Күкірт.Күкірт қышқылы

Кіріспе
Күкірт – кең таралған элемент; табиғатта бос күйінде де, химиялық қосылыс түрінде де кездеседі. Ең көп таралған кендері: темір, немесе күкіртті, колчедан (пирит) ҒеS2, мысты колчедан (халькопирит) CuFeS2, қорғасын жалтыры (галенит) PbS, мырыш алдамшысы ZnS, киноварь HgS. Көп таралған табиғи сульфаттар: мирабилит Na2SO4•10H2O, ғаныш CaSO4• 2H2O, ангидрит CaSO4, ащы тұз MgSO4 •7H2O. Сульфаттардың басым көпшілігі теңіздер мен мұхит суында еріген.
Күкірт қоспа ретінде әртүрлі органикалық және минералды қосылыстардың, көмірдің, мұнай мен табиғи газдың құрамына енеді.
Күкірт барлық тірі организмдегі белоктардың, аминқышқылдары- цистин және метиониннің, В1 витаминінің және инсулин гормонының құрамына енеді. Ол жетіспеген жағдайда қойдың жүні баяу өсетіндігі, ал құстардың қауырсыны нашарлайтыны байқалған.
Жер қыртысында күкірт металдардың сульфидтері түрінде болған. Су мен көмір қышқыл газының әсерінен осы қосылыстардан күкіртті сутек бөлінеді:
CaS+H2O+CO2=CaCO3+H2S
Күкіртті сутек ауадағы оттегімен жеңіл тотығады:
2H2S+O2=2H2O+2S+126 ккал
Әсіресе бұл процесс күкіртбактерияның қатысуы кезінде жақсы жүреді, онда мұның нәтижесінде өмір сүрген қажетті энергия алынады. Осы тұста бөлінетін күкірт олардың денесінде жиналады:
SO2+2H2S=2H2O+3S
Табиғатта оттек жоқ болғанда немесе оның мөлшері жетіспегенде күкірт жинақталады. Оттек жеткілікті болғанда күкірттің тотығуы күкірт қышқылының түзілуі арқылы жүреді:
2S+2H2O+3O2=2H2SO4+251 ккал
Күкірт қышқылы жер қыртысында кездесетін және суда болатын тұздармен өзара әрекеттесуге түсіп, сульфаттар түзеді, мысалы:
CaCO3+H2SO4=CaSO4+H2O+CO2
Алынатын сульфаттардың басым көпшілігі өзен суында әкетіліп, теңізге жеткізіледі, соңғылар кепкенде әртүрлі күкіртті қышқыл тұздарының қабаты пайда болады, олардың арасындағы бастысы ғаныш CaSO4•2H2O. Сульфаттардың түзілуі ауадағы оттекпен сульфидтердің тікелей тотығуы кезінде де жүреді.
Жер қыртысындағы күкірттің түрлену процесінде биосфераның рөлі ерекше. Сульфаттармен бірге жиналатын органикалық қосылыстар жоғары температура кезінде оларды сульфидтерге дейін тотықсыздандырады, мысалы:
CaSO4+CH4=CaS+CO2+2H2O
Өсімдіктер жер қыртысынан сульфаттарды сорып алады, ондағы күкірт белокты құрауға жұмсалады. Өсімдіктегі белоктық заттарды ішінара жануарлар сіңіреді. Өсімдік және жануарлар организмдері өлгенде олардың белоктық заттары ыдырайды да күкірт күкіртті сутек түрінде бөлінеді.
Курстық жұмыстың мақсаты:Күкірт,күкірт қышқылы, және оның қосылыстарының қасиеттерімен,пероидтық жүйедегі орнымен танысу.Күкірттің табиғаттағы манызын,қажеттілігін білу.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887
2. Бродский А.К. жалпы экологияның қысқаша курсы. Алматы: Ғлым, 1998.
3. Жумадалиева С., Баешов А., ЖарменовА. Қоршаған орта химиясы. Алматы,1998.
4. Баимбетов Н.С. Правовые основы экологической экспертизы в РК. Алматы: Қазақ университеті, 2001.
5. Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995.
6. Руководства по оценке воздействия промышленности на окружающую среду и природаохранные критерии при размещении предприятий:Программа ООН по окружающей среде. Новосибирск:ГПГБ СО АН СССР, 1989.
7. Ә.Бейсенбаева, А.Самақова, Т.Есболов, Ж.Шілдебаев «Экология және табиғатты тиімді пайдалану».
8. Ғ.Сағымбаев. «Экология негіздері».
9. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозматаева «Экология».
10. Денсаулық журналы.
11. Арустамов Э.А. и др. Экологические основы природопользования. Москва,2001.
12. Федоров А.И, Никольская А.Н. Практикум по экологи. Москва: Гумм.изд. центр Владос,2001.
13. Одум Ю.М. Экология 2х томах М.Мир, 1986г.
14. Петров В.В Экологическое право Россия// Москва Изд. ВЕК 1996г
15. Баешов Ә., Айтбаев Н., Қышқыл
16.Элементтер химиясы.Тапалова А.С Оқу- әдістемелік кешен.-Астана: «Сарыарқа»баспасы ,-2011.-424б
16. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының химиясы. Тапалова А.С Оқу- әдістемелік кешен.-Астана: «Сарыарқа»баспасы ,-2011.-240б

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

II.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1Күкірт.Алынуы,құрылысы,қасиеттер і,қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ..
...

2.2.Күкіртті
сутек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.3.Күкірт оксидтері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.4. Күкірт (IV, VI) қышқылдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...

III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Күкірт – кең таралған элемент; табиғатта бос күйінде де, химиялық
қосылыс түрінде де кездеседі. Ең көп таралған кендері: темір, немесе
күкіртті, колчедан (пирит) ҒеS2, мысты колчедан (халькопирит) CuFeS2,
қорғасын жалтыры (галенит) PbS, мырыш алдамшысы ZnS, киноварь HgS. Көп
таралған табиғи сульфаттар: мирабилит Na2SO4·10H2O, ғаныш CaSO4· 2H2O,
ангидрит CaSO4, ащы тұз MgSO4 ·7H2O. Сульфаттардың басым көпшілігі теңіздер
мен мұхит суында еріген.
Күкірт қоспа ретінде әртүрлі органикалық және минералды
қосылыстардың, көмірдің, мұнай мен табиғи газдың құрамына енеді.
Күкірт барлық тірі организмдегі белоктардың, аминқышқылдары- цистин
және метиониннің, В1 витаминінің және инсулин гормонының құрамына енеді. Ол
жетіспеген жағдайда қойдың жүні баяу өсетіндігі, ал құстардың қауырсыны
нашарлайтыны байқалған.
Жер қыртысында күкірт металдардың сульфидтері түрінде болған. Су мен
көмір қышқыл газының әсерінен осы қосылыстардан күкіртті сутек бөлінеді:
CaS+H2O+CO2=CaCO3+H2S
Күкіртті сутек ауадағы оттегімен жеңіл тотығады:
2H2S+O2=2H2O+2S+126 ккал
Әсіресе бұл процесс күкіртбактерияның қатысуы кезінде жақсы жүреді, онда
мұның нәтижесінде өмір сүрген қажетті энергия алынады. Осы тұста бөлінетін
күкірт олардың денесінде жиналады:
SO2+2H2S=2H2O+3S
Табиғатта оттек жоқ болғанда немесе оның мөлшері жетіспегенде күкірт
жинақталады. Оттек жеткілікті болғанда күкірттің тотығуы күкірт қышқылының
түзілуі арқылы жүреді:
2S+2H2O+3O2=2H2SO4+251 ккал
Күкірт қышқылы жер қыртысында кездесетін және суда болатын тұздармен
өзара әрекеттесуге түсіп, сульфаттар түзеді, мысалы:
CaCO3+H2SO4=CaSO4+H2O+CO2
Алынатын сульфаттардың басым көпшілігі өзен суында әкетіліп, теңізге
жеткізіледі, соңғылар кепкенде әртүрлі күкіртті қышқыл тұздарының қабаты
пайда болады, олардың арасындағы бастысы ғаныш CaSO4·2H2O. Сульфаттардың
түзілуі ауадағы оттекпен сульфидтердің тікелей тотығуы кезінде де жүреді.
Жер қыртысындағы күкірттің түрлену процесінде биосфераның рөлі
ерекше. Сульфаттармен бірге жиналатын органикалық қосылыстар жоғары
температура кезінде оларды сульфидтерге дейін тотықсыздандырады, мысалы:
CaSO4+CH4=CaS+CO2+2H2O
Өсімдіктер жер қыртысынан сульфаттарды сорып алады, ондағы күкірт
белокты құрауға жұмсалады. Өсімдіктегі белоктық заттарды ішінара жануарлар
сіңіреді. Өсімдік және жануарлар организмдері өлгенде олардың белоктық
заттары ыдырайды да күкірт күкіртті сутек түрінде бөлінеді.
Курстық жұмыстың мақсаты:Күкірт,күкірт қышқылы, және оның қосылыстарының
қасиеттерімен,пероидтық жүйедегі орнымен танысу.Күкірттің табиғаттағы
манызын,қажеттілігін білу.

Күкірттің алынуы
Таза күкіртті алу көздері: табиғаттың таза сап кеніштері, коксті
газдардағы күкіртті және күкіртсутек газдары, сол сияқты мұнай өңдеудегі
(мұнай крекинг) газ. Сондай-ақ, күкіртті табиғи қалдықтар мен сульфидті
кенді өртегендегі газдар.
Таза табиғи күкіртті бірге жүрген қоспалардан алдын ала тазартады.
Мұнан кейін оны сұйық немесе газды күйге айналдырады (термиялық әдіс)
немесе бумен, аса қыздырылған сумен балқытады (автоклавты балқыту).
Күкіртті химиялық жолмен алады:
- белсенділенген көмір арқылы ауамен күкіртсутек қоспасын жіберген
кезде:
2H2S+O2=2H2O+2S,
мұнда бөлінетін күкірт көмірде адсорбцияланады, ал одан оны
көпкүкіртті аммониймен (NH4)2Sn бөліп алады;
- жоғары температура кезінде күкіртті газды көмірмен тотықсыздандырғанда:
SO2+С=СO2 +S
- күкіртсутекті және күкіртті қышқылдардың ерітінділерін бірге қосқанда:
Н2SO3+2H2S=3H2O+3S
Сол сияқты күкіртті шахталы пеште пиритті қыздыру (6000С жоғары)
жолмен де алады. Мұндай температурада пирит ыдырайды:
ҒеS2(ҒеS+S
Бос түріндегі күкірт-сары түсті омырылғыш қатты зат, диэлектрик, яғни
ток өткізбейді. Күкірт молекуласында 8 атом бар және сақиналы формада
болады. күкірт буы, арасында S8, S6, S4 және S2 түрінде кездесетін
молекулалардан тұрады. Жоғары температура (12000С) тұсындағы күкірттің буы
негізінен екі атомдық молекуладан S2 тұрады. Күкірт жылуды нашар өткізеді;
суда мүлдем ерімейді. Бензолда, толуолда, бензинде, спиртте, эфирде және
хлороформда біршама ерімтал. Күкірткөміртекте, фенолда, анилинде және
қалайының тетрахлоридінде жақсы ериді.
Күкірттің бірнеше аллотропиялық түрөзгерістері бар:
- ромбалық (октаэдрлық) күкірт;
- моноклиндік (призмалық) күкірт;
- пластикалық (аморфты) күкірт.
Ромбалық күкірт табиғатта кездеседі; ол октаэдралық формадағы сары
түсті кристалдық зат. Ол 112,80С температурада балқиды да 95,50С кезінде
тұрақты күйде болады.
95,50С температурадан жоғары күкірттің тұрақты түрі моноклинді, ол
қою-сары түсті ұзын ине тәрізді кристалдар. Күкірттің осы формасы
энантиотропиялық қатынаста болады.
Егер балқыған және қайнауға дейін қыздырылған күкіртті өте тез
(салқын суға құю арқылы) суытса, онда ол едәуір тез қатайып, жартылай
мөлдір, жұмсақ қоңыр түсті серпімді массаға айналады. Оның мұндай
түрөзгерісін пластикалық күкірт деп атайды, ол тұрақсыз және ақырында
ромбалық күкіртке айналады.
Температураның жоғарылауымен күкірт молекуласының атомдық құрамы
өзгереді: төменгі температурада оның құрамы S8 формуласымен өрнектеледі, ал
5000С- S6, 10000С- S2.
Күкірттің буын 17000С дейін және одан да жоғары қыздырған кезде S2
молекуласы жекеленген атомдарға диссоциацияланады.
Күкірт – типтік бейметалл, ол электртерістілігі бойынша галогендер,
оттек және азоттан кейін тұрады және олармен тотығады.
Күкірт жай және күрделі заттармен қызу әрекеттеседі. Ол химиялық
реакцияларда тотықтырғыш ретінде де, тотықсыздандырғыш ретінде де бола
алады. Тотықтырғыш рөліндегі күкірт -2 тотығу дәрежесін көрсетеді. Күкірт
+2, +4, +6 тең тотығу дәрежесін көрсете отырып, электрондарын беруге де
қабілетті.
Күкірт салқында фосформен тікелей және бірден қосылады, ал бром,
оттек, хлор, сутек сияқты басқа белсенді бейметалдармен және барлық
металдармен дерлік қыздырған кезде әрекеттеседі.
Күкірт пен сынаптың қоспасын жай ысқылай араластырғанда олар
реакцияға түсіп, қара түсті зиянсыз сынап сульфидін түзеді:
Hg+S=HgS
Бұл әрекеттесуді төгілген сынапты жинап алу үшін қолданады. Мұндай процесті
демеркуризация деп атайды.
Күкірт ұнтақталған темірмен әрекеттесіп (бұл қоспаны сулау керек),
темір сульфидін түзеді:
Fe+S=FeS
Күкірт көміртекпен күкірткөміртек бееді. Бұл қосылыс қыздырылған (800-
9000С) көмір бетінен күкірттің буын өткізген кезде алынады:
C+2S=CS2
Күкірткөміртек CS2-ұнамсыз иісті, түссіз, жеңіл ұшатын және өте улы
сұйықтық; майлар үшін жақсы еріткіш ретінде қолданылады Күкіртпен араласқан
мырыш ұнтағы (шаңы) тиіскен шоқ әсерінен тұтанады.
Металдар арасында тек алтын, платина және рутений ғана күкіртпен
әрекеттеспейді. Күкірт қалыпты температурада сілтілік және сілтілік жер
металдарын, мысты, күмісті және сынапты тотықтырып, сәйкес сульфидтерді
түзеді. Алюминий ұнтағы мен күкірт қоспасын магнийлік жаңқамен тұтандырса
қызу әрекеттеседі:
2AI+3S=AI2S3
Күкіртті ауада жағу күкірт (IV) оксидінің түзілуіне әкеледі:
S+O2=SO2
Күкірт (IV) оксиді айтарлықтай мөлшерде тек платинаның немесе ванадий
(V) оксидінің V2О5 қатынасында ғана түзіледі.
H2+S H2S
Бұл реакция қайтымды және де ондағы тепе-теңдік 3500С дейін оңға қарай
ығысқан, ал одан да жоғарылау температурада күкіртсутек ыдырайды.
Фосфор күкірпен ауасыздық жағдайында қыздырғанда Р2S3 және Р2S5
сульфидтерін түзеді.
Күкірт - тотықсыздандырғыш. Ол HNO3, KCIO3, KMnO4 сияқты күшті
тотықтырғыштармен әрекеттеседі:
S+2HNO3=H2SO4+2NO
S+6HNO3=H2SO4+6NO2+2H2O
Күкіртке тотығу-тотықсыздандыру реакциялары тән, онда тотығу дәрежесі
мына тізбек бойынша өзгереді: -2, 0, +4, +6.
Әртүрлі тотығу дәрежесінде болатын күкірт атомдары өзара әрекеттесуге
қабілетті, мысалы:
2H2SO4+S=3SO2+2H2O
Na2SO3+S=Na2SO3
Күкірт ұнтақтарын сілтілермен қайнатқанда сульфиттер мен сульфидтер
түзіледі (диспропорциялану реакциясы):
3S+6KOH=K2SO3+2K2S+3H2O
Күкірт әртүрлі бейметаллдармен көптеген қосылыстар түзеді, олардың
арасындағы аса маңыздылары жарты хлорлы күкірт S2СІ2, алты фторлы күкірт
SҒ6, күкірткөміртек СS2.
Күкіртті резеңке өнеркәсібінде каучукті вулкандау үшін пайдаланылады.
Ол едәуір мөлшерде сіріңкені, қара оқ дәрісін, отшашуды дайындау үшін
жұмсалынады.
Күкірт химиялық өнеркәсіптегі күкірт қышқылының, күкірткөміртектің
СS2, күкіртті қалайының SnS2 (бекалтын), күкіртті қышқыл мен оның
тұздарының , өте ашық көк бояу және т.б. өндірісі үшін пайдаланылады.
Ауыл шаруашылығында күкірт өсімдіктердің кейбір ауруларымен және
зиянкестерімен күресу үшін қолданылады.
Күкірт медицинада қышыма ауруына жақпа май ретінде және кейбір тері
ауруларын емдеу үшін де қолданылады.

Күкіртті сутек. Сульфидтер
Күкірт сутекпен біраз қосылыстар қатарын түзеді, олардың жалпы
формуласы Н2Sп. Бұл қосылыстардың арасындағы кеңінен белгілісі күкіртсутек
Н2S, сондай-ақ көп күкіртсутектер Н2S2, Н2S3, Н2S5 және т.б.
Күкірт жоғары температура кезінде сутекпен тікелей қосыла алады,
нәтижесінде күкіртті сутекті Н2S түзеді. Әдетте, күкіртсутекті күкіртті
металлға (негізінен, күкіртті темірге ҒеS) қышқылмен әрекет етіп алады:
ҒеS+2НСІ= Н2S+ҒеСІ2
ҒеS+ Н2SО4 = Н2S+ҒеSО4
Күкіртсутек Н2S-жағымсыз иісті, түссіз улы газ. Қалыпты жағдайдағы
оның 1 л салмағы 1,54 г. Ол-82,90С аяз тұсында сұйылады. Күкіртсутек
құрамында күкірті бар белоктарға шірінділік бактериямен әрекет еткенде
түзіледі, сондықтан оның иісі бұзылған жұмыртқа иісіне ұқсас.
Табиғаттағы күкірсутек жанартау атқылағанда басқа газдармен қатар
бөлінеді; ол сол сияқты кейбір арасан суларында да кездеседі.
Әдетте күкіртсутекті сұйытылған тұз немесе күкірт қышқылдарымен
сульфидтерге әрекет етіп алады:
2НСІ+ҒеS =ҒеСІ2+ Н2S(
Бұл мақсат үшін азот қышқылы жарамсыз, өйткені ол бөлінетін
күкіртсутектің өзін тотықтырады.
Күкіртсутекті күкіртті сутекпен қыздырып та алуға болады (бұл реакция
қайтымды):
Н2+ S Н2S
Немесе алюминийдің қатты сульфидіне суды қосып:
АІ2S3+6Н2О =2АІ(ОН)3+ 3Н2S(
Күкіртсутек организмде жинақталынатын удың қатарына жатады, яғни ол
организмде ақырын жиналады. Ауаның 2000 бөлігінде Н2S бір бөлігі болса да
ауыр улану пайда болып, бас ауырып, салмақ жоғалып қиналады, ал
концентрация бұдан жоғары болса, өліп кетеді. Күкіртсутектің уландырушы
әрекеті күкірттің металдармен, атап айтқанда темірмен әрекеттесуіне
негізделген. Мұны қанға күкіртсутекті жіберіп көруге болады: қызыл түсті
қан сол сәтте-ақ қара-көк түске ауысады. Күкіртсутекпен уланғанда, науқасты
тез таза ауаға шығарып, шамалы хлоры бар таза оттекпен демалдыртып, жасанды
демалу жасайды.
Күкіртсутекті ауада жаққан кезде жасылдау жалынмен жанады:
Н2S+3О2=2SО2+2Н2О
Егер күкіртсутектің жалынына салқын затты енгізсе, онда жалын
температурасының төмендеуі салдарынан газдың толық жанбауы орын алады:
Н2S+О2=2S+2Н2
Күкіртсутек – күшті тотықсыздандырғыш болғандықтан, оның S2- ионы тотыға
келіп, 2,6 және 8 электронын жоғалта алады да тиісінше S, SО2, SО3
айналады. КМпО4, К2СгО7, НNO3, хлор, бромды су сияқты тотықтырғыштар,
күкіртсутекті бос күкіртке дейін тотықтырады, мысалы:
2KMnO4+3H2SO4+5H2S=K2SO4+2MnSO4+8H2 O+5S
H2S+Br2=2HBr+S(
Күкіртсутек суда еріп, әлсіз күкіртсутекті қышқылды береді. Оның
диссоциациясы екі саты бойынша жүреді:
H2S+H2O=H3O++HS- Кдисс. =10-7
HS-+H2O=H3O++S2- Кдисс. =10-7
Күкіртсутекті қышқыл тұздардың екі қатарын түзеді: қышқылдық
гидросульфидтер және сульфидтер. Көптеген металдардың сульфидтерін сәйкес
тұздардың ерітіндісіне күкіртсутекті өткізу арқылы алуға болады:
Cu2++S2-=CuS(
Немесе күкіртсутекті қышқылмен сілтілерді бейтараптап:
2NaOH+H2S(Na2S+2H2O
немесе жай заттардан синтез жолымен, не алмасу реакциясының көмегімен:
Zn+S(ZnS
FeCI2+(NH4)2S(FeS+2NH4CI
Сульфидтедің ерімталдығы әртүрлі: олардың бірі (айталық Na2S, K2S, CaS)
суда ерімтал, басқалары (FeS, ZnS және т.б.) – сұйылтылған минералдық
қышқылдарда ериді. PbS, CuS, Ag2S3 сияқты сульфидтер тек концентрлік азот
қышқылында ғана ериді.
Кейбір сульфидтердің нашар еритіндігі соншалықты, мұндай металдардың
тұздары күкіртсутек ерітінділерінде сульфидтердің тұнбасын береді, мысалы:
Cd(CH3COO)2+H2S=CdS(+2CH3COOH
NiCI2+H2S=NiS(+2HCI
Әлсіз қышқылдың тұздары сияқты, сульфидтер суда ерімтал және
гидролизденеді:
Na2S+H2O NaHS+NaOH
Қорғасынның ерімтал тұздарымен сульфидтердің әрекеттесуі-күкіртсутекті
қышқылға және оның ерімтал тұздарына сапалық реакция болып келеді. Мұндайда
қара түсті қорғасынның (ІІ) сульфиді бөлінеді:
Pb(NO3)2+Na2S=PbS(+2NaNO3
Сульфидтер әртүрлі түске боялады: ZnS-ақ, CdS-сары, PbS және CuS-қара
түсті. Бұл аналитикалық химияда катиондарды сапалық анықтау үшін
қолданылады.
Табиғи сульфидтерден бірқатар металдарды алады: мыс, қорғасын, мырыш,
күміс және т.б.
Оттекті қышқылдағы оттек атомдарын күкіртке ауыстыру тио қышқылдардың
H3AsS4, H4SnS4 және т.б. түзілуіне әкеледі.
Тиоқышқылдар деп күкірт атомының оттекті қышқылдардың анионындағы оттек
атомдарының орынбасу өнімін атайды. Айталық, мышьяк қышқылына H3AsO4
тиомышьяк қышқылы H3AsS4 сәйкес; мышьякты қышқылға HAsO2-тиомышьякты HАsO2
сәйкес. Бұл тиоқышқылдар бос күйінде белгісіз, бірақ тұрақты тұздар
(тиотұздар) түрінде алынған:
As2S3+2(NH4)2S2(As2S5+2(NH4)2S
As2S5+3(NH4)2S(2(NH4)3AsS4
Күкірт оксидтері.
Күкірттің келесі оксидтері белгілі: S2О, SО, SО2, SО3. Төменгі
оксидтің құрылысы: S= S=О және ол аса берік емес. Ал, SО - радикал, ол тек
әртүрлі газды тізбекті реакцияларда аралық өнім ретінде ғана пайда болатын
қосылыс және жоғары химиялық белсенділігімен ерекшеленеді.
Күкірттің (IV) оксиді немесе күкіртті ангидрид SО2-түссіз газ, -100С
аяз кезінде сұйықтыққа қоюланады. Ол - өткір иісті, улы газ. Өсімдікке
қатерлі әсер етеді, ол бөлінетін заводтардың маңындағы барлық өсімдік түрі
күйіп қалады. Күкіртті газ ауадан 2 еседей ауырлау. Сондықтан оны болат
баллонда сұйық күйінде сақтап, тасымалдайды.
Табиғаттағы күкіртті ангидрид газы жанартау атқылағанда, ал кейбір
жерлерде-жер қыртысындағы жарықтан бөлінеді.
Күкірт жанған кезде күкіртті ангидрид SО2 және шамалы мөлшердегі
күкірт ангидриді SО3 түзіледі:
S+О2= SО2
Көп мөлшердегі күкіртті газ темір колчеданың (пирит) Ғе S2 өртеген
кезде алынады:
4FeS2+11O2=8SO2+2Fe2O3
немесе күкіртті қышқылды тұздарға тұз не күкірт қышқылымен әрекет еткенде:
Na2SO3+2HCI=2NaCI+H2O+SO2

немесе қыздырған кездегі күкіртті қышқылдың қышқыл тұзын ыдыратумен:
2NaHSO3=Na2SO3+SO2(+H2O
немесе қыздырғандағы мысқа концентрлі күкірт қышқылының әрекет етуімен:
Cu+2H2SO4=CuSO4+SO2(+2H2O
SO2 молекуласы O3 молекуласына ұқсас құрылған. Күкірт атомында
жұптаспаған электрондық жұптың болуы SO2 молекуласына қосылу реакциясына
қабілеттілік береді, атап айтқанда, сумен, сілтілермен, негіздік
оксидтермен әрекеттеседі:
CaO+SO2(CaSO3
SO2+2NaOH( Na2SO3+H2O
Күкірттің тотығу-тотықсыздану қатарында күкіртті ангидрид аралық
орынға орналасады. Ондағы күкірт элементі, +4 заряды бола тұрып, не тағы да
2 электронын бере алады, не 4 немесе 6 электронды қабылдайды. Сондықтан
SO2 тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та бола алады.
Күкіртті газдың тотықтырғыштық қасиетін көрсету мысалы - оның
күкіртсутекпен реакциясы:
SO2+2H2S=2H2O+3S
Күшті тотықтырғыштармен (KMnO4, HNO3, J2) әрекеттесе келіп, күкіртті
ангидрид тотықсыздандырғыш та қасиет көрсетеді:
SO2+J2+2H2O=H2SO4+2HJ
Ауада күкірт ангидридіне дейін аз мөлшерде баяу тотығады:
2SO2+O2=2SO3
Күкіртті ангидрид көптеген бояулар мен бояғыштарды түссіздендіреді.
Мысалы, қызыл раушан гүлін жанып жатқан күкірттің үстінде ұстаса, яғни SO2
атмосферасында тұтса, онда ол түссізденеді. Күкіртті газды жүн мен жібекті
ағарту реакциясы қайтымды келеді, және уақыт өткен сайын бояу өзінің
алғашқы түсіне қайтадан енеді. Күкіртті газбен ағартылған, сабаннан
жасалған телпек түсінің өзгеруін осымен түсіндіруге болады. Күн сәулесі мен
құрғақ ауа әсерінен олар өзінің кірлі-сары түсіне енеді.
Күкірт қышқылының өндірісі SO2 каталиттік тотығуына негізделген. Сұйық
күйдегі SO2 көптеген органикалық және бейорганикалық қосылыстарды ерітеді.
Бесхлорлы фосформен күкіртті газ әрекеттескенде тионилхлорид түзіледі:
SO2+PCI5=POCI3+SOCI2
Күкіртті газ ауру қоздыратын микроорганизмдерді, көгерту көздерін
және т.б. жояды. Сондықтан, оны астық қоймаларын, парниктерді, жеміс
сақтайтын орындарды ыстау SO2 түтінімен өңдеу үшін пайдаланады. Құрғақ
өрік, қара өрік және т.б. жидектерді дайындаған кезде SO2 консервілеуші
құрал ретінде қолданыс табады.
Күкіртті газ улы; оның ауадағы 0,03-0,05 мгл концентрациясы жөтелді,
қолқа мен өкпенің қабынуын тудырады.

Күкірт (IV, VI) қышқылдары.
Күкіртті қышқыл Н2SO3 сатылы диссоциацияланатын, күштілігі орташа
қышқыл болып келеді:
H2SO3 H++HSO-3 К1 =2·10-
2
HSO3– H++SO2-3 К2 =6·10-8
Күкіртті қышқыл тотықсыздандырушылық қасиет көрсетеді, өйткені күкірт
+4 тотығу дәрежесінен +6 тотығу дәрежесіне ұмтылады; мысалы, броммен
жүретін реакция жеңіл өтеді:
H2SO3+Br+H2O=H2SO4+2HBr,
Бірақ та күкіртсутекпен әрекеттесе отырып, күкіртті қышқыл енді
электрондарды қосып алып, тотықтырушы ретінде әрекет етеді:
2H2S=3S+3H2O
H2SO3 қышқылдарға тән барлық қасиеттерді көрсетеді:
H2SO3+2KOH(K2SO3+2H2O
H2SO3+Na2SiO3(Na2SO3+H2SiO3(
H2SO3+CaO(CaSO3+H2O
Күкіртті қышқылдың ерітінділерді ауада тотығады да күкірт қышқылы
алынады. Тізбекті механизм бойынша жүретін тотығу процесінің катализаторы,
айнымалы валенттіліктегі металдардың иондары, әсіресе мыстың иондары
болады. Күкіртті қышқылды күкірт қышқылына галогендер, перманганаттар және
басқа да күшті тотықтырушылар тез тотықтырады:
H2SO3+H2O2=H2SO4
5H2SO3+2KMnO4=2H2SO4+2MnSO4+K2SO4+3 H2O
Күкіртті қышқылдың өзі аса берік болмаса да оның тұздары тұрақты және
таза күйінде алынады. Күкіртті қышқылдың тұздарын сульфиттер деп атайды. Ол
екі негізді қышқыл ретінде екі типтегі тұз түзеді. Мысалы, натрий
биосульфиті NaHSO3 (ақталынған кездемедегі хлор ізін жою үшін қолданылады)
және натрий сульфиті- Na2SO3 .
Күкіртті қышқыл және оның тұздары ауадағы оттекпен біртіндеп тотығады
да сәйкесті күкірт қышқылы мен сульфаттарға айналады:
2H2SO3+O2=2H2SO4
2Na2SO3+O2=2Na2SO4
сульфиттер қыздырған кезде диспропорцияланады:
4Na2SO3(3Na2SO4+Na2S
Сульфиттер оттектен басқа күкіртті де қосып алып, тиотұздар түзеді
(қыздырса реакция едәуір үдей түседі):
Na2SO3+S=Na2S2O3

Натрий

тиосульфаты
Натрий гидросульфиті NaHSO3 –күшті тотықсыздандырғыш, кездемені бояу
кезінде қолданылады:
NaHSO3+CI2+H2O=NaHSO4+2HCI
Кальций гидросульфитін Ca(HSO3)2 ағаштан целлюлозаны (сульфитті
целлюлозаны) алу үшін қолданады.
Күкірттің (VІ) оксиді немесе күкірт ангидриді SO3-газ, сұйықтық және
қатты кұйдегі түр өзгерістерінде болатын, берік зат болып келеді. Газдағы
молекуланың құрылымы жазық үшбқрышты болады.
Күкірт ангидридін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.