Қазақстандағы судың ластануы
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
2. Су қорларын қорғау
ІІІ. Қорытынды
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
2. Су қорларын қорғау
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
• биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;
• химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;
• физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
• тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
• өнеркәсіп орындары;
• ауыл шаруашылығын химияландыру:
• халық шаруашылығының басқа да салалары.
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
• биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;
• химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;
• физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
• тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
• өнеркәсіп орындары;
• ауыл шаруашылығын химияландыру:
• халық шаруашылығының басқа да салалары.
↑ Қазақ энциклопедиясы, 10 том;
Jump up ↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
Jump up ↑ Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4
Jump up ↑ Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
Jump up ↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
Jump up ↑ Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4
Jump up ↑ Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
Судың ластануы
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
2. Су қорларын қорғау
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып
отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең
соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
• биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді
заттар;
• химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын
бүлдіретіндер;
• физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті
заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың
құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура
әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша
30 міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын
суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
• тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
• өнеркәсіп орындары;
• ауыл шаруашылығын химияландыру:
• халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды
қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық,
органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар
58%, минералдық заттар 42 тей болады. Өнеркәсіпте пайдаланылатын сулар
мен синтетикалық жуатын заттармен сулардың ластануы өте қауіпті. Бұлар
–химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид,
гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы
Қазақстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс- жидек, бау-
бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес үкіметі
кезеңінде өте көп химиялық заттар пайдаланылған Нәтижесінде, су
ластанып, оның сапасы мен микрфлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар,
құстар зардап шеккен. өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары
азық –түлікпен адам организмін кері әсерін тигізді.
Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты сулары да
сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр.
Оның негізгі ластану көздері мыналар:
- өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
- химиялық заттар және тыңайтқыштар;
- тұрмыстық қалдықтар;
- жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
- ірі құрылыс учаскелері;
- күзгі алаңдар, бұрғы-скважиналары болып табылады.
Жер асты суларында әртүрлі жұқпалы аурулар тарататын микробтар,
вирустар кездеседі.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп
шоғырланған аймақтарда, полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлерде
жаппай сипат алуда.
Өзендердің ішінде Ертіс су алабы, Өскемен қорғасын –мырыш
комбинаты, Ленинагор қорғасын зауыты, Березов кені, Зырьян зауыты
секілді өндіріс орындарының сарқынды лас суларымен ластануда. Су
құрамында қорғасын, мырыш, сынап, тағы басқа ауыр металдар шекті
мөлшерден асып кетуі жиі байқалады.
Іле-Балқаш бассейні суының сапасы да мәз емес. Мұндағы ластағыш
заттар – ауыр металлдар, мұнай өнімдері мен фенолдар. Әсіресе, Балқашмыс
өндірістік бірлестігі, Балқаш балық өнеркәсібі, Сарышаған ракета
полигондары, т.б. кен рудаларын балқыту комбинаттары Балқаш көліне
мыңдаған тонна зиянды заттарды төгуде. Іле өзенінің ортаңғы ағысы,
жалпы өзен экожүйесі, күріш алқаптары және шеңгелді массивтерін игеруге
байланысты минералды тыңайтқыштар мен химиялық препараттар өте көп
қолданылып келеді. Нәтижесінде, өзен суының сапалық құрамы төмен. Оның
үстіне Іле өзені арқылы мұнай тасымалдау, Қапшағай су қоймасы, Қытай
жеріндегі судың ластануы ондағы экологиялық жағдайды қиындата түсуде.
Сырдария, Шу, Талас, Қаратал, Ақсу Лепсі, Тентек, Көксу өзендерінің
сулары біршама таза деп есептелінеді. Соның ішінде Сырдария, Шу, Талас
өзендері ауыл шаруашылығын химияландыру мен дренажды сулармен ластануда.
Әсіресе, Арыс, Келес өзендері күріш пен мақта егіндісінде жиі
қолданылатын пестицидтермен ластанып отыр.
Соңғы жылдары Каспий теңізінде мұнай өндіруге байланысты және
теңіз деңгейінің табиғи көтерілуі аймақтың экологиялық тыныс –тіршілігін
шиенеленістіріп отыр. Теңіздің көтерілуі жүздеген мұнай бұрғы-
скважиналырын, мұнай қоймалары мен өңдеу объектілерін істен шығарды. Қазір
бұл жерлерде 6 мұнай газ кені, жүздеген елді мекендер,
коммуникациялар, өнеркәсіп орындары су астында қалды. Нәтижесінде,
теңізге көптеген мөлшерде лас заттар, мұнай өнімдері, органикалық
қосылыстар, ауыр металдар суға араласуда. Оның үстіне Еділ мен Жайық
өзендерінің лас сулары теңіз суын уландыра түсуде. Мәселен, 1995-2000
жылдар аралығындағы кәсіптік балықтар мен бағалы қара уылдырық және ет
беретін бекіре тұқымдас балықтардың азайып кетуі тіркелді.
Ал, 1999 жылы қырылып қалған 20-30 мың итбалықтың және жүздеген
мың құстардың өлуі теңіз суының бүгінгі сапасының көрсеткіші –
биоиндикаторы болса керек. Қазіргі Каспий мұнайын игеру бүкіл әлемді
дүрліктіріп, шетелдік инвесторларды теңіз қара алтынын игеруге
ұмтылдыруда. Ал, олардың судың сапасы мен ластануына көңіл бөлуі,
экологиялық нормаларды сақтауы күмән туғызады.
Атырау, Маңғыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-
скважиналардың бүлінуі, мұнайдың жерге, суға төгілуі қоршаған ортаға
зиянын тигізуде. Жерге сіңген мұнайдың қалыңдығы 10 метрге жетіп, жер
асты суына қосылуда. Қазір мұнаймен ластану аймағы 200 мың га алып
жатыр. Қоймаларда 200 мың т. Мұнай қалдығы, 40 мың т. Көмірсутегі
жинақталған.
Ақтөбе облысындағ су айдындардың да экологияның жайы нашар. Мәселен,
Елек өзені амин өнеркәсібі есебінен және бормен ластануда.
Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау қаласындағы
Карбид өндірістік бірлестігінен шыққан сулар Нұра өзенін барынша
ластауда. Жамбыл фосфор зауытының сарқыгнды лас сулары Талас, Асы
өзендері мен оның алқаптарын фтор және сары фосформен ластап отыр.
Оңтүстік Қазақстан облысында ең көп ластану Бадам-Сайран кен
орындарында байқалуда. Әсіресе, Бадам өзені бойындағы қорғасын,
фосфор,химия өнеркәсіптерінен бөлінетін қорғасын, мырыш, сынап кей
жерлерде шекті мөлшерден 50 есеге дейін асып кететіні тіркелген.
Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы мен Батыс
Қазақстанда жиірек ұшырасуда.
Қазақстанның су ресурстарының сапасын жақсарту және қорғау
шараларын жүзеге асыру бағытында мемлекет тарапынан көптеген игі
істер жүргізілуде.
2. Су қорларын қорғау
Биосфера мен адамның тіршілік етуі суды пайдалану арқылы өмір сүрді.
Адамзат әрқашан суды пайдалануын ұлғайтып, гидросфераға үлкен әсер етті.
Қазіргі кезде техносфераның дамуында, әлемде адамның биосфераға әсері
күшті қарқынмен өсіп келе жатыр, ал табиғаттық жүйе өзінің қорғаныштық
қасиетін жоғалта бастады, яғни қажетті жаңа жолдар тенденцияны іске
асыратын нақтылықты сезіну болды, ол табиғат пен бүкіл әлемнің және
оны құрайтын құбылыстарында пайда болды. Ал ол жамандыққа негізделді,
яғни біздің уақытымыздағы жер үсті мен жер асты суларының бүлінуі.
Су қабаттарының бүлінуі, ол биосфералық функциямен және
экологияның мәніне ауыр әсерінің тигізуіне әкеліп соқтырады, нәтижесінде
оған жаман заттардың түсуі болды.
Судың ластануы органолептикалық күшінің қасиетінің өзгерісінде
көрінеді, олардың үлкеюі және құрамында сульфат, хлоридтер, нитрат,
уытты ауыр темірлер, азайып, еріп, ауаға араласып, тарап кетті де,
соның әсерінен радиоактивтік элементтері, ауру туғызатын бактериларжәне
т.б. ауыр лас заттар бар.
Орта Азия мен Қазақстан жерлері суға кедей деп есептеледі. Ал көне
замандарда бұл жерлердің көп бөлігін су басып жатқандығы белгілі. Оңтүстік
теңіз ғайып болғаннан кейін оның орнында қазақ жерінде үш су айдыны қалды.
Олар: Каспий, Арал, Балқаш.
Каспий мұхиттармен жалғасып жатпағанмен оның Волга, Терек, Жайық,
Сулақ, Самура сияқты жан-жақтан толықтырып тұратын өзендері көп.
Каспийге құятын өзендер электр қуатын алуға бөгеліп, төңірегіндегі
алқаптарды қолдан суғарып игеруге кіріскеннен кейін сырттай келетін су
көлемі кеміп кетті. 1961 жылдың өзінде Каспий деңгейі230 смтөмен түскен.
Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы құрғақ шөл даланың ортасында ірі
көлдердің бірі — Балқаш көлі орналасқан. Су бетінің көлемі 19 мың шаршы
километр. Бұл көлдің халық шаруашылық мәні ете күшті. Осы көл аркылы
республикамызда таукен металлургия өндірістері дамыды. Көл жағалауларында
балық және кәсіптік аң аулау шаруашылықтары жетілді. 1950 жылдан бастап
үздіксіз жүргізілген бақылау көл суының минералдануының аса өзгермегенін
көрсетті.
Арал теңізі — ірі ішкі су алқаптарының бірі. Бұрынғы заманнан бері Арал
теңізі балық байлығымен атағы шыққан. Амудария мен Сырдария өзен
алқаптарында аңшылар бір миллионға дейін ондатр терісін алып тұрған.
Кейінгі жылдары Арал теңізіне көптеген ғылыми мекемелер назар аударып
отыр. Соңғы 10—15 жылдың ішінде судың гидрологиялық ырғағына айтарлықтай
өзгеріс енді, су деңгейі төмендеп оңтүстік және шығыс жағалауындағы
теңіздің таяз бөліктері кеуіп қалды. Теңіздің негізгі көзі Сырдария мен
Амудариядан су көп мөлшерде кеміді. Бұрын, суармалы егістік дамымай
тұрғанда Амудария мен Сырдария Аралға орташа есеппен жылына 62 текше
километр су беріп тұратын болса, 1974 жылдан бері Сырдария суы Аралға
құймайды, түгелдей жол-жөнекей шаруашылықтарға бұрылып алынады. Ал Амудария
құятын судың 75 проценті кеміді, 1975—1978 жылдары Аралға бар болғаны 12
текше километр су берді.
Сырдария мен Амудария алқабында барлығы 5,5 миллион гектар суармалы
егістік бар, бұл мөлшерді 8—9 миллионға жеткізу жоспарланып отыр. Кейбір
зерттеулер бойынша суармалы егістікке жарайтын жер көлемі 16 миллион
гектарға жетеді. Су тек суармалы жерге жұмсалып қана қоймай, басқа
жолдармен де көп ысырап болады. Күріш және мақта плантацияларында
пайдаланылған сулар ойпаттарға ағады да, көп бөлігі топыраққа сіңіп,
қалғаны буланып жоқ болады. Мысалы, аса ірі Арнасай және Сарықамыс
ойпаттарына жылына 7—8 текше километр су құйылып қайтпастан жоғалады.
Осының бәрі Арал теңізінің таяздауына әкеп соқты. 1960 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
2. Су қорларын қорғау
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып
отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең
соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
• биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді
заттар;
• химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын
бүлдіретіндер;
• физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті
заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың
құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура
әр түрлі болуы мүмкін.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық
көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша
30 міндетті көрсеткішпен анықталады.
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын
суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
• тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
• өнеркәсіп орындары;
• ауыл шаруашылығын химияландыру:
• халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды
қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық,
органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар
58%, минералдық заттар 42 тей болады. Өнеркәсіпте пайдаланылатын сулар
мен синтетикалық жуатын заттармен сулардың ластануы өте қауіпті. Бұлар
–химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид,
гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы
Қазақстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс- жидек, бау-
бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес үкіметі
кезеңінде өте көп химиялық заттар пайдаланылған Нәтижесінде, су
ластанып, оның сапасы мен микрфлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар,
құстар зардап шеккен. өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары
азық –түлікпен адам организмін кері әсерін тигізді.
Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты сулары да
сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр.
Оның негізгі ластану көздері мыналар:
- өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
- химиялық заттар және тыңайтқыштар;
- тұрмыстық қалдықтар;
- жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
- ірі құрылыс учаскелері;
- күзгі алаңдар, бұрғы-скважиналары болып табылады.
Жер асты суларында әртүрлі жұқпалы аурулар тарататын микробтар,
вирустар кездеседі.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Қазақстан Республикасының су ресурсы
Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп
шоғырланған аймақтарда, полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлерде
жаппай сипат алуда.
Өзендердің ішінде Ертіс су алабы, Өскемен қорғасын –мырыш
комбинаты, Ленинагор қорғасын зауыты, Березов кені, Зырьян зауыты
секілді өндіріс орындарының сарқынды лас суларымен ластануда. Су
құрамында қорғасын, мырыш, сынап, тағы басқа ауыр металдар шекті
мөлшерден асып кетуі жиі байқалады.
Іле-Балқаш бассейні суының сапасы да мәз емес. Мұндағы ластағыш
заттар – ауыр металлдар, мұнай өнімдері мен фенолдар. Әсіресе, Балқашмыс
өндірістік бірлестігі, Балқаш балық өнеркәсібі, Сарышаған ракета
полигондары, т.б. кен рудаларын балқыту комбинаттары Балқаш көліне
мыңдаған тонна зиянды заттарды төгуде. Іле өзенінің ортаңғы ағысы,
жалпы өзен экожүйесі, күріш алқаптары және шеңгелді массивтерін игеруге
байланысты минералды тыңайтқыштар мен химиялық препараттар өте көп
қолданылып келеді. Нәтижесінде, өзен суының сапалық құрамы төмен. Оның
үстіне Іле өзені арқылы мұнай тасымалдау, Қапшағай су қоймасы, Қытай
жеріндегі судың ластануы ондағы экологиялық жағдайды қиындата түсуде.
Сырдария, Шу, Талас, Қаратал, Ақсу Лепсі, Тентек, Көксу өзендерінің
сулары біршама таза деп есептелінеді. Соның ішінде Сырдария, Шу, Талас
өзендері ауыл шаруашылығын химияландыру мен дренажды сулармен ластануда.
Әсіресе, Арыс, Келес өзендері күріш пен мақта егіндісінде жиі
қолданылатын пестицидтермен ластанып отыр.
Соңғы жылдары Каспий теңізінде мұнай өндіруге байланысты және
теңіз деңгейінің табиғи көтерілуі аймақтың экологиялық тыныс –тіршілігін
шиенеленістіріп отыр. Теңіздің көтерілуі жүздеген мұнай бұрғы-
скважиналырын, мұнай қоймалары мен өңдеу объектілерін істен шығарды. Қазір
бұл жерлерде 6 мұнай газ кені, жүздеген елді мекендер,
коммуникациялар, өнеркәсіп орындары су астында қалды. Нәтижесінде,
теңізге көптеген мөлшерде лас заттар, мұнай өнімдері, органикалық
қосылыстар, ауыр металдар суға араласуда. Оның үстіне Еділ мен Жайық
өзендерінің лас сулары теңіз суын уландыра түсуде. Мәселен, 1995-2000
жылдар аралығындағы кәсіптік балықтар мен бағалы қара уылдырық және ет
беретін бекіре тұқымдас балықтардың азайып кетуі тіркелді.
Ал, 1999 жылы қырылып қалған 20-30 мың итбалықтың және жүздеген
мың құстардың өлуі теңіз суының бүгінгі сапасының көрсеткіші –
биоиндикаторы болса керек. Қазіргі Каспий мұнайын игеру бүкіл әлемді
дүрліктіріп, шетелдік инвесторларды теңіз қара алтынын игеруге
ұмтылдыруда. Ал, олардың судың сапасы мен ластануына көңіл бөлуі,
экологиялық нормаларды сақтауы күмән туғызады.
Атырау, Маңғыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-
скважиналардың бүлінуі, мұнайдың жерге, суға төгілуі қоршаған ортаға
зиянын тигізуде. Жерге сіңген мұнайдың қалыңдығы 10 метрге жетіп, жер
асты суына қосылуда. Қазір мұнаймен ластану аймағы 200 мың га алып
жатыр. Қоймаларда 200 мың т. Мұнай қалдығы, 40 мың т. Көмірсутегі
жинақталған.
Ақтөбе облысындағ су айдындардың да экологияның жайы нашар. Мәселен,
Елек өзені амин өнеркәсібі есебінен және бормен ластануда.
Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау қаласындағы
Карбид өндірістік бірлестігінен шыққан сулар Нұра өзенін барынша
ластауда. Жамбыл фосфор зауытының сарқыгнды лас сулары Талас, Асы
өзендері мен оның алқаптарын фтор және сары фосформен ластап отыр.
Оңтүстік Қазақстан облысында ең көп ластану Бадам-Сайран кен
орындарында байқалуда. Әсіресе, Бадам өзені бойындағы қорғасын,
фосфор,химия өнеркәсіптерінен бөлінетін қорғасын, мырыш, сынап кей
жерлерде шекті мөлшерден 50 есеге дейін асып кететіні тіркелген.
Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы мен Батыс
Қазақстанда жиірек ұшырасуда.
Қазақстанның су ресурстарының сапасын жақсарту және қорғау
шараларын жүзеге асыру бағытында мемлекет тарапынан көптеген игі
істер жүргізілуде.
2. Су қорларын қорғау
Биосфера мен адамның тіршілік етуі суды пайдалану арқылы өмір сүрді.
Адамзат әрқашан суды пайдалануын ұлғайтып, гидросфераға үлкен әсер етті.
Қазіргі кезде техносфераның дамуында, әлемде адамның биосфераға әсері
күшті қарқынмен өсіп келе жатыр, ал табиғаттық жүйе өзінің қорғаныштық
қасиетін жоғалта бастады, яғни қажетті жаңа жолдар тенденцияны іске
асыратын нақтылықты сезіну болды, ол табиғат пен бүкіл әлемнің және
оны құрайтын құбылыстарында пайда болды. Ал ол жамандыққа негізделді,
яғни біздің уақытымыздағы жер үсті мен жер асты суларының бүлінуі.
Су қабаттарының бүлінуі, ол биосфералық функциямен және
экологияның мәніне ауыр әсерінің тигізуіне әкеліп соқтырады, нәтижесінде
оған жаман заттардың түсуі болды.
Судың ластануы органолептикалық күшінің қасиетінің өзгерісінде
көрінеді, олардың үлкеюі және құрамында сульфат, хлоридтер, нитрат,
уытты ауыр темірлер, азайып, еріп, ауаға араласып, тарап кетті де,
соның әсерінен радиоактивтік элементтері, ауру туғызатын бактериларжәне
т.б. ауыр лас заттар бар.
Орта Азия мен Қазақстан жерлері суға кедей деп есептеледі. Ал көне
замандарда бұл жерлердің көп бөлігін су басып жатқандығы белгілі. Оңтүстік
теңіз ғайып болғаннан кейін оның орнында қазақ жерінде үш су айдыны қалды.
Олар: Каспий, Арал, Балқаш.
Каспий мұхиттармен жалғасып жатпағанмен оның Волга, Терек, Жайық,
Сулақ, Самура сияқты жан-жақтан толықтырып тұратын өзендері көп.
Каспийге құятын өзендер электр қуатын алуға бөгеліп, төңірегіндегі
алқаптарды қолдан суғарып игеруге кіріскеннен кейін сырттай келетін су
көлемі кеміп кетті. 1961 жылдың өзінде Каспий деңгейі230 смтөмен түскен.
Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы құрғақ шөл даланың ортасында ірі
көлдердің бірі — Балқаш көлі орналасқан. Су бетінің көлемі 19 мың шаршы
километр. Бұл көлдің халық шаруашылық мәні ете күшті. Осы көл аркылы
республикамызда таукен металлургия өндірістері дамыды. Көл жағалауларында
балық және кәсіптік аң аулау шаруашылықтары жетілді. 1950 жылдан бастап
үздіксіз жүргізілген бақылау көл суының минералдануының аса өзгермегенін
көрсетті.
Арал теңізі — ірі ішкі су алқаптарының бірі. Бұрынғы заманнан бері Арал
теңізі балық байлығымен атағы шыққан. Амудария мен Сырдария өзен
алқаптарында аңшылар бір миллионға дейін ондатр терісін алып тұрған.
Кейінгі жылдары Арал теңізіне көптеген ғылыми мекемелер назар аударып
отыр. Соңғы 10—15 жылдың ішінде судың гидрологиялық ырғағына айтарлықтай
өзгеріс енді, су деңгейі төмендеп оңтүстік және шығыс жағалауындағы
теңіздің таяз бөліктері кеуіп қалды. Теңіздің негізгі көзі Сырдария мен
Амудариядан су көп мөлшерде кеміді. Бұрын, суармалы егістік дамымай
тұрғанда Амудария мен Сырдария Аралға орташа есеппен жылына 62 текше
километр су беріп тұратын болса, 1974 жылдан бері Сырдария суы Аралға
құймайды, түгелдей жол-жөнекей шаруашылықтарға бұрылып алынады. Ал Амудария
құятын судың 75 проценті кеміді, 1975—1978 жылдары Аралға бар болғаны 12
текше километр су берді.
Сырдария мен Амудария алқабында барлығы 5,5 миллион гектар суармалы
егістік бар, бұл мөлшерді 8—9 миллионға жеткізу жоспарланып отыр. Кейбір
зерттеулер бойынша суармалы егістікке жарайтын жер көлемі 16 миллион
гектарға жетеді. Су тек суармалы жерге жұмсалып қана қоймай, басқа
жолдармен де көп ысырап болады. Күріш және мақта плантацияларында
пайдаланылған сулар ойпаттарға ағады да, көп бөлігі топыраққа сіңіп,
қалғаны буланып жоқ болады. Мысалы, аса ірі Арнасай және Сарықамыс
ойпаттарына жылына 7—8 текше километр су құйылып қайтпастан жоғалады.
Осының бәрі Арал теңізінің таяздауына әкеп соқты. 1960 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz