Қисымбай кен орыны
Жоспар
Кіріспе
1.1 Әдеби шолу
1.2 Кен орнының геологиялық құрылымы
1.3 Өнімді қабаттардың коллекторлық қасиеттері
1.4 Қуыстылық коэффициентін көрсеткіштері
1.5 Өнімді қабаттың мұнайға қанығушылық коэффициенті
1.6 Қисимбай кен орнын игеру жағдайлары
1.7 Қабатқа су айдау қабат энергиясын пайдалану тәртібі
1.8 Қабаттан алынатын қорды өндіру анализі
1.9 Су мен газды қабатқа айдау тәртібі
1.10 Қоршаған ортаны қорғау шаралары
1.11 Жұмыс орнында қорғаныс шаралары
Кіріспе
1.1 Әдеби шолу
1.2 Кен орнының геологиялық құрылымы
1.3 Өнімді қабаттардың коллекторлық қасиеттері
1.4 Қуыстылық коэффициентін көрсеткіштері
1.5 Өнімді қабаттың мұнайға қанығушылық коэффициенті
1.6 Қисимбай кен орнын игеру жағдайлары
1.7 Қабатқа су айдау қабат энергиясын пайдалану тәртібі
1.8 Қабаттан алынатын қорды өндіру анализі
1.9 Су мен газды қабатқа айдау тәртібі
1.10 Қоршаған ортаны қорғау шаралары
1.11 Жұмыс орнында қорғаныс шаралары
Қисымбай кен орны 1978 жылы ашылды.Өнімді горизонтты жоғарғы юраның колловейлік ярусының және төменгі бордың валанждық ярусының түзілімдеріне жатады. Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық сұлбасы шығарылды,қазір бұл сызба бойынша осы кен орнын игеріліп жатыр.
Жұмыста кен орынның игерілудің ағымдағы жағдайын бағалау және игерудің радционалды варианттын дәлелдеу жүргізілді.
Кенішті игеру жүйесін бақылау және реттеу жұмыстарын жүргізу үшін ұңғыларды және қабатты гидродинамикалық зерттеу жұмыстары кезеңді түрде жүргізілуі тиіс.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қисымбай кен орны Каспий маңы ойпатының Оңтүстік –шығыс бөлігінде орналасқан. Әкімшілік жағынан Қазақстан Республикасының Атырау облысының Жылыой ауданына жатады. Жақын орналасқан тұрғылықты орындар Сарықамыс және Опорный ауылдары кен орнынан 60-70 м қашықтықта орналасқан. Қосшағыл және Қаратон мұнай кәсіпшіліктері болып табылады. Құлсары аудандық орталығы кен орыннан 85 км қашықтықта жатыр. Облыс орталығы Атырау қаласы 300 км қашықтықта. Кен орынға тікелей жақын жерде Атырау-Бейнеу-Маңғышлақ және Өзен-Атырау мұнай құбырын байланыстыратын темір жол өтеді
Жұмыста кен орынның игерілудің ағымдағы жағдайын бағалау және игерудің радционалды варианттын дәлелдеу жүргізілді.
Кенішті игеру жүйесін бақылау және реттеу жұмыстарын жүргізу үшін ұңғыларды және қабатты гидродинамикалық зерттеу жұмыстары кезеңді түрде жүргізілуі тиіс.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қисымбай кен орны Каспий маңы ойпатының Оңтүстік –шығыс бөлігінде орналасқан. Әкімшілік жағынан Қазақстан Республикасының Атырау облысының Жылыой ауданына жатады. Жақын орналасқан тұрғылықты орындар Сарықамыс және Опорный ауылдары кен орнынан 60-70 м қашықтықта орналасқан. Қосшағыл және Қаратон мұнай кәсіпшіліктері болып табылады. Құлсары аудандық орталығы кен орыннан 85 км қашықтықта жатыр. Облыс орталығы Атырау қаласы 300 км қашықтықта. Кен орынға тікелей жақын жерде Атырау-Бейнеу-Маңғышлақ және Өзен-Атырау мұнай құбырын байланыстыратын темір жол өтеді
1. Проект разработки месторождения Кисимбай
2. Абдуллин К.С.. «Добыча нефти и газа» М. Недра 2005 ж.
3. Шуров В.И «Технология и Техника добычи нефти»
4. Ю.П.Желтов "Разработка нефтяных месторождений" М. Недра 1996ж.
5. Л.Г.Чичеров "Нефтепромысловые машины и механизмы" М. Недра 1983 ж.
6. К.Г.Оркин, А.М. Юрчук "Расчеты в технологии и технике добычи нефти" М. Недра 1967ж.
7. Н.К.Надиров "Нефть и газ Казахстана" Алматы "Ғылым" 1995 ж.
8.Ғ.М.Нұрсұлтанов "Мұнай және газ өнеркәсібінің орысша-қазақша терминдер сөздігі" Алматы "ҚазҰТУ" 2000 ж.
9.Б.Ә.Аймағамбетов "СНПС-Ақтөбе мұнайгаз ААҚ–ның іс жүргізушілері мен аудармашыларына арналған орысша-қазақша сөздік" Ақтөбе "Nobel" 2001 ж .
10. П.Н.Лаврушко, В.М. Муравьев "Эксплуатация нефтяных и газовых скважин" М. Недра 1971 ж.
2. Абдуллин К.С.. «Добыча нефти и газа» М. Недра 2005 ж.
3. Шуров В.И «Технология и Техника добычи нефти»
4. Ю.П.Желтов "Разработка нефтяных месторождений" М. Недра 1996ж.
5. Л.Г.Чичеров "Нефтепромысловые машины и механизмы" М. Недра 1983 ж.
6. К.Г.Оркин, А.М. Юрчук "Расчеты в технологии и технике добычи нефти" М. Недра 1967ж.
7. Н.К.Надиров "Нефть и газ Казахстана" Алматы "Ғылым" 1995 ж.
8.Ғ.М.Нұрсұлтанов "Мұнай және газ өнеркәсібінің орысша-қазақша терминдер сөздігі" Алматы "ҚазҰТУ" 2000 ж.
9.Б.Ә.Аймағамбетов "СНПС-Ақтөбе мұнайгаз ААҚ–ның іс жүргізушілері мен аудармашыларына арналған орысша-қазақша сөздік" Ақтөбе "Nobel" 2001 ж .
10. П.Н.Лаврушко, В.М. Муравьев "Эксплуатация нефтяных и газовых скважин" М. Недра 1971 ж.
АНДАТПА
Осы дипломдық жобада Қисымбай кен орнының игеру жағдайы, кен орнының
негізгі технологиялық көрсеткіштері, ұңғыларды пайдалану тәсілдері
қарастырылған.
Жобаның негізгі мәселесі қабаттар мен ұңғылар зерттеулерiн қарастырып,
Қисымбай кен орнының ұйымдастыру құрылымы, қабатты суландыру шаралары
кездегі шығындары көрсетілген. Қабат қысымын ұстау факторлары талданып,
қауіпсіздік шаралары талданған. Сонымен қатар қоршаған ортаның жағдайы
қарастырылған.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте приведено состояние разработки
месторождения Кисимбай, основные технологические показатели разработки
месторождения и способы эксплуатации скважин.
На месторождении вскрыты три крупных литолого-стратиграфических
отложений: верхний девон, кунгур, верхний пермь.
Основным вопросом дипломного проекта является –подержание пластового
давления на месторождений Кисимбай.
Рассмотрены организационная структура месторождения Кисимбай и
определены основные параметры расходов при закачке воды в пласт.А также
рассмотрены мероприятия по охране окружающей среды.
КІРІСПЕ
Қисымбай кен орны 1978 жылы ашылды.Өнімді горизонтты жоғарғы юраның
колловейлік ярусының және төменгі бордың валанждық ярусының түзілімдеріне
жатады. Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық сұлбасы шығарылды,қазір
бұл сызба бойынша осы кен орнын игеріліп жатыр.
Жұмыста кен орынның игерілудің ағымдағы жағдайын бағалау және игерудің
радционалды варианттын дәлелдеу жүргізілді.
Кенішті игеру жүйесін бақылау және реттеу жұмыстарын жүргізу үшін
ұңғыларды және қабатты гидродинамикалық зерттеу жұмыстары кезеңді түрде
жүргізілуі тиіс.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін
есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру
кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және
гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қабаттың мұнай және судың физикалық қасиеттері туралы мәліметтер де
ескерілді. Геологиялық модель негізінде игеру процесінің математикалық
модельдеу үшін модельдің есептік сұлбасы қарастырылған. Алынған есептік
модельдер кен орынның игеру тарихының нақтылы динамикасы бойынша
дағдыланған. Кен орынның тілігінде үш өнімді горизонт бөлінген , біреуі
валанжин ярусының тілігінде , екеуі келловей ярусында.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты Қисимбай кен орнында қабатқа су
айдау арқылы қысымды бірқалыпты ұстап кенішті тиімді технологиялық режимде
игеру болып табылады.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Әдеби шолу
Мұнай кенішіне әсер етудің жеңіл жүйесі ол қабатқа ауыспалы түрде су
мен газ айдау кен орнының игеру сараптамасына сай соңғы мұнайды алуды
көтермелеу мақсатында мұнай кенішіне су немесе газды ауыспалы айдау әдісін
өндірістік сынаудан өткізілді. Бұл әдіс былай түсіндіріледі.
Газды өнімді қабатқа айдағанда өткізгіштігі жоғары қабатшаларға еніп,
су ішін фазалық өткізгіштігін төмендетеді. Нәтижесінде суды қайта айдағанда
өнімді қабаттың ығыстыру аймағы түзіледі және қабатқа әсері жоғары болады.
Газдың артынан айдалатын су оны төмен тығыздықта тығыз өткізгіштігі төмен
қабатшаларға итереді, одан мұнайдың сығылуы поршенді және сығылған газдың
нәтижесінде болады.
Мұнай кенішіне әсер етудің мақсаттары – қабат қысымын ұстап тұру,
яғни өте маңыздысы шеткі мұнай бергіштікті жоғарлату. Әсер етудің
әдісіндегі соңғы жағдай анығырақ болып келеді, яғни игерудің соңғы
сатысында болатын азайған кен орындарында жай қолданылғаны анықталып тұр.
Бірақ қабат қысымы бір қалыпты және бір қалыпты дәрежеден жоғарлауы мүмкін.
Әсер етудің әдісінде екі мақсатты қарастырады, яғни қабат қысымын бір
қалыпты ұстап тұру және мұнай бергіштіктің шеткі коэффициенттерін
жоғарлату.[1]
Өнімді қабатқа қабат қысымын қолдау мақсатында және соңғы мұнайды
алу үшін кең таралған әдіс, ол қабатқа су айдау әдісі. Су айдау арнайы
айдау ұңғымаларының торы мен орналасуы кен орынды игерудің технологиялық
сызбасында анықталады. өнімді қабатқа су айдау кен орынды игерудің басында
жүргізіледі. Мұндай жағдайда өнімді қабаттан сұйықтық алғанда
қабат қысымын түсірмеу, оны бастапқы деңгейде ұстап тұру, ұңғы бойынша
мұнайдың жоғарғы дебитін сақтау, жоғары мұнай алу коэффициентін қамтуға
мүмкіндік болады. Суландыру нұсқа ішінен, сыртынан және бойымен болып
бөлінеді.
Мұнай кенішіне әсер ететін әдістердің қолданып жүрген масштабтары
өте жоғары. Әсер ету әдісі арқылы 85% жуық мұнайды қысымнан өндіреді. Сол
әдістердің ішінде қысымға суды айдау арқылы қабат қысымын тұрақты ұстау
болып табылады. Су айдаудың түрлеріне айдайтын ұңғыманы топтастырып,
кенішті дөңгелетіп немесе сызықты түрде кесу, блокты су айдау жүйесі,
ошақты су айдау жүйесі, сұрыптап су айдау, ауданды су айдау жатады.[2]
Нұсқа сыртынан су айдау. Бұл жағдайда қабатқа әсер ету мұнайлылықтың сыртқы
нұсқасында орналасқан айдайтын ұңғыма жүйесі арқылы жүреді.Айдайтын ұңғыма
сызығы мұнайлылық нұсқасына әсер етуін бір текті ұстау үшін, одан 300-800 м
қашықтықта орналасады.
Пайдалану ұңғымасында суды жергілікті жарып шығарудан және суланудың
пайда болуын ескертеді.Нұсқа сыртынан су айдаудың арнайы бағыты жүреді.
- айдайтын ұңғыманың аймағымен орналасқан мұнайлы қабаттың жақсы
гидродинамикалық байланысы арқылы;
- мұнай кенішінің аз мөлшерімен салыстырғанда, кеніш ауданының 1,5-1,75
км құрайтын мұнайлы нұсқаның периметріне қатынасы арқылы;
Бұл жағдайда нұсқа сыртынан су айдау жүйесі қорды толықтай шығаруға және
қабаттың жоғарғы бөлімінің ортасына мұнайды итеріп шығара алады, оны бір
ұңғымаға немесе өндіруші ұңғыма қатарына таратушы деп айтады.
Нұсқа сыртынан су айдаудың кемшіліктері де бар. Оған келесілерді
жатқызуға болады. Мұнайды шығару үшін энергияның көп мөлшерде жұмсалуы,
яғни суды айдайтын ұңғыма сызығы мен мұнайлы нұсқаның арасындағы қабат
аймағында фильтрациялық қарсы тұру жағдайы туындайды. Айдайтын сызықты алып
тастау нәтижесінде кенішке әсер етудің әлсіреуі. Айдайтын сызықтан қабаттың
сыртқы аймағы бағытталуы нәтижесінде судың шығынға ұшырауының күшеуі.[3]
Нұсқа жанынан су айдау. Кенішке әсер етудің жылдамдатылуы мұнайлы нұсқаға
жақын және мұнайлы нұсқаның сыртқы және ішкі аралықта айдайтын ұңғыманың
орналасуына дейін жетуі мүмкін.
Нұсқа жанынан су айдауда қолданылады:
- қабаттың сыртқы аймағындағы нашарлаған гидродинамикалық байланыс
арқылы;
- кеніштердің аз мөлшерімен салыстыру кезінде пайдалануды жеделдету
Бірақ суланудың пайда болуы және суды жарып шығару кезіндегі жеке
ұңғымадағы пайдалану қатарлары жоғарлайды. Бұл жағдайда қабатқа әсер ету
жоба бойынша мұнайлылықтың ішкі нұсқасында орналасқан айдайтын ұңғыма
жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
Ол мұнайды тез арада өндіре алатын және қорды өңдеу үшін уақытты
қысқарта алатын мұнай кенішіне әсер ететін өте қарқынды жүйе.
Нұсқа ішінен су айдаудың бірнеше түрлері бар: сызық түрінде айдайтын
ұңғыманың кеніштерінің сызықтарын тілу, сақиналы түрде, нұсқа жанынан су
айдаумен байланысқан түрінде бірнеше көлденең қатарлы тілу. Орналасқан
айдайтын ұңғыманың жобасын таңдау геологиялық жағдайменен, қорды өндіру
уақытының экономикалық арнайы бағытымен және қажеттегі мөлшермен анықтайды.
Нұсқа ішінен су айдаумен қоса нұсқа сыртынан су айдау сыртқы нұсқа аймағына
мұнайдың итеріп шығуына кедергі жасау керек, сонымен қатар процесті
жеделтету керек. Энергетикалық көз қарас бойынша нұсқа сыртынан және ішінен
су айдауға қарағанда, нұсқа ішінен су айдау өте тиімді. Себебі бұл жағдайда
барлық айдайтын суды – мұнайды итеріп шығару үшін екі жағындағы тілме
қатарында қолданылады. Нұсқа ішінен су айдау кезінде ұңғыманың тілінген
қатарын мұнайда пайдаланылады "біреу арқылы" ол итеріп шығару бағытын құру
үшін қолданылады, яғни қабаттың сумен қамтамасыз етуі үшін.
Барлық аталған су айдау жүйесі шекараларды құрумен, үлкен нұсқалы
кен орындарында қолданылады және қабат туралы қажетті сипаттамамен
жеткізіліп тұрады.[4] Блокты су айдау – аудандарда орналасқан мұнайлы
өнеркәсіп ұңғымасын барлау кезіндегі үлкен нұсқашы емес кен орындарында
бағытталған. Бұл жағдайда кен орындарын соңғы барлауға дейін және мұнайлы
нұсқаларын анықтау кезінде объектіні енгізуді жеделдету үшін пайдалануды
кен орындарының айдайтын ұңғымасының тілік қатарлары арқылы пайдалану
ұңғымасының өзіндік торлары бар жеке блоктарына жеткізіп пайдаланады.
Сол кезде әрбір блоктың ішінде өндірістік ұңғыманың қатар түрінде
болып, сандық тығыздық бойынша блоктың ауданын гидродинамикалық және
техникалық – экономикалық есеп бойынша анықталады. Соңғы барлау кезінде
және блоктың кен орынды нұсқа кезінде пайдалануды ертерек енгізеді. Ошақты
су айдау – басқада су айдау жүйесі арқылы байланыстырып
қолданылады, ол қабаттан итеріп шығаруды жақсарту үшін, сонымен қатар
айдайтын қатарда жақын жерден ендірудің әсері таралмаған қабат аймағында
немесе жекеленген линзаларда қорды өндіру үшін қолданыладыОл негізінен
жоғары өткізгіштігі бар қабат аймағында және қоршаған ортаға өндіретін
ұңғыманың рационалды түрде қатынасының орналасуы. Бірақ ошақты су айдауға
арнайы ұңғыманы бұрғылау немесе қабаттың бөліміндегі жоғары көлемді
мұнаймен қамтамасыз етудің әсерінің күшеюі үшін немесе оның өткізгіштігі
әлсіз аймақтары үшін бір топ ұңғымалар керек. Ошақты су айдауды игерудің
көлемді түрде бөлшекті геологиялық меңгеру үшін игерудің барлық сатысында
және кен орындарын игеруге дейінгі этаптарын өзіндік түрде қолдану қажет
және итеріп шығару процесін зерттеу үшінде қажет.Су айдаудың сұрыптау
жүйесі ошақты түріндегідей қолданылады.[3]
Бұндағы жүйедегі айдайтын ұңғыманы игерудің нүктесі геологиялық
жағдайдың таралуындағы өнімді қабатты бөлшектеп меңгеру есебімен
анықталады. Олардың жақын жердегі өндіруші ұңғыманың түбімен
байланысты, сондықтан сумен бірге мұнайды итеріп шығару қарқындылығының
максималды маңыздылығы және әсер етудің минимумға бір қатарлы емес және
линзотәрізді қабаттың толығымен өндірілуіне және мұнай берудің шеткі
коэффициентін жеткізу үшін қамтамасыз етіледі. Осы айдайтын ұңғыма
нәтижесінде коллектордың бір қалыпты емес табиғи шағылысуы ауданда
орналасқанын көрсетеді. Бұл айдайтын ұңғыманы сумен қамтамасыз ету жүйесін
күрделендіреді. Игерудің алғашқы сатысында, егерде геологиялық мәлімет
шектелсе немесе жай жеткіліксіз болса, онда бұл жүйе қолданылмайды. Ол тек
қабат құрылысының бөлшектері анықталса және негізгі су айдау жүйесінің
ендіру ұңғымасына әсер ету нәтижесі болса ғана, соңғы сатысында тиімді
болады. Кенкияк кен орнындағы өндіру және айдау ұңғыларын меңгерудің және
қабаттардың мұнай бергіштігін арттыру әдістерінің бірі – қабатқа су айдау
болып табылады. [4]
Ауданды су айдау – қабатқа әсер ететін қарқынды жуас, кен орындарын
игеру үшін өте жоғары темппен қамтамасыз ете алады. Өндіретін және айдайтын
ұңғымалар бұл жүйеде бес, жеті және тоғыз нүктелі тор ретінде дұрыс
геометриялық блок құрап орналасады. Бұл жерде айдайтын және өндіретін
ұңғымалар алма кезек ауысып тұрады. Осы жағдайда ұңғымадағы торды бір тегіс
ауданды бұрғылау кезінде, әрбір айдайтын ұңғымадағы бес нүктелі жобада бір
өндіретін, жеті нүктелі жоба бойынша екі өндіретін, ал тоғыз нүктелі
бойынша үш өндіретін ұңғыма туындайды.
Осыған сәйкес, айдайтын ұңғыма өнім бермеген соң, тоғыз нүктелі жоба
тиімді, бірақ кенішке әсер ету қарқындылығы төмен және өндіруші ұңғымада
суды жарып шығару кезіндегі мұнай бергіштігі жоғары. Сондықтан мұнайды
өндірудің екіншілік әдісі сияқты игерудің соңғы сатысында осы ауданда су
айдауды қолданылады. Бірақ ауданды су айдау жүйесі кезінде қабатты дұрыс
игере алса, онда игерудің алғашқы сатысында қолдану тиімді.[5] Ұңғымада
орналасқан жобаны суды айдап шығаруда ғана емес, сонымен бірге газды айдау
немесе жиек түріндегі әртүрлі ерітінділерді сумен немесе газбен итеру
үшінде қолданылады. Бірақ сумен айдауға салыстырғанда әсер ететін басқа
әдістердің қолданылатын асштабтары өте төмен, яғни су айдау үшін ұңғыманы
орналастыру қажет. [6] Кенкияк кен орнын қабатты суландыру арқылы игеру
жүйесі қарастырылған. Су айдау жүйесімен кенішті игерген жағдайда айдалған
судың өндіру қабатына тиімді әсер етуін қамтамассыз ету қажет. Суды айдамас
бұрын алдын алы тазартып алу қажет.
Нұсқа ішімен су айдау мұнайды іріктеу қарқынын анағұрлым ұлғайтуға
мүмкіндік береді және ірі кәсіпорын игеру мерзімін қысқартуға
келісімдерімен түсіндіріледі. Бізге белгілі болғандай үлкен сандық
қатардағы ұңғымаларды біруақытта пайдалану кезінде және кеніштегі қабат
судағы орынның энергиясын немесе газды шапканың орыны алғашқы 2-3 қатардағы
өндіретін ұңғымамен көрінеді, ал басқа ұңғымалар мұнайлылықтың ішкі
нұсқасында сатыны, өнімдік қабаттағы серпімді сығылу энергиясына және
сұйықтықтың және газды ерітілген қаныққан коллекторлар яғни ерітілген газ
режимінде жұмыс жасайды.
Кенкияк кен орнында қабат қысымының төмен болуына байланысты су
айдау арқылы кенішті игеру бірден-бір тиімді әдістің бірі болып
саналады.Қабатқа су айдау жұмыстарын жүргізуде еңбекті қорғау шараларын
қарастыру қажет. Сонымен қатар қабат суларының өнімді қабатты ластамауын,
жер қойнауын қорғау шараларына көңіл бөлу қажет. Кенкияк кен орнында
қабатты суландыру арқылы кенішті игеру экономикалық жағынан тиімді болып
келеді. Кен орнынан мұнай өндіруді жеделдету арқылы кенішті игеру уақытын
қысқартып, мұнайды өндіруге жұмсалатын капиталдық шығындарды төмендетуге
болады. [7]
Қабатты суландыруда қолданылатын судың сапасын өндірістік және
лабораториялық жағдайда анықтайды. Суландыру үшін қолданылатын судың
сапасының нақты мәліметтерін әртүрлі режимде айдау ұңғымаларына сынама
айдау жұмыстарын жүргізгеннен кейін алынады. Механикалық қоспалардың және
оның бөлшектерінің өлшемін нақтылау үшін су айдауды тоқтатып, судың үлгісін
ала отырып аққыштыққа ашады. Өлшенген
бөлшектердің өлшемі кеуек пен жарықтың өлшеміне сәйкестендіріледі.
Ірі кәсіпорында немесе аудандардың өткізгіштігі бойынша біртекті
емес кәсіпорында нұсқа сыртымен және нұсқа ішімен су айдау комбинациясын
қолданады. Бұл жағдайда алдымен нұсқа сыртымен су айдау қолданылады.
Содан соң өте өткөзгіштік аймақта кеніштің ішіне суды жарып шығу құны
бойынша суланған өндіруші ұңғыларды айдаумен ұңғыларға ауыстырады. Нұсқа
сыртымен суды жарып шығу бағыты бойынша жоғары өткізгіштікті аймақтарда
қажеттілік кезінде жаңа айдаушы ұңғымалар бұрғылайды. Сондықтан да ірі
кенішті осындай қатардағы ұңғылармен мөлшері бойынша ұсақ аймақтарға кеседі
және оны өзіндік кеніш ретінде игереді.
Жаңа кеніштерді нұсқа ішімен өндіретін ұңғымалар айдаушы ұңғымалар
қатарына параллель орналасады. Білік құрылысына перпендикуляр орналасқан
кеніш айдаушы ұңғымалар қатарындағы жеке аймақтарға кесу кезінде суды
бөлшектеп айдау кең көлемде қолданылады. Бұл тәсіл бойынша әрбір шоғырда
мұнай өндіретін ұңғыманың 5 қатары орналасқан, бір айдаушы қатар екі жарым
өндіретін ұңғымалар қатарына нәтижелі әсер етеді. Батыс Сібірде және
Башкирияда Арлан, Қазақстанда Мангышлак өндіретін кәсіпорында суды
бөлшектеп айдау қолданылады.[8]
Бізге белгілі болғандай қалыңдығы бойынша қандай, дәл сондай жуыл –
ғандығы бойынша өнімдік қабаттың өткізгіштігі бойынша біртекті емес
көптеген мұнайлы кәсіпорындар ұсынылады. Осындай кәсіпорынға кеніштерді
толықтай өндіру үшін таңдамалы су айдау тәсілі қолданылады. Бұндай жағдайда
біртегіс торда орналасқан ұңғыманың тиімді санын негіздейді. Содан қабатқа
суды айдау үшін тағайындалған, гидромеха –
никалық зерттеулер және кеніштерді тілу, сипаттамасын қондырғаннан кейін
бұрғылағандардың ішінен ұңғыманы таңдайды. Бұндай ұңғымалар жақсы
сыйымдылықта және қоршағандармен жақсы қатынаста болу керек, бірақ басқа
ұңғымалар айдаушы ұңғымалармен өзара әсерін жою мақсатында ауданы бойынша
анықтау керек.[9]
Бөлек аудандарда қабаттық қысым төмендегенде және алынған мұнайдың
көлемі азайғанда, нұсқа ішімен су айдауды қолданумен кәсіпорын игеру
кезінде ошақтық су айдау қолданылады.
Орталық және біліктік су айдау кезінде кәсіпорынның орташа мөлшері
бойынша айдаушы ұңғыманың сыртқы қатары тізбек артымен су айдау сияқты
орналасқан, ал мұнайлылық нұсқасында – білік орналасқан немесе сақина
бойынша орналасады. Бірінші жағдайда кеніштер екіге, ал екіншіден бірнеше
тең емес аудандарға бөлінеді.
Мұндай жағдайда айдаумен ұңғымалар өндірушілердің ішінен таңдамалы
су айдау кезіндегідей белгілерін таңдап алады. Негізгі жағдайлардың бірі
болып аймақ ортасында және айдаушы ұңғыманың қажетінше орналасумен
аяқталады. Бұл қоршаған ортаға өндіретін ұңғыманың айдалған судың әсерімен
қамтамассыз етеді.[10]
1.2 Кен орнының геологиялық құрылымы
1.2.1 Кен орны туралы мәліметтер
Қисымбай кен орны Каспий маңы ойпатының Оңтүстік –шығыс
бөлігінде орналасқан. Әкімшілік жағынан Қазақстан Республикасының
Атырау облысының Жылыой ауданына жатады. Жақын орналасқан тұрғылықты
орындар Сарықамыс және Опорный ауылдары кен орнынан 60-70 м қашықтықта
орналасқан. Қосшағыл және Қаратон мұнай кәсіпшіліктері болып
табылады. Құлсары аудандық орталығы кен орыннан 85 км қашықтықта жатыр.
Облыс орталығы Атырау қаласы 300 км қашықтықта. Кен орынға тікелей жақын
жерде Атырау-Бейнеу-Маңғышлақ және Өзен-Атырау мұнай құбырын
байланыстыратын темір жол өтеді.
Орографиялық қатынаста кен орын ауданы рельеф абсолюттік белгілері -3
метрден -13 метрге дейінгі таулы жазықтық түрінде болып келеді. Бұл аудан
үшін өсімдіктері аз бархандардың кең таралуы, сонымен шағын көлемдегі
сорлардың болуы тән. Тұщы су табиғи көзі жоқ су аудауға кен орынның Альб-
Синомандық суы және валанждық горизонттың ілеспе суы пайдаланады. Аудан
климаты күрт контенинталды температураның жылдық айырымы жазда +46 ºС –ден
қыста -35 ºС-ге дейін. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашын мөлшері 150-
200мм-ден артпайды және негізінен күз, қыс кезеңдеріне келеді. Іздеу-барлау
және пайдаланушы ұңғылармен бұрғыланған шөгінділер неоген-төрттіктен бастап
төменгі юраға дейін ашылған. Тектоникалық қатынаста Қисымбай тұзтасы
құрылымы терең батырылған тұзды күмбез ретінде болады. Шағылысатын ІІІ
горизонт бойынша құрылымдық карта (төменгі бор табаны) бөлшекті, нақты
болып келеді және неоком шөгінділерінің кеніштелу шартын көрсетеді.
Ауданның орталық бөлігінде 1654м контурленген изо-шығасы бар, 1587,5
м минималды төбе белгісі бар ірі антиклимді қатпар бөлінеді. Қатпар барлық
жерде күкіртті лықсымамен таралған Оңтүстік бөлікте №№ 12,14
ұңғылар аумағында көтеріңкі қанат шегінде құрылым таралу және f3 лықсымасы
(2м) бойынша тығындармен бұзылған, орталық бөлікте жатын амплитудасы
бойынша үлкен емес лықсымамен f2(2-3м) жатын бұзылған. Жатынның Солтүстік
бөлігін (№ 4,22,24 ұңғымалар ауданы) шамамен 6 м-лі амплитудасы бар лықсыма
f7 қияды f1 лықсымадан басқа тектоникалық бұзылымдар жатынды
қалыптастыруда маңызды емес.
Батыс бағытта Қараниз С.В. көрші құрлымның шығыс беткейі картаға
түсірілген. Осы құрылым шегінде орналасқан ұңғы осы құрылымды қосымша
зерттеуге негізделетін нақты жағдайға түспеген.
Бұрғылау, игеру, және де сейсмикалық құрылымның соңғы мәлеметтері бойынша
Қисымбай құрылымында 3 шағылдырғыш горизонт бойынша ұзын ось бойынша
Солтүстік Шығысқа бағытталған 2,5х2,0 см шамада үлкен емес брахиантиклинді
қатпары бар. Құрылым кішкене жарылысты бұзылымдармен күрделенген. Геолого-
барлау жұмыстары нәтижесінде Қисымбай кен орнында төменгі бор және жоғарғы
юра тілігінде өнімді горизонттар бар: валанжинді мұнайлы, І және ІІ
келловей газды горизонттар.
Валанжин горизонты.
Каротажды сипаттама бойынша валанжин өнімді горизонттары үш бөлікке
бөлінеді: жоғарғы бөлік (І қабат), ортаңғы бөлік (ІІ қабат) және төменгі
бөлік (ІІІ қабат). Горизонт доломиттерден, алевролиттерден және
құмтастардан, карбонат қоспасы бар алевролиттерден, әктастардан құралған.
ВНК-ң жатық көлбеу беткейі бар және № 11 ұңғыда 1603м абсалютті белгіге
және №№ 28 және 33 ұңғыларда 1600м абсалютті белгіге жетеді.
Мұнайдың ең төменгі белгісі каротаж бойынша № 46 ұңғыда минус 1603м
жететін, сусыз мұнайды алатын ең төменгі белгіге сәйкес келетін ұңғы
белгіленген. Судың ең жоғарғы белгісі № 5 ұңғыда минус 1600,3 м тереңдікте
байқалған. Мұнайлық ауданы 3030 мың м3. І Келловей горизонты.
І келловей горизонты бір құмды қабатпен барлық аудан бойында болады.
Горизонт 18м биіктікті газаконденсатты жатыннан құралған.
Газ-сулы контакт сынау нәтижесі және минус 1731м-ден (№ 6 ұңғы) минус 1741м-
ге дейін (№ 4 ұңғы) өзгеретін өңдірістік-геофизикалық материалдар бойынша
алынған. ІІ келловей (орталық бөліктің) ярустың орталық бөлігінде өнім
бөлігі шегінде жатқан 1-2 құмтас қабатымен берілген. Горизонтқа аз пішінді
мұнай-газоконденсатты жатын ұштастырылған. Газды бөліктің биіктігі 5м
құрайды. Түрі бойынша жатын қабатты күмбезді болып келеді. ВНК-ң абсалютті
белгілері минус 1752 м-ден (№ 7 ұңғы), ал ГНК сынау нәтижесі және
өндірістік-геофизикалық мәлеметтер бойынша минус 1752,2м-ден (№ 1 ұңғы)
1753,7м-ге дейін (№ 7 ұңғы).
1.3 Өнімді қабаттардың коллекторлық қасиеттері
Валанжин өнімді (қабат) горизонт валанжин өнімді горизонтының №№ 8,9
барлау ұңғыларыңда алынған 68 үлгісі зерттелген, және де пайдаланушы ұңғыда
алынған. Валанжин горизонтының коллекторлы бір түрде немесе таза күйде
емес, матрица және тегіс араласқан жыныс түрлерімен, жи терригенді
материалы қоспасы бар даламиттерден тұрады.
Түйір аралық кеңістіктің күрделі құрылымы, флюлдтің көп компонентті
құрамынан тұрады. Валанжин горизонты 1-3 қабат каллекторларымен
көрсетіледі. Керн бойынша горизонт каллекторы даламиттермен,
алевралиттермен және құмтастармен, карбонатты қоспасы бар алевралиттер,
әктастармен берілген. Каллектордың карбонаттылығы 44,91-ден 83,49% арасы
өзгереді. Керн бойынша кеуектіліктің орташа мәні 24% (14,4-тен 33,6%), ГЗС
бойынша-25,7% (14,2-ден 39,06%-ке дейін).
ГЗС бойынша мұнайға қанығушылық-0,61%, керн бойынша-0,15% керн
бойынша өткізгіштік 0,001-0,220 мкм2 интервалда өзгереді, орташа 0,037 мкм2
құрайды, сынау мәліметтері бойынша 0,210-нан 0,638 мкм2-ге дейін
өзгереді, орта есеппен 0,390 мкм2-ты құрайды.
Горизонттың орташа қалыңдығы 14,6-дан 20,4м шегінде өзгереді, орта есеппен
18,2м-ді құрайды, ал тиімді қалыңдық 1м-ден 20,4м арасында орта
есеппен 12,86м құрайды. Мұнайға қаныққан қалыңдық 8-ден 20,4м арасында,
орта есеппен 14,27м-ді құрайды. Құмтастылық коэффиценті 0,06-дан 1,0 м
шегінде түрленеді, орташа 0,70-ті құрайды. Бөліну коэффициенті 1-ден 5
арасында, орташа 3-ті құрайды. І және ІІ келловей горизонтының
коллекторлары негізінен орта түйірлі құмтастар түрінде болады.
Сұйық пен газды өзіне өткізе алатын және олар үшін қойма бола алатын
кеуекті және жарықшақты тау жыныстарын коллекторлар деп атайды.
Жер қойнауында мұнай ,газ және су орналасқаны коллекторлардың үстіңгі және
астыңғы жағы сұйықпен газды өткізбейтін ( немесе нашар өткәзетін )
жыныстармен қоршалған қоймаларды табиғи резервуарлар деп атайды.
Жер қойнауында табиғи резервуарлардың бірнеше түрлері кездеседі. Олардың
ішінде әсіресе жиі кездесетіні үсті мен асты өзінен сұйықпен газды
өткізбейтін жыныстармен қоршалып келетін қабат ( горизонт ) тәріздес.
Қалыңдығы едәуір кеуекті жыныстардан құралған бірнеше қабаттардан
тұратын, асты мен үстінгі жақтары сұйықтық пен газды өткізбейтін
жыныстардан құралған табиғи қоймаларды массивті резервуарлар деп атайды.
Көп жағдайларда мұндай резервуарлардың астыңғы жағында тек қана ортақ –
мұай –су шекаралығы болады. Осындай резервуарлардың қатарына жабыны мен
табаны сазбен қоршалған жарықшақ қалың әктастан тұратын қабаттар жатады.
Жер қойнауында жан-жағы литологиялық өткізбейтін тау жыныстарымен қоршалған
кеуекті және өткізгіш резервуарлар да кездеседі. Мұны литологиялық шектеулі
резервуарлар деп атайды.
1.4 Қуыстылық коэффициентін көрсеткіштері
Мұнай мен газ тек қана шөгінді тау жыныстарының арасында жаратылып
көшіп қонуы арқылы олардың қуыстарында немесе жарықтарында ғана орындалады.
Сонда мұнайгаз барлау жұмыстары толық шөгінді тау жыныстары орндардың
ойпаттарда ғана жүргізіледі.
Шөгінді тау жыныстары арадағы мұнай газ -су орындарын қуыстарды басқаша
айтқанда жыныс кеуектілігі деп аталынады.
Кеуектілік мөлшері жынысы құрамындағы түйіршіктердің тұлға пішініне олардың
орналасу қалпына цементелу материалдардың құрамына геологияалық және
геохимияалық жағдайына тәуелді болды. Егер де тау жынысының құраушы жыныс
түйршігінің мөлшері бірдей болса, онда бұл жұмыстың кеуектілігі тек қана,
сол түйіршіктердің қалыптасып, орналасуына байланысты болды. Бұл жағдайда
түйіршіктің үлкен кішілігіне кеуектің әсері тимейді. Көп жағдайда тау
жыныстары арасы бір-бірімен байланыса бермейді. Осыған байланысты өзара бір-
бірмен қосылған қуыстың көлемі тиімді кеуектілік деп атайды.
1.5 Өнімді қабаттың мұнайға қанығушылық коэффициенті
Жалпы алғанда тау жынысының ашық кеуекті қуыстары суға мұнайға және
газға қанық келеді, ал бір бірімен қатысы жоқ қуыстар басқа заттармен
толтырылады.Тау жынысының суға мұнайға және газға қаныққан бар қуыстың
қосындысың көлемін V1 белгісіз. Сол жыныстың кеуектік көлеміне VК
қатынасын қанығу коэфиценті дейміз.
К=V1Vк∙100%
( 1.5)
Қуыс кеуектің суға мұнайға және газға қанығу және олардың кеуекті
тарамдары арқылы жылжуы. Қуыстың аумағына байланысты болды. Көлденең ірі
қуысқа сұйықтың оңай кіреді де, ол табу күшінің әсерінен кеуек санылаулары
арасымен оңай жылжиды. Ал тар қуыс кеуекте сұйықтың енуі үшін үлкен қысым
келіп болғандықтан сұйықтың кеуек тарамдары арқылы жылжуы қиындайды.
1.6 Өткізгіштік коэффициенті көрсеткіштері
Қысымның кемуінен жынысының өз бойынан сұйықтың газды өткізу қабілетін
оның өткізгіштігі деп аталады. Өткізгіштік тау жынысының коллектрлік
сипаттамасын негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Өткізгіштік
жыныс ішіндегі сұйықтықпен газдың көлемін сипатамайды. Ол тек қана олардың
қуыс саңылауларын жылжу қабілетін көрсетеді. Өткізгіштік коэффиценті арқылы
мұнай газ кен орындағы қабаттарының өзінен сұйықтың газды өткізу қабілетін
анықтап білуге болды.
Дарси-өлшем бірлігі ауданы 1см2 болатын қалыңдығы 1см үлгі тас арқылы
сұйықтың сүзуілу кезінде қысым 1кгсм2 төмендегенде тұтқырлығы 1см3
сұйықтың шығыны 1см3ч болатын кеуекті жыныстың өткізгіштігін көрсететін
шама.
1.7 Мұнай , газ және судың физикалық қасиеттері
Мұнайдың физика-химиялық қасиеттері валанжин горизонттары бойынша
қабат жағдайында 14 тереңдік сынама бойынша , оның 12 –сі барлау
процесінде, 2 игеру процесі кезінде алынған. Стандартты жағдайда мұнай
қасиеттері бойынша , оның 4 барлау сатысында алынған, қалғандары кен орнын
пайдаланудың бастапқы сатысында анализденген.
Төменде валанжин горизонтының беттік жіне қабаттық жағдайында мұнайдың
физика –химиялық сипаттамасы келтіріледі.
Беттік жағдайда валанжин мұнайы күкіртті (0,48 % -тен 4,4 %-ке дейін күкірт
болады), парафинді (4,4 % парафині бар), балқу температурасы 48ºС, жоғарғы
шайырлы (9,27-ден 11,8 %-ке дейін асфальтен 11,9 –дан 14,4 % дейін
силскагельді шайыр және 5,64 –тен 8,01% дейін кокс бар). Дистилятты
фракцияның көп болуымен ерекшеледі. 200ºС-ке дейін фракцияның шығуы 17,2 –
29% , ал 300ºС –та 39,5 -49,8%. Мұнай тығыздығы 0,852-0,902гсм3 өзгереді.
Қабат жағдайында мұнай мәні 1,3-5,2 МПа *С , орташа 3 МПа *С
шегінде өзгеретін төменгі динамикалық тұтқырлықпен сипатталады.
Қанығу қысымы 9,33-11,9 МПа құрайды, орташа 10,4 МПа құрайды. Мұнайда
газдың болуы 38-224 м3 т , орташа. 87м3т құрайды.
Көлемдік коэффициент 1,05-2,45% шегінде өзгереді. Қабат қысымы 13,5-16,97
МПа. Қабат температурасы 61ºс құрайды.
Кен орынның шегінде 5 ұңғы бойынша мұнайда еріген газдың 6 сынамасы алынған
және анализденген. Газдың қасиеті туралы мәлімет 1.7.1 кестесінде
келтірілген. Мұнайда еріген газдар біртипті. Метанның болуы 61,7-93%
арасында, этан 2,69-9,42 % арасында , пропан 0,3-4,5 % арасында
түрленеді.Күкіртсутек болмайды. Гельдің болуы 1,0-1,1%, көмірқышқыл газы
14% -ке дейін. Газ тығыздығы 0,641-0,888 гл құрайды.
Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының қабат сулары 8 ұңғыдан
алынған сынамалары бойынша зерттелген, төменгі бор және жоғарғы юраның
қабат сулары ашылған және сыналған.
Қабат суларының минерализациясы 44,428-214,834гл шегінде өзгереді.
Максималды минерализация құрылымның солтүстік бөлігінде орналасқан №28
ұңғыда байқалады. Сулар метаморфталған, жеке сынамада сульфаттардың көп
болуы байқалады.
1.8 Қабатты гидродинамикалық зерттеу сипаттамасы
Қабаттардың қасиеттері мен ұңғыманың өнімділігін зерттеу үшін
гидродинамикалық зерттеудің әр түрлерін (әдістерін) қолданады, оларды екі
топқа жіктеуге болады. Бірінші топқа қалыптасқан режимде ұңғыма өнімін алып
зерттеу әдісі жатады, екіншіге – қалыптаспаған режимде скважина өнімін алу
әдісі. Зерттеулерді жүзеге асырудың техникасы мен технологиясы мұнай мен
газды өндірудің тәсіліне байланысты. Ұңғыма жұмысын бақылаудың нәтижелері
бойынша қабаттардың қасиетін зерттеудің жалпы теориялық негізін осы жерде
қарастырып өтеміз.
Ұңғыны қалыптасқан режимде зерттеу.Бұл әдісті негізгі ұңғыны зерттеу
пайдалану кезінде бірнеше өзгеріп отыратын қалыпты режимде мұнай шығымын,
газ факторын, ұңғымадағы қабат пен түп арасындағы қысымның айырмашылығынан
ұңғымадан шығатын су мен құмның мөлшерін анықтауға болады. Егер де оның
шығымы мен түптік қысымы уақыт өтуіне байланысты өзгермей тұрақты болса,
ұңғыманың пайдалану режимі қалыптасқан деп есептеледі.
Қалыптасқан шығымды өлшеп алғаннан кейін ұңғаманы пайдаланудың басқа
режиміне көшіреді және жаңа режимде ұңғыма жұмысының қалыптасқан шығымы
орнау уақытын күте тұрып, бұл параметрлердің жаңа мәндерін анықтайды.
Бақылау ұңғаманың жұмысының 3-4 режимі кезінде жүргізіледі және әдетте
зерттейтін ұңғыма аймағында динамикалық қабатты қысымды тіркеумен аяқтайды.
Ол кезде ұңғымадағы түп қысымы қалыптасты деп есептеп, алынған мәліметтерді
индикаторлық диаграмма ретінде графигін тұрғызамыз. Онда негізінен қабат
қысымы мен түп қысымының айырмашылығы ұңғыма шығымы-Q байланысын
(қатынасын) Q=f(Pпл-Рз) индикаторлық диаграмма түрінде көрсетіледі.
Айдайтын ұңғымалар үшін индикаторлық диаграмма- ұңғыманың түп қысымы
мен қабат қысымдарының арасындағы айырмашылыққа байланысты екенін
көрсетеді. Ұңғыны қалыптаспақан режимде зерттеу. Пайдаланудың қалыптаспаған
режимінде ұңғыманы зерттеудің маңызы олардың режимдерін өзгертіп және
сәйкес келетін түптің қысымының уақыт өтуіне қарай өсуіне (немесе
төмендеуіне ) бақылау жүргізу болып табылады. Көптеген жағдайларда ұңғыманы
тұрақты шығыммен “Q” ұзақ пайдаланғаннан кейін тоқтауы және түп қысымының
қалпына келу қисығы (ҚҚҚҚ) немесе құбыр аралық кеңістіктегі сұйықтың
деңгейін тіркейді. Мұндай әдіспен газды немесе су қысымды режимде істеп
тұрған қабатқа, бұрғыланған мұнай, газ және су айдайтын ұңғымалардың
барлық түрі зерттеледі.
Тау жынысының және қабат сұйықтарының газдың серпімді қасиеттеріне
байланысты тоқтатылған ұңғыма түбіндегі қысым
өзгереді,шексіз біртекті қабатта мұнай скважинасына сұйықтың ағынын лезде
тоқтатқан жағдайда түптегі қысымның қалпына келу үрдісін есептейміз.
1.9 Мұнай мен газдың қорларының көрсеткіштері
1981 жылы қорды есептейтін ПГО Қазмұнайгазгеология партиясымен,
жобалау зертханасымен және қорды есептейтін ҚазНИПИ мұнай қорын есептеуді
құрды және осы жылы 01.09.81 жылдарда мұнай қорының жағдайы белгіленген
(валанжин жатынынан 3,6 мың.т мұнай және 0,2 млн м3 еріген газ өндірілген).
Валанжин горизонты бойынша мұнайдың бастапқы қорлары С1 категорияға
байланысты 3518,7 мың т, алынған 1405,3 мың т, С2 категорияға байланысты
1072,2 мың т, алынғаны 429,6 мың т.
I және II келловей горизонтының жатындары 1981 жылы есептелген қорлар
игеруге түспеді, өйткені осы горизонттардың жатындары бойынша конденсат
қоры С2 категориясына жатады.
ЖШС Технологиялық зерттеу орталығымен, ҚазМұнайГаз 01.09.2001жылы
зерттеудің күйі бойынша Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының мұнай
және газ қорын қайта есептеу жасалды. 9 іздеу –барлау ұңғыларды бұрғылау,
210(1990-1991жж) және 3Д (2000ж) сейсмобарлау жұмыстары нәтижесінде, және
27 кейін бұрғыланған (1992-2001 жж) пайдаланушы ұңғылар мәлімметтері
бойынша жасалды.
Қарастырылып отырған жатынның мұнайының баланстық қоры 1171,36 мың т
ұлғайды. Кен орны бойынша мұнай қорының ұлғаюы негізінен мұнайға қаныққан
қалыңдық пен кеуектілік коэффициентінің өзгеру есебінен алынды.
Мұнай мен газдың есептелген қоры В+С1 категориясы бойынша валанстық
қорды 4690,3 мың т, алынған қорды 1876,12 мыңт ,С2 категориясы бойынша
1052,3 мың т, 1412,3 мың т, көлемінде екені белгілі.
Қисымбай кен орны
Кесте 1.4 - Еріген газ және мұнай қорының кестесі
Ұңғы өлшеу.
1 2 3 4 5 6
1. Бастапқы қабат қысымы , атм.5 5 141-173 160
2. Қабат температурасы, 0С 5 5 55-63 61
3. Геотермиялық градиент, 0С - - 0,024 0,043
-0,0625
4. Мұнай дебиті, ттәу 5 5 10,9-40,8 21
5. сулану, % 5 5 0,06-93,8 40,45
6. Газ факторы , м3м3
7. Өнімділік коэффициенті, 5 5 4,7-9,7 1,90408
ттәу * атм.
8. Үлесті өнім, 5 5 0,02439-4,50,47344
ттәу атм м 625
9. Келтірілген радиус, м 5 5 0,121-0,2370,175
2.2 Қабаттан алынатын қорды өндіру анализі
Кен орында игерудің барлық уақытында игеруді бақылау бойынша
өндірістік геофизика әдісімен сәйкес зерттеулер жүргізілмеген.
Геолого-гидродинамикалық модельдерді құрастыру кезінде 01.01.03 жылға
арналған қалдық мұнайға қанығушылық картасы құрастырылған , ол жаңа
жобалық ұңғыларды салу кезінде ескерілді. Валанжин горизонтының игеріліп
жатқан мұнайының бастапқы қоры мынадай: баланстық 4690,3 мың т және
алынатыны -1876,1 мың т. Қисымбай кен орнының игерудің негізгі фактілік
көрсеткіштерінің динамикасы (Валанжин горизонты) 01.01.2004 жылға игерудің
басынан бастап 765 мың т мұнай өндірілді. Бекітілген қорда өндіру 40,8 %
жобалыққа 76,4% қарсылықты құрайды. Бастапқы алынған қордың іріктеу тимпі
кен орын бойынша 2,83%-ті , ағымдағы алынатын қордың 4,56%-н құрайды. Кен
орны бойынша ағымдағы КИН жобалықта 0,306 қарсы 0,163 бірлікті
құрайды.Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының жатынын игеру
көрсеткіштерінің жоғарыда көрсетілген анализі игерудің бастапқы екі жылы
игерудің жоғарғы темпімен және мұнай өндірудің өсуімен сипатталатынын
көрсетеді. Ол жатынды қарқынды бұрғылаумен түсіндіріледі. Соңғы жылдары
мұнай өндіру көлемінің 1998 жылға дейін жоғарылағаны , бірақ жобалықтан
төмен екені көрінеді, ол ҚҚҰ жүйесінің және жаңа ұңғыларды енгізудің артта
қалуымен түсіндіреді. Осының барлығы жатынды игерудің іске асыру жүйесінің
тиімділігінің толық еместігін көрсетеді. Барлық ұңғылар пайдалануға
фонтанды әдіспен енгізілді. Кейінгі жылдары фонтандаудың қысқаруына
байланысты ұңғыларды механизациялау әдісіне ауыстырды. ПШГН-8 типті
тербелмелі станоктар қолданылады, жер бетіне сұйықты көтеру үшін диаметрі
125 мм және 150 мм НН типті сораптар қолданылады. 1996 жылдан бастап кен
орында 4,6мың м3 көлемді бір айдаушы ұңғы арқылы нұсқа ішінен су айдау
басталады, бірақ жоба бойынша игерудің бірінші жылынан бастап 56,1 мың м3
көлемді ұңғы арқылы бастау қарастырылған.
1996 жылы 7 айдаушы ұңғы арқылы жылдық су айдау 271,5 мың м3 –ке жету
керек еді. 01.01.2004 жыл.Кен орында су айдау 6 айдаушы ұңғы арқылы
жүргіземіз. 2003 жылы жылдық су айдау 70,0 мың м3 –ті құрады.
Жұмыс агенті есебінде су өндіретін ұңғының альбеноман шөгіндісінің
қоры және ҚҚҰ қондырғысында сынақтан өтілген ,кейін ЦНС – 38 сорабы арқылы
айдау қысымы 25-30 атм болған кезде айдаушы ұңғымаға айдайтын бұралқы қабат
сулары қолданылады.
Сағадағы мұнай өнімі сұйық шығатын құбыр желісі арқылы мұнай шығымын және
сулылығын өлшеу үшін спутник типті ТӨҚ –ша түседі, одан кейін сұйықтан
газды бөлу үшін газды сепараторға , кейін сусыздандыру және тұзсыздандыру
қондырғысына жіберіледі. Ұңғыларды пайдалану кезінде қиындықтарды жою
мақсатында кен орында парафинді шөгінді бойынша ингибиторда айдау және жуу
және түптік зоналарды СКО, сұйықтан газды айыру үшін 73мм және 89мм газды
якерьлерді қолдану жүргізіледі.1999 жылы кен орны бойынша 8 ұңғыда СКО
операциялары жүргізілді, сонда тәулікті тиімділік 39,5 т, жалпы тиімділік
7599,9 тоннаны құрады. Кен орнын игеруді бақылау бойынша ГДНС ЦТИ бөлімінің
зерттеу жұмыстары, 10 ұңғы бойынша қабат қысымын өлшеу, тереңдік сынақтарды
іріктеу статикалық және динамикалық деңгейлерді өлшеу жүргізілді.
Игеру көрсеткіштерін болжау үшін қабылданған есептік модельдер
негізінде қатпарлы зоналы – бір текті емес қабаттың белгілі сұлбасы жатыр.
Осы модельге сәйкес өнімді қабат (сызықтық өлшемдері) орта өнімділікпен
ерекшеленетін сызықтық өлшемдері бар зоналардың дұрыс пішіндерінен тұрады,
ал әрбір зона түрлі өтімділікті қабат жиынтығынан тұрады.
Қабатша бойынша және зона бойынша өтімділіктің өзгеруі ықтималдық сипатта
болады және математикалық гамма бөлумен сипатталады.
Модельдер ағынның екі фазалығы, мұнай мен агенттің тұтқырлық ерекшелігі ,
тілдік құрылым мен СМЖ –ныңбастапқы күйі секілді физикалық факторларды
ескереді.
Ол үшін қабат аралық әртектіліктің бөлінуі есептік, комплексті бөлінуге
айналады. Алынған бөлу базасында бөлінудің нормаланған функциясы
құрастырылады. сұлбасын қолдана отырып, (өнімділік және ығыстыру фронты
арқылы өткен жол арасындағы тіке байланысты қолдана отырып ,К3
параметрлерін , F-қозғалмалы мұнай қорынан сұйық пен мұнайды бірлік көлемде
жалпы іріктеуін, ағымдағы шығымдағы ығыстыратын агенттің бөләгән есептейді.
Одан кейін элементтер арасындағы зоналы әр шектілік есебімен келтірілген
шартта мұнай өндіру динамикасын есептейді. Жатынның типтік элементтері үшін
агент арқылы мұнайды ығыстыру сипаттамасы есептелінген және арнайы
кестелерде келтірілген. Жатын элементтерінің тұтастығы үшін жұмыстағы
негізгі технологиялық көрсеткіштер динамикасының формулалары келтірілген.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін
есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру
кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және
гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қабаттың мұнай және судың физикалық қасиеттері туралы мәліметтер де
ескерілді. Геологиялық модель генізінде игеру процесінің математикалық
модельдеу үшін модельдің есептік сұлбасы қарастырылған. Алынған есептік
модельдер кен орынның игеру тарихының нақтылы динамикасы бойынша
дағдыланған. Кен орынның тілігінде үш өнімді горизонт бөлінген , біреуі
валанжин ярусының тілігінде , екеуі келловей ярусында.
Валанжин өнімді горизонт барлық көлем бойынша байқалады,
бойынша барлық жерде өзінің электрофизикалық қасиеті анық бөлінетін және
салыстырмалы үшін емес, бірақ тұрақты қуаты бар жыныс бөлігі
жатады.Валанжин өніді горизонты келловей горизонтынан қуаты 120м болатын
карбонтты және терртінді қалыңдық арқылы бөлінген.
Бірінші келловейлік горизонтының құрамында 18м биіктікті газоконденсатты
жатын бар. Екінші келловей горизонтына кіші көлемді мұнай газды конденсатты
жатын жатады. Газды бөліктің биіктігі 5 м-ді , мұнайлы бөлік 5м-ге дейін
жетеді.
2.3 Игерудің есептік варианттарын және мәліметтерін айқындау
Игерудің есептік нұсқаларын таңдау ,барлау және пайдаланушы бұрғылау
нәтижесінде анықталған қабат жүйесінің гидродинамикалық саттамасымен
жатынының геологиялық құрылымынан шыға отырып, РД39-0147035 -207-86
рекламенттің методикалық кепілдемесі есебімен жүргізілді.
Тек жүйенің сипаттамасын және өнімді горизонттарды игерудің ағымдағы күйін
ескере отырып, мұнай бергіштікті ұлғайтудың негізгі әдісі ретінде су
өндіретін ұңғылардың ілеспе - өндірілетін суын айдау қолданылады.
Су басу жүйесінің әрбір түрі басқаларынан қабатқа қарқынды әсер етуімен
ерекшеленеді және өз кезегінде аз қарқынды жүйеде көбіне өтетін болып
келеді, жобаланған технологиялық жүйе негізінде әсер ету түрінде нұсқа
ішілікпен сәйкес су басудың аудандық жүйесі жобаланды.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық жүйесінде ұңғының
рационалды санын бекіту мақсатында таза мұнай және су –мұнайлы жатын
бөлігін игеруге арналған ұңғы торларының түрлі тығыздықтары көрсетілген.
Іске асыру үшін игерудің 4 нұсқасы ұсынылған, бірақ кен орнын бұрғылау
кезінде технологиялық жүйенің ұсыныстары сақталмаған. Жобада барлығы 3
нұсқа қарастырылған: 1–ші нұсқа: алдыңғы жобалық құжатқа сәйкес
бұрғыланбаған ұңғыларды енгізу қарастырылған. Бірақ 01.01.03 жылы жағдай
бойынша қалдық мұнайлылық ауданына тек № 64 ұңғы түседі. Және де күмбезді
бөлікте 01.01.03 жылы қабат қысымы төмендеді.№56 ұңғы төменгі қабаттық
қысым ауданына батыста №№61,30,49,57 ұңғылардың арасында орналастырды.Осы
нұсқада екі ұңғыны бұрғылау (1 өндіруші және 1 айдаушы) бұрғылау
қарастырылды.Бұрын бұрғыланған 20 ұңғымен бірге қңғыларды жалпы саны 22- ні
құрайды, оның 15 өндіруші және 7 айдаушы, 16 жұмыс істейтін ұңғы және
бұрғылаудан кейінгі ұңғы болып келеді.
Жеке сүйірленіп кему зонасын жіне негізгі қордың контур ішіндегі ұңғылармен
игеруге енгізілмеген зоналарды игеруге тарту мақсатында 2 резервуарлы
ұңғылар қарастырылған.
Бірінші нұсқа, технологиялық сұлбаны шешудің жалғасын жалғастырушы
(ретінде) базалық нұсқа ретінде алынады. Екінші нұсқа 2006 жылдан 2009
жылға дейінгі аралықта тығыздығы 200*250 м болатын тор бойынша 14 өндіруші
ұңғыны қосымша бұрғылауды қарастырады.2006 жылы 20 өндіруші ұңғыны ауыстыру
34 бірлікті , оның ішінде 27 өндіруші ,7 айдаушы ұңғыларды құрайды. Үшінші
шұсқа 2006 жылдан 2007 жылға дейінгі екзеңде тығыздығы 200-300 м болатын
тор бойынша өндіруші ұңғылардағы қосымша бұрғылауды және 2006 жылы №32
өндіруші ұңғыны айдаушыға ауыстыруды қарастырады. Сонда ұңғылардың жалпы
саны 26 бірлікті оның ішінде 19 өндіруші, 7 айдаушы ,6 жұмыс істейтін
ұңғылардың өндіруші қордан ауысуы есебінен құрайды. Жеке линзаларды,
сүйірленіп кему зоналарын және орналасудың нұсқа ішіндегі негізгі қордың
ұңғымаларымен игеруге берілмейтін зоналарды игеруге енгізу мақсатында 3
резервті ұңғы қарастырылған.Барлық нұсқалардың қабатқа және түптік зонаға
компелксті әсер ету ұсынамыз. Келесі технологияларды қолдау ұсынылады:
түптік зонаның гидрофобизациясы есебімен (полисия ) реогентпен істеп тұрған
ұңғылардың түптік зонасына әсер ету. Акор тампонажды материалдармен немесе
натрий силикатының негізінде қабат суларын бөлу ;
Ұңғыларды нұсқалар бойынша орналастыру сұлбасы №16-18 графикалық
нұсқауларда келтіріледі.
2.4 Өнімді қабатқа су мен газды үзілісті айдау тәртібі
Мұнай кенішіне әсер етудің жеңіл жүйесі ол қабатқа ауыспалы түрде су
мен газ айдау кен орнының игеру сараптамасына сай соңғы мұнайды алуды
көтермелеу мақсатында мұнай кенішіне су немесе газды ауыспалы айдау әдісін
өндірістік сынаудан өткізілді. Бұл әдіс былай түсіндіріледі.
Газды өнімді қабатқа айдағанда өткізгіштігі жоғары қабатшаларға еніп, су
ішін фазалық өткізгіштігін төмендетеді. Нәтижесінде суды қайта айдағанда
өнімді қабаттың ығыстыру аймағы түзіледі және қабатқа әсері жоғары болады.
Газдың артынан айдалатын су оны төмен тығыздықта тығыз өткізгіштігі төмен
қабатшаларға итереді, одан мұнайдың сығылуы поршенді және сығылған газдың
нәтижесінде болады.
Мұнайды газдың еруі оның тығыздығын төмендетеді, сонымен қатар мұнайды
сумен жылжыту процесінің тиімділігін төмендетеді. Жарылған қабат жағдайында
бұл процесс тиімді жүреді, яғни газдың еруі мен сығатын агенттің
гравитациялық таралуы мұнайда күшейеді: ергіштік – байланыстың жоғарлауы
нәтижесінде, ал гравитациялық таралуы –ашық жарықтарда ағынның еркін
ағуында болып келеді. Қабаттың қуаты бойынша мұнаймен айдалатын газдың
гравитациялық таралуы қабаттың суланбауына жағдай туғызады. Бұл әдісті
өндіріске енгізу үшін өнімділігімен жоғары қысымға габариті аз
компрессорлардың болмауы болып табылады.
Қабатқа айдалатын суға үлкен талаптар қойылады. Судың жақсы мұнай
жуғыш қасиеті болу керек, қабат суларымен тұздардың ерімейтін шөгінділерін
түзетін химиялық реакцияға түспеуі қажет, сазды қабатшалармен әсерлескенде
ісіндірмеуі қажет, құрамында механикалық қоспалар мұнай өнімдері,
микроорганизмдер және тағы басқалары болмауы керек. Қабатты суландыру үшін
су көзі ретінде ашық су көздерін (өзен, көл, теңіз, су қоймалары), жер асты
суларын, үлкен тереңдікте жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Осы дипломдық жобада Қисымбай кен орнының игеру жағдайы, кен орнының
негізгі технологиялық көрсеткіштері, ұңғыларды пайдалану тәсілдері
қарастырылған.
Жобаның негізгі мәселесі қабаттар мен ұңғылар зерттеулерiн қарастырып,
Қисымбай кен орнының ұйымдастыру құрылымы, қабатты суландыру шаралары
кездегі шығындары көрсетілген. Қабат қысымын ұстау факторлары талданып,
қауіпсіздік шаралары талданған. Сонымен қатар қоршаған ортаның жағдайы
қарастырылған.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте приведено состояние разработки
месторождения Кисимбай, основные технологические показатели разработки
месторождения и способы эксплуатации скважин.
На месторождении вскрыты три крупных литолого-стратиграфических
отложений: верхний девон, кунгур, верхний пермь.
Основным вопросом дипломного проекта является –подержание пластового
давления на месторождений Кисимбай.
Рассмотрены организационная структура месторождения Кисимбай и
определены основные параметры расходов при закачке воды в пласт.А также
рассмотрены мероприятия по охране окружающей среды.
КІРІСПЕ
Қисымбай кен орны 1978 жылы ашылды.Өнімді горизонтты жоғарғы юраның
колловейлік ярусының және төменгі бордың валанждық ярусының түзілімдеріне
жатады. Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық сұлбасы шығарылды,қазір
бұл сызба бойынша осы кен орнын игеріліп жатыр.
Жұмыста кен орынның игерілудің ағымдағы жағдайын бағалау және игерудің
радционалды варианттын дәлелдеу жүргізілді.
Кенішті игеру жүйесін бақылау және реттеу жұмыстарын жүргізу үшін
ұңғыларды және қабатты гидродинамикалық зерттеу жұмыстары кезеңді түрде
жүргізілуі тиіс.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін
есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру
кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және
гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қабаттың мұнай және судың физикалық қасиеттері туралы мәліметтер де
ескерілді. Геологиялық модель негізінде игеру процесінің математикалық
модельдеу үшін модельдің есептік сұлбасы қарастырылған. Алынған есептік
модельдер кен орынның игеру тарихының нақтылы динамикасы бойынша
дағдыланған. Кен орынның тілігінде үш өнімді горизонт бөлінген , біреуі
валанжин ярусының тілігінде , екеуі келловей ярусында.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты Қисимбай кен орнында қабатқа су
айдау арқылы қысымды бірқалыпты ұстап кенішті тиімді технологиялық режимде
игеру болып табылады.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Әдеби шолу
Мұнай кенішіне әсер етудің жеңіл жүйесі ол қабатқа ауыспалы түрде су
мен газ айдау кен орнының игеру сараптамасына сай соңғы мұнайды алуды
көтермелеу мақсатында мұнай кенішіне су немесе газды ауыспалы айдау әдісін
өндірістік сынаудан өткізілді. Бұл әдіс былай түсіндіріледі.
Газды өнімді қабатқа айдағанда өткізгіштігі жоғары қабатшаларға еніп,
су ішін фазалық өткізгіштігін төмендетеді. Нәтижесінде суды қайта айдағанда
өнімді қабаттың ығыстыру аймағы түзіледі және қабатқа әсері жоғары болады.
Газдың артынан айдалатын су оны төмен тығыздықта тығыз өткізгіштігі төмен
қабатшаларға итереді, одан мұнайдың сығылуы поршенді және сығылған газдың
нәтижесінде болады.
Мұнай кенішіне әсер етудің мақсаттары – қабат қысымын ұстап тұру,
яғни өте маңыздысы шеткі мұнай бергіштікті жоғарлату. Әсер етудің
әдісіндегі соңғы жағдай анығырақ болып келеді, яғни игерудің соңғы
сатысында болатын азайған кен орындарында жай қолданылғаны анықталып тұр.
Бірақ қабат қысымы бір қалыпты және бір қалыпты дәрежеден жоғарлауы мүмкін.
Әсер етудің әдісінде екі мақсатты қарастырады, яғни қабат қысымын бір
қалыпты ұстап тұру және мұнай бергіштіктің шеткі коэффициенттерін
жоғарлату.[1]
Өнімді қабатқа қабат қысымын қолдау мақсатында және соңғы мұнайды
алу үшін кең таралған әдіс, ол қабатқа су айдау әдісі. Су айдау арнайы
айдау ұңғымаларының торы мен орналасуы кен орынды игерудің технологиялық
сызбасында анықталады. өнімді қабатқа су айдау кен орынды игерудің басында
жүргізіледі. Мұндай жағдайда өнімді қабаттан сұйықтық алғанда
қабат қысымын түсірмеу, оны бастапқы деңгейде ұстап тұру, ұңғы бойынша
мұнайдың жоғарғы дебитін сақтау, жоғары мұнай алу коэффициентін қамтуға
мүмкіндік болады. Суландыру нұсқа ішінен, сыртынан және бойымен болып
бөлінеді.
Мұнай кенішіне әсер ететін әдістердің қолданып жүрген масштабтары
өте жоғары. Әсер ету әдісі арқылы 85% жуық мұнайды қысымнан өндіреді. Сол
әдістердің ішінде қысымға суды айдау арқылы қабат қысымын тұрақты ұстау
болып табылады. Су айдаудың түрлеріне айдайтын ұңғыманы топтастырып,
кенішті дөңгелетіп немесе сызықты түрде кесу, блокты су айдау жүйесі,
ошақты су айдау жүйесі, сұрыптап су айдау, ауданды су айдау жатады.[2]
Нұсқа сыртынан су айдау. Бұл жағдайда қабатқа әсер ету мұнайлылықтың сыртқы
нұсқасында орналасқан айдайтын ұңғыма жүйесі арқылы жүреді.Айдайтын ұңғыма
сызығы мұнайлылық нұсқасына әсер етуін бір текті ұстау үшін, одан 300-800 м
қашықтықта орналасады.
Пайдалану ұңғымасында суды жергілікті жарып шығарудан және суланудың
пайда болуын ескертеді.Нұсқа сыртынан су айдаудың арнайы бағыты жүреді.
- айдайтын ұңғыманың аймағымен орналасқан мұнайлы қабаттың жақсы
гидродинамикалық байланысы арқылы;
- мұнай кенішінің аз мөлшерімен салыстырғанда, кеніш ауданының 1,5-1,75
км құрайтын мұнайлы нұсқаның периметріне қатынасы арқылы;
Бұл жағдайда нұсқа сыртынан су айдау жүйесі қорды толықтай шығаруға және
қабаттың жоғарғы бөлімінің ортасына мұнайды итеріп шығара алады, оны бір
ұңғымаға немесе өндіруші ұңғыма қатарына таратушы деп айтады.
Нұсқа сыртынан су айдаудың кемшіліктері де бар. Оған келесілерді
жатқызуға болады. Мұнайды шығару үшін энергияның көп мөлшерде жұмсалуы,
яғни суды айдайтын ұңғыма сызығы мен мұнайлы нұсқаның арасындағы қабат
аймағында фильтрациялық қарсы тұру жағдайы туындайды. Айдайтын сызықты алып
тастау нәтижесінде кенішке әсер етудің әлсіреуі. Айдайтын сызықтан қабаттың
сыртқы аймағы бағытталуы нәтижесінде судың шығынға ұшырауының күшеуі.[3]
Нұсқа жанынан су айдау. Кенішке әсер етудің жылдамдатылуы мұнайлы нұсқаға
жақын және мұнайлы нұсқаның сыртқы және ішкі аралықта айдайтын ұңғыманың
орналасуына дейін жетуі мүмкін.
Нұсқа жанынан су айдауда қолданылады:
- қабаттың сыртқы аймағындағы нашарлаған гидродинамикалық байланыс
арқылы;
- кеніштердің аз мөлшерімен салыстыру кезінде пайдалануды жеделдету
Бірақ суланудың пайда болуы және суды жарып шығару кезіндегі жеке
ұңғымадағы пайдалану қатарлары жоғарлайды. Бұл жағдайда қабатқа әсер ету
жоба бойынша мұнайлылықтың ішкі нұсқасында орналасқан айдайтын ұңғыма
жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
Ол мұнайды тез арада өндіре алатын және қорды өңдеу үшін уақытты
қысқарта алатын мұнай кенішіне әсер ететін өте қарқынды жүйе.
Нұсқа ішінен су айдаудың бірнеше түрлері бар: сызық түрінде айдайтын
ұңғыманың кеніштерінің сызықтарын тілу, сақиналы түрде, нұсқа жанынан су
айдаумен байланысқан түрінде бірнеше көлденең қатарлы тілу. Орналасқан
айдайтын ұңғыманың жобасын таңдау геологиялық жағдайменен, қорды өндіру
уақытының экономикалық арнайы бағытымен және қажеттегі мөлшермен анықтайды.
Нұсқа ішінен су айдаумен қоса нұсқа сыртынан су айдау сыртқы нұсқа аймағына
мұнайдың итеріп шығуына кедергі жасау керек, сонымен қатар процесті
жеделтету керек. Энергетикалық көз қарас бойынша нұсқа сыртынан және ішінен
су айдауға қарағанда, нұсқа ішінен су айдау өте тиімді. Себебі бұл жағдайда
барлық айдайтын суды – мұнайды итеріп шығару үшін екі жағындағы тілме
қатарында қолданылады. Нұсқа ішінен су айдау кезінде ұңғыманың тілінген
қатарын мұнайда пайдаланылады "біреу арқылы" ол итеріп шығару бағытын құру
үшін қолданылады, яғни қабаттың сумен қамтамасыз етуі үшін.
Барлық аталған су айдау жүйесі шекараларды құрумен, үлкен нұсқалы
кен орындарында қолданылады және қабат туралы қажетті сипаттамамен
жеткізіліп тұрады.[4] Блокты су айдау – аудандарда орналасқан мұнайлы
өнеркәсіп ұңғымасын барлау кезіндегі үлкен нұсқашы емес кен орындарында
бағытталған. Бұл жағдайда кен орындарын соңғы барлауға дейін және мұнайлы
нұсқаларын анықтау кезінде объектіні енгізуді жеделдету үшін пайдалануды
кен орындарының айдайтын ұңғымасының тілік қатарлары арқылы пайдалану
ұңғымасының өзіндік торлары бар жеке блоктарына жеткізіп пайдаланады.
Сол кезде әрбір блоктың ішінде өндірістік ұңғыманың қатар түрінде
болып, сандық тығыздық бойынша блоктың ауданын гидродинамикалық және
техникалық – экономикалық есеп бойынша анықталады. Соңғы барлау кезінде
және блоктың кен орынды нұсқа кезінде пайдалануды ертерек енгізеді. Ошақты
су айдау – басқада су айдау жүйесі арқылы байланыстырып
қолданылады, ол қабаттан итеріп шығаруды жақсарту үшін, сонымен қатар
айдайтын қатарда жақын жерден ендірудің әсері таралмаған қабат аймағында
немесе жекеленген линзаларда қорды өндіру үшін қолданыладыОл негізінен
жоғары өткізгіштігі бар қабат аймағында және қоршаған ортаға өндіретін
ұңғыманың рационалды түрде қатынасының орналасуы. Бірақ ошақты су айдауға
арнайы ұңғыманы бұрғылау немесе қабаттың бөліміндегі жоғары көлемді
мұнаймен қамтамасыз етудің әсерінің күшеюі үшін немесе оның өткізгіштігі
әлсіз аймақтары үшін бір топ ұңғымалар керек. Ошақты су айдауды игерудің
көлемді түрде бөлшекті геологиялық меңгеру үшін игерудің барлық сатысында
және кен орындарын игеруге дейінгі этаптарын өзіндік түрде қолдану қажет
және итеріп шығару процесін зерттеу үшінде қажет.Су айдаудың сұрыптау
жүйесі ошақты түріндегідей қолданылады.[3]
Бұндағы жүйедегі айдайтын ұңғыманы игерудің нүктесі геологиялық
жағдайдың таралуындағы өнімді қабатты бөлшектеп меңгеру есебімен
анықталады. Олардың жақын жердегі өндіруші ұңғыманың түбімен
байланысты, сондықтан сумен бірге мұнайды итеріп шығару қарқындылығының
максималды маңыздылығы және әсер етудің минимумға бір қатарлы емес және
линзотәрізді қабаттың толығымен өндірілуіне және мұнай берудің шеткі
коэффициентін жеткізу үшін қамтамасыз етіледі. Осы айдайтын ұңғыма
нәтижесінде коллектордың бір қалыпты емес табиғи шағылысуы ауданда
орналасқанын көрсетеді. Бұл айдайтын ұңғыманы сумен қамтамасыз ету жүйесін
күрделендіреді. Игерудің алғашқы сатысында, егерде геологиялық мәлімет
шектелсе немесе жай жеткіліксіз болса, онда бұл жүйе қолданылмайды. Ол тек
қабат құрылысының бөлшектері анықталса және негізгі су айдау жүйесінің
ендіру ұңғымасына әсер ету нәтижесі болса ғана, соңғы сатысында тиімді
болады. Кенкияк кен орнындағы өндіру және айдау ұңғыларын меңгерудің және
қабаттардың мұнай бергіштігін арттыру әдістерінің бірі – қабатқа су айдау
болып табылады. [4]
Ауданды су айдау – қабатқа әсер ететін қарқынды жуас, кен орындарын
игеру үшін өте жоғары темппен қамтамасыз ете алады. Өндіретін және айдайтын
ұңғымалар бұл жүйеде бес, жеті және тоғыз нүктелі тор ретінде дұрыс
геометриялық блок құрап орналасады. Бұл жерде айдайтын және өндіретін
ұңғымалар алма кезек ауысып тұрады. Осы жағдайда ұңғымадағы торды бір тегіс
ауданды бұрғылау кезінде, әрбір айдайтын ұңғымадағы бес нүктелі жобада бір
өндіретін, жеті нүктелі жоба бойынша екі өндіретін, ал тоғыз нүктелі
бойынша үш өндіретін ұңғыма туындайды.
Осыған сәйкес, айдайтын ұңғыма өнім бермеген соң, тоғыз нүктелі жоба
тиімді, бірақ кенішке әсер ету қарқындылығы төмен және өндіруші ұңғымада
суды жарып шығару кезіндегі мұнай бергіштігі жоғары. Сондықтан мұнайды
өндірудің екіншілік әдісі сияқты игерудің соңғы сатысында осы ауданда су
айдауды қолданылады. Бірақ ауданды су айдау жүйесі кезінде қабатты дұрыс
игере алса, онда игерудің алғашқы сатысында қолдану тиімді.[5] Ұңғымада
орналасқан жобаны суды айдап шығаруда ғана емес, сонымен бірге газды айдау
немесе жиек түріндегі әртүрлі ерітінділерді сумен немесе газбен итеру
үшінде қолданылады. Бірақ сумен айдауға салыстырғанда әсер ететін басқа
әдістердің қолданылатын асштабтары өте төмен, яғни су айдау үшін ұңғыманы
орналастыру қажет. [6] Кенкияк кен орнын қабатты суландыру арқылы игеру
жүйесі қарастырылған. Су айдау жүйесімен кенішті игерген жағдайда айдалған
судың өндіру қабатына тиімді әсер етуін қамтамассыз ету қажет. Суды айдамас
бұрын алдын алы тазартып алу қажет.
Нұсқа ішімен су айдау мұнайды іріктеу қарқынын анағұрлым ұлғайтуға
мүмкіндік береді және ірі кәсіпорын игеру мерзімін қысқартуға
келісімдерімен түсіндіріледі. Бізге белгілі болғандай үлкен сандық
қатардағы ұңғымаларды біруақытта пайдалану кезінде және кеніштегі қабат
судағы орынның энергиясын немесе газды шапканың орыны алғашқы 2-3 қатардағы
өндіретін ұңғымамен көрінеді, ал басқа ұңғымалар мұнайлылықтың ішкі
нұсқасында сатыны, өнімдік қабаттағы серпімді сығылу энергиясына және
сұйықтықтың және газды ерітілген қаныққан коллекторлар яғни ерітілген газ
режимінде жұмыс жасайды.
Кенкияк кен орнында қабат қысымының төмен болуына байланысты су
айдау арқылы кенішті игеру бірден-бір тиімді әдістің бірі болып
саналады.Қабатқа су айдау жұмыстарын жүргізуде еңбекті қорғау шараларын
қарастыру қажет. Сонымен қатар қабат суларының өнімді қабатты ластамауын,
жер қойнауын қорғау шараларына көңіл бөлу қажет. Кенкияк кен орнында
қабатты суландыру арқылы кенішті игеру экономикалық жағынан тиімді болып
келеді. Кен орнынан мұнай өндіруді жеделдету арқылы кенішті игеру уақытын
қысқартып, мұнайды өндіруге жұмсалатын капиталдық шығындарды төмендетуге
болады. [7]
Қабатты суландыруда қолданылатын судың сапасын өндірістік және
лабораториялық жағдайда анықтайды. Суландыру үшін қолданылатын судың
сапасының нақты мәліметтерін әртүрлі режимде айдау ұңғымаларына сынама
айдау жұмыстарын жүргізгеннен кейін алынады. Механикалық қоспалардың және
оның бөлшектерінің өлшемін нақтылау үшін су айдауды тоқтатып, судың үлгісін
ала отырып аққыштыққа ашады. Өлшенген
бөлшектердің өлшемі кеуек пен жарықтың өлшеміне сәйкестендіріледі.
Ірі кәсіпорында немесе аудандардың өткізгіштігі бойынша біртекті
емес кәсіпорында нұсқа сыртымен және нұсқа ішімен су айдау комбинациясын
қолданады. Бұл жағдайда алдымен нұсқа сыртымен су айдау қолданылады.
Содан соң өте өткөзгіштік аймақта кеніштің ішіне суды жарып шығу құны
бойынша суланған өндіруші ұңғыларды айдаумен ұңғыларға ауыстырады. Нұсқа
сыртымен суды жарып шығу бағыты бойынша жоғары өткізгіштікті аймақтарда
қажеттілік кезінде жаңа айдаушы ұңғымалар бұрғылайды. Сондықтан да ірі
кенішті осындай қатардағы ұңғылармен мөлшері бойынша ұсақ аймақтарға кеседі
және оны өзіндік кеніш ретінде игереді.
Жаңа кеніштерді нұсқа ішімен өндіретін ұңғымалар айдаушы ұңғымалар
қатарына параллель орналасады. Білік құрылысына перпендикуляр орналасқан
кеніш айдаушы ұңғымалар қатарындағы жеке аймақтарға кесу кезінде суды
бөлшектеп айдау кең көлемде қолданылады. Бұл тәсіл бойынша әрбір шоғырда
мұнай өндіретін ұңғыманың 5 қатары орналасқан, бір айдаушы қатар екі жарым
өндіретін ұңғымалар қатарына нәтижелі әсер етеді. Батыс Сібірде және
Башкирияда Арлан, Қазақстанда Мангышлак өндіретін кәсіпорында суды
бөлшектеп айдау қолданылады.[8]
Бізге белгілі болғандай қалыңдығы бойынша қандай, дәл сондай жуыл –
ғандығы бойынша өнімдік қабаттың өткізгіштігі бойынша біртекті емес
көптеген мұнайлы кәсіпорындар ұсынылады. Осындай кәсіпорынға кеніштерді
толықтай өндіру үшін таңдамалы су айдау тәсілі қолданылады. Бұндай жағдайда
біртегіс торда орналасқан ұңғыманың тиімді санын негіздейді. Содан қабатқа
суды айдау үшін тағайындалған, гидромеха –
никалық зерттеулер және кеніштерді тілу, сипаттамасын қондырғаннан кейін
бұрғылағандардың ішінен ұңғыманы таңдайды. Бұндай ұңғымалар жақсы
сыйымдылықта және қоршағандармен жақсы қатынаста болу керек, бірақ басқа
ұңғымалар айдаушы ұңғымалармен өзара әсерін жою мақсатында ауданы бойынша
анықтау керек.[9]
Бөлек аудандарда қабаттық қысым төмендегенде және алынған мұнайдың
көлемі азайғанда, нұсқа ішімен су айдауды қолданумен кәсіпорын игеру
кезінде ошақтық су айдау қолданылады.
Орталық және біліктік су айдау кезінде кәсіпорынның орташа мөлшері
бойынша айдаушы ұңғыманың сыртқы қатары тізбек артымен су айдау сияқты
орналасқан, ал мұнайлылық нұсқасында – білік орналасқан немесе сақина
бойынша орналасады. Бірінші жағдайда кеніштер екіге, ал екіншіден бірнеше
тең емес аудандарға бөлінеді.
Мұндай жағдайда айдаумен ұңғымалар өндірушілердің ішінен таңдамалы
су айдау кезіндегідей белгілерін таңдап алады. Негізгі жағдайлардың бірі
болып аймақ ортасында және айдаушы ұңғыманың қажетінше орналасумен
аяқталады. Бұл қоршаған ортаға өндіретін ұңғыманың айдалған судың әсерімен
қамтамассыз етеді.[10]
1.2 Кен орнының геологиялық құрылымы
1.2.1 Кен орны туралы мәліметтер
Қисымбай кен орны Каспий маңы ойпатының Оңтүстік –шығыс
бөлігінде орналасқан. Әкімшілік жағынан Қазақстан Республикасының
Атырау облысының Жылыой ауданына жатады. Жақын орналасқан тұрғылықты
орындар Сарықамыс және Опорный ауылдары кен орнынан 60-70 м қашықтықта
орналасқан. Қосшағыл және Қаратон мұнай кәсіпшіліктері болып
табылады. Құлсары аудандық орталығы кен орыннан 85 км қашықтықта жатыр.
Облыс орталығы Атырау қаласы 300 км қашықтықта. Кен орынға тікелей жақын
жерде Атырау-Бейнеу-Маңғышлақ және Өзен-Атырау мұнай құбырын
байланыстыратын темір жол өтеді.
Орографиялық қатынаста кен орын ауданы рельеф абсолюттік белгілері -3
метрден -13 метрге дейінгі таулы жазықтық түрінде болып келеді. Бұл аудан
үшін өсімдіктері аз бархандардың кең таралуы, сонымен шағын көлемдегі
сорлардың болуы тән. Тұщы су табиғи көзі жоқ су аудауға кен орынның Альб-
Синомандық суы және валанждық горизонттың ілеспе суы пайдаланады. Аудан
климаты күрт контенинталды температураның жылдық айырымы жазда +46 ºС –ден
қыста -35 ºС-ге дейін. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашын мөлшері 150-
200мм-ден артпайды және негізінен күз, қыс кезеңдеріне келеді. Іздеу-барлау
және пайдаланушы ұңғылармен бұрғыланған шөгінділер неоген-төрттіктен бастап
төменгі юраға дейін ашылған. Тектоникалық қатынаста Қисымбай тұзтасы
құрылымы терең батырылған тұзды күмбез ретінде болады. Шағылысатын ІІІ
горизонт бойынша құрылымдық карта (төменгі бор табаны) бөлшекті, нақты
болып келеді және неоком шөгінділерінің кеніштелу шартын көрсетеді.
Ауданның орталық бөлігінде 1654м контурленген изо-шығасы бар, 1587,5
м минималды төбе белгісі бар ірі антиклимді қатпар бөлінеді. Қатпар барлық
жерде күкіртті лықсымамен таралған Оңтүстік бөлікте №№ 12,14
ұңғылар аумағында көтеріңкі қанат шегінде құрылым таралу және f3 лықсымасы
(2м) бойынша тығындармен бұзылған, орталық бөлікте жатын амплитудасы
бойынша үлкен емес лықсымамен f2(2-3м) жатын бұзылған. Жатынның Солтүстік
бөлігін (№ 4,22,24 ұңғымалар ауданы) шамамен 6 м-лі амплитудасы бар лықсыма
f7 қияды f1 лықсымадан басқа тектоникалық бұзылымдар жатынды
қалыптастыруда маңызды емес.
Батыс бағытта Қараниз С.В. көрші құрлымның шығыс беткейі картаға
түсірілген. Осы құрылым шегінде орналасқан ұңғы осы құрылымды қосымша
зерттеуге негізделетін нақты жағдайға түспеген.
Бұрғылау, игеру, және де сейсмикалық құрылымның соңғы мәлеметтері бойынша
Қисымбай құрылымында 3 шағылдырғыш горизонт бойынша ұзын ось бойынша
Солтүстік Шығысқа бағытталған 2,5х2,0 см шамада үлкен емес брахиантиклинді
қатпары бар. Құрылым кішкене жарылысты бұзылымдармен күрделенген. Геолого-
барлау жұмыстары нәтижесінде Қисымбай кен орнында төменгі бор және жоғарғы
юра тілігінде өнімді горизонттар бар: валанжинді мұнайлы, І және ІІ
келловей газды горизонттар.
Валанжин горизонты.
Каротажды сипаттама бойынша валанжин өнімді горизонттары үш бөлікке
бөлінеді: жоғарғы бөлік (І қабат), ортаңғы бөлік (ІІ қабат) және төменгі
бөлік (ІІІ қабат). Горизонт доломиттерден, алевролиттерден және
құмтастардан, карбонат қоспасы бар алевролиттерден, әктастардан құралған.
ВНК-ң жатық көлбеу беткейі бар және № 11 ұңғыда 1603м абсалютті белгіге
және №№ 28 және 33 ұңғыларда 1600м абсалютті белгіге жетеді.
Мұнайдың ең төменгі белгісі каротаж бойынша № 46 ұңғыда минус 1603м
жететін, сусыз мұнайды алатын ең төменгі белгіге сәйкес келетін ұңғы
белгіленген. Судың ең жоғарғы белгісі № 5 ұңғыда минус 1600,3 м тереңдікте
байқалған. Мұнайлық ауданы 3030 мың м3. І Келловей горизонты.
І келловей горизонты бір құмды қабатпен барлық аудан бойында болады.
Горизонт 18м биіктікті газаконденсатты жатыннан құралған.
Газ-сулы контакт сынау нәтижесі және минус 1731м-ден (№ 6 ұңғы) минус 1741м-
ге дейін (№ 4 ұңғы) өзгеретін өңдірістік-геофизикалық материалдар бойынша
алынған. ІІ келловей (орталық бөліктің) ярустың орталық бөлігінде өнім
бөлігі шегінде жатқан 1-2 құмтас қабатымен берілген. Горизонтқа аз пішінді
мұнай-газоконденсатты жатын ұштастырылған. Газды бөліктің биіктігі 5м
құрайды. Түрі бойынша жатын қабатты күмбезді болып келеді. ВНК-ң абсалютті
белгілері минус 1752 м-ден (№ 7 ұңғы), ал ГНК сынау нәтижесі және
өндірістік-геофизикалық мәлеметтер бойынша минус 1752,2м-ден (№ 1 ұңғы)
1753,7м-ге дейін (№ 7 ұңғы).
1.3 Өнімді қабаттардың коллекторлық қасиеттері
Валанжин өнімді (қабат) горизонт валанжин өнімді горизонтының №№ 8,9
барлау ұңғыларыңда алынған 68 үлгісі зерттелген, және де пайдаланушы ұңғыда
алынған. Валанжин горизонтының коллекторлы бір түрде немесе таза күйде
емес, матрица және тегіс араласқан жыныс түрлерімен, жи терригенді
материалы қоспасы бар даламиттерден тұрады.
Түйір аралық кеңістіктің күрделі құрылымы, флюлдтің көп компонентті
құрамынан тұрады. Валанжин горизонты 1-3 қабат каллекторларымен
көрсетіледі. Керн бойынша горизонт каллекторы даламиттермен,
алевралиттермен және құмтастармен, карбонатты қоспасы бар алевралиттер,
әктастармен берілген. Каллектордың карбонаттылығы 44,91-ден 83,49% арасы
өзгереді. Керн бойынша кеуектіліктің орташа мәні 24% (14,4-тен 33,6%), ГЗС
бойынша-25,7% (14,2-ден 39,06%-ке дейін).
ГЗС бойынша мұнайға қанығушылық-0,61%, керн бойынша-0,15% керн
бойынша өткізгіштік 0,001-0,220 мкм2 интервалда өзгереді, орташа 0,037 мкм2
құрайды, сынау мәліметтері бойынша 0,210-нан 0,638 мкм2-ге дейін
өзгереді, орта есеппен 0,390 мкм2-ты құрайды.
Горизонттың орташа қалыңдығы 14,6-дан 20,4м шегінде өзгереді, орта есеппен
18,2м-ді құрайды, ал тиімді қалыңдық 1м-ден 20,4м арасында орта
есеппен 12,86м құрайды. Мұнайға қаныққан қалыңдық 8-ден 20,4м арасында,
орта есеппен 14,27м-ді құрайды. Құмтастылық коэффиценті 0,06-дан 1,0 м
шегінде түрленеді, орташа 0,70-ті құрайды. Бөліну коэффициенті 1-ден 5
арасында, орташа 3-ті құрайды. І және ІІ келловей горизонтының
коллекторлары негізінен орта түйірлі құмтастар түрінде болады.
Сұйық пен газды өзіне өткізе алатын және олар үшін қойма бола алатын
кеуекті және жарықшақты тау жыныстарын коллекторлар деп атайды.
Жер қойнауында мұнай ,газ және су орналасқаны коллекторлардың үстіңгі және
астыңғы жағы сұйықпен газды өткізбейтін ( немесе нашар өткәзетін )
жыныстармен қоршалған қоймаларды табиғи резервуарлар деп атайды.
Жер қойнауында табиғи резервуарлардың бірнеше түрлері кездеседі. Олардың
ішінде әсіресе жиі кездесетіні үсті мен асты өзінен сұйықпен газды
өткізбейтін жыныстармен қоршалып келетін қабат ( горизонт ) тәріздес.
Қалыңдығы едәуір кеуекті жыныстардан құралған бірнеше қабаттардан
тұратын, асты мен үстінгі жақтары сұйықтық пен газды өткізбейтін
жыныстардан құралған табиғи қоймаларды массивті резервуарлар деп атайды.
Көп жағдайларда мұндай резервуарлардың астыңғы жағында тек қана ортақ –
мұай –су шекаралығы болады. Осындай резервуарлардың қатарына жабыны мен
табаны сазбен қоршалған жарықшақ қалың әктастан тұратын қабаттар жатады.
Жер қойнауында жан-жағы литологиялық өткізбейтін тау жыныстарымен қоршалған
кеуекті және өткізгіш резервуарлар да кездеседі. Мұны литологиялық шектеулі
резервуарлар деп атайды.
1.4 Қуыстылық коэффициентін көрсеткіштері
Мұнай мен газ тек қана шөгінді тау жыныстарының арасында жаратылып
көшіп қонуы арқылы олардың қуыстарында немесе жарықтарында ғана орындалады.
Сонда мұнайгаз барлау жұмыстары толық шөгінді тау жыныстары орндардың
ойпаттарда ғана жүргізіледі.
Шөгінді тау жыныстары арадағы мұнай газ -су орындарын қуыстарды басқаша
айтқанда жыныс кеуектілігі деп аталынады.
Кеуектілік мөлшері жынысы құрамындағы түйіршіктердің тұлға пішініне олардың
орналасу қалпына цементелу материалдардың құрамына геологияалық және
геохимияалық жағдайына тәуелді болды. Егер де тау жынысының құраушы жыныс
түйршігінің мөлшері бірдей болса, онда бұл жұмыстың кеуектілігі тек қана,
сол түйіршіктердің қалыптасып, орналасуына байланысты болды. Бұл жағдайда
түйіршіктің үлкен кішілігіне кеуектің әсері тимейді. Көп жағдайда тау
жыныстары арасы бір-бірімен байланыса бермейді. Осыған байланысты өзара бір-
бірмен қосылған қуыстың көлемі тиімді кеуектілік деп атайды.
1.5 Өнімді қабаттың мұнайға қанығушылық коэффициенті
Жалпы алғанда тау жынысының ашық кеуекті қуыстары суға мұнайға және
газға қанық келеді, ал бір бірімен қатысы жоқ қуыстар басқа заттармен
толтырылады.Тау жынысының суға мұнайға және газға қаныққан бар қуыстың
қосындысың көлемін V1 белгісіз. Сол жыныстың кеуектік көлеміне VК
қатынасын қанығу коэфиценті дейміз.
К=V1Vк∙100%
( 1.5)
Қуыс кеуектің суға мұнайға және газға қанығу және олардың кеуекті
тарамдары арқылы жылжуы. Қуыстың аумағына байланысты болды. Көлденең ірі
қуысқа сұйықтың оңай кіреді де, ол табу күшінің әсерінен кеуек санылаулары
арасымен оңай жылжиды. Ал тар қуыс кеуекте сұйықтың енуі үшін үлкен қысым
келіп болғандықтан сұйықтың кеуек тарамдары арқылы жылжуы қиындайды.
1.6 Өткізгіштік коэффициенті көрсеткіштері
Қысымның кемуінен жынысының өз бойынан сұйықтың газды өткізу қабілетін
оның өткізгіштігі деп аталады. Өткізгіштік тау жынысының коллектрлік
сипаттамасын негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Өткізгіштік
жыныс ішіндегі сұйықтықпен газдың көлемін сипатамайды. Ол тек қана олардың
қуыс саңылауларын жылжу қабілетін көрсетеді. Өткізгіштік коэффиценті арқылы
мұнай газ кен орындағы қабаттарының өзінен сұйықтың газды өткізу қабілетін
анықтап білуге болды.
Дарси-өлшем бірлігі ауданы 1см2 болатын қалыңдығы 1см үлгі тас арқылы
сұйықтың сүзуілу кезінде қысым 1кгсм2 төмендегенде тұтқырлығы 1см3
сұйықтың шығыны 1см3ч болатын кеуекті жыныстың өткізгіштігін көрсететін
шама.
1.7 Мұнай , газ және судың физикалық қасиеттері
Мұнайдың физика-химиялық қасиеттері валанжин горизонттары бойынша
қабат жағдайында 14 тереңдік сынама бойынша , оның 12 –сі барлау
процесінде, 2 игеру процесі кезінде алынған. Стандартты жағдайда мұнай
қасиеттері бойынша , оның 4 барлау сатысында алынған, қалғандары кен орнын
пайдаланудың бастапқы сатысында анализденген.
Төменде валанжин горизонтының беттік жіне қабаттық жағдайында мұнайдың
физика –химиялық сипаттамасы келтіріледі.
Беттік жағдайда валанжин мұнайы күкіртті (0,48 % -тен 4,4 %-ке дейін күкірт
болады), парафинді (4,4 % парафині бар), балқу температурасы 48ºС, жоғарғы
шайырлы (9,27-ден 11,8 %-ке дейін асфальтен 11,9 –дан 14,4 % дейін
силскагельді шайыр және 5,64 –тен 8,01% дейін кокс бар). Дистилятты
фракцияның көп болуымен ерекшеледі. 200ºС-ке дейін фракцияның шығуы 17,2 –
29% , ал 300ºС –та 39,5 -49,8%. Мұнай тығыздығы 0,852-0,902гсм3 өзгереді.
Қабат жағдайында мұнай мәні 1,3-5,2 МПа *С , орташа 3 МПа *С
шегінде өзгеретін төменгі динамикалық тұтқырлықпен сипатталады.
Қанығу қысымы 9,33-11,9 МПа құрайды, орташа 10,4 МПа құрайды. Мұнайда
газдың болуы 38-224 м3 т , орташа. 87м3т құрайды.
Көлемдік коэффициент 1,05-2,45% шегінде өзгереді. Қабат қысымы 13,5-16,97
МПа. Қабат температурасы 61ºс құрайды.
Кен орынның шегінде 5 ұңғы бойынша мұнайда еріген газдың 6 сынамасы алынған
және анализденген. Газдың қасиеті туралы мәлімет 1.7.1 кестесінде
келтірілген. Мұнайда еріген газдар біртипті. Метанның болуы 61,7-93%
арасында, этан 2,69-9,42 % арасында , пропан 0,3-4,5 % арасында
түрленеді.Күкіртсутек болмайды. Гельдің болуы 1,0-1,1%, көмірқышқыл газы
14% -ке дейін. Газ тығыздығы 0,641-0,888 гл құрайды.
Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының қабат сулары 8 ұңғыдан
алынған сынамалары бойынша зерттелген, төменгі бор және жоғарғы юраның
қабат сулары ашылған және сыналған.
Қабат суларының минерализациясы 44,428-214,834гл шегінде өзгереді.
Максималды минерализация құрылымның солтүстік бөлігінде орналасқан №28
ұңғыда байқалады. Сулар метаморфталған, жеке сынамада сульфаттардың көп
болуы байқалады.
1.8 Қабатты гидродинамикалық зерттеу сипаттамасы
Қабаттардың қасиеттері мен ұңғыманың өнімділігін зерттеу үшін
гидродинамикалық зерттеудің әр түрлерін (әдістерін) қолданады, оларды екі
топқа жіктеуге болады. Бірінші топқа қалыптасқан режимде ұңғыма өнімін алып
зерттеу әдісі жатады, екіншіге – қалыптаспаған режимде скважина өнімін алу
әдісі. Зерттеулерді жүзеге асырудың техникасы мен технологиясы мұнай мен
газды өндірудің тәсіліне байланысты. Ұңғыма жұмысын бақылаудың нәтижелері
бойынша қабаттардың қасиетін зерттеудің жалпы теориялық негізін осы жерде
қарастырып өтеміз.
Ұңғыны қалыптасқан режимде зерттеу.Бұл әдісті негізгі ұңғыны зерттеу
пайдалану кезінде бірнеше өзгеріп отыратын қалыпты режимде мұнай шығымын,
газ факторын, ұңғымадағы қабат пен түп арасындағы қысымның айырмашылығынан
ұңғымадан шығатын су мен құмның мөлшерін анықтауға болады. Егер де оның
шығымы мен түптік қысымы уақыт өтуіне байланысты өзгермей тұрақты болса,
ұңғыманың пайдалану режимі қалыптасқан деп есептеледі.
Қалыптасқан шығымды өлшеп алғаннан кейін ұңғаманы пайдаланудың басқа
режиміне көшіреді және жаңа режимде ұңғыма жұмысының қалыптасқан шығымы
орнау уақытын күте тұрып, бұл параметрлердің жаңа мәндерін анықтайды.
Бақылау ұңғаманың жұмысының 3-4 режимі кезінде жүргізіледі және әдетте
зерттейтін ұңғыма аймағында динамикалық қабатты қысымды тіркеумен аяқтайды.
Ол кезде ұңғымадағы түп қысымы қалыптасты деп есептеп, алынған мәліметтерді
индикаторлық диаграмма ретінде графигін тұрғызамыз. Онда негізінен қабат
қысымы мен түп қысымының айырмашылығы ұңғыма шығымы-Q байланысын
(қатынасын) Q=f(Pпл-Рз) индикаторлық диаграмма түрінде көрсетіледі.
Айдайтын ұңғымалар үшін индикаторлық диаграмма- ұңғыманың түп қысымы
мен қабат қысымдарының арасындағы айырмашылыққа байланысты екенін
көрсетеді. Ұңғыны қалыптаспақан режимде зерттеу. Пайдаланудың қалыптаспаған
режимінде ұңғыманы зерттеудің маңызы олардың режимдерін өзгертіп және
сәйкес келетін түптің қысымының уақыт өтуіне қарай өсуіне (немесе
төмендеуіне ) бақылау жүргізу болып табылады. Көптеген жағдайларда ұңғыманы
тұрақты шығыммен “Q” ұзақ пайдаланғаннан кейін тоқтауы және түп қысымының
қалпына келу қисығы (ҚҚҚҚ) немесе құбыр аралық кеңістіктегі сұйықтың
деңгейін тіркейді. Мұндай әдіспен газды немесе су қысымды режимде істеп
тұрған қабатқа, бұрғыланған мұнай, газ және су айдайтын ұңғымалардың
барлық түрі зерттеледі.
Тау жынысының және қабат сұйықтарының газдың серпімді қасиеттеріне
байланысты тоқтатылған ұңғыма түбіндегі қысым
өзгереді,шексіз біртекті қабатта мұнай скважинасына сұйықтың ағынын лезде
тоқтатқан жағдайда түптегі қысымның қалпына келу үрдісін есептейміз.
1.9 Мұнай мен газдың қорларының көрсеткіштері
1981 жылы қорды есептейтін ПГО Қазмұнайгазгеология партиясымен,
жобалау зертханасымен және қорды есептейтін ҚазНИПИ мұнай қорын есептеуді
құрды және осы жылы 01.09.81 жылдарда мұнай қорының жағдайы белгіленген
(валанжин жатынынан 3,6 мың.т мұнай және 0,2 млн м3 еріген газ өндірілген).
Валанжин горизонты бойынша мұнайдың бастапқы қорлары С1 категорияға
байланысты 3518,7 мың т, алынған 1405,3 мың т, С2 категорияға байланысты
1072,2 мың т, алынғаны 429,6 мың т.
I және II келловей горизонтының жатындары 1981 жылы есептелген қорлар
игеруге түспеді, өйткені осы горизонттардың жатындары бойынша конденсат
қоры С2 категориясына жатады.
ЖШС Технологиялық зерттеу орталығымен, ҚазМұнайГаз 01.09.2001жылы
зерттеудің күйі бойынша Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының мұнай
және газ қорын қайта есептеу жасалды. 9 іздеу –барлау ұңғыларды бұрғылау,
210(1990-1991жж) және 3Д (2000ж) сейсмобарлау жұмыстары нәтижесінде, және
27 кейін бұрғыланған (1992-2001 жж) пайдаланушы ұңғылар мәлімметтері
бойынша жасалды.
Қарастырылып отырған жатынның мұнайының баланстық қоры 1171,36 мың т
ұлғайды. Кен орны бойынша мұнай қорының ұлғаюы негізінен мұнайға қаныққан
қалыңдық пен кеуектілік коэффициентінің өзгеру есебінен алынды.
Мұнай мен газдың есептелген қоры В+С1 категориясы бойынша валанстық
қорды 4690,3 мың т, алынған қорды 1876,12 мыңт ,С2 категориясы бойынша
1052,3 мың т, 1412,3 мың т, көлемінде екені белгілі.
Қисымбай кен орны
Кесте 1.4 - Еріген газ және мұнай қорының кестесі
Ұңғы өлшеу.
1 2 3 4 5 6
1. Бастапқы қабат қысымы , атм.5 5 141-173 160
2. Қабат температурасы, 0С 5 5 55-63 61
3. Геотермиялық градиент, 0С - - 0,024 0,043
-0,0625
4. Мұнай дебиті, ттәу 5 5 10,9-40,8 21
5. сулану, % 5 5 0,06-93,8 40,45
6. Газ факторы , м3м3
7. Өнімділік коэффициенті, 5 5 4,7-9,7 1,90408
ттәу * атм.
8. Үлесті өнім, 5 5 0,02439-4,50,47344
ттәу атм м 625
9. Келтірілген радиус, м 5 5 0,121-0,2370,175
2.2 Қабаттан алынатын қорды өндіру анализі
Кен орында игерудің барлық уақытында игеруді бақылау бойынша
өндірістік геофизика әдісімен сәйкес зерттеулер жүргізілмеген.
Геолого-гидродинамикалық модельдерді құрастыру кезінде 01.01.03 жылға
арналған қалдық мұнайға қанығушылық картасы құрастырылған , ол жаңа
жобалық ұңғыларды салу кезінде ескерілді. Валанжин горизонтының игеріліп
жатқан мұнайының бастапқы қоры мынадай: баланстық 4690,3 мың т және
алынатыны -1876,1 мың т. Қисымбай кен орнының игерудің негізгі фактілік
көрсеткіштерінің динамикасы (Валанжин горизонты) 01.01.2004 жылға игерудің
басынан бастап 765 мың т мұнай өндірілді. Бекітілген қорда өндіру 40,8 %
жобалыққа 76,4% қарсылықты құрайды. Бастапқы алынған қордың іріктеу тимпі
кен орын бойынша 2,83%-ті , ағымдағы алынатын қордың 4,56%-н құрайды. Кен
орны бойынша ағымдағы КИН жобалықта 0,306 қарсы 0,163 бірлікті
құрайды.Қисымбай кен орнының валанжин горизонтының жатынын игеру
көрсеткіштерінің жоғарыда көрсетілген анализі игерудің бастапқы екі жылы
игерудің жоғарғы темпімен және мұнай өндірудің өсуімен сипатталатынын
көрсетеді. Ол жатынды қарқынды бұрғылаумен түсіндіріледі. Соңғы жылдары
мұнай өндіру көлемінің 1998 жылға дейін жоғарылағаны , бірақ жобалықтан
төмен екені көрінеді, ол ҚҚҰ жүйесінің және жаңа ұңғыларды енгізудің артта
қалуымен түсіндіреді. Осының барлығы жатынды игерудің іске асыру жүйесінің
тиімділігінің толық еместігін көрсетеді. Барлық ұңғылар пайдалануға
фонтанды әдіспен енгізілді. Кейінгі жылдары фонтандаудың қысқаруына
байланысты ұңғыларды механизациялау әдісіне ауыстырды. ПШГН-8 типті
тербелмелі станоктар қолданылады, жер бетіне сұйықты көтеру үшін диаметрі
125 мм және 150 мм НН типті сораптар қолданылады. 1996 жылдан бастап кен
орында 4,6мың м3 көлемді бір айдаушы ұңғы арқылы нұсқа ішінен су айдау
басталады, бірақ жоба бойынша игерудің бірінші жылынан бастап 56,1 мың м3
көлемді ұңғы арқылы бастау қарастырылған.
1996 жылы 7 айдаушы ұңғы арқылы жылдық су айдау 271,5 мың м3 –ке жету
керек еді. 01.01.2004 жыл.Кен орында су айдау 6 айдаушы ұңғы арқылы
жүргіземіз. 2003 жылы жылдық су айдау 70,0 мың м3 –ті құрады.
Жұмыс агенті есебінде су өндіретін ұңғының альбеноман шөгіндісінің
қоры және ҚҚҰ қондырғысында сынақтан өтілген ,кейін ЦНС – 38 сорабы арқылы
айдау қысымы 25-30 атм болған кезде айдаушы ұңғымаға айдайтын бұралқы қабат
сулары қолданылады.
Сағадағы мұнай өнімі сұйық шығатын құбыр желісі арқылы мұнай шығымын және
сулылығын өлшеу үшін спутник типті ТӨҚ –ша түседі, одан кейін сұйықтан
газды бөлу үшін газды сепараторға , кейін сусыздандыру және тұзсыздандыру
қондырғысына жіберіледі. Ұңғыларды пайдалану кезінде қиындықтарды жою
мақсатында кен орында парафинді шөгінді бойынша ингибиторда айдау және жуу
және түптік зоналарды СКО, сұйықтан газды айыру үшін 73мм және 89мм газды
якерьлерді қолдану жүргізіледі.1999 жылы кен орны бойынша 8 ұңғыда СКО
операциялары жүргізілді, сонда тәулікті тиімділік 39,5 т, жалпы тиімділік
7599,9 тоннаны құрады. Кен орнын игеруді бақылау бойынша ГДНС ЦТИ бөлімінің
зерттеу жұмыстары, 10 ұңғы бойынша қабат қысымын өлшеу, тереңдік сынақтарды
іріктеу статикалық және динамикалық деңгейлерді өлшеу жүргізілді.
Игеру көрсеткіштерін болжау үшін қабылданған есептік модельдер
негізінде қатпарлы зоналы – бір текті емес қабаттың белгілі сұлбасы жатыр.
Осы модельге сәйкес өнімді қабат (сызықтық өлшемдері) орта өнімділікпен
ерекшеленетін сызықтық өлшемдері бар зоналардың дұрыс пішіндерінен тұрады,
ал әрбір зона түрлі өтімділікті қабат жиынтығынан тұрады.
Қабатша бойынша және зона бойынша өтімділіктің өзгеруі ықтималдық сипатта
болады және математикалық гамма бөлумен сипатталады.
Модельдер ағынның екі фазалығы, мұнай мен агенттің тұтқырлық ерекшелігі ,
тілдік құрылым мен СМЖ –ныңбастапқы күйі секілді физикалық факторларды
ескереді.
Ол үшін қабат аралық әртектіліктің бөлінуі есептік, комплексті бөлінуге
айналады. Алынған бөлу базасында бөлінудің нормаланған функциясы
құрастырылады. сұлбасын қолдана отырып, (өнімділік және ығыстыру фронты
арқылы өткен жол арасындағы тіке байланысты қолдана отырып ,К3
параметрлерін , F-қозғалмалы мұнай қорынан сұйық пен мұнайды бірлік көлемде
жалпы іріктеуін, ағымдағы шығымдағы ығыстыратын агенттің бөләгән есептейді.
Одан кейін элементтер арасындағы зоналы әр шектілік есебімен келтірілген
шартта мұнай өндіру динамикасын есептейді. Жатынның типтік элементтері үшін
агент арқылы мұнайды ығыстыру сипаттамасы есептелінген және арнайы
кестелерде келтірілген. Жатын элементтерінің тұтастығы үшін жұмыстағы
негізгі технологиялық көрсеткіштер динамикасының формулалары келтірілген.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық көрсеткіштерін болжау үшін
есептеу модельінің құрылымы кен орынның геологиялық модельін құрастыру
кезінде қолданылған өнімді қабаттың геология – физикалық және
гидродинамикалық мәліметтерге сәйкес жүргізілді.
Қабаттың мұнай және судың физикалық қасиеттері туралы мәліметтер де
ескерілді. Геологиялық модель генізінде игеру процесінің математикалық
модельдеу үшін модельдің есептік сұлбасы қарастырылған. Алынған есептік
модельдер кен орынның игеру тарихының нақтылы динамикасы бойынша
дағдыланған. Кен орынның тілігінде үш өнімді горизонт бөлінген , біреуі
валанжин ярусының тілігінде , екеуі келловей ярусында.
Валанжин өнімді горизонт барлық көлем бойынша байқалады,
бойынша барлық жерде өзінің электрофизикалық қасиеті анық бөлінетін және
салыстырмалы үшін емес, бірақ тұрақты қуаты бар жыныс бөлігі
жатады.Валанжин өніді горизонты келловей горизонтынан қуаты 120м болатын
карбонтты және терртінді қалыңдық арқылы бөлінген.
Бірінші келловейлік горизонтының құрамында 18м биіктікті газоконденсатты
жатын бар. Екінші келловей горизонтына кіші көлемді мұнай газды конденсатты
жатын жатады. Газды бөліктің биіктігі 5 м-ді , мұнайлы бөлік 5м-ге дейін
жетеді.
2.3 Игерудің есептік варианттарын және мәліметтерін айқындау
Игерудің есептік нұсқаларын таңдау ,барлау және пайдаланушы бұрғылау
нәтижесінде анықталған қабат жүйесінің гидродинамикалық саттамасымен
жатынының геологиялық құрылымынан шыға отырып, РД39-0147035 -207-86
рекламенттің методикалық кепілдемесі есебімен жүргізілді.
Тек жүйенің сипаттамасын және өнімді горизонттарды игерудің ағымдағы күйін
ескере отырып, мұнай бергіштікті ұлғайтудың негізгі әдісі ретінде су
өндіретін ұңғылардың ілеспе - өндірілетін суын айдау қолданылады.
Су басу жүйесінің әрбір түрі басқаларынан қабатқа қарқынды әсер етуімен
ерекшеленеді және өз кезегінде аз қарқынды жүйеде көбіне өтетін болып
келеді, жобаланған технологиялық жүйе негізінде әсер ету түрінде нұсқа
ішілікпен сәйкес су басудың аудандық жүйесі жобаланды.
Қисымбай кен орнын игерудің технологиялық жүйесінде ұңғының
рационалды санын бекіту мақсатында таза мұнай және су –мұнайлы жатын
бөлігін игеруге арналған ұңғы торларының түрлі тығыздықтары көрсетілген.
Іске асыру үшін игерудің 4 нұсқасы ұсынылған, бірақ кен орнын бұрғылау
кезінде технологиялық жүйенің ұсыныстары сақталмаған. Жобада барлығы 3
нұсқа қарастырылған: 1–ші нұсқа: алдыңғы жобалық құжатқа сәйкес
бұрғыланбаған ұңғыларды енгізу қарастырылған. Бірақ 01.01.03 жылы жағдай
бойынша қалдық мұнайлылық ауданына тек № 64 ұңғы түседі. Және де күмбезді
бөлікте 01.01.03 жылы қабат қысымы төмендеді.№56 ұңғы төменгі қабаттық
қысым ауданына батыста №№61,30,49,57 ұңғылардың арасында орналастырды.Осы
нұсқада екі ұңғыны бұрғылау (1 өндіруші және 1 айдаушы) бұрғылау
қарастырылды.Бұрын бұрғыланған 20 ұңғымен бірге қңғыларды жалпы саны 22- ні
құрайды, оның 15 өндіруші және 7 айдаушы, 16 жұмыс істейтін ұңғы және
бұрғылаудан кейінгі ұңғы болып келеді.
Жеке сүйірленіп кему зонасын жіне негізгі қордың контур ішіндегі ұңғылармен
игеруге енгізілмеген зоналарды игеруге тарту мақсатында 2 резервуарлы
ұңғылар қарастырылған.
Бірінші нұсқа, технологиялық сұлбаны шешудің жалғасын жалғастырушы
(ретінде) базалық нұсқа ретінде алынады. Екінші нұсқа 2006 жылдан 2009
жылға дейінгі аралықта тығыздығы 200*250 м болатын тор бойынша 14 өндіруші
ұңғыны қосымша бұрғылауды қарастырады.2006 жылы 20 өндіруші ұңғыны ауыстыру
34 бірлікті , оның ішінде 27 өндіруші ,7 айдаушы ұңғыларды құрайды. Үшінші
шұсқа 2006 жылдан 2007 жылға дейінгі екзеңде тығыздығы 200-300 м болатын
тор бойынша өндіруші ұңғылардағы қосымша бұрғылауды және 2006 жылы №32
өндіруші ұңғыны айдаушыға ауыстыруды қарастырады. Сонда ұңғылардың жалпы
саны 26 бірлікті оның ішінде 19 өндіруші, 7 айдаушы ,6 жұмыс істейтін
ұңғылардың өндіруші қордан ауысуы есебінен құрайды. Жеке линзаларды,
сүйірленіп кему зоналарын және орналасудың нұсқа ішіндегі негізгі қордың
ұңғымаларымен игеруге берілмейтін зоналарды игеруге енгізу мақсатында 3
резервті ұңғы қарастырылған.Барлық нұсқалардың қабатқа және түптік зонаға
компелксті әсер ету ұсынамыз. Келесі технологияларды қолдау ұсынылады:
түптік зонаның гидрофобизациясы есебімен (полисия ) реогентпен істеп тұрған
ұңғылардың түптік зонасына әсер ету. Акор тампонажды материалдармен немесе
натрий силикатының негізінде қабат суларын бөлу ;
Ұңғыларды нұсқалар бойынша орналастыру сұлбасы №16-18 графикалық
нұсқауларда келтіріледі.
2.4 Өнімді қабатқа су мен газды үзілісті айдау тәртібі
Мұнай кенішіне әсер етудің жеңіл жүйесі ол қабатқа ауыспалы түрде су
мен газ айдау кен орнының игеру сараптамасына сай соңғы мұнайды алуды
көтермелеу мақсатында мұнай кенішіне су немесе газды ауыспалы айдау әдісін
өндірістік сынаудан өткізілді. Бұл әдіс былай түсіндіріледі.
Газды өнімді қабатқа айдағанда өткізгіштігі жоғары қабатшаларға еніп, су
ішін фазалық өткізгіштігін төмендетеді. Нәтижесінде суды қайта айдағанда
өнімді қабаттың ығыстыру аймағы түзіледі және қабатқа әсері жоғары болады.
Газдың артынан айдалатын су оны төмен тығыздықта тығыз өткізгіштігі төмен
қабатшаларға итереді, одан мұнайдың сығылуы поршенді және сығылған газдың
нәтижесінде болады.
Мұнайды газдың еруі оның тығыздығын төмендетеді, сонымен қатар мұнайды
сумен жылжыту процесінің тиімділігін төмендетеді. Жарылған қабат жағдайында
бұл процесс тиімді жүреді, яғни газдың еруі мен сығатын агенттің
гравитациялық таралуы мұнайда күшейеді: ергіштік – байланыстың жоғарлауы
нәтижесінде, ал гравитациялық таралуы –ашық жарықтарда ағынның еркін
ағуында болып келеді. Қабаттың қуаты бойынша мұнаймен айдалатын газдың
гравитациялық таралуы қабаттың суланбауына жағдай туғызады. Бұл әдісті
өндіріске енгізу үшін өнімділігімен жоғары қысымға габариті аз
компрессорлардың болмауы болып табылады.
Қабатқа айдалатын суға үлкен талаптар қойылады. Судың жақсы мұнай
жуғыш қасиеті болу керек, қабат суларымен тұздардың ерімейтін шөгінділерін
түзетін химиялық реакцияға түспеуі қажет, сазды қабатшалармен әсерлескенде
ісіндірмеуі қажет, құрамында механикалық қоспалар мұнай өнімдері,
микроорганизмдер және тағы басқалары болмауы керек. Қабатты суландыру үшін
су көзі ретінде ашық су көздерін (өзен, көл, теңіз, су қоймалары), жер асты
суларын, үлкен тереңдікте жатқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz