Ауаның құрамындағы көмір қышқыл газының мөлшерін анықтау

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1 Ауа туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2.3
2.2 Ауаның газдық құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.7
2.3 Ауаның ластануы және оның өсімдіктерге әсері ... ... ... ... ...7.10
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІV. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12

Кіріспе

ХҮІІІ ғасырға дейін табиғат зерттеушілер газдардың бәрін сеп ойлаған, әрқайсысына ерекше қасиеттері үшін мысалы, сутекті , көмірқышқыл газын деп атаған.Тек ХҮІІІ ғана ауа - анықталған. XIX ғасырдың аяғында ауаның құрамында оттек пен инертті газдар болатындығы анықталған. Көп уақыт бұл бекзат газдар химиялық қосылысқа түспейді деп есептелгендіктен инертті атқа ие ауыр қосылысқа түсетіні белгілі болды.Ауа дегеніміз - әр түрлі газдардың 78% азот, 21% оттек, 1% инертті және басқа газдар. Инертті элементтердің молекулалары бір. Олар сутекпен, металдармен әрекеттеспейді. Ауа құрамын мына әдіспен анықтауға болады: іші ауамен толтырылған қалпақ суға төңкеріледі. Фосфорды темір орнатады. Фосфор жанып біткенше қалпақтағы су біртіндеп оның 1/5 фосформен әрекеттесетін барлық ауа емес оның кұрам бөлігі - оттек газы.4Р+5О2=2Р2О5. Демек, ол 1/5 алып жатыр. Қалпақ астында қалған газ жануды қолдамайды, өзі жанбайды. Онда тірі ете газ деп . Жай заттардан басқа мөлшері өзгеріп отыратын көмірқышқыл газы мен су буы . Ауа райы және жылы аса көп және суық кезінде аз болады.Жер шарын жан-жағынан атмосфера деп аталатын ауа қабығы қоршап жатыр.Ол -ең жұқа түссіз болады. Атмосфера қабаттардан тұрады: тропосфера, стратосфера, атмосфераның жоғарғы қабаты. Тропосфера -оның қалыңдығы экваторда шамамен 20км-ге, ал полюстерде 10 км-ге жетеді. Тропосферада ауаның ең тығыз және көп (4/5)бөлігін құрайды. Су буы да дерлік осында, бұлт үйіліп, жауын-шашын жауады, жел тұрады, ауа райы түзіледі. Ауа козғалысының және көлбеу қозғалыстары да осы қабатта болады. Стратосфера -оның тұрақты, жоғарғы жағында температура айтарлықтай өседі. Температураның жоғарылауы да осы озон газы күн сүзуіне байланысты. Стратосферадағы ауа өте құрғақ болуымен ерекшеленеді. Бұл қабат 50-55 км бірнеше концентрациялық қабаттардан тұрады. Ол ауаның аз тығыздығы мен жоғарғы дәрежелі ионданған ауаларға басым.

Қолданылған әдебиеттер

1. Бродский А.К. жалпы экологияның қысқаша курсы.
2. Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995.
3. Нұрғазина Қ. Пәнді экологияландыру
4. Э. Әлімқұлова Химияны пәнаралық байланыс арқылы оқыту 2003 5. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. С. 6.204. наук ССР. языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С.К. Р. білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық.Алматы:"Мектеп"баспасы,2007.
оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - 2009.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Ауаның құрамындағы көмір қышқыл газының мөлшерін анықтау

Мазмұны:

І. Кіріспе____________________________ ____________________________1
ІІ.Негізгі бөлім:

2.1 Ауа туралы жалпы түсінік ___________________________________ __2-3
2.2 Ауаның газдық құрамы ___________________________________ _____3-7
2.3 Ауаның ластануы және оның өсімдіктерге әсері___________________7-10
ІІІ. Қорытынды ___________________________________ ______________11
ІV. Пайдаланған әдебиеттер ___________________________________ ___12

Кіріспе

ХҮІІІ ғасырға дейін табиғат зерттеушілер  газдардың бәрін сеп ойлаған,
әрқайсысына ерекше қасиеттері үшін мысалы, сутекті , көмірқышқыл газын деп
атаған.Тек ХҮІІІ ғана ауа - анықталған. XIX ғасырдың аяғында ауаның
құрамында оттек пен  инертті газдар болатындығы анықталған. Көп уақыт бұл
бекзат газдар химиялық қосылысқа түспейді деп есептелгендіктен инертті атқа
ие ауыр  қосылысқа түсетіні белгілі болды.Ауа дегеніміз - әр түрлі
газдардың 78% азот, 21% оттек, 1% инертті және басқа газдар. Инертті
элементтердің молекулалары бір. Олар сутекпен, металдармен әрекеттеспейді.
Ауа құрамын мына әдіспен анықтауға болады: іші ауамен толтырылған қалпақ
суға төңкеріледі. Фосфорды темір  орнатады. Фосфор жанып біткенше
қалпақтағы су біртіндеп оның 15  фосформен әрекеттесетін барлық ауа емес
оның кұрам бөлігі - оттек газы.4Р+5О2=2Р2О5. Демек, ол 15  алып жатыр.
Қалпақ астында қалған газ жануды қолдамайды, өзі жанбайды. Онда
тірі  ете  газ деп . Жай заттардан басқа мөлшері өзгеріп отыратын
көмірқышқыл газы мен су буы . Ауа райы  және жылы  аса көп және суық
кезінде аз болады.Жер шарын жан-жағынан атмосфера деп аталатын ауа қабығы
қоршап жатыр.Ол -ең жұқа түссіз болады. Атмосфера қабаттардан тұрады:
тропосфера, стратосфера, атмосфераның жоғарғы қабаты. Тропосфера -оның
қалыңдығы экваторда шамамен 20км-ге, ал полюстерде 10 км-ге жетеді.
Тропосферада ауаның ең тығыз және көп (45)бөлігін құрайды. Су буы да
дерлік осында, бұлт үйіліп, жауын-шашын жауады, жел тұрады, ауа райы
түзіледі. Ауа козғалысының және көлбеу қозғалыстары да осы қабатта болады.
Стратосфера -оның тұрақты, жоғарғы жағында температура айтарлықтай өседі.
Температураның жоғарылауы да осы  озон газы  күн  сүзуіне байланысты.
Стратосферадағы ауа өте құрғақ болуымен ерекшеленеді. Бұл қабат 50-55 км
бірнеше концентрациялық қабаттардан тұрады. Ол ауаның аз тығыздығы мен
жоғарғы дәрежелі ионданған ауаларға басым.

1

Негізгі бөлім

Атмосфера - жердің ауа қабығы. Атмосфераның төменгі шекарасы жер
беті . Оның оттегі мен сирек кездесетін көміртегінен, аргоннан, сутегіден,
гелийден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да  көк болып келуі газ
молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты төмендеп, оның құрылысы да
өзгереді. 12 км биіктікке  деп  бұлт, жауын-шашын, жел және тағы басқа
құбылыстар орын алып 75 км қабат стратосфера деп аталады. Атмосфераның
құрамы және маңызы өте зор .Атмосфера - Жер шарының ауа ол қозғалысқа
түседі. Жалпы массасы 5-1015 т шамасында болатын атмосфера
түрлі су мен бөлігі жер бетімен шектесіп жатыр. Ал жоғары шекарасы 1000 км
биіктік алынады, бұдан әрі қарай ауа өте 100 биіктік аралығында ауа құрамы
мынадай газдардан: азот - 78%, оттек - 21%, - 1%-ға жуық  0,93%-ы - 0,03%-ы
тұрады. Ауа құрамындағы криптон, ксенон, неон, гелий және сутек газдары өте
аз  қабатында ауа құрамы салыстырмалы түрде тұрақты болады, тек өнеркәсіпті
аудандар мен ірі қалалар үстінде көмірқышқыл газы артуы мүмкін. Лас ауаның
құрамында бөгде қосылыстар да кездеседі. Шамамен 200 -1000 км биіктікте ауа
құрамында  ол  сәулелер әсерінен атомдарға ыдыраған күйінде болады. 1000
гелий мен сутектен турады, сутек зарядталған атомдар күйінде таралған.
Атмосфера құрамындағы өрбір бар. Азот пен көмір қышқылдарының құрамына
енеді.Ал оның қосылыстары өсімдіктерді минepaлды қорекпен қамтамасыз
етеді. Оттексіз тірі организмдердің тыныс алуы мүмкін емес, сондай-ақ жану
мен де газын пайдаланып, органикалық заттар түзеді. Атмосфера газдары ал
25 -30 км биіктіктегі озон қабаты күннен келетін ультра-күлгін сәулелерді
ұстап қалу  тірі бұл зиянды әсерінен қорғайды. Ауа құрамындағы жай көзге
көрінбейтін су булары белгілі жағдайда су  бұлттар қалыптасады.
Атмосфераның биіктеген сайын ауаның физикалық қасиеттері (температурасы,
тығыздығы, қысымы және т.б.) артады.

2

Атмосферада күн сәулелерін озон, көмірқышқыл газы мен бұлттар, су
тамшылары мен атмосферада Күннен келетін радиацияның 15 - 20%-ы біразы
атмосферада жылуға айналса, басым бөлігі жер бетін жылытуға жұмсалады. Кез
келген жылу жер бетінен көтерілген жылу атмосфераның төменгі қабатын
жылытады. Жиынтық радиацияның кері шағылу мен жер бетінің жылулық баланс
немесе қапдық радиация деп атайды. Радиациялық баланс мөлшері экватордан
полюстерге қарай кемиді. Қоңыржай ендіктерде қыс кезінде радиациялық баланс
терісіне ие, ал 40' ендіктер аралығында бұл көрсеткіш жыл бойы оң
болады.Ауа мен оның жылу  деп аталады, ол атмосфера мен қоршаған орта
арасындағы жылу алмасуы жұтылған радиация тәулігіне ауа температурасын
0,5°С-ка ғана жылу  мен жер беті арасындағы жылу мен ылғал алмасуы маңызды
рөл аткарады. Ауа температурасының өзгеруіне жер шарының басқа бөліктерінен
ауа (адвекция) де әсер етеді. Бұл туралы келесі тақырыптан таныса
аласыңдар.
Атмосфера құрамындағы ылғал. Атмосфера құрамында жалпы көлемі 13 мың
км3 су буы бар, оның өзгеріліп отырады. Ауаның ылғал сыйымдылығы оның
температурасына байланысты болады. Температурасы неғұрлым жоғарылаған сайын
ауа көп су буын ал суық ауа шегіне аназғұрлым жылдам жетеді. Жылы,
ылғалды ауа жоғары көтерілген кезде ауа су буы шығып, тамшы күйіне
өтеді. Су тамшылары мен мұз кристалдарының тұтасуынан .Су конденсациясы
жүзеге асатын ауа температурасын шық нүктесі деп атайды.

№ Құрғақ ауа Көлемі Салмағы бойынша%
құрылымы бойынша %

1 Азот 78,084 75,50
2 Оттек 20,946 23,10
3 Аргон 0,932 1,286
4 Гелий 4,6x10 7,2x10
5 Көмірқышқыл 0,0387 0,059

3

3.4 Атмосфераның газдық құрамы мен құрылысы

Атмосфера деген атау екі  atmos - ауа және өзіміздің тіршілігімізде
қолданытын ауаны біз атмосфера деп атай береміз бірақ-та, бұл ұғым дұрыс
емес, себебі ауада ғана атмосфера әр түрлі газ, су буы және ауа тозаңы
бөлшектерінің қоспаларынан тұратын газ . Ауа осы  жақын орналасқан
бөлігінде шоғырланады және бұл ең тығызды сайын атмосфералық қысым
төмендеп отырады: Биіктік (км) 0 1 2 3 4 5 20 50 100  (мм) 760 671 593 524
463 405 41,0 0,40 0,007 0С  760 мм ,бағынасына тең ауа қысымы өлшем бірлігі
жүйе бойынша км - 101 , 325 кПа-ға 5,51.1015 тоннаға (500 тирллион т)
жуық, оның ішінде оттекке еклетіні 105 триллион тонна, жыл сайын жұмсалатын
оттектің мөлшері 0,01% тірі . Ал оның барлық массасы тірі организмдер
арқылы шамамен 2000 жылда өтеді тірі организмдер арқылы өтуі 300-395 жыл
аралығында. Атмосфера жер бетінен жоғары қарай шамамен 3000 атмосфера-ның
химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері өзгереді. Температураның өзгеруіне
байланысты атмосфера бірнеше қабаттарға (сфераларға) бөлінеді.Жер бетіне
ең  7-10 км-ден (полярлық бөліктерде) 16-18км (экватор үстінде ) биіктікке
дейін созылады. Бұл қабатта 80%-ке ауа әр түрлі жылдамдықпен үнемі
тәртіпсіз қозғалып, өзгерып отырады. Қозғалыс нәтижесінде ауа  жылы ауа
алмасып тұрады. Негізгі бұлттардың түзелетін жері жылы мен өшіп отырады.
Осыған қарай жер бетіндегі ауа райы тропосфераға қатынасты. Атмосферадағы
бөлшектер өздері таралған кеңістікте толассыз ауаның белгілі бір жерде
қысымы артса, қысымы аз жел болады. Жер бетінен әр шақырымға көтерілген
сайын ауаның температурасы 6,5 "С төмендеп отырады да, ал 18-20 км
биіктікте - 56 "С . Атмосфераның бұл бөлігін тропопауза дсп атайды.Жер
бетінен 20-50км .Ауаның қалған бөлігі осы кабатта болады, жел екпіні
төменгі кабаттармен салыстырғанда мұнда оте баяу 25 км бұлт әр көтерілген
сайын температура орта есеппен 6 "С-ге жоғарылап отырады. 46-54 км онда
температура 0 "С шамасында.Атмосфераның 55-80 км биіктігінде орналасқан
кабат - мезосфера. Бұл  әр көтерілген сайын температура 2-3 "С-ге төмендеп
отырады. Келесі мезопауза деген 75 - 90 "С  қаралған кабаттардың үстіндегі
атмосфера қабатында газ молекулаларының өте оған  деген атау қолданылады.
Бұл қабаттың калыңдығы бірнеше мыңдаған км-ге дейін аныкталмаған. Жер
серікіері мен ракеталар арқылы алынған деректер бойынша атмосфера 10-20 мың
км биіктікке дейін жайылған. Атмосфералық газдардың экзосферадан әлем
кеңістігіне шашырай бастауына байланысты 90 км биіктікке дейін тұрақты.
Күннің ультракүлгін сәулелерінің әсерінен 90' км-дейін жоғары жатқан
атмосфера кабаттарында бұл орай оның химиялық күрамы да
түрақсызданады.Космонавтар ( Сагдаев, Зайцев 1975ж) жүргізілген зерттеулер
нәтижелеріне сүйенсек, 250-300 км биіктікте атмосфераның негізгі
компоненті 500-600 атмосфераның негізгі құрамы - гелий мен сутек,
атмосфераның ең  (1600 км ... құрушы компонент автомарлы сутек.Ауаны көп
компоненттен түратын газды ерітінді деп айтуға болады.

4

Оның үш  тұратын және қосалқы. Біріншіге оттек (21,0 %) , азот (78,1% )
және 1%) сынамасының қай жерден алсақ-та соы газдардың атмосферадағы көлемі
тұрақты болып келеді (28,98) газы (0,02 - 0,04%) мен су буы (4% - ке
дейін) жатады. Ал қосалқы  және жер жану процесстерінде және вулкандар
атылғанда түзілген заттар, топырақ бөлшектері, т.б.), космостан түсетін
қатты бөлшектер, сондай-ақ, әртүрлі мен азот қоры деп атайды. Азот
айырбасқа жатпайтын биогенді элемент, себебі ол белоктар мен нуклеин
қышқылдарының құрамына кіреді. Бірақ-та тірі организмдер бос күиінде емес,
тек әртүрлі қозғалыс түрінде ғана пайдалана алады. Экожүйе атмосфералық
азотты көбінесе найзағай кезінде оксид түрінде ғана қабылдайды. Сулы
ортада немесе топырақта болатын кейбір түрі мен өз арқылы жинақтап
биогеохимиялвқ циклдарға қажетті түрге айландырып отырады. Осымен қатар
өсімдіктерге қажетті азот қосылыстары топырақтағы  да пайда болады.
Табиғатты азот алмасу процесі көміртек алмасу процесімен тығыз
байланысты.Адамның шаруашылық іс- әрекетінің салдарынан көшктхана
эффектісі, озон қабатының құбылыстар тудыратын метан, азот оксидтері, т.б.
газдардыңмөлшері өсуде. Атмосфера мен жер және элементтер тұрақты алмасып
отырады. Атмосфера арқылы жердің ғарышпен заттектер айналымы іске асады.
Атмосфера мен жер беті жылу мен газынан, азоттан басқа ластушы
компоненттерін атмосферда көп мөлшерде болуы биогеохимиялық циклдардың
бұзылуына әкеп соғады. Атмосфера ластанған онда азот және күкріт
Оксидтері, тұздар қосылып ерітінді түзеді де немесе жауады, тұмща да орын
алады.Түзілетін азот оксидтері ( N2O. NO. NO2). Күн сәулесінің әсерінен
олар күрделі химиялық реакцияға қатысып, нәтежиесінде уытты фотооксидантты
(озон, азот қышқылы) түзілуіне үлес косады. Атмосферада азот  адам улануы
мүмкін. Соның салдарынан өкпесі ісінеді, сілемейлі қабығында
жара басы, ұйқсы қашады. Құрамында азоты бар зиянды шығындылардың мөлшерін
іштен қанатын жағу үшін ал шығаратын құбырларында азоатсыздандыратын
қондырғыларды орнату арқылы азайтуға болады.Ауадағы зиянды шашырауына,
жауын-шашынға немесе гравитациялык күш арқылы төмен түсуіне байланысты.
Атмосфераның ластануы мен негізгі биогенді элементтер анық .Қоршаған ортаға
енген немесе шектен тыс мөлшерде пайда болған және ортаны ластайтын кез-
келген физикалық агенттерді, ортаға әсері физикалық, химиялық қасиеттеріне,
олардың ыдырауы арқылы пайда болған және  әр тү рлі өндіріс
шығарындыларының ең негізгі параметрге олардың атмосферада болатын уақыты
жатады. Осыған байланысты ластаушы заттектердің өзі немесе шығарындылар үш
түрге - кай жерде шығарылса да қоршаған кабілеті барлар, атмосферада көп
уақыт бойы (бірнеше жыл немесе айлар) сақталатьн  кышқыл газы, фреондар,
жартылай ыдырау мерзімі бір айдан жоғарырадионуклидтср); аймактық бір
елдің едәуір әкімшіліктік бөлігі кіруі мүмкін) - үлкен аймақты ластайтын,
бірақ-та оның мөлшері осы тез төмендегеніне қарамай ластанудың іздік
мөлшерде жан-жаққа таралып,

5

шектеулі уақыт (әдетте бірнеше тәулік) бойы . азот пен ауыр металдар);
жергілікті көлемде ластайтындар (бір жердің шеңбсрінен - аз қана
шығарынды заттектер (ірі дисперсиялык аэрозольдар, күкіртті сутек және
басқа заттектер, өкілдері, мысалы, аласа көздерден шығатын күкірттің,
азотгың, т.б. оксидтсрі). Әр шығу олар және бір дүркінді болып бөлінеді.
Апатты жағдайлардағы шығарындылар бір дүркінділер  газ мен аэрозольдар
түтін мұржалары, аэрациялық шаң тартқыштар және әр  тасталады. Биіктігіне
карай ластаушы заттектер шығаратын көздер биік (Н 50 м), орта  (Н = 10-50
м), (Н = 2-10 м), жер  (Н 2 м) .Ластаушы компоненттердің ауада таралуы
мен концентрациясы көздердің биіктігіне байланысты  және оның  жануарлар
мен өсімдіктер үшін әрқашан зиян. Түтіннің құрамындағы газдар қолайсыз
метеорологиялық жағдайларда қалың улы тұмандардың  әкеп  жағдайларда улы
заттардың жинақталуы нәтижесінде адамдардың аса қауіпті аурулары мен
өліміне себеп болады. Мысалы, сол сияқты ФРГ мен бірқатар елдерде зиянды
улы заттардың жоғары концентрациясының атмосферада жинақталуы нәтижесінде
смог деп байқалды. Лондонда смогтар XIX ғасырдың соңынан бастап -- ақ
белгілі болған. Әсіресе 1952 және 1956 - 5-9 декабрь аралығында қаланың
үстін қаптаған тұман жауып тұрған. Тұманның құрамындағы зиянды
қосылыстардың (күкірт ангидриді, азот т.б.) ауада қалыптағы нормадан 5-6
есе көп болып, 12 сағаттан кейін көптеген адамдарда тыныс алу жолдарының
аурулары, бас ауру, бас .Созылмалы бронхит ауруымен ауыратын адамдардың
көпшілігі смогтың әсерінен қазаға ұшыраған. Ұлыбритания астанасының 1956
жылы 96 адам смог  ажалына себеп болған. 1968 жылы Лондонда "Ауа тазалығы
туралы заң" қабылданғаннан соң атмосфераның ластануы біршама азайған.
Өндіріс орындарынан шыққан қалдықтар 140-қа жуық  түссіз, иіссіз болып,
организмге бірден әсер ете қоймайды адамның денсаулығына зиянды заттардың
бірлесіп әсер етуі аса қауіп туғызатындығы белгілі болды.
Ауаның ластануы адамның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.