінетіні белгілі. Ол дегеніміз, біріншіден,адамның адамзаттық
деңгейіндегі әрекеті болса, екіншіден, өзіндік біркелкілігін сақтай алу
деген сөз.
Жалпы адамзаттық құндылықтар ең өзекті мәселелердің біріне айналып, жеке
дербес өзгешеліктерімен көрінуі ерекшелене бастады. Олар өзара тығыз
байланысты. Өйткені әркім мөзіндік ерекшелігін көрсетіп, даралана алмаса
адамзат туралы жалпы адамзаттық құндылық туралы айту да мүмкін емес.
Сонау Платон мен Аристотель ертедегі Христиандық социал – утопистер Кант
пен Гегель, Маркс идеяларынан бастап, әлеуметтік әділеттілік мәселесі жалпы
адамзаттық құндылық қатарына енеді. Бірақ оның түсінілуі, жүзеге асуы
жөніндегі ой-пікір бірдей емес, тіпті белгілі дәрежеде қолайлы жағдайлар
жасалған адам құқы жөніндегі заңдар жүйесі қалыптасқан қоғамның өзінде де
қоғам мүшелерінің көпшілігі өмір сүру деңгейлеріне қанағаттанбайтындығын
білдіріп отырады.
Көптеген әр түрлі бейнелер арасындағы қазіргі қоғамның жағдайын және
тенденциясын дамуын анықтауда екі ерекшелік бар. Олардың мағынасын бағалау
қиын.
Оның біреуі мемлекеттік қызмет әлеуметтік құжаттарға және әлеуметтік
бағыттылықққа ие болады. Яғни, даму приоритеттерін анықтау кезінде
қоғамның жоғары құндылығы ретінде адамның қажеттіліктерін есепке алады.
Осыған сәйкес мемлекеттік әлеуметтік саясат құрылады. Қандай бір
өркениеттік қоғамның ажыратылмайтын саласы болып әлеуметтік қорғау
жүйесінің эфективті және тармақ құру болып табылады. Басты мақсат қиын
жағдайларға тап болған индивидтерге, топтарға күнделікті және жан-жақты
көмек көрсетеді.
Екінші бір ерекшелігі бұл кәсіби қызметкерлер әр түрлі бейнедегі саланың
этикалық бағалау өлшемдерін қоғамға әкелу күшие түсті. Тек кәсіби
ассосация бірліктік. Осы сұрақтар бойынша тек пікірлерін айтпайды,
сонымен қатар әр түрдегі кәсіби этикалық кодекстер немесе стандарттар
қабылдайды.
Сұрақтар арасында кәсіби қызметпен байланысты адамдардың өзара қарым-
қатынасының жетілдіру тоқтаусыз шешім қабылдауды қажет ететін – бұл
конструктивті жағдайда тұлғалар арасындағы қарым-қатынас құруға ұмтылу, әр
түрлі жағдайда кәсіби әрекетті реттей білу. Осыған байланысты нормалық
этикаға сәйкес әлеуметтік қызметтің кәсіби әрекеті туралы өте терең сұрақ
туандайды.
Әлеуметтік қызметтің этикалық бағалау қызметінің міндеті, яғни әлеуметтік
жұмыс қайырымдылық болған кезде жеке тұлғаның және олардың бірлестіктері
жағынан мейірімділік актісі болған кезде маңызды болған жоқ.
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғымының және мемелекеттің ажырамас
бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның
әлеуметтік құрылымына және қоғамдың қарым-қатынастарға қосылады, халықты
әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметтерін
формализациялау үшін қажеттіліктер пайда болады. Соған сәйкес мемелекет
және қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау
институттары және әлеуметтік жұмыстарға басты міндеттерді орындайды –
социумды сақтау және стабилизациялау міндеті, болашақта жан-жақты дамыту
үшін қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және
шарттарды қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемелекетті қауыпсыз
және стабилділікті қамтамасыз ету факторлырының бірі.
Кәсіби қызметкерлердің қандай да бір гумандық және адамгершілік саласында
адамгершілік нормаларының ерекшелігін құру және анықтау туралы айта кету
керек пе?
Осы сұрақтар екі түрлі шешеуге болады. Классикалық подход, мұнда кәсіби
қызметтегі этика сұрағын қарасытарды, бұл қызметтін мазмұнына қатысты және
этикалық бағалауға әкеліп соқтырады. Яғни өзі оның қоғам үшін бағалы. Бұл
жағдайда біз кәсіби қызметкерлердің этикалық ерекшелік саласында
басқармаймыз, керісінше жалпы адамзаттың нормаларын және стандарттартары
мен ең бастысы - сол құндылықтарымен яғни, база ретінде қазіргі қоғамды
басқаруды және қабылдайды.
Екінші – инновациялық – бұл подход қызметкерлердің нәтижесін бағалауды
ұсынбайды, сонымен қатар қызметкерлердің өзін, оның мәнін және мазмұнын –
оның мақсаты және міндеттерін, мотивтерін, құралдары және әрекеттері
қойылған мақсатқа жеті үшін мекеменің және мамандардың қабылдауы бұл
қарапайым шараларда қоғам және мемлекет немесе әр түрдегі ресми және ресми
емес ұйымдар жағынан бақылаудың пәні болмайды.
Әлеуметтік жұмыстарда кәсіби әрекеттің этикалық регламентациясын қажет
ету бақыланады. Осы құбылыстардың басты себептерін мыналарды есептеуге
болады:
1. Біздің еліміздің жалпы рухани және адамгершіліктік құлауы жағымды
құндылық бағдарларын құлдырауы қоғамдық мүше ретінде әлеуметтік
қызметкерлердің нақты адамгершілік бейнесіне әсер етпейді. Қазіргі
Ресейлік қоғамның даму шарттары, мұнда адамдар үшін бірінші кезекте
жеке жетістіктеріне жетуге ұмтылу, осы үшін барлық мүмкіндіктерін
қолдану, ал басқалар үшін қандай шаралармен болмасын физикалық
жағынан өмір сұру. Қоғамның моральдық өзін-өзі құлдырауы жаңа
гуманистік құндылықтарға қарағанда тез жүреді. Тарихи практика
көрсеткендей, мұндай кезеңде этикалық нормалардың жоғарлануы тұлғаның
әлеуметтануы және тәрбиелеу процесінде бейімделуі заңды және
объективті түрде екінші жоспарға көшу.
2. Біздің елімізде әлеуметтік жұмыстың жоғары статусы және пристижі
жоқ. Бұл біз елімізде жас мамандық болғандықтан түсіндірілмейді.
Мұның себебі олардағы заңдылық базаның жетпеуі, әлеуметік
қызметкерлердің және әлеуметтік қызметтің жеке тұрлерінің саны
жетпейді. Мұнда кадрлар ісіне де байланысты, олар өздерінің
міндеттерін әрқашанда сауатты және толық көлемде орындалмайды:
әлеуметтік қызметкерлер көбінесе практикалық және теориялық дайындық
жұмысына жеберілмейді, жұмыс процессі және одан кейін квалификацияны
жоғарлату курсында отырып кәсіби қызмет дағдысын алады, олар ЖОО-
дарға немесе орташа арнайы оқыту мекемелерінде оқытылады.
Бірақ кәсіби дайындығына ғана байланысты емес, яғни мамандардың
квалификациялық деңгейде. Ондай жұмыссыздық жағдайында бюджеттік
ұйымдардың еңбек, жұмыскерлеріне төмен деңгейде ақы төлеу, (оған
әлеуметтік қызметке де қатысты) зейнетақы және еңбекақының кешігіп
төлеуі немесе төлемеу жағдайда, әлеуметтік жұмысқа кездейсоқ адамдар
келеді. Мұнда берілген қызмет түріне моральды дайын емес, тек олар
үшін алдына тұрғын мақсатын қиын жағдайын өткізу, өмір сүру қандай да
бір жұмыстарын бағалауға ұмтылу. Осындай әлеуметтік қызметкерлер
еңбекке деген сәйкес мотивациясының болмауы, тек біздің кәсіби
міндеттерін орындайды.
3. Әлеуметтік жұмыстың кәсіби арнайы түрінде Еуропа мен Америка
елдерінде құрылады. Біздің еліміз үшін ең бастысы мемлекеттік
тәжірбиесін оқыту. Бірақ әрбір мемлекет әлеуметтік қорғаудың
жағдайында өз жолымен жүрді, сонымен қоса жергілікті жағдайлар,
халықтардың қажеттілігі және оларды қанағаттандырудағы мүмкіндіктің
болуын есепке алу. Сонымен қатар әлеуметтік қорғау шетелдік
модельдерін біздің елде өзінің қолдаушылар бар.
4. Әлеуметтік институт автономды болмайды: ол мәнділігі, мазмұны және
бағыттылығы бойынша әр түрлі мемлекеттік және мемелекеттік емес
құрлылымымен байланысты. Мемлекеттік және жергілікті органдар билігі
әлеуметтік жұмысқа мықты өзара әсер етеді, әлеуметтік қызметтің
қандай қызмет істеуін ғана анықтамай, сонымен қатар қандай да
әлеуметтік топтар олардың өзара әрекетіне объект болады. Осы өзара
әрекеттер қандай түрде болуы керек, қандай жағдайда, қандай мерзім
және қандай объектіге көмек көрсету керектігін көрсетеді.
Міндетті түрде ішкі институттарға тәуелді болғандар бірінші кезекте
мемлекеттік құрылымдардан жергілікті органдар билігі және экономика
жағдайы, бұлар көлемді және қаржыландыру жағдайларын, тәртібін
анықтайды. Әдеуметтік жұмыстар онымен жүйелілік құндылық толығымен
бөле алмайды. Мысалы, нарықтық экономика заңға сүйенеді, бұл
негативті құбылыстардың салдары бар, бұған жұмыссыздық сияқты,
халықтың жарты бөлігінің кедейленуі және тағы да басқа.
5. Адамзат қызметінің қандай да бір саласын тек этикалық регламентацияға
сәйкесінше эффективті функциялауға болады. Сондақтан әртүрлі саладағы
кәсіби қызметкерлердің белгілі бір этаптар оладың кәсіби этикалық
кодекісін дамуының пайда болуы, бұл жалпы адамзаттық құндылықтардың
және этикалық нормалар базасында өздерінің нақты жағдайлары реттеледі,
қоғаммен қабылдануы кездейсоқ емес. Әлеуметтік қызметтің арнайы түрі
болып табылатын, әлеуметтік өзінің тарихи генезисі, мәні, салдары
бойынша адамзаттың өзара әрекетіндегі ерекше түрі. Әлеуметтік
жұмыстың жеке тұлғаға, топқа немесе социумға бағытталуына қарамастан
жалпы қоғамның қызығушылықтары өткізіледі. Осы қарым-қатынаста,
әлеуметтік жұмыстың жалпы моральдық нормаларының көзқарасымен
бағалануы мүмкін. Бірақ өзінің мүмкіндігімен қорғалуымен қарым-
қатынас бойынша қоғамдық мораль мен гумандылықтың пайда болуы және
болашақта адамға міндетті түрде бағытталуы әлеуметтік жұмыстың
өзінің өздігін жеңе білуі керек.
6. Ескеру керек, яғни әлеуметтік қорғау саласында қызметтер арасында және
оның соңғы нәтижеде этикалық байланыс тығыз, бұл тек әлеуметтік
қызметтің мақсатынан ғана таңдамай, сонымен қатар оған жету
құрамдары бар. Қоғам гуманды болуы үшін адамзат өміріндегі барлық
салаларында гуманизм және этика принциптерін жекешелендіру.
Дегенмен моральды жағымды мақсаттың болуы және адекваттық
құралдардың талдауы әрқашанда сәттілікке кепілдік берілмейді.
Солай болғандықтан кейде алдын ала болжау қиын әлеуметтік қызметтің
қызмет нәтижесі клиентпен қандай бейнеде қолданатындығын осы барлық
жауапкершілікті оған алдын ала болжау қиын арттыруға болмайды.
Мұнда әлеуметтік қызметтің этикалық ориентирлік қызметі маңызды:
ол өзінің әріптестері және қоғам алдында жақсы болуы керек, ал оның
қызмет нәтижесі адамға қарсы қолданбауы керек. Кәсіби қызметкер
ретінде әлеуметтік жұмыс дискредитерленбеген.
7. Әлеуметтік қызметінің барлық түрленіне сәйкес адамдарға бағытталған,
яғни индивидттер, топтар немесе қоғамдық проблемалар алдында тұрған
шешудегі тәсілдердің бірі болып табылады. Дегенмен басқа қызмет
түрлерінен айырмашылығы бұл жай адамдармен жұмыс істмейді, ол
өмірдегі қиындақтармен байланысты проблемалары бар ерекше адамдар.
Осы салада жұмыс сәтті болуы үшін маманнан ресми көзқарасты, өз
клиенттерін түсіне біру және оған уайымына ортақтасуы қажет етеді.
Сондықтан маманнның еңбегі әлеуметік жұмыс саласында органикалық
бірлікті оның квалификациясы және ерекше рухани сапасын жоғары
моральдық жауапкершілік сезімін болжайды, адамның құқығын қорғау
бойынша өзінің кәсіби міндеттерін орындайды.
8. Әлеуметтік жұмыс кәсіби қызмет түрлерінің индивидуализация еңбегінің
жоғары дәрежесіне қатысты. Осыған қарамастан әлеуметтік қызметтер
еңбек коллективтің мақсатыны жетуі бойынша әріптестермен бірге
қатысады. Клиент алдында әлеуметтік қорғау мекеменің және мемлекет
қызығушлықтарын ұсынады, ол өзінің күнделікті автономды. Бұл деген
әлеуметтік қызметкер өзіне-өзі толығымен ұсынылмайды, бақыланбайды
және бағынбайды, бірақ қызмет жанама түрде бақылануы мүмкін. Солай
болғандықтан ол клиентпен көзбе-көз іске асырады. Бұл жағдайда
әлеуметтік қызметкерлерден клиентпен және оның әлеуметтік ортасымен
қарым-қатынас ережелері және этикалық нормаларды байқауды және
ерекше дағдыларды қажет етеді.
9. Әлеуметтік қызметкерлер қызметі шыармашылық сипаттамаға әкеледі. Және
әрқашанда формалды технологиялық схема шеңберінде шығармашылыққа
және инициативаға - орын бар, бұл әрбір клиентпен қайталанбайтың және
оригинальды жұмыс істейді. Жұмыстың эфефиктивтілігі көбінесе маманның
мамандықтың мәнін және оның шығармашылықтың қабілеттері және өз
кезінде әлеуметтік детерминирует клиенттің рухани және материалдық
жағдайын қабылдайды және түсінушіліктен байланысты. Сондықтан солай
болғандықтан біз шығармашылық процеспен жұмыс істейміз, барлық НЮАНС-
ды қалыптастыру мүмкін емес. Және солай болғандықтан кездейсоқ
адамның мамандығын пайда болу мүмкіндігін ескеру мүмкін емес. Солай
болғандықтан қызметтін ішкі этикалық регламентациясы болуы керек. Осы
себептен этикалық нормаларды және ережелерді қабылдау және өңдеу
туралы актуализация сұрақтары үшін лайықты болып табылады. Бұл әрбір
әлеуметтік қызметтер және халықты әлеуметтік қорғау органдарының өзара
әсеріне және қызметін реттейді, олардың басқа институттармен өзара
қарым-қатынасы болады.
Біздің елде экономиканы реформалауды нарықтық рельстерге ауысу қоғамда
моральдық қарым-қатынасының маңыздылығын құрды. Адамның жетекшілендіруге
ұмтылу өзінің этикалық нормаларда әрекеттену шынайы. Бірақ әртүрлі ішкі
жағдайларға ол толығымен немесе жартылай басым болуы мүмкін. Сондықтан
әлеуметтік қызметтің жоғары этикалық позициясының жоғары көрінуі,
әлеуметтік қызметтің клиентке адамгершілік қарым-қатынасының дайын болуы
олардың біздің қоғамда аморальды сауықтыру ісі енгізілді.
Әлеуметтік қоғамның барлық салаларында этикалық проблемалар пайда
болды: клиенттерге немесе топтық клиенттерге әлеуметтік қызмет көрсету
бойынша практикалық қызмет саласында, мекеме және ұйымдарға әлеуметтік
қорғау жүйесіне қарым-қатынасы бойынша ішкі өкілдермен және
әріптестермен өзара қарым-қатынасы демеушілер, әлеуметтік саясатты
қалыптастыру және өңдеу саласында оқытушылық қызметінде оларға зерттеулер
жүргізілді.
Прогрестің басты көрсеткіштерінің бірі ол қоғамның моральдық жағдайы.
Қазақстанның халқы әлеуметтік жұмыстың институтын объективті түрде қажет
етеді, олардың қажет болған жағдайда оның қызығушылықтарын қорғауға дайын,
дегенмен қазіргі өркениетті қоғамды дамыту және іске асыру мүмкін емес.
Осы позициядан қарастыра отырып, әлеуметтік жұмыс әлеуметтік феномен
ретінде тек әлеуметті ғана ұсінбайды, сонымен қатар қоғамдық дамудың
маңызды этикалық факторларда болады.
Қазіргі кезеде жоғары және орташа арнайы оқитың мекемелеріндегі курстық
және факультеттерде халықты әлеуметтік қорғау саласында жұмыс үшін әр
түрлі профилде және деңгейдегі мамандарды жоғары квалификациялаулар
дайындайды. Қандай да бір адамның қызметі жоғары адамгершілік ретінде
болуы мүмкін. Сонымен қатар моральды болуы мүмкін. Онда мақсатқа жету үшін
қандай әдістер мен құралдар қолданады, қандай мотивтер қызметі анықтайды
және әлеуметтік практикада оған жетуге қандай образда қолданатындығын
байланысты. Әлеуметтік жұмыс өмірінің барлық аспектілерін тигізеді, оның
өмірін әлеуметтік белсенділігін, өзін-өзі сыйлаушылықты және лайықтық
сапасын көтеруге ұмтылады. Бірақ әлеуметтік жұмыс күші мынандай жағдайда
ғана пайда әкеледі: егер олар тек тұрғындардың қызығушылықтарына қызмет
етеді және теория және практикалық барлық деңгейлерінде адамгершілік
терең қарастырылады.
Негізгі кәсіби этиканы концептуалдық арасында және практикалық қызметтегі
шынайы іске арысрудағы үзілісті женудің басты рөлін барлық деңгейдегі
әлеуметтік қызметкердің кәсіби дайындықтың жүйесі ойнайды – әлеуметтік
қызметкерден міндетті түрде әлеуметтік, медициналық, психологиялық-
педагогикалық және тұрғындарғы тұрмыстық қызмет көрсетеді, маманға дейін,
кәсіби қызметін технологиялық және теориялық немесе негізгі әлеуметтік
саясатты өндеумен, кадрларды оқыту және дайындаумен қолдары бос емес.
Осыған байланысты әлеуметтік жұмыс этикасы кәсіби қызметтің басты
құраушылардың бірі және оқыту немесе ғылыми пән ретінде әлеуметтік қорғау
саласындағы мамандарды даярлау кезіңде негізгісі болып табылады. Қазіргі
жағдайда адамдардың өзінде психологиялық өзгерістер болуда: олар әлеуметтік-
мәдени, экономикалық, ұлттық-этикалық, материалдық-тұрмыстық сипаттардың
индивидуальдық – тұлғалық түрге ие болады. Бұл әлеуметтік жұмыс
институтының кәсіби дамуын, кәсіби дайындықты және кәсіби кадрларды қайта
даярлауды, әлеуметтік саладағы мамандарды қажет етеді.
Әлеуметтік қызметтің профессионализация кезіңде әлеуметтік жұмысты
дамыту және пайда болу мәселелерін ғана қызығушылық тудырмайды, сонымен
қатар жеке мамандардың ерекшелігіне, сапасына және құрылымына, оның өзін
дамытуға және қызметіне дайындығына қызығушылық білдіреді. Осыған
байланысты берілген аспектілер бойынша кейінгі жылдардағы зерттеушілерді
атап көрсетуге болады: С.А.Беличёвой, В.Г.Бочаровой, Б.З.Вульфова,
С.И.Григорьева, Л.Г.Гусляковой, И.А.Зимней, В.И.Жукова, В.В.Колкова,
Н.П.Клушиной, П.Д.Павленка, Л.В.Топчего және тағы басқалар.
Әлеуметтік мекемелер, қоғамдық ұйымдар, қорлар әр түрлі бағдарламалардың
ашылуы тек мынадай жағдайда ғана нәтижелі қатысады, егер бұл жұмыспен тек
адамның қайырымдылық идеялары гумандылықпен ғана айналыспайлы, сонымен
қатар тұлға бұны кәсіби түрде істейді және істей алады. Берілген мақсат
және нақты міндеттер он жыл ішінде кітептың авторының жетекшілігімен іске
асырылады: бұл көптеген аймақтардағы ғылыми ізденіс және тәжірбиелік
нәтиженің ізін жалғастырушы.
Кейінгі жылдары қызметтің ғылыми және тәжірбиелік сұрақтар көтерілуде, яғни
кәсіп, тұлға ретінде қандай әлеуметтік қызметкерлер қажет? Әлеуметтік
қызметкерлерді дайындаудың ауқымды тәжірбиесі әлемнің әр түрлі аймақтарында
оқытылады. Сонымен қатар бұл нақты сұрақтар оқу жоспарлары, бағдарламалар,
жаңа стандарттарының тиімділігімен байланысты туындайды. Осы кезең
ішінде біздің жағдайда әлеуметтік-экономикалық, мәдени-этникалық,
демографиялық және басқа да қоғамдық даму ерекшеліктьерін есепке ала отырып
қоғамдық және ғылыми шеңберде берілген мәселені қояды.
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік қызметін кең ұғымды
қарастыруды – ол әлеуметтік саясаттың локализатор және құрама ретінде –
сөзсіз. Сонымен қоса қазір тұқлға ретінде кәсіби маман ретінде қандай
маман іске асырылады және келешекте дамытатың немесе басты мақсатты қоғамда
жетілдіреті.
Бұл берілген мәселе өзекті. Сонымен бірге ол келешекте ғылыми зерттеулер
және тәжірбиелер саласында дамытуды қажет етеді.
Біздің зерттеулерді объектісі ол әлеуметтік қызметкерлерді кәсіби
оқыту, әлеуметтік білім беру жүйесі болады; ал пәні – бұл көп деңгейлі
даярлау жүйесіндегі кәсіби маман ретінде әлеуметтік қызметкердің жеке
тұлғасын дамыту және қалыптасу процесі.
Міндеттерді және мақсатты қоюдағы методологиялық принцптердің бірі ол
антропологиялық подход. Қазіргі жайдайда бірінғай кешенді пәнде адам туралы
интеграциялық ғылымның тәжірбиелілігін қажет етеді – ол антропология.
ХІХ ғасырда Л.Фейербах философияға антропологиялық принцпті жүргізді.
Жаңа философияны басты категориясы ретінде оған адам категориясы
негізделген болатын. Ол былай деп жазған: Жаңа философия адамға айналуды,
сонымен қатар адамның базисі ретінде табиғатты да, соған сәйкес
антропологияға айналдырады. Оның ішінде физиолгия әмбебап ғылым.
Антропология Л.Фейербахтың түсінуінше, адамдық білімділік кешенің іске
қосатын адам туралы әмбебап ғылым.
Ресейде антропологиялық принцпті ізденуші философияда Н.Г.Чернышевский
болған. Антрополргиялық принцптің жағдайын М.Шелер іске асырған. М.Шелер
бойынша адам бұл әлем және өзін-өзі басым болуы. Адам – бұл принципиальды
аяқталмаған тіршілік, әлем үшін әрекет мүмкіндігі үшін ашық, яғни таңдау
жасауға мәжбір және қабілетті.
1.2 Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік құндылығы.
Әлеуметтік жұмыс профессионалдық қызметте жиі кездесетін түрлерге
жатады. Мұнда көбінесе қызметкердің тиімді және үлгерімділігін анықтайды.
Сондықтан әлеуметтік қызметкерді оқыту процесінде мамандықтың маңыздылығын
ғана көрсетпейді, сонымен қатар тұлға ретінде рухани-адамгершілік
құндылықтарын қалыптастырады. Қазіргі әлеуметтік қызметкер өзіне
профессионалдық білімін және дағдыны, жеке қасиеттерді міндетті түрде
есепке алады.
Әлеуметтік жұмысты таңдай отырып жастар осы мамандық туралы толық
мағұлмат алуы керек. Әлеуметтік қызметкер қиыншылықтарға қарамастан ол
адамдарды жақсы көре ме? Адамдарға жақсылық істей ала ма? Адамдардың
күнделікті бақытсыз жағдайларды төзе алуға дайын ба, сонымен қатар бұл
адамгершілік сұрақтарды мамандық таңдағанда шешуі қажет. Сондықтан
әлеуметтік қызметкер мамандығын таңдаған кезде адамгершілікті реттеуді
қажет етеді, яғни қате таңдауды негативті салдарын болдырмайды. Солай
болғандықтан мамандық таңдау - әрбір адамның өміріндегі маңызды қадам және
әсіресе жастар үшін өзінің күшіне сәйкес саланы таңдау өте қиын.
Мамандық таңдау үшін әуестік қызмет ету мүмкін - болашақ маманның
жеке рухани-адамгершілік құндылықтарының өзіндік образдық табиғи байланысын
үйлестіреді. Егер адам саналы түрде әлеуметтік қызметкер мамандығын өз
қалауынша және тұлғалық құндылықтарға сәйкес таңдаса, онда ол үшін
моральды жағынан ауыр болмайды.
Әлеуметтік қызметкер және оның клиенті ең бірінші рет клиенттің
өміріндегі өте қиын жағдайда кездеседі, яғни адамға қауіп төнген жағдайда
кездеседі. Клиент үшін әлеуметтік қызмет мекемесіне келу ол үшін сыннан
өту болып табылады. Солай болғандықтан бұл мәселені сәтті шешу үмітін
ғана білдірмейді, сонымен қатар өзінің жауапсыздығын мойындайды, яғни
өзінің тәуелді болғанына қарамастан адам ішкі дүниесін мойындағанмен бұл
әрқашан да тұлға үшін мойындау өте қиын. Бұндай жағдайда әлеуметтік
қызметкердің клиентті өзінің күшіне және өз-өзіне сенімсіздікті жеңе ала
ма, өзіне сенімді бола ала ма, өзінің қоршаған ортасы жағынан өзінің қадір
қасиетін сақтай ала ма, мұндай кезде әлеуметтік қызметкердің жеке
адамгершілік құндылықтарына тәуелді.
Массалық этикалық пікірді жоғары бағалау және адамгершілікті
көрсетуге сәйкес шара ретінде әлеуметтік қызметкердің моральдық деңгейі
бар.[1] Сірә, әлеуметтік қызметкердің моральдық деңгейі ортадан жоғары
болуы керек, яғни бұл оған адаммен қарым-қатынасқа түсуге мүмкіндік
береді. Солай болғандықтан адам моральдың жоғары деңгейі арқылы басқа
адамды түсінуге көмектеседі.
Әлеуметтік қызметкер өз жұмысына кірісерде, өзінің қызмет дәрежесіне
тәуелсіз, клиент пен қоғамға жақсылық әкелуі керек. Маман ретінде,
әлеуметтік қызметкер ең біріншіден, клиентке шешілетін мәселелер
приоритетін анықтауға көмектесіп, туындайтын қажеттілектерді реттеп,
көмектесіп, сондай – ақ, клиентті өзіндік көмек көрсету қызметіне қатыстыру
шараларын қолдануы керек. Әлеуметтік қызметкер клиент пен қоғам
жетістіктері үшін жауапты болады. Оның жауапкершілігі клиент
жауапкершілігінен әлдеқайда күрделірек. Себебі, клиент тек өзінің қара
басының жетістігін ойласа, әлеуметтік қызметкер қабылданған шешімдердің тек
клиент үшін ғана емес, барлық қоғамдық мүдделерге де жауапты. Әлеуметтік
қызметкер мен оның клиентін жалпы бір мақсат біріктіреді. Бірақ
әлеуметтік қызметкер клиентпен бірге өз алдында әрекеттің белсенді
бастамасын бейнелейді. Әлеуметтік қызметкер және оның клиенті әріптес
болып табылады, бірақта маман мәселелерді шешудің әдістері мен
тәсілдерін біледі. Ол өзінің қарым-қатынасы бойынша азамат, тәрбиеші,
көмекші, жетекші ретінде өзін көрсетеді. Бірақ та әлеуметтік қызметкердің
жағдайын әлеуметтік рольдер және қарапайым қажеттіктер арқылы ғана
ақталмайды, сонымен қатар оған моральдық құқығын беретін адамгершілік
қасиеттері ақталуы керек.
Әлеуметтік қызметкердің басты тұлғасы болып адамның ішкі, рухани
құндылығы ретінде адамгершілік болып табылады. Оның моральдық және
этикалық қажеттіліктерге сәйкес адамдарға жақсылық көрсету, ігілікті
істерді істеу керек.
Медицина қызметкерлері белгілі сөйлемді жиі айтады: егер ауру
адамға дәрігердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол дәрігер емес.
Бұл жағдай әлеуметтік қызметкерге қатысты. Егер клиентке әлеуметтік
қызметкердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол клиенттің сенімін
ақтамайды, онда мұндай әлеуметтік қызметкерге әлеуметтік қорғау
қызметінде орын жоқ.
Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік сезімі 3 қажетті
компоненттерден тұрады: адамгершілік білімі, адамгершілікті сендіру және
адамгершіліктік қажеттілік.
Адамгершілік білімі. Этика, мораль және адамгершілік туралы білім
негізін, оның ішінде маманданған қызмет облысында әлеуметтік қызметкер
оқыту процесі кезінде орташа мамандықта, жоғарғы білім мекемесінде және
квалификацияны жоғарлатудың факультетінде және курстарда білім алады.
Болашақ маман адамгершілік мәнін ұғынады, ол өоғам туралы мазмұны және
функциясы жайлы мәлімет алады, өзіндік адамгершілік нормаларын
қызметкерлермен салыстырады, өзінің адамгершілік позициясын түзетеді.
Жоғарғы оқу орындарында курсты өтпеген әлеуметтік қызметкер өзінің
интуациялық жақсы мен жаман түсінігін басшылыққа алады. Профессионалдық
этика қажеттіліктеріне сәйкес оған өзіндік моральдық орналастыруға
мүмкіндік береді; бірақ бұл күнделікті бола бермейді.
Моральдық норма білім моральдық әрекетті білдірмейді, сондықтан
профессионалдық қызмет іс-тәжірибесіне қатысты өз беттілігін сақтайды -
олар профессионалдық қызметте қолдануы және қолдануы мүмкін. Мұндай
жағдайда біз тұлғамен бірге екі мораль атты іс бар, бұл
профессионалдық моральда теориялық түрде адамгершілік сұрақтарына
бағдар бере алады, бірақ оның қажеттіліктеріне соңынан еру міндетті
емес.
Адамгершілікті сендіру – бұл профессионалдық моральдың әділеттілік
қажеттілігіне әлеуметтік қызметкердің тәжірибеге және білімге
сенімділік негізі. Адамгершілікті сендіру бұл маманның жеке дамудың жоғары
сатысы болып табылады. Оған оның сезімі, олардың әлеуметтік практикадағы
тексірісі, өмірлік және профессионалдық тәжірибесі жатады.
Адамгершілік сендіру маманнан өзінің еңбегіне жауапкершілікпен қарай
білуді, клиент пен қоғам үшін не істеді, не істеу керектігін қажет
етеді. Адамгершілікті сендіру профессионалдық қызметке маманның теориялық
және практикалық дайындығын анықтайды, яғни әлеуметтік жұмыс
практикасында өзінің мінезі мен әрекетіне саналы түрде қарым-қатынасы
болып табылады.
Сонымен қатар адамгершілікті сендіру өз бетімен ерекшеленеді,
солай болғандықта практикалық қызметте жағдай туындауы мүмкін, яғни
тұлға өзінің сеніміне қарамастан әрекет етеді, солай болғандықтан
себептер пайда болады. Мұндай жағдайда тұлға өзімен өзінің принциптерімен
алаауыздық жағдайда болады.
Адамгершілік қажеттіліктері - әлеуметтік қызметкердің адамгершілік
сезіміндегі жоғарғы дәрежесі. Ол профессионалдық этиканың сақтауды талап
етудегі моральдық қажеттіліктерді сақтайды. Профессионалдық этиканың
сақтауды талап етудегі олар адамның ішкі қажеттіліктері болып табылады.
Ол этикалық принциптерге сәйкес бүкіл өзінің эмоционалдық сапаларын
ұйымдастырады, адамгершілік жағынан этикалық қиын мәселелерді шешуге
бағытталған. Мұндай жағдайда профессионалдық этиканы сақтауды талап етудегі
тұлға сапасының тұрақтылығы, күшті фактор, өзінің әрекеті мен қызмет
мекеме үшін мобилизациялау намыс және міндет, аброй және адамгершілік ісі
жатады. Маман өзінің адамгершілік қажеттіліктерін басқара отырып, әрекет
жасай алмайды. әлеуметтік қызметкердің адамгершілігі қабылданған белгілі
еңбек коллективінде өзара әрекетке ұшырайды. Сонымен қоса әріптес
оларды белгілі бір идеал ретінде жай ғана меңгермейді, сонымен қатар
нақты шындықпен күнделікті салыстырады. Осы қарым-қатынас өз кезегінде
профессионалдық моральдың мазмұнына өзара әсер етеді.
Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік білімі, сендіру және
қажеттілікті қалыптастыру профессионалдық моральда үлкен роль алады. Ол
өзіндік адамгершілік позицияларын салыстыруға көмектеседі, яғни одан
мамандық өкілі ретінде күтеді, бұл көптеген моральды талап етуге
бағдарлауға көмектеседі.
Сондықтан, адамгершілік білімі, сендіру және қажеттілік практикалық
қажеттілікпен байланысты, бірақ олар әртүрлі ескертіледі.
Мұндай жағдайға түскен әлеуметтік қызметкер абстрактілі тағайындау
шеңберінде жинақталмайды. Бұл моральды мәселелерді шешуге шығармашылық
подходты талап етеді. Осыған байланысты ішкі қажеттілік әрқашанда
адамгершілік түрде болады. Адамгершілік нормалары және құнды жүйені
меңгеру арқылы өзінің әрекеттерін іске асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
І. Тарау. Әлеуметтік қызметкерді маманданған этикалық көрсеткіштері
мен өлшемдері.
1.1 Әлеуметтіктік қызметкердің этикет проблемасына ғылыми
көзқарастарды
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .7
1. 2. Әлеуметтік қызметкердің жеке адамгершілік құндылығы ... ... 17
ІІ. Тарау Әлеуметтік қызметкердің клиентпен жұмыс барасындағы тұлғалық
сапасы мен қасиеттерінің рөлі.
2.1 Әлеуметтік қызметкер мен клиенттің арасындағы мәселені шешу
барасындағы этикалық кодекстерінің
өлшемдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..29
2.2. Әлеуметтік жұмыстағы халықаралық этикалық стандарттар ... 39
2.3 Әлеуметтік жұмыстың этикалық принциптерінің халықаралық
Декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..46
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .47
Кіріспе
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғамның және мемлекеттің ажырамас
бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның
әлеуметтік құрылымына және қоғамдық қарым-қатынастарға қосылады, халықты
әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметкерелрін
формациялау үшін қажеттіліктерді қалыптастырады. Соған сәйкес мемлекет және
қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау институттары
және әлеуметтік жұмысқа қатысты барлық міндеттерді орындайды – сациумды
сақтау және стабилизациялау міндеттері, болашақта жан-жақты дамысту үшін
қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және шарттарды
қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемлекеттегі қауыпсіздікті және
тұрақтылықты қамтамасыз ету фауторларының бірі болып табылады.
Қоғам гуманды болу үшін азамзат өміріндегі барлық салаларында
гуманизм мен этика прициптері жекешелендіріп енгізу қажет. Мұнда болашақ
әлеуметтік қызметкерлердің этикалық бағыттары өте маңызды: ол өзінің
жүретін ортасында және қоғам, мемлекет алдында жақсы, белсенді және
тұрғындардың әртүрлі категорияларына қажетті көмек көрсету (мүгедектерге,
қария жасындағы адамдарға, жас отбасыға және т.б.) олардың тұрмыстық
жағдайларын жақсартуға және қалыпты тұрмыс құруға, сонымен қатар ең
алдымен әлсіз қорғанған жіктер мен топтарға, жеке тұлғаларға әртүрлі
деңгейлерде көмек көрсету қажет.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің ажырамас
бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір жетекші дамыған қозғалысының
компаненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет көрсетудің құрылған жүйесі – бұл
қоғамның әлеуметтік маңызды саласы, бірнеше адамдардың көшпелі кезеңдегі
қиындықтарын әртүрлі адамгершілік – әлеуметтік қызмет тәсілдерімен
бейімдеуге бағытталған, әлеуметтік оңалту немесе жекешелеген адамдарды,
отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі қиын, ауыр жағдайға топ болған
адамдарға көмектесу.
ҚР Конституциясынды (1-бап) көрсетілгендей өзін-өзі әлеуметтік
дамытушы ретінде көрсету қажет. Ал егер әлеуметтік сипаты мемлекеттің
әлеуметтік қызмет бағыттары арқылы көрінеді. Әлеуметтік қызмет мемлекеттің
негізгі міндеттерінің бірі, жалпылай айтқанда, мемлекеттің әлеуметтік
сипаты екі бағытқа бөлінеді:
бірін,ші бағыты - адамдардың қоғамдағы еңбегіне қарамай мүгедектенрге,
зейнеткерлерге, науқас адамдарға, көп балалы отбасыларға, студенттерге
мемлекеттік көлемде жан-жақты көиек жасап, олардың әлеуметтік жағдайын
жақсарту.
Екінші бағытта – адамдарға денсаулығын қорғауға, жақсартуға, мәдинетті
дамытуға, халықтың жақсы демалуына қамқорлық жасап, мемлекеттік бюджеттен
тиісті мөлшерде қаржы бөліп отыру.
Ең алдымен әлеуметтік мемлекет жекелеген топтарға, ұйымдарға, жүздерге
емес, қоғам мен адамдарға тұтастай қызмет етеді. Өйткені мемлекеттің асыл
қазынасы - адам өмірі, олрадың құқықтары мен бостандықтығы. Сондықтан да
мемлекет барлық адамдарға мүмкіндігінше бірдей мөлшерде игіліктер
көрсетеді, қоғамдағы ауыртпалықшылығы да теңдей бөлу әлеуметтік
теңсіздікті жеңілдетуге талпынуы керек.
Баянды дамыту аса маңызды құрамдас бөлігі – күшті әлеуметтік саясат
жүргізу. Біздіңше олар мыналарды көздеуі керек:
Халықтың экономикалық және әлеуметтік жағынан қауқарсыз жіктерге
мемлекеттік тиімді әлеуметтік қолдауды қамтамасыз ету;
Еңбекке жарамды халықтың неғұрлым жрғары жұмыс деңгейін қамтамасыз ететін
табыс табуына мүмкіндік беретін экономикалық жағдайды қамтамасыздандыру;
Медициналық қызмет көрсету мен жалпы білім алудың оңайлығын және
халықтың берілетін игіліктер мен көрсетілетін қызметтің түрлерін таңдап
алуының мүмкіндіктерін, олардың сапасын қамтамасыз ету.
Бұл мақсаттардың бәрі де маңызды, өйткені олар қоғамдық татулықтың
айқындаушы факторы болып табылатын орташа таптың ауқымды жішін
қалыптастыруға қолайлы жағдай жасауға жәрдемдеседі. Жаһандық тәжірбие
көрсетіп отырғандай, қоғамдық татулықтың негізгі – үкіметтің көпшілік
азаматтардың мүддесін білдіріп, соны қорғауы. Ал саяси немесе экономикалық
мүддені анық білдіретін кең әлеуметтік жіктерді жоқ елдерде үкімет қоғамның
негізгі жіктерінің арасындағы жалпақ шешімге айналады.
Тақырыптың өзектілігі:
Жалпы адамзаттық құндылықтар ең өзекті мәселелердің біріне айналып, жеке
дербес өзгешеліктермен көрінеді.
Міне, осындай мәселелерді талқылай отырып, жазылған дипломның
мақсаты: Болашақ әлеуметтік қызметкерлерге этика, мароль, адамгершілік
туралы білім беру және бұл білімді мамандандырылған қызметке қолдану.
Зерттеу жұмысының міндеттеріне тоқталар болсақ:
● маманданған топтар өкілдері мен бірлестіктердің жеке іс-әрекеті мен
жүріс-тұрыстарында нормативті қарым-қатынасты регломентациялау;
● әлеуметтік сфера мамандардың этикалық санасын қалыптастыру.
Зерттеу нысаны: Әлеуметтік қызметкердің клиент арасындағы белең алған
әлеуметтік көкейкесті мәселелер, оларға мемлекет тарапынан көмек көрсетіліп
жатқан жұмыстар.
Менің курстық жұмыстың объектісі: Болашақ әлеуметтік қызметкерлерді
кәсіби оқыту, әлеуметтік білім беру жүйесі.
Зерттеудің теориялық методологиялық негіздеріне тұжырымдама:
Әлеуметтік қызметкердің клиентке қатысты этикалық міндеттерінің негізгі
стандарттар технологиясының алғашқы құжаттарының бірі Әлеуметтік
қызметкердің және әлеуметтік педагогтардың этикалық кодексін ұсынады.
Кодексті өңдей отырып , әлеуметтік жұмысқа қатысты халықаралық құқықтық
құжаттарының негізгі мазмұнын есепке алу керек. Осы мақсатта Адам
құқығының жалпы Декларациясы(1948ж.),Саяси және азаматық құқығы туралы
халықаралық пакт (1966ж.), Бала құқығы туралы конвенция (1989ж.) және
басқа да құжатарды қарастырды.
Этикалық білім – әлеуметтік қызметкердің кәсіби қызметіндегі
қажеттіліктердің бөлігі. Оның қызметке деген қабілеттілік клиентке
үсынылған қызметтің сапасын доғарлату этикалық нормалармен сәйкес келеді.
МФСР Ассациясы мүшелерінің арасында және осы мемлекеттің әлеуметтік
қызметкерлер арасында этикалық проблемалар бойынша талқылау жүргізіліуде
міндеттер қойылды. Келешекте этикалық принциптердің өндеуде негізгісі
“әлеуметтік жұмыстың этикасы: принциптері және стандарттары” іске
асырылады, олар екі құжаттан тұрады: “әлеуметтік жұмыстағы этикалық
принциптердің халықаралық Декларациясы” және “Әлеуметтік қызметкердің
халықаралық этикалық стандарттар”.
Осы құжаттарды әлеуметтік қызметкер маманына байланысты негізгі этикалық
принциптер үсынылады. Олар басқа да саладағы өкілдер және әріптестермен,
клиенттермен, рекомендация жүргізу. Құжаттар әрқашанда тұзетіледі және
өзгерістерге ұшырайды.
Зерттеудің тәжірбиелік мәнділігі:
– Қазіргі кездегі әлеуметтік қызметкердің қоғамда алатын орны мен
маңыздылығы талқыланады;
– Әлеуметтік қызметкердің клиент арасындағы белең алған мәселелері,
олардың пайда болу себептері көрсетіліп, оларды шешу жолдары, құралдары
анықталады;
– Мұнда этикалық кодекстің мақсаты, міндеті, принциптері, стандарттары
және т.б. анықталынады.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс біздің мемлекетімізде жас және өзінің
гуманистік потенциалын толығымен алып көрсетілген жоқ, әлеуметтік қызметкер
арасындағы әлеуметтік қорғау қызметкері әлеуметтік мәрбесіне түнушілік ролі
өсуде. Көбінесе, өзін осы қайрымды қызметке арнай отырып, өзінің
отандастардың өмірлік қызметінің жағдайын жақсартуға қызмет іздеді, сонымен
қатар көбінесе көмек көрсетуге әлсіз болды. Осы әлсіздіктің салдары
көбінесе заңдылық базасының жетілмеуінен, әлеуметтік қорғаудың қаржылық
жүйесінің жетіспеушілігінен және әлеуметтік жұмыс маңыздылығынан және
әлеуметену мәртебенің жұмыс обьективтілігіндей жоғарғы құрылының жеке
өкілдері жағынан түсінбеушіліктің болуы, сонымен бірге әлеуметтік
қызметтіндегі клиенттің саның обьективті себептері бойынша бүкіл өседу.
Мұндай жағдай қалыпты деп санауға болмайды.Әрине, экономикалық
дағдырыс жағдайында кейбір мәселелерді шешу мүмкін емес – мысалы, өмірлік
сапаны жақсарту үшін клиенттің санын төмендетін және әлеуметтік бюджетті
жоғарлату мүмкін емес. Сонымен қатар, әлеуметтік қызметкердің сенімділік
негізінде маман сияқты жағымды қалыпқа салу профессионалдық қызметті құру
маңызды, олардың қайырымды істері үшін әлеуметтік қорғау жүйелері және
қоғамдық шектеулі ресурстары қолданылады.
Қазақстан Республикасындағы болашақ әлеуметтік қызметкерлерді
даярлауда оқудан тыс оларды адамгершілікке, әділеттілікке, адалдыққа,
ізгілікке, жауапкершілікке, гумандылыққа,мейрімділікке, сабырлыққа,
қоғамдық құндылықтарға игеру нәтижесінде, әлеуметтік қызметкер клиентке жан-
жақты әлеуметтік көмек көрсетеді.
Зерттеуде қолданылатын әдістер:
Әдістер – бұл мақсатқа жетудің қысқа жолы. Әлеуметтік жұмыстағы әдіс бұл
– клиентті қорғау мен көмек көрсету туралы алға қойған мақсатқа жетуді
айтамыз. Бұл жұмыста мен қоғамдық экономикалық, психологиялық-педагогикалық
және ұйымдастыру әдістерін қолдануы.
Қоғамдық-экономикалық әдістер клиенттің қызығушылығы мен түрлі мұқтажын
қанағаттандыруға байланысты. Психологиялық және педагогикалық әдіс – тура
емес, жанама клиентке, оның мінез-құлқы мен көңіл күйіне әсер ету арқылы
жүргізілетін әдістер түрі. Адамның санасына ақырындап әсер ету, тәрбиелеу,
оның өзгеруіне әкеп соғады. Үлкен маңызды әдістердің түрлері: дәлелдеу,
түсіндіру, кеңес, мысалдармен таныстыру, әлеуметтік терапия және оның
еңбектегі, лтбасындағы, топтық ойын түрлері.
Ұйымдастыру әдісі адамдардың мінез-құлқының себебіне байланысты болады,
яғни қоғамдық және еңбек тәртібі өз санасымен, ойлау қабілетімен жүзеге
асырылса, онда ол жауапкершілік пен борышын жүзеге асырады. Ондай шаралар
түсіндіру түрінде, ұйымдастыру түрінде өтеді.
І. Тарау Әлеуметтік қызметкердің маманданған этикалық көрсеткіштері мен
өлшемдері.
1.1.Әлеуметтік қызметкердің этикет праблемасына ғылыми көзқарастарды
талдау.
Әлеуметтік жұмыс түсінігі бірнеше мағыналы түсінігі бар, ол анықталған
қоғамдық құбылысты білдіруге қолданылады, қоғамдық ғылым бір өз теориясы,
методологиясы, категолриялық жүйесі, кәсіби әрекеті сонымен қатар оқу пәні
болады.
Әлеуметтік жұмыс :
1) сақтандырудан, қолдаудан әлеуметтік қызметте қиындықтары бар бөлек
тұлғаларға адамдар тобы және қоғамға жекелей және қоғамдық көмек көрсететін
әлеуметтік іс-әрекеттің түрі. Әлеуметтік жұмыста әлеуметтік және
гуманитарлық мәселелерді шешуге принциптерін және ғылыми бағыттар қатарын
қолданады.
2) көп деңгейлі сипатты оқу пәні, ол жоғарғы және орташа арнайы оқу
орындарында оқытылады, сонымен қатар әлеуметтік ортаның қызметкерлеріне өз
білімін жоғарылату жүйесінде де оқытылады. Оның мақсаты мен міндеттері
әлеуметтік жұмыс технология жүйесіндегі теориялық білімімен және керек
мәліметтер мен білетінін оқыту, болашақ әлеуметтік қызметкердің өз-өзін
тәрбиелеумен өзінің кәсіби сапасын қалыптастыры алады.
Әлеуметтік жұмысты адамдарды мемлекеттік және мемлекет аралық іс-
әрекеттің спецификалық түрі ретінде, тұрғындардың өмірін мәдени, әлеуметтік
және материалдық деңгейде қамтамасыз ету мақсатымен анықтауға болады.
Әлеуметтік қызметкер әлеуметтік жұмыс теория негіздерін пайдаланады.
Оның қайырымдылық, ұяты, адамгершілік, адамзаттық және әлеуметтік
әділеттілік сезім-талдылығы сияқты арнайы кәсіби және адамгершілік сапасы
болу керек.
Әлеметтік жұмыстың негізгі категориялары – көмек беру түсінігі.Әлеуметтік
жұмыс ауру адамдарға, әлеуметтік қамтамасыз етілмеген адамдарға қолдау мен
көмек қажет ететін адамдарға экономикалық, психологилық көмек көрсететін
нақты практикалық әрекеттің жиынтығы ретінде түсіндіріледі.
Жалпы әлеуметтік жұмыстың әрекет ретіндегі мақсаты адамның қоғамдағы
экономикалық, әлеуметтік, құқықтық қатынастарын реттеу, оған туындаған
проблемаларын жеңугекөмектесу және қолдау көрсету болып табылады. Ал
әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі мақсаты нақты әлеметтік процесстердің
заңдылықтарын, жұмыс істеу қағидаларын және дамуын, қоғамдағы жеке адамның
азаматтық құқығы мен бостандығын қорғау кезінде әсер ететін психолого-
педагогикалық және басқарушылық факторларының динамикасын зерттеу.
Әлеуметтік жұмыс саласындағы белгілі ресейлік маман С.И.Григорьевтің
айтуынша, әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі пәніне адамның жеке және
әлеуметтік субъективтивтілігінің өмірлік күшін қалыптастыру мен жүзеге
асыруға әсер ету заңдылықтары, сондай-ақ өмірлік күш пен оларды жүзеге
асыруға, реабилитациялауға арналған құралдарды біріктіру механизмін
жетілдіру жатады.
Одан да басқа айқындамалар ұсынылып отыр. Мысалы, профессор
П.Д.Павленектің ойынша, әлеуметтік жұмыс ғылым ретінде адамның іс-
әрекетінің салаларын көрсетеді дейді, ондағы оның қызметі әлеуметтік сала
және белгілі-бір шындық – мемлекеттік, қоғамдық және жеке ұйымдардың өзіне
тән әлеуметтік іс-әрекеттері, жеке адамның, отбасылардың, басқа да
қоғамдағы топтар менг жіктердің әлеуметтік проблемаларын шешуге бағыттылған
мамандар мен белсенділер туралы объективті білімді жасау және теория
жүзінде жүйелеуден тұрады.
Қазақстандық мамандардың пікірінше, әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі
объектісіне әлеуметтік топтар мен жеке адамдардың өмірлік мүдделерін жүзеге
асыруға әсер етуді реттеп тұратын және қоғамда әлеуметтік үйлесімділіктің
дамуына бағытталған байланыстар, өзара әрекеттестіктер, механизмдер,
тәсілдер мен құралдар жатса, пәніне әлеуметтік процестердің дамуының
заңдылықтары мен қағидалары, олардың қоғамда жеке бастың азаматтық құқығы
мен бостандығын қорғау кезінде әсер ететін әртүрлі факторлар динамикасы
жатады.
Көзқарастардың мұндай алуан түрлілігітүсінікті де. Ол әлеуметтік жұмыстың
дербес ғылым ретінде және оқу пәні ретінде Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
(ТМД) елдерінде әлі де болса қалыптасу, осы саладағы шетелдік тәжірибені
игеру кезеңінде екендігіне байланысты. Тек ірі еуропалық және солтүстік
америкалық жалпылама теоретика-методологиялық зерттеулерді ТМД елдерінің
ғылыми шеңберіне енгізудің өзі әлеуметтік жұмыстың он мыңнан астам
тұжырымдамаларды құрады.1
Жалпы әлеуметтік жұмыстың теориясының бөлімі ретіндегі пәніне адамдардың
күштері мен әлеуметтік маңызы бар қажеттіліктерін қалыптастыру мен жүзеге
асыруға, туындаған проблемалық жағдайларды жеңуге әсер ететін заңдылықтар
мен технологиялар болып табылады.
Әлеуметтік қызмет - әлеуемттік қатынас саласында адамдарға кәсіби көмек
көрсету үшін құрылған құрылым.
Әлеуметтік қызмет – бұл әлеуметтік өлшем жүйесі, сонымен бірге
мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдасқан құрылымдардың халыққа
әлеуметтік қызмет көрсету және олардың өмірлеріндегі қиын жағдайларына
көмек көрсету, азаматтардың ауыр жағдайды жеңіп өздерін жігерлендіруіне
ұмтылдыру.
Әлеуметтік қызмет көрсету қазіргі кезде мемлекеттік жүйенің халыққа
әлеуметтік қызмет көрсетудің ажырамас бөлігі, әлеуметтік саланың нағыз бір
жетекші дамыған қозғалысының компоненті. Қазіргі әлеуметтік қызмет
көрсетудің құрылған жүйесі – бұл қоғамның әлеуметтік маңызды саласы,
миллиондаған адамдардың көшпелі кезеңдегі қиындықтарын әр түрлі әлеуметтік-
адамгершілік қызмет тәсілдерімен, бейімделуге бағытталған, әлеуметтік
оңалту немесе жекелеген адамдарды, отбасыларды кіріс жиынтықтары белгілі
қиын, ауыр жағдайға тап болған адамдарға көмектесу.
Әлеуметтік қызмет көрсету, әлеуметтік қызмет жұмыстары әлеуметтк-
экономикалық қолдау, әлеуметтік – тұрмыстық көрсету, медициналық -
әлеуметтік, психо-педагогтік, құқықтық қызметтер көрсету өмірде қиын
жағдайға тап болған жекелеген адамдармен отбасылардың әлеуметтік
бейімделулері мен оқалуларын жүзеге асыру.
Әлеуметтік қызмет көрсету әлеуметтік-экономикалық қолдау, әлеуметтік-
тұрмыстық, медициналық-әлеуметтік, психологиялық-педагогтық, құқылық қызмет
көрсету, қиын, ауыр жағдайларға тап болған жекелеген адамдар мен
отбасыларды оңалтумен олардың әлеуметтік бейімделуін жүзеге асыру деп
түсіндіріледі.
Р. Баркердің әлеуметтік жұмыс сөздігінде әлеуметтік қызмет көрсету
өздеріне-өздері қажет қызмет көрсете алмайтын, біреудің көмегін қажет
ететін адамдардың қажеттілігінің орындалуына, олардың дұрыс жетілуіне нақты
әлеуметтік қызмет көрсету делінген.
Қазақстан Республикасында әлеуметтік қызмет жұмыстарын реттеп отыру үшін
негізгі болып, заңнама – нормативті актілер табылады:
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің 1993 жылғы 17-
қарашадағы № 57 “Жалғыз басты қариялар мен еңбекке жарнамсыз азаматтарға
үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшелерінің ережесін бекіту туралы”
бұйрығы.
“Жалпы типтегі мүгедектер мен қариялардың интернат – үйлерінің Ережесі
туралы” еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігі 1997 жылы 13-
тамызда бекіткен бұйрығы.
“Психо-неврологиялық интернаттық Ережесі туралы” еңбек және халықты
әлеуметтік қорғау Министрлігі бекіткен 1997 жылы 23-тамыздағы бұйрығы.
Әлеуметтік қызмет көрсету мынандай принциптерге негізделеді: атаулы, өз
еркілік, адамгершілік, приоритеттілік қиын жағдайға тап болған кәмелетке
толмағандарға кәрі адамдар мен мүгедектерге қызмет көрсету құпияны
жарияламау, аурудың алдын-алу бағыты: адам мен азаматтың құқығын сақтау;
әлеуметтік қызмет көрсету тәртібінің барлық түрлерін ұстану.
Әлеуметтік қызметтің негізі әлеуметтік жүйе ретінде түр құрылымын түсіну,
әлеуметтік қызмет көрсетудің түр мен тәсілдерін анықтау, халыққа жекелеген
мекеме құрылымдарында әлеуметтік қызмет көрсету; аумақтық және ведомстволық
элемент жүйлерімен әлеуметтік қызмет; әлеуметтік қызмет көрсетуді
ұйымдастыру; әлеуметтік қызмет көрсетуде ресурстық қамтамасыз ету.
Айтылған жүйелік және әлеуметтік қызмет көрсету элементтерін тұрақтылық,
нақтылық, сапалы айқындылық, халықты тиімді әлеуметтік қолдауға
бағытталған. Сондықтан да әлеуметтік қызмет көрсетудің мәні мекмелердің
халыққа әлеуметтік қызмет көрсетуі, нақты аталған әлеуметтік қызмет әр
түрлі субъектілердің әлеуметтік жұмыстары. Әлеуметтік қызмет құру мәселесі
аумақтық сонымен бірге ведомствалық позициядан қаралу керек. Әр түрлі
Министерлікпен ,ведомоствалардың әлеуметтік қызметі аумақтық әлеуметтік
сеттің ажырамас бөлігі болады. Бұндай аймақтық бүгін жиі болып саналмайды.
Халыққа әлекметтік қызмет көрсетудің мекемесі екі әкімшілік бағынышта
болады және көп қаржыландыру көрсету көздері болады. Алайда тәжірибе
жүйелік әлеуметтік қызмет төңірегінде бөлек ведомствалар барын айта алады:
денсаулық сақтау, білім беру, МВД, халықты жұмыспен қамту және т.б.
Қазіргі заманда мүдделі болып ресми құжаттар мен әр түрлі министерствалар
ведомоствалардың әлеуметтік қызметке бар қатысы бар мәселелер бойынша
болады. Оларды сарапатау әлеуметтік қызметті дамыту мен ұйымдастыруда екі
ерекшелік барын көрсетеді.
Әлеуметтік қызметті халықтың жекелеген санаттарына – жастарға, балаларға,
әйелдерге, отбасыларға және т.б. сет құру қажеттілігіне талпынысқа
негізделу.
Әлеуметтік қызмет көрсетудің аумақтық жүйесін құру қажеттілігіне
негізделген олар мемлекеттік, жергілікті, қоғамдық және жекелеген мекемелер
мен кәсіпорындардың әлеуметтік қызмет көрсетуде олардың ведомоствалық
бағыныштылықтарына қарамай үйлесуге және өз қызметтерін жөндеп отыруға
талпыну.
Әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі қызметінің екі тобы бар:
- қызмет – жұмыстарының негізгісі (профилактикалық, әлеуметтік-оңалту,
бейімделу, қорғап-күзету, әлеуметтік қамқорлық);
- мәдени – адамгершілік қызметтері (жеке тұлға ретінде адамгершілік).
Бұндай тәжірибелік жүзеге асыру әлеуметтік қызмет көрсетудің барлық
элементтерімен түр деңгейлерімен тығыз байланысты. Әлеуметтік қызмет
көрсетудің қызметтері макро және микро деңгейлерімен әлеуметтік қызмет
көрсетудің негізінде көрінеді. Әлеуметтік қызметтің негіздері олардың
мақсаттық бағыттарына, қызмет саласы мен әрине әлеуметтік қызметтің
клиенттерінің контингент спецификасы байланысты бөлінеді.
Шаруашылық экономикалық байланыстар қарқынды ыдырай бастады. Мүліктік
дифференцация процесі жеделдетіліп ұлтаралық келіспеушілік орын ала
бастады. Сөйтіп қоғамда терең әлеуметтік наразылықтардың қалыпты алғы
шарттары пайда болды. Әлеуметтік шиеленістердің өсуіне әкелді. Осындай
жағдайда әлеуметтік ортада реформа жасап, халықты әлеуметтік жағынан
қорғаудың тиімді жолдарын жасау қажеттілігі туындайды.
Өркениетті қоғамның ерекше көрінісі ретінде әлеуметтік жұмыс мәселелері
бой көтерді. Адамның тарихи және өзіндік есейуі диалектикалық процесте
көрінетіні белгілі. Ол дегеніміз, біріншіден,адамның адамзаттық
деңгейіндегі әрекеті болса, екіншіден, өзіндік біркелкілігін сақтай алу
деген сөз.
Жалпы адамзаттық құндылықтар ең өзекті мәселелердің біріне айналып, жеке
дербес өзгешеліктерімен көрінуі ерекшелене бастады. Олар өзара тығыз
байланысты. Өйткені әркім мөзіндік ерекшелігін көрсетіп, даралана алмаса
адамзат туралы жалпы адамзаттық құндылық туралы айту да мүмкін емес.
Сонау Платон мен Аристотель ертедегі Христиандық социал – утопистер Кант
пен Гегель, Маркс идеяларынан бастап, әлеуметтік әділеттілік мәселесі жалпы
адамзаттық құндылық қатарына енеді. Бірақ оның түсінілуі, жүзеге асуы
жөніндегі ой-пікір бірдей емес, тіпті белгілі дәрежеде қолайлы жағдайлар
жасалған адам құқы жөніндегі заңдар жүйесі қалыптасқан қоғамның өзінде де
қоғам мүшелерінің көпшілігі өмір сүру деңгейлеріне қанағаттанбайтындығын
білдіріп отырады.
Көптеген әр түрлі бейнелер арасындағы қазіргі қоғамның жағдайын және
тенденциясын дамуын анықтауда екі ерекшелік бар. Олардың мағынасын бағалау
қиын.
Оның біреуі мемлекеттік қызмет әлеуметтік құжаттарға және әлеуметтік
бағыттылықққа ие болады. Яғни, даму приоритеттерін анықтау кезінде
қоғамның жоғары құндылығы ретінде адамның қажеттіліктерін есепке алады.
Осыған сәйкес мемлекеттік әлеуметтік саясат құрылады. Қандай бір
өркениеттік қоғамның ажыратылмайтын саласы болып әлеуметтік қорғау
жүйесінің эфективті және тармақ құру болып табылады. Басты мақсат қиын
жағдайларға тап болған индивидтерге, топтарға күнделікті және жан-жақты
көмек көрсетеді.
Екінші бір ерекшелігі бұл кәсіби қызметкерлер әр түрлі бейнедегі саланың
этикалық бағалау өлшемдерін қоғамға әкелу күшие түсті. Тек кәсіби
ассосация бірліктік. Осы сұрақтар бойынша тек пікірлерін айтпайды,
сонымен қатар әр түрдегі кәсіби этикалық кодекстер немесе стандарттар
қабылдайды.
Сұрақтар арасында кәсіби қызметпен байланысты адамдардың өзара қарым-
қатынасының жетілдіру тоқтаусыз шешім қабылдауды қажет ететін – бұл
конструктивті жағдайда тұлғалар арасындағы қарым-қатынас құруға ұмтылу, әр
түрлі жағдайда кәсіби әрекетті реттей білу. Осыған байланысты нормалық
этикаға сәйкес әлеуметтік қызметтің кәсіби әрекеті туралы өте терең сұрақ
туандайды.
Әлеуметтік қызметтің этикалық бағалау қызметінің міндеті, яғни әлеуметтік
жұмыс қайырымдылық болған кезде жеке тұлғаның және олардың бірлестіктері
жағынан мейірімділік актісі болған кезде маңызды болған жоқ.
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыс қоғымының және мемелекеттің ажырамас
бөлігі, бұл әлеуметтік қызметкерлер саясатқа, экономикалық қоғамның
әлеуметтік құрылымына және қоғамдың қарым-қатынастарға қосылады, халықты
әлеуметтік қорғау саласында этикалық нормативтік қызметтерін
формализациялау үшін қажеттіліктер пайда болады. Соған сәйкес мемелекет
және қоғам үшін барлығы әлеуметтік институттарға, әлеуметтік қорғау
институттары және әлеуметтік жұмыстарға басты міндеттерді орындайды –
социумды сақтау және стабилизациялау міндеті, болашақта жан-жақты дамыту
үшін қоғамдық қарым-қатынастарды қолдау және гармонизациялау және
шарттарды қамтамасыз етуге, яғни жағдайға байланысты мемелекетті қауыпсыз
және стабилділікті қамтамасыз ету факторлырының бірі.
Кәсіби қызметкерлердің қандай да бір гумандық және адамгершілік саласында
адамгершілік нормаларының ерекшелігін құру және анықтау туралы айта кету
керек пе?
Осы сұрақтар екі түрлі шешеуге болады. Классикалық подход, мұнда кәсіби
қызметтегі этика сұрағын қарасытарды, бұл қызметтін мазмұнына қатысты және
этикалық бағалауға әкеліп соқтырады. Яғни өзі оның қоғам үшін бағалы. Бұл
жағдайда біз кәсіби қызметкерлердің этикалық ерекшелік саласында
басқармаймыз, керісінше жалпы адамзаттың нормаларын және стандарттартары
мен ең бастысы - сол құндылықтарымен яғни, база ретінде қазіргі қоғамды
басқаруды және қабылдайды.
Екінші – инновациялық – бұл подход қызметкерлердің нәтижесін бағалауды
ұсынбайды, сонымен қатар қызметкерлердің өзін, оның мәнін және мазмұнын –
оның мақсаты және міндеттерін, мотивтерін, құралдары және әрекеттері
қойылған мақсатқа жеті үшін мекеменің және мамандардың қабылдауы бұл
қарапайым шараларда қоғам және мемлекет немесе әр түрдегі ресми және ресми
емес ұйымдар жағынан бақылаудың пәні болмайды.
Әлеуметтік жұмыстарда кәсіби әрекеттің этикалық регламентациясын қажет
ету бақыланады. Осы құбылыстардың басты себептерін мыналарды есептеуге
болады:
1. Біздің еліміздің жалпы рухани және адамгершіліктік құлауы жағымды
құндылық бағдарларын құлдырауы қоғамдық мүше ретінде әлеуметтік
қызметкерлердің нақты адамгершілік бейнесіне әсер етпейді. Қазіргі
Ресейлік қоғамның даму шарттары, мұнда адамдар үшін бірінші кезекте
жеке жетістіктеріне жетуге ұмтылу, осы үшін барлық мүмкіндіктерін
қолдану, ал басқалар үшін қандай шаралармен болмасын физикалық
жағынан өмір сұру. Қоғамның моральдық өзін-өзі құлдырауы жаңа
гуманистік құндылықтарға қарағанда тез жүреді. Тарихи практика
көрсеткендей, мұндай кезеңде этикалық нормалардың жоғарлануы тұлғаның
әлеуметтануы және тәрбиелеу процесінде бейімделуі заңды және
объективті түрде екінші жоспарға көшу.
2. Біздің елімізде әлеуметтік жұмыстың жоғары статусы және пристижі
жоқ. Бұл біз елімізде жас мамандық болғандықтан түсіндірілмейді.
Мұның себебі олардағы заңдылық базаның жетпеуі, әлеуметік
қызметкерлердің және әлеуметтік қызметтің жеке тұрлерінің саны
жетпейді. Мұнда кадрлар ісіне де байланысты, олар өздерінің
міндеттерін әрқашанда сауатты және толық көлемде орындалмайды:
әлеуметтік қызметкерлер көбінесе практикалық және теориялық дайындық
жұмысына жеберілмейді, жұмыс процессі және одан кейін квалификацияны
жоғарлату курсында отырып кәсіби қызмет дағдысын алады, олар ЖОО-
дарға немесе орташа арнайы оқыту мекемелерінде оқытылады.
Бірақ кәсіби дайындығына ғана байланысты емес, яғни мамандардың
квалификациялық деңгейде. Ондай жұмыссыздық жағдайында бюджеттік
ұйымдардың еңбек, жұмыскерлеріне төмен деңгейде ақы төлеу, (оған
әлеуметтік қызметке де қатысты) зейнетақы және еңбекақының кешігіп
төлеуі немесе төлемеу жағдайда, әлеуметтік жұмысқа кездейсоқ адамдар
келеді. Мұнда берілген қызмет түріне моральды дайын емес, тек олар
үшін алдына тұрғын мақсатын қиын жағдайын өткізу, өмір сүру қандай да
бір жұмыстарын бағалауға ұмтылу. Осындай әлеуметтік қызметкерлер
еңбекке деген сәйкес мотивациясының болмауы, тек біздің кәсіби
міндеттерін орындайды.
3. Әлеуметтік жұмыстың кәсіби арнайы түрінде Еуропа мен Америка
елдерінде құрылады. Біздің еліміз үшін ең бастысы мемлекеттік
тәжірбиесін оқыту. Бірақ әрбір мемлекет әлеуметтік қорғаудың
жағдайында өз жолымен жүрді, сонымен қоса жергілікті жағдайлар,
халықтардың қажеттілігі және оларды қанағаттандырудағы мүмкіндіктің
болуын есепке алу. Сонымен қатар әлеуметтік қорғау шетелдік
модельдерін біздің елде өзінің қолдаушылар бар.
4. Әлеуметтік институт автономды болмайды: ол мәнділігі, мазмұны және
бағыттылығы бойынша әр түрлі мемлекеттік және мемелекеттік емес
құрлылымымен байланысты. Мемлекеттік және жергілікті органдар билігі
әлеуметтік жұмысқа мықты өзара әсер етеді, әлеуметтік қызметтің
қандай қызмет істеуін ғана анықтамай, сонымен қатар қандай да
әлеуметтік топтар олардың өзара әрекетіне объект болады. Осы өзара
әрекеттер қандай түрде болуы керек, қандай жағдайда, қандай мерзім
және қандай объектіге көмек көрсету керектігін көрсетеді.
Міндетті түрде ішкі институттарға тәуелді болғандар бірінші кезекте
мемлекеттік құрылымдардан жергілікті органдар билігі және экономика
жағдайы, бұлар көлемді және қаржыландыру жағдайларын, тәртібін
анықтайды. Әдеуметтік жұмыстар онымен жүйелілік құндылық толығымен
бөле алмайды. Мысалы, нарықтық экономика заңға сүйенеді, бұл
негативті құбылыстардың салдары бар, бұған жұмыссыздық сияқты,
халықтың жарты бөлігінің кедейленуі және тағы да басқа.
5. Адамзат қызметінің қандай да бір саласын тек этикалық регламентацияға
сәйкесінше эффективті функциялауға болады. Сондақтан әртүрлі саладағы
кәсіби қызметкерлердің белгілі бір этаптар оладың кәсіби этикалық
кодекісін дамуының пайда болуы, бұл жалпы адамзаттық құндылықтардың
және этикалық нормалар базасында өздерінің нақты жағдайлары реттеледі,
қоғаммен қабылдануы кездейсоқ емес. Әлеуметтік қызметтің арнайы түрі
болып табылатын, әлеуметтік өзінің тарихи генезисі, мәні, салдары
бойынша адамзаттың өзара әрекетіндегі ерекше түрі. Әлеуметтік
жұмыстың жеке тұлғаға, топқа немесе социумға бағытталуына қарамастан
жалпы қоғамның қызығушылықтары өткізіледі. Осы қарым-қатынаста,
әлеуметтік жұмыстың жалпы моральдық нормаларының көзқарасымен
бағалануы мүмкін. Бірақ өзінің мүмкіндігімен қорғалуымен қарым-
қатынас бойынша қоғамдық мораль мен гумандылықтың пайда болуы және
болашақта адамға міндетті түрде бағытталуы әлеуметтік жұмыстың
өзінің өздігін жеңе білуі керек.
6. Ескеру керек, яғни әлеуметтік қорғау саласында қызметтер арасында және
оның соңғы нәтижеде этикалық байланыс тығыз, бұл тек әлеуметтік
қызметтің мақсатынан ғана таңдамай, сонымен қатар оған жету
құрамдары бар. Қоғам гуманды болуы үшін адамзат өміріндегі барлық
салаларында гуманизм және этика принциптерін жекешелендіру.
Дегенмен моральды жағымды мақсаттың болуы және адекваттық
құралдардың талдауы әрқашанда сәттілікке кепілдік берілмейді.
Солай болғандықтан кейде алдын ала болжау қиын әлеуметтік қызметтің
қызмет нәтижесі клиентпен қандай бейнеде қолданатындығын осы барлық
жауапкершілікті оған алдын ала болжау қиын арттыруға болмайды.
Мұнда әлеуметтік қызметтің этикалық ориентирлік қызметі маңызды:
ол өзінің әріптестері және қоғам алдында жақсы болуы керек, ал оның
қызмет нәтижесі адамға қарсы қолданбауы керек. Кәсіби қызметкер
ретінде әлеуметтік жұмыс дискредитерленбеген.
7. Әлеуметтік қызметінің барлық түрленіне сәйкес адамдарға бағытталған,
яғни индивидттер, топтар немесе қоғамдық проблемалар алдында тұрған
шешудегі тәсілдердің бірі болып табылады. Дегенмен басқа қызмет
түрлерінен айырмашылығы бұл жай адамдармен жұмыс істмейді, ол
өмірдегі қиындақтармен байланысты проблемалары бар ерекше адамдар.
Осы салада жұмыс сәтті болуы үшін маманнан ресми көзқарасты, өз
клиенттерін түсіне біру және оған уайымына ортақтасуы қажет етеді.
Сондықтан маманнның еңбегі әлеуметік жұмыс саласында органикалық
бірлікті оның квалификациясы және ерекше рухани сапасын жоғары
моральдық жауапкершілік сезімін болжайды, адамның құқығын қорғау
бойынша өзінің кәсіби міндеттерін орындайды.
8. Әлеуметтік жұмыс кәсіби қызмет түрлерінің индивидуализация еңбегінің
жоғары дәрежесіне қатысты. Осыған қарамастан әлеуметтік қызметтер
еңбек коллективтің мақсатыны жетуі бойынша әріптестермен бірге
қатысады. Клиент алдында әлеуметтік қорғау мекеменің және мемлекет
қызығушлықтарын ұсынады, ол өзінің күнделікті автономды. Бұл деген
әлеуметтік қызметкер өзіне-өзі толығымен ұсынылмайды, бақыланбайды
және бағынбайды, бірақ қызмет жанама түрде бақылануы мүмкін. Солай
болғандықтан ол клиентпен көзбе-көз іске асырады. Бұл жағдайда
әлеуметтік қызметкерлерден клиентпен және оның әлеуметтік ортасымен
қарым-қатынас ережелері және этикалық нормаларды байқауды және
ерекше дағдыларды қажет етеді.
9. Әлеуметтік қызметкерлер қызметі шыармашылық сипаттамаға әкеледі. Және
әрқашанда формалды технологиялық схема шеңберінде шығармашылыққа
және инициативаға - орын бар, бұл әрбір клиентпен қайталанбайтың және
оригинальды жұмыс істейді. Жұмыстың эфефиктивтілігі көбінесе маманның
мамандықтың мәнін және оның шығармашылықтың қабілеттері және өз
кезінде әлеуметтік детерминирует клиенттің рухани және материалдық
жағдайын қабылдайды және түсінушіліктен байланысты. Сондықтан солай
болғандықтан біз шығармашылық процеспен жұмыс істейміз, барлық НЮАНС-
ды қалыптастыру мүмкін емес. Және солай болғандықтан кездейсоқ
адамның мамандығын пайда болу мүмкіндігін ескеру мүмкін емес. Солай
болғандықтан қызметтін ішкі этикалық регламентациясы болуы керек. Осы
себептен этикалық нормаларды және ережелерді қабылдау және өңдеу
туралы актуализация сұрақтары үшін лайықты болып табылады. Бұл әрбір
әлеуметтік қызметтер және халықты әлеуметтік қорғау органдарының өзара
әсеріне және қызметін реттейді, олардың басқа институттармен өзара
қарым-қатынасы болады.
Біздің елде экономиканы реформалауды нарықтық рельстерге ауысу қоғамда
моральдық қарым-қатынасының маңыздылығын құрды. Адамның жетекшілендіруге
ұмтылу өзінің этикалық нормаларда әрекеттену шынайы. Бірақ әртүрлі ішкі
жағдайларға ол толығымен немесе жартылай басым болуы мүмкін. Сондықтан
әлеуметтік қызметтің жоғары этикалық позициясының жоғары көрінуі,
әлеуметтік қызметтің клиентке адамгершілік қарым-қатынасының дайын болуы
олардың біздің қоғамда аморальды сауықтыру ісі енгізілді.
Әлеуметтік қоғамның барлық салаларында этикалық проблемалар пайда
болды: клиенттерге немесе топтық клиенттерге әлеуметтік қызмет көрсету
бойынша практикалық қызмет саласында, мекеме және ұйымдарға әлеуметтік
қорғау жүйесіне қарым-қатынасы бойынша ішкі өкілдермен және
әріптестермен өзара қарым-қатынасы демеушілер, әлеуметтік саясатты
қалыптастыру және өңдеу саласында оқытушылық қызметінде оларға зерттеулер
жүргізілді.
Прогрестің басты көрсеткіштерінің бірі ол қоғамның моральдық жағдайы.
Қазақстанның халқы әлеуметтік жұмыстың институтын объективті түрде қажет
етеді, олардың қажет болған жағдайда оның қызығушылықтарын қорғауға дайын,
дегенмен қазіргі өркениетті қоғамды дамыту және іске асыру мүмкін емес.
Осы позициядан қарастыра отырып, әлеуметтік жұмыс әлеуметтік феномен
ретінде тек әлеуметті ғана ұсінбайды, сонымен қатар қоғамдық дамудың
маңызды этикалық факторларда болады.
Қазіргі кезеде жоғары және орташа арнайы оқитың мекемелеріндегі курстық
және факультеттерде халықты әлеуметтік қорғау саласында жұмыс үшін әр
түрлі профилде және деңгейдегі мамандарды жоғары квалификациялаулар
дайындайды. Қандай да бір адамның қызметі жоғары адамгершілік ретінде
болуы мүмкін. Сонымен қатар моральды болуы мүмкін. Онда мақсатқа жету үшін
қандай әдістер мен құралдар қолданады, қандай мотивтер қызметі анықтайды
және әлеуметтік практикада оған жетуге қандай образда қолданатындығын
байланысты. Әлеуметтік жұмыс өмірінің барлық аспектілерін тигізеді, оның
өмірін әлеуметтік белсенділігін, өзін-өзі сыйлаушылықты және лайықтық
сапасын көтеруге ұмтылады. Бірақ әлеуметтік жұмыс күші мынандай жағдайда
ғана пайда әкеледі: егер олар тек тұрғындардың қызығушылықтарына қызмет
етеді және теория және практикалық барлық деңгейлерінде адамгершілік
терең қарастырылады.
Негізгі кәсіби этиканы концептуалдық арасында және практикалық қызметтегі
шынайы іске арысрудағы үзілісті женудің басты рөлін барлық деңгейдегі
әлеуметтік қызметкердің кәсіби дайындықтың жүйесі ойнайды – әлеуметтік
қызметкерден міндетті түрде әлеуметтік, медициналық, психологиялық-
педагогикалық және тұрғындарғы тұрмыстық қызмет көрсетеді, маманға дейін,
кәсіби қызметін технологиялық және теориялық немесе негізгі әлеуметтік
саясатты өндеумен, кадрларды оқыту және дайындаумен қолдары бос емес.
Осыған байланысты әлеуметтік жұмыс этикасы кәсіби қызметтің басты
құраушылардың бірі және оқыту немесе ғылыми пән ретінде әлеуметтік қорғау
саласындағы мамандарды даярлау кезіңде негізгісі болып табылады. Қазіргі
жағдайда адамдардың өзінде психологиялық өзгерістер болуда: олар әлеуметтік-
мәдени, экономикалық, ұлттық-этикалық, материалдық-тұрмыстық сипаттардың
индивидуальдық – тұлғалық түрге ие болады. Бұл әлеуметтік жұмыс
институтының кәсіби дамуын, кәсіби дайындықты және кәсіби кадрларды қайта
даярлауды, әлеуметтік саладағы мамандарды қажет етеді.
Әлеуметтік қызметтің профессионализация кезіңде әлеуметтік жұмысты
дамыту және пайда болу мәселелерін ғана қызығушылық тудырмайды, сонымен
қатар жеке мамандардың ерекшелігіне, сапасына және құрылымына, оның өзін
дамытуға және қызметіне дайындығына қызығушылық білдіреді. Осыған
байланысты берілген аспектілер бойынша кейінгі жылдардағы зерттеушілерді
атап көрсетуге болады: С.А.Беличёвой, В.Г.Бочаровой, Б.З.Вульфова,
С.И.Григорьева, Л.Г.Гусляковой, И.А.Зимней, В.И.Жукова, В.В.Колкова,
Н.П.Клушиной, П.Д.Павленка, Л.В.Топчего және тағы басқалар.
Әлеуметтік мекемелер, қоғамдық ұйымдар, қорлар әр түрлі бағдарламалардың
ашылуы тек мынадай жағдайда ғана нәтижелі қатысады, егер бұл жұмыспен тек
адамның қайырымдылық идеялары гумандылықпен ғана айналыспайлы, сонымен
қатар тұлға бұны кәсіби түрде істейді және істей алады. Берілген мақсат
және нақты міндеттер он жыл ішінде кітептың авторының жетекшілігімен іске
асырылады: бұл көптеген аймақтардағы ғылыми ізденіс және тәжірбиелік
нәтиженің ізін жалғастырушы.
Кейінгі жылдары қызметтің ғылыми және тәжірбиелік сұрақтар көтерілуде, яғни
кәсіп, тұлға ретінде қандай әлеуметтік қызметкерлер қажет? Әлеуметтік
қызметкерлерді дайындаудың ауқымды тәжірбиесі әлемнің әр түрлі аймақтарында
оқытылады. Сонымен қатар бұл нақты сұрақтар оқу жоспарлары, бағдарламалар,
жаңа стандарттарының тиімділігімен байланысты туындайды. Осы кезең
ішінде біздің жағдайда әлеуметтік-экономикалық, мәдени-этникалық,
демографиялық және басқа да қоғамдық даму ерекшеліктьерін есепке ала отырып
қоғамдық және ғылыми шеңберде берілген мәселені қояды.
Қазіргі кезде әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік қызметін кең ұғымды
қарастыруды – ол әлеуметтік саясаттың локализатор және құрама ретінде –
сөзсіз. Сонымен қоса қазір тұқлға ретінде кәсіби маман ретінде қандай
маман іске асырылады және келешекте дамытатың немесе басты мақсатты қоғамда
жетілдіреті.
Бұл берілген мәселе өзекті. Сонымен бірге ол келешекте ғылыми зерттеулер
және тәжірбиелер саласында дамытуды қажет етеді.
Біздің зерттеулерді объектісі ол әлеуметтік қызметкерлерді кәсіби
оқыту, әлеуметтік білім беру жүйесі болады; ал пәні – бұл көп деңгейлі
даярлау жүйесіндегі кәсіби маман ретінде әлеуметтік қызметкердің жеке
тұлғасын дамыту және қалыптасу процесі.
Міндеттерді және мақсатты қоюдағы методологиялық принцптердің бірі ол
антропологиялық подход. Қазіргі жайдайда бірінғай кешенді пәнде адам туралы
интеграциялық ғылымның тәжірбиелілігін қажет етеді – ол антропология.
ХІХ ғасырда Л.Фейербах философияға антропологиялық принцпті жүргізді.
Жаңа философияны басты категориясы ретінде оған адам категориясы
негізделген болатын. Ол былай деп жазған: Жаңа философия адамға айналуды,
сонымен қатар адамның базисі ретінде табиғатты да, соған сәйкес
антропологияға айналдырады. Оның ішінде физиолгия әмбебап ғылым.
Антропология Л.Фейербахтың түсінуінше, адамдық білімділік кешенің іске
қосатын адам туралы әмбебап ғылым.
Ресейде антропологиялық принцпті ізденуші философияда Н.Г.Чернышевский
болған. Антрополргиялық принцптің жағдайын М.Шелер іске асырған. М.Шелер
бойынша адам бұл әлем және өзін-өзі басым болуы. Адам – бұл принципиальды
аяқталмаған тіршілік, әлем үшін әрекет мүмкіндігі үшін ашық, яғни таңдау
жасауға мәжбір және қабілетті.
1.2 Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік құндылығы.
Әлеуметтік жұмыс профессионалдық қызметте жиі кездесетін түрлерге
жатады. Мұнда көбінесе қызметкердің тиімді және үлгерімділігін анықтайды.
Сондықтан әлеуметтік қызметкерді оқыту процесінде мамандықтың маңыздылығын
ғана көрсетпейді, сонымен қатар тұлға ретінде рухани-адамгершілік
құндылықтарын қалыптастырады. Қазіргі әлеуметтік қызметкер өзіне
профессионалдық білімін және дағдыны, жеке қасиеттерді міндетті түрде
есепке алады.
Әлеуметтік жұмысты таңдай отырып жастар осы мамандық туралы толық
мағұлмат алуы керек. Әлеуметтік қызметкер қиыншылықтарға қарамастан ол
адамдарды жақсы көре ме? Адамдарға жақсылық істей ала ма? Адамдардың
күнделікті бақытсыз жағдайларды төзе алуға дайын ба, сонымен қатар бұл
адамгершілік сұрақтарды мамандық таңдағанда шешуі қажет. Сондықтан
әлеуметтік қызметкер мамандығын таңдаған кезде адамгершілікті реттеуді
қажет етеді, яғни қате таңдауды негативті салдарын болдырмайды. Солай
болғандықтан мамандық таңдау - әрбір адамның өміріндегі маңызды қадам және
әсіресе жастар үшін өзінің күшіне сәйкес саланы таңдау өте қиын.
Мамандық таңдау үшін әуестік қызмет ету мүмкін - болашақ маманның
жеке рухани-адамгершілік құндылықтарының өзіндік образдық табиғи байланысын
үйлестіреді. Егер адам саналы түрде әлеуметтік қызметкер мамандығын өз
қалауынша және тұлғалық құндылықтарға сәйкес таңдаса, онда ол үшін
моральды жағынан ауыр болмайды.
Әлеуметтік қызметкер және оның клиенті ең бірінші рет клиенттің
өміріндегі өте қиын жағдайда кездеседі, яғни адамға қауіп төнген жағдайда
кездеседі. Клиент үшін әлеуметтік қызмет мекемесіне келу ол үшін сыннан
өту болып табылады. Солай болғандықтан бұл мәселені сәтті шешу үмітін
ғана білдірмейді, сонымен қатар өзінің жауапсыздығын мойындайды, яғни
өзінің тәуелді болғанына қарамастан адам ішкі дүниесін мойындағанмен бұл
әрқашан да тұлға үшін мойындау өте қиын. Бұндай жағдайда әлеуметтік
қызметкердің клиентті өзінің күшіне және өз-өзіне сенімсіздікті жеңе ала
ма, өзіне сенімді бола ала ма, өзінің қоршаған ортасы жағынан өзінің қадір
қасиетін сақтай ала ма, мұндай кезде әлеуметтік қызметкердің жеке
адамгершілік құндылықтарына тәуелді.
Массалық этикалық пікірді жоғары бағалау және адамгершілікті
көрсетуге сәйкес шара ретінде әлеуметтік қызметкердің моральдық деңгейі
бар.[1] Сірә, әлеуметтік қызметкердің моральдық деңгейі ортадан жоғары
болуы керек, яғни бұл оған адаммен қарым-қатынасқа түсуге мүмкіндік
береді. Солай болғандықтан адам моральдың жоғары деңгейі арқылы басқа
адамды түсінуге көмектеседі.
Әлеуметтік қызметкер өз жұмысына кірісерде, өзінің қызмет дәрежесіне
тәуелсіз, клиент пен қоғамға жақсылық әкелуі керек. Маман ретінде,
әлеуметтік қызметкер ең біріншіден, клиентке шешілетін мәселелер
приоритетін анықтауға көмектесіп, туындайтын қажеттілектерді реттеп,
көмектесіп, сондай – ақ, клиентті өзіндік көмек көрсету қызметіне қатыстыру
шараларын қолдануы керек. Әлеуметтік қызметкер клиент пен қоғам
жетістіктері үшін жауапты болады. Оның жауапкершілігі клиент
жауапкершілігінен әлдеқайда күрделірек. Себебі, клиент тек өзінің қара
басының жетістігін ойласа, әлеуметтік қызметкер қабылданған шешімдердің тек
клиент үшін ғана емес, барлық қоғамдық мүдделерге де жауапты. Әлеуметтік
қызметкер мен оның клиентін жалпы бір мақсат біріктіреді. Бірақ
әлеуметтік қызметкер клиентпен бірге өз алдында әрекеттің белсенді
бастамасын бейнелейді. Әлеуметтік қызметкер және оның клиенті әріптес
болып табылады, бірақта маман мәселелерді шешудің әдістері мен
тәсілдерін біледі. Ол өзінің қарым-қатынасы бойынша азамат, тәрбиеші,
көмекші, жетекші ретінде өзін көрсетеді. Бірақ та әлеуметтік қызметкердің
жағдайын әлеуметтік рольдер және қарапайым қажеттіктер арқылы ғана
ақталмайды, сонымен қатар оған моральдық құқығын беретін адамгершілік
қасиеттері ақталуы керек.
Әлеуметтік қызметкердің басты тұлғасы болып адамның ішкі, рухани
құндылығы ретінде адамгершілік болып табылады. Оның моральдық және
этикалық қажеттіліктерге сәйкес адамдарға жақсылық көрсету, ігілікті
істерді істеу керек.
Медицина қызметкерлері белгілі сөйлемді жиі айтады: егер ауру
адамға дәрігердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол дәрігер емес.
Бұл жағдай әлеуметтік қызметкерге қатысты. Егер клиентке әлеуметтік
қызметкердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол клиенттің сенімін
ақтамайды, онда мұндай әлеуметтік қызметкерге әлеуметтік қорғау
қызметінде орын жоқ.
Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік сезімі 3 қажетті
компоненттерден тұрады: адамгершілік білімі, адамгершілікті сендіру және
адамгершіліктік қажеттілік.
Адамгершілік білімі. Этика, мораль және адамгершілік туралы білім
негізін, оның ішінде маманданған қызмет облысында әлеуметтік қызметкер
оқыту процесі кезінде орташа мамандықта, жоғарғы білім мекемесінде және
квалификацияны жоғарлатудың факультетінде және курстарда білім алады.
Болашақ маман адамгершілік мәнін ұғынады, ол өоғам туралы мазмұны және
функциясы жайлы мәлімет алады, өзіндік адамгершілік нормаларын
қызметкерлермен салыстырады, өзінің адамгершілік позициясын түзетеді.
Жоғарғы оқу орындарында курсты өтпеген әлеуметтік қызметкер өзінің
интуациялық жақсы мен жаман түсінігін басшылыққа алады. Профессионалдық
этика қажеттіліктеріне сәйкес оған өзіндік моральдық орналастыруға
мүмкіндік береді; бірақ бұл күнделікті бола бермейді.
Моральдық норма білім моральдық әрекетті білдірмейді, сондықтан
профессионалдық қызмет іс-тәжірибесіне қатысты өз беттілігін сақтайды -
олар профессионалдық қызметте қолдануы және қолдануы мүмкін. Мұндай
жағдайда біз тұлғамен бірге екі мораль атты іс бар, бұл
профессионалдық моральда теориялық түрде адамгершілік сұрақтарына
бағдар бере алады, бірақ оның қажеттіліктеріне соңынан еру міндетті
емес.
Адамгершілікті сендіру – бұл профессионалдық моральдың әділеттілік
қажеттілігіне әлеуметтік қызметкердің тәжірибеге және білімге
сенімділік негізі. Адамгершілікті сендіру бұл маманның жеке дамудың жоғары
сатысы болып табылады. Оған оның сезімі, олардың әлеуметтік практикадағы
тексірісі, өмірлік және профессионалдық тәжірибесі жатады.
Адамгершілік сендіру маманнан өзінің еңбегіне жауапкершілікпен қарай
білуді, клиент пен қоғам үшін не істеді, не істеу керектігін қажет
етеді. Адамгершілікті сендіру профессионалдық қызметке маманның теориялық
және практикалық дайындығын анықтайды, яғни әлеуметтік жұмыс
практикасында өзінің мінезі мен әрекетіне саналы түрде қарым-қатынасы
болып табылады.
Сонымен қатар адамгершілікті сендіру өз бетімен ерекшеленеді,
солай болғандықта практикалық қызметте жағдай туындауы мүмкін, яғни
тұлға өзінің сеніміне қарамастан әрекет етеді, солай болғандықтан
себептер пайда болады. Мұндай жағдайда тұлға өзімен өзінің принциптерімен
алаауыздық жағдайда болады.
Адамгершілік қажеттіліктері - әлеуметтік қызметкердің адамгершілік
сезіміндегі жоғарғы дәрежесі. Ол профессионалдық этиканың сақтауды талап
етудегі моральдық қажеттіліктерді сақтайды. Профессионалдық этиканың
сақтауды талап етудегі олар адамның ішкі қажеттіліктері болып табылады.
Ол этикалық принциптерге сәйкес бүкіл өзінің эмоционалдық сапаларын
ұйымдастырады, адамгершілік жағынан этикалық қиын мәселелерді шешуге
бағытталған. Мұндай жағдайда профессионалдық этиканы сақтауды талап етудегі
тұлға сапасының тұрақтылығы, күшті фактор, өзінің әрекеті мен қызмет
мекеме үшін мобилизациялау намыс және міндет, аброй және адамгершілік ісі
жатады. Маман өзінің адамгершілік қажеттіліктерін басқара отырып, әрекет
жасай алмайды. әлеуметтік қызметкердің адамгершілігі қабылданған белгілі
еңбек коллективінде өзара әрекетке ұшырайды. Сонымен қоса әріптес
оларды белгілі бір идеал ретінде жай ғана меңгермейді, сонымен қатар
нақты шындықпен күнделікті салыстырады. Осы қарым-қатынас өз кезегінде
профессионалдық моральдың мазмұнына өзара әсер етеді.
Әлеуметтік қызметкердің адамгершілік білімі, сендіру және
қажеттілікті қалыптастыру профессионалдық моральда үлкен роль алады. Ол
өзіндік адамгершілік позицияларын салыстыруға көмектеседі, яғни одан
мамандық өкілі ретінде күтеді, бұл көптеген моральды талап етуге
бағдарлауға көмектеседі.
Сондықтан, адамгершілік білімі, сендіру және қажеттілік практикалық
қажеттілікпен байланысты, бірақ олар әртүрлі ескертіледі.
Мұндай жағдайға түскен әлеуметтік қызметкер абстрактілі тағайындау
шеңберінде жинақталмайды. Бұл моральды мәселелерді шешуге шығармашылық
подходты талап етеді. Осыған байланысты ішкі қажеттілік әрқашанда
адамгершілік түрде болады. Адамгершілік нормалары және құнды жүйені
меңгеру арқылы өзінің әрекеттерін іске асыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz