Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тауарлы . материалдық босалқылар туралы түсінік, есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Тауарлы . материалдық босалқылар есебінің нормативтік . құқықтық реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2. ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы . материалдың босалқылардың синтетикалық есебі ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Кәсіпорынның қоймасына тауарлы . материалдық қорлардың есебі және құжаттарда рәсімделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3 Тауарлы . материалдық босалқыларға түгендеу жргізу тәртібі ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тауарлы . материалдық босалқылар туралы түсінік, есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Тауарлы . материалдық босалқылар есебінің нормативтік . құқықтық реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2. ТАУАРЛЫ . МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы . материалдың босалқылардың синтетикалық есебі ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Кәсіпорынның қоймасына тауарлы . материалдық қорлардың есебі және құжаттарда рәсімделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3 Тауарлы . материалдық босалқыларға түгендеу жргізу тәртібі ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы «Тауарлы- материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру». Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар босалқылары болуы керек. Босалқылар кәсіпорынның бір операциялық циклының ішінде пайдаланатын, сатылатын активтер, оларды ағымдағы активтерге жатқызамыз.Біріншіден тауарлы – материалдық босалқыларды танып білу қажет.
Қазіргі таңда материалдық босалқыларды қоймадағы есебін ұйымдастырудың маңызы зор болып келеді, себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық тәртіптерді ұстануын, операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс табуын қадағалаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Тауар босалқылар соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі, сондықтан ұйымның, белгілі бір кез-келген кәсіпорынның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте өзекті мәселе болып отыр. Тауарлар, материалдар, босалқы бөлшектер, дайын өнім, шикізат, шалафабрикаттар осының барлығы ұйымның жұмыс жасауы үшін өте маңызды заттар болып табылады. Осы аталған заттарсыз тауарлы – материалдық қорлар болмайды және тауарлы – материалдық босалқыларсыз ешқандай өндіріс жүзеге аспайды. Барлық жұмыстарды орындағанда және қызмет көрсеткенде өндірісте пайдаланылатын осы тауарлы – материалдық босалқылар болып отыр.
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық босалқылардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады. Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің, еденшелермен, механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық зат белгі бекітіледі. Материалдық босалқылардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен ұйымдастырылады, міне осы әдістерге де тоқталу қажет.
Тауарлы –материалдық босалқылар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Курстық жұмыстың мақсаты «Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру» тақырыбын барынша ашып көрсету. Өйткені тауарлы – материалдық босалқылар экономикада, бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте, өндірісте, қызмет көрсетудегі өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Осыған орай курстық жұмысқа мынадай талаптар қойылады:
1. Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру мәселесі.
Курстық жұмыстың тақырыбы «Тауарлы- материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру». Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар босалқылары болуы керек. Босалқылар кәсіпорынның бір операциялық циклының ішінде пайдаланатын, сатылатын активтер, оларды ағымдағы активтерге жатқызамыз.Біріншіден тауарлы – материалдық босалқыларды танып білу қажет.
Қазіргі таңда материалдық босалқыларды қоймадағы есебін ұйымдастырудың маңызы зор болып келеді, себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық тәртіптерді ұстануын, операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс табуын қадағалаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Тауар босалқылар соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі, сондықтан ұйымның, белгілі бір кез-келген кәсіпорынның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте өзекті мәселе болып отыр. Тауарлар, материалдар, босалқы бөлшектер, дайын өнім, шикізат, шалафабрикаттар осының барлығы ұйымның жұмыс жасауы үшін өте маңызды заттар болып табылады. Осы аталған заттарсыз тауарлы – материалдық қорлар болмайды және тауарлы – материалдық босалқыларсыз ешқандай өндіріс жүзеге аспайды. Барлық жұмыстарды орындағанда және қызмет көрсеткенде өндірісте пайдаланылатын осы тауарлы – материалдық босалқылар болып отыр.
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық босалқылардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады. Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің, еденшелермен, механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық зат белгі бекітіледі. Материалдық босалқылардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен ұйымдастырылады, міне осы әдістерге де тоқталу қажет.
Тауарлы –материалдық босалқылар жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Курстық жұмыстың мақсаты «Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру» тақырыбын барынша ашып көрсету. Өйткені тауарлы – материалдық босалқылар экономикада, бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте, өндірісте, қызмет көрсетудегі өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Осыған орай курстық жұмысқа мынадай талаптар қойылады:
1. Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру мәселесі.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Абдина А.Р «Бухгалтерлік есеп» Астана, 2010ж.- 198 бет.
2. Баймұханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы: ИздатМаркет, 2005ж.-312 бет.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принціптері» Алматы: Эконоимк`С, 2003ж.- 360 бет.
4. Мырзалиев.Б.С. Әбдішүкіров.Р.С «Бухгалтерлік есеп» Алматы: Нұр-пресс, 2008ж.- 328 бет.
5. Назарова В.А. «Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономика, 2002ж. – 310 бет.
6. Нұрсейітова Е.О. «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп» Алматы: Издательство LEM, 2009 ж. - 428 бет.
7. Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп» Алматы: LEM баспасы, 2008ж.- 2008 -500 бет.
8. Радостовец В.К., Ғабдулин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы: Қазақстан аудит орталығы, 2002ж. - 656 бет.
9. ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заң» 2007ж.
N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" баспасы.
10. «Халықаралық қаржылық есеп стандарты» ХҚЕС 2 «Қорлар».
11. «Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары» Алматы, 2010ж.
12. «Ұлттық қаржылық есептілік стандарты» 2006 ж. № 124 Заңына сәйкес, 1 бөлім, 9 бөлім.
1. Абдина А.Р «Бухгалтерлік есеп» Астана, 2010ж.- 198 бет.
2. Баймұханова С.Б. «Қаржылық есеп» Алматы: ИздатМаркет, 2005ж.-312 бет.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принціптері» Алматы: Эконоимк`С, 2003ж.- 360 бет.
4. Мырзалиев.Б.С. Әбдішүкіров.Р.С «Бухгалтерлік есеп» Алматы: Нұр-пресс, 2008ж.- 328 бет.
5. Назарова В.А. «Шаруашылық жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономика, 2002ж. – 310 бет.
6. Нұрсейітова Е.О. «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп» Алматы: Издательство LEM, 2009 ж. - 428 бет.
7. Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп» Алматы: LEM баспасы, 2008ж.- 2008 -500 бет.
8. Радостовец В.К., Ғабдулин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы: Қазақстан аудит орталығы, 2002ж. - 656 бет.
9. ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заң» 2007ж.
N 234 Заңы, "Егемен Қазақстан" баспасы.
10. «Халықаралық қаржылық есеп стандарты» ХҚЕС 2 «Қорлар».
11. «Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары» Алматы, 2010ж.
12. «Ұлттық қаржылық есептілік стандарты» 2006 ж. № 124 Заңына сәйкес, 1 бөлім, 9 бөлім.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тауарлы – материалдық босалқылар туралы түсінік, есебінің мақсаты,
жіктелуі мен бағалануы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1.2 Тауарлы – материалдық босалқылар есебінің нормативтік – құқықтық
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы – материалдың босалқылардың синтетикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Кәсіпорынның қоймасына тауарлы – материалдық қорлардың есебі және
құжаттарда
рәсімделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлы – материалдық босалқыларға түгендеу жргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы Тауарлы- материалдық босалқылардың
қоймадағы есебін ұйымдастыру. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық
жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен
кәсіпорында қажетті тауар босалқылары болуы керек. Босалқылар
кәсіпорынның бір операциялық циклының ішінде пайдаланатын, сатылатын
активтер, оларды ағымдағы активтерге жатқызамыз.Біріншіден тауарлы –
материалдық босалқыларды танып білу қажет.
Қазіргі таңда материалдық босалқыларды қоймадағы есебін ұйымдастырудың
маңызы зор болып келеді, себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық
тәртіптерді ұстануын, операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс
табуын қадағалаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Тауар босалқылар соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы
қоғамдық өнімнің бөлігі, сондықтан ұйымның, белгілі бір кез-келген
кәсіпорынның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық
босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру өз алдына бөлек мәселе болып
қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте өзекті мәселе болып
отыр. Тауарлар, материалдар, босалқы бөлшектер, дайын өнім, шикізат,
шалафабрикаттар осының барлығы ұйымның жұмыс жасауы үшін өте маңызды
заттар болып табылады. Осы аталған заттарсыз тауарлы – материалдық
қорлар болмайды және тауарлы – материалдық босалқыларсыз ешқандай өндіріс
жүзеге аспайды. Барлық жұмыстарды орындағанда және қызмет көрсеткенде
өндірісте пайдаланылатын осы тауарлы – материалдық босалқылар болып
отыр.
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық
босалқылардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады.
Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің,
еденшелермен, механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың
қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі
бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық зат белгі
бекітіледі. Материалдық босалқылардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен
ұйымдастырылады, міне осы әдістерге де тоқталу қажет.
Тауарлы –материалдық босалқылар жөнінде мәліметті толық және шынайы
қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Курстық жұмыстың
мақсаты Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
тақырыбын барынша ашып көрсету. Өйткені тауарлы – материалдық
босалқылар экономикада, бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте,
өндірісте, қызмет көрсетудегі өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Осыған орай курстық жұмысқа мынадай талаптар қойылады:
1. Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
мәселесі.
2. Тауарлы –материалдық қорлардың есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануын
қарастырып, зерттеу.
3. Тауарлы –материалдық босалқылардың қозғалысының құжаттарда рәсімделуі
және түгендеу жүргізу тәртібін зерттеу болып отыр.
Біз өз алдымызға қойған осы мақсатымызға жетуіміз керек. Осы
курстық жұмыста біз Қорлар атты ХҚЕС№2 пайдаланамыз,
Бухгалтерлік және қаржылық заңды, сонымен қоса бухгалтерлік және
қаржылық есеп оқулықтарын пайдаланамыз. Осы оқу құралдары арқылы
материалдардың қоймада сақталуын, қоймадағы есебінің дұрыс және үздіксіз
орындалуын зерттейміз.
ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы –материалдық қорлардың есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануы
Тауарлы – материалдық қорлар өндірісте, нарықта өте маңызды.
Өндіріс технологиясының үздіксіз жүргізілуін қамтамасыз етуді үшін,
құндылықтар мен материалдардың жартылай фабрикаттардың, жанармайдың,
дайын өнімнің, босалқылардың, ыдыс аяқтардың және т.б қоры жасалады.
Бұл экономикада өте маңызды.
Тауарлық - материалдық босалқылар бір жылдың ішінде
компанияның бір операциялық циклының ішінде сатылатын немесе
пайдаланатын болғандықтан ағымдағы активтер қатарына жатады.
Босалқыларды еспке алу үшін Қорлар ХҚЕС №2 сипатталған
арнайы тәсілдер мен ережелер, ал ұлттық стандарттарды қолданатындар
үшін ҚЕҰС №2, 12 тарауы, ал арнайы салық режимдерін қолданатын
шағын кәсіпкерлік субъектілер үшін ҚЕҰС №1, Қорларды есепке алу
10- шы тарау қолданылады.
Тауарлық - материалдық босалқылар есебі бойынша бухгалтерлік
есебін жүргізген кезде есебінің алдында мынадай мақсаттар қойылады
:
- Материалдық босалқылардың берілген нормасына, олардың сақталуына
және уақытында кіріске алынуына бақылау;
- Босалқылардың қозғалысы бойынша құжатталынуың уақытылы және
толық жүргізілуіне бақылау;
- Қоймадағы тауарлардың жағдайларына бақылау жасау;
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
Соған сәйкес тауарлы – материалдық босалқылардың келесідей топтардын
бөліп көрсететін, олардың экономикалық жіктеуі материалдардың есебін дұрыс
ұйымдастырудың маңызды жағдайларының бірі болып болып табылады:
1.Шикізаттар мен материалдар - өнімнің материалдық негізін құрайды.
Осыған орай, негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіп өнімін –
шикізат деп, ал өндеуші өнеркәсіп өнімін – материалдар деп атайды.
Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат және материалдар негізгі және
көмекші болып бөлінеді, дегенмен, бұлай бөлу, шартты болып саналмайды,
өйткені ол өнімдердің әр түріне материалдардың сол бір түрін қолдану
санына, технологиялық процесстің сипатына қатысты болады. Мысалға,
наубайхана өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға ұн, тұз, ашытқы
және су жатқызылады. Көмекші шикізат және материалдар өнімдердің сапасын
жақсартуға әсерін тигізеді, олар белгілі бір тұтыну қасиеттерін береді.
2.Сатып алынатын жартылай фабрикаттар - өндеудің белгілі бір сатысынан
өткен, бірақ әлі де дайын өнім блып саналмайтын шикізат және материалдар.
Яғни, материалдық негізін құрайды.
3.Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары
бойынша энергетикалық, технологиялық, двигательдік (жанар-жағар май) және
шаруашылық мұқтаждықтары үшін (ғимараттар мен үй жылытулары үшін) отын
болып бөлінеді.
4.Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар мен дайын
өнімдерді орау, буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін пайдаланатын заттар.
5.Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған бөлшектерін
жөндеу және ауыстыру үшін қызмет етеді.
6.Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын немесе
қосалқы бөлшектер ретінде, пайдалана алатын, негізгі құралдардың шығарылып
тасталуынан алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын, түзетуге келмейтін
ақшаларды енгізеді.
7.Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын,
құрылыс бөлшектерін жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін және
конструкцияларын бөлу және көтеру үшін тікелей құрылыс және монтаж
жұмыстары процесінде пайдаланатын материалдарды, сондай-ақ құрылыс
мұқтаждықтары үшін қажетті өзге де тауарлы-материалдық қорларды білдіреді.
Өндірістік қорлар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды негізді бағалай
білудің үлкен маңызы бар.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, №2 ХҚЕС
қарастырылған 3 әдістің бірін қолданамыз:
- Ерекше ұқсастыру (идентификациялау) әдісі
- Орташа өлшемді әдіс
- Қорларды бастпқы сатып алу бағалары бойынша бағалау әдісі (Фифо)
Ерекше ұқсастыру әдіс - әдетте өзара бір – бірін ауыстырмайтын
және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлы – материалдық
босалқылар бірлігінің өзіндік құны есептелінеді.
Орташа өлшемді әдіс - тауарлы – материалдық босалқылар орташа түрде
алынған құны, есепті кезеңнің басында болған және аталмыш кезең
ішінде алынған несеме өндірілген соған ұқсас бірліктердің орташа
құнын анықтаумен есептелініп шығарылады.
ФИФО - тауарлы – материалдық босалқыларды ФИФО әдісімен бағалау
кезінде, бірінші болып алынған немесе өндірілген қорлардың құнын
есептеп шығару болжанады, яғни бірінші партия кіріске – бірінші
шығысқа принціпі жұмыс жасайды. Мысалы, кәсіпорынның 2008 жылы 1
маусымға босалқы қалдықтары болды:
Материалдар шотында (1200 бірлік 100тг) - 120 000 теңге. Ай ішінде
сатып алынды:
2008 жылы 3 маусымда 300 бірлік алынды 120 теңгеден 360 000 теңгеге
2008 жылы 7 маусымда 200 бірлік алынды 130 теңгеден 26 000 теңгеге
2008 жылы 20 маусымда 500 бірлік алынды 140 теңгеден 70 000 теңгеге
2008 жылы 25 маусымда 600 бірлік алынды 150 теңгеден 97 500 теңгеге
Маусым ішінде түскені – жиынтығы: 1650 бірлік 229 500 теңге
Маусым ішінде өндіріске босатылды – 2150 бірлік
1. (ФИФО – бірінші кірді, бірінші шықты)
Жұмсалған материалдардың өзіндік құны:
1 200 бірлік * 100 теңге = 120 000 теңге
300 бірлік * 120 теңге = 36 000 теңге
200 бірлік * 350 теңге = 26 000 теңге
450 бірлік * 140 теңге = 63 000 теңге
2150 бірлік 2450 теңге
Ай соңындағы қалдық 700 бірлік: 50 бірлік 140 теңгеден = 7 000
теңге
650 бірлік 150 теңгеден = 97 500 теңге
104 500 теңге
(120 000 теңге + 229 500 – 2450 000 теңге = 104 500)
2. Орташа өлшемдік құн – есепті кезең басында бар болған және
оны осы кезең ішінде иелікке алынған немесе өндірілген бірліктердің
орташа құны.
(120 000 теңге + 229 500 теңге) (1 200 бірлік + 1 650 бірлік) = 349
500 2 850 =122,6316 теңгебірлік
3. Ерекше ұқсастыру (идентификациялау) әдісі
Есепті кезеңнің соңында өткізілген түгендеу қорытындысы бойынша
қоймада бірінші түскен партиядан 210 бірлік, үшіншіден 700 бірлік,
төртіншіден 240 бірлік және бастапқы қалдықтар 180 бірлік,
төртіншіден 240 бірлік және бастапқы қалдықтан 180 бірлік, қалғаны
анықталды.
700 бірлік бағаланады 180 000 бірлік * 100 = 18 000
210 бірлік * 120 = 25 200
700 бірлік * 140 = 9 800
240 бірлік * 150 = 36 000
жиыны 89 000 теңге
Жұмсалған материалдар санын анықтау үшін есеп жасалды:
1 200 бірлік + 1 650 бірлік – 700 бірлік = 2 150 бірлік, былайша
бағаланады
120 000 теңге + 229 500 теңге - 89 00 теңге = 260 500 теңге.
Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің
біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек,
шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу; бір
әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу; дер кезінде
тауарлы – материалдық қорлар қалдықтарына да және өткен жылдардың
тартылмаған табысына да түзетулерді енгізу.
1.2 Тауарлы – материалдық босалқылар есебінің нормативтік – құқықтық
реттеу
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N234 Заңы
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заң қабылданды.
Осы Заң Қазақстан Республикасында бухгалтерлiк есеп пен қаржылық
есептiлiк жүйесiн реттейдi, бухгалтерлiк есептi жүргiзу мен қаржылық
есептiлiктi жасаудың принциптерiн, негiзгi сапалық сипаттамалары мен
ережелерiн белгiлейдi.
2 IAS Босалқылар Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Босалқылар мақсаты
1. Осы Стандарттың мақсаты босалқылар есебін жүргізу тәртібін орнату
болып табылады. Босалқылар есебін жүргізудегі негізгі мәселе актив ретінде
танылуға жататын және тиісті түсімдерді танығанға дейінгі келесі кезеңдерге
көшірілетін шығындардың шамасын анықтау болып табылады. Стандарт шығынды
анықтау және сатудың ықтимал таза бағасының шамасына дейінгі құнның кез
келген азаюын қоса алғанда, оларды кейіннен шығыстар ретінде тану бойынша
нұсқау береді. Сондай-ақ ол босалқылардың өзіндік құнын анықтау үшін
пайдаланылатын өзіндік құнды есептеу тәсілдері жөнінде түсінік береді.
Қолданылу саласы
2. Осы стандарт:
- қызмет көрсетулерге тікелей байланыстыны қоса алғанда, құрылыс салуға
жасалған шарттар бойынша туындаған, аяқталмаған өндірістерді;
- қаржы құралдарын;
- ауыл шаруашылығы қызметімен және жинау кезінде ауыл шаруашылығы
өнімімен байланысты биологиялық активтерді қоспағанда барлық босалқыларға
қатысты қолданылады.
3. Осы Стандарт:
- ауыл және орман шаруашылығы өнімін, жиналғаннан кейінгі ауыл
шаруашылығы өнімі, сондай-ақ осы өнеркәсіп салаларында қабылданған есеп
практикасына сәйкес іске асырудың мүмкін болатын таза құны бойынша
бағаланатын пайдалы қазбаларды өндірушілер қолданатын босалқыларды
бағалауға қолданылмайды. Іске асырудың мүмкін болатын таза құны бойынша
бағаланатын осындай босалқылар осы құнның өзгерістері болған кезеңде пайда
және залалдар туралы есепте танылады.
- сатуға жұмсалған шығындарды есептемегенде өзінің босалқыларын әділ
құн бойынша бағалайтын тауар брокерлері және трейдерлер қолданатын
босалқыларды бағалауға қолданылмайды. Осындай босалқыларды сатуға жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағанда, әділ құн бойынша бағалаған кезде, сатуға
жұмсалған шығындарды шегеріп тастағанда әділ құнның өзгеруі өзгерістер
болған кезеңдегі пайда және залалдар туралы есепте танылады.
Босалқылар өндірістің белгілі бір кезеңдерінде өткізудің ықтимал таза
құны бойынша бағаланады. Бұл, мысалы, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін
жинау немесе пайдалы қазбалар өндірілген кезде, бұл болашақтағы келісім-
шарт немесе мемлекеттің кепілдік беруі арқылы сатуды растайды немесе
белсенді нарық пен сату тоқтап қалатын тәуекелдің алдын алу мүмкіндігі
болған жағдайда болады. Мұндай босалқылар осы Стандартты бағалау бойынша
талаптардан ғана алынып тасталады.
Босалқылар - бұлар: қалыпты қызмет барысында сатуға арналған;осындай
сату үшін өндіріс процесіндегі немесе өндіріс процесінде немесе қызмет
көрсетулері кезінде пайдалануға арналған шикізат немесе материалдар
нысанындағы активтер.
Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал
шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда
әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы.
Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені
жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен
тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге
болатын сома.
Босалқыларға қайта сату үшін сатып алынған және сақталатын тауарлар
кіреді. Оларға, мысалы, бөлшек саудамен айналысатын сатушының алған
тауарлары, немесе қайта сатуға арналған жер немесе басқа мүлік кіреді.
Сонымен қоса босалқылар дайын немесе ұйым шығарған және шикізат пен өндіріс
процесінде одан кейінгі пайдалануға арналған материалдар кіретін жартылай
дайын өнім кіреді. Қызмет көрсету аясының ұйымы 19-параграфта
сипатталғандай, ұйым тиісті түсім шамасын осы уақытқа дейін танымаған
қызмет көрсетудің құны босалқыға кіргізілген жағдайда.
Өзіндік құнды есептеу тәсілдері:
Бірін-бірі алмастырмайтын босалқылардың жекелеген баптарының, сондай-ақ
арнаулы жобалар үшін өндірілген және оларға арналған тауарлардың немесе
қызмет көрсетулердің өзіндік құны оларға жұмсалатын жеке шығындарды ерекше
сәйкестендіру арқылы анықталуға тиіс.
Іс жүзіндегі шығыстардың нақты анықтамасы белгілі бір шығындар
босалқылардың белгілі бір баптарына жататынын білдіреді. Есепке алудың бұл
тәртібі, олардың сатып алынғанына немесе өндірілгеніне қарамастан, арнаулы
жобаларға арналған бұйымдар үшін сәйкес келеді. Алайда, іс жүзіндегі
шығындардың нақты анықтамасы босалқылардың бір-бірін алмастыра алатын
бірліктері аса көп болған жағдайда бұған лайықты болмайды. Мұндай
жағдайларда пайда немесе залалға есептің әсерін тигізу үшін босалқыларда
қалатын баптар таңдау әдісін пайдаланылар еді.
Босалқылардың өзіндік құны екі әдістің: алғашқы түскен өнім - алғашқы
жөнелтілген өнім (ФИФО) немесе орташа өлшемді құн әдістерінің көмегімен
анықталады. Ұйым сипаты және олардың ұйымдарда пайдалануы жағынан ұқсас
барлық босалқылар үшін бағалаудың бірдей формулаларын пайдалану міндетті.
Әр түрлі сипаттағы немесе пайдаланудағы босалқылар үшін әр түрлі бағалау
формулаларын қолдану өзін-өзі ақтауы мүмкін.
Мысалы, бір шаруашылық сегментте пайдаланатын босалқылар пайдалану тәсілі
жағынан ерекше бірдей босалқыларды ұйым басқа шаруашылық сегментте
пайдалана алады. Алайда, бағалаудың әр түрлі формулаларын қолдануды ақтау
үшін босалқылардың географиялық орналасуындағы (және тиісті салық
ережелеріндегі) айырмашылықтардың жеке өзі жеткіліксіз.
Босалқылар әдетте баптар бойынша ықтимал таза сату бағасына дейін есептен
шығарылады. Алайда, кейбір жағдайларда ұқсас немесе бір-бірімен байланысты
баптарды топтаған қолайлы болуы мүмкін. Осындай жағдай бірдей мақсатқа
арналған немесе түпкі пайдалану бірдей, бірдей географиялық облыста
шығарылған және сатылатын және осы ассортименттің басқа баптарынан бөлек
бағалануы іс жүзінде мүмкін емес бұйымдардың бір ассортиментіне
жатқызылатын босалқы баптарға тән болуы мүмкін. Босалқыларды, мысалы, дайын
өнімді немесе нақты саладағы немесе географиялық бөліктегі барлық
босалқыларды жіктеу негізінде есептен шығару қолданылмайды. Қызмет көрсету
саласындағы ұйымдар әдетте шығындарды бөлек сату бағасы белгіленетін әрбір
жеке қызмет бойынша топтастырады. Осылайша, осындай әрбір қызмет көрсету
бөлек бап ретінде көрсетіледі.
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі
мен методы, екінші жағынан, өнеркәсіп қызметінің ерекшеліктерін
ескеретін, яғни есеп жүргізудің практикалық ережесі.
Бірінші рет есеп саясаты туралы ереже АҚШ-та енгізілген. 1934
жылы АҚШ Конгресі құнды мен биржалар бойынша фирмалар үшін есеп
саясаты бойынша ережелер әзірлеуді тапсырды. Бұл 1929 жылғы дағдарыстан
кейінгі есеп практикасындағы алдын – ала болжауды қамтамасыз ету мен
белгілі бір тәртіп орнату мақсатына қарады. 1972 жылы арнайы Ұлттық
стандарт енгізілді, осыған байланысты есеп саясатының ережесі барлық
басқа компанияларға да таратылды.
Есеп саясатының мәні өнеркәсіп мүлік мүддесінің келісім және есеп
мәліметтеріндегі ішкі пайдаланушы механизмінде жасалады. Осы ереженің
негізінде өнеркәсіп құқығы туралы бағдарлама өз қөзқарасы бойынша
қорытуды әртүрлі әдісін таңдау мен пайдалану жатады.
Есеп саясаты Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық
есептiлiк туралы заңнамасының талаптарына, халықаралық немесе ұлттық
стандарттарға және бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгi жоспарына сәйкес,
олардың қажеттiлiктерi мен қызмет ерекшелiктерi негiзге алына отырып,
бухгалтерлiк есептi жүргiзу және қаржылық есептiлiктi жасау үшiн дара
кәсiпкер немесе ұйым қолдануға қабылдаған нақты принциптердi, негiздердi,
ережелердi, тәртiп пен практиканы бiлдiредi.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын,
яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік
есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі,
мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық жағдайын қамтиды.
Методологиялық, техникалық, ұйымдастыру.
Методологиялық – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер, есеп
жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, НҚ, ТМҚ,
материалдық емес активтер есебін жүргізудің ерекшеліктері мен бағасы,
амортизация есептеудің тәсілін талдау, кірістерді есептеудің тәсілі.
Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердіңменшікті жұмыс
жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімдемесі, жазбаның техникасы,
бухгалтерлік бақылаудың алдын – ала, күнделікті және болатын жүйесі.
Ұйымдастыру – бухгалтерлік аппаратының құқықтары мен міндеттерін
анықтау, олардың құрылымын, функцияларды анықтау және субъектінің
бухгалтерлік тұлғаларыны реттемеу үшін қажетті мәселелер.
Ұлттық қаржылық есептіліктің № 1 стандарты
Қолдану мақсаты және саласы (1 бөлім- Жалпы ереже)
Осы Ұлттық қаржылық есептіліктің № 1 стандарты Жеке кәсіпкерлік туралы
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124 Заңына сәйкес
анықталатын, Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес, сондай-ақ
жеңілдетілген декларацияның негізінде шаруа немесе фермерлік қожалықтарға,
ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін заңды тұлғаларға арналған арнайы салық
режимдерін қолданатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінің бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есептілікті жасау тәртібін анықтау мақсатында
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес әзірленді.
Ұлттық қаржылық есептілік бойынша, қорлар – бұл қарапайым қызмет
барысында немесе сатуға арнап өндіру процесінде сатуға арналған немесе
өндірістік процесте немесе қызметтер көрсетуде пайдалануға арналған шикізат
немесе материалдар нысанындағы активтер.
Қорларды есепке алу (9-бөлім ҰҚЕС)
Қорлар:
1) сатып алынған және қайта сатуға сақталған тауарлар;
2) қайта сатуға арналған мүлік (жер, ғимарат, автомобильдер);
3) субъекті өндірген және сатуға арналған дайын өнім;
4) дайын өнімді (немесе қызметтерді) өндіруге арналған, сондай-ақ
өндірістің өзін қамтамасыз етуге арналған шикізат және материалдар;
5) аяқталмаған өндіріс – дайындық сатысына жетпеген өнім, кейіннен қайта
өңдеуге арналған жартылай фабрикаттар;
6) басқа да қосымша қорлар ретінде сыныпталуы мүмкін.
Қорлардың түрлері бойынша талдамалы белгілер ақпараттық жүйеден
мынадай ақпарат алуды қамтамасыз етуі тиіс:
1) есеп беретін бөлімшелер бойынша:
- қоймалардағы қорлар;
- цехтардағы қорлар;
2) қорлардың атаулары бойынша;
3) ағымдағы мәртебесі бойынша
- қайта өңдеуге берілген қорлар;
- жауапты сақтауға берілген қорлар.
Қорларды өлшеу- қаржылық есептілікте қорлар өзіндік құны бойынша
көрсетіледі.
Қорларды ішкі ауыстыруды есепке алу, қорларды ішкі ауыстыру деп
олардың бір субъекті ішінде ауысуы (бір материалдық-жауапты тұлғадан
екіншіге) түсіндіріледі. Бір субъектінің ішінде қорларды ішкі ауысу
операцияларын көрсету қорлардың талдамалы есебінің шоттары бойынша
жазбалармен көрсетіледі.
Қорларды істен шығаруды есепке алу:
Субъект қорларды істен шығарудың мынадай түрлерін бөліп көрсетеді:
1) қорларды істен шығару;
2) қорларды басқа жаққа сату;
қорлардың:
- сақтау мерзімі өту, моральдық ескіру, тұтыну қасиеттерін жоғалтудың өзге
жағдайлары, түгендеу кезінде жетіспеушіліктерді анықтау нәтижесі ретінде
өзге де істен шығуы;
- қорлардың талан-таражға түсуі немесе бүлінуі;
- апат, өрт, зілзала апаттары кезінде мүліктің бүлінуі.
2. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Таурлы материалдың қорлардың синтетикалық есебі
Тауарлы – материалдық босалқыларға бухгалтерлік есептегі барлық
шаруашылық субъектілеріндегі сияқты синтетикалық есеп жүргізіледі.
Аналитикалық есеп - есептің алғашқы түрі, синтетикалық есептің базасы болып
табылады.
Материалдың босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300
Қорлар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары қолданылады. Бұл
бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді :
1310 Шикізат және маиериалдар;
1320 Дайын өнім
1330 Тауарлар
1340 Аяқталмаған өндіріс
1310 Шикізат және материалдар шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын
немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдың есебі бойынша аналитикалық шоттар аша
алады.
1311Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар мен бөлшектер, детальдар;
1312 Отын;
1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар;
1314 Қосалқы бөлшектер;
1315 Басқа материалдар;
1316 Қайта өңдеуге берілген материалдар;
1317 Құрылыс материалдары.
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
шоттарда есепке алады.
Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен
тауарлы – материалдық босалқылар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы -
материалдық босалқылардың әртүрлі бағыттар бойынша шығарылу операциялары
көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар,
отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорын балансында
өздерінің нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есеп – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі.
Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы
мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге
пайданылады, ал екінші даналары – материалдар сақталатын орындарда қалады,
олар құндылықтар топтары және номенклатуралық көшірмелері бойынша
орналасады. Олар анықтамалық мақсатта қоймалар бухгалтериядағы есеп
деректерін салыстыру тексеру үшін пайданылады. Салыстырудан кейін
құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары бойынша
материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде
топтастырылады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісі мен шығысы
бойынша 1310 Материалдар бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар
топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдемеді материалдардың әрбір тобы
бойынша өткен айдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша
материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың
басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары
бойынша материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі
және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша
қалдығы шығарылады.
Жинақтаушы ведомосьты қойма мен бухгалтерлік есептерінің
мәліметтерін салыстыру үшін пайдалынады, ол материалдар есебінің карточкасы
мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.
Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда
сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін
пайданылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма
меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын
оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды. Материалдар қалдықтарының кітабы
кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-
материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша жинақталған
есебі беріледі.
Айдың аяғында материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша салалық түрдегі
дерек материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен
салыстырылады. Бұл деректер сәкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы және
бухгалтериядағы жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.
Бухгалтерияда материалдың жинақтама есебінің жинақтаушы
тізімдемесінің негізінде немесе материалдық жағынан жауапты адамдардың
материалдық құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп берулерінде
Материалдардың ақша түріндегі қозғалысы деген тізімдемесі жасалынады. Бұл
тізімдемеде материалдық құндылықтардың қоймадағы немесе материалдардың
жауапты адамдар арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты өзіндік құнымен
есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары
мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың негізінде материалдық
салалық және пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша
жұмсалған материалдардық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тізімдеме
екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорында түскен
материалдардың нақты өзіндік құны мен есептік бағасының арасындағы
ауытқулар анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде екінші бөлімін
Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы немесе
Материалдық құндылықтардың қозғаласы мен қалдығы туралы есеп беруі
мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері 1310
Материалдар мен 1330 Тауарлар бөлімдерінің шоттары жөніндегі мәліметтер
Бас кітаппен салыстырылады..
Бухгалтерияда жинақтау ведомостьінің немесе материалдың жауапты
адамдардың материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы туралы
есептемесінің негізінде Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы деген
№ 10 ведомостьі жасалады. № 10 ведомостьі талдамалы есептің деректерін
материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен
ұйымдастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны
жинақталмалы шоттардың немесе есептік топтардың келісімінде есептік бағалар
бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомостье сатып алынған материалдық
құндылықтарын нақты құнының олардың есептік бағағсы бойынша құнынан
ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомость материалдар шығыстарын
шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді.
№ 10 ведомость бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн
бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың
есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден
( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және,
одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша
кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл
деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостьерінің
негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен
қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны
есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде
анықталады. Материалдың қозғалысын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тауарлы – материалдық босалқылар туралы түсінік, есебінің мақсаты,
жіктелуі мен бағалануы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1.2 Тауарлы – материалдық босалқылар есебінің нормативтік – құқықтық
реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Тауарлы – материалдың босалқылардың синтетикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Кәсіпорынның қоймасына тауарлы – материалдық қорлардың есебі және
құжаттарда
рәсімделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Тауарлы – материалдық босалқыларға түгендеу жргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ..20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...27
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы Тауарлы- материалдық босалқылардың
қоймадағы есебін ұйымдастыру. Тауарды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық
жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс мекемелері мен
кәсіпорында қажетті тауар босалқылары болуы керек. Босалқылар
кәсіпорынның бір операциялық циклының ішінде пайдаланатын, сатылатын
активтер, оларды ағымдағы активтерге жатқызамыз.Біріншіден тауарлы –
материалдық босалқыларды танып білу қажет.
Қазіргі таңда материалдық босалқыларды қоймадағы есебін ұйымдастырудың
маңызы зор болып келеді, себебі ол ұйымның мүлкінің сақталуын, қаржылық
тәртіптерді ұстануын, операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрініс
табуын қадағалаудың бірден бір тәсілі болып табылады.
Тауар босалқылар соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы
қоғамдық өнімнің бөлігі, сондықтан ұйымның, белгілі бір кез-келген
кәсіпорынның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық
босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру өз алдына бөлек мәселе болып
қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте өзекті мәселе болып
отыр. Тауарлар, материалдар, босалқы бөлшектер, дайын өнім, шикізат,
шалафабрикаттар осының барлығы ұйымның жұмыс жасауы үшін өте маңызды
заттар болып табылады. Осы аталған заттарсыз тауарлы – материалдық
қорлар болмайды және тауарлы – материалдық босалқыларсыз ешқандай өндіріс
жүзеге аспайды. Барлық жұмыстарды орындағанда және қызмет көрсеткенде
өндірісте пайдаланылатын осы тауарлы – материалдық босалқылар болып
отыр.
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық
босалқылардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады.
Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің,
еденшелермен, механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың
қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі
бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық зат белгі
бекітіледі. Материалдық босалқылардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен
ұйымдастырылады, міне осы әдістерге де тоқталу қажет.
Тауарлы –материалдық босалқылар жөнінде мәліметті толық және шынайы
қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Курстық жұмыстың
мақсаты Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
тақырыбын барынша ашып көрсету. Өйткені тауарлы – материалдық
босалқылар экономикада, бухгалтерлік есепте, қаржылық есепте,
өндірісте, қызмет көрсетудегі өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Осыған орай курстық жұмысқа мынадай талаптар қойылады:
1. Тауарлы – материалдық босалқылардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
мәселесі.
2. Тауарлы –материалдық қорлардың есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануын
қарастырып, зерттеу.
3. Тауарлы –материалдық босалқылардың қозғалысының құжаттарда рәсімделуі
және түгендеу жүргізу тәртібін зерттеу болып отыр.
Біз өз алдымызға қойған осы мақсатымызға жетуіміз керек. Осы
курстық жұмыста біз Қорлар атты ХҚЕС№2 пайдаланамыз,
Бухгалтерлік және қаржылық заңды, сонымен қоса бухгалтерлік және
қаржылық есеп оқулықтарын пайдаланамыз. Осы оқу құралдары арқылы
материалдардың қоймада сақталуын, қоймадағы есебінің дұрыс және үздіксіз
орындалуын зерттейміз.
ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1. Тауарлы –материалдық қорлардың есебінің мақсаты, жіктелуі мен бағалануы
Тауарлы – материалдық қорлар өндірісте, нарықта өте маңызды.
Өндіріс технологиясының үздіксіз жүргізілуін қамтамасыз етуді үшін,
құндылықтар мен материалдардың жартылай фабрикаттардың, жанармайдың,
дайын өнімнің, босалқылардың, ыдыс аяқтардың және т.б қоры жасалады.
Бұл экономикада өте маңызды.
Тауарлық - материалдық босалқылар бір жылдың ішінде
компанияның бір операциялық циклының ішінде сатылатын немесе
пайдаланатын болғандықтан ағымдағы активтер қатарына жатады.
Босалқыларды еспке алу үшін Қорлар ХҚЕС №2 сипатталған
арнайы тәсілдер мен ережелер, ал ұлттық стандарттарды қолданатындар
үшін ҚЕҰС №2, 12 тарауы, ал арнайы салық режимдерін қолданатын
шағын кәсіпкерлік субъектілер үшін ҚЕҰС №1, Қорларды есепке алу
10- шы тарау қолданылады.
Тауарлық - материалдық босалқылар есебі бойынша бухгалтерлік
есебін жүргізген кезде есебінің алдында мынадай мақсаттар қойылады
:
- Материалдық босалқылардың берілген нормасына, олардың сақталуына
және уақытында кіріске алынуына бақылау;
- Босалқылардың қозғалысы бойынша құжатталынуың уақытылы және
толық жүргізілуіне бақылау;
- Қоймадағы тауарлардың жағдайларына бақылау жасау;
Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорында қажетті тауар
қорлары болуы қажет.
Соған сәйкес тауарлы – материалдық босалқылардың келесідей топтардын
бөліп көрсететін, олардың экономикалық жіктеуі материалдардың есебін дұрыс
ұйымдастырудың маңызды жағдайларының бірі болып болып табылады:
1.Шикізаттар мен материалдар - өнімнің материалдық негізін құрайды.
Осыған орай, негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіп өнімін –
шикізат деп, ал өндеуші өнеркәсіп өнімін – материалдар деп атайды.
Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат және материалдар негізгі және
көмекші болып бөлінеді, дегенмен, бұлай бөлу, шартты болып саналмайды,
өйткені ол өнімдердің әр түріне материалдардың сол бір түрін қолдану
санына, технологиялық процесстің сипатына қатысты болады. Мысалға,
наубайхана өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға ұн, тұз, ашытқы
және су жатқызылады. Көмекші шикізат және материалдар өнімдердің сапасын
жақсартуға әсерін тигізеді, олар белгілі бір тұтыну қасиеттерін береді.
2.Сатып алынатын жартылай фабрикаттар - өндеудің белгілі бір сатысынан
өткен, бірақ әлі де дайын өнім блып саналмайтын шикізат және материалдар.
Яғни, материалдық негізін құрайды.
3.Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары
бойынша энергетикалық, технологиялық, двигательдік (жанар-жағар май) және
шаруашылық мұқтаждықтары үшін (ғимараттар мен үй жылытулары үшін) отын
болып бөлінеді.
4.Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар мен дайын
өнімдерді орау, буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін пайдаланатын заттар.
5.Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған бөлшектерін
жөндеу және ауыстыру үшін қызмет етеді.
6.Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын немесе
қосалқы бөлшектер ретінде, пайдалана алатын, негізгі құралдардың шығарылып
тасталуынан алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын, түзетуге келмейтін
ақшаларды енгізеді.
7.Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын,
құрылыс бөлшектерін жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін және
конструкцияларын бөлу және көтеру үшін тікелей құрылыс және монтаж
жұмыстары процесінде пайдаланатын материалдарды, сондай-ақ құрылыс
мұқтаждықтары үшін қажетті өзге де тауарлы-материалдық қорларды білдіреді.
Өндірістік қорлар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды негізді бағалай
білудің үлкен маңызы бар.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, №2 ХҚЕС
қарастырылған 3 әдістің бірін қолданамыз:
- Ерекше ұқсастыру (идентификациялау) әдісі
- Орташа өлшемді әдіс
- Қорларды бастпқы сатып алу бағалары бойынша бағалау әдісі (Фифо)
Ерекше ұқсастыру әдіс - әдетте өзара бір – бірін ауыстырмайтын
және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлы – материалдық
босалқылар бірлігінің өзіндік құны есептелінеді.
Орташа өлшемді әдіс - тауарлы – материалдық босалқылар орташа түрде
алынған құны, есепті кезеңнің басында болған және аталмыш кезең
ішінде алынған несеме өндірілген соған ұқсас бірліктердің орташа
құнын анықтаумен есептелініп шығарылады.
ФИФО - тауарлы – материалдық босалқыларды ФИФО әдісімен бағалау
кезінде, бірінші болып алынған немесе өндірілген қорлардың құнын
есептеп шығару болжанады, яғни бірінші партия кіріске – бірінші
шығысқа принціпі жұмыс жасайды. Мысалы, кәсіпорынның 2008 жылы 1
маусымға босалқы қалдықтары болды:
Материалдар шотында (1200 бірлік 100тг) - 120 000 теңге. Ай ішінде
сатып алынды:
2008 жылы 3 маусымда 300 бірлік алынды 120 теңгеден 360 000 теңгеге
2008 жылы 7 маусымда 200 бірлік алынды 130 теңгеден 26 000 теңгеге
2008 жылы 20 маусымда 500 бірлік алынды 140 теңгеден 70 000 теңгеге
2008 жылы 25 маусымда 600 бірлік алынды 150 теңгеден 97 500 теңгеге
Маусым ішінде түскені – жиынтығы: 1650 бірлік 229 500 теңге
Маусым ішінде өндіріске босатылды – 2150 бірлік
1. (ФИФО – бірінші кірді, бірінші шықты)
Жұмсалған материалдардың өзіндік құны:
1 200 бірлік * 100 теңге = 120 000 теңге
300 бірлік * 120 теңге = 36 000 теңге
200 бірлік * 350 теңге = 26 000 теңге
450 бірлік * 140 теңге = 63 000 теңге
2150 бірлік 2450 теңге
Ай соңындағы қалдық 700 бірлік: 50 бірлік 140 теңгеден = 7 000
теңге
650 бірлік 150 теңгеден = 97 500 теңге
104 500 теңге
(120 000 теңге + 229 500 – 2450 000 теңге = 104 500)
2. Орташа өлшемдік құн – есепті кезең басында бар болған және
оны осы кезең ішінде иелікке алынған немесе өндірілген бірліктердің
орташа құны.
(120 000 теңге + 229 500 теңге) (1 200 бірлік + 1 650 бірлік) = 349
500 2 850 =122,6316 теңгебірлік
3. Ерекше ұқсастыру (идентификациялау) әдісі
Есепті кезеңнің соңында өткізілген түгендеу қорытындысы бойынша
қоймада бірінші түскен партиядан 210 бірлік, үшіншіден 700 бірлік,
төртіншіден 240 бірлік және бастапқы қалдықтар 180 бірлік,
төртіншіден 240 бірлік және бастапқы қалдықтан 180 бірлік, қалғаны
анықталды.
700 бірлік бағаланады 180 000 бірлік * 100 = 18 000
210 бірлік * 120 = 25 200
700 бірлік * 140 = 9 800
240 бірлік * 150 = 36 000
жиыны 89 000 теңге
Жұмсалған материалдар санын анықтау үшін есеп жасалды:
1 200 бірлік + 1 650 бірлік – 700 бірлік = 2 150 бірлік, былайша
бағаланады
120 000 теңге + 229 500 теңге - 89 00 теңге = 260 500 теңге.
Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің
біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек,
шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу; бір
әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу; дер кезінде
тауарлы – материалдық қорлар қалдықтарына да және өткен жылдардың
тартылмаған табысына да түзетулерді енгізу.
1.2 Тауарлы – материалдық босалқылар есебінің нормативтік – құқықтық
реттеу
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N234 Заңы
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заң қабылданды.
Осы Заң Қазақстан Республикасында бухгалтерлiк есеп пен қаржылық
есептiлiк жүйесiн реттейдi, бухгалтерлiк есептi жүргiзу мен қаржылық
есептiлiктi жасаудың принциптерiн, негiзгi сапалық сипаттамалары мен
ережелерiн белгiлейдi.
2 IAS Босалқылар Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Босалқылар мақсаты
1. Осы Стандарттың мақсаты босалқылар есебін жүргізу тәртібін орнату
болып табылады. Босалқылар есебін жүргізудегі негізгі мәселе актив ретінде
танылуға жататын және тиісті түсімдерді танығанға дейінгі келесі кезеңдерге
көшірілетін шығындардың шамасын анықтау болып табылады. Стандарт шығынды
анықтау және сатудың ықтимал таза бағасының шамасына дейінгі құнның кез
келген азаюын қоса алғанда, оларды кейіннен шығыстар ретінде тану бойынша
нұсқау береді. Сондай-ақ ол босалқылардың өзіндік құнын анықтау үшін
пайдаланылатын өзіндік құнды есептеу тәсілдері жөнінде түсінік береді.
Қолданылу саласы
2. Осы стандарт:
- қызмет көрсетулерге тікелей байланыстыны қоса алғанда, құрылыс салуға
жасалған шарттар бойынша туындаған, аяқталмаған өндірістерді;
- қаржы құралдарын;
- ауыл шаруашылығы қызметімен және жинау кезінде ауыл шаруашылығы
өнімімен байланысты биологиялық активтерді қоспағанда барлық босалқыларға
қатысты қолданылады.
3. Осы Стандарт:
- ауыл және орман шаруашылығы өнімін, жиналғаннан кейінгі ауыл
шаруашылығы өнімі, сондай-ақ осы өнеркәсіп салаларында қабылданған есеп
практикасына сәйкес іске асырудың мүмкін болатын таза құны бойынша
бағаланатын пайдалы қазбаларды өндірушілер қолданатын босалқыларды
бағалауға қолданылмайды. Іске асырудың мүмкін болатын таза құны бойынша
бағаланатын осындай босалқылар осы құнның өзгерістері болған кезеңде пайда
және залалдар туралы есепте танылады.
- сатуға жұмсалған шығындарды есептемегенде өзінің босалқыларын әділ
құн бойынша бағалайтын тауар брокерлері және трейдерлер қолданатын
босалқыларды бағалауға қолданылмайды. Осындай босалқыларды сатуға жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағанда, әділ құн бойынша бағалаған кезде, сатуға
жұмсалған шығындарды шегеріп тастағанда әділ құнның өзгеруі өзгерістер
болған кезеңдегі пайда және залалдар туралы есепте танылады.
Босалқылар өндірістің белгілі бір кезеңдерінде өткізудің ықтимал таза
құны бойынша бағаланады. Бұл, мысалы, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін
жинау немесе пайдалы қазбалар өндірілген кезде, бұл болашақтағы келісім-
шарт немесе мемлекеттің кепілдік беруі арқылы сатуды растайды немесе
белсенді нарық пен сату тоқтап қалатын тәуекелдің алдын алу мүмкіндігі
болған жағдайда болады. Мұндай босалқылар осы Стандартты бағалау бойынша
талаптардан ғана алынып тасталады.
Босалқылар - бұлар: қалыпты қызмет барысында сатуға арналған;осындай
сату үшін өндіріс процесіндегі немесе өндіріс процесінде немесе қызмет
көрсетулері кезінде пайдалануға арналған шикізат немесе материалдар
нысанындағы активтер.
Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал
шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда
әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы.
Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені
жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен
тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге
болатын сома.
Босалқыларға қайта сату үшін сатып алынған және сақталатын тауарлар
кіреді. Оларға, мысалы, бөлшек саудамен айналысатын сатушының алған
тауарлары, немесе қайта сатуға арналған жер немесе басқа мүлік кіреді.
Сонымен қоса босалқылар дайын немесе ұйым шығарған және шикізат пен өндіріс
процесінде одан кейінгі пайдалануға арналған материалдар кіретін жартылай
дайын өнім кіреді. Қызмет көрсету аясының ұйымы 19-параграфта
сипатталғандай, ұйым тиісті түсім шамасын осы уақытқа дейін танымаған
қызмет көрсетудің құны босалқыға кіргізілген жағдайда.
Өзіндік құнды есептеу тәсілдері:
Бірін-бірі алмастырмайтын босалқылардың жекелеген баптарының, сондай-ақ
арнаулы жобалар үшін өндірілген және оларға арналған тауарлардың немесе
қызмет көрсетулердің өзіндік құны оларға жұмсалатын жеке шығындарды ерекше
сәйкестендіру арқылы анықталуға тиіс.
Іс жүзіндегі шығыстардың нақты анықтамасы белгілі бір шығындар
босалқылардың белгілі бір баптарына жататынын білдіреді. Есепке алудың бұл
тәртібі, олардың сатып алынғанына немесе өндірілгеніне қарамастан, арнаулы
жобаларға арналған бұйымдар үшін сәйкес келеді. Алайда, іс жүзіндегі
шығындардың нақты анықтамасы босалқылардың бір-бірін алмастыра алатын
бірліктері аса көп болған жағдайда бұған лайықты болмайды. Мұндай
жағдайларда пайда немесе залалға есептің әсерін тигізу үшін босалқыларда
қалатын баптар таңдау әдісін пайдаланылар еді.
Босалқылардың өзіндік құны екі әдістің: алғашқы түскен өнім - алғашқы
жөнелтілген өнім (ФИФО) немесе орташа өлшемді құн әдістерінің көмегімен
анықталады. Ұйым сипаты және олардың ұйымдарда пайдалануы жағынан ұқсас
барлық босалқылар үшін бағалаудың бірдей формулаларын пайдалану міндетті.
Әр түрлі сипаттағы немесе пайдаланудағы босалқылар үшін әр түрлі бағалау
формулаларын қолдану өзін-өзі ақтауы мүмкін.
Мысалы, бір шаруашылық сегментте пайдаланатын босалқылар пайдалану тәсілі
жағынан ерекше бірдей босалқыларды ұйым басқа шаруашылық сегментте
пайдалана алады. Алайда, бағалаудың әр түрлі формулаларын қолдануды ақтау
үшін босалқылардың географиялық орналасуындағы (және тиісті салық
ережелеріндегі) айырмашылықтардың жеке өзі жеткіліксіз.
Босалқылар әдетте баптар бойынша ықтимал таза сату бағасына дейін есептен
шығарылады. Алайда, кейбір жағдайларда ұқсас немесе бір-бірімен байланысты
баптарды топтаған қолайлы болуы мүмкін. Осындай жағдай бірдей мақсатқа
арналған немесе түпкі пайдалану бірдей, бірдей географиялық облыста
шығарылған және сатылатын және осы ассортименттің басқа баптарынан бөлек
бағалануы іс жүзінде мүмкін емес бұйымдардың бір ассортиментіне
жатқызылатын босалқы баптарға тән болуы мүмкін. Босалқыларды, мысалы, дайын
өнімді немесе нақты саладағы немесе географиялық бөліктегі барлық
босалқыларды жіктеу негізінде есептен шығару қолданылмайды. Қызмет көрсету
саласындағы ұйымдар әдетте шығындарды бөлек сату бағасы белгіленетін әрбір
жеке қызмет бойынша топтастырады. Осылайша, осындай әрбір қызмет көрсету
бөлек бап ретінде көрсетіледі.
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі
мен методы, екінші жағынан, өнеркәсіп қызметінің ерекшеліктерін
ескеретін, яғни есеп жүргізудің практикалық ережесі.
Бірінші рет есеп саясаты туралы ереже АҚШ-та енгізілген. 1934
жылы АҚШ Конгресі құнды мен биржалар бойынша фирмалар үшін есеп
саясаты бойынша ережелер әзірлеуді тапсырды. Бұл 1929 жылғы дағдарыстан
кейінгі есеп практикасындағы алдын – ала болжауды қамтамасыз ету мен
белгілі бір тәртіп орнату мақсатына қарады. 1972 жылы арнайы Ұлттық
стандарт енгізілді, осыған байланысты есеп саясатының ережесі барлық
басқа компанияларға да таратылды.
Есеп саясатының мәні өнеркәсіп мүлік мүддесінің келісім және есеп
мәліметтеріндегі ішкі пайдаланушы механизмінде жасалады. Осы ереженің
негізінде өнеркәсіп құқығы туралы бағдарлама өз қөзқарасы бойынша
қорытуды әртүрлі әдісін таңдау мен пайдалану жатады.
Есеп саясаты Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық
есептiлiк туралы заңнамасының талаптарына, халықаралық немесе ұлттық
стандарттарға және бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгi жоспарына сәйкес,
олардың қажеттiлiктерi мен қызмет ерекшелiктерi негiзге алына отырып,
бухгалтерлiк есептi жүргiзу және қаржылық есептiлiктi жасау үшiн дара
кәсiпкер немесе ұйым қолдануға қабылдаған нақты принциптердi, негiздердi,
ережелердi, тәртiп пен практиканы бiлдiредi.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын,
яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік
есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі,
мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық жағдайын қамтиды.
Методологиялық, техникалық, ұйымдастыру.
Методологиялық – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер, есеп
жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, НҚ, ТМҚ,
материалдық емес активтер есебін жүргізудің ерекшеліктері мен бағасы,
амортизация есептеудің тәсілін талдау, кірістерді есептеудің тәсілі.
Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердіңменшікті жұмыс
жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімдемесі, жазбаның техникасы,
бухгалтерлік бақылаудың алдын – ала, күнделікті және болатын жүйесі.
Ұйымдастыру – бухгалтерлік аппаратының құқықтары мен міндеттерін
анықтау, олардың құрылымын, функцияларды анықтау және субъектінің
бухгалтерлік тұлғаларыны реттемеу үшін қажетті мәселелер.
Ұлттық қаржылық есептіліктің № 1 стандарты
Қолдану мақсаты және саласы (1 бөлім- Жалпы ереже)
Осы Ұлттық қаржылық есептіліктің № 1 стандарты Жеке кәсіпкерлік туралы
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124 Заңына сәйкес
анықталатын, Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес, сондай-ақ
жеңілдетілген декларацияның негізінде шаруа немесе фермерлік қожалықтарға,
ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін заңды тұлғаларға арналған арнайы салық
режимдерін қолданатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінің бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есептілікті жасау тәртібін анықтау мақсатында
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес әзірленді.
Ұлттық қаржылық есептілік бойынша, қорлар – бұл қарапайым қызмет
барысында немесе сатуға арнап өндіру процесінде сатуға арналған немесе
өндірістік процесте немесе қызметтер көрсетуде пайдалануға арналған шикізат
немесе материалдар нысанындағы активтер.
Қорларды есепке алу (9-бөлім ҰҚЕС)
Қорлар:
1) сатып алынған және қайта сатуға сақталған тауарлар;
2) қайта сатуға арналған мүлік (жер, ғимарат, автомобильдер);
3) субъекті өндірген және сатуға арналған дайын өнім;
4) дайын өнімді (немесе қызметтерді) өндіруге арналған, сондай-ақ
өндірістің өзін қамтамасыз етуге арналған шикізат және материалдар;
5) аяқталмаған өндіріс – дайындық сатысына жетпеген өнім, кейіннен қайта
өңдеуге арналған жартылай фабрикаттар;
6) басқа да қосымша қорлар ретінде сыныпталуы мүмкін.
Қорлардың түрлері бойынша талдамалы белгілер ақпараттық жүйеден
мынадай ақпарат алуды қамтамасыз етуі тиіс:
1) есеп беретін бөлімшелер бойынша:
- қоймалардағы қорлар;
- цехтардағы қорлар;
2) қорлардың атаулары бойынша;
3) ағымдағы мәртебесі бойынша
- қайта өңдеуге берілген қорлар;
- жауапты сақтауға берілген қорлар.
Қорларды өлшеу- қаржылық есептілікте қорлар өзіндік құны бойынша
көрсетіледі.
Қорларды ішкі ауыстыруды есепке алу, қорларды ішкі ауыстыру деп
олардың бір субъекті ішінде ауысуы (бір материалдық-жауапты тұлғадан
екіншіге) түсіндіріледі. Бір субъектінің ішінде қорларды ішкі ауысу
операцияларын көрсету қорлардың талдамалы есебінің шоттары бойынша
жазбалармен көрсетіледі.
Қорларды істен шығаруды есепке алу:
Субъект қорларды істен шығарудың мынадай түрлерін бөліп көрсетеді:
1) қорларды істен шығару;
2) қорларды басқа жаққа сату;
қорлардың:
- сақтау мерзімі өту, моральдық ескіру, тұтыну қасиеттерін жоғалтудың өзге
жағдайлары, түгендеу кезінде жетіспеушіліктерді анықтау нәтижесі ретінде
өзге де істен шығуы;
- қорлардың талан-таражға түсуі немесе бүлінуі;
- апат, өрт, зілзала апаттары кезінде мүліктің бүлінуі.
2. ТАУАРЛЫ – МАТЕРИАЛДЫҚ БОСАЛҚЫЛАРДЫҢ ҚОЙМАДАҒЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Таурлы материалдың қорлардың синтетикалық есебі
Тауарлы – материалдық босалқыларға бухгалтерлік есептегі барлық
шаруашылық субъектілеріндегі сияқты синтетикалық есеп жүргізіледі.
Аналитикалық есеп - есептің алғашқы түрі, синтетикалық есептің базасы болып
табылады.
Материалдың босалқы қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300
Қорлар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары қолданылады. Бұл
бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді :
1310 Шикізат және маиериалдар;
1320 Дайын өнім
1330 Тауарлар
1340 Аяқталмаған өндіріс
1310 Шикізат және материалдар шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын
немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдың есебі бойынша аналитикалық шоттар аша
алады.
1311Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар мен бөлшектер, детальдар;
1312 Отын;
1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар;
1314 Қосалқы бөлшектер;
1315 Басқа материалдар;
1316 Қайта өңдеуге берілген материалдар;
1317 Құрылыс материалдары.
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
шоттарда есепке алады.
Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен
тауарлы – материалдық босалқылар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы -
материалдық босалқылардың әртүрлі бағыттар бойынша шығарылу операциялары
көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар,
отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорын балансында
өздерінің нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есеп – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі.
Қоймалардан түскен құжаттар жік-жігімен жинақталып, жөнелту
қағаздарымен жабдықталады, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы
мәліметермен салыстырады. Құжаттың бірінші даналары кейінгі есептік өңдеуге
пайданылады, ал екінші даналары – материалдар сақталатын орындарда қалады,
олар құндылықтар топтары және номенклатуралық көшірмелері бойынша
орналасады. Олар анықтамалық мақсатта қоймалар бухгалтериядағы есеп
деректерін салыстыру тексеру үшін пайданылады. Салыстырудан кейін
құжаттардың деректері кәсіпорында белгіленген есеп топтары бойынша
материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесінде
топтастырылады, ол тауарлы-материалдық құндылықтар кірісі мен шығысы
бойынша 1310 Материалдар бөлімшесінің жинақтаушы шоттары және материалдар
топтары бойынша жүргізіледі. Бұл тізімдемеді материалдардың әрбір тобы
бойынша өткен айдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары бойынша
материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі және айдың
басындағы қалдығы, ағымдағы құжаттардағы өткізу тізімдерінің топтары
бойынша материалдардың кірісі мен шығысы салалық сипаттамасы көрсетіледі
және айдың аяғындағы әрбір жинақтаушы шоты мен материалдар тобы бойынша
қалдығы шығарылады.
Жинақтаушы ведомосьты қойма мен бухгалтерлік есептерінің
мәліметтерін салыстыру үшін пайдалынады, ол материалдар есебінің карточкасы
мен материалдардың қалдық кітабы бойынша жүргізіледі.
Материалдардың қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда
сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу үшін
пайданылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма
меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын
оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды. Материалдар қалдықтарының кітабы
кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-
материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі шоттар бойынша жинақталған
есебі беріледі.
Айдың аяғында материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы
тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша салалық түрдегі
дерек материал қалдықтарының кітабындағы топтарының жиынтығымен
салыстырылады. Бұл деректер сәкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы және
бухгалтериядағы жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады.
Бухгалтерияда материалдың жинақтама есебінің жинақтаушы
тізімдемесінің негізінде немесе материалдық жағынан жауапты адамдардың
материалдық құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы есеп берулерінде
Материалдардың ақша түріндегі қозғалысы деген тізімдемесі жасалынады. Бұл
тізімдемеде материалдық құндылықтардың қоймадағы немесе материалдардың
жауапты адамдар арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты өзіндік құнымен
есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық құндылықтардың қалдықтары
мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың негізінде материалдық
салалық және пайыздық ауытқулары анықталады. Табылған процент бойынша
жұмсалған материалдардық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тізімдеме
екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорында түскен
материалдардың нақты өзіндік құны мен есептік бағасының арасындағы
ауытқулар анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде екінші бөлімін
Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы немесе
Материалдық құндылықтардың қозғаласы мен қалдығы туралы есеп беруі
мәліметтерінің негізінде жасалады. Бұл бөлімнің деректері 1310
Материалдар мен 1330 Тауарлар бөлімдерінің шоттары жөніндегі мәліметтер
Бас кітаппен салыстырылады..
Бухгалтерияда жинақтау ведомостьінің немесе материалдың жауапты
адамдардың материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы туралы
есептемесінің негізінде Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы деген
№ 10 ведомостьі жасалады. № 10 ведомостьі талдамалы есептің деректерін
материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен
ұйымдастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны
жинақталмалы шоттардың немесе есептік топтардың келісімінде есептік бағалар
бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомостье сатып алынған материалдық
құндылықтарын нақты құнының олардың есептік бағағсы бойынша құнынан
ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомость материалдар шығыстарын
шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді.
№ 10 ведомость бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн
бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың
есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден
( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және,
одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша
кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл
деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостьерінің
негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен
қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны
есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде
анықталады. Материалдың қозғалысын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz