Банктің депозиттік операциялары және оның ҚР дамуы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ “ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ” АҚ.Ы МЫСАЛЫНДА
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 “Қазақстан Халық Банкі” АҚ.ның депозиттік операцияларын талдау ... ... .21
2.3 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ.ның несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттік операциялары және оларды сақтындыру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ “ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ” АҚ.Ы МЫСАЛЫНДА
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 “Қазақстан Халық Банкі” АҚ.ның депозиттік операцияларын талдау ... ... .21
2.3 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ.ның несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттік операциялары және оларды сақтындыру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 1 наурыз айындағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында:Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өтілгендей «Өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл – жеке меншік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика» /1, 3 б./. Ал бұл мақсаттарға жету үшін осы іскерлікті жүзеге асыруға және шығарылатын өнімдердің жоғары бәсекелік қабілеттілігін орнатуға көмектесетін банк жүйесінің несиелері болып табылады. Бұл несиелер, өз кезегінде, банктердің тартылған ресурстары арқылы берілетініне көзіміз жетеді. Мемлекет басшысының алға қойған мақсаттарын орындау – Үкіметтің басты міндеті. Оны іске асыру үшін 2012-2011 жылдарға арналған Үкімет бағдарламасы жасалып бекітілді. Бұл бағдарлама бойынша резиденттердің депозиттері 1654 млрд. теңгеден 2011 жылы 3525 млрд. теңгеге өсуі жоспарлануда /2, 6 б./.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi Конституцияға, «Қазақстан Республикасының банктерi мен банктiк қызмет туралы» 1995 жылдың 31 тамызындағы Қазақстан Республикасының заңына, «Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы» 12-маусым 2012 жылғы ҚР кодексіне, «Валюталық реттеу туралы» 3аңға, «Екiншi деңгейдегi банктердегi клиенттердiң бaнктік шоттарын ашу, жүргiзу және жабу тәртібi туралы» 1997 жылғы 4 наурыздағы заңға сәйкес депозиттiк операцияларды жүргiзедi.
«Банктер және банктiк қызметi туралы» Қазақстан Республикасының 3аңына сәйкес «депозит - бiр тұлғаның екiншi тұлғаға - банкке (соның iшiнде Ұлттық банкке) оларды номиналды¬ түрде қайтару шартымен, бiрiншi ретте талап еткенде сондай - ақ белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн қайтарылу шартына байланыссыз, толығымен немесе бөлiктеп, алдын-ала келiсiлген өсiммен немесе өсiмсiз, тiкелей депозиторға (салымшыға) немесе оның тапсырмасы бойынша үшiншi тұлғаға берiлетiн ақшалар» /3/.
Коммерциялық банктердiң өздерiндегi бар несие ресурстарын сұранысқа ие болып отырған ұзақ мерзiмдi несиеге бере алмауы, ол да ресурстарды орналастыру барысындағы әлi де шешiлмеген ¬мәселелердiң бар eкeнiн көрсетедi. Атай кетер болсақ, олар:
- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар үлесiнiң көп болуы, бұл банктердiң ресурстарды ұзақ мерзiмге бере алмауына алып келедi;
- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған уақытында жүргiзiледi. Мұндай уақыт банк тұсынан қарағанда
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 1 наурыз айындағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында:Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өтілгендей «Өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл – жеке меншік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика» /1, 3 б./. Ал бұл мақсаттарға жету үшін осы іскерлікті жүзеге асыруға және шығарылатын өнімдердің жоғары бәсекелік қабілеттілігін орнатуға көмектесетін банк жүйесінің несиелері болып табылады. Бұл несиелер, өз кезегінде, банктердің тартылған ресурстары арқылы берілетініне көзіміз жетеді. Мемлекет басшысының алға қойған мақсаттарын орындау – Үкіметтің басты міндеті. Оны іске асыру үшін 2012-2011 жылдарға арналған Үкімет бағдарламасы жасалып бекітілді. Бұл бағдарлама бойынша резиденттердің депозиттері 1654 млрд. теңгеден 2011 жылы 3525 млрд. теңгеге өсуі жоспарлануда /2, 6 б./.
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi Конституцияға, «Қазақстан Республикасының банктерi мен банктiк қызмет туралы» 1995 жылдың 31 тамызындағы Қазақстан Республикасының заңына, «Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы» 12-маусым 2012 жылғы ҚР кодексіне, «Валюталық реттеу туралы» 3аңға, «Екiншi деңгейдегi банктердегi клиенттердiң бaнктік шоттарын ашу, жүргiзу және жабу тәртібi туралы» 1997 жылғы 4 наурыздағы заңға сәйкес депозиттiк операцияларды жүргiзедi.
«Банктер және банктiк қызметi туралы» Қазақстан Республикасының 3аңына сәйкес «депозит - бiр тұлғаның екiншi тұлғаға - банкке (соның iшiнде Ұлттық банкке) оларды номиналды¬ түрде қайтару шартымен, бiрiншi ретте талап еткенде сондай - ақ белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн қайтарылу шартына байланыссыз, толығымен немесе бөлiктеп, алдын-ала келiсiлген өсiммен немесе өсiмсiз, тiкелей депозиторға (салымшыға) немесе оның тапсырмасы бойынша үшiншi тұлғаға берiлетiн ақшалар» /3/.
Коммерциялық банктердiң өздерiндегi бар несие ресурстарын сұранысқа ие болып отырған ұзақ мерзiмдi несиеге бере алмауы, ол да ресурстарды орналастыру барысындағы әлi де шешiлмеген ¬мәселелердiң бар eкeнiн көрсетедi. Атай кетер болсақ, олар:
- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар үлесiнiң көп болуы, бұл банктердiң ресурстарды ұзақ мерзiмге бере алмауына алып келедi;
- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған уақытында жүргiзiледi. Мұндай уақыт банк тұсынан қарағанда
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егеменді Қазақстан, 2012 ж., 2 наурыз – 3-4б.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 30 науырыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012-2011 жылдарға арналған бағдарламасы // Егеменді Қазақстан, 2012 ж., 1 сәуір –6 б.
3. «ҚР-ғы банктер мен банктік қызмет туралы ҚР заңы» 31 тамыз 1995 ж.;
4. Ақша, несие, банктер: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейітқасымов. –Алматы: Экономика, 2012. -466 б.
5. Лим А. Депозит – капитал, приносящий доход// Финансы Казахстана №11 2010ж
6. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие.» оқу құралы. Алматы. 2006ж.
7.Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» оқу құралы, Алматы. 2006ж.
8. Мамыров К.Н. Депозиттік нарық және оның даму ерекшеліктері// «Экономическая наука в Казахстане:проблемы ипути реформирования» уч.пособие Алматы 2012ж
9. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» оқу құралы, Алматы. 2003ж.
10. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» оқу құралы, Алматы Экономика 2009ж.
11. Сағиев М.С. «Ақша несие банктер» оқу құралы Алматы экономика және статистика институты 2004 ж
11. Сейіткасымов Г.С. Банковское дело. Учебник – Алматы: Каржы – каражат, 2009 г. – 576 стр.;
13. Козлов Г.А. Теория денег и денежного обращения, Москва 1946 г. – 474 стр.;
14. Панкус Ю.В. Деньги прошлое и современность. Ленинград: изд. Ленинградского университета, 2000 г. – 347 стр.;
15. Грязнова А.Г., Молчанов А.В., Тавасиев А.М. Банковская система России. Книга II. Москва: ТОО Инжиринго-консалтинговая компания. 1995г., 322 стр.;
16. Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә., Банк ісі : Оқу құралы –Алматы : Қазақ университеті, 2010-241 бет;
17. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ғы жеке тұлғаларға депозиттерді ұсыну Ережесі;
18. Бельгибаева К.К. Финансовая и банковская статистика: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2011. – 200 стр;
19. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческих банков. Москва: 2006г., 278 стр.;
20. Абдильманова Ш.Р. Банковский маркетинг на рынке услуг населения. Алматы: Жибек жолы, 2011г., 186 стр.;
21. Максимов Е.Ф. Банки и банковские операции. Учебник – Москва: 2009г., 345 стр.;
22.Куанова Г.А. Депозиты в банковской системе Казахстана.//Саясат №6 2011ж.
23. Куанова Г.А. Теоретические основы развития депозитного рынка// Евразийское сообщество №3 2012ж
24. Кудайбергенова Л.Ж. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Экономические реформы: особенности переходного периода: сборник научных трудов Алматы 2012ж
25. Жакыпова Ф.П. Развитие депозитного рынка в Республике Казахстан: Основные тенденции и перспиктивы// Вестник КазГУ №2 2012ж
26. Интернет – сайт АО «Народный Банк Казахстана»// www.hsbk.rz.
27. Исанова А.У. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Социально – экономические процессы в современном Казахстане в контексте реформ: материалы межвузовской студенческой коференции «Жас – Туран – 2012» Алматы 2002ж
28. Воронин В.И. Страхование депозитов – экономический и социальный стабилизатор рыночной экономики.//Банковское дело. 2012г., №1, 46 стр.;
29. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені 2013ж.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егеменді Қазақстан, 2012 ж., 2 наурыз – 3-4б.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 30 науырыздағы № 80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012-2011 жылдарға арналған бағдарламасы // Егеменді Қазақстан, 2012 ж., 1 сәуір –6 б.
3. «ҚР-ғы банктер мен банктік қызмет туралы ҚР заңы» 31 тамыз 1995 ж.;
4. Ақша, несие, банктер: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.С.Сейітқасымов. –Алматы: Экономика, 2012. -466 б.
5. Лим А. Депозит – капитал, приносящий доход// Финансы Казахстана №11 2010ж
6. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие.» оқу құралы. Алматы. 2006ж.
7.Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» оқу құралы, Алматы. 2006ж.
8. Мамыров К.Н. Депозиттік нарық және оның даму ерекшеліктері// «Экономическая наука в Казахстане:проблемы ипути реформирования» уч.пособие Алматы 2012ж
9. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» оқу құралы, Алматы. 2003ж.
10. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» оқу құралы, Алматы Экономика 2009ж.
11. Сағиев М.С. «Ақша несие банктер» оқу құралы Алматы экономика және статистика институты 2004 ж
11. Сейіткасымов Г.С. Банковское дело. Учебник – Алматы: Каржы – каражат, 2009 г. – 576 стр.;
13. Козлов Г.А. Теория денег и денежного обращения, Москва 1946 г. – 474 стр.;
14. Панкус Ю.В. Деньги прошлое и современность. Ленинград: изд. Ленинградского университета, 2000 г. – 347 стр.;
15. Грязнова А.Г., Молчанов А.В., Тавасиев А.М. Банковская система России. Книга II. Москва: ТОО Инжиринго-консалтинговая компания. 1995г., 322 стр.;
16. Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә., Банк ісі : Оқу құралы –Алматы : Қазақ университеті, 2010-241 бет;
17. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ғы жеке тұлғаларға депозиттерді ұсыну Ережесі;
18. Бельгибаева К.К. Финансовая и банковская статистика: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2011. – 200 стр;
19. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческих банков. Москва: 2006г., 278 стр.;
20. Абдильманова Ш.Р. Банковский маркетинг на рынке услуг населения. Алматы: Жибек жолы, 2011г., 186 стр.;
21. Максимов Е.Ф. Банки и банковские операции. Учебник – Москва: 2009г., 345 стр.;
22.Куанова Г.А. Депозиты в банковской системе Казахстана.//Саясат №6 2011ж.
23. Куанова Г.А. Теоретические основы развития депозитного рынка// Евразийское сообщество №3 2012ж
24. Кудайбергенова Л.Ж. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Экономические реформы: особенности переходного периода: сборник научных трудов Алматы 2012ж
25. Жакыпова Ф.П. Развитие депозитного рынка в Республике Казахстан: Основные тенденции и перспиктивы// Вестник КазГУ №2 2012ж
26. Интернет – сайт АО «Народный Банк Казахстана»// www.hsbk.rz.
27. Исанова А.У. Формирование и развитие депозитного рынка в Республике Казахстан//Социально – экономические процессы в современном Казахстане в контексте реформ: материалы межвузовской студенческой коференции «Жас – Туран – 2012» Алматы 2002ж
28. Воронин В.И. Страхование депозитов – экономический и социальный стабилизатор рыночной экономики.//Банковское дело. 2012г., №1, 46 стр.;
29. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені 2013ж.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы мысалында
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттік операцияларын талдау ... ... .21
2.3 Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттік операциялары және оларды сақтындыру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 1 наурыз айындағы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында:Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өтілгендей Өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл - жеке меншік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика 1, 3 б.. Ал бұл мақсаттарға жету үшін осы іскерлікті жүзеге асыруға және шығарылатын өнімдердің жоғары бәсекелік қабілеттілігін орнатуға көмектесетін банк жүйесінің несиелері болып табылады. Бұл несиелер, өз кезегінде, банктердің тартылған ресурстары арқылы берілетініне көзіміз жетеді. Мемлекет басшысының алға қойған мақсаттарын орындау - Үкіметтің басты міндеті. Оны іске асыру үшін 2012-2011 жылдарға арналған Үкімет бағдарламасы жасалып бекітілді. Бұл бағдарлама бойынша резиденттердің депозиттері 1654 млрд. теңгеден 2011 жылы 3525 млрд. теңгеге өсуі жоспарлануда 2, 6 б..
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi Конституцияға, Қазақстан Республикасының банктерi мен банктiк қызмет туралы 1995 жылдың 31 тамызындағы Қазақстан Республикасының заңына, Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы 12-маусым 2012 жылғы ҚР кодексіне, Валюталық реттеу туралы 3аңға, Екiншi деңгейдегi банктердегi клиенттердiң бaнктік шоттарын ашу, жүргiзу және жабу тәртібi туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы заңға сәйкес депозиттiк операцияларды жүргiзедi.
Банктер және банктiк қызметi туралы Қазақстан Республикасының 3аңына сәйкес депозит - бiр тұлғаның екiншi тұлғаға - банкке (соның iшiнде Ұлттық банкке) оларды номиналды - түрде қайтару шартымен, бiрiншi ретте талап еткенде сондай - ақ белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн қайтарылу шартына байланыссыз, толығымен немесе бөлiктеп, алдын-ала келiсiлген өсiммен немесе өсiмсiз, тiкелей депозиторға (салымшыға) немесе оның тапсырмасы бойынша үшiншi тұлғаға берiлетiн ақшалар 3.
Коммерциялық банктердiң өздерiндегi бар несие ресурстарын сұранысқа ие болып отырған ұзақ мерзiмдi несиеге бере алмауы, ол да ресурстарды орналастыру барысындағы әлi де шешiлмеген - мәселелердiң бар eкeнiн көрсетедi. Атай кетер болсақ, олар:
- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар үлесiнiң көп болуы, бұл банктердiң ресурстарды ұзақ мерзiмге бере алмауына алып келедi;
- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған уақытында жүргiзiледi. Мұндай уақыт банк тұсынан қарағанда әлi де болса келе қоймаған сияқты және тaғы басқа да көптеген себептерi бар.
Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктерi қазiргi уақытта жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражатын банк жүйесiне депозит түрiнде тарту мақсатында қыруар жұмыстар атқарып жатыр. Олар өз тәжiрибелерiмен бiрге шетелдiк банктердiң озық тәжiрибелерiн де енгiзуде.
Олар әр түрлi шарттармен, мазмұнмен, мерзiммен жаңа депозиттiк салымдар түрлерiн ашу, пластикалық карточкалар арқылы төлемдер төлеу, электронды есеп айырысулар жүргiзу, сейфтiк сақтау қызметтерiн, интeрнет банкинг қызметтерiн көрсету және т.б. тәжiрибелердi енгiзуде.
Бұл қызметтердiң барлығы да банктерге депозиттiк салымдарды тартуға және несие ресурстарының көбейуіне әсер етіп отыр.
Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру мәселелерін зерттеуге көптеген ғалымдарының еңбектері арналған. Бұл ғалымдар: Б.И. Алехин, А.В. Аникин, Ю.А. Бабичев, В.И. Колесников, О.И. Лаврушин, Я.М.Мукин, Г.С. Панова, В.М. Усоскин және т.б.
Депозиттердің экономикалық мәнін түсіндірген отандық ғалымдар: Ш.Р. Абдилманова, Г.Т. Калиева, К.К. Ильясов, У.М. Искаков, Ж.О. Ихданов, Н.К. Мамыров, Д.М. Мажитов, В.Д. Мельников, Г.С. Сейткасымов, Н.Н.Хамитов, А. Челекбай және т.б.
Жұмысты зерттеуде шетелдік экономист ғалымдардың депозиттерді теориялық - әдістемелікжәне тәжірибелік тұрғыдан зерттеп жазған еңбектері едәуір көмектесті. Экономиканың дамуындағы банктердің алатын орны мен рөлін зерттеген келесі ғалымдарды атап өтуге болады: Дж. Кейнс, Р. Коттер, Р.Смит, Э.Родэ, Д. Рикардо, И. Фишер, М.Питерс, П. Самуэльсон және т.б. авторлар.
Зерттеудің объектісі болып Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру табылады жәнеКоммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастырудағы қалыптасқан экономикалық қатынастары ұсынылады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен мiндeттepi. Коммерциялық банктердегі депозиттік операциялардың ұйымдастырылуын зерттей отырып, заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін тартудағы мәселелерді қарастыру.
Жұмыстың мақсатынан туындайтын негiзгi мiндeттep:
# ақша-несие қатынастары жүйесiндегi "депозит" экономикалық категориясының мәнi мен мазмұнын зерттеу;
# "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттерін талдау және оларды басқа банктердің балама депозиттерімен салымтыру;
# депозиттердi сақтандыру қорының қызметi мен мiндеттерiне теориялық және тәжiрибелiк материалдар негiзiнде талдау жүргiзу;
# депозиттердi сақтандыру қорының қызметiне талдау жасай отырып, оны жетiлдiру жолдарын анықтап беру.
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні
Коммерциялық кәсіпорын түріндегі басты бір ерекшелігі, оның ресурстарының едәуір бөлігі меншікті қаражаттармен қатар, тартылған қаражаттар құрайды. Сондықтан да банктің беретін несиелер көлемі тартылған қаражаттарға тікелей байланысты болып келеді. Банкте тартылған қаражаттар құрамына қарай әр түрлі болып келеді. Олардың басты түріне банктің клиенттерімен жұмыс процесі кезінде тартылған, сол сияқты басқа да несиелік мекемелерден қарызға қаражаттары жатады.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Сырттан тартылған қаражаттар үлкен екі топқа бөлінеді:
(1 сызба)
1. Депозиттік қаражаттар.
2. Депозиттік емес қаражаттар
Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттары
Депозиттік Депозиттік емес
қаражаттар қаражаттар
Мерзімді Орталық банк несиесі
депозиттер
Талап етуге Басқа банктерден алған
дейінгі
депозиттер
Жинақ салымдары
1 - сызба. Банктің тартылған қаражаттар құрылымы.
Депозит (латын сөзінде depositium сақтауға берілген затты білдіреді) - бұл бір тұлғаның (депозиттердің) басқа тұлғаға - банкке (оның ішінде Ұлттық банкке) қайтарылу шартымен уақытша пайдалануға беретін ақшасы. Сонымен қатар депозит - бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік операциялар - банктің негізгі пассивтік операцияларын құрайды. Шын мәнісінде депозиттер, коммерциялық банктердің еркін несиелік ресурстар нарығынан ресурстар сатып алудағы делдалдық қызметінің мазмұнын ашады.
Депозиттік операциялар - бұл заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын белгілі - бір мерзімдегі немесе талап етуге дейінгі салымдарға тартуға байланысты банктің операциялары болып табылады.
Кеңес экономистері депозиттерге мерзімді салымдарға орналастырылған қаражаттарды жатқызады. Бұл әлемдік банктік тәжірибеге сәйкес келмейді.
Қазақстан Республикасының банктік секторындағы реформалар жалпы мемлекеттік экономикалық шаралармен қатар жүзеге асырылып келеді. Жүргізіліп отырған банктік реформалардың басты бағыттарының бірі - уақытша бос қаражаттарын тарту және инвестициялаудың ішкі көздерін қалыптастыруға бағытталған депозиттік нарықтың қалыптасуы мен дамуы болып табылады.[21.15-14б]
Кез келген ел экономикасының дамуы жинақтаулардың инвестицияларға өту тиімділігімен тығыз байланысты. Республиканың ішкі жинақтауларын тарту қажеттілігі, ең алдымен, инвестициялық ресурстар тапшылығы және тікелей шетелдік инвестициялар үлес салмағының ұлғаю мәселесімен белгіленеді. Осыған байланысты, нарыққа өту жағдайында ұлттық ақша ресурстардың мобилизациясы, тұрғындар жинақтауларының банк жүйесіндегі несиелік ресурстарға құйылуына әрекеттесетін депозиттік нарықтың қалыптасуы мен дамуы мәселесі ерекше өзектілікке ие болып отыр.
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында қаржы нарығының келесідей сегменттері дамудың қарқынды үрдісінде: мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы; зейнетақы активтерінің нарығы; қор нарығы; валюта нарығы және депозиттік нарық. Депозиттік нарық ең ерте дамыған нарықтардың бірі бола отырып, қазіргі кезеңде төмен тәуекелмен салымдардың сенімді орналасуы арқасында сомалық жинақтауларда үлкен үлес салмақ пен қарқынды даму тенденциясына ие. Тұрғындар өзге қаржы нарығының сегменттеріне жинақтаулар салу тәжірибесінің жоқтығы бұл сегменттердің жеткіліксіз дәрежеде дамымауына әкеліп соқтырады.
Халықаралық банктік тәжірибеде депозиттер 4 топқа бөлінеді:
I - топ, мерзімді депозиттер, олардың басқа да түрлері - депозиттік сертификаттар ;
II - топ, талап етуге дейінгі депозиттер;
III - топ; халықтың жинақ салымдары;
Мерзімдік депозиттер тобы, әдетте мерзімдеріне қарай жіктеледі:
3 - ай мерзімге дейінгі депозиттер;
3 айдан 6 айға дейінгі мерзімдегі депозиттер;
9 - айдан бір жылға дейінгі депозиттер;
Бір жылдан жоғарғы уақыттағы депозиттер;
Депозиттік сертификаттар
Депозиттер екі жолмен пайда болуы мүмкін, біріншісі, банк заңды және жеке тұлғалардан ақшалай қаражаттар қабылдай отырып, оны депозиттік шотына орналастырған жағдайда; екіншісі, жасанды депозиттер, яғни банк клиентке чек арқылы есеп - айырысуы мүмкіндігін беру барысында.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай - ақ ескі банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады. [23. 24-38б]
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден - бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің алған қарыздары түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
талап етуіне дейінгі депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағалы қағаздар.
Сондай - ақ, оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
мерзімдеріне қарай;
салым иелерінің категорияларына қарай;
қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
пайыз төлеу тәсіліне қарай;
банктің, активтік операциялары бойынша Жеңілдіктер алуына қарай;
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
жеке тұлғалардың шоттарына;
кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардың шоттарына;
жергілікті билік ұйымдарының шоттарына;
қаржылық мекемелерінің шоттарына;
шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
мемлекеттік акционерлік кәсіпорындардың, сондай - ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттары;
әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
есеп айырусыдағы қаражаттар;
жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Ал кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе комиссиондық ақы алып отырады;
банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Депозиттер
Транзакциялық шоттар
Талап еткенге дейінгі салымдар
Жинақ және мерзімді салымдар
Куәләндыратын чектер
Жинақтық салымдар
Мерзімді салымдар
Нау шоттары және басқа да шоттар
Кәдімгі жинақ салымдар
Ақша нарығының депозиттік шоты
Ұсақ мерзімді салымдар
Ірі мерзімді салымдар
1.2 - сызба .АҚШ-тың коммерциялық банкілеріндегі депозиттер.
АҚШ - тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шотты және куәләндырылған чектер сияқты депозиттер Америка бантерінде кеңінен қолданылады.
Нау - шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер.
Нау шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады;
бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға ашылады;
салым иелерінің бұл шотта ең төменгі қаражат болуы талап етілмейді.
Куәләндырылған чектер шоттары - бұл куәләндырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінгі депозиттік шоттағы қаражаттарды білдіреді. Куәләндырылған чектер - бұл банктің шоттағы қаражаттың барлығын чектер арқылы куәләндырылуы.
Американдық банктік тәжірибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының депозиттік шоты жатады. Оның мынадай ерекшелігі бар:
ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерінің өзгеруіне байланысты, әр аптада шот бойынша пайыз мөлшерлемесінің өзгеріп отыруы;
шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
салымдардың сақтандырылуы;
иемденуші, үшінші жақтан төлемдер үшін айына шоттан алты рет аударма жасауына болады, мұның ішінде үшеуі чекті көшіріп жазу жолымен, үшеуі телефон арқылы жүзеге асады.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айып пұл төлеуге міндетті. [24.16-20б]
Бұл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
меншікті-мерзімді депозиттер;
алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
30 күнге дейін;
30-90 күнге дейінгі;
90-180 күнге дейінгі;
180 күннен 360 күнге дейінгі;
360 күннен жоғары.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
есп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
шоттағы қаражат баяу айналады;
тұрақты пайыз төленеді;
пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан реттеліп отырады;
ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары.
Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: оперцияны рәсімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдайына сай екі жақты тіркеу енгізу қажет және тағы басқа. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдармен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Жинақ салымдардың тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төленеді. Жинақ салымдар жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдардың мынадай ерекшеліктері болады:
ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді;
ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түрде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуы талап етіледі.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдар салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
мерзімді жинақ салымдар;
қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдар;
ұтыс салымдары;
ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
мақсатты және ағымдық салымдар;
алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
валюталық салымдар.
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
Депозиттік саясатзерттеу жұмысында салымшылар мен басқа да кредиторлардың тартылған қаражаты бойынша банктің стратегиясы мен тактикасы ретінде қарастырылып отыр және қаражат көздерінің ең тиімді комбинациясын анықтауға мүмкіндік береді. Бұндай тәсілдеме банк ресурстарының тиімді, оңтайлы комбинациясын анықтауды болжайды. Банктің депозиттік саясатын оңтайландыру - бұл күрделі көп факторлы міндет, оның шешімінің негізі біздің ойымызша елдің экономикалық қызығушылығын тұтасымен коммерциялық банк экономиканың субъектісі ретінде банктің клиенті және мамандары табылады. Олардың ынталары әрқашан біріне сай келмейтіндігі айқын. Сондықтан оңтайлы депозиттік саясат, ең алдымен, олардың мүдделерінің келісуін болжайды.Бұдан басқа, депозиттік саясат коммерциялық банктің несиелік саясатының бір бөлігі ретінде, несиелік саясат үшін тиімділіктің, оңтайлылықтың жалпы талабына бағынады- бұл өтімділік, табыстылық және тәуекелдің оңтайлы ара қатынасы.
Банктердің депозиттік саясатының мақсаты - олардың активтері мен пассивтерінің үйлесімділігі мен тиімділігін қолдау үшін жеке және заңды тұлғалардың ақшалай қаражаттарын тартуды оңтайлы басқару болып табылады.
Банктің депозиттік саясатының негізгі міндеттері:
oo халықтың қысқа мерзімді депозиттеріне қарағанда ұзақ мерзімді депозиттерді дамыту және осының негізінде қаражаттардың тұрақты көздерін қалыптастыру;
oo талап еткенге дейінгі депозиттердің баламасы ретінде карточкалық шоттарды (пластикалық карточкаларды) кезеңдер бойынша көбейту;
oo клиенттерге көрсетілетін депозиттік және онымен байланысты банктік қызметтер ауқымын кеңейту;
oo қаржылық және қаржылық емес салалардың клиенттерінің депозиттерін арттыру;
Банктердің депозиттік саясаты олардың тарифтік, мүдделік саясаттарымен өзара байланысты болады және келесі мәселелерді шешуге бағытталады:
oo барынша аз қаржылық шығындарды жұмсап, жеке және заңды тұлғалардың бос ақшалай қаражаттарын тарту;
oo ақшалай қаражаттарды шоғырландыру үшін депозиттердің жаңа түрлерін дайындау және енгізу;
oo инвестицияны қаржыландыру мен несиелеу үшін депозиттердің жеткіліктілігін қамтамасыз ету;
oo депозиттерге қызмет көрсету бойынша банктің шығындарын азайту және т.б.
Депозиттік саясаттың қағидалары:
oo ақшалай қаражаттарды депозиттерге орналастырудың еріктілігі және оларды қабылданған номиналдары бойынша қайтарымдылығы;
oo нарықтық конъюктура тұрғысынан қарағанда депозиттік өнімдердің бәсекеге қабілеттілігі;
oo жинақтарды жинақтау үшін депозиттердің шартының қолайлылығы;
Депозиттік саясат депозиттер бойынша сыйақы ставкаларын, жинақтарды тарту әдістерін, депозиттерді сақтау мерзімдерін оңтайландыру, қызмет корсету аясын кеңейтуді, клиенттерге қызмет көрсету технологиялық үрдісін өзгертуді икемді реттеу жолымен жүзеге асырылады.[13.17-19б]
Банктің депозиттік портфелінің оңтайлылығы және диверсификациясы өтімділікті ойдағыдай басқаруға қажетті шарт болып табылады. Банктің негізделген және заңды клиенттерінің қажеттіліктерінің қабілетсіздігі тиімді келісім-шарттардың тез арада жоғарылауына, оның бәсекелік позициясының әлсіздігіне және ақырында, нарықтық қатынастың өміршең қабілетті субъектісі ретінде банктің күйреуіне әкеледі. Банк қызметінің мақсаты (басқа да экономикалық қызметтер сияқты) - минималды тәуекелділікте максималды мүмкін пайда (табыс) алу. Басқаша айтқанда, бұл анықтама - тәуекелдің табысқа немесе табыстың тәуекелге қатынасы. Табыстылық пен тәуекелдің оңтайлы комбинациясы тәуекелдің табысқа қатынасы үшін минимумға жету немесе эквивалентті бөлу табыстың тәуекелге қатынасы үшін максимумға жету болып табылады. Табыстылық пен тәуекелдің оптималды комбинациясын Морковиц-Шарп моделіндегі бағалы қағаздар портфелінің оңтайлы бір уақытта ұштастырылуы мынадай екі шартты орындайды: бұдан басқа ешбір табыстылық пен тәуекелдің бұдан басқа ешбір комбинациясы берілген табыстылықтың көп немесе тәуекелдің аз деңгейінде қамтамасыз етілмейді; табыстылық пен тәуекелдің бұдан басқа ешбір комбинациясы берілген аз немесе табыстылықтың жоғары деңгейінде қамтамасыз етіле алмайды.
Мұндай комбинация тәуекелдің бір түрін ғана қабылданғанда және табыс көздерінің баламасыздығын тек біреу ғана болған кезде қалыптасады. Көп қабылданған тәуекел және сараланған табыс көзднрін қолдану кезінде мұндай оптимумдар бірнешеу болуы мүмкін, ол тәжірибеде ереже болып табылады. Бұндай жағдайда табыстылық пен тәуекелдің ара қатынасының оңтайлылығын іздеу кезеңі бойынша өткізіледі, тәжірибеде жүзеге асыру жолында тізбектілік итерацияда негізгі бағыттарды байқай отырып "градиент" сияқты кеңестік ықтималдық жоғары жағдайында.
Дегенмен, саналы тәуекелді қабылдаудан басқа, оны минимизациялауды банк өзінің қызметін мыныдый түрде: минимумды жоғарылытуды өзіне анықталған табысты қамтамасыз етуде іске асыру керек. Мұндай минималды табыс деңгейі деп табыстылықтың жеткіліктілігін айтамыз. Онда табыстылықтың тәуекелділігін бірнеше аймаққа бөлуге болады, оның әрқайсысы қызметтің айрықша жағдайымен сипатталады. [14.25-29б]
Болашақтағы сұраныстың анықталмаған жағдайында өтімділіктің қалыпты мөлшерін анықтау қиын. Коммерциялық банктердің өтімділік жағдайын нақты бағалау үшін анықталған кезеңде қолма-қол ақшаның түсуі және қолма-қол қаражаттарының қажеттілігі, күтілген деңгейде өтімді активтердің нақты болжамдары қажет.
Несиелік саясатты әзірлеу кезінде:
1.базистік кезең деңгейімен салыстырғанда салымдар мен ссудалардың әр түрінің күтілген өзгерістеріне сүйенуі мүмкін.
2. банктің өтімділік ресурстарының қажеттілігін есептегенде.
Коммерциялық банктердің несиелік саясатын анықтайтын өтімділік динамикасына мынадай үш негізгі фактор әсер етеді:
А) салым сомасының азаюына немесе көбеюіне байланысты қаражаттарды сатып алу немесе жоғалту;
Ә) инвестиция және ссуда сомаларының қысқаруы мен өсуіне байланысты қаражаттардың түсуі немесе жылыстауы;
Б) салым сомасының қысқаруынан немесе өсуінен міндетті резервтік мөлшерінің төмендеуі немесе өсуі.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын анықтауда нарықтың ерекшеліктерін талдауға сүйенеді, сондай-ақ банктің ресурстарының оңтайлы комбинациясының критерийлерін, негізгі талаптарын жасауға болады. Сонымен бірге, біздің көзқарасымыз бойынша, жеке, таңдаулы банктің депозиттік саясатының ерекшелігі айырықша көрінеді және барлық банктер үшін жалпы критерийлер болуы керек.
Қазақстан банктерінің депозиттік саясатының жалпы оңтайлыкритерийлерімыналар:
oo банктің қаржылық тұрақтылығы, оның сенімділігі, тұрақтылықты ұстап тұру үшін қажетті банктің депозиттік, несиелік және басқа да операцияларының өзара қатынасы. Жекелей алғанда, активтер мен пассивтердің келісуі қажет (сомасы, мерзімі, өтімділігі, тәуекелдік және табыстылық дәрежесі бойынша), яғни банктің депозиттік саясатты жүргізгенде депозиттер портфелінің оңтайлылығын банкке деген салымшылар (заңды және жеке тұлғалар) талабының жиынтығы ретінде ең артынан қарауының, өтімділіктің және табыстылықтың, тәуекелдің дәрежесін анықтайтын критерийлердің негізінде жіктеліуінің (несиелік ұйымның берілген ресурс түрінің айналымы мен мерзімі, талап ету дәрежесіне, проценттік ставка деңгейі және т.б.) қалыптасуына үлкен көңіл бөлу қажет.
oo банк ресурсының тәуекелдігін минимизациялау мақсатында диверсификациялау;
oo депозиттік портфельді сегменттеу (клиент, өнім және нарық бойынша);
oo әр түрлі клиенттер тобына саралау тәсілдемесі (тұрғындардың жоғарғы депозитіндегілер, байлар, кедейлер үшін әр түрлі өнімді жинақтау);
oo банктің өнімі және қызмет көрсетуі басқа бәсекелес банктің өнімінен өзгешеленуі керек (сапасы, бағасы бойынша және т.б.);
oo жоғары тәуекел жағдайында банктің депозиттік портфеліндегі тұрақты ресурстарының үлесі жоғарылағанда тұрақты және "ұшпалы" ресурстардың оңтайлы үйлесуін қамтамасыз етуде ресурстардың тиімді комбинациясының қажеттігі сонымен қатар депозиттік операциялар бойынша да;
oo депозиттік портфель мен салымдардың гаммасын тұтасымен қалыптастыру процесінде өміршендік кезеңде есепке алу концепциясы.
Депозиттік саясаттың оңтайлы критерийлерін ерекшелігі әр банкте жеке-жеке анықталады (банктің мөлшеріне, оның персоналдарының квалификациясына, олардың орындаған операциялары және қызмет көрсетулерінің өзіндік құны және т.б.) Мысалы, әлеуметтік бағытталған саясатты жүргізуде (халықтың тұрмысы төмен жіктері үшін; VIP-клиенттер үшін; халықтың тұрмысы жоғары жіктегілер үшін) нақты аймақта өзінің операцияларын дамыта отырып немесе операцияларымен қызмет көрсетудің анықталған түрлеріне арналған нарықтық стратегияны банк таңдайды, оның оңтайлы көрінісі біршама дәрежеде сәйкес келеді.
Халыққа банктік қызмет көрсету нарығын маркетингтік зерттеу нәтижесі жоғарыда айтылғандай, сонымен қатар шетелдік ьанк тәжірибесін зерделеу мынадай қорытындағы әкеледі, банк қызметінің түбегейлі бағыты депозитке қаражаттарды тарту, бұл - салымдар гаммасының кеңеюі. Берілген жағдайды негіздеу үшін депозиттер нарығының қазіргі жағдайын және жекелей алғанда, Қазақстандағы банктердің салымдар жүйесін зерттеу өте қажет.
Салымдар бойынша операциялар несиелік айналымның және халықтың жинақ ақшаларын оңтайлы ұымдастыру мәселесіне тікелей байланысына қарамастан, осы уақытқа дейін "депозит" жинақ ісінің теориясы мен тәжірибесінде "салым" түсінігінің біржақты анықтамасы жоқ. [15.17-21б]
Осы зерттеу жұмысында депозиттер - банк кітабындағы келісім және шарт бойынша қаражаты немесе банкке анықталған талабының бар екенін куәләндыратын тіркеу ретінде қарастырылады. Сондықтан, бағалы қағаздарды жатқызуға болады және банктерге клиенттердің ақшалай қаражаттарын тартуға қызмет көрсетеді. Депозиттерді әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады. Бірақ бағалы қағаздарды жіктеу мәселесі экономикалық әдебиеттерде жеткілікті дәрежеде өңделген, ал салымдардың жіктелуі- пікірталас тудырып отырған мәселе.
Депозиттік операцияларды жүргізген кезде, әр банк онымен жасаған депозиттік саясатты ұстанады. Оның ережелері:
1) депозиттік операциялар банктік пайданы алуға немесе болашақта пайда алу үшін жағдай жасауға әсер етуге болатындай ұымдастырылады;
2) ұйымдастыру процесінде депозиттік операциялар субъектілерінің әр түрлілігін және әр формадағы депозиттердің сәйкестігін қаматамасыз ету керек;
3) бакнтік операцияларды жүзеге асырған кезде депозиттік операциялар мен депозиттер және несие салымдарының сомалары мен мерзімдері бойынша қарыздарды беру операциялары және депозиттік операциялар арасындағы өзара байланыстылығы мен өзара келісушілікті қамтамсыз ету қажет;
4) депозиттік операцияларды ұымдастыру процесінде банк балансының өтімділігін сақтауды ең жоғары дәрежеде қамтамасыз ететін мерзімді депозиттерге ерекше көңіл бөлінеді;
5) депозиттік операцияларды ұйымдастыру кезінде банк депозиттік шоттардағы бес (активті операцияларды тартылмаған ) қаражаттардың резервтері минималды болдыруына тырысу керек.
6) банктің қызметтерін дамытуы және клиенттерге қызмет етуге, мәдениеті мен сапасын арттыруы шараларын қолдану керек. Бұл депозиттерді тартуға әсер етеді.
Депозиттік саясаттың маңызды тетігі - банктің салымшыларына тартылатын ресурстар үшін төлейтін проценті. Депозиттер бойынша процентті орнатуға әсер ететін бірқатар факторлар болады. Шартты түрде оларды сыртқы (олар объективті және банктің қызметінен және оның контактілік аудиторияларына тәуелді емес) және ішкі (олар банктің ішкі саясатының және контрагенттердің әсерінен қалыптасады) деп бөледі.
Сыртқыларға:
oo елдің орталық банк анықтайтын проценттің есептік ставкасы;
oo қорлану нормасы;
oo ақпараттың деңгейі;
oo банктік қызмет нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың қатынасы;
oo әлемдік қаржы нарығындағы проценттік ставкалардың деңгейі.
Ішкілерге:
oo операцияның мазмұны, яғни депозиттің түрі, мерзімі, сомасы және т.с.с.
oo клиенттің сипаттамасы;
oo берілген банкте қолданылытын баға белгілеудің әдістері неғұрлым өз экономикалық мазмұны бойынша әр түрлі болса, соғұрлым ол бойынша әр түрлі процент ставкалар орнатылады. Банктің депозиттің әр түрі бойынша операцияларынан кірістер мен шығыстары әр түрлі болады. Төменде шығындарды функционалды талдау беріледі.
Ең арзан депозиттер- бұл чектік депозиттер, соның ішінде кәдімгі пайысыз мерзімді депозиттер. Чектерді жасау мен есептуге байланысты шығындар, шығындардың ең үлкен бабын құрап тұрғанмен, кәдімгі чектік депозиттер бойынша салымшылар шамалас пайыздық табыс алады, бұл банктің қаражаттарының басқа көздеріне қарағанда шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Депозиттің экономикалық категориясының айрықшалығын сипаттайтын келесі қасиеттерді бөліп көрсетуге болады:
Депозиттер салынған салымның қайтару мерзімі келген мезетте салынған ақша қаражаттарының қайтарылуын белгілейтін банкттердегі ақшалай қайта бөлулер үрдісін қарастырады.
Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капитал мен тығыз байланысты. Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болу қайтару мерзімінде салым төленген пайызбен берілетіндіктен, депозиттің табыс алып кететіндігімен белгіленеді.
Депозиттер қайтару мерзімдері бойынша көптүрлілігімен сипатталады. Бұл мерзімді салымдар, ұзақ мерзімді салымдар да болуы мүмкін.
Депозиттік операциялары барысында пайда болатын қайта бөлу қатынастарының келтірілген ерекшеліктері оған келесідей анықтама беруге мүмкіндік туғызады:
Депозиттер - бұл банк пассивінің балансында көрініс табатын депозиттік портфельдің ақшалай салымдар есебінен қалыптасу жөніндегі қатысушылар арасындағы ерекше қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Депозиттік нарықтың әрекет ету механизмінде депозиттік нарықтың негізгі субъектілері ретінде банктер рекше рөлге ие. Ақшалай табыстар мен тұрғындар жинақтауларының аккумуляциясы - банктердің дәстүрлі қызметі. Банктер уақытша бос, пайдаланылмайтын ақшалай табыстар мен тұрғындардың жинақтауларын аккумуляциялайды. Ақшалай жинақтауларын, салымдарды сақтау тұрғындар үшін де, мемлекет үшін де тиімді. Салымшыларға пайыз немесе ұтыстар түріндегі табыс төленеді.
Банктің депозиттік саясаты қалыптасатын қатынастар жүйесі салымшыларды тарту және өзін-өзі жою, сенімділік, салымдардың табыстылығы негізінде клиенттерге қызмет көрсету сапасын жетілдіру бойынша шаралар кешенін білдіреді.
Банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген тәуекел түрлеріне кез болады. Ең кең таралған тәуекелі түрі - бұл банктің депозиттік операцияларымен байланысты тәуекел.Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері қызметті тәжірибесінде депозиттер бойынша сыйақы (мүдде) пайыздық ставкасын белгілеу банктердің Басқармасының қаулысымен бекітілген пайыздық саясатына сай жүзеге асырылады.
1 - блок ақпараттық блок
Депозиттік ресурстардың барлық түрлерін жинау және талдау
2 - блок депозиттік ресурстарды басқару блогі
Ресурстардың сомалары, кезеңдері, клиенттер топтары бойынша жіктеу
3 - блок тәуекелді басқару блогі
Депозиттік операциялар бойынша тәуекелдерді бағалау әдістері
4 - блок сақтандыру блогі
Депозиттерді сақтандыру (ұжымдық, өз еркінше, аралас)
5 - блок тартылған қаражаттарды құрылымдық талдау блогі
Банктің депозиттік портфелінің тиімділігін талдау
1.3 - сызба. Банктің депозиттік портфелін басқарудың блок - схемасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы мысалында
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау
Қазақстан Республикасының депозит нарығы күрделi де қарқынды дамьш келе жатқан жүйе бола отырып, iшкi және сыртқы факторлардың әcepін әр уақытта өзiне қабылдап отыр. Экономикадағы әр түрлi экономикалық, саяси және әлеуметтiк жағдайлардың әcepi депозит нарығының дамуына да әсер eтeдi. Бұған қарамастан депозит нарығының даму қарқыны өзiнiң жеке заңдылықтары мен ерекшелiктерiне ие болып отыр. Бұл жағдайларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жариялаған және өзіміз есептеген статистикалық мәлiметтер негiзiнде депозит нарығына мiнездеме бере отырып, оны сaлыстырмалы тaлдay негiзiнде көpceтyгe болады (2-кесте). Депозиттерге әрбiр кезең мәлiметтерi бойынша салыстыра отырып талдау жасайтын болсақ банк жүйесiндегi депозиттердiң 2010 жылдың қаңтарынан бастап 2012 жылдың қаңтарына дейiн қарқынды өскендiгiн байқаyға болады. Бұл өсiм 2010 жылдың қаңтарында 73464 млн. теңгеден 2013 жылдың тамызында 497904 млн. теңгеге дейiн өсiп, 7 есеге жуық көлемдi құрады.
2-кесте Коммерциялық банктердiң депозиттерi және оның құрылымы
Кезеңдер
Кезең соңындағы депозиттер (млн. теңге)
Барлығы
Валюта түpлepi
бойынша
Субъектiлерi бойынша
Ұлттық валюта
Шетелвалютасы
банктiк емес
заңдытұлғалар
Жеке тұлғалар
2011
739468
400071
339397
396848
342620
2012
1219177
669754
549423
781733
437444
2013
1349063
734717
614346
763018
586045
Ескертпе - дерек көзі: Статистикалық бюллетень - ақпан 2013 ж.
Әрбір жыл кезеңдерiне тоқталатын болсақ 1993 жылдан бастап 2010 жылдың 1 қаңтарына дейiн екiншi деңгейдегi банктердегi депозиттердің көлемi бiрқалыпты деңгейде болды.
2010 жылдың қаңтарынан, 2010 жылдың тамызына дейiн барлық депозиттер сомасы 73464 млн. теңгеден 120681 млн. теңгеге дейiн өстi. Бұл 47000 млн. теңгенi құрады. Осы өciм коммерциялық банктердегi жалпы депозиттердің кейбiр жылдардағы сомасына тең (2002 ж). Miнe осы кезден бастап Қазақстан Республикасының Банк жүйесiндегi жеке және заңды тұлғалардан депозиттiк салымдары үздiксiз өсу үстiнде.
2010 жылдың тамызында депозиттер сомасы 120681 млн. теңгенi құраса, 2011 жылдың қаңтарында ол 168 156 млн. теңгені құрап, 48000 млн. теңгеге өсті. Ал 2011 жылдың қаңтарынан бастап 2012 жылдың қаңтарына дейiнгi аралықта депозит сомасы 168 156 млн. теңгеден 284 533 млн. теңгеге дейін өсiп, жалпы өciм 116 000 млн. теңгені құрады (1-сурет).
Банк жүйесіндегі депозиттердің кезеңдер бойынша өсу қарқыны, млн.теңге
1-сурет
2012 жылдың қаңтарында депозиттер сомасы 284 533 млн. теңгені құраса, 2013 жылдың қаңтарында бұл көрсеткiш 420 725 млн. теңге болды. Бұл кезеңдердегi өсім 136 000 млн. теңгеге өсті. Ал осы өсiмнің 107 000 млн. тeңгeci 2012 жылдың қаңтар айы мен тамыз айлары аралығында банк жүйесiне келдi, мұндай өciм Үкімет тарапынан экономикамызға ақшалай қаражаттарды тарту мақсатында шетелдердегi банктердiң шотында жатқан және көлеңкелi бизнесте жүрген ақша қаражаттарын жария ету процесiн жүргiзу нәтижесiнде пайда болды. Бұл банк жүйесiндегi депозиттердің жалпы өсу тенденциясын көpcетeтін мәлiметтер болатын болса, келесi сандық статистикалық талдау осы депозит нарығының құрылымдық кезеңаралық талдауына арналады.
2012 жылдың қаңтарында заңды тұлғалардың депозиттері 763018 млн. теңгені құраса, жеке тұлғалардың депозиттері 586045 млн. теңгені құрады.
Ендi Қазақстанның aлдыңғы қатардағы Коммерциялық банктерiндегi депозиттердiң жағдайына тaлдay жасайтын болсақ Қазақстанның Халық Банкi АҚ-нда барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 228593 млн. теңгенi, 2012 жылдың осы кезеңiнде 319888 млн. теңгенi құрап, aлдыңғы жылмен салыстырғанда 91295 млн. тeңгeгe өскен (3-кесте).
3-кесте - Қазақстанның алдыңғы қатардағы Коммерциялық банктерiндегi депозиттердiң жағдайы
№
Банктер атауы
жылдар
Салымдардың барлығы (млн. теңге)
Қормен сақтандырылған салымдар (млн. теңге)
Халық салымдарының жалпы сомасындағы Банктің үлесі, %
1
Қазақстанның Халық Банкі
01.02.2011
228593
108649
24,34
01.02.2012
319888
132895
22,03
2
Казкоммерцбанк
01.02.2011
197827
78588
17,61
01.02.2012
303405
102199
16,94
3
ЦентрКредит Банкі
01.02.2011
91546
44765
10,03
01.02.2012
139703
64844
10,75
4
АТФ Банкі
01.02.2011
69161
14889
3,34
01.02.2012
114371
25668
4,26
5
Темір Банк
01.02.2011
19890
5691
1,28
01.02.2012
41587
10025
1,66
Ескертпе - дерек көзі: Статистикалық бюллетень - ақпан 2012 ж.
Казкоммерцбанк АҚ-да барлық салымдар 2011 жылдың ақпан айында 197827 млн. теңгенi, 2012 жылдың осы кезеңiнде 303405 млн. теңгенi құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 105578 млн. тeңгeгe өскен.
БанкЦентрКредит АҚ-да барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 91546 млн. теңгенi, ал 2012 жылы 139703 млн. тeңгeнi құрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 48157 млн. теңгeгe өскен (5-сурет).
Екінші деңгейдегi банктердегi депозиттердiң салыстырмалы өсу қарқыны, млн. теңге
228593
319888
197827
303405
91546
139703
69161
114371
19890
41587
0
50000
100000
150000
200600
250000
300000
350000
2011
2012
Халы
?
Банкі
Казкоммерцбанк
ЦентрКредит Банкі
АТФ Банкі
Темір Банк
5-сурет
АСҚБ АҚ-ғы барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 69161 млн. теңгенi, ал 2012жылы 114371 млн. теңгенi құрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 45210 млн. тeңгегe өскен.
Темірбанк АҚ-да2011 жылдың ақпан айында барлық депозиттер 19890 млн. теңгенi, 2012 жылы 41587 млн. теңгенiқұрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 21697 млн. тeңгегe өскен.
Бұл бөлімді қорыта келе Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің тартылған депозиттерің көлемі әрбір жыл кезеңдерiне тоқталатын болсақ 1993 жылдан бастап 2010 жылдың 1 қаңтарына дейiн бiрқалыпты деңгейде болды. Ал 2011 жылдан бастап депозиттердің көлемі күрт өсті. Бұның себебі ретінде халықтың әл-ауқатының жақсаруын және 2010 жылдың қараша айында жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) қорының құрылуын, ол өз кезегінде халықтың банктік салымдарға деген сенімділігін арттырғандығын айтуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттік операцияларын талдау
"Қазақстан Халық Банкі" АҚ-дағы №2 дербес қызмет орталығында депозиттер 2011 жылдың 1 қаңтарына 465 476 мыңтеңгені құраса, 2012 жылдың 1 қаңтарына 933 323 мың теңгені құрап, 2 есе шамасында өскенін көреміз. Дәлірек айтсақ 467 847 мың теңге өсім мөлшерінде болды (6-сурет).
7-сурет - "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы депозиттерінің құрылымы, мың теңге
Қазақстан Халық Банкі әмбебап банк болып табылады, ол заңды және жеке тұлғаларға кең көлемде банктік қызметтер ұсынады. Нарықта банкаралық несиелер бойынша банк жоғарыда тұр.
Қазақстан Халық Банкі -ң дәстүрлі салым түрлері: талап ету аманаты, арнайы мерзімде сақтау шұғыл аманаты, қосымша жарнасы бар шұғыл аманаттары, жинақтау қорлары, балаларға арналған мақсатты қорлар, т.б. көптеген бар.
Банктің клиенттері Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғалары, резидент, резидент еместер бола алады.
Салымшылар салымды шектеусіз мерзімге аша алады және көптеген шоттарды иемдене алады.
Банк филиалдары салымды алу және беру операцияларын Қазақстан Халық Банкі ережелеріне сәйкес және оның қадағалауы бойынша істейді. Салымдар шетел және ұлттық валютада алынады, нақты ақшалай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ...5
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы мысалында
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттік операцияларын талдау ... ... .21
2.3 Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның несие және депозит нарықтарындағы операцияларын салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі депозиттік операциялары және оларды сақтындыру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 1 наурыз айындағы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында:Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өтілгендей Өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және бір ғана шикізат секторының шеңберімен шектеліп қалмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұл - жеке меншік институты мен келісім-шарттық қатынастарды құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлігіне негізделген экономика 1, 3 б.. Ал бұл мақсаттарға жету үшін осы іскерлікті жүзеге асыруға және шығарылатын өнімдердің жоғары бәсекелік қабілеттілігін орнатуға көмектесетін банк жүйесінің несиелері болып табылады. Бұл несиелер, өз кезегінде, банктердің тартылған ресурстары арқылы берілетініне көзіміз жетеді. Мемлекет басшысының алға қойған мақсаттарын орындау - Үкіметтің басты міндеті. Оны іске асыру үшін 2012-2011 жылдарға арналған Үкімет бағдарламасы жасалып бекітілді. Бұл бағдарлама бойынша резиденттердің депозиттері 1654 млрд. теңгеден 2011 жылы 3525 млрд. теңгеге өсуі жоспарлануда 2, 6 б..
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерi Конституцияға, Қазақстан Республикасының банктерi мен банктiк қызмет туралы 1995 жылдың 31 тамызындағы Қазақстан Республикасының заңына, Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы 12-маусым 2012 жылғы ҚР кодексіне, Валюталық реттеу туралы 3аңға, Екiншi деңгейдегi банктердегi клиенттердiң бaнктік шоттарын ашу, жүргiзу және жабу тәртібi туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы заңға сәйкес депозиттiк операцияларды жүргiзедi.
Банктер және банктiк қызметi туралы Қазақстан Республикасының 3аңына сәйкес депозит - бiр тұлғаның екiншi тұлғаға - банкке (соның iшiнде Ұлттық банкке) оларды номиналды - түрде қайтару шартымен, бiрiншi ретте талап еткенде сондай - ақ белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн қайтарылу шартына байланыссыз, толығымен немесе бөлiктеп, алдын-ала келiсiлген өсiммен немесе өсiмсiз, тiкелей депозиторға (салымшыға) немесе оның тапсырмасы бойынша үшiншi тұлғаға берiлетiн ақшалар 3.
Коммерциялық банктердiң өздерiндегi бар несие ресурстарын сұранысқа ие болып отырған ұзақ мерзiмдi несиеге бере алмауы, ол да ресурстарды орналастыру барысындағы әлi де шешiлмеген - мәселелердiң бар eкeнiн көрсетедi. Атай кетер болсақ, олар:
- депозиттiк салымдар көлемiнде қысқа және орта мерзiмдегi салымдар үлесiнiң көп болуы, бұл банктердiң ресурстарды ұзақ мерзiмге бере алмауына алып келедi;
- ұзақ мерзiмге қаражаттарды инвестициялау экономикалық тұрақтылықтың нағыз орнаған уақытында жүргiзiледi. Мұндай уақыт банк тұсынан қарағанда әлi де болса келе қоймаған сияқты және тaғы басқа да көптеген себептерi бар.
Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктерi қазiргi уақытта жеке және заңды тұлғалардың уақытша бос ақшалай қаражатын банк жүйесiне депозит түрiнде тарту мақсатында қыруар жұмыстар атқарып жатыр. Олар өз тәжiрибелерiмен бiрге шетелдiк банктердiң озық тәжiрибелерiн де енгiзуде.
Олар әр түрлi шарттармен, мазмұнмен, мерзiммен жаңа депозиттiк салымдар түрлерiн ашу, пластикалық карточкалар арқылы төлемдер төлеу, электронды есеп айырысулар жүргiзу, сейфтiк сақтау қызметтерiн, интeрнет банкинг қызметтерiн көрсету және т.б. тәжiрибелердi енгiзуде.
Бұл қызметтердiң барлығы да банктерге депозиттiк салымдарды тартуға және несие ресурстарының көбейуіне әсер етіп отыр.
Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру мәселелерін зерттеуге көптеген ғалымдарының еңбектері арналған. Бұл ғалымдар: Б.И. Алехин, А.В. Аникин, Ю.А. Бабичев, В.И. Колесников, О.И. Лаврушин, Я.М.Мукин, Г.С. Панова, В.М. Усоскин және т.б.
Депозиттердің экономикалық мәнін түсіндірген отандық ғалымдар: Ш.Р. Абдилманова, Г.Т. Калиева, К.К. Ильясов, У.М. Искаков, Ж.О. Ихданов, Н.К. Мамыров, Д.М. Мажитов, В.Д. Мельников, Г.С. Сейткасымов, Н.Н.Хамитов, А. Челекбай және т.б.
Жұмысты зерттеуде шетелдік экономист ғалымдардың депозиттерді теориялық - әдістемелікжәне тәжірибелік тұрғыдан зерттеп жазған еңбектері едәуір көмектесті. Экономиканың дамуындағы банктердің алатын орны мен рөлін зерттеген келесі ғалымдарды атап өтуге болады: Дж. Кейнс, Р. Коттер, Р.Смит, Э.Родэ, Д. Рикардо, И. Фишер, М.Питерс, П. Самуэльсон және т.б. авторлар.
Зерттеудің объектісі болып Коммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастыру табылады жәнеКоммерциялық банктердегі депозиттік операцияларды ұйымдастырудағы қалыптасқан экономикалық қатынастары ұсынылады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен мiндeттepi. Коммерциялық банктердегі депозиттік операциялардың ұйымдастырылуын зерттей отырып, заңды және жеке тұлғалардың депозиттерін тартудағы мәселелерді қарастыру.
Жұмыстың мақсатынан туындайтын негiзгi мiндeттep:
# ақша-несие қатынастары жүйесiндегi "депозит" экономикалық категориясының мәнi мен мазмұнын зерттеу;
# "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттерін талдау және оларды басқа банктердің балама депозиттерімен салымтыру;
# депозиттердi сақтандыру қорының қызметi мен мiндеттерiне теориялық және тәжiрибелiк материалдар негiзiнде талдау жүргiзу;
# депозиттердi сақтандыру қорының қызметiне талдау жасай отырып, оны жетiлдiру жолдарын анықтап беру.
1 ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Депозиттік операциялардың экономикалық маңызы мен мәні
Коммерциялық кәсіпорын түріндегі басты бір ерекшелігі, оның ресурстарының едәуір бөлігі меншікті қаражаттармен қатар, тартылған қаражаттар құрайды. Сондықтан да банктің беретін несиелер көлемі тартылған қаражаттарға тікелей байланысты болып келеді. Банкте тартылған қаражаттар құрамына қарай әр түрлі болып келеді. Олардың басты түріне банктің клиенттерімен жұмыс процесі кезінде тартылған, сол сияқты басқа да несиелік мекемелерден қарызға қаражаттары жатады.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Сырттан тартылған қаражаттар үлкен екі топқа бөлінеді:
(1 сызба)
1. Депозиттік қаражаттар.
2. Депозиттік емес қаражаттар
Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттары
Депозиттік Депозиттік емес
қаражаттар қаражаттар
Мерзімді Орталық банк несиесі
депозиттер
Талап етуге Басқа банктерден алған
дейінгі
депозиттер
Жинақ салымдары
1 - сызба. Банктің тартылған қаражаттар құрылымы.
Депозит (латын сөзінде depositium сақтауға берілген затты білдіреді) - бұл бір тұлғаның (депозиттердің) басқа тұлғаға - банкке (оның ішінде Ұлттық банкке) қайтарылу шартымен уақытша пайдалануға беретін ақшасы. Сонымен қатар депозит - бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік операциялар - банктің негізгі пассивтік операцияларын құрайды. Шын мәнісінде депозиттер, коммерциялық банктердің еркін несиелік ресурстар нарығынан ресурстар сатып алудағы делдалдық қызметінің мазмұнын ашады.
Депозиттік операциялар - бұл заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын белгілі - бір мерзімдегі немесе талап етуге дейінгі салымдарға тартуға байланысты банктің операциялары болып табылады.
Кеңес экономистері депозиттерге мерзімді салымдарға орналастырылған қаражаттарды жатқызады. Бұл әлемдік банктік тәжірибеге сәйкес келмейді.
Қазақстан Республикасының банктік секторындағы реформалар жалпы мемлекеттік экономикалық шаралармен қатар жүзеге асырылып келеді. Жүргізіліп отырған банктік реформалардың басты бағыттарының бірі - уақытша бос қаражаттарын тарту және инвестициялаудың ішкі көздерін қалыптастыруға бағытталған депозиттік нарықтың қалыптасуы мен дамуы болып табылады.[21.15-14б]
Кез келген ел экономикасының дамуы жинақтаулардың инвестицияларға өту тиімділігімен тығыз байланысты. Республиканың ішкі жинақтауларын тарту қажеттілігі, ең алдымен, инвестициялық ресурстар тапшылығы және тікелей шетелдік инвестициялар үлес салмағының ұлғаю мәселесімен белгіленеді. Осыған байланысты, нарыққа өту жағдайында ұлттық ақша ресурстардың мобилизациясы, тұрғындар жинақтауларының банк жүйесіндегі несиелік ресурстарға құйылуына әрекеттесетін депозиттік нарықтың қалыптасуы мен дамуы мәселесі ерекше өзектілікке ие болып отыр.
Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында қаржы нарығының келесідей сегменттері дамудың қарқынды үрдісінде: мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы; зейнетақы активтерінің нарығы; қор нарығы; валюта нарығы және депозиттік нарық. Депозиттік нарық ең ерте дамыған нарықтардың бірі бола отырып, қазіргі кезеңде төмен тәуекелмен салымдардың сенімді орналасуы арқасында сомалық жинақтауларда үлкен үлес салмақ пен қарқынды даму тенденциясына ие. Тұрғындар өзге қаржы нарығының сегменттеріне жинақтаулар салу тәжірибесінің жоқтығы бұл сегменттердің жеткіліксіз дәрежеде дамымауына әкеліп соқтырады.
Халықаралық банктік тәжірибеде депозиттер 4 топқа бөлінеді:
I - топ, мерзімді депозиттер, олардың басқа да түрлері - депозиттік сертификаттар ;
II - топ, талап етуге дейінгі депозиттер;
III - топ; халықтың жинақ салымдары;
Мерзімдік депозиттер тобы, әдетте мерзімдеріне қарай жіктеледі:
3 - ай мерзімге дейінгі депозиттер;
3 айдан 6 айға дейінгі мерзімдегі депозиттер;
9 - айдан бір жылға дейінгі депозиттер;
Бір жылдан жоғарғы уақыттағы депозиттер;
Депозиттік сертификаттар
Депозиттер екі жолмен пайда болуы мүмкін, біріншісі, банк заңды және жеке тұлғалардан ақшалай қаражаттар қабылдай отырып, оны депозиттік шотына орналастырған жағдайда; екіншісі, жасанды депозиттер, яғни банк клиентке чек арқылы есеп - айырысуы мүмкіндігін беру барысында.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай - ақ ескі банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады. [23. 24-38б]
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден - бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің алған қарыздары түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент-банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозиттік операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
талап етуіне дейінгі депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағалы қағаздар.
Сондай - ақ, оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
мерзімдеріне қарай;
салым иелерінің категорияларына қарай;
қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
пайыз төлеу тәсіліне қарай;
банктің, активтік операциялары бойынша Жеңілдіктер алуына қарай;
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
жеке тұлғалардың шоттарына;
кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардың шоттарына;
жергілікті билік ұйымдарының шоттарына;
қаржылық мекемелерінің шоттарына;
шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
мемлекеттік акционерлік кәсіпорындардың, сондай - ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттары;
әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
есеп айырусыдағы қаражаттар;
жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Ал кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе комиссиондық ақы алып отырады;
банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Депозиттер
Транзакциялық шоттар
Талап еткенге дейінгі салымдар
Жинақ және мерзімді салымдар
Куәләндыратын чектер
Жинақтық салымдар
Мерзімді салымдар
Нау шоттары және басқа да шоттар
Кәдімгі жинақ салымдар
Ақша нарығының депозиттік шоты
Ұсақ мерзімді салымдар
Ірі мерзімді салымдар
1.2 - сызба .АҚШ-тың коммерциялық банкілеріндегі депозиттер.
АҚШ - тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шотты және куәләндырылған чектер сияқты депозиттер Америка бантерінде кеңінен қолданылады.
Нау - шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер.
Нау шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады;
бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға ашылады;
салым иелерінің бұл шотта ең төменгі қаражат болуы талап етілмейді.
Куәләндырылған чектер шоттары - бұл куәләндырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінгі депозиттік шоттағы қаражаттарды білдіреді. Куәләндырылған чектер - бұл банктің шоттағы қаражаттың барлығын чектер арқылы куәләндырылуы.
Американдық банктік тәжірибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының депозиттік шоты жатады. Оның мынадай ерекшелігі бар:
ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерінің өзгеруіне байланысты, әр аптада шот бойынша пайыз мөлшерлемесінің өзгеріп отыруы;
шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
салымдардың сақтандырылуы;
иемденуші, үшінші жақтан төлемдер үшін айына шоттан алты рет аударма жасауына болады, мұның ішінде үшеуі чекті көшіріп жазу жолымен, үшеуі телефон арқылы жүзеге асады.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айып пұл төлеуге міндетті. [24.16-20б]
Бұл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
меншікті-мерзімді депозиттер;
алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
30 күнге дейін;
30-90 күнге дейінгі;
90-180 күнге дейінгі;
180 күннен 360 күнге дейінгі;
360 күннен жоғары.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
есп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
шоттағы қаражат баяу айналады;
тұрақты пайыз төленеді;
пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан реттеліп отырады;
ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары.
Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғарғы шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: оперцияны рәсімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдайына сай екі жақты тіркеу енгізу қажет және тағы басқа. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдармен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Жинақ салымдардың тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төленеді. Жинақ салымдар жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдардың мынадай ерекшеліктері болады:
ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді;
ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түрде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуы талап етіледі.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдар салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
мерзімді жинақ салымдар;
қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдар;
ұтыс салымдары;
ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
мақсатты және ағымдық салымдар;
алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
валюталық салымдар.
1.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
Депозиттік саясатзерттеу жұмысында салымшылар мен басқа да кредиторлардың тартылған қаражаты бойынша банктің стратегиясы мен тактикасы ретінде қарастырылып отыр және қаражат көздерінің ең тиімді комбинациясын анықтауға мүмкіндік береді. Бұндай тәсілдеме банк ресурстарының тиімді, оңтайлы комбинациясын анықтауды болжайды. Банктің депозиттік саясатын оңтайландыру - бұл күрделі көп факторлы міндет, оның шешімінің негізі біздің ойымызша елдің экономикалық қызығушылығын тұтасымен коммерциялық банк экономиканың субъектісі ретінде банктің клиенті және мамандары табылады. Олардың ынталары әрқашан біріне сай келмейтіндігі айқын. Сондықтан оңтайлы депозиттік саясат, ең алдымен, олардың мүдделерінің келісуін болжайды.Бұдан басқа, депозиттік саясат коммерциялық банктің несиелік саясатының бір бөлігі ретінде, несиелік саясат үшін тиімділіктің, оңтайлылықтың жалпы талабына бағынады- бұл өтімділік, табыстылық және тәуекелдің оңтайлы ара қатынасы.
Банктердің депозиттік саясатының мақсаты - олардың активтері мен пассивтерінің үйлесімділігі мен тиімділігін қолдау үшін жеке және заңды тұлғалардың ақшалай қаражаттарын тартуды оңтайлы басқару болып табылады.
Банктің депозиттік саясатының негізгі міндеттері:
oo халықтың қысқа мерзімді депозиттеріне қарағанда ұзақ мерзімді депозиттерді дамыту және осының негізінде қаражаттардың тұрақты көздерін қалыптастыру;
oo талап еткенге дейінгі депозиттердің баламасы ретінде карточкалық шоттарды (пластикалық карточкаларды) кезеңдер бойынша көбейту;
oo клиенттерге көрсетілетін депозиттік және онымен байланысты банктік қызметтер ауқымын кеңейту;
oo қаржылық және қаржылық емес салалардың клиенттерінің депозиттерін арттыру;
Банктердің депозиттік саясаты олардың тарифтік, мүдделік саясаттарымен өзара байланысты болады және келесі мәселелерді шешуге бағытталады:
oo барынша аз қаржылық шығындарды жұмсап, жеке және заңды тұлғалардың бос ақшалай қаражаттарын тарту;
oo ақшалай қаражаттарды шоғырландыру үшін депозиттердің жаңа түрлерін дайындау және енгізу;
oo инвестицияны қаржыландыру мен несиелеу үшін депозиттердің жеткіліктілігін қамтамасыз ету;
oo депозиттерге қызмет көрсету бойынша банктің шығындарын азайту және т.б.
Депозиттік саясаттың қағидалары:
oo ақшалай қаражаттарды депозиттерге орналастырудың еріктілігі және оларды қабылданған номиналдары бойынша қайтарымдылығы;
oo нарықтық конъюктура тұрғысынан қарағанда депозиттік өнімдердің бәсекеге қабілеттілігі;
oo жинақтарды жинақтау үшін депозиттердің шартының қолайлылығы;
Депозиттік саясат депозиттер бойынша сыйақы ставкаларын, жинақтарды тарту әдістерін, депозиттерді сақтау мерзімдерін оңтайландыру, қызмет корсету аясын кеңейтуді, клиенттерге қызмет көрсету технологиялық үрдісін өзгертуді икемді реттеу жолымен жүзеге асырылады.[13.17-19б]
Банктің депозиттік портфелінің оңтайлылығы және диверсификациясы өтімділікті ойдағыдай басқаруға қажетті шарт болып табылады. Банктің негізделген және заңды клиенттерінің қажеттіліктерінің қабілетсіздігі тиімді келісім-шарттардың тез арада жоғарылауына, оның бәсекелік позициясының әлсіздігіне және ақырында, нарықтық қатынастың өміршең қабілетті субъектісі ретінде банктің күйреуіне әкеледі. Банк қызметінің мақсаты (басқа да экономикалық қызметтер сияқты) - минималды тәуекелділікте максималды мүмкін пайда (табыс) алу. Басқаша айтқанда, бұл анықтама - тәуекелдің табысқа немесе табыстың тәуекелге қатынасы. Табыстылық пен тәуекелдің оңтайлы комбинациясы тәуекелдің табысқа қатынасы үшін минимумға жету немесе эквивалентті бөлу табыстың тәуекелге қатынасы үшін максимумға жету болып табылады. Табыстылық пен тәуекелдің оптималды комбинациясын Морковиц-Шарп моделіндегі бағалы қағаздар портфелінің оңтайлы бір уақытта ұштастырылуы мынадай екі шартты орындайды: бұдан басқа ешбір табыстылық пен тәуекелдің бұдан басқа ешбір комбинациясы берілген табыстылықтың көп немесе тәуекелдің аз деңгейінде қамтамасыз етілмейді; табыстылық пен тәуекелдің бұдан басқа ешбір комбинациясы берілген аз немесе табыстылықтың жоғары деңгейінде қамтамасыз етіле алмайды.
Мұндай комбинация тәуекелдің бір түрін ғана қабылданғанда және табыс көздерінің баламасыздығын тек біреу ғана болған кезде қалыптасады. Көп қабылданған тәуекел және сараланған табыс көзднрін қолдану кезінде мұндай оптимумдар бірнешеу болуы мүмкін, ол тәжірибеде ереже болып табылады. Бұндай жағдайда табыстылық пен тәуекелдің ара қатынасының оңтайлылығын іздеу кезеңі бойынша өткізіледі, тәжірибеде жүзеге асыру жолында тізбектілік итерацияда негізгі бағыттарды байқай отырып "градиент" сияқты кеңестік ықтималдық жоғары жағдайында.
Дегенмен, саналы тәуекелді қабылдаудан басқа, оны минимизациялауды банк өзінің қызметін мыныдый түрде: минимумды жоғарылытуды өзіне анықталған табысты қамтамасыз етуде іске асыру керек. Мұндай минималды табыс деңгейі деп табыстылықтың жеткіліктілігін айтамыз. Онда табыстылықтың тәуекелділігін бірнеше аймаққа бөлуге болады, оның әрқайсысы қызметтің айрықша жағдайымен сипатталады. [14.25-29б]
Болашақтағы сұраныстың анықталмаған жағдайында өтімділіктің қалыпты мөлшерін анықтау қиын. Коммерциялық банктердің өтімділік жағдайын нақты бағалау үшін анықталған кезеңде қолма-қол ақшаның түсуі және қолма-қол қаражаттарының қажеттілігі, күтілген деңгейде өтімді активтердің нақты болжамдары қажет.
Несиелік саясатты әзірлеу кезінде:
1.базистік кезең деңгейімен салыстырғанда салымдар мен ссудалардың әр түрінің күтілген өзгерістеріне сүйенуі мүмкін.
2. банктің өтімділік ресурстарының қажеттілігін есептегенде.
Коммерциялық банктердің несиелік саясатын анықтайтын өтімділік динамикасына мынадай үш негізгі фактор әсер етеді:
А) салым сомасының азаюына немесе көбеюіне байланысты қаражаттарды сатып алу немесе жоғалту;
Ә) инвестиция және ссуда сомаларының қысқаруы мен өсуіне байланысты қаражаттардың түсуі немесе жылыстауы;
Б) салым сомасының қысқаруынан немесе өсуінен міндетті резервтік мөлшерінің төмендеуі немесе өсуі.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын анықтауда нарықтың ерекшеліктерін талдауға сүйенеді, сондай-ақ банктің ресурстарының оңтайлы комбинациясының критерийлерін, негізгі талаптарын жасауға болады. Сонымен бірге, біздің көзқарасымыз бойынша, жеке, таңдаулы банктің депозиттік саясатының ерекшелігі айырықша көрінеді және барлық банктер үшін жалпы критерийлер болуы керек.
Қазақстан банктерінің депозиттік саясатының жалпы оңтайлыкритерийлерімыналар:
oo банктің қаржылық тұрақтылығы, оның сенімділігі, тұрақтылықты ұстап тұру үшін қажетті банктің депозиттік, несиелік және басқа да операцияларының өзара қатынасы. Жекелей алғанда, активтер мен пассивтердің келісуі қажет (сомасы, мерзімі, өтімділігі, тәуекелдік және табыстылық дәрежесі бойынша), яғни банктің депозиттік саясатты жүргізгенде депозиттер портфелінің оңтайлылығын банкке деген салымшылар (заңды және жеке тұлғалар) талабының жиынтығы ретінде ең артынан қарауының, өтімділіктің және табыстылықтың, тәуекелдің дәрежесін анықтайтын критерийлердің негізінде жіктеліуінің (несиелік ұйымның берілген ресурс түрінің айналымы мен мерзімі, талап ету дәрежесіне, проценттік ставка деңгейі және т.б.) қалыптасуына үлкен көңіл бөлу қажет.
oo банк ресурсының тәуекелдігін минимизациялау мақсатында диверсификациялау;
oo депозиттік портфельді сегменттеу (клиент, өнім және нарық бойынша);
oo әр түрлі клиенттер тобына саралау тәсілдемесі (тұрғындардың жоғарғы депозитіндегілер, байлар, кедейлер үшін әр түрлі өнімді жинақтау);
oo банктің өнімі және қызмет көрсетуі басқа бәсекелес банктің өнімінен өзгешеленуі керек (сапасы, бағасы бойынша және т.б.);
oo жоғары тәуекел жағдайында банктің депозиттік портфеліндегі тұрақты ресурстарының үлесі жоғарылағанда тұрақты және "ұшпалы" ресурстардың оңтайлы үйлесуін қамтамасыз етуде ресурстардың тиімді комбинациясының қажеттігі сонымен қатар депозиттік операциялар бойынша да;
oo депозиттік портфель мен салымдардың гаммасын тұтасымен қалыптастыру процесінде өміршендік кезеңде есепке алу концепциясы.
Депозиттік саясаттың оңтайлы критерийлерін ерекшелігі әр банкте жеке-жеке анықталады (банктің мөлшеріне, оның персоналдарының квалификациясына, олардың орындаған операциялары және қызмет көрсетулерінің өзіндік құны және т.б.) Мысалы, әлеуметтік бағытталған саясатты жүргізуде (халықтың тұрмысы төмен жіктері үшін; VIP-клиенттер үшін; халықтың тұрмысы жоғары жіктегілер үшін) нақты аймақта өзінің операцияларын дамыта отырып немесе операцияларымен қызмет көрсетудің анықталған түрлеріне арналған нарықтық стратегияны банк таңдайды, оның оңтайлы көрінісі біршама дәрежеде сәйкес келеді.
Халыққа банктік қызмет көрсету нарығын маркетингтік зерттеу нәтижесі жоғарыда айтылғандай, сонымен қатар шетелдік ьанк тәжірибесін зерделеу мынадай қорытындағы әкеледі, банк қызметінің түбегейлі бағыты депозитке қаражаттарды тарту, бұл - салымдар гаммасының кеңеюі. Берілген жағдайды негіздеу үшін депозиттер нарығының қазіргі жағдайын және жекелей алғанда, Қазақстандағы банктердің салымдар жүйесін зерттеу өте қажет.
Салымдар бойынша операциялар несиелік айналымның және халықтың жинақ ақшаларын оңтайлы ұымдастыру мәселесіне тікелей байланысына қарамастан, осы уақытқа дейін "депозит" жинақ ісінің теориясы мен тәжірибесінде "салым" түсінігінің біржақты анықтамасы жоқ. [15.17-21б]
Осы зерттеу жұмысында депозиттер - банк кітабындағы келісім және шарт бойынша қаражаты немесе банкке анықталған талабының бар екенін куәләндыратын тіркеу ретінде қарастырылады. Сондықтан, бағалы қағаздарды жатқызуға болады және банктерге клиенттердің ақшалай қаражаттарын тартуға қызмет көрсетеді. Депозиттерді әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады. Бірақ бағалы қағаздарды жіктеу мәселесі экономикалық әдебиеттерде жеткілікті дәрежеде өңделген, ал салымдардың жіктелуі- пікірталас тудырып отырған мәселе.
Депозиттік операцияларды жүргізген кезде, әр банк онымен жасаған депозиттік саясатты ұстанады. Оның ережелері:
1) депозиттік операциялар банктік пайданы алуға немесе болашақта пайда алу үшін жағдай жасауға әсер етуге болатындай ұымдастырылады;
2) ұйымдастыру процесінде депозиттік операциялар субъектілерінің әр түрлілігін және әр формадағы депозиттердің сәйкестігін қаматамасыз ету керек;
3) бакнтік операцияларды жүзеге асырған кезде депозиттік операциялар мен депозиттер және несие салымдарының сомалары мен мерзімдері бойынша қарыздарды беру операциялары және депозиттік операциялар арасындағы өзара байланыстылығы мен өзара келісушілікті қамтамсыз ету қажет;
4) депозиттік операцияларды ұымдастыру процесінде банк балансының өтімділігін сақтауды ең жоғары дәрежеде қамтамасыз ететін мерзімді депозиттерге ерекше көңіл бөлінеді;
5) депозиттік операцияларды ұйымдастыру кезінде банк депозиттік шоттардағы бес (активті операцияларды тартылмаған ) қаражаттардың резервтері минималды болдыруына тырысу керек.
6) банктің қызметтерін дамытуы және клиенттерге қызмет етуге, мәдениеті мен сапасын арттыруы шараларын қолдану керек. Бұл депозиттерді тартуға әсер етеді.
Депозиттік саясаттың маңызды тетігі - банктің салымшыларына тартылатын ресурстар үшін төлейтін проценті. Депозиттер бойынша процентті орнатуға әсер ететін бірқатар факторлар болады. Шартты түрде оларды сыртқы (олар объективті және банктің қызметінен және оның контактілік аудиторияларына тәуелді емес) және ішкі (олар банктің ішкі саясатының және контрагенттердің әсерінен қалыптасады) деп бөледі.
Сыртқыларға:
oo елдің орталық банк анықтайтын проценттің есептік ставкасы;
oo қорлану нормасы;
oo ақпараттың деңгейі;
oo банктік қызмет нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың қатынасы;
oo әлемдік қаржы нарығындағы проценттік ставкалардың деңгейі.
Ішкілерге:
oo операцияның мазмұны, яғни депозиттің түрі, мерзімі, сомасы және т.с.с.
oo клиенттің сипаттамасы;
oo берілген банкте қолданылытын баға белгілеудің әдістері неғұрлым өз экономикалық мазмұны бойынша әр түрлі болса, соғұрлым ол бойынша әр түрлі процент ставкалар орнатылады. Банктің депозиттің әр түрі бойынша операцияларынан кірістер мен шығыстары әр түрлі болады. Төменде шығындарды функционалды талдау беріледі.
Ең арзан депозиттер- бұл чектік депозиттер, соның ішінде кәдімгі пайысыз мерзімді депозиттер. Чектерді жасау мен есептуге байланысты шығындар, шығындардың ең үлкен бабын құрап тұрғанмен, кәдімгі чектік депозиттер бойынша салымшылар шамалас пайыздық табыс алады, бұл банктің қаражаттарының басқа көздеріне қарағанда шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Депозиттің экономикалық категориясының айрықшалығын сипаттайтын келесі қасиеттерді бөліп көрсетуге болады:
Депозиттер салынған салымның қайтару мерзімі келген мезетте салынған ақша қаражаттарының қайтарылуын белгілейтін банкттердегі ақшалай қайта бөлулер үрдісін қарастырады.
Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капитал мен тығыз байланысты. Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болу қайтару мерзімінде салым төленген пайызбен берілетіндіктен, депозиттің табыс алып кететіндігімен белгіленеді.
Депозиттер қайтару мерзімдері бойынша көптүрлілігімен сипатталады. Бұл мерзімді салымдар, ұзақ мерзімді салымдар да болуы мүмкін.
Депозиттік операциялары барысында пайда болатын қайта бөлу қатынастарының келтірілген ерекшеліктері оған келесідей анықтама беруге мүмкіндік туғызады:
Депозиттер - бұл банк пассивінің балансында көрініс табатын депозиттік портфельдің ақшалай салымдар есебінен қалыптасу жөніндегі қатысушылар арасындағы ерекше қайта бөлу қатынастарының жиынтығы.
Депозиттік нарықтың әрекет ету механизмінде депозиттік нарықтың негізгі субъектілері ретінде банктер рекше рөлге ие. Ақшалай табыстар мен тұрғындар жинақтауларының аккумуляциясы - банктердің дәстүрлі қызметі. Банктер уақытша бос, пайдаланылмайтын ақшалай табыстар мен тұрғындардың жинақтауларын аккумуляциялайды. Ақшалай жинақтауларын, салымдарды сақтау тұрғындар үшін де, мемлекет үшін де тиімді. Салымшыларға пайыз немесе ұтыстар түріндегі табыс төленеді.
Банктің депозиттік саясаты қалыптасатын қатынастар жүйесі салымшыларды тарту және өзін-өзі жою, сенімділік, салымдардың табыстылығы негізінде клиенттерге қызмет көрсету сапасын жетілдіру бойынша шаралар кешенін білдіреді.
Банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген тәуекел түрлеріне кез болады. Ең кең таралған тәуекелі түрі - бұл банктің депозиттік операцияларымен байланысты тәуекел.Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері қызметті тәжірибесінде депозиттер бойынша сыйақы (мүдде) пайыздық ставкасын белгілеу банктердің Басқармасының қаулысымен бекітілген пайыздық саясатына сай жүзеге асырылады.
1 - блок ақпараттық блок
Депозиттік ресурстардың барлық түрлерін жинау және талдау
2 - блок депозиттік ресурстарды басқару блогі
Ресурстардың сомалары, кезеңдері, клиенттер топтары бойынша жіктеу
3 - блок тәуекелді басқару блогі
Депозиттік операциялар бойынша тәуекелдерді бағалау әдістері
4 - блок сақтандыру блогі
Депозиттерді сақтандыру (ұжымдық, өз еркінше, аралас)
5 - блок тартылған қаражаттарды құрылымдық талдау блогі
Банктің депозиттік портфелінің тиімділігін талдау
1.3 - сызба. Банктің депозиттік портфелін басқарудың блок - схемасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ДЕПОЗИТТІК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы мысалында
2.1 Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі депозиттік базаны бағалау
Қазақстан Республикасының депозит нарығы күрделi де қарқынды дамьш келе жатқан жүйе бола отырып, iшкi және сыртқы факторлардың әcepін әр уақытта өзiне қабылдап отыр. Экономикадағы әр түрлi экономикалық, саяси және әлеуметтiк жағдайлардың әcepi депозит нарығының дамуына да әсер eтeдi. Бұған қарамастан депозит нарығының даму қарқыны өзiнiң жеке заңдылықтары мен ерекшелiктерiне ие болып отыр. Бұл жағдайларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жариялаған және өзіміз есептеген статистикалық мәлiметтер негiзiнде депозит нарығына мiнездеме бере отырып, оны сaлыстырмалы тaлдay негiзiнде көpceтyгe болады (2-кесте). Депозиттерге әрбiр кезең мәлiметтерi бойынша салыстыра отырып талдау жасайтын болсақ банк жүйесiндегi депозиттердiң 2010 жылдың қаңтарынан бастап 2012 жылдың қаңтарына дейiн қарқынды өскендiгiн байқаyға болады. Бұл өсiм 2010 жылдың қаңтарында 73464 млн. теңгеден 2013 жылдың тамызында 497904 млн. теңгеге дейiн өсiп, 7 есеге жуық көлемдi құрады.
2-кесте Коммерциялық банктердiң депозиттерi және оның құрылымы
Кезеңдер
Кезең соңындағы депозиттер (млн. теңге)
Барлығы
Валюта түpлepi
бойынша
Субъектiлерi бойынша
Ұлттық валюта
Шетелвалютасы
банктiк емес
заңдытұлғалар
Жеке тұлғалар
2011
739468
400071
339397
396848
342620
2012
1219177
669754
549423
781733
437444
2013
1349063
734717
614346
763018
586045
Ескертпе - дерек көзі: Статистикалық бюллетень - ақпан 2013 ж.
Әрбір жыл кезеңдерiне тоқталатын болсақ 1993 жылдан бастап 2010 жылдың 1 қаңтарына дейiн екiншi деңгейдегi банктердегi депозиттердің көлемi бiрқалыпты деңгейде болды.
2010 жылдың қаңтарынан, 2010 жылдың тамызына дейiн барлық депозиттер сомасы 73464 млн. теңгеден 120681 млн. теңгеге дейiн өстi. Бұл 47000 млн. теңгенi құрады. Осы өciм коммерциялық банктердегi жалпы депозиттердің кейбiр жылдардағы сомасына тең (2002 ж). Miнe осы кезден бастап Қазақстан Республикасының Банк жүйесiндегi жеке және заңды тұлғалардан депозиттiк салымдары үздiксiз өсу үстiнде.
2010 жылдың тамызында депозиттер сомасы 120681 млн. теңгенi құраса, 2011 жылдың қаңтарында ол 168 156 млн. теңгені құрап, 48000 млн. теңгеге өсті. Ал 2011 жылдың қаңтарынан бастап 2012 жылдың қаңтарына дейiнгi аралықта депозит сомасы 168 156 млн. теңгеден 284 533 млн. теңгеге дейін өсiп, жалпы өciм 116 000 млн. теңгені құрады (1-сурет).
Банк жүйесіндегі депозиттердің кезеңдер бойынша өсу қарқыны, млн.теңге
1-сурет
2012 жылдың қаңтарында депозиттер сомасы 284 533 млн. теңгені құраса, 2013 жылдың қаңтарында бұл көрсеткiш 420 725 млн. теңге болды. Бұл кезеңдердегi өсім 136 000 млн. теңгеге өсті. Ал осы өсiмнің 107 000 млн. тeңгeci 2012 жылдың қаңтар айы мен тамыз айлары аралығында банк жүйесiне келдi, мұндай өciм Үкімет тарапынан экономикамызға ақшалай қаражаттарды тарту мақсатында шетелдердегi банктердiң шотында жатқан және көлеңкелi бизнесте жүрген ақша қаражаттарын жария ету процесiн жүргiзу нәтижесiнде пайда болды. Бұл банк жүйесiндегi депозиттердің жалпы өсу тенденциясын көpcетeтін мәлiметтер болатын болса, келесi сандық статистикалық талдау осы депозит нарығының құрылымдық кезеңаралық талдауына арналады.
2012 жылдың қаңтарында заңды тұлғалардың депозиттері 763018 млн. теңгені құраса, жеке тұлғалардың депозиттері 586045 млн. теңгені құрады.
Ендi Қазақстанның aлдыңғы қатардағы Коммерциялық банктерiндегi депозиттердiң жағдайына тaлдay жасайтын болсақ Қазақстанның Халық Банкi АҚ-нда барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 228593 млн. теңгенi, 2012 жылдың осы кезеңiнде 319888 млн. теңгенi құрап, aлдыңғы жылмен салыстырғанда 91295 млн. тeңгeгe өскен (3-кесте).
3-кесте - Қазақстанның алдыңғы қатардағы Коммерциялық банктерiндегi депозиттердiң жағдайы
№
Банктер атауы
жылдар
Салымдардың барлығы (млн. теңге)
Қормен сақтандырылған салымдар (млн. теңге)
Халық салымдарының жалпы сомасындағы Банктің үлесі, %
1
Қазақстанның Халық Банкі
01.02.2011
228593
108649
24,34
01.02.2012
319888
132895
22,03
2
Казкоммерцбанк
01.02.2011
197827
78588
17,61
01.02.2012
303405
102199
16,94
3
ЦентрКредит Банкі
01.02.2011
91546
44765
10,03
01.02.2012
139703
64844
10,75
4
АТФ Банкі
01.02.2011
69161
14889
3,34
01.02.2012
114371
25668
4,26
5
Темір Банк
01.02.2011
19890
5691
1,28
01.02.2012
41587
10025
1,66
Ескертпе - дерек көзі: Статистикалық бюллетень - ақпан 2012 ж.
Казкоммерцбанк АҚ-да барлық салымдар 2011 жылдың ақпан айында 197827 млн. теңгенi, 2012 жылдың осы кезеңiнде 303405 млн. теңгенi құрап, алдыңғы жылмен салыстырғанда 105578 млн. тeңгeгe өскен.
БанкЦентрКредит АҚ-да барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 91546 млн. теңгенi, ал 2012 жылы 139703 млн. тeңгeнi құрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 48157 млн. теңгeгe өскен (5-сурет).
Екінші деңгейдегi банктердегi депозиттердiң салыстырмалы өсу қарқыны, млн. теңге
228593
319888
197827
303405
91546
139703
69161
114371
19890
41587
0
50000
100000
150000
200600
250000
300000
350000
2011
2012
Халы
?
Банкі
Казкоммерцбанк
ЦентрКредит Банкі
АТФ Банкі
Темір Банк
5-сурет
АСҚБ АҚ-ғы барлық депозиттер 2011 жылдың ақпан айында 69161 млн. теңгенi, ал 2012жылы 114371 млн. теңгенi құрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 45210 млн. тeңгегe өскен.
Темірбанк АҚ-да2011 жылдың ақпан айында барлық депозиттер 19890 млн. теңгенi, 2012 жылы 41587 млн. теңгенiқұрап, алдыңғы жылдың осы кезеңiндегi барлық салымдарға қарағанда 21697 млн. тeңгегe өскен.
Бұл бөлімді қорыта келе Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің тартылған депозиттерің көлемі әрбір жыл кезеңдерiне тоқталатын болсақ 1993 жылдан бастап 2010 жылдың 1 қаңтарына дейiн бiрқалыпты деңгейде болды. Ал 2011 жылдан бастап депозиттердің көлемі күрт өсті. Бұның себебі ретінде халықтың әл-ауқатының жақсаруын және 2010 жылдың қараша айында жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) қорының құрылуын, ол өз кезегінде халықтың банктік салымдарға деген сенімділігін арттырғандығын айтуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ның депозиттік операцияларын талдау
"Қазақстан Халық Банкі" АҚ-дағы №2 дербес қызмет орталығында депозиттер 2011 жылдың 1 қаңтарына 465 476 мыңтеңгені құраса, 2012 жылдың 1 қаңтарына 933 323 мың теңгені құрап, 2 есе шамасында өскенін көреміз. Дәлірек айтсақ 467 847 мың теңге өсім мөлшерінде болды (6-сурет).
7-сурет - "Қазақстан Халық Банкі" АҚ-ы депозиттерінің құрылымы, мың теңге
Қазақстан Халық Банкі әмбебап банк болып табылады, ол заңды және жеке тұлғаларға кең көлемде банктік қызметтер ұсынады. Нарықта банкаралық несиелер бойынша банк жоғарыда тұр.
Қазақстан Халық Банкі -ң дәстүрлі салым түрлері: талап ету аманаты, арнайы мерзімде сақтау шұғыл аманаты, қосымша жарнасы бар шұғыл аманаттары, жинақтау қорлары, балаларға арналған мақсатты қорлар, т.б. көптеген бар.
Банктің клиенттері Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғалары, резидент, резидент еместер бола алады.
Салымшылар салымды шектеусіз мерзімге аша алады және көптеген шоттарды иемдене алады.
Банк филиалдары салымды алу және беру операцияларын Қазақстан Халық Банкі ережелеріне сәйкес және оның қадағалауы бойынша істейді. Салымдар шетел және ұлттық валютада алынады, нақты ақшалай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz