Қызылорда облысы бойынша жергілікті халық денсаулығына мониторинг жасау
КІРІСПЕ
АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1 Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары 4.8
1.2 Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
9.10
1.3 Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу
11.13
ІІ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1 Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы 14.17
2.2 Қызылорда облысы тұрғындарының әлеуметтік жағдайы 18.24
2.3 Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері 25.28
ҚОРЫТЫНДЫ
29.30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
31
АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1 Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары 4.8
1.2 Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
9.10
1.3 Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу
11.13
ІІ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1 Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы 14.17
2.2 Қызылорда облысы тұрғындарының әлеуметтік жағдайы 18.24
2.3 Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері 25.28
ҚОРЫТЫНДЫ
29.30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
31
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Адам табиғатпен физикалық және рухани үздіксіз байланысқан, ол өз өмірін сақтап қалу үшін табиғатпен тұрақты қарым-қатынаста болады. Адам өзі өмір сүретін ортада белсенді қызмет атқарады және өзінен төменгі сатыдағы эволюциялық дамушылармен пассив түрде араласса да, оларды өзіне үйретуге қадам жасайды. Адам мұндай қадамды мәдени түрдегі үйрету арқылы орындайды. Адам өмір сүретін орта– биосфера, бірақ адам оның жаратылысына қарсы өз қолымен көп әрекет етеді, бұл өз кезегінде биосфера психикасына терең әсер етіп, оның тіршілігіндегі қалыптасқан тепе-теңдігін бұзады. Нәтижесінде адам өмір сүретін орта – табиғат, жасанды күйге еніп, соның салдарынан жойылуға бет бұруда. Адамзаттың табиғатты оның заңдылықтарымен санаспай пайдалануы адамзаттың өзіне және оның өзі құрған қоғамының тіршілігіне қатер туғызуда. Соңғы кездері статистикалық мәліметтердің көрсетуі бойынша өнеркәсіптік өндірістер мен ғылыми-техникалық прогрестің дамуына қарай адам денсаулығында болатын түрлі өзгерістер көбейе түскен. Сондықтан кез келген әлеуметтік жүйе табиғи ортамен сәйкестікте өмір сүруі қажет және өзінің еңбек заты мен табиғатты пайдалану әдістерін, өзінің өндірісін табиғат мүмкіндіктеріне сай жүргізуі шарт. Сонда табиғат та өз популяциясын және өмір салтын сол мүмкіндіктерге үйретеді. Табиғатпен санаспай өмір сүру адамның өмір-тіршілігіне, әсіресе денсаулығына көптеп әсер етіп, тіпті бұрын болмаған аурулардың пайда болуына жағдай жасап отыр. Ал, адамзат үшін ең басты байлық – денсаулық болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы адам денсаулығына әсер ететін экологиялық факторларды оқып – зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қызылорда облысы бойынша жергілікті халық денсаулығының мониторингін оқып – зерттеу;
- Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері негізінде
белгілеу.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 4 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 5 суреттен, 8 кестеден жинақталған. Жұмыстың жалпы көлемі 31 бет, пайдаланылған әдебиеттер саны 4.
Тақырыптың өзектілігі. Адам табиғатпен физикалық және рухани үздіксіз байланысқан, ол өз өмірін сақтап қалу үшін табиғатпен тұрақты қарым-қатынаста болады. Адам өзі өмір сүретін ортада белсенді қызмет атқарады және өзінен төменгі сатыдағы эволюциялық дамушылармен пассив түрде араласса да, оларды өзіне үйретуге қадам жасайды. Адам мұндай қадамды мәдени түрдегі үйрету арқылы орындайды. Адам өмір сүретін орта– биосфера, бірақ адам оның жаратылысына қарсы өз қолымен көп әрекет етеді, бұл өз кезегінде биосфера психикасына терең әсер етіп, оның тіршілігіндегі қалыптасқан тепе-теңдігін бұзады. Нәтижесінде адам өмір сүретін орта – табиғат, жасанды күйге еніп, соның салдарынан жойылуға бет бұруда. Адамзаттың табиғатты оның заңдылықтарымен санаспай пайдалануы адамзаттың өзіне және оның өзі құрған қоғамының тіршілігіне қатер туғызуда. Соңғы кездері статистикалық мәліметтердің көрсетуі бойынша өнеркәсіптік өндірістер мен ғылыми-техникалық прогрестің дамуына қарай адам денсаулығында болатын түрлі өзгерістер көбейе түскен. Сондықтан кез келген әлеуметтік жүйе табиғи ортамен сәйкестікте өмір сүруі қажет және өзінің еңбек заты мен табиғатты пайдалану әдістерін, өзінің өндірісін табиғат мүмкіндіктеріне сай жүргізуі шарт. Сонда табиғат та өз популяциясын және өмір салтын сол мүмкіндіктерге үйретеді. Табиғатпен санаспай өмір сүру адамның өмір-тіршілігіне, әсіресе денсаулығына көптеп әсер етіп, тіпті бұрын болмаған аурулардың пайда болуына жағдай жасап отыр. Ал, адамзат үшін ең басты байлық – денсаулық болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы адам денсаулығына әсер ететін экологиялық факторларды оқып – зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қызылорда облысы бойынша жергілікті халық денсаулығының мониторингін оқып – зерттеу;
- Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері негізінде
белгілеу.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 4 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 5 суреттен, 8 кестеден жинақталған. Жұмыстың жалпы көлемі 31 бет, пайдаланылған әдебиеттер саны 4.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Шапшаңов Қ. Қоғамдық пікір: қоршаған ортаны қорғау,
« Дүние »журналы, №5, 2002 ж. – 11-13 б.б.
2. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық.- Алматы: Экономика, 2002.- 405 б.
3. «Өңірдің әлеуметтік саласындағы негізгі көрсеткіштер» статистикалық жинақ, Қызылорда, 2011 ж.- 34 б.
4. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық.- Алматы: Экономика, 2002.- 405 б.
5. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. – Алматы: «Бастау» баспасы, 2003. – 292 б.
1. Шапшаңов Қ. Қоғамдық пікір: қоршаған ортаны қорғау,
« Дүние »журналы, №5, 2002 ж. – 11-13 б.б.
2. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық.- Алматы: Экономика, 2002.- 405 б.
3. «Өңірдің әлеуметтік саласындағы негізгі көрсеткіштер» статистикалық жинақ, Қызылорда, 2011 ж.- 34 б.
4. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. Оқулық.- Алматы: Экономика, 2002.- 405 б.
5. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. – Алматы: «Бастау» баспасы, 2003. – 292 б.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Химия және экология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қызылорда облысы бойынша жергілікті
халық денсаулығына мониторинг жасау
Орындаған: Қалмұрзаева Ұ.А. - Э - 10 – 1 оқу тобының студенті
Қабылдаған: Асқарова Г.Ш. - т.ғ.к., аға оқытушы
Қызылорда, 2013 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І. АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары 4-8
1.2Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
9-10
1.3Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу11-13
ІІ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ
МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы 14-17
2.2Қызылорда облысы тұрғындарының әлеуметтік жағдайы 18-24
2.3Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері 25-28
ҚОРЫТЫНДЫ 29-30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 31
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Адам табиғатпен физикалық және рухани үздіксіз
байланысқан, ол өз өмірін сақтап қалу үшін табиғатпен тұрақты қарым-
қатынаста болады. Адам өзі өмір сүретін ортада белсенді қызмет атқарады
және өзінен төменгі сатыдағы эволюциялық дамушылармен пассив түрде араласса
да, оларды өзіне үйретуге қадам жасайды. Адам мұндай қадамды мәдени түрдегі
үйрету арқылы орындайды. Адам өмір сүретін орта– биосфера, бірақ адам оның
жаратылысына қарсы өз қолымен көп әрекет етеді, бұл өз кезегінде биосфера
психикасына терең әсер етіп, оның тіршілігіндегі қалыптасқан тепе-теңдігін
бұзады. Нәтижесінде адам өмір сүретін орта – табиғат, жасанды күйге еніп,
соның салдарынан жойылуға бет бұруда. Адамзаттың табиғатты оның
заңдылықтарымен санаспай пайдалануы адамзаттың өзіне және оның өзі құрған
қоғамының тіршілігіне қатер туғызуда. Соңғы кездері статистикалық
мәліметтердің көрсетуі бойынша өнеркәсіптік өндірістер мен ғылыми-
техникалық прогрестің дамуына қарай адам денсаулығында болатын түрлі
өзгерістер көбейе түскен. Сондықтан кез келген әлеуметтік жүйе табиғи
ортамен сәйкестікте өмір сүруі қажет және өзінің еңбек заты мен табиғатты
пайдалану әдістерін, өзінің өндірісін табиғат мүмкіндіктеріне сай жүргізуі
шарт. Сонда табиғат та өз популяциясын және өмір салтын сол мүмкіндіктерге
үйретеді. Табиғатпен санаспай өмір сүру адамның өмір-тіршілігіне, әсіресе
денсаулығына көптеп әсер етіп, тіпті бұрын болмаған аурулардың пайда
болуына жағдай жасап отыр. Ал, адамзат үшін ең басты байлық – денсаулық
болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы адам денсаулығына әсер ететін
экологиялық факторларды оқып – зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қызылорда облысы бойынша жергілікті халық денсаулығының мониторингін
оқып – зерттеу;
- Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері негізінде
белгілеу.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 4 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 5 суреттен, 8 кестеден жинақталған.
Жұмыстың жалпы көлемі 31 бет, пайдаланылған әдебиеттер саны 4.
I. АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1 Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары
Денсаулық анықтамасы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ)
Уставында келесі түрде тұжырымдалған: Денсаулық дегеніміз – бұл тек
аурудың болмауы емес, ол толық физикалық, психологиялық және әлеуметтік
қолайлылық. Негізінен денсаулықты алты қыры бар деп, одан да толығырақ
қарастыруға болады: физикалық денсаулық, психикалық және интеллектуалды
денсаулық, жеке денсаулық, рухани денсаулық, эмоционалды денсаулық,
әлеуметтік денсаулық. Физикалық денсаулық келесі түсініктерден тұрады: адам
денесі қалай құрылған және қалай жұмыс жасайды, ешқандай дене аурулары жоқ,
ол жаттыққан немесе шыныққан.
Психикалық және интеллектуалды денсаулық – бұл психикалық аурудың және
кем ақылдылықтың болмауы. Психикалық денсаулық адамның жаңа білімді
қабылдауымен және қолдау қабілетімен, негізгі психикалық үдерістердің
күшімен және қозғалғыштығымен сипатталады.
Әлеуметтік денсаулық - бұл ең алдымен өзін қоғамның бір бөлшегі
ретінде түсіну, қоғамда және қоғам өмірінде өз жетістіктерін сезіну. Мұнда
өндірістік қатынас пен кәсіби сапаның орны анықталады. Бұл адамның
материалдық жағынан қажеттіліктерімен қамтамасыз етілуі, яғни оның жұмыс
істеуі, шеберлігі мен тәртібі. Адамды қоршаған ортаның төрт компонентін
бөліп көрсетуге болады. Оның үшеуі антропогендік факторлардың әсерінен
өзгерген табиғи орта болып табылады. Төртіншісі – тек адамзат қоғамына тән
әлеуметтік орта. Адамның денсаулығы оның өмір-тіршілігі өтетін қоршаған
ортасының, яғни тіршілік ортасының жай-күйіне тығыз байланысты. Адамның
тіршілік ортасы түсінігі, бұл - табиғи және қоғамдық түр ретінде
қалыптасуына мүмкіндік беретін табиғи және жасанды жағдайлар жиынтығы.
Демек, адамды қоршаған орта табиғи немесе жасанды орта болуы мүмкін.
Соған байланысты қоршаған ортаға әртүрлі анықтама беруге болады. Қоршаған
табиғи орта – адамның өміріне, тіршілік ету жағдайына және денсаулығына
әсер ететін табиғи компоненттердің жиынтығы. Қоршаған табиғи орта
компоненттеріне атмосфералық ауа, сулар, топырақ, жер асты байлықтары,
хайуанаттар және өсімдіктер әлемі жатады.
Қоршаған орта мен адамның өзара қарым – қатынасын зерттеуде екі
негізгі мәселені бөліп көрсетуге болады. Олар орта факторларының адамға
ықпал етуі және адамның қоршаған орта мен оның өзгерістеріне бейімделуі.
Адамның күнделікті тіршілігі қоршаған орта жағдайларымен тығыз
байланысты. Адамның тыныс алуы, тамақтануы, өсуі, дамуы табиғи орта
жағдайында өтеді. Сондықтан да адам тіршілік құрамының бір бөлшегі болып
есептеледі.
Адамның денсаулығына қоршаған табиғи орта жағдайларының әсері зор.
Адам үшін демалатын ауаның, күнделікті пайдаланатын ауыз судың, тағамның
таза болуының маңызы ерекше. Адамның мұқият ойланбай жасаған кейбір іс-
әрекеттері, мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан орта жағдайларының зиянды
өзгерістері, әсіресе соңғы кездері оның өзінің денсаулығына кері әсер
етуде. Мұндай жағдайлар әсіресе, Қазақстанда ерекше байқалады.
Қазіргі таңда ауыз су, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі үлкен мәселеге
айналып отыр. Өйткені, қоршаған ортаның ластануы өз кезегінде адамның
экологиялық таза азық - түлікпен қамтамасыз етілуіне көп кедергі жасайды.
Сусыз өмір жоқ деп айтып жатамыз. Шынында да барлық тірі ағзалар
секілді адам денесі де судан тұрады (эмбрионда – 97 (, жаңа туылған
нәрестеде – 77 (, үлкен адамда - 60 () және сусыз тіршілік етуі мүмкін
емес. Егер адам денесінен 6-8 ( суды жоғалтса, көңіл-күйі төмендейді, 10 (
ағзада өзгерістер пайда болады, 15-20 ( жоғалтулар байқалғанда адам өліп
кетуі де мүмкін.
Адамға қажетті су нормасы тәулігіне – 2-2,5-нан 5 л дейін. Американдық
ғалымдардың есептеулері бойынша, суды тұтыну құрылымы: ішу және тамақ
әзірлеуге – 5 (, дәретханадағы су толтыратын бөшкеде – 43 (, ванна және душ
– 34 (, ыдыстарды жуу – 6 (, кір жуу – 4 (, тұратын орынды жинауға қажетті
су – 3 (, басқа да қажеттіліктер – 5 (. Осындай қажеттіліктерді өтеу үшін
таза су керек. Ал қазіргі су көздерінің ластануы өз алдына бір үлкен
экологиялық мәселе. Су көздері бүгінде әбден ластанғаны сондай әлемдегі
кейбір ашық су көздері өлі суға айналған, пайдалануға мүлде жарамсыз.
Ластануға судың барлық санаттары жатады: мұхит, континенттік, жер асты
сулары. Ауыз судың сапасы халық денсаулығына әсер ететін бірден бір фактор.
ДДСҰ мәліметтері бойынша су сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн.
адам (көбінесе балалар) өледі, әртүрлі дәрежеде уланған немесе ауырған
адамдардың саны 500 млн-нан 1 млрд-қа дейін жетеді.
Ауыз су проблемасы Қызылорда облысын да айналып өтпейді. Облыс бойынша
ауыз судың сапасы Қызылорда қаласында өте нашар көрінеді. Ауыз су сапасының
өз дәрежесінде болмауынан ішек аурулары, түрлі жұқпалы аурулар, әсіресе
жаздыгүндері көп тіркеледі. Кейде сәбилердің өміріне қауіп төндіріп жататын
кездері де жиі болып тұрады.
Соңғы кездері адамның шаруашылық еңбегінің нәтижесінде қоршаған
ортаның ластануы жиі байқалуда. Атап айтқанда, қатты, сұйық және газ
тәрізді қалдықтардың атмосфера, гидросфера мен топырақ сияқты табиғи орта
компоненттеріне шектен тыс шығарылуы, қоршаған ортаға қажет емес шу, жылу,
сәуле шығаратын радиация, ультрадыбысты толқындар, діріл (вибрация) және
тағы сол сияқты физикалық факторлардың пайда болуынан қоршаған ортаның
физикалық-химиялық құрамы мен қасиеттерінің өзгеруі. Қоршаған ортаның
ластануы ластаушылар мөлшерінің санитарлық-гигиеналық нормативтерден асып
түсуімен сипатталады.
Қоршаған ортаның ластануы адамның физикалық денсаулығына, жүйке,
психикалық жағдайына, болашақ ұрпақтың денсаулығына көп әсер етеді.
Ғалымдардың есептеулері бойынша адамдардың денсаулық жағдайының 50-52 %-ы
- өмір сүру салтына, 20-25 %-ы – тұқым қуалау факторларына, 18-20 %-ы –
қоршаған орта жағдайларына, ал 7-12 % ғана денсаулық сақтау саласының
деңгейіне байланысты болады. Дегенмен, соңғы кездері адам денсаулығы мен
өмір-тіршілігіне қоршаған орта жағдайының анағұрлым көп әсер ететіні
байқалады. Әсіресе, антропогенді факторлар бұрын болмаған, жаңа техногенді
ауруларды туғызады.
Адамдарда кездесетін кейбір патологиялық аурулардың таралуына,
экологиялық факторлар тобының әсеріне бақылау жүргізгенде бірқатар
мәселелер нақтыланған. Мысалы, жүйке, қан айналыс жүйесінің, асқорыту
мүшелерінің патологиясына ішетін су сапасының төмендігі, атмосфераның ауыр
металдар мен мұнай өнімдері буымен ластануы едәуір әсер ететіні анықталған.
Қатерлі ісік ауруларының 75-80 %-ы химиялық заттардың (асбест, полициклді
көмірсулар, ауыр металдар) әсерінен пайда болады. Аяқ-қолдарының дамуы
тежелген, мүшелері жетілмеген сәбилердің туылуы, сәбилердің өлі туылуы мен
төтеннен іш тастаудың жиілігі ластанған ауадағы кейбір заттар мен дәрілік
препараттарға да байланысты. Олай болса, халық денсаулығына экологиялық
қауіп-қатерді азайту үшін қоршаған ортаны тазарту бағытындағы нақты істерге
шындап кірісу қажет.
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде әр түрлі
ластаушы заттар бірінші орын алады. Адамның іс-әрекеті нәтижесінде
биосфераға, оған тән емес 4 млн.-нан астам заттар шығарылады. Сонымен
қатар, жыл сайын қоршаған ортаға мыңдаған жаңа заттар шығарылады. Олардың
көпшілігі ксенобиотиктер (грек тілінен аударғанда хеnos -бөтен) адам мен
басқа да тірі ағзалар үшін бөтен заттар.
Аурулардың көбеюі сонымен қатар табиғи ортаның әр түрлі
трансформацияларымен, оның толық бұзылуы, өнеркәсіптік кешендерге, бір
типті тұрғын жерлерге, яғни үшінші табиғатқа айналуына байланысты. Соңғы
кездері табиғи және физика-химиялық тұрғыдан алғанда таза орта болса да,
қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдай ауру мен өлімнің артуына әкелетінін
өмір көрсетіп отыр. Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауы адамның
психологиялық күйі мен күйзелістік құбылыстар арқылы әсер етеді. 1-кестеде
халықтың өліміне әр түрлі аурулардың әсері көрсетілген.
1 - кестеден адамдардың мезгілсіз қайтыс болу себептері ең
алдымен қолайсыз табиғи және әлеуметтік факторлардан екенін көруге болады.
Ауру мен өлімнің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі жекелеген
мемлекеттер мен аймақтар мысалынан көрінеді.
ДДСҰ-ның мәліметтері бойынша жыл сайын дүниежүзінде шамамен 500 мың
адам пестицидтермен уланады және оның 5 мыңы өліммен аяқталады. Мұндай
құбылыстар әдетте үшінші әлем елдерінде жиі кездеседі. АҚІІІ-пен
салыстырғанда бұл елдерде улану 13 есе артық.
Американ ғалымдарының мәліметтері бойынша барлық қатерлі ісік
ауруларының 90 %-ы қоршаған ортаның қолайсыз әсеріне байланысты. ФРГ-де
соңғы 10 жылда қатерлі ісікпен ауыратындардың үлесі ер кісілерде 15-тен 23
%-ға дейін, ал әйелдерде 17-ден 25 %-ға дейін артқан. Аурулар индустриальды
және ластанған аудандарда жиі кездеседі.
1 - кесте. Әр түрлі аурулардың әсерінен болатын халық өлімінің
себептері
№ Аурулар Оның ішінде өлімнің себебі, %
Өмір сүруҚоршаған ортаТұқым Денсаулық
салты қуалаушы-лысақтау
қ
1 Жүрек аурулары 54 9 25 19
2 Қатерлі ісік 37 34 29 10
3 Жол-транспорттық 68 18 1 12
4 Атеросклероз 49 8 25 18
5 Диабет 26 0 68 18
6 Бауыр циррозы 70 9 18 3
7 Өзін-өзі өлтіру 60 35 2 3
8 Барлық күтпеген 51 31 4 14
қолайсыз
жағдайлар
9 Орташа алғанда 48 16 25 11
Балалардың жалпы ауруларына әсер ететін күшті фактор көміртегі тотығы
мен шу болып табылады. Ғалымдардың мәліметтері бойынша СО-ның мөлшері 6,5-
тен 12 ШРК-ға көтерілуі балалар ауруларының 2 есе, ал акустикалық
қолайсыздықтың 8-ден 20 %-ға жоғарылауы - 1,4 есеге артуына әкеледі.
Арал аймағы экологиялық апат аймағы болып табылады. Бұл аймақ аурулар
мен өлімдердің жоғары болуымен сипатталады. Мысалы, Қарақалпақстанда
(Өзбекстан) балалар өлімінің жиілігі туылған әр мың балаға 87-ден келеді,
ал Скандинавия елдерінде 7-8, Жапонияда - 5. Бұрынғы КСРО-да 80-жылдардың
соңында орташа балалар өлімінің жиілігі 24-25 болған.
Арал өңіріндегі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың қауіпті зардабы адам
денесіне енген дәрінің сауықтыру әсерін жойып жіберетіні байқалған. Мысалы,
өкпе ауруына қарсы алдын ала вакцина еккенде, оның тиімді әсері болмайтыны
жөнінде фактілер бар. Сол сияқты сүзек, қызылша және басқа жұқпалы
ауруларға қарсы жас балаларға вакцина еккенде олардың бойында иммунитет
пайда болмайтыны байқалып жүр. Адам ағзасындағы иммундық қорғаныс жүйесінің
төмендеуі орасан қауіпті екені белгілі. Дәрігерлер оны Экологиялық СПИД
деп атайды.
Ағзаларға қолайсыз әсер ететін және ауруларға әкеліп
соқтыратын заттарды төмендегідей топтарға бөліп көрсетуге болады:
1. Канцерогендер (латын тілінен аударғанда cancir - рак, генезис
-шығу тегі) қатерлі ісіктер туғызады. Қазіргі уақытта шамамен
500 канцерогенді заттардың түрлері белгілі. Олардың ішіндегі ең күштілеріне
бенз(а)пирен және т.б. полициклді ароматтық көмірсулар,
ультракүлгін сәулелер, радиоактивті изотоптар, эноксидті смолалар,
нитриттер, нитрозаминдер, асбест және т.б. жатады;
2. Мутагендер (латын тілінен аударғанда mutasio - өзгеру) –
хромосомалар саны мен құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оларға:
рентген сәулелері, гамма-сәулелер, нейтрондар, колхицин, кейбір вирустар
және т.б. жатады;
3. Тератогендер (грек тілінен аударғанда teras, teralos - құбыжық) -
жеке дамуда кемістіктерге, кемтарлықтардың пайда болуына әкелетін заттар.
Тератогендерге әсер ететін мөлшерінен артып кететін кез келген фактор
жатады. Көбінесе тератогендерге мутагендер, сондай-ақ пестицидтер,
тыңайтқыштар, шу және т.б. ластаушылар жатады.
1.2 Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
Қызылорда облысының медицина саласы айтарлықтай оң өзгерістерге түсіп,
өркендеудің жолына бет бұрды. Бұл ретте елімізде Бірыңғай ұлттық денсаулық
сақтау жүйесінің енгізілгені жақсы жаңалықтарға серпін беріп отыр. Осының
арқасында науқас кісілердің күрделі оталар жасай алатын дәрігрлер мен емдеу
орындарын өзі таңдауына мүмкіндік туды. Салада емдеудің жаңа тәсілдері
пайда бола бастады. 2011 жылы Сыр өңірінің денсаулық сақтау саласында да
көптеген оң өзгерістер орын алды. Бүгінгі таңда облыстық кардиологиялық
орталық ауруларға коронация жасап қоймайды, сонымен бірге күрделі қан –
тамырлар оталарын да орындай беретін болды. Біздің облысымызда халыққа
медициналық қызмет көрсетуде 216 емдеу алдын алу ұйымдары жұмыс атқарса, 13
жеке медицина ұйымдары бар. Ел тәуелсіздігінің 20 жылдығы тойланған
былтырғы жылдың қорытындысы бойынша, облыстың денсаулық сақтау саласы да өз
межелеріне жете білді. 2011 жылы саланы қаржыландыруға 23,9 млрд теңге
қаралып, 30,7 пайызға өсті. Тұрғындарды жоғары мамандандырылған медициналық
көмекпен қамтамасыз етуге 84,9 млн теңге бөлініп, 34,4 пайыз артты.
Емдеудің алдын алу ұйымдарының материалдық-техникалық базасын толықтыру,
халыққа көрсетілген медициналық көмектің сапасын арттыру мақсатында
Қызылорда қаласындағы бір ауысымда 500 келуші қабылдайтын қалалық емхана,
200 төсектік перинатальдық орталықтың құрылыстары аяқталып, 2012 жылдың
алғашқы айында пайдалануға беріледі деп күтілуде. Былтыр облыстық бюджеттің
есебінен облыстың 4 елді мекенінде фельдшерлік-акушерлік пункт, Қармақшы
ауданындағы Төретам кентінде ауылдық емханасын салуға және Қармақшы
ауданындағы емханаға ғимарат сатып алуға қаржы бөлініп, толығымен іске
асырылды.
Әрбiр адамның денсаулығы оның толыққанды тiршiлiк етуiн ғана емес,
сонымен қатар оның мүмкiндiктерiнiң әлеуетiн анықтайтын факторға айналып
отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейi өз кезегiнде, елдiң әлеуметтiк-
экономикалық, мәдени және индустриялық даму шамасын айқындайды. Медициналық
көмек көрсетудiң қолжетiмдiлiгiн, уақтылылығын, сапасы мен сабақтастығын
қамтамасыз етуге қызмет ететiн бiрыңғай дамыған, әлеуметтiк бағдарланған
жүйенi бiлдiретiн денсаулық сақтау саласы халық әл-ауқатының орнықты және
тұрақты өсуi тұрғысынан алғанда республикадағы негiзгi басымдықтардың бiрi
болып табылады.
Медициналық қызметтердiң сапасы кешендi ұғым болып табылады және ол
көптеген көлемдi себептерге байланысты, олардың iшiнде медициналық
ұйымдардың материалдық-техникалық жарақталуын, клиникалық мамандардың
кәсiби деңгейiн және оны арттыруға деген уәждемесiнiң болуын, медициналық
көмектi ұйымдастыру мен көрсету үдерiстерiн басқарудың қазiргi заманғы
технологияларын енгiзудi, медициналық көмекке ақы төлеудiң тиiмдi әдiстерiн
енгiзудi бөлек атап өткен жөн. Медициналық қызметтердiң сапасын басқаруды
жетiлдiру Қазақстанның денсаулық сақтау саласын 2020 жылға дейiн
стратегиялық дамыту аясында маңызды орын алады.
2010 жылғы Жолдауда Президент таяу онжылдыққа нақты мiндеттер қойды.
Оның iшiнде Нұрсұлтан Әбiшұлы Саламатты өмiр салты мен адамның өз
денсаулығы үшiн ынтымақты жауапкершiлiгi қағидаты - мiне, осылар денсаулық
сақтау саласындағы және халықтың күнделiктi тұрмысындағы мемлекеттiк
саясаттың ең басты мәселесi болуы тиiс екендiгiн атап көрсеттi.
Халық денсаулығының қазiргi жағдайына және Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтау жүйесiне жүргiзiлген талдау негiзiнде Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарға
арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттiк бағдарламасының стратегиялық
басым бағыттары және iске асыру тетiктерi айқындалды.
Бағдарламаны iске асыру медициналық қызмет көрсетудiң шығыны аз
нысандарына өту үшiн жағдай жасау, саланың профилактикалық бағыттылығын
қамтамасыз ету, медициналық көмектiң қолжетiмдiлiгi мен сапасының деңгейiн
арттыру арқылы денсаулық сақтау жүйесiн қарқынды дамытуға, арнайы
әлеуметтiк қызметтердi енгiзуге, сондай-ақ халықтың өзiн-өзi сақтау мiнез-
құлқының дәйектемесi, медицина персоналының кәсiптiк және жеке өсуi,
денсаулық сақтау жүйесiн қоғамның қазiргi талаптарына және нарықтық
жағдайларына бейiмдеу үшiн жағдай жасауға ықпал ететiн болады.
Соңғы жылдардағы қоғам дамуының түбегейлі әлеуметтік-экономикалық
өзгерістері жеке тұлғаға ғана емес, тұтас қоғамға ықпалын тигізуде. Сол
себепті, қоғамның әлеуметтік-экономикалық негізін жақсарту үшін мемлекет
тарапынан реттеу әдістерін пайдалана білудің маңызы үлкен.
Денсаулық сақтауда мемлекеттік емес сектордың қалыптасып келе жатуына
байланысты нарықтық қатынастар жүйесіндегі денсаулық қорғаудың мәнін
анықтаудың маңызы зор.
Денсаулық сақтау саласын реформалаудағы мақсатпен міндеттерді
нақтылаудың экономикалық тетіктерін қалыптастыру - қазіргі кезеңнің ең
өзекті мәселесі. Қазіргі уақытқа дейін денсаулық көрсеткіштеріне ықпал
жасайтын негізгі факторлардың ауқымды мәселелері шешілмей келеді.
Тұрғындардың материалдық және мәдени қажеттіліктерінің
деңгейі жоғары болған сайын денсаулықтың жақсаруына деген талаптары да
артады. Сонымен қатар, мәдәниетті адамның қажеттілігі медициналық көмектің
сапасына да дәрігерлік тексерудің техникалық жақтарына да әсер етеді.
Медициналық қызмет көрсету нарығын дамыту өзге елдерден
ерекшеленеді, бүгінгі таңда нарықты жетілдіруде бірқатар мәселелер бар.
Қазақстанда денсаулық сақтау жүйесінің айырмашылықтарын ескере отырып,
көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын жоғарылатуға, медициналық
ұйымдардың қызметінің экономикалық тиімділігін көтеруге, медициналық қызмет
өндірісінің қаржылық тұрақтылығын жасауға, ынталандыруға байланыстықұрылған
мемлекеттік және нарықтық реттеуді үйлесімді қолдану керек.
1.3 Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу.
Денсаулық сақтау саласында басқару жүйесiн және менеджменттi
жетiлдiру тұтас алғанда, денсаулық сақтауды басқару органдарының атқарушы
функцияларын, олардың бөлiгiн медициналық қызметтердi мемлекеттiк өнiм
берушiлердiң дербестiгiн көтере отырып мемлекеттiк, мемлекеттiк емес және
қоғамдық ұйымдарға кезең-кезеңмен бере отырып, орталықсыздандыру
стратегиясы жалғасатын болады. Бiр уақытта кейбiр функцияны: мемлекет
кепiлдiк берген медициналық көмектi қаржыландыруды, дәрiлiк заттармен
қамтамасыз етудi, денсаулық сақтау саласында бақылауды орталықтандыру
қамтамасыз етiлетiн болады.
Денсаулық сақтау ұйымдарының автономиялығын және дербестiгiн
арттыру медициналық ұйымдарды акционерлiк қоғамдар мен шаруашылық
жүргiзу құқығындағы кәсiпорындарға кезең-кезеңмен ауыстыруды жалғастыру,
оның iшiнде денсаулық сақтау ұйымдарында қаржылық есептiлiктiң халықаралық
стандарттарын кезең-кезеңмен енгiзу. Қызылорда облысы бойынша денсаулық
сақтау саласын қаржыландыру денгейін келесі кесте арқылы көрсетеміз(Кесте
3).
Кесте 3 - Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру көздері
Денсаулық сақтауды 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж
қаржыландыру
көрсеткіштері
ІЖӨ - ден % 3.2 3.3 3.5 3.6
түріндегі Денсаулық
сақтаудың жалпы
шығындары (ДЖШ)
ҰЖШ-тен % түріндегі 7.5 7.7 9.6 13.4
денсаулық сақтауға
мемлекеттік шығыстар
ІЖӨ - ден % 2.1 2.2 2.1 2.3+
түріндегі денсаулық
сақтауға мемлекеттік
шығыстар
ДЖШ-тен % түріндегі 35.8 35.0 38.8 36.8
денсаулық сақтауға
жекеменшік шығыстар
Жан басына
шаққандағы
көрсеткіштер
Жан басына 28.85 34.81 32.76 40.87+
шаққандағы ДЖШ,
ағымдағы бағамен мың
теңге
*Ескерту- Деректер көздері: Статистика жөніндегі агенттік,
www.economywatch.com
Кестеден көріп отырғанымыздай Қызылорда облысы бойынша денсаулық
сақтау саласына бөлінген қаржы көлемі көрсетілген. Белгіленген мөлшер
облыстық 2008-2011 жылдарға арналып бекітілген индикативті жоспар негізінде
жүзеге асырылады. Сонымен Республиканың бюджеттен бөлінеген қаржы көлемі
жыл өткен сайын көбейгенін көреміз. Сол сияқты жергілікті бюджеттен
бөлінген қаржы көлемінің көбейгені байқалады. Демек жыл сайын денсаулық
сақтау саласын одан әрі жетілдіруге жағдайлар жасалған деуге болады.
Медициналық көмекті мемлекеттік қаржыландырудың альтернативасын
қалыптастыруға мүмкіндік бар. Бұл тұтынушылар құқығын қадағалауды, сапалы
өнімді пайдалануды, сондай-ақ сақтандырушылардың қаржылық жауапкершілігін
қамтамасыз ететін реттеуші құрлымның болуын талап етеді.Бұл жағдайда
медициналық сақтандырудың мемлекеттік жүйесін жеке жүйемен ауыстыру
ұсынылады. Керсінше жеке жүйе мемлекеттік жүйеге қосымша және сонымен
параллель қызмет ету керек. Мемлекеттік жүйе тұрғындардың табысы төмен
бөлігін қамтиды; жеке жүйе мемлекет тарапынан қаржылық көмексіз немесе
мәжбүр етусіз тұрғындардың бұл бөлігімен өз еркімен толық жұмыс істемейді.
Сонымен қатар пилоттық жобалар ретiнде өңiрлердiң дайындық шамасы
бойынша жекелеген заңды тұлға ретiнде жұмыс iстеп тұрған орталықтардың
базасында төрт дербес отбасылық орталық құру көзделуде. Осы пилоттық
жоспарды жарақтандыру республикалық бюджет қаражатының есебiнен, жұмыс
iстеуi - қосымша құрамдауышы бар БМСК-ке арналған тариф бойынша жоспарланып
отыр. БҰДСЖ-ны одан әрi дамыту шеңберiнде медициналық көмекке тең
қолжетiмдiлiк қамтамасыз етiлетiн болады.Денсаулық сақтау саласын дамытудың
2011-2015 жылдарға арналған Саламатты-Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы
бойынша бөлінген қаржы көлемі келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға
арналған Саламатты-Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы бойынша бөлінген
қаржы көлемі
Жылдар
бойынша
Осылайша, Бағдарлама шеңберiнде БМСК-ны дамыту үшiн мыналар
жоспарланған:
БМСК-ның және мамандандырылған көмектiң функцияларын, өкiлеттiктерiн
және қаржыландырылуын дәл анықтап айыру жөнiндегi нормативтiк құжаттарды
қайта қарау; амбулаториялық-емханалық ұйымдар мен медициналық
қызметтердi ұсынатын басқа да өнiм берушiлердiң арасында өзара қарым-
қатынастарды реттеу бойынша нормативтiк базаны әзiрлеудi және арнайы
оқытылған кадрларды даярлауды қоса алғанда, iшiнара қор иелену моделiн және
қызметiнiң нәтижелерiн бағалау ескерiле отырып тарифке қосымша құрамдауыш
енгiзу; медицина қызметкерлерiнiң уәждемелерiн көтеру тетiктерiн
жетiлдiру; дәрiгерлер мен орта медицина қызметкерлерiнiң сандық
арақатынасын оңтайлы деңгейге дейiн жеткiзiп, дәрiгер өкiлеттiгiнiң бiр
бөлiгiн мейiрбикелерге беру; жағымды кәсiби имидж жасау және
медициналық қызметтiң сапасын жақсарту мақсатында халықаралық талаптарға
сәйкес орта медициналық персоналдың рөлi мен әлеуетiн күшейту;
ІІ. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1 Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы.
Қызылорда облысы - Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан. 1938 жылдың
15 қаңтар күні Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында құрылған. Орталығы -
Қызылорда қаласы. Арал ауданы өзі аттас теңіз жағасында орналасқан.
Қызылорда облысының батысындағы ірі аудан. Жер көлемі - 56,3 мың шаршы
шақырым, аудан халқы – 68 382 адам, көп ұлтты. Орталығы - Арал қаласы. Ол
облыс орталығынан 448 шақырым жерде орналасқан. Аудан жері жазық-төбелі,
солтүстігін және солтүстік шығысын құмдар алып жатыр. Климаты - өте
континентті, құрғақ жауын-шашын өте аз түседі.
Қазалы ауданы – Қызылорда облысының батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан.
Жері 37 мың шаршы шақырым. Халқы – 68 777 адам. Аудан орталығы –
Жаңақазалы, қала типіндегі қыстақ. Қазалы ауданының жері құмды, сазды,
шөлді келген, жазық. Мұнда тұзды көлдер көп, олардың ең ірілері – Көкшекөл,
Қотанкөл. Құмды, сазды, сортаң топырақты өңірінде жусан, бұйырғын, кендір,
сексеуіл, тал бұта және т.б. өседі.
Қармақшы ауданы. Орталығы – Жосалы. Алып жатқан жер көлемі – 30,1
шаршы шақырым, аудан халқы – 45 355 адамды құрайды. Облыс орталығынан 147
шақырым солтүстік-батыста орналасқан. Аудан жері өте құрғақ, шөлейт өңірде
орналасқан. Өнеркәсіптен механикалық, нан-май зауыттары, рельс төсейтін,
поезд, автокөлік, құрылыс-жөндеу мекемелері жұмыс істейді.
Жалағаш ауданы. Облыстың орталық бөлігінде орналасқан. Жер көлемі –
23,1 мың шаршы шақырым. Халқы – 39 553 адам. Орталығы – Жалағаш, қала
типіндегі қыстақ. Қызылордадан 75 шақырымда орналасқан.
Шиелі ауданы. Шиелі ауданы облыстың оңтүстігіндегі қарт Қаратау мен
Сырдария өзенінің аралығында орналасқан. Аудан байтағының көлемі – 18,2 мың
шаршы шақырым. Ол Қызылорда қаласынан 128 шақырым жерде орналасқан. Аудан
жерінің солтүтік шығысын Қаратау жотасы алып жатыр, ал қалған бөлігі жазық
болып келеді. Пайдалы қазбалардан құрылыс материалдары: құм, саз кездеседі
және уран кені бар.
Жаңақорған ауданы. Қызылорда облысының оңтүстік шығысында орналасқан
әкімшілік аудан. Батысында аудан шекарасы Қызылқұм арқылы Өзбекстанмен
шектеседі. Облыс орталығынан 178 шақырым жерде ораналасқан.
Қызылорда облысында өндірістің дамуы және халықтың жұмыспен қамтамасыз
етілуі. Кез келген аймақтағы өндірістің дамуы мен жергілікті халықтың
жұмыспен қамтамасыз етілуі сол аймақтың әлеуметтік-экономикалық ахуалын
сипаттайды.
Қызылорда облысының орналасқан орны экономикасына біршама қолайлы.
Солтүстік батысында - Ақтөбе экономикалық облысы, солтүстігінде -
Қарағанды, шығысында - Оңтүстік Қазақстан, оңтүстігінде - Өзбекстан
Республикасымен шектеседі. Облыстың экономикалық жағдайы деп - оның
экономикасы мен әлеуметтік ахуалының даму факторларына қатысты жағдайы.
Оған мыналар жатады: экономикасы дамыған көршілес облыс, оларға алыс-жақын
орналасуы, облыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Химия және экология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қызылорда облысы бойынша жергілікті
халық денсаулығына мониторинг жасау
Орындаған: Қалмұрзаева Ұ.А. - Э - 10 – 1 оқу тобының студенті
Қабылдаған: Асқарова Г.Ш. - т.ғ.к., аға оқытушы
Қызылорда, 2013 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І. АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары 4-8
1.2Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
9-10
1.3Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу11-13
ІІ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ
МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы 14-17
2.2Қызылорда облысы тұрғындарының әлеуметтік жағдайы 18-24
2.3Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері 25-28
ҚОРЫТЫНДЫ 29-30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 31
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Адам табиғатпен физикалық және рухани үздіксіз
байланысқан, ол өз өмірін сақтап қалу үшін табиғатпен тұрақты қарым-
қатынаста болады. Адам өзі өмір сүретін ортада белсенді қызмет атқарады
және өзінен төменгі сатыдағы эволюциялық дамушылармен пассив түрде араласса
да, оларды өзіне үйретуге қадам жасайды. Адам мұндай қадамды мәдени түрдегі
үйрету арқылы орындайды. Адам өмір сүретін орта– биосфера, бірақ адам оның
жаратылысына қарсы өз қолымен көп әрекет етеді, бұл өз кезегінде биосфера
психикасына терең әсер етіп, оның тіршілігіндегі қалыптасқан тепе-теңдігін
бұзады. Нәтижесінде адам өмір сүретін орта – табиғат, жасанды күйге еніп,
соның салдарынан жойылуға бет бұруда. Адамзаттың табиғатты оның
заңдылықтарымен санаспай пайдалануы адамзаттың өзіне және оның өзі құрған
қоғамының тіршілігіне қатер туғызуда. Соңғы кездері статистикалық
мәліметтердің көрсетуі бойынша өнеркәсіптік өндірістер мен ғылыми-
техникалық прогрестің дамуына қарай адам денсаулығында болатын түрлі
өзгерістер көбейе түскен. Сондықтан кез келген әлеуметтік жүйе табиғи
ортамен сәйкестікте өмір сүруі қажет және өзінің еңбек заты мен табиғатты
пайдалану әдістерін, өзінің өндірісін табиғат мүмкіндіктеріне сай жүргізуі
шарт. Сонда табиғат та өз популяциясын және өмір салтын сол мүмкіндіктерге
үйретеді. Табиғатпен санаспай өмір сүру адамның өмір-тіршілігіне, әсіресе
денсаулығына көптеп әсер етіп, тіпті бұрын болмаған аурулардың пайда
болуына жағдай жасап отыр. Ал, адамзат үшін ең басты байлық – денсаулық
болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы адам денсаулығына әсер ететін
экологиялық факторларды оқып – зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қызылорда облысы бойынша жергілікті халық денсаулығының мониторингін
оқып – зерттеу;
- Қызылорда облысы тұрғындарының денсаулық көрсеткіштері негізінде
белгілеу.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, 4 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, 5 суреттен, 8 кестеден жинақталған.
Жұмыстың жалпы көлемі 31 бет, пайдаланылған әдебиеттер саны 4.
I. АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА
1.1 Адамның өмір сүру ортасының сапасы және адамзат аурулары
Денсаулық анықтамасы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ)
Уставында келесі түрде тұжырымдалған: Денсаулық дегеніміз – бұл тек
аурудың болмауы емес, ол толық физикалық, психологиялық және әлеуметтік
қолайлылық. Негізінен денсаулықты алты қыры бар деп, одан да толығырақ
қарастыруға болады: физикалық денсаулық, психикалық және интеллектуалды
денсаулық, жеке денсаулық, рухани денсаулық, эмоционалды денсаулық,
әлеуметтік денсаулық. Физикалық денсаулық келесі түсініктерден тұрады: адам
денесі қалай құрылған және қалай жұмыс жасайды, ешқандай дене аурулары жоқ,
ол жаттыққан немесе шыныққан.
Психикалық және интеллектуалды денсаулық – бұл психикалық аурудың және
кем ақылдылықтың болмауы. Психикалық денсаулық адамның жаңа білімді
қабылдауымен және қолдау қабілетімен, негізгі психикалық үдерістердің
күшімен және қозғалғыштығымен сипатталады.
Әлеуметтік денсаулық - бұл ең алдымен өзін қоғамның бір бөлшегі
ретінде түсіну, қоғамда және қоғам өмірінде өз жетістіктерін сезіну. Мұнда
өндірістік қатынас пен кәсіби сапаның орны анықталады. Бұл адамның
материалдық жағынан қажеттіліктерімен қамтамасыз етілуі, яғни оның жұмыс
істеуі, шеберлігі мен тәртібі. Адамды қоршаған ортаның төрт компонентін
бөліп көрсетуге болады. Оның үшеуі антропогендік факторлардың әсерінен
өзгерген табиғи орта болып табылады. Төртіншісі – тек адамзат қоғамына тән
әлеуметтік орта. Адамның денсаулығы оның өмір-тіршілігі өтетін қоршаған
ортасының, яғни тіршілік ортасының жай-күйіне тығыз байланысты. Адамның
тіршілік ортасы түсінігі, бұл - табиғи және қоғамдық түр ретінде
қалыптасуына мүмкіндік беретін табиғи және жасанды жағдайлар жиынтығы.
Демек, адамды қоршаған орта табиғи немесе жасанды орта болуы мүмкін.
Соған байланысты қоршаған ортаға әртүрлі анықтама беруге болады. Қоршаған
табиғи орта – адамның өміріне, тіршілік ету жағдайына және денсаулығына
әсер ететін табиғи компоненттердің жиынтығы. Қоршаған табиғи орта
компоненттеріне атмосфералық ауа, сулар, топырақ, жер асты байлықтары,
хайуанаттар және өсімдіктер әлемі жатады.
Қоршаған орта мен адамның өзара қарым – қатынасын зерттеуде екі
негізгі мәселені бөліп көрсетуге болады. Олар орта факторларының адамға
ықпал етуі және адамның қоршаған орта мен оның өзгерістеріне бейімделуі.
Адамның күнделікті тіршілігі қоршаған орта жағдайларымен тығыз
байланысты. Адамның тыныс алуы, тамақтануы, өсуі, дамуы табиғи орта
жағдайында өтеді. Сондықтан да адам тіршілік құрамының бір бөлшегі болып
есептеледі.
Адамның денсаулығына қоршаған табиғи орта жағдайларының әсері зор.
Адам үшін демалатын ауаның, күнделікті пайдаланатын ауыз судың, тағамның
таза болуының маңызы ерекше. Адамның мұқият ойланбай жасаған кейбір іс-
әрекеттері, мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан орта жағдайларының зиянды
өзгерістері, әсіресе соңғы кездері оның өзінің денсаулығына кері әсер
етуде. Мұндай жағдайлар әсіресе, Қазақстанда ерекше байқалады.
Қазіргі таңда ауыз су, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі үлкен мәселеге
айналып отыр. Өйткені, қоршаған ортаның ластануы өз кезегінде адамның
экологиялық таза азық - түлікпен қамтамасыз етілуіне көп кедергі жасайды.
Сусыз өмір жоқ деп айтып жатамыз. Шынында да барлық тірі ағзалар
секілді адам денесі де судан тұрады (эмбрионда – 97 (, жаңа туылған
нәрестеде – 77 (, үлкен адамда - 60 () және сусыз тіршілік етуі мүмкін
емес. Егер адам денесінен 6-8 ( суды жоғалтса, көңіл-күйі төмендейді, 10 (
ағзада өзгерістер пайда болады, 15-20 ( жоғалтулар байқалғанда адам өліп
кетуі де мүмкін.
Адамға қажетті су нормасы тәулігіне – 2-2,5-нан 5 л дейін. Американдық
ғалымдардың есептеулері бойынша, суды тұтыну құрылымы: ішу және тамақ
әзірлеуге – 5 (, дәретханадағы су толтыратын бөшкеде – 43 (, ванна және душ
– 34 (, ыдыстарды жуу – 6 (, кір жуу – 4 (, тұратын орынды жинауға қажетті
су – 3 (, басқа да қажеттіліктер – 5 (. Осындай қажеттіліктерді өтеу үшін
таза су керек. Ал қазіргі су көздерінің ластануы өз алдына бір үлкен
экологиялық мәселе. Су көздері бүгінде әбден ластанғаны сондай әлемдегі
кейбір ашық су көздері өлі суға айналған, пайдалануға мүлде жарамсыз.
Ластануға судың барлық санаттары жатады: мұхит, континенттік, жер асты
сулары. Ауыз судың сапасы халық денсаулығына әсер ететін бірден бір фактор.
ДДСҰ мәліметтері бойынша су сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн.
адам (көбінесе балалар) өледі, әртүрлі дәрежеде уланған немесе ауырған
адамдардың саны 500 млн-нан 1 млрд-қа дейін жетеді.
Ауыз су проблемасы Қызылорда облысын да айналып өтпейді. Облыс бойынша
ауыз судың сапасы Қызылорда қаласында өте нашар көрінеді. Ауыз су сапасының
өз дәрежесінде болмауынан ішек аурулары, түрлі жұқпалы аурулар, әсіресе
жаздыгүндері көп тіркеледі. Кейде сәбилердің өміріне қауіп төндіріп жататын
кездері де жиі болып тұрады.
Соңғы кездері адамның шаруашылық еңбегінің нәтижесінде қоршаған
ортаның ластануы жиі байқалуда. Атап айтқанда, қатты, сұйық және газ
тәрізді қалдықтардың атмосфера, гидросфера мен топырақ сияқты табиғи орта
компоненттеріне шектен тыс шығарылуы, қоршаған ортаға қажет емес шу, жылу,
сәуле шығаратын радиация, ультрадыбысты толқындар, діріл (вибрация) және
тағы сол сияқты физикалық факторлардың пайда болуынан қоршаған ортаның
физикалық-химиялық құрамы мен қасиеттерінің өзгеруі. Қоршаған ортаның
ластануы ластаушылар мөлшерінің санитарлық-гигиеналық нормативтерден асып
түсуімен сипатталады.
Қоршаған ортаның ластануы адамның физикалық денсаулығына, жүйке,
психикалық жағдайына, болашақ ұрпақтың денсаулығына көп әсер етеді.
Ғалымдардың есептеулері бойынша адамдардың денсаулық жағдайының 50-52 %-ы
- өмір сүру салтына, 20-25 %-ы – тұқым қуалау факторларына, 18-20 %-ы –
қоршаған орта жағдайларына, ал 7-12 % ғана денсаулық сақтау саласының
деңгейіне байланысты болады. Дегенмен, соңғы кездері адам денсаулығы мен
өмір-тіршілігіне қоршаған орта жағдайының анағұрлым көп әсер ететіні
байқалады. Әсіресе, антропогенді факторлар бұрын болмаған, жаңа техногенді
ауруларды туғызады.
Адамдарда кездесетін кейбір патологиялық аурулардың таралуына,
экологиялық факторлар тобының әсеріне бақылау жүргізгенде бірқатар
мәселелер нақтыланған. Мысалы, жүйке, қан айналыс жүйесінің, асқорыту
мүшелерінің патологиясына ішетін су сапасының төмендігі, атмосфераның ауыр
металдар мен мұнай өнімдері буымен ластануы едәуір әсер ететіні анықталған.
Қатерлі ісік ауруларының 75-80 %-ы химиялық заттардың (асбест, полициклді
көмірсулар, ауыр металдар) әсерінен пайда болады. Аяқ-қолдарының дамуы
тежелген, мүшелері жетілмеген сәбилердің туылуы, сәбилердің өлі туылуы мен
төтеннен іш тастаудың жиілігі ластанған ауадағы кейбір заттар мен дәрілік
препараттарға да байланысты. Олай болса, халық денсаулығына экологиялық
қауіп-қатерді азайту үшін қоршаған ортаны тазарту бағытындағы нақты істерге
шындап кірісу қажет.
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде әр түрлі
ластаушы заттар бірінші орын алады. Адамның іс-әрекеті нәтижесінде
биосфераға, оған тән емес 4 млн.-нан астам заттар шығарылады. Сонымен
қатар, жыл сайын қоршаған ортаға мыңдаған жаңа заттар шығарылады. Олардың
көпшілігі ксенобиотиктер (грек тілінен аударғанда хеnos -бөтен) адам мен
басқа да тірі ағзалар үшін бөтен заттар.
Аурулардың көбеюі сонымен қатар табиғи ортаның әр түрлі
трансформацияларымен, оның толық бұзылуы, өнеркәсіптік кешендерге, бір
типті тұрғын жерлерге, яғни үшінші табиғатқа айналуына байланысты. Соңғы
кездері табиғи және физика-химиялық тұрғыдан алғанда таза орта болса да,
қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдай ауру мен өлімнің артуына әкелетінін
өмір көрсетіп отыр. Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауы адамның
психологиялық күйі мен күйзелістік құбылыстар арқылы әсер етеді. 1-кестеде
халықтың өліміне әр түрлі аурулардың әсері көрсетілген.
1 - кестеден адамдардың мезгілсіз қайтыс болу себептері ең
алдымен қолайсыз табиғи және әлеуметтік факторлардан екенін көруге болады.
Ауру мен өлімнің қоршаған орта жағдайларына тәуелділігі жекелеген
мемлекеттер мен аймақтар мысалынан көрінеді.
ДДСҰ-ның мәліметтері бойынша жыл сайын дүниежүзінде шамамен 500 мың
адам пестицидтермен уланады және оның 5 мыңы өліммен аяқталады. Мұндай
құбылыстар әдетте үшінші әлем елдерінде жиі кездеседі. АҚІІІ-пен
салыстырғанда бұл елдерде улану 13 есе артық.
Американ ғалымдарының мәліметтері бойынша барлық қатерлі ісік
ауруларының 90 %-ы қоршаған ортаның қолайсыз әсеріне байланысты. ФРГ-де
соңғы 10 жылда қатерлі ісікпен ауыратындардың үлесі ер кісілерде 15-тен 23
%-ға дейін, ал әйелдерде 17-ден 25 %-ға дейін артқан. Аурулар индустриальды
және ластанған аудандарда жиі кездеседі.
1 - кесте. Әр түрлі аурулардың әсерінен болатын халық өлімінің
себептері
№ Аурулар Оның ішінде өлімнің себебі, %
Өмір сүруҚоршаған ортаТұқым Денсаулық
салты қуалаушы-лысақтау
қ
1 Жүрек аурулары 54 9 25 19
2 Қатерлі ісік 37 34 29 10
3 Жол-транспорттық 68 18 1 12
4 Атеросклероз 49 8 25 18
5 Диабет 26 0 68 18
6 Бауыр циррозы 70 9 18 3
7 Өзін-өзі өлтіру 60 35 2 3
8 Барлық күтпеген 51 31 4 14
қолайсыз
жағдайлар
9 Орташа алғанда 48 16 25 11
Балалардың жалпы ауруларына әсер ететін күшті фактор көміртегі тотығы
мен шу болып табылады. Ғалымдардың мәліметтері бойынша СО-ның мөлшері 6,5-
тен 12 ШРК-ға көтерілуі балалар ауруларының 2 есе, ал акустикалық
қолайсыздықтың 8-ден 20 %-ға жоғарылауы - 1,4 есеге артуына әкеледі.
Арал аймағы экологиялық апат аймағы болып табылады. Бұл аймақ аурулар
мен өлімдердің жоғары болуымен сипатталады. Мысалы, Қарақалпақстанда
(Өзбекстан) балалар өлімінің жиілігі туылған әр мың балаға 87-ден келеді,
ал Скандинавия елдерінде 7-8, Жапонияда - 5. Бұрынғы КСРО-да 80-жылдардың
соңында орташа балалар өлімінің жиілігі 24-25 болған.
Арал өңіріндегі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың қауіпті зардабы адам
денесіне енген дәрінің сауықтыру әсерін жойып жіберетіні байқалған. Мысалы,
өкпе ауруына қарсы алдын ала вакцина еккенде, оның тиімді әсері болмайтыны
жөнінде фактілер бар. Сол сияқты сүзек, қызылша және басқа жұқпалы
ауруларға қарсы жас балаларға вакцина еккенде олардың бойында иммунитет
пайда болмайтыны байқалып жүр. Адам ағзасындағы иммундық қорғаныс жүйесінің
төмендеуі орасан қауіпті екені белгілі. Дәрігерлер оны Экологиялық СПИД
деп атайды.
Ағзаларға қолайсыз әсер ететін және ауруларға әкеліп
соқтыратын заттарды төмендегідей топтарға бөліп көрсетуге болады:
1. Канцерогендер (латын тілінен аударғанда cancir - рак, генезис
-шығу тегі) қатерлі ісіктер туғызады. Қазіргі уақытта шамамен
500 канцерогенді заттардың түрлері белгілі. Олардың ішіндегі ең күштілеріне
бенз(а)пирен және т.б. полициклді ароматтық көмірсулар,
ультракүлгін сәулелер, радиоактивті изотоптар, эноксидті смолалар,
нитриттер, нитрозаминдер, асбест және т.б. жатады;
2. Мутагендер (латын тілінен аударғанда mutasio - өзгеру) –
хромосомалар саны мен құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оларға:
рентген сәулелері, гамма-сәулелер, нейтрондар, колхицин, кейбір вирустар
және т.б. жатады;
3. Тератогендер (грек тілінен аударғанда teras, teralos - құбыжық) -
жеке дамуда кемістіктерге, кемтарлықтардың пайда болуына әкелетін заттар.
Тератогендерге әсер ететін мөлшерінен артып кететін кез келген фактор
жатады. Көбінесе тератогендерге мутагендер, сондай-ақ пестицидтер,
тыңайтқыштар, шу және т.б. ластаушылар жатады.
1.2 Денсаулық сақтау қызметінің экономикалық көрсеткіштерін талдау
Қызылорда облысының медицина саласы айтарлықтай оң өзгерістерге түсіп,
өркендеудің жолына бет бұрды. Бұл ретте елімізде Бірыңғай ұлттық денсаулық
сақтау жүйесінің енгізілгені жақсы жаңалықтарға серпін беріп отыр. Осының
арқасында науқас кісілердің күрделі оталар жасай алатын дәрігрлер мен емдеу
орындарын өзі таңдауына мүмкіндік туды. Салада емдеудің жаңа тәсілдері
пайда бола бастады. 2011 жылы Сыр өңірінің денсаулық сақтау саласында да
көптеген оң өзгерістер орын алды. Бүгінгі таңда облыстық кардиологиялық
орталық ауруларға коронация жасап қоймайды, сонымен бірге күрделі қан –
тамырлар оталарын да орындай беретін болды. Біздің облысымызда халыққа
медициналық қызмет көрсетуде 216 емдеу алдын алу ұйымдары жұмыс атқарса, 13
жеке медицина ұйымдары бар. Ел тәуелсіздігінің 20 жылдығы тойланған
былтырғы жылдың қорытындысы бойынша, облыстың денсаулық сақтау саласы да өз
межелеріне жете білді. 2011 жылы саланы қаржыландыруға 23,9 млрд теңге
қаралып, 30,7 пайызға өсті. Тұрғындарды жоғары мамандандырылған медициналық
көмекпен қамтамасыз етуге 84,9 млн теңге бөлініп, 34,4 пайыз артты.
Емдеудің алдын алу ұйымдарының материалдық-техникалық базасын толықтыру,
халыққа көрсетілген медициналық көмектің сапасын арттыру мақсатында
Қызылорда қаласындағы бір ауысымда 500 келуші қабылдайтын қалалық емхана,
200 төсектік перинатальдық орталықтың құрылыстары аяқталып, 2012 жылдың
алғашқы айында пайдалануға беріледі деп күтілуде. Былтыр облыстық бюджеттің
есебінен облыстың 4 елді мекенінде фельдшерлік-акушерлік пункт, Қармақшы
ауданындағы Төретам кентінде ауылдық емханасын салуға және Қармақшы
ауданындағы емханаға ғимарат сатып алуға қаржы бөлініп, толығымен іске
асырылды.
Әрбiр адамның денсаулығы оның толыққанды тiршiлiк етуiн ғана емес,
сонымен қатар оның мүмкiндiктерiнiң әлеуетiн анықтайтын факторға айналып
отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейi өз кезегiнде, елдiң әлеуметтiк-
экономикалық, мәдени және индустриялық даму шамасын айқындайды. Медициналық
көмек көрсетудiң қолжетiмдiлiгiн, уақтылылығын, сапасы мен сабақтастығын
қамтамасыз етуге қызмет ететiн бiрыңғай дамыған, әлеуметтiк бағдарланған
жүйенi бiлдiретiн денсаулық сақтау саласы халық әл-ауқатының орнықты және
тұрақты өсуi тұрғысынан алғанда республикадағы негiзгi басымдықтардың бiрi
болып табылады.
Медициналық қызметтердiң сапасы кешендi ұғым болып табылады және ол
көптеген көлемдi себептерге байланысты, олардың iшiнде медициналық
ұйымдардың материалдық-техникалық жарақталуын, клиникалық мамандардың
кәсiби деңгейiн және оны арттыруға деген уәждемесiнiң болуын, медициналық
көмектi ұйымдастыру мен көрсету үдерiстерiн басқарудың қазiргi заманғы
технологияларын енгiзудi, медициналық көмекке ақы төлеудiң тиiмдi әдiстерiн
енгiзудi бөлек атап өткен жөн. Медициналық қызметтердiң сапасын басқаруды
жетiлдiру Қазақстанның денсаулық сақтау саласын 2020 жылға дейiн
стратегиялық дамыту аясында маңызды орын алады.
2010 жылғы Жолдауда Президент таяу онжылдыққа нақты мiндеттер қойды.
Оның iшiнде Нұрсұлтан Әбiшұлы Саламатты өмiр салты мен адамның өз
денсаулығы үшiн ынтымақты жауапкершiлiгi қағидаты - мiне, осылар денсаулық
сақтау саласындағы және халықтың күнделiктi тұрмысындағы мемлекеттiк
саясаттың ең басты мәселесi болуы тиiс екендiгiн атап көрсеттi.
Халық денсаулығының қазiргi жағдайына және Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтау жүйесiне жүргiзiлген талдау негiзiнде Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарға
арналған Саламатты Қазақстан мемлекеттiк бағдарламасының стратегиялық
басым бағыттары және iске асыру тетiктерi айқындалды.
Бағдарламаны iске асыру медициналық қызмет көрсетудiң шығыны аз
нысандарына өту үшiн жағдай жасау, саланың профилактикалық бағыттылығын
қамтамасыз ету, медициналық көмектiң қолжетiмдiлiгi мен сапасының деңгейiн
арттыру арқылы денсаулық сақтау жүйесiн қарқынды дамытуға, арнайы
әлеуметтiк қызметтердi енгiзуге, сондай-ақ халықтың өзiн-өзi сақтау мiнез-
құлқының дәйектемесi, медицина персоналының кәсiптiк және жеке өсуi,
денсаулық сақтау жүйесiн қоғамның қазiргi талаптарына және нарықтық
жағдайларына бейiмдеу үшiн жағдай жасауға ықпал ететiн болады.
Соңғы жылдардағы қоғам дамуының түбегейлі әлеуметтік-экономикалық
өзгерістері жеке тұлғаға ғана емес, тұтас қоғамға ықпалын тигізуде. Сол
себепті, қоғамның әлеуметтік-экономикалық негізін жақсарту үшін мемлекет
тарапынан реттеу әдістерін пайдалана білудің маңызы үлкен.
Денсаулық сақтауда мемлекеттік емес сектордың қалыптасып келе жатуына
байланысты нарықтық қатынастар жүйесіндегі денсаулық қорғаудың мәнін
анықтаудың маңызы зор.
Денсаулық сақтау саласын реформалаудағы мақсатпен міндеттерді
нақтылаудың экономикалық тетіктерін қалыптастыру - қазіргі кезеңнің ең
өзекті мәселесі. Қазіргі уақытқа дейін денсаулық көрсеткіштеріне ықпал
жасайтын негізгі факторлардың ауқымды мәселелері шешілмей келеді.
Тұрғындардың материалдық және мәдени қажеттіліктерінің
деңгейі жоғары болған сайын денсаулықтың жақсаруына деген талаптары да
артады. Сонымен қатар, мәдәниетті адамның қажеттілігі медициналық көмектің
сапасына да дәрігерлік тексерудің техникалық жақтарына да әсер етеді.
Медициналық қызмет көрсету нарығын дамыту өзге елдерден
ерекшеленеді, бүгінгі таңда нарықты жетілдіруде бірқатар мәселелер бар.
Қазақстанда денсаулық сақтау жүйесінің айырмашылықтарын ескере отырып,
көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын жоғарылатуға, медициналық
ұйымдардың қызметінің экономикалық тиімділігін көтеруге, медициналық қызмет
өндірісінің қаржылық тұрақтылығын жасауға, ынталандыруға байланыстықұрылған
мемлекеттік және нарықтық реттеуді үйлесімді қолдану керек.
1.3 Денсаулық сақтау саласын басқаруды жақсартудағы қаржылық реттеу.
Денсаулық сақтау саласында басқару жүйесiн және менеджменттi
жетiлдiру тұтас алғанда, денсаулық сақтауды басқару органдарының атқарушы
функцияларын, олардың бөлiгiн медициналық қызметтердi мемлекеттiк өнiм
берушiлердiң дербестiгiн көтере отырып мемлекеттiк, мемлекеттiк емес және
қоғамдық ұйымдарға кезең-кезеңмен бере отырып, орталықсыздандыру
стратегиясы жалғасатын болады. Бiр уақытта кейбiр функцияны: мемлекет
кепiлдiк берген медициналық көмектi қаржыландыруды, дәрiлiк заттармен
қамтамасыз етудi, денсаулық сақтау саласында бақылауды орталықтандыру
қамтамасыз етiлетiн болады.
Денсаулық сақтау ұйымдарының автономиялығын және дербестiгiн
арттыру медициналық ұйымдарды акционерлiк қоғамдар мен шаруашылық
жүргiзу құқығындағы кәсiпорындарға кезең-кезеңмен ауыстыруды жалғастыру,
оның iшiнде денсаулық сақтау ұйымдарында қаржылық есептiлiктiң халықаралық
стандарттарын кезең-кезеңмен енгiзу. Қызылорда облысы бойынша денсаулық
сақтау саласын қаржыландыру денгейін келесі кесте арқылы көрсетеміз(Кесте
3).
Кесте 3 - Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру көздері
Денсаулық сақтауды 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж
қаржыландыру
көрсеткіштері
ІЖӨ - ден % 3.2 3.3 3.5 3.6
түріндегі Денсаулық
сақтаудың жалпы
шығындары (ДЖШ)
ҰЖШ-тен % түріндегі 7.5 7.7 9.6 13.4
денсаулық сақтауға
мемлекеттік шығыстар
ІЖӨ - ден % 2.1 2.2 2.1 2.3+
түріндегі денсаулық
сақтауға мемлекеттік
шығыстар
ДЖШ-тен % түріндегі 35.8 35.0 38.8 36.8
денсаулық сақтауға
жекеменшік шығыстар
Жан басына
шаққандағы
көрсеткіштер
Жан басына 28.85 34.81 32.76 40.87+
шаққандағы ДЖШ,
ағымдағы бағамен мың
теңге
*Ескерту- Деректер көздері: Статистика жөніндегі агенттік,
www.economywatch.com
Кестеден көріп отырғанымыздай Қызылорда облысы бойынша денсаулық
сақтау саласына бөлінген қаржы көлемі көрсетілген. Белгіленген мөлшер
облыстық 2008-2011 жылдарға арналып бекітілген индикативті жоспар негізінде
жүзеге асырылады. Сонымен Республиканың бюджеттен бөлінеген қаржы көлемі
жыл өткен сайын көбейгенін көреміз. Сол сияқты жергілікті бюджеттен
бөлінген қаржы көлемінің көбейгені байқалады. Демек жыл сайын денсаулық
сақтау саласын одан әрі жетілдіруге жағдайлар жасалған деуге болады.
Медициналық көмекті мемлекеттік қаржыландырудың альтернативасын
қалыптастыруға мүмкіндік бар. Бұл тұтынушылар құқығын қадағалауды, сапалы
өнімді пайдалануды, сондай-ақ сақтандырушылардың қаржылық жауапкершілігін
қамтамасыз ететін реттеуші құрлымның болуын талап етеді.Бұл жағдайда
медициналық сақтандырудың мемлекеттік жүйесін жеке жүйемен ауыстыру
ұсынылады. Керсінше жеке жүйе мемлекеттік жүйеге қосымша және сонымен
параллель қызмет ету керек. Мемлекеттік жүйе тұрғындардың табысы төмен
бөлігін қамтиды; жеке жүйе мемлекет тарапынан қаржылық көмексіз немесе
мәжбүр етусіз тұрғындардың бұл бөлігімен өз еркімен толық жұмыс істемейді.
Сонымен қатар пилоттық жобалар ретiнде өңiрлердiң дайындық шамасы
бойынша жекелеген заңды тұлға ретiнде жұмыс iстеп тұрған орталықтардың
базасында төрт дербес отбасылық орталық құру көзделуде. Осы пилоттық
жоспарды жарақтандыру республикалық бюджет қаражатының есебiнен, жұмыс
iстеуi - қосымша құрамдауышы бар БМСК-ке арналған тариф бойынша жоспарланып
отыр. БҰДСЖ-ны одан әрi дамыту шеңберiнде медициналық көмекке тең
қолжетiмдiлiк қамтамасыз етiлетiн болады.Денсаулық сақтау саласын дамытудың
2011-2015 жылдарға арналған Саламатты-Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы
бойынша бөлінген қаржы көлемі келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - Денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға
арналған Саламатты-Қазақстан мемлекеттік бағдарламасы бойынша бөлінген
қаржы көлемі
Жылдар
бойынша
Осылайша, Бағдарлама шеңберiнде БМСК-ны дамыту үшiн мыналар
жоспарланған:
БМСК-ның және мамандандырылған көмектiң функцияларын, өкiлеттiктерiн
және қаржыландырылуын дәл анықтап айыру жөнiндегi нормативтiк құжаттарды
қайта қарау; амбулаториялық-емханалық ұйымдар мен медициналық
қызметтердi ұсынатын басқа да өнiм берушiлердiң арасында өзара қарым-
қатынастарды реттеу бойынша нормативтiк базаны әзiрлеудi және арнайы
оқытылған кадрларды даярлауды қоса алғанда, iшiнара қор иелену моделiн және
қызметiнiң нәтижелерiн бағалау ескерiле отырып тарифке қосымша құрамдауыш
енгiзу; медицина қызметкерлерiнiң уәждемелерiн көтеру тетiктерiн
жетiлдiру; дәрiгерлер мен орта медицина қызметкерлерiнiң сандық
арақатынасын оңтайлы деңгейге дейiн жеткiзiп, дәрiгер өкiлеттiгiнiң бiр
бөлiгiн мейiрбикелерге беру; жағымды кәсiби имидж жасау және
медициналық қызметтiң сапасын жақсарту мақсатында халықаралық талаптарға
сәйкес орта медициналық персоналдың рөлi мен әлеуетiн күшейту;
ІІ. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА МОНИТОРИНГТІК ТАЛДАУ
2.1 Қызылорда облысы аумағының экологиялық жағдайы.
Қызылорда облысы - Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан. 1938 жылдың
15 қаңтар күні Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында құрылған. Орталығы -
Қызылорда қаласы. Арал ауданы өзі аттас теңіз жағасында орналасқан.
Қызылорда облысының батысындағы ірі аудан. Жер көлемі - 56,3 мың шаршы
шақырым, аудан халқы – 68 382 адам, көп ұлтты. Орталығы - Арал қаласы. Ол
облыс орталығынан 448 шақырым жерде орналасқан. Аудан жері жазық-төбелі,
солтүстігін және солтүстік шығысын құмдар алып жатыр. Климаты - өте
континентті, құрғақ жауын-шашын өте аз түседі.
Қазалы ауданы – Қызылорда облысының батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан.
Жері 37 мың шаршы шақырым. Халқы – 68 777 адам. Аудан орталығы –
Жаңақазалы, қала типіндегі қыстақ. Қазалы ауданының жері құмды, сазды,
шөлді келген, жазық. Мұнда тұзды көлдер көп, олардың ең ірілері – Көкшекөл,
Қотанкөл. Құмды, сазды, сортаң топырақты өңірінде жусан, бұйырғын, кендір,
сексеуіл, тал бұта және т.б. өседі.
Қармақшы ауданы. Орталығы – Жосалы. Алып жатқан жер көлемі – 30,1
шаршы шақырым, аудан халқы – 45 355 адамды құрайды. Облыс орталығынан 147
шақырым солтүстік-батыста орналасқан. Аудан жері өте құрғақ, шөлейт өңірде
орналасқан. Өнеркәсіптен механикалық, нан-май зауыттары, рельс төсейтін,
поезд, автокөлік, құрылыс-жөндеу мекемелері жұмыс істейді.
Жалағаш ауданы. Облыстың орталық бөлігінде орналасқан. Жер көлемі –
23,1 мың шаршы шақырым. Халқы – 39 553 адам. Орталығы – Жалағаш, қала
типіндегі қыстақ. Қызылордадан 75 шақырымда орналасқан.
Шиелі ауданы. Шиелі ауданы облыстың оңтүстігіндегі қарт Қаратау мен
Сырдария өзенінің аралығында орналасқан. Аудан байтағының көлемі – 18,2 мың
шаршы шақырым. Ол Қызылорда қаласынан 128 шақырым жерде орналасқан. Аудан
жерінің солтүтік шығысын Қаратау жотасы алып жатыр, ал қалған бөлігі жазық
болып келеді. Пайдалы қазбалардан құрылыс материалдары: құм, саз кездеседі
және уран кені бар.
Жаңақорған ауданы. Қызылорда облысының оңтүстік шығысында орналасқан
әкімшілік аудан. Батысында аудан шекарасы Қызылқұм арқылы Өзбекстанмен
шектеседі. Облыс орталығынан 178 шақырым жерде ораналасқан.
Қызылорда облысында өндірістің дамуы және халықтың жұмыспен қамтамасыз
етілуі. Кез келген аймақтағы өндірістің дамуы мен жергілікті халықтың
жұмыспен қамтамасыз етілуі сол аймақтың әлеуметтік-экономикалық ахуалын
сипаттайды.
Қызылорда облысының орналасқан орны экономикасына біршама қолайлы.
Солтүстік батысында - Ақтөбе экономикалық облысы, солтүстігінде -
Қарағанды, шығысында - Оңтүстік Қазақстан, оңтүстігінде - Өзбекстан
Республикасымен шектеседі. Облыстың экономикалық жағдайы деп - оның
экономикасы мен әлеуметтік ахуалының даму факторларына қатысты жағдайы.
Оған мыналар жатады: экономикасы дамыған көршілес облыс, оларға алыс-жақын
орналасуы, облыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz