8 сыныптың бағдарламасына сай MS Windows-тың стандартты бағдарламаларын оқыту барысында қолданылатын оқыту бағдарламасын жасау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І.ТАРАУ. Оқыту әдістері мен оқытуды ұйымдастыру. 5
1.1 Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама. 5
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері. 15
1.3 Информатиканы оқытуәдістері, жалпы сипаттама. 19
ІІ . ТАРАУ. MS Windows . тың стандартты бағдарламалары. 27
2.1 WordPad мәтіндік редакторы. 27
2.2 Paint графикалық редакторы. 33
2.3 Блокнот және Калькулятор бағдарламалары. 42
ІІІ.ТАРАУ. Оқыту бағдарламаларының жасалу жолдары. 44
3.1. Программалық құралдар. 44
3.2. HTML гипертекстік тілі 48
3.3. FrontPage гипермәтіндік редакторы. 55
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 65
КІРІСПЕ
І.ТАРАУ. Оқыту әдістері мен оқытуды ұйымдастыру. 5
1.1 Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама. 5
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері. 15
1.3 Информатиканы оқытуәдістері, жалпы сипаттама. 19
ІІ . ТАРАУ. MS Windows . тың стандартты бағдарламалары. 27
2.1 WordPad мәтіндік редакторы. 27
2.2 Paint графикалық редакторы. 33
2.3 Блокнот және Калькулятор бағдарламалары. 42
ІІІ.ТАРАУ. Оқыту бағдарламаларының жасалу жолдары. 44
3.1. Программалық құралдар. 44
3.2. HTML гипертекстік тілі 48
3.3. FrontPage гипермәтіндік редакторы. 55
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 65
Кіріспе бөлім
Өркениет дамып, жаһандану үрдісі дамыған сайын адамзат меңгеруге тиісті ақипарат мөлшері де күннен – күнге артуда. Сондай күрделі ақпараттардың алғашқы бастамаларын мектеп бағдарламасы арқылы игерілетіні анық. Бұл орайда мектеп бағдарламасында оқытылатын информатика пәнінің ролі зор.
Информатика пәні – жас бірақ өте жедел дамып келе жатқан пәндердің бірі. Сондықтан оқыту пәні бір жүйеге толық түсіп, жинақталмағандықтан зерделеуді қажет ететін мәселер баршылық.
Менің бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты да информатика пәнінің оқыту процесіндегі қолданылатын әдістерін жалпы педагогика әдістерімен салаластыра отырып қарастыру, информатика пәнінің оқыту жүйесіне жалпы ғылыми шолу жасау, қазіргі заман талабына сай оқу үрдісінде қолданылып жүрген оқытудың тиімді әдістері мен программалық құралдарды жасау жасалу жолдарын зерттеп, түсіну.
Информация әлемінен өзіне қажеттіні алып оқушынын өз сұранысын әрі жылдам әрі терең білімділікпен игеруін дамыту, техникалық, атап айтқанда компьютерлік құрылғылармен еркін жұмыс істеуді үйрету үшін информатика пәнінің маңызы зор, бұл пәнді оқыту әдістемесінің көтерер жүгі ауыр екенін айқын аңғаруға болады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы жалпы информатика пәнін оқыту әдістемесі аясын қамтитындықтан, бұл зерттеу жұмысында информатика пәнінің мақсаты мен міндеттері, пәнді оқытуды ұйымдастыру әдістерімен бірге әдістемелік негізді болу үшін, сабақ жоспарың қоса қарастыруды жөн көрдім.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың мектепте не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан, физикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте ыңғайлы екені талас тудырмайды. Компыотерлер сабақ оқуда электрондық оқулық жөне тренажерлер түрінде, лабораториялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде кеңінен пайдаланылады. Институттарға қабылдау емтихандарын өткізу кезінде компьютерлер "қазы" рөлін де әділ атқара алатын құрал екені белгілі.
Сабақта электронды оқулықтар, оқыту бағдарламаларының көптеген артықшылықтары бар атап айтсақ:
1.Оқушы мұғалім ескерту жасап қатемді шығарады деп өзін тежемей,еш қысылмай өз бетінше жұмыс істейді.
2.Қабілеті жоғары оқушылардың біліктілігін көрсетуіне мүмкіндік туады. Бір тапсырманы орындап біткен оқушы өз мүмкіндігіне қарай келесі тапсырманы орындауға,басқа оқушыларға алаңдамай орындауға кірісіп кетеді,яғни деңгейлеп оқыту іске асады.
3.Мұғалім де әр оқушыға жүгіріп шаршамай,әрі басқа оқушыларды жеке бақылап,бағалауына мүмкіндігі туады.
4.Оқушыға толық жұмыс істеу,ойлау,іске асыру «бостандығы» беріліп,ол өзінің жеке іскерлік қабілеттерін көрсете алады.
5.Электронды оқулықпен жұмыс істеу нәтижесінде мұғалімде,оқушы да шығармашылық қабілеттерін толық шыңдап қана қоймай,еңбек ләззатын сезініп шығады.Яғни,мұғалім мына балаға жұмыс істете алмадым деген сезімдерден арылып,еңбек нәтижесі рахатымен,көтеріңкі көңіл-күймен шығады.
Барлық білім беру мекемелерінің мұғалімдеріне мультимедиалық оқытуды жаппай іске асыру- бәсекеге қабілетті білім берудің кепілі болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: 8 сыныптың бағдарламасына сай
MS Windows-тың стандартты бағдарламаларын оқыту барысында қолданылатын оқыту бағдарламасын жасау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
Оқыту бағдарламасын түрлі гипермәтінді редакторларды пайдалану арқылы мектеп бағдарламасынан ауытқымай 8 сынып оқулығының электронды нұсқауын жасау және белгіленген тәртіпке сай тиісті модульдерді жасау.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс 65 бет көлемінде ұсынылған және кіріспе, 3 тарау, қорытынды. Пайдаланылған әдебиеттердің жалпы саны 22.
Өркениет дамып, жаһандану үрдісі дамыған сайын адамзат меңгеруге тиісті ақипарат мөлшері де күннен – күнге артуда. Сондай күрделі ақпараттардың алғашқы бастамаларын мектеп бағдарламасы арқылы игерілетіні анық. Бұл орайда мектеп бағдарламасында оқытылатын информатика пәнінің ролі зор.
Информатика пәні – жас бірақ өте жедел дамып келе жатқан пәндердің бірі. Сондықтан оқыту пәні бір жүйеге толық түсіп, жинақталмағандықтан зерделеуді қажет ететін мәселер баршылық.
Менің бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты да информатика пәнінің оқыту процесіндегі қолданылатын әдістерін жалпы педагогика әдістерімен салаластыра отырып қарастыру, информатика пәнінің оқыту жүйесіне жалпы ғылыми шолу жасау, қазіргі заман талабына сай оқу үрдісінде қолданылып жүрген оқытудың тиімді әдістері мен программалық құралдарды жасау жасалу жолдарын зерттеп, түсіну.
Информация әлемінен өзіне қажеттіні алып оқушынын өз сұранысын әрі жылдам әрі терең білімділікпен игеруін дамыту, техникалық, атап айтқанда компьютерлік құрылғылармен еркін жұмыс істеуді үйрету үшін информатика пәнінің маңызы зор, бұл пәнді оқыту әдістемесінің көтерер жүгі ауыр екенін айқын аңғаруға болады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы жалпы информатика пәнін оқыту әдістемесі аясын қамтитындықтан, бұл зерттеу жұмысында информатика пәнінің мақсаты мен міндеттері, пәнді оқытуды ұйымдастыру әдістерімен бірге әдістемелік негізді болу үшін, сабақ жоспарың қоса қарастыруды жөн көрдім.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың мектепте не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан, физикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте ыңғайлы екені талас тудырмайды. Компыотерлер сабақ оқуда электрондық оқулық жөне тренажерлер түрінде, лабораториялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде кеңінен пайдаланылады. Институттарға қабылдау емтихандарын өткізу кезінде компьютерлер "қазы" рөлін де әділ атқара алатын құрал екені белгілі.
Сабақта электронды оқулықтар, оқыту бағдарламаларының көптеген артықшылықтары бар атап айтсақ:
1.Оқушы мұғалім ескерту жасап қатемді шығарады деп өзін тежемей,еш қысылмай өз бетінше жұмыс істейді.
2.Қабілеті жоғары оқушылардың біліктілігін көрсетуіне мүмкіндік туады. Бір тапсырманы орындап біткен оқушы өз мүмкіндігіне қарай келесі тапсырманы орындауға,басқа оқушыларға алаңдамай орындауға кірісіп кетеді,яғни деңгейлеп оқыту іске асады.
3.Мұғалім де әр оқушыға жүгіріп шаршамай,әрі басқа оқушыларды жеке бақылап,бағалауына мүмкіндігі туады.
4.Оқушыға толық жұмыс істеу,ойлау,іске асыру «бостандығы» беріліп,ол өзінің жеке іскерлік қабілеттерін көрсете алады.
5.Электронды оқулықпен жұмыс істеу нәтижесінде мұғалімде,оқушы да шығармашылық қабілеттерін толық шыңдап қана қоймай,еңбек ләззатын сезініп шығады.Яғни,мұғалім мына балаға жұмыс істете алмадым деген сезімдерден арылып,еңбек нәтижесі рахатымен,көтеріңкі көңіл-күймен шығады.
Барлық білім беру мекемелерінің мұғалімдеріне мультимедиалық оқытуды жаппай іске асыру- бәсекеге қабілетті білім берудің кепілі болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: 8 сыныптың бағдарламасына сай
MS Windows-тың стандартты бағдарламаларын оқыту барысында қолданылатын оқыту бағдарламасын жасау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
Оқыту бағдарламасын түрлі гипермәтінді редакторларды пайдалану арқылы мектеп бағдарламасынан ауытқымай 8 сынып оқулығының электронды нұсқауын жасау және белгіленген тәртіпке сай тиісті модульдерді жасау.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс 65 бет көлемінде ұсынылған және кіріспе, 3 тарау, қорытынды. Пайдаланылған әдебиеттердің жалпы саны 22.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Балапанов Е.К, Бөрібаев Б, Дәулетқұлов А. «Информатикадан 30 сабақ» Алматы «Шартарап», 1998 жыл
2. Шевчук Е.В, Кольева Н.С. Жалпы білім беретін мектептің 8 сыныбына арналған оқулық «Информатика» - Алматы, «Мектеп» баспасы, 2008 жыл
3. М.Қ. Байжұманов, Л.Қл Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004
4. Симонович С.В «Информатика» базовый курс
5. Исаев С.Ә., Мухамади А.Н., Ахметова О.С. Компьютерлік технология негіздері курсына арналған практикум Алматы, 2000
6. Балапанов Е.Қ. Бөрібаев Б.Б. Дәулетқұлов А.Б. Жаңа информациялық технологиялар: информатикадан 30 сабақ. Алматы, ЖТИ, 2004.
7. Н.Ермеков, В.А.Криворучко, Н.Н.Шпигарь «Информатика» әдістемелік құрал, Алматы, «Жазушы» 2007 жыл
8. Н.Ермеков, Е.Кузина «Информатиканы оқыту әдістемесі» - Алматы, «Атамұра», 2003 жыл.
9. Бондарев В.М., Рублинейкий В.И., Качко Е.Г: Основы программирование. Харьков. Фолио. 1997.
10. Каймин В.А., Питеркин В.М., Уртминцев А.Г. Информатика. Учебное пособие, 1998
11. Биллиг В.А. VBA в Office 2000. Офисное программирование. М.:издательско-торговый дом «Русская Редакция», 1999Г
12. Денисов А. Microsoft FrontPaje 5. - СПб: Питер, 1999.
13. Информатика. Базовый курс. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2001.
14. Информатика: Учеб.пособие для студ.пед.вузов / А.В.Могилев, Н.И.Пак, Е.К.Хеннер; Под ред.Е.К.Хеннера. – 2-е изд., стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2003.
15. Информатика для юристов и экономистов. Учебник для вузов. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2001.
16. Йодан Э. Структурное программирование и конструирование программ. - М.: - Мир, 1979.
17. Новейший самоучитель работы на компьютере. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2000.
18. HTML программирование. Под ред. Хомоненко А.Д. - СПб: Корона-принт, 1998.
19. Острейковский В.А. Информатика. - Обнинск: ОТАЭ, 2001.
20. Реселман Б. Использование HTML 5: Пер. с англ. - К.; М.; СПб., Изд. дом "Вильямс", 1999
21. Рудометов Е. Аппаратные средства и мультимедиа: справочник. Изд. 2-е. - СПб: Питер, 1999.
22. «Информатика негіздері» ғылыми - әдістемелік журнал
1. Балапанов Е.К, Бөрібаев Б, Дәулетқұлов А. «Информатикадан 30 сабақ» Алматы «Шартарап», 1998 жыл
2. Шевчук Е.В, Кольева Н.С. Жалпы білім беретін мектептің 8 сыныбына арналған оқулық «Информатика» - Алматы, «Мектеп» баспасы, 2008 жыл
3. М.Қ. Байжұманов, Л.Қл Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004
4. Симонович С.В «Информатика» базовый курс
5. Исаев С.Ә., Мухамади А.Н., Ахметова О.С. Компьютерлік технология негіздері курсына арналған практикум Алматы, 2000
6. Балапанов Е.Қ. Бөрібаев Б.Б. Дәулетқұлов А.Б. Жаңа информациялық технологиялар: информатикадан 30 сабақ. Алматы, ЖТИ, 2004.
7. Н.Ермеков, В.А.Криворучко, Н.Н.Шпигарь «Информатика» әдістемелік құрал, Алматы, «Жазушы» 2007 жыл
8. Н.Ермеков, Е.Кузина «Информатиканы оқыту әдістемесі» - Алматы, «Атамұра», 2003 жыл.
9. Бондарев В.М., Рублинейкий В.И., Качко Е.Г: Основы программирование. Харьков. Фолио. 1997.
10. Каймин В.А., Питеркин В.М., Уртминцев А.Г. Информатика. Учебное пособие, 1998
11. Биллиг В.А. VBA в Office 2000. Офисное программирование. М.:издательско-торговый дом «Русская Редакция», 1999Г
12. Денисов А. Microsoft FrontPaje 5. - СПб: Питер, 1999.
13. Информатика. Базовый курс. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2001.
14. Информатика: Учеб.пособие для студ.пед.вузов / А.В.Могилев, Н.И.Пак, Е.К.Хеннер; Под ред.Е.К.Хеннера. – 2-е изд., стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2003.
15. Информатика для юристов и экономистов. Учебник для вузов. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2001.
16. Йодан Э. Структурное программирование и конструирование программ. - М.: - Мир, 1979.
17. Новейший самоучитель работы на компьютере. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2000.
18. HTML программирование. Под ред. Хомоненко А.Д. - СПб: Корона-принт, 1998.
19. Острейковский В.А. Информатика. - Обнинск: ОТАЭ, 2001.
20. Реселман Б. Использование HTML 5: Пер. с англ. - К.; М.; СПб., Изд. дом "Вильямс", 1999
21. Рудометов Е. Аппаратные средства и мультимедиа: справочник. Изд. 2-е. - СПб: Питер, 1999.
22. «Информатика негіздері» ғылыми - әдістемелік журнал
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:
мазмұны
Кіріспе
І-тарау. Оқыту әдістері мен оқытуды ұйымдастыру. 5
1.1 Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама. 5
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері. 15
1.3 Информатиканы оқытуәдістері, жалпы сипаттама. 19
ІІ - тарау. MS Windows – тың стандартты бағдарламалары. 27
2.1 WordPad мәтіндік редакторы. 27
2.2 Paint графикалық редакторы. 33
2.3 Блокнот және Калькулятор бағдарламалары. 42
ІІІ-ТАРАУ. Оқыту бағдарламаларының жасалу жолдары. 44
3.1. Программалық құралдар. 44
3.2. HTML гипертекстік тілі 48
3.3. FrontPage гипермәтіндік редакторы. 55
Қорытынды 64
қолданылған әдебиеттер 65
Кіріспе бөлім
Өркениет дамып, жаһандану үрдісі дамыған сайын адамзат меңгеруге
тиісті ақипарат мөлшері де күннен – күнге артуда. Сондай күрделі
ақпараттардың алғашқы бастамаларын мектеп бағдарламасы арқылы игерілетіні
анық. Бұл орайда мектеп бағдарламасында оқытылатын информатика пәнінің ролі
зор.
Информатика пәні – жас бірақ өте жедел дамып келе жатқан пәндердің
бірі. Сондықтан оқыту пәні бір жүйеге толық түсіп, жинақталмағандықтан
зерделеуді қажет ететін мәселер баршылық.
Менің бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты да информатика пәнінің
оқыту процесіндегі қолданылатын әдістерін жалпы педагогика әдістерімен
салаластыра отырып қарастыру, информатика пәнінің оқыту жүйесіне жалпы
ғылыми шолу жасау, қазіргі заман талабына сай оқу үрдісінде қолданылып
жүрген оқытудың тиімді әдістері мен программалық құралдарды жасау жасалу
жолдарын зерттеп, түсіну.
Информация әлемінен өзіне қажеттіні алып оқушынын өз сұранысын әрі
жылдам әрі терең білімділікпен игеруін дамыту, техникалық, атап айтқанда
компьютерлік құрылғылармен еркін жұмыс істеуді үйрету үшін информатика
пәнінің маңызы зор, бұл пәнді оқыту әдістемесінің көтерер жүгі ауыр екенін
айқын аңғаруға болады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы жалпы информатика пәнін оқыту әдістемесі
аясын қамтитындықтан, бұл зерттеу жұмысында информатика пәнінің мақсаты мен
міндеттері, пәнді оқытуды ұйымдастыру әдістерімен бірге әдістемелік
негізді болу үшін, сабақ жоспарың қоса қарастыруды жөн көрдім.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың мектепте
не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан,
физикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте ыңғайлы екені талас
тудырмайды. Компыотерлер сабақ оқуда электрондық оқулық жөне тренажерлер
түрінде, лабораториялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде
кеңінен пайдаланылады. Институттарға қабылдау емтихандарын өткізу кезінде
компьютерлер "қазы" рөлін де әділ атқара алатын құрал екені белгілі.
Сабақта электронды оқулықтар, оқыту бағдарламаларының көптеген
артықшылықтары бар атап айтсақ:
1.Оқушы мұғалім ескерту жасап қатемді шығарады деп өзін тежемей,еш
қысылмай өз бетінше жұмыс істейді.
2.Қабілеті жоғары оқушылардың біліктілігін көрсетуіне мүмкіндік туады. Бір
тапсырманы орындап біткен оқушы өз мүмкіндігіне қарай келесі тапсырманы
орындауға,басқа оқушыларға алаңдамай орындауға кірісіп кетеді,яғни
деңгейлеп оқыту іске асады.
3.Мұғалім де әр оқушыға жүгіріп шаршамай,әрі басқа оқушыларды жеке
бақылап,бағалауына мүмкіндігі туады.
4.Оқушыға толық жұмыс істеу,ойлау,іске асыру бостандығы
беріліп,ол өзінің жеке іскерлік қабілеттерін көрсете алады.
5.Электронды оқулықпен жұмыс істеу нәтижесінде мұғалімде,оқушы
да шығармашылық қабілеттерін толық шыңдап қана қоймай,еңбек ләззатын
сезініп шығады.Яғни,мұғалім мына балаға жұмыс істете алмадым деген
сезімдерден арылып,еңбек нәтижесі рахатымен,көтеріңкі көңіл-күймен шығады.
Барлық білім беру мекемелерінің мұғалімдеріне мультимедиалық
оқытуды жаппай іске асыру- бәсекеге қабілетті білім берудің кепілі болып
табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: 8 сыныптың бағдарламасына сай
MS Windows-тың стандартты бағдарламаларын оқыту барысында қолданылатын
оқыту бағдарламасын жасау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
Оқыту бағдарламасын түрлі гипермәтінді редакторларды пайдалану арқылы
мектеп бағдарламасынан ауытқымай 8 сынып оқулығының электронды нұсқауын
жасау және белгіленген тәртіпке сай тиісті модульдерді жасау.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс 65 бет көлемінде
ұсынылған және кіріспе, 3 тарау, қорытынды. Пайдаланылған әдебиеттердің
жалпы саны 22.
I. Оқыту әдістері туралы түсінік
Оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі болып
табылады. Себебі, оқыту процесі оның мақсаты, мазмүны, әдістері және
ұйымдастыру формаларының біртұтастығы болып табылады.
Әдіс деген сөз гректің "metodos" деген сөзінен шыққан. Метод
деген ұғым белгілі ақиқатқа, шыңдыққа, мақсатқа жетудін жолдары деген
мағынаны білдіреді. Оқыту әдістері туралы әрбір автор өз анықтамасын
береді. Қысқаша психологиялық-педагогикалык сөздік "әдіс" — мақсатқа қол
жеткізетін жол, тәсіл, белгілі жолмен тертіпке салынган іс-өрекет"- деген
анықтама береді.
Оқыту әдісі - оқушыларға білім беру жоне оларды дамыту мақсатында
мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жасайтын қызметі мен қарым-катынасының
тәсіл-амалдары - деген де пікір айтылады.
Оқыту әдістері - оқытушы мен оқушылардыц жұмыс істеу әдісі, оның
арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүнис танымдылығы
мен қабілеттілігі артады.
Оқыту әдістсрі - мүғалім мсн оқушылардъң бірлесе жасайтын әрексті
Оқыту әдістсрі - мүғалім мен оқунгылардың өзара әрекстінің барысыңда
білім алу жолдары.
Оқыту әдістсрі - мүғалім мсіі оқушылардың озара өрекетінің негізінде
білім, тәрбие жәнс таным процссін жетілдіру.
"Әдіске" қатысты анықтамаларда бәріне ортақ пікір: "белгілі бір
мақсатты көздеген мұгалім мен оқушылар арасындағы азара карым-қатынас және
іс-әрекет".
Олай болса оқыту әдістері - оқытудың мақсат- міндеттеріне сай оның
мазмүнын оқушыларға меңгертуде мүғалім мен оқушылардьщ қолданатын амал-
тәсілдері мсн кұраддарының жиынтығы болып табьлады. Мұғалім оқыту
әдістерінің көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін
үйымдастыруда өзінің іс-әрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық
етумен байланыстырады.
Мүғалім оқытудың нәтижесін арттыруда оқыту әдістеріне қатысты амал-
тәсілдерімен қатар оның. құралдарын да пайдаланады.
Оқу қүралдарына оқу кітаптары, көрнекі және техникалық құралдар
жатады.
1. Оқу кітаптары - оқулықтар, оқу-өдістемелік кітаптар, анықтамалар,
сөздікгер, есептер жинағы т.б.
2. Көрнекі құралдар - кестелер, сызбалар, чертеждар, суреттер,
фотосуретгер, альбомдар, тарихи, экономикалық-географиялық карталар т.б.
3. Техникалық қүралдар - үнтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер т.б.
Сабақтар жүйесінде оқытудың әр алуан әдістерін мүғалімнің пайдалана
білуі оқыту процесінің дүрыс үйымдастырылғандығын сипаттайды.
Бұл турасында Л. Н. Толстой былай дейді: "Қандай мүғалім болмасын,
әдістсрді неғұрлым көп білуге тырысуға, оларды көмекші шара рстінде қабыл
алуға тиісті. Оқушының сабақ түсінуіндегі қиыншылығының қандайын болса да,
оны оқушының кемшілігі емес, қайта өзімнің сабақ оқуымдағы кемшілігім деп
қабылдауға тиісті. Жаңа тәсілдерді ойлап табу жөнінде озінің қабілетін
дамыта беруге үмтылуға тиісті".
Сондықтан, әрбір мүғалім сабаққа дайындалу барысында оқу матсриалын
оқушыларға қалай меңгертуге болатыны жайында үнемі шығармашылықпен жүмыс
істеуі тиіс.
Оқыту процесінде оқушыларға ғылым нсгіздерінс сай тсрең де тиянақты
білім беру, оларды адамгершілік рухта тәрбилеу жәнс дамыту міндеттерін
шешудегі мүғалімнің басшылық ету тәсілдері, амалдары мен қүралдарының
біртұтастығын оқыту әдістері демскпіз.
2. Оқыту әдістерінің коптүрлілігі, оларды топтастыру
Оқыту әдістері педагогика саласында талас тудыратын күрдслі
мәселслердің бірі болып табылады. Соған орай бүгінгі таңда оқыту
әдістерінің анықтамасы жөне оларды топтастыру мәселесіңде ортақ пікір
қалыптаспаған.
Бүл мөселені зерттеуші авторлар (С. Й. Архангельский, С. И. Зиновьев,
Н. В. Кузьмина, Т. А. Ильина, Н. Д. Никандоров т.б.) оқыту әдістеріне
түрліше анық-тама беріп, оларды әр түрлі негізде топтастыруды ұсынады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде топтастырудың жиырмадан астам түрі бар
екен.
1. Оқушылардың таным белсенділігіне қарай
(М. Н. Скаткин, И. Я. Лернер):
- түсіндірмелі хабарлау әдісі;
- репродукіивтік әдіс;
- проблемалық баяндау әдісі;
- эвристикалық әдісі.
2. Оқытудың мақсаттары мен құралдарына қарай
(М. А. Данилов, Б. П. Есипов.Т. А. Йльина):
- жаңа білім беру әдісі;
- білікгер мен дағдыларды калыптастыру әдісі;
- Техникалық құралдармен жүмыс істеу әдісі;
- Өзіндік жүмыс істсу әдісі;
- білімді тексеру әдісі;
- проблемалык, программаланған оқыту әдісі.
3. Түтас педагогикалық әрекеттің тәсілдеріне қарай
(Ю. К. Бабанский):
- оку-танымдық әрекеттсрді үйымдастыру;
- оқуға ынталандыру;
- оқытудағы бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері.
4. Әдістің логикалық жоне психологияшық сипатына қарай
(Р, Г. Лсмборг):
- ауызша баяндау әдісі;
- ссеп шығару әдісі;
- өнер құралдарын пайдалану әдісі.
5.Мүғалім мен оқушылардың жасайтын әрекетінің ерекшелікгеріне қарай
(В. Оконь):
- жаңа білімді игеру әдісі;
- өзіңдік білім әдісі;
- проблемалық әдіс;
- пракгикалық әдіс;
- көркем әдебиет пен өнер құралдарын пайдалану әдісі.
Солардың ішінде ең көп тарағаны - білім берудің көздеріне сөйкес
(И. Т. Огородников,С. И. Перовский, Е. Я. Голант):
- сөздік немесе ауызша баяндау әдісі;
- көрнекілік әдістер;
- тәжірибелік әдістер.
Бұл өдістің ерекшелігі: егер мүғалім оқу материалын ауызша баяндаса,
оңда білім алу көзі мұғалімнің сөзі болып табылады немесе мүғалім
оқушыларға білім беруде көрнекіліктерді қолданса, оңда білім алу көзі
көрнекіліктер болып есептслінеді т.с.с.
3. Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама
Білімді меңгерту қандай жолдармен немесе тәсілдермен іске асса да,
оқыту әдісгерін талдау негізінен, білім берудің мазмұны сияқты, оқытудың
жалпы: мақсаттары және міңдетгеріне сәйкес анықталады.
Оқу процесінде білім берудің көздеріне қарай қолданылатын әдістер:
Сөздік әдістер: түсіндіру, әңгіме, әңгімелесу, лекция, кітаппен жұмыс.
Көрнекі әдістер: иллюстрация және демонстрация. Тәжірибелік әдістер:
лабораториялық, практикалық, графикалық, әр түрлі жаттығу жүмыстары.
Оқыту процесіңде ең көп тараған дәстүрлі әдіс – сөздік немесе
мұғалімнің ауызша баяндау әдісі. Бүл әдіс оқыту процесінде басқа әдістерге
қарағаңда жетекші роль атқарады. В. А. Сухомлинский: "Сөз - ең маңызды
педагогакалык құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың..."- деп оның
маңызына ерекше назар аударады
Мұғалімнің сөзі әсерлі, тартымды, сенімді, сондай-ақ дауыс ырғағы мен
мимикасы мәнерлі және бай болғаны қажет. Бұл ойымыз дәлелді болу үшін
Ы. Алтынсаринның пікірін келтірейік: Мұғалім балалармен істес болады:
егер олар бір нәрсені түсінбесе, онда мүғалім шәкірттерді кіналамай, оларға
дүрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кіналауы керек. Мұғалім балалармен
сөйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылықпен сөйлеп, шұбалаңқы
сөздер мен керексіз терминдерді қодданбастан әрбір затты ықыласпен,
қарапайым тілмен түсідіру керек".
Бүл әдісті қолданғанда мұғалім оқушыларға білім берумен қатар олардың
таным белсенділігін арттыруға (зейін, қабыдцау, ойлау т.б. процестерін)
байланысты да әрекет жасайды.
Мұғалімнің оку материалын ауызша баяндауы көп жағдайда түрлі көрнекі
жөне техникалық құралдарды пайдаланумен ұштастырылады.
Ауызша баяндаудың тағы бір ерекшелігі, оқытушының түсіндіруі мен
оқушылардың ұғыну процесінің қатар жүруінде. Түсіндіру барысында әңгіме,
әңгімелесу, ауызша-жазба жөне лабораториялық жұмыстарын қажстіне сай қатар
қолдану керек.
Түсіндіру - оқу материалын мүғалімнің логикалық түрғыдан дәйекті де
сыңдарлы баяндауы. Оның себебі, түрлі заңдылықтар мен ережелерді түсіндіру
белгілі дәрежеде логикалық жүйелілікті қажет етеді.
Түсіңдіру әдісінің мақсаты: заттардың елеулі белгілерін ашып көрсету,
фактілер мен қүбылыстарды талқылау. Сондықтан мүғалімнің оқу матсриалың
түсіндіруіңде әрқашаңда пайымдау, қорыту, дәлелдеу көп болады.
Түсіндіру әдісінің ең маңызды мәселелері — окушылардың алдына жаңа
мәселені айқын, ашық етіп қойьп, оқу материалын тыңғылықты баяңдап шығу.
Түсіңдіру әдісінің табысты болуы мүғалімнің ңақтылы деректсрді қаншама
сәтті қолдана білгсндігінс де байланысты.
Түсіндіру әрқашанда заттар мен фактілердің, қүбылыстардың мәнін ашу,
қағидаларды түсіндіру, осылардың нсгізінде оқушыларға жаңа білімді
баяндауда оны тсрсң жәнс түсінікті ұғынуларына мүмкіндік туғызады. Бірақ ол
оқушылардың жас ерекшеліктсріне, сынып және пән срскшсліктсрінс қарай
өзгсріп отырады.
Әңгіме — мұғалімнің сабақ барысыңда оқушылармен араласуының неғұрлым
қолайлы тәсілі болып табылады. Сөйтіп, оқушыларға жаңа білімді түсіндірудің
неғүрлым қарапайым және түсінікті түрі.
Әңгіме барысыңда мүғалім қүбылыстарды бірізділікпен көркем суреттей
отыра, өз сөзін әртүрлі көркем шығармалар (картина, фотосурет) мсн көрнекі
құралдарды қолдану арқылы жалғастырып отырады. Оқытуды бұлай үйымдастыру
оқушьшардың фактілер мен қүбылыстарды жақсы түсініп, үғынуьша көмектеседі.
Бұл әдісті қолдану барысыңда мұғалім мен оқушылар арасында диалог
паида болады. Әңгіме оқытудың түрлі міндетгерін орыңдауға бағытгалады: жаңа
білімді хабарлау, оны бекіту мақсатында қолданылатын өңгіме; өткен
материалды жаңамен байланыстыру, еткеңді қайталау, оны тексеру жөне бағалау
үшін қолданылатын еңгіме.
Әңгіме әдісі кобінесе бастауыш немесе орта буын сыньштарда кеңінен
колданылады.
Мұгалімнің сабақтат әңгіме әдісін қолдану ұзақтығы, берілетін оқу
материалының сипатына байланысты болып келеді.
Әңгімелесу - мұғалім мен оқушылар арасыңда жаңа білімдерді хабарлау,
пысықтау, қорытындылауды дұрыс үйымдастырылған сұрақ-жауап тәсіліндс
қолданылады. Сондықтан әңгімелесу оқытудың аса күрделі әдісі болып
есептслінеді. Бүл әдісті нәтижелі пайдалану мүғалімдср тарапынан өтс мұқият
дайыңдықты талап етеді.
Әңгімслссу барысында мұғалім окушылардың жеке басының қабілетін,
зейінін (т. б. психикалық процсстсрін), таным срекшоліктерін танып білсді,
баяндалып отырған немссе өтілген оқу матсриалын олардың қалай ұғынғанын
анықтайды.
Әңгімслесудс баяндау, талдау, қорытынды жасау тәсілдсрі қолданылады.
Бүл әдіс, сонымен қатар, сүрақ-жауап тәсілі арқылы да іске асады. Ол үшін
мүғалімнің сұрақтары дәл, жинақы, оқушының ойын оятуға, дамытуға
бағытталған болуы тиіс.
Дәрісбаян – сөзгс негізделгсн оқьпу әдісі ретіңдс ол озінің құрылымы,
баяндалатын оқу материалының дәлдігі және сабақтың он бойында
тындаушыларының ойлау қабілетін белсснді стуі жағынан басқа әдістерге
қарағанда өзіндік срскшеліктері бар.
Дәрісбаян әдетте жоғары сынып оқушылары арасында көптеп қолданылагын
әдістің бірі. Дәрісбаян барысында оқушылар жаңа оқу материалын тындайды,
қабылдайды, үғынады, мүғалім сөзіне зейін қоя тыңдайды, мазмүнын қадағалап
отырады.Дәрісбаянның басқа ауызша баяндау едістерінен тағы бір ерекшелігі
мұғалімнен жаңа білімді баяндамас бұрын оқушыларға оның жоспарымен, қажет
етеді. Оқушылардың лекция жоспарымен алдын ала танысуы, оның мазмұнын
баяндауда мұғалімнің ойын жақсы ұғынуға көмектеседі.
Ол үшін лекция мақсатының идеялық бағыты, оның нақтылығы, берілетін
білімінің оқушыларға түсінікті болуы мұғалімдер тарапынан үлкен шеберлікті
қажет етеді.
Оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдісі – оқушылардың өздігінен
жаңа білімдерді қабылдау, сыныпта алған білімдерін бекіту, біліктілікті
қалыптастыруда тиімді әдіс болып табылады.
Кітап – білімнің сарқылмас қайнар бұлағы. Олбілім мазмұнын кенірек
ашып, оқушылардың оны терең игеруіне көмегін тигізеді.
Оқушылар оқулықтармен және басқа оку кітаптарымен жұмыс істей отырып,
белгілі білім жұйелерін меңгереді, өздерінің көзқарастарын қалыптастырады,
ой-өрісін дамытады, өздігінен жұмыс істей білуге дағдыланады.
Кітаппен жүмыс істеу оқушы үшін оқытуда күрделі тәсіл больіп танылады.
Қазіргі мектеп тәжірибесіне жүгінсек, көптеген жағдайда, оны бітірушілер
арасында кітапты оқи немесе нәтижелі қолдана білмейтіндер кездеседі.
Кітапты немесе оқулықты оқи отыра, оның нақтылы мазмүның, тақырыптың
негізгі ойын, құнды деректер мен қағидаларын жеке қарастыру, жетекші
идеяларын ашып көрсете немесе өз сөзімен тиянақты баяңдай алмау мәселелерін
ұмытпаған жөн. Ол үшін окушы оқу материалының құрылымымен жалпы танысу, оны
кез жүгірте қарап шығу, содан кейін барып кейбір маңызды бөліктеріне жете
мән беру, оған қатысты жатгығу жүмыстарын жасау, ең соңында оқығаның есінде
сақтауға күш салуға дағдылануы тиіс.
Екінші мәселе, бастауыш сыныпан бастап оқушыларды дауыстап оқуға, одан
кейін тез, іштей окуға, оқығаңды өз сөзімен айтып беруге дағдыландыру
қажет.
Мәтінмен жүмыс істегенде оқушыларды, оның ең нсгізгі мазмұнын айтуға,
бөліктерге бөліп жоспар жасауға, қорытынды мен түжырымдар жасауға үйрету
керек. Егер оқушы осындай тесілдерді қолдана білсе, онда ол оқығандарын тек
жаттап алуға дағдыланады.
Кітаппен жүмыс істеудің өзіңдік мәңді психологиялық ерскшелігі бар.
Кітап оқу мұғалімнің сөзін тыңдауға карағанда оқушының ақыл-ой күші мен
ерікжігерін көп керек етеді. Ол оқушының өзіндік ойлауын, іс-әрекетін
жандандырып, оңың білім деңгейін, дүниетанымын арттырады. Қоғамға, өмірге,
адамдар-арасындағы қарым-қатынаста басқаша көзқараспен қарауға тәрбиелейді.
Яғни, ол білім беру көзі ғана емес, сонымен қатар тәрбие құралы.
Дегенменде, оқушынын үй тапсырмасын кітап немесе оқулық көмегімен
орындау барысында қажетті уақытты тиімді пайдалану, өзіне-өзі бақылау
немесе есеп беру жүмыстарында айтарлықтай кемшіліктер бар. Барлық оқушылар
бірдей біздің жоғарыда айтқан кітаппен жүмыс жасау тәсілдеріне мән
бермейді, оның талаптарын толығымен сақтамайды. Соның негізінде білім
мазмұны нашар меңгеріледі.
Соңдықтан оқушының кітаппен өз бетінше нәтижелі жұмыс істеуін, оның
саналы көзқарасын жөне өзіне-өзі бақылауды үйрету, ұйымдастырып отыру
мүғалім тарапынан жауапкершілік пен көңіл аударып отыруды қажет етеді.
Көрнекілік әдістер оқу матсриалын оқушылардың көзімен көріп, нақтылы
түсінулеріне мүмкіндік береді.
Бүған демонстрация, иллюстрация жөне бақылау тәсілдері жатады.
Демонстрация (көрсету) оқушыларды қүбылыстар,. процесстер жәнс
заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады.
Әдістің бүл түрі оқылып отырған қүбылыстардың қозғалысын анықтау, заттың
ішкі қүрылысы жәнс сыртқы көрінісімен нсмесе бірыңғай заттардың орналасу
жағдайымсн таныстыруды көздсйді.
Табиғи нысананы көрссту нсгізінен сыртқы көрінісінен басталады
(көлсмі, түсі, формасы, өзара байланысы т. б. Кслссі кезекте оның ішкі
қүрылысы нсмссс жскслсгсн қүрамы бөлініп көрсетіледі. Заттың үлгісі жоне
көрксм туындылар оқушылар тарапынан біртүтастық жағдайында қабылданады.
Демонстрациялау көбінесе окушылардың практикалық оқу әрекетімен үштаса
жүргізіледі. Приборлар мсн нысандарды демонстрациялау нәтижесінің табысты
болуы бірнеше жағдайга байланысты болады:
- көрсетіліп отырған нысана барлық оқушыларға жақсы көрінуі
тиіс;
- оқу материалын түсіндіру кезіндс көрсету жүмыстары жүргізіліп,
соңынан нысана алынып тасталуы керек.
Оны окушыларға алдын ала көрсетуге болмайды;
- көрнекі қүралдарды бақылау барысында әрбір оқушы мүғалімнің нүсқауы
бойынша жүмыс істеуі тиіс;
- көрсету кезінде мүғалімнің ауызша баяндауы оқушылардың бақылауын
дамытуға жөне көркем сөйлеуін орнықтыруға ықпал етуі тиіс;
- оқушыларды бақылау жүмыстары нәтижесіне қорытынды жасай
білуге дағдыландыру т. б.
Оқытуды бұлай үиымдасгыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең
үғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жаңдандырып, қосымша
ақпараттар береді.
Оқушылардың қүбылыстарды, процестерді және нысандарды өздері
белсенділік танытып оқып үйренсе, шын мәнісінде бүл әдіс нәтижелі болмақ.
Олар тарапынан мүндай қарым-қатынас оқытуда проблемалық жөне ізденушілік
жағдайға итермелейді.
Сабақ барысында оқытудың демонстрациялау әдістсрінен қолдануда оқу
киносы, диапозитив, диафильм, мапштофон, радио, үнтаспа, киноскоп,
эпидиоскоп, тслсдидар, видсофильм сскілді тохника қүралдары көптеп
пайданылады.
Заттар мен қүбылыстарды, ксйбір жағдайда қажсттігінс сай табиги ортада
көрсетуге болады (Мысалы, табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар,
өсімдіктср, ауылшаруашылығы тсхникалары, өндіріс қүралдары т.б,)-
Иллюстрация - демонстрация әдісімсн тыгыз байланыста болады. Бұл
әдісті иллюстративті қүралдарды (плакаттар, картиишгар, суреттгср,
чсртсждер, портрсттср, картограммалар, модельдср) көрсетуде қолданады.
Иллюстрация әдісінің нәтижелі болуы, нсгізінсн оның қолдану тәсілдерін
мұғалімнің қаншалыкты меңгсргеніне байланысты болып кследі. Соның
нсгізіндс оқушылар мсн мұғалімгс оқу материалын табысты мсңгсругс
айтарлықтай көмск бере отыра, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін
тигізеді.
Мектеп тәжірибесі көрссткендей сабақта иллюстрациялы матсриалдарды
көптеп қолдану, оқушылардың назарын нақтылы оқу матсриалынан ауытқуына әкеп
соғады. Сондықтан, көрнекі құралдарды пайдаланудың дидактикалық қолданысын
жэне таным процесінде олардың рөлін алдын-ала жақсылап ойластырып алу
қажет. Бүған қосымша мүғалімдер корнекі қүралдардың тиімді көлемін де
анықтауы қажет.
Бүл әдістердің ішінде ең басты рөл атқаратыны – бақылау әдісі. Ол
барлық оқу пәндерін оқытуда кеңінен қолданылады.
Бақылау әдісі сабақта нақты заттар мен көрнекі және техиика
құралдарын көрсету кезінде, экскурсияда, лабораториялық жұмыстарда, енбек
операцияларын орыңдау барысында ерекше орын алады. Бақылау мүғалімнің
басшылығымен сабақ үстінде және сабақтан тыс уақытта муғалімнің
тапсырмасына байланысты немесе оқушылардың өздерінің қалауы бойынша кеңінен
іске асырылады. Дұрыс қолданған бақылау әдісі оқушылардың байқағыштық,
логикалық ойлау қабілеттерін дамытады.
Бақылау әдістерін қолданудың тиімділігі мынандай тәсілдерді қолдана
білуге байланысты:
- байқаудың мақсатын анықтау;
- қабылдайтын нәрселердің мөлшерін белгілеу, салыстыру арқылы олардың
көптеген белгілерінің ішінен ең негізгі, бастыларын ажырату;
- оларды топтастырып, қортындылар мен тұжырымдар жасау.
Байқайтын нәрселердің, бейнелсрдің ерскшеліктеріне байланысты бақылау
әдісінің негізгі түрлері:
- демонстрациялык бақылау;
- экскурсиялық бақылау;
- лабораториялық бақьшау;
- техникалық бақылау;
- оқушьшардың оздігінсн дербсс бақылауы. Оқушылардың ойлау қабілетін
дамытудың күшті құралы — бақылау. К. Д. Ушинский "Бақылау-логикалық
ойлаудың негізі",- деп жай айтпаған. Ұлы педагог логикалық ойлауга үйрену
үшін, ең алдмен, балаларды жан-жақты бақылауға үйрету керекгігін де
есксртсді.
Бақылау өткізудің негізгі әдістемелік талаптары: 1. Мүғалім оқушыларды
белгілі нөрсені жан-жақты бақылауға, оның неғүрлым көп жөне өртүрлі
касиеттерін, ерекшелікгерін, мүмкіндігінше, керу, есту, дәм, иіс т.б. сезім
мүшелерін қатыстыру арқылы зерттеуге бағыт беруінің маңызы зор. Бақылау
тек көру т. б. сезім мүшелерінің жүмысымен ғана емес, ол адамның ойлау
өрекетімен тығыз байланысты болуы керек.
2. Мұғалім бақылауда оқушыға анализ бен синтез аркылы заттардың
негізгі қасиеггерін ажырату, топтастыру, қорытындылау сияқты ойлау
процестерін қолдануға басшылық етуі қажет.
3. Мұғалім оқушылардың бақылауын ұйымдастыру үшін, ең алдымен,
бақылаудың мақсатын, байқайтын нәрселердің мөлшерін немесе көлемін анықтап,
жоспарын жасап беруі керек.
Тәжірибелік әдістер. Оқушылардың сабақта алған теориялық білімдерін,
біліктілік пен дағдыларын терендету жәнс жетілдіре түсу максатыңда олардың
практикалық жүмыстарының маңызы ерекше.
Оқытудың негізгі дәстүрлі әдістерімен қатар мұғалім оқушылармен
бірігіп сабақта, оқу-тәжірибе участогіңде оқу приборлары жәнс тсхиика
күралдары көмегінс сүйеніп оқу тәжірибелсрін жүргізеді.
Оқытудың зертханалық тәсілі нсгізінсн биология, химия, фиаика
пәндсрінде жиі қолданылады. Аталған пәндердің мазмұны зертханалық
жүмыстарды қажет етеді. Зертханалық жүмыстар жаппай түрде немесе оқушының
жскс-дара орындауы арқылы жүреді. Жаппай түрдс жүргізгснде сыныптағы
оқушылардың бәрі бірыңғай тәжірибе жасайды, ал жскс оқушылар орындағанда
әрқайсысының жасайтың тәжірибесі әр түрлі болады да, кейін ол жинақталады.
Оқушылардың зертханалық жұмыстары мектеп жанындағы оқу-тәжірибе
учаскссіндс жүргізілетін тәжірибелермен де тығыз байланысты. Олар дайындау,
өткізу, қорыту ксзеңі болып бөлінсді.
Дайыңдау кезеңінде оның мақсаты белгіленеді, жоспары жасалады жөне
окушыларды қажетті аспаптармен, реактивтермен, басқа да оқу құралдарымен,
жүмыс істеу принциптерімен таныстырады.
Өткізу барысында мұғалім әр оқушының қойған тәжірибесін мұқият
бақылайды және қажет болган жағдайда оларға көмекгеседі.Қорыту кезеңін
бірнеше тәсілмен өткізуге болады.
Біріншіден, әр оқушы өзінің орындаған жұмысын хабарлайды, екіншіден,
ұжымдық түрде орындалған жұмыстың нәтижесі туралы әңгіме өткізіледі,
үшіншіден, зертханалық жұмыстардың нақтылы қорытындыларын мүғалімнің өзі
жинақтап, окушылар орындаған жүмыстардың нәтижесін қорытып баяндайды
Графикалық жүмыстар барлық пәннен орындалады. Бұған кестелер жасау,
диаграммалар қүру, сызбалар сызу секілді оқушылар әрекеттері жатады.
Графикалық жүмыстар география мен тарих, сурет сабақтарында кеңінен
пайдаланылады.
Тәжірибелік әдістердің ішінде ең көп қолданылатыны — жаттығу әдісі.
Бұл әдіс оқушыларда біліктер мен дағдыларды қалыптастырады. Оқу барысында
теориялық ерсжелср мен қағидаларды қайта пысықтап, тиянақты мсңгсру жаттыгу
арқылы орындалады. Сондықтан, бүл әдіс барлық пәндерді оқытуда кеңінен
қолданылады. Жаттығу жүмыстары нсгізінен тіл мен матсматика, сонымсн
бірге, шет тілдерін оқу пәндеріндс көбірек жүргізіледі, Оқушылар осы
пәндердің мазмұнына қатысты теориялық білімдерін пысықтау барысыңда
практикалық жұмыстарын атқарады. Мысалы, есеп сабақтарында жазбаша есеп
шығару, тіл сабақтарыңда диктант жазу, грамматика және фонетика жүмыстарын
орындау т. б.
Жаттығу оқушылардың оқу жүмысын өздігінен орындау белсенділігін
арттырады. Өзіндік жүмыстарға оқушылардың шығармашылықпсн атқаратын
рефсрат, шығарма жүмыстары да жатады. Оқушылардың осындай жұмыстары жазбаша
жаттығу дсп аталады.
Ауызша жаттығу окушының оқу материалын ауызекі баяндауға дағдылану
мақсатын көздейді. Бұны негізінен үш түргс болугс болады. Бірінші - ғылыми
пәндердің ережелері мен қағидаларын жатқа айта білу. Екіншісі -оқу
материалының мазмұнын ауызекі баяндау.
Үшіншісі — көркем әдебиеттерден жатқа үзінділер оқу, баяндамалар жасау
немесе өздерінің жазған шығармаларын ауызша айтып беру.
4. Оқыту әдістерін жетілдіру жане мүғалімнін сабақтар жүйесінде оларды
талдай білуі
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты меселесі больш отыр.
Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен
тәсілдерін мең-геру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша маңыз
бсріледі.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір
әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бсрмсу керек. Тіпті әр
тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдсрі мен жолдарын талап етеді.
Сондықтан, оқытуда әртұрлі әдістерді қолдану қажет.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатына, оқу матсриалының мазмұны мен
көлеміне, оқушылардың дайындық дәрежссіне сәйкес, сабақтың құрылысы мен оқу
әдісін ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілсп, өзі таңдап алады.
Олай болса, оқыту әдісін мүғалімнің таңдап алуы бслгілі шарттарға
байланысты болып кслсді.
1.Оқыту әдістері оның мақсат-міндеттеріне, оқушылардың жас жәнс таным
әрекстінің ерекшеліктеріне сай қолдану.
2. Қолда бар нақтылы көрнекі жөне техника қүралдарын, кабинст
жабдықтарын ескеру.
3. Мектсптің географиялық орналасуын есксру. Мысалы, оқытуды қала
мектептерінде оқушылардың өндіріс орындарына экскурсия жасау мүмкіндігімен,
ал ауыл мектептерінде мектеп жанындағы участкелерге, табиғатқа,
ауылшаруашылық өндірісіне бару жағдайымен байланыстыру.
4.Мүғалімнің іс-тәжірибесінің шыгармашылық сипатына, оның шеберлігіне
тікелей байланысты шараларды іске асыру.
Қазіргі кезде мектеп тәжірибесіңде сабақтьң қалыптасқан дәстүрлі
түрлерінен басқа, дәстүрсіз түрлері де пайда болуда. Ол, әрине қоғамның
жаңару, жетіддіру жағдайында білім беру саласын реформалаумен тығыз
байланыста іске асуда. Оқыту жүмысын үйымдастыруддың мүндай дәстүрсіз
түрлері көбінесе оньң жеке әдістеріне негізделіп құрылуда. Ондағы мақсат -
әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік мүмкіндіктерінің мол екенін көрсете отыра, оны
жаңа сапалық сатыга көтеру. Олардың қатарында лекция, конференция, пікір-
талас, панорама, компьютерлік сабақтарын жатқызуға болады.
Бірақ, жоғарыда аталған сабақтың дәстүрлі емес түрлері — оның жаңа
немесе жеке түрлеріне жатпайды. Себебі, ондай сабақтардың дидактикалық
құрылымы анықталмаған, ешбір дидактикалық қағидаларға негізделмеген.
Сабақта қолданатын дәстүрлі емес жеке тәсіл-амалдарға жататын (конкурс,
сайыс, көкпар, жарыс, бәйге, аукцион, ойын, экспедиция) - сабақтың
элементтері деп қарау керек.
Дәтүрлі емес сабақ түрлерін жаңа сабақ ретінде ұсынып жүрген авторлар
сабақты оку жұмысын ұйымдастырудың басқа формаларымен (экскурсия,
конференция, семинар, консультация т.б.) шатастырады. Бүлар оқу жұмысын
үйымдастырудың қосымша формаларына жатады, соңдықтан оларды сабақтан өзгеше
қарау дүрыс.
И. П. Подласый "Педагогика" атты оқулығында "Дәстүрлі емес сабақ –
дәстүрлі құрылымы жоқ ойдан шығарылған оқу жүмысы" - деп бағалайды.
Педагогтардың дәстүрлі емес сабақтар бойынша пікірлерінде қарама-
қайшылықтар бар: біреулері педагогикалық ойлауда прогресс, мектептерді
демократиялаңдыру бағытында дұрыс қадам деп қараса, басқалары, керісінше,
мұндай сабақтар педагогикалық қағидаларды қауіпті жағдайда бұзу, шындап
еңбек ету қолынан келмейтін және оны қаламайтын жалқау оқушылардың
қысымымен педагогтардың амалсыз кейін шегінуі - деп осы мәселе жайында өз
көзқарасындағы пікір қайшылықтарын алға тартады. Оның бұл еңбегінде көптеп
таралған дәстүрлі емес сабақтың 36 түрін үсынады.
Әрине, дәстүрлі емес сабақтар қатаң құрылымы және қалыптасқан жүмыс
кестесі бар күнделікті оқу жүмыстарына қарағанда әдеттегідей емес ой,
үйымдастыру, өткізу тәсілдері окушыларға өте үнайды.
Дегенмен де ол мүғалімдерге оқыту жүмысында осындай тәсілдерді көптеп
сабақтар жүйесінде пайдалануға кеңес береді.
Қорыта айтқанда оқыту жүмысын үйымдастырудың қандай да формасын
қолданбайық, сабақтар жүйесінде олардың көздейтін мақсат-міндеттері,
мазмұны өзара бір-бірімен байланыста, бірін-бірі толықтыратындай жағдайда,
оқушылардың білім дәрежесін нығайтып, жетілдіруде едәуір кемек етеді.
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері
Информатиканың негізгі ұғымдарына кіріспес бұрын информатиканың
өзінің және пәнінің не екендігін және оның құрылымын анықтап алған жөн.
Қазіргі информатика курсы дүниежүзілік педагогика ісінде теңдесі жоқ
құбылыс саналады. Әдетте, ғылыми пәннің пайда болуынан бастап оның
жалпыілімділік мәнін ұғынуға немесе оның негіздерін мектептің білім беру
жүйесіне енгізуге дейін кемінде он жыл, қала берді бірнеше жүз жыл кетеді.
Осы уақыт аралығында ғылыми ақпарат тұрақтандырылады, әдістаным аңықталады,
жалпы әдістемелік жолдар қалыптасады, яғни берілген пәнге әлде бір жүйелі
көзқарас орнықтырылады.
Бір жағынан, бүл үрдіс жиырма жыл шамасы дерлік жалпыілімдік пәндер
құрамына міндетті түрде еніп келе жатса да информатика үшін әлі аяқтала
қойған жоқ. Бірақ пәнге деген жүйелі көзкарастын болмауы, оған үзіп-жұлып
қарау қазіргі кезде информатиканы оқытудағы басты мәселе болып табылады.
Егер оқу пәнінің жалпы сүлбесіне жүгінер болсақ, онда толық қажетті оқу
пәні болуы үшін оған не жетіспейтіндігін түсінуге болады:
-пән саласының айқын сипаттамасы -информатикаға тән қызметтін
жалпыланған түрлерінін тұжырымдамасы .
Өткен 1985 жылдан бастап информатика пән ретінде өзгеріске түсті.
Ол автоматикадан шын мәнінде алыстай бастады. Таза техникалық сала –
computer science (компьютерлік ғылымдар) атты жеке ғылыми бағытқа бөлініп
шықты. Ақпаратты қорғау мен ақпарат қауіпсіздігі, деректер мен
мағлұматтардың тұрпаттала өрнектелуі, әлеуметтік информатика және т.б осы
сияқты бағыттар пайда болды. Бүгінгі күні қай бағыттың басым екендігі
туралы айту қйын, бірақ сонын қажеті де жоқ шығар. Бірақ информатиканынын
барлық жетекші бағыттарынын негізгі қағидалары оқу курсында да бейнеленуге
тиіс екендігі аңық.
Онын үстіне, осы бағыттардың пайда болуы информатиканы күн сайын өсіп
келе жатқан пән мәселелерімен байланыстыруға мумкіндік береді. Мысалы
информатика енгізген виртуалдандыру феномены қазіргі қоғамның айқындауыш
сипаттарының бірі болып табылады. Жоғарғы оқу орнындағы информатика
курсының зерттеу тақырыбын белгілеп, сонымен қатар оның пән саясын
айқындауға әрекет жасайық.
Қазіргі оқудың біріншісепті түйткілі оның іргелілігі болып келеді.
Оқудын іргелілігі, атап айтқанда, жеке тұлғаның шынайы еркіндігінің қажетті
шарты болып табылады. Ол дайын өнімдерді пайдалана ғана емес, оны жасай да
біледі.
Бұл сонымен қатар, ақпараттық өркениетті тану сайманы болып табылатын
информатика ғылымын игеруді де ескереді. Осы игерудің іскерлік сипаты
информатиканың ақпараттық үрдістер атты жалпылауыш ұғымын оқып үйренудің
іскерлік логикада өрістетілетіндігімен аңықталады. Ол ақпараттық өнім
шығаратын ақпараттық технологияларға ұмтылу сатылары бойынша жүзеге
асырылады. Информатика туралы бүгінге дейінгі түсінігімізді жалпылай келе,
мынадай жұмыстық аңықтаманы тиянақтауға болады: информатика дегеніміз
табиғаты әртүрлі жүйелердегі ақпараттық үрдістер ағымының заңдылықтары
туралы, ақпараттық үрдістерді автоматтандыру әдістері, құралдары мен
технологиялары туралы, ақпараттық жүйелердің жасалуы мен жұмыс істеу
заңдылықтары туралы ғылым.
Информатика ғылымының іргелілігінен туындайтын маңызды нәрсе оның
оқып үйрену нысаны, атап айтқанда, заңдылықтар болып табылатыңдығы, өйткені
кез келген ғылымнын мақсаты түсіндіру ғана емес, сонымен қатар болжау да.
Тек тәсілдерді немесе жүйелеуді білу арқылы болжам жасау аса қиындық
туғызады.
Оқып - үйренудің негізгі пәні –ақпараттық үрдістердің өзін ғана емес,
тұғырымен- ақпараттық жүйлермен, бірге қарастырылатын үрдістер.
Информатика прагматизмі ақпараттық үрдістерді тиімді ұйымдастыру мен
олардың автоматты түрде орындалуына мүмкіндік туғызатын әдістер, құралдар
мен технологиялардың да оның зерттеу пәні болып табылатындығына байланысты.
Ақпараттық үрдістерді оқып үйрену сыртқы әлемнің кез-келген феноменін
оқып үйрену сияқты модельдеу әдістанымына негізделген. Информатиканың,
айталық, физикадан, ерекшелігі, ол математикалық модельдерді ғана емес,
сонымен қатар әртүрлі тұрпаттар мен түрлердің модельдерін де пайдаланады.
Атап айтқанда, ақпараттық модель ұғымы қалыптастырылуы негізгі мектеп
информатика курсының негізгі міндеттері болып табылатын пәнаралық
байланыстардың осы курстағы кең спектрін айқындайды. Ал ақпараттық моделді
құрудағы іс әрекеттің өзі яғни ақпараттық модельдеу тек информатиканы
сипаттайтын қызметтің жалпыланған түрі болып табылады. Құрылған ақпараттық
модельді ары қарай жаңа акпараттық нысан ретінде қарастыруға болады. Бұл
нысанды қажетті ақпараттық үрдісті басқара отырып, мақсатты түрде басқа
нысанға түрлендіруге болады. Егер ондай басқару компьютерде жүзеге
асырылатын болса, онда сөз ақпараттық үрдісті автоматтандыру туралы
болғаны. Мұндай автоматтандырылған үрдіс ақпараттық технология деп аталады.
Информатика әлемінің қазіргі дамуы жағдайында информатиканы мынадай үш
бөлім аясында қарастыруға болатын сыңайлы: теориялық информатика,
әлеуметтік информатика, ақпараттық технологиялар.
Информатика бірегей ғылыми пән . оның оқу нысаны тұтасм бір өркениет
ақпараттық өркениет болып табылады. Академик А.П.Ершов айтқандай,
ақпараттық өркениет адами өркениеттің дамуыңдағы жалпыға бірдей және
болмай қоймайтын кезең, әлемнің ақпараттық көрінісін игеруді, табиғат пен
қоғамдағы ақпарат қызметі заңдарының бірлігің түйсінуді, олардың ісі
жүзінде қолданылуы мен ақпарат өндірісі мен өңдеу индустриясының түзу
кезеңі. А.П.Ершов ерекше көңіл аударған негізді нәрсе әлеуметтік техникалық
революция, атап айтқанда, ақпараттық технологиялардың кең таралуы-
ақпараттық өркениеттін сырт жағы болып табылатындығында . Оның басты
мазмұны табиғи және әлеметтік үрдістердегі ақпарат ролін философиялық және
нақты ғылыми пайымдау жүріп жатқан кездегі интеллектуалдық дамудың жаңа
кезенінен тұрады. Ал, ақпаратты бүгінде қоғамнын стратегиялық ресурсы
екендігі және оның басқа да ресурстар түрлерін –энергетикалық, материалдық
және адамзаттық түрлерін үнемдеуне және дамытуға мүмкіндік беретіндігіне
ешкімнін күмәні болмаса керек. Қоғамда ауқымды ақпараттандыру жаңа
геосаяси үрдістерді дамытуға белсенді түрде әсер етеді. Ол үрдістердің ең
маңыздысы экономиканы ауқымдандыру мен мәдениетті ауқымдандыру болып
табылады. Қазіргі уақытта информатиканы оқыту әдістемесі қарқыңды даму
үстінде; оның көптеген мәселелері теориалық жағынан зерттеуді талап етеді.
Педагогика ғылымының осы саласы тұтас, әрі толық бір мәнді болу үшін
информатиканың барлық денгейде оқытылуы зерттелуі керек: мектепке дейіңгі
кезеңде, мектепте, ора оқу буындарынын барлық типтерінде, жоғарғы
мектепте, информатиканы өзінше оқитындар үшін және т.с.с. Осы аталған
буындардын бәрі қазіргі уақытта педагогика ғылымының алдына өзіне тән
проблемаларын қоюда.
Мектеп пәндерін оқыту әдістемесінің алдына қойылатын дәстүрлі сұрақтар
информатиканы оқыту әдістемесінің де алдына қойылады.
1. Оқытудың мақсаты (Не үшін оқытамыз ?)
2. Оқытудың мазмұны(Нені оқытамыз)
3. Оқытудың әдісі (Қалай оқытамыз)
4. Оқыту туралы(Неден оқытамыз)
5. Оқытуды ұйымдастыру жолы (Қайтіп оқытамыз)
Бұл айтылғандардан басқа екі мәселеге көңіл аудару керек. Олар 1)
кімді оқытамыз?, 2) кім оқытады? Соңғы екеуіндегі кімді оқытамыз деген
сұрақта; қай жастағы оқушыны қалай оқыту керек. Яғни қай пәнді, оның
бөліктерін, қай кластан бастау керек дегенді білдіреді. Информатика
әдістемесінде біріктірілген барлық әдістемелік педагогикалық білімдер мен
тәжірбиелер жиынтығынан Информатиканы оқыту әдістемесі деп аталатын пән
бөлініп шығады. Бұл оқу пәнінін мазмұнында информатиканы оқыту
әдістемесінін жалпы теориялық негіздері, типтік техникалық құралдар жиыны
және сонымен бірге мектеп курсының нақты тақырыптарын оқыту әдістері
қарастырылады.
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясыңда, оқыту теориясында негізгі орын
алған мәселе-дамыта отырып оқытуды зерттейтін ғылым.
Алғашқы кезенде (1985-86 оқу жылы)информатика пәнін мектепте оқытудың
негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру болып
табылды.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудыңбасты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып , дамыту және өз бетімен білім алу, өзін өзі
дамытуға жағдай жасау.
Мектептін алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1) білім беру
2) тәрбиелік
3) практикалық
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылыми негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл, -ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсерт етеді.
Информатиканы оқытуудың білім беру – дамытушылық мақсаты – оқушының
шығармашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға, ақыл ойын,
ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субьектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саңалы
денгейде қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды
орындай білу, бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты
жалпы адамзаттық мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Информатиканы оқытудағы
алгоритмдер мен прграммалар құру, оларды ЭЕМ да орындау оқушыдан ойлануды
және шыдамдылықты арттыруды, көніл қоя білуді, көз алдына елестете білуді
талап етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық , алдына мақсат қоя
білу сияқты қасиеттерін дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану
жауапкершілкпен қарау, сенімді тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана
білу сияқты қасиеттерін дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану
жауапкершілкпен қарауды, жаңа талап қоюды керек етеді.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір-бірімен
өте тығыз байланысты , оларды ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информатиканың
тәрбиелілік эффектісін алуға болмайды.
Пәнді оқытудың ңақты мақсаттарын аңықтау жалпы дидактикадан басталады.
Қазіргі қоғамнын дамуына баланысты дидактиканын көптеген қағидалары
өзгеріске ұшырап отыр. Информатика жас ғылым болғандықтан ол даму үстінде,
оны мектепте оқыту мазмұны да әлі қалыптасу үстінде. Осындай жағдайда
ғылыми тұрғыдан негізделген мақсат қана оқыту мазмұнын дәл аңықтауға
мүмкіндік береді.
Информатиканы мектепте оқытудың алғашқы кезеңінде компьтерлік
сауаттылықты ғана қалыптастыру мәселесі қойылды, ал мұнын мағынасы тар
екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Ал қазіргі кезеңде информациялық мәдениетті
қалыптастыру қажет екені көрінеді.
Мектептегі информатика және есептегіш техника негіздері курсының
мазмұнын таңдауға бір бірімен белгілі қарама қайшылықтар болатын негізгі
факторлар тобы әсер етеді.
1) Ғылыми және практикалық факторлар ИЕТН оқу пәнінің мазмұны
информатика ғылымы арқылы аңықталуы керек. Бұл пәнді оқыту барысында іргелі
білім деңгейі беріліп, оқушылардың әртүрлі саладағы болашақ кәсіби
қызметіне дайындығы қамтамасыз етілуі тиіс.
2) Түсініктілік және жалпы білімділік факторлар. Оқу пәнінде
қамтылған материалды меңгеруге оқушынын шамасы келетіндей болуы керек,
олардың ойлау қабілетінің деңгейі мен білімі, іскерлігі, дағдыларына сай
болуы тиіс. Сондай ақ, ИЕТН курсы информатика ғылымының сәйкес салаларында
жалпы мәні бар мәліметтерді қамтуы қажет. Қорыта айтқанда, мектептегі
информатика курсы бір жағынан болашақ заманға лайық өмірдің күрделіленген
талаптарына жауап беруі керек, екінші жағынан қарапайым болуы қажет
1.3 Информатиканы окыту әдістері
Әдісті жалпы түрдс белгілі мақсатка жетугс бағытталған әрекет
тәсілі рстінде анықтауға болады
Дидактикада окушының іс-әрекеті, мұғалінің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, окушыларга арналган инструкцияны
жасау - педагоггың іс-эрекеті; инструкциямсн ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу - окушының іс-әрекеті; ЭЕМ - де орындалған оқушының жұмысының
нәтижесін қорғау (тапсыру) — олардың бірлсскен іс-әрекеті.
Информатика курсында окушылар мсн мұгалімнің бірлескен іс-орекетінің
көлсмін қысқартуда іс-әрекеттін тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың максаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуслсіздігі, өз бетімен
білім алуга дагдынын калыптасуы. Сондай-ак, компыотер мұгалім мсн окушы
арасындағы тәуслсіз іс-әрскеттердің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бул
псдагогты іс-әрекетінен толык босатады дегсн соз емес. ІІедагогтың окыту
алгоритміндегі жүзеге асырылагын білімі мсн тәжірибелері окушьшын өз
бстшілдігінін жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ. информатика курсында танымды баскару мен өзіндік басқару
функциясы айқың керінеді. Компьютермсн жұмыс істсген оқушының өз
бетінділігі басым, онын алдына қойган максаты бар. Мұғалімнін міндеті окуіс-
әрекетін үйымдастырып, оқушынын іс-әрекетін басқару
Сөйтіп, окыту әдісі жалпы мағынада, окушының жске тұлғалык қасиетін
өзгертуге бағытталган танымдык іс-әрскетін баскару әдісі ретінде
қарастырылады.
Окыту әдісін топтауга арналган негіздер жиынтығы айтарлыктай. Окыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді (продуктивті) болып ессптелсді
1) әлем жайында білім;
2) іс~әрекет тәсілдерін жузеге асыру тәжірибелері;
3) шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі;
4) эммоционалдық кұндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Окушылардың белсенділгі мсн өз бетінділігін негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте окушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздсу тәсілінде, шығармашьшык іс-әрскетте белсенділікте жоғары
болатыны белгілі.
Ю.С Бабанскийдің еңбектерінде әдістерді топтаудьң толык, тізімі
кслтірілген. Информацияны қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге айналған:
сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалык.
Сондай-ақ, әдістсрді топтаудагы төндегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика) кері байланысты жүзеге асыру тәсілі
(бақылау жоне өзіндік бақылау), окушылардың ойлау әрекеттсрі (логикалык
аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған бөлігі
параметрлердің комбинациясы рстінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға катысты маңызды дсп есептелетін накты
әдістерді карастырайык.
Окушының әлсм жайында білімді менгеруі қабылдау, түсіну, еске
сақтау аркылы жүреді. Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған заттар әлемі,
оның әлеуметтік ортасы компьютерлік әлем, адамның өзінің ішкі әлемі
тәрізді ақикаттылык арқылы түсінуте болады. Заттар әлемі мсн олардың
арасындагы байланысты окушылар қоғамның информациялық ресурстары кіру
аркылы жэне ЭЕМ-де моделъдеу аркылы таниды. Білім беру жүйесінің алдындағы
мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мүғалімнің сөзі мен кітапка
сүйснеді.
Компыотерлік желілер окушылардың алдына накты мәліметтерді сактау
немесе меңгеру мәселесі коймайды, информация әлемінен өзіне қажеттіні альш,
информациялық іздеу жүйелеріне сүранысты дұрыс коя білу, өзінің сұранысын
әрі жылдам, әрі икемділікпен тұзете білу іскерлігінің болуын талап етеді.
Әлсуметтік орта компыотерлік әлемнің тәртіп ережссі арқылы,
компыотерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріке озара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрсңу оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асьгрылады, мысалы,
компьютсрдегі "ойын ережесін", логикасын меңгеру тәрізді, өзіндік тану
компъютермен бейнеленетін жеке іс-әрскетін ойлау рефлекциясы" аркылы жузеге
асырылады. Комптъютср іс~әрекеттің нәтижесін жылдам бсре отырып, дэл
осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-орекет тәсілін жүзсге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І-тарау. Оқыту әдістері мен оқытуды ұйымдастыру. 5
1.1 Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама. 5
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері. 15
1.3 Информатиканы оқытуәдістері, жалпы сипаттама. 19
ІІ - тарау. MS Windows – тың стандартты бағдарламалары. 27
2.1 WordPad мәтіндік редакторы. 27
2.2 Paint графикалық редакторы. 33
2.3 Блокнот және Калькулятор бағдарламалары. 42
ІІІ-ТАРАУ. Оқыту бағдарламаларының жасалу жолдары. 44
3.1. Программалық құралдар. 44
3.2. HTML гипертекстік тілі 48
3.3. FrontPage гипермәтіндік редакторы. 55
Қорытынды 64
қолданылған әдебиеттер 65
Кіріспе бөлім
Өркениет дамып, жаһандану үрдісі дамыған сайын адамзат меңгеруге
тиісті ақипарат мөлшері де күннен – күнге артуда. Сондай күрделі
ақпараттардың алғашқы бастамаларын мектеп бағдарламасы арқылы игерілетіні
анық. Бұл орайда мектеп бағдарламасында оқытылатын информатика пәнінің ролі
зор.
Информатика пәні – жас бірақ өте жедел дамып келе жатқан пәндердің
бірі. Сондықтан оқыту пәні бір жүйеге толық түсіп, жинақталмағандықтан
зерделеуді қажет ететін мәселер баршылық.
Менің бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты да информатика пәнінің
оқыту процесіндегі қолданылатын әдістерін жалпы педагогика әдістерімен
салаластыра отырып қарастыру, информатика пәнінің оқыту жүйесіне жалпы
ғылыми шолу жасау, қазіргі заман талабына сай оқу үрдісінде қолданылып
жүрген оқытудың тиімді әдістері мен программалық құралдарды жасау жасалу
жолдарын зерттеп, түсіну.
Информация әлемінен өзіне қажеттіні алып оқушынын өз сұранысын әрі
жылдам әрі терең білімділікпен игеруін дамыту, техникалық, атап айтқанда
компьютерлік құрылғылармен еркін жұмыс істеуді үйрету үшін информатика
пәнінің маңызы зор, бұл пәнді оқыту әдістемесінің көтерер жүгі ауыр екенін
айқын аңғаруға болады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы жалпы информатика пәнін оқыту әдістемесі
аясын қамтитындықтан, бұл зерттеу жұмысында информатика пәнінің мақсаты мен
міндеттері, пәнді оқытуды ұйымдастыру әдістерімен бірге әдістемелік
негізді болу үшін, сабақ жоспарың қоса қарастыруды жөн көрдім.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың мектепте
не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан,
физикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте ыңғайлы екені талас
тудырмайды. Компыотерлер сабақ оқуда электрондық оқулық жөне тренажерлер
түрінде, лабораториялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде
кеңінен пайдаланылады. Институттарға қабылдау емтихандарын өткізу кезінде
компьютерлер "қазы" рөлін де әділ атқара алатын құрал екені белгілі.
Сабақта электронды оқулықтар, оқыту бағдарламаларының көптеген
артықшылықтары бар атап айтсақ:
1.Оқушы мұғалім ескерту жасап қатемді шығарады деп өзін тежемей,еш
қысылмай өз бетінше жұмыс істейді.
2.Қабілеті жоғары оқушылардың біліктілігін көрсетуіне мүмкіндік туады. Бір
тапсырманы орындап біткен оқушы өз мүмкіндігіне қарай келесі тапсырманы
орындауға,басқа оқушыларға алаңдамай орындауға кірісіп кетеді,яғни
деңгейлеп оқыту іске асады.
3.Мұғалім де әр оқушыға жүгіріп шаршамай,әрі басқа оқушыларды жеке
бақылап,бағалауына мүмкіндігі туады.
4.Оқушыға толық жұмыс істеу,ойлау,іске асыру бостандығы
беріліп,ол өзінің жеке іскерлік қабілеттерін көрсете алады.
5.Электронды оқулықпен жұмыс істеу нәтижесінде мұғалімде,оқушы
да шығармашылық қабілеттерін толық шыңдап қана қоймай,еңбек ләззатын
сезініп шығады.Яғни,мұғалім мына балаға жұмыс істете алмадым деген
сезімдерден арылып,еңбек нәтижесі рахатымен,көтеріңкі көңіл-күймен шығады.
Барлық білім беру мекемелерінің мұғалімдеріне мультимедиалық
оқытуды жаппай іске асыру- бәсекеге қабілетті білім берудің кепілі болып
табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: 8 сыныптың бағдарламасына сай
MS Windows-тың стандартты бағдарламаларын оқыту барысында қолданылатын
оқыту бағдарламасын жасау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
Оқыту бағдарламасын түрлі гипермәтінді редакторларды пайдалану арқылы
мектеп бағдарламасынан ауытқымай 8 сынып оқулығының электронды нұсқауын
жасау және белгіленген тәртіпке сай тиісті модульдерді жасау.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы: Дипломдық жұмыс 65 бет көлемінде
ұсынылған және кіріспе, 3 тарау, қорытынды. Пайдаланылған әдебиеттердің
жалпы саны 22.
I. Оқыту әдістері туралы түсінік
Оқыту әдісі дидактиканың негізгі бір құрамды бөлігі болып
табылады. Себебі, оқыту процесі оның мақсаты, мазмүны, әдістері және
ұйымдастыру формаларының біртұтастығы болып табылады.
Әдіс деген сөз гректің "metodos" деген сөзінен шыққан. Метод
деген ұғым белгілі ақиқатқа, шыңдыққа, мақсатқа жетудін жолдары деген
мағынаны білдіреді. Оқыту әдістері туралы әрбір автор өз анықтамасын
береді. Қысқаша психологиялық-педагогикалык сөздік "әдіс" — мақсатқа қол
жеткізетін жол, тәсіл, белгілі жолмен тертіпке салынган іс-өрекет"- деген
анықтама береді.
Оқыту әдісі - оқушыларға білім беру жоне оларды дамыту мақсатында
мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жасайтын қызметі мен қарым-катынасының
тәсіл-амалдары - деген де пікір айтылады.
Оқыту әдістері - оқытушы мен оқушылардыц жұмыс істеу әдісі, оның
арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүнис танымдылығы
мен қабілеттілігі артады.
Оқыту әдістсрі - мүғалім мсн оқушылардъң бірлесе жасайтын әрексті
Оқыту әдістсрі - мүғалім мен оқунгылардың өзара әрекстінің барысыңда
білім алу жолдары.
Оқыту әдістсрі - мүғалім мсіі оқушылардың озара өрекетінің негізінде
білім, тәрбие жәнс таным процссін жетілдіру.
"Әдіске" қатысты анықтамаларда бәріне ортақ пікір: "белгілі бір
мақсатты көздеген мұгалім мен оқушылар арасындағы азара карым-қатынас және
іс-әрекет".
Олай болса оқыту әдістері - оқытудың мақсат- міндеттеріне сай оның
мазмүнын оқушыларға меңгертуде мүғалім мен оқушылардьщ қолданатын амал-
тәсілдері мсн кұраддарының жиынтығы болып табьлады. Мұғалім оқыту
әдістерінің көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін
үйымдастыруда өзінің іс-әрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық
етумен байланыстырады.
Мүғалім оқытудың нәтижесін арттыруда оқыту әдістеріне қатысты амал-
тәсілдерімен қатар оның. құралдарын да пайдаланады.
Оқу қүралдарына оқу кітаптары, көрнекі және техникалық құралдар
жатады.
1. Оқу кітаптары - оқулықтар, оқу-өдістемелік кітаптар, анықтамалар,
сөздікгер, есептер жинағы т.б.
2. Көрнекі құралдар - кестелер, сызбалар, чертеждар, суреттер,
фотосуретгер, альбомдар, тарихи, экономикалық-географиялық карталар т.б.
3. Техникалық қүралдар - үнтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер т.б.
Сабақтар жүйесінде оқытудың әр алуан әдістерін мүғалімнің пайдалана
білуі оқыту процесінің дүрыс үйымдастырылғандығын сипаттайды.
Бұл турасында Л. Н. Толстой былай дейді: "Қандай мүғалім болмасын,
әдістсрді неғұрлым көп білуге тырысуға, оларды көмекші шара рстінде қабыл
алуға тиісті. Оқушының сабақ түсінуіндегі қиыншылығының қандайын болса да,
оны оқушының кемшілігі емес, қайта өзімнің сабақ оқуымдағы кемшілігім деп
қабылдауға тиісті. Жаңа тәсілдерді ойлап табу жөнінде озінің қабілетін
дамыта беруге үмтылуға тиісті".
Сондықтан, әрбір мүғалім сабаққа дайындалу барысында оқу матсриалын
оқушыларға қалай меңгертуге болатыны жайында үнемі шығармашылықпен жүмыс
істеуі тиіс.
Оқыту процесінде оқушыларға ғылым нсгіздерінс сай тсрең де тиянақты
білім беру, оларды адамгершілік рухта тәрбилеу жәнс дамыту міндеттерін
шешудегі мүғалімнің басшылық ету тәсілдері, амалдары мен қүралдарының
біртұтастығын оқыту әдістері демскпіз.
2. Оқыту әдістерінің коптүрлілігі, оларды топтастыру
Оқыту әдістері педагогика саласында талас тудыратын күрдслі
мәселслердің бірі болып табылады. Соған орай бүгінгі таңда оқыту
әдістерінің анықтамасы жөне оларды топтастыру мәселесіңде ортақ пікір
қалыптаспаған.
Бүл мөселені зерттеуші авторлар (С. Й. Архангельский, С. И. Зиновьев,
Н. В. Кузьмина, Т. А. Ильина, Н. Д. Никандоров т.б.) оқыту әдістеріне
түрліше анық-тама беріп, оларды әр түрлі негізде топтастыруды ұсынады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде топтастырудың жиырмадан астам түрі бар
екен.
1. Оқушылардың таным белсенділігіне қарай
(М. Н. Скаткин, И. Я. Лернер):
- түсіндірмелі хабарлау әдісі;
- репродукіивтік әдіс;
- проблемалық баяндау әдісі;
- эвристикалық әдісі.
2. Оқытудың мақсаттары мен құралдарына қарай
(М. А. Данилов, Б. П. Есипов.Т. А. Йльина):
- жаңа білім беру әдісі;
- білікгер мен дағдыларды калыптастыру әдісі;
- Техникалық құралдармен жүмыс істеу әдісі;
- Өзіндік жүмыс істсу әдісі;
- білімді тексеру әдісі;
- проблемалык, программаланған оқыту әдісі.
3. Түтас педагогикалық әрекеттің тәсілдеріне қарай
(Ю. К. Бабанский):
- оку-танымдық әрекеттсрді үйымдастыру;
- оқуға ынталандыру;
- оқытудағы бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері.
4. Әдістің логикалық жоне психологияшық сипатына қарай
(Р, Г. Лсмборг):
- ауызша баяндау әдісі;
- ссеп шығару әдісі;
- өнер құралдарын пайдалану әдісі.
5.Мүғалім мен оқушылардың жасайтын әрекетінің ерекшелікгеріне қарай
(В. Оконь):
- жаңа білімді игеру әдісі;
- өзіңдік білім әдісі;
- проблемалық әдіс;
- пракгикалық әдіс;
- көркем әдебиет пен өнер құралдарын пайдалану әдісі.
Солардың ішінде ең көп тарағаны - білім берудің көздеріне сөйкес
(И. Т. Огородников,С. И. Перовский, Е. Я. Голант):
- сөздік немесе ауызша баяндау әдісі;
- көрнекілік әдістер;
- тәжірибелік әдістер.
Бұл өдістің ерекшелігі: егер мүғалім оқу материалын ауызша баяндаса,
оңда білім алу көзі мұғалімнің сөзі болып табылады немесе мүғалім
оқушыларға білім беруде көрнекіліктерді қолданса, оңда білім алу көзі
көрнекіліктер болып есептслінеді т.с.с.
3. Оқыту әдістеріне жалпы сипаттама
Білімді меңгерту қандай жолдармен немесе тәсілдермен іске асса да,
оқыту әдісгерін талдау негізінен, білім берудің мазмұны сияқты, оқытудың
жалпы: мақсаттары және міңдетгеріне сәйкес анықталады.
Оқу процесінде білім берудің көздеріне қарай қолданылатын әдістер:
Сөздік әдістер: түсіндіру, әңгіме, әңгімелесу, лекция, кітаппен жұмыс.
Көрнекі әдістер: иллюстрация және демонстрация. Тәжірибелік әдістер:
лабораториялық, практикалық, графикалық, әр түрлі жаттығу жүмыстары.
Оқыту процесіңде ең көп тараған дәстүрлі әдіс – сөздік немесе
мұғалімнің ауызша баяндау әдісі. Бүл әдіс оқыту процесінде басқа әдістерге
қарағаңда жетекші роль атқарады. В. А. Сухомлинский: "Сөз - ең маңызды
педагогакалык құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың..."- деп оның
маңызына ерекше назар аударады
Мұғалімнің сөзі әсерлі, тартымды, сенімді, сондай-ақ дауыс ырғағы мен
мимикасы мәнерлі және бай болғаны қажет. Бұл ойымыз дәлелді болу үшін
Ы. Алтынсаринның пікірін келтірейік: Мұғалім балалармен істес болады:
егер олар бір нәрсені түсінбесе, онда мүғалім шәкірттерді кіналамай, оларға
дүрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі кіналауы керек. Мұғалім балалармен
сөйлескенде ашуланбай, күйгелектенбей, сабырлылықпен сөйлеп, шұбалаңқы
сөздер мен керексіз терминдерді қодданбастан әрбір затты ықыласпен,
қарапайым тілмен түсідіру керек".
Бүл әдісті қолданғанда мұғалім оқушыларға білім берумен қатар олардың
таным белсенділігін арттыруға (зейін, қабыдцау, ойлау т.б. процестерін)
байланысты да әрекет жасайды.
Мұғалімнің оку материалын ауызша баяндауы көп жағдайда түрлі көрнекі
жөне техникалық құралдарды пайдаланумен ұштастырылады.
Ауызша баяндаудың тағы бір ерекшелігі, оқытушының түсіндіруі мен
оқушылардың ұғыну процесінің қатар жүруінде. Түсіндіру барысында әңгіме,
әңгімелесу, ауызша-жазба жөне лабораториялық жұмыстарын қажстіне сай қатар
қолдану керек.
Түсіндіру - оқу материалын мүғалімнің логикалық түрғыдан дәйекті де
сыңдарлы баяндауы. Оның себебі, түрлі заңдылықтар мен ережелерді түсіндіру
белгілі дәрежеде логикалық жүйелілікті қажет етеді.
Түсіңдіру әдісінің мақсаты: заттардың елеулі белгілерін ашып көрсету,
фактілер мен қүбылыстарды талқылау. Сондықтан мүғалімнің оқу матсриалың
түсіндіруіңде әрқашаңда пайымдау, қорыту, дәлелдеу көп болады.
Түсіндіру әдісінің ең маңызды мәселелері — окушылардың алдына жаңа
мәселені айқын, ашық етіп қойьп, оқу материалын тыңғылықты баяңдап шығу.
Түсіңдіру әдісінің табысты болуы мүғалімнің ңақтылы деректсрді қаншама
сәтті қолдана білгсндігінс де байланысты.
Түсіндіру әрқашанда заттар мен фактілердің, қүбылыстардың мәнін ашу,
қағидаларды түсіндіру, осылардың нсгізінде оқушыларға жаңа білімді
баяндауда оны тсрсң жәнс түсінікті ұғынуларына мүмкіндік туғызады. Бірақ ол
оқушылардың жас ерекшеліктсріне, сынып және пән срскшсліктсрінс қарай
өзгсріп отырады.
Әңгіме — мұғалімнің сабақ барысыңда оқушылармен араласуының неғұрлым
қолайлы тәсілі болып табылады. Сөйтіп, оқушыларға жаңа білімді түсіндірудің
неғүрлым қарапайым және түсінікті түрі.
Әңгіме барысыңда мүғалім қүбылыстарды бірізділікпен көркем суреттей
отыра, өз сөзін әртүрлі көркем шығармалар (картина, фотосурет) мсн көрнекі
құралдарды қолдану арқылы жалғастырып отырады. Оқытуды бұлай үйымдастыру
оқушьшардың фактілер мен қүбылыстарды жақсы түсініп, үғынуьша көмектеседі.
Бұл әдісті қолдану барысыңда мұғалім мен оқушылар арасында диалог
паида болады. Әңгіме оқытудың түрлі міндетгерін орыңдауға бағытгалады: жаңа
білімді хабарлау, оны бекіту мақсатында қолданылатын өңгіме; өткен
материалды жаңамен байланыстыру, еткеңді қайталау, оны тексеру жөне бағалау
үшін қолданылатын еңгіме.
Әңгіме әдісі кобінесе бастауыш немесе орта буын сыньштарда кеңінен
колданылады.
Мұгалімнің сабақтат әңгіме әдісін қолдану ұзақтығы, берілетін оқу
материалының сипатына байланысты болып келеді.
Әңгімелесу - мұғалім мен оқушылар арасыңда жаңа білімдерді хабарлау,
пысықтау, қорытындылауды дұрыс үйымдастырылған сұрақ-жауап тәсіліндс
қолданылады. Сондықтан әңгімелесу оқытудың аса күрделі әдісі болып
есептслінеді. Бүл әдісті нәтижелі пайдалану мүғалімдср тарапынан өтс мұқият
дайыңдықты талап етеді.
Әңгімслссу барысында мұғалім окушылардың жеке басының қабілетін,
зейінін (т. б. психикалық процсстсрін), таным срекшоліктерін танып білсді,
баяндалып отырған немссе өтілген оқу матсриалын олардың қалай ұғынғанын
анықтайды.
Әңгімслесудс баяндау, талдау, қорытынды жасау тәсілдсрі қолданылады.
Бүл әдіс, сонымен қатар, сүрақ-жауап тәсілі арқылы да іске асады. Ол үшін
мүғалімнің сұрақтары дәл, жинақы, оқушының ойын оятуға, дамытуға
бағытталған болуы тиіс.
Дәрісбаян – сөзгс негізделгсн оқьпу әдісі ретіңдс ол озінің құрылымы,
баяндалатын оқу материалының дәлдігі және сабақтың он бойында
тындаушыларының ойлау қабілетін белсснді стуі жағынан басқа әдістерге
қарағанда өзіндік срскшеліктері бар.
Дәрісбаян әдетте жоғары сынып оқушылары арасында көптеп қолданылагын
әдістің бірі. Дәрісбаян барысында оқушылар жаңа оқу материалын тындайды,
қабылдайды, үғынады, мүғалім сөзіне зейін қоя тыңдайды, мазмүнын қадағалап
отырады.Дәрісбаянның басқа ауызша баяндау едістерінен тағы бір ерекшелігі
мұғалімнен жаңа білімді баяндамас бұрын оқушыларға оның жоспарымен, қажет
етеді. Оқушылардың лекция жоспарымен алдын ала танысуы, оның мазмұнын
баяндауда мұғалімнің ойын жақсы ұғынуға көмектеседі.
Ол үшін лекция мақсатының идеялық бағыты, оның нақтылығы, берілетін
білімінің оқушыларға түсінікті болуы мұғалімдер тарапынан үлкен шеберлікті
қажет етеді.
Оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдісі – оқушылардың өздігінен
жаңа білімдерді қабылдау, сыныпта алған білімдерін бекіту, біліктілікті
қалыптастыруда тиімді әдіс болып табылады.
Кітап – білімнің сарқылмас қайнар бұлағы. Олбілім мазмұнын кенірек
ашып, оқушылардың оны терең игеруіне көмегін тигізеді.
Оқушылар оқулықтармен және басқа оку кітаптарымен жұмыс істей отырып,
белгілі білім жұйелерін меңгереді, өздерінің көзқарастарын қалыптастырады,
ой-өрісін дамытады, өздігінен жұмыс істей білуге дағдыланады.
Кітаппен жүмыс істеу оқушы үшін оқытуда күрделі тәсіл больіп танылады.
Қазіргі мектеп тәжірибесіне жүгінсек, көптеген жағдайда, оны бітірушілер
арасында кітапты оқи немесе нәтижелі қолдана білмейтіндер кездеседі.
Кітапты немесе оқулықты оқи отыра, оның нақтылы мазмүның, тақырыптың
негізгі ойын, құнды деректер мен қағидаларын жеке қарастыру, жетекші
идеяларын ашып көрсете немесе өз сөзімен тиянақты баяңдай алмау мәселелерін
ұмытпаған жөн. Ол үшін окушы оқу материалының құрылымымен жалпы танысу, оны
кез жүгірте қарап шығу, содан кейін барып кейбір маңызды бөліктеріне жете
мән беру, оған қатысты жатгығу жүмыстарын жасау, ең соңында оқығаның есінде
сақтауға күш салуға дағдылануы тиіс.
Екінші мәселе, бастауыш сыныпан бастап оқушыларды дауыстап оқуға, одан
кейін тез, іштей окуға, оқығаңды өз сөзімен айтып беруге дағдыландыру
қажет.
Мәтінмен жүмыс істегенде оқушыларды, оның ең нсгізгі мазмұнын айтуға,
бөліктерге бөліп жоспар жасауға, қорытынды мен түжырымдар жасауға үйрету
керек. Егер оқушы осындай тесілдерді қолдана білсе, онда ол оқығандарын тек
жаттап алуға дағдыланады.
Кітаппен жүмыс істеудің өзіңдік мәңді психологиялық ерскшелігі бар.
Кітап оқу мұғалімнің сөзін тыңдауға карағанда оқушының ақыл-ой күші мен
ерікжігерін көп керек етеді. Ол оқушының өзіндік ойлауын, іс-әрекетін
жандандырып, оңың білім деңгейін, дүниетанымын арттырады. Қоғамға, өмірге,
адамдар-арасындағы қарым-қатынаста басқаша көзқараспен қарауға тәрбиелейді.
Яғни, ол білім беру көзі ғана емес, сонымен қатар тәрбие құралы.
Дегенменде, оқушынын үй тапсырмасын кітап немесе оқулық көмегімен
орындау барысында қажетті уақытты тиімді пайдалану, өзіне-өзі бақылау
немесе есеп беру жүмыстарында айтарлықтай кемшіліктер бар. Барлық оқушылар
бірдей біздің жоғарыда айтқан кітаппен жүмыс жасау тәсілдеріне мән
бермейді, оның талаптарын толығымен сақтамайды. Соның негізінде білім
мазмұны нашар меңгеріледі.
Соңдықтан оқушының кітаппен өз бетінше нәтижелі жұмыс істеуін, оның
саналы көзқарасын жөне өзіне-өзі бақылауды үйрету, ұйымдастырып отыру
мүғалім тарапынан жауапкершілік пен көңіл аударып отыруды қажет етеді.
Көрнекілік әдістер оқу матсриалын оқушылардың көзімен көріп, нақтылы
түсінулеріне мүмкіндік береді.
Бүған демонстрация, иллюстрация жөне бақылау тәсілдері жатады.
Демонстрация (көрсету) оқушыларды қүбылыстар,. процесстер жәнс
заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады.
Әдістің бүл түрі оқылып отырған қүбылыстардың қозғалысын анықтау, заттың
ішкі қүрылысы жәнс сыртқы көрінісімен нсмесе бірыңғай заттардың орналасу
жағдайымсн таныстыруды көздсйді.
Табиғи нысананы көрссту нсгізінен сыртқы көрінісінен басталады
(көлсмі, түсі, формасы, өзара байланысы т. б. Кслссі кезекте оның ішкі
қүрылысы нсмссс жскслсгсн қүрамы бөлініп көрсетіледі. Заттың үлгісі жоне
көрксм туындылар оқушылар тарапынан біртүтастық жағдайында қабылданады.
Демонстрациялау көбінесе окушылардың практикалық оқу әрекетімен үштаса
жүргізіледі. Приборлар мсн нысандарды демонстрациялау нәтижесінің табысты
болуы бірнеше жағдайга байланысты болады:
- көрсетіліп отырған нысана барлық оқушыларға жақсы көрінуі
тиіс;
- оқу материалын түсіндіру кезіндс көрсету жүмыстары жүргізіліп,
соңынан нысана алынып тасталуы керек.
Оны окушыларға алдын ала көрсетуге болмайды;
- көрнекі қүралдарды бақылау барысында әрбір оқушы мүғалімнің нүсқауы
бойынша жүмыс істеуі тиіс;
- көрсету кезінде мүғалімнің ауызша баяндауы оқушылардың бақылауын
дамытуға жөне көркем сөйлеуін орнықтыруға ықпал етуі тиіс;
- оқушыларды бақылау жүмыстары нәтижесіне қорытынды жасай
білуге дағдыландыру т. б.
Оқытуды бұлай үиымдасгыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең
үғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жаңдандырып, қосымша
ақпараттар береді.
Оқушылардың қүбылыстарды, процестерді және нысандарды өздері
белсенділік танытып оқып үйренсе, шын мәнісінде бүл әдіс нәтижелі болмақ.
Олар тарапынан мүндай қарым-қатынас оқытуда проблемалық жөне ізденушілік
жағдайға итермелейді.
Сабақ барысында оқытудың демонстрациялау әдістсрінен қолдануда оқу
киносы, диапозитив, диафильм, мапштофон, радио, үнтаспа, киноскоп,
эпидиоскоп, тслсдидар, видсофильм сскілді тохника қүралдары көптеп
пайданылады.
Заттар мен қүбылыстарды, ксйбір жағдайда қажсттігінс сай табиги ортада
көрсетуге болады (Мысалы, табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар,
өсімдіктср, ауылшаруашылығы тсхникалары, өндіріс қүралдары т.б,)-
Иллюстрация - демонстрация әдісімсн тыгыз байланыста болады. Бұл
әдісті иллюстративті қүралдарды (плакаттар, картиишгар, суреттгср,
чсртсждер, портрсттср, картограммалар, модельдср) көрсетуде қолданады.
Иллюстрация әдісінің нәтижелі болуы, нсгізінсн оның қолдану тәсілдерін
мұғалімнің қаншалыкты меңгсргеніне байланысты болып кследі. Соның
нсгізіндс оқушылар мсн мұғалімгс оқу материалын табысты мсңгсругс
айтарлықтай көмск бере отыра, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін
тигізеді.
Мектеп тәжірибесі көрссткендей сабақта иллюстрациялы матсриалдарды
көптеп қолдану, оқушылардың назарын нақтылы оқу матсриалынан ауытқуына әкеп
соғады. Сондықтан, көрнекі құралдарды пайдаланудың дидактикалық қолданысын
жэне таным процесінде олардың рөлін алдын-ала жақсылап ойластырып алу
қажет. Бүған қосымша мүғалімдер корнекі қүралдардың тиімді көлемін де
анықтауы қажет.
Бүл әдістердің ішінде ең басты рөл атқаратыны – бақылау әдісі. Ол
барлық оқу пәндерін оқытуда кеңінен қолданылады.
Бақылау әдісі сабақта нақты заттар мен көрнекі және техиика
құралдарын көрсету кезінде, экскурсияда, лабораториялық жұмыстарда, енбек
операцияларын орыңдау барысында ерекше орын алады. Бақылау мүғалімнің
басшылығымен сабақ үстінде және сабақтан тыс уақытта муғалімнің
тапсырмасына байланысты немесе оқушылардың өздерінің қалауы бойынша кеңінен
іске асырылады. Дұрыс қолданған бақылау әдісі оқушылардың байқағыштық,
логикалық ойлау қабілеттерін дамытады.
Бақылау әдістерін қолданудың тиімділігі мынандай тәсілдерді қолдана
білуге байланысты:
- байқаудың мақсатын анықтау;
- қабылдайтын нәрселердің мөлшерін белгілеу, салыстыру арқылы олардың
көптеген белгілерінің ішінен ең негізгі, бастыларын ажырату;
- оларды топтастырып, қортындылар мен тұжырымдар жасау.
Байқайтын нәрселердің, бейнелсрдің ерскшеліктеріне байланысты бақылау
әдісінің негізгі түрлері:
- демонстрациялык бақылау;
- экскурсиялық бақылау;
- лабораториялық бақьшау;
- техникалық бақылау;
- оқушьшардың оздігінсн дербсс бақылауы. Оқушылардың ойлау қабілетін
дамытудың күшті құралы — бақылау. К. Д. Ушинский "Бақылау-логикалық
ойлаудың негізі",- деп жай айтпаған. Ұлы педагог логикалық ойлауга үйрену
үшін, ең алдмен, балаларды жан-жақты бақылауға үйрету керекгігін де
есксртсді.
Бақылау өткізудің негізгі әдістемелік талаптары: 1. Мүғалім оқушыларды
белгілі нөрсені жан-жақты бақылауға, оның неғүрлым көп жөне өртүрлі
касиеттерін, ерекшелікгерін, мүмкіндігінше, керу, есту, дәм, иіс т.б. сезім
мүшелерін қатыстыру арқылы зерттеуге бағыт беруінің маңызы зор. Бақылау
тек көру т. б. сезім мүшелерінің жүмысымен ғана емес, ол адамның ойлау
өрекетімен тығыз байланысты болуы керек.
2. Мұғалім бақылауда оқушыға анализ бен синтез аркылы заттардың
негізгі қасиеггерін ажырату, топтастыру, қорытындылау сияқты ойлау
процестерін қолдануға басшылық етуі қажет.
3. Мұғалім оқушылардың бақылауын ұйымдастыру үшін, ең алдымен,
бақылаудың мақсатын, байқайтын нәрселердің мөлшерін немесе көлемін анықтап,
жоспарын жасап беруі керек.
Тәжірибелік әдістер. Оқушылардың сабақта алған теориялық білімдерін,
біліктілік пен дағдыларын терендету жәнс жетілдіре түсу максатыңда олардың
практикалық жүмыстарының маңызы ерекше.
Оқытудың негізгі дәстүрлі әдістерімен қатар мұғалім оқушылармен
бірігіп сабақта, оқу-тәжірибе участогіңде оқу приборлары жәнс тсхиика
күралдары көмегінс сүйеніп оқу тәжірибелсрін жүргізеді.
Оқытудың зертханалық тәсілі нсгізінсн биология, химия, фиаика
пәндсрінде жиі қолданылады. Аталған пәндердің мазмұны зертханалық
жүмыстарды қажет етеді. Зертханалық жүмыстар жаппай түрде немесе оқушының
жскс-дара орындауы арқылы жүреді. Жаппай түрдс жүргізгснде сыныптағы
оқушылардың бәрі бірыңғай тәжірибе жасайды, ал жскс оқушылар орындағанда
әрқайсысының жасайтың тәжірибесі әр түрлі болады да, кейін ол жинақталады.
Оқушылардың зертханалық жұмыстары мектеп жанындағы оқу-тәжірибе
учаскссіндс жүргізілетін тәжірибелермен де тығыз байланысты. Олар дайындау,
өткізу, қорыту ксзеңі болып бөлінсді.
Дайыңдау кезеңінде оның мақсаты белгіленеді, жоспары жасалады жөне
окушыларды қажетті аспаптармен, реактивтермен, басқа да оқу құралдарымен,
жүмыс істеу принциптерімен таныстырады.
Өткізу барысында мұғалім әр оқушының қойған тәжірибесін мұқият
бақылайды және қажет болган жағдайда оларға көмекгеседі.Қорыту кезеңін
бірнеше тәсілмен өткізуге болады.
Біріншіден, әр оқушы өзінің орындаған жұмысын хабарлайды, екіншіден,
ұжымдық түрде орындалған жұмыстың нәтижесі туралы әңгіме өткізіледі,
үшіншіден, зертханалық жұмыстардың нақтылы қорытындыларын мүғалімнің өзі
жинақтап, окушылар орындаған жүмыстардың нәтижесін қорытып баяндайды
Графикалық жүмыстар барлық пәннен орындалады. Бұған кестелер жасау,
диаграммалар қүру, сызбалар сызу секілді оқушылар әрекеттері жатады.
Графикалық жүмыстар география мен тарих, сурет сабақтарында кеңінен
пайдаланылады.
Тәжірибелік әдістердің ішінде ең көп қолданылатыны — жаттығу әдісі.
Бұл әдіс оқушыларда біліктер мен дағдыларды қалыптастырады. Оқу барысында
теориялық ерсжелср мен қағидаларды қайта пысықтап, тиянақты мсңгсру жаттыгу
арқылы орындалады. Сондықтан, бүл әдіс барлық пәндерді оқытуда кеңінен
қолданылады. Жаттығу жүмыстары нсгізінен тіл мен матсматика, сонымсн
бірге, шет тілдерін оқу пәндеріндс көбірек жүргізіледі, Оқушылар осы
пәндердің мазмұнына қатысты теориялық білімдерін пысықтау барысыңда
практикалық жұмыстарын атқарады. Мысалы, есеп сабақтарында жазбаша есеп
шығару, тіл сабақтарыңда диктант жазу, грамматика және фонетика жүмыстарын
орындау т. б.
Жаттығу оқушылардың оқу жүмысын өздігінен орындау белсенділігін
арттырады. Өзіндік жүмыстарға оқушылардың шығармашылықпсн атқаратын
рефсрат, шығарма жүмыстары да жатады. Оқушылардың осындай жұмыстары жазбаша
жаттығу дсп аталады.
Ауызша жаттығу окушының оқу материалын ауызекі баяндауға дағдылану
мақсатын көздейді. Бұны негізінен үш түргс болугс болады. Бірінші - ғылыми
пәндердің ережелері мен қағидаларын жатқа айта білу. Екіншісі -оқу
материалының мазмұнын ауызекі баяндау.
Үшіншісі — көркем әдебиеттерден жатқа үзінділер оқу, баяндамалар жасау
немесе өздерінің жазған шығармаларын ауызша айтып беру.
4. Оқыту әдістерін жетілдіру жане мүғалімнін сабақтар жүйесінде оларды
талдай білуі
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты меселесі больш отыр.
Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа формалары мен
тәсілдерін мең-геру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша маңыз
бсріледі.
Алайда, оқыту әдісін қайта құру - күрделі процестің бірі. Кейбір
әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бсрмсу керек. Тіпті әр
тақырыптың өзі де оқытудың ерекше тәсілдсрі мен жолдарын талап етеді.
Сондықтан, оқытуда әртұрлі әдістерді қолдану қажет.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатына, оқу матсриалының мазмұны мен
көлеміне, оқушылардың дайындық дәрежссіне сәйкес, сабақтың құрылысы мен оқу
әдісін ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілсп, өзі таңдап алады.
Олай болса, оқыту әдісін мүғалімнің таңдап алуы бслгілі шарттарға
байланысты болып кслсді.
1.Оқыту әдістері оның мақсат-міндеттеріне, оқушылардың жас жәнс таным
әрекстінің ерекшеліктеріне сай қолдану.
2. Қолда бар нақтылы көрнекі жөне техника қүралдарын, кабинст
жабдықтарын ескеру.
3. Мектсптің географиялық орналасуын есксру. Мысалы, оқытуды қала
мектептерінде оқушылардың өндіріс орындарына экскурсия жасау мүмкіндігімен,
ал ауыл мектептерінде мектеп жанындағы участкелерге, табиғатқа,
ауылшаруашылық өндірісіне бару жағдайымен байланыстыру.
4.Мүғалімнің іс-тәжірибесінің шыгармашылық сипатына, оның шеберлігіне
тікелей байланысты шараларды іске асыру.
Қазіргі кезде мектеп тәжірибесіңде сабақтьң қалыптасқан дәстүрлі
түрлерінен басқа, дәстүрсіз түрлері де пайда болуда. Ол, әрине қоғамның
жаңару, жетіддіру жағдайында білім беру саласын реформалаумен тығыз
байланыста іске асуда. Оқыту жүмысын үйымдастыруддың мүндай дәстүрсіз
түрлері көбінесе оньң жеке әдістеріне негізделіп құрылуда. Ондағы мақсат -
әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік мүмкіндіктерінің мол екенін көрсете отыра, оны
жаңа сапалық сатыга көтеру. Олардың қатарында лекция, конференция, пікір-
талас, панорама, компьютерлік сабақтарын жатқызуға болады.
Бірақ, жоғарыда аталған сабақтың дәстүрлі емес түрлері — оның жаңа
немесе жеке түрлеріне жатпайды. Себебі, ондай сабақтардың дидактикалық
құрылымы анықталмаған, ешбір дидактикалық қағидаларға негізделмеген.
Сабақта қолданатын дәстүрлі емес жеке тәсіл-амалдарға жататын (конкурс,
сайыс, көкпар, жарыс, бәйге, аукцион, ойын, экспедиция) - сабақтың
элементтері деп қарау керек.
Дәтүрлі емес сабақ түрлерін жаңа сабақ ретінде ұсынып жүрген авторлар
сабақты оку жұмысын ұйымдастырудың басқа формаларымен (экскурсия,
конференция, семинар, консультация т.б.) шатастырады. Бүлар оқу жұмысын
үйымдастырудың қосымша формаларына жатады, соңдықтан оларды сабақтан өзгеше
қарау дүрыс.
И. П. Подласый "Педагогика" атты оқулығында "Дәстүрлі емес сабақ –
дәстүрлі құрылымы жоқ ойдан шығарылған оқу жүмысы" - деп бағалайды.
Педагогтардың дәстүрлі емес сабақтар бойынша пікірлерінде қарама-
қайшылықтар бар: біреулері педагогикалық ойлауда прогресс, мектептерді
демократиялаңдыру бағытында дұрыс қадам деп қараса, басқалары, керісінше,
мұндай сабақтар педагогикалық қағидаларды қауіпті жағдайда бұзу, шындап
еңбек ету қолынан келмейтін және оны қаламайтын жалқау оқушылардың
қысымымен педагогтардың амалсыз кейін шегінуі - деп осы мәселе жайында өз
көзқарасындағы пікір қайшылықтарын алға тартады. Оның бұл еңбегінде көптеп
таралған дәстүрлі емес сабақтың 36 түрін үсынады.
Әрине, дәстүрлі емес сабақтар қатаң құрылымы және қалыптасқан жүмыс
кестесі бар күнделікті оқу жүмыстарына қарағанда әдеттегідей емес ой,
үйымдастыру, өткізу тәсілдері окушыларға өте үнайды.
Дегенмен де ол мүғалімдерге оқыту жүмысында осындай тәсілдерді көптеп
сабақтар жүйесінде пайдалануға кеңес береді.
Қорыта айтқанда оқыту жүмысын үйымдастырудың қандай да формасын
қолданбайық, сабақтар жүйесінде олардың көздейтін мақсат-міндеттері,
мазмұны өзара бір-бірімен байланыста, бірін-бірі толықтыратындай жағдайда,
оқушылардың білім дәрежесін нығайтып, жетілдіруде едәуір кемек етеді.
1.2 Информатика пәні, оның мақсаты мен міндеттері
Информатиканың негізгі ұғымдарына кіріспес бұрын информатиканың
өзінің және пәнінің не екендігін және оның құрылымын анықтап алған жөн.
Қазіргі информатика курсы дүниежүзілік педагогика ісінде теңдесі жоқ
құбылыс саналады. Әдетте, ғылыми пәннің пайда болуынан бастап оның
жалпыілімділік мәнін ұғынуға немесе оның негіздерін мектептің білім беру
жүйесіне енгізуге дейін кемінде он жыл, қала берді бірнеше жүз жыл кетеді.
Осы уақыт аралығында ғылыми ақпарат тұрақтандырылады, әдістаным аңықталады,
жалпы әдістемелік жолдар қалыптасады, яғни берілген пәнге әлде бір жүйелі
көзқарас орнықтырылады.
Бір жағынан, бүл үрдіс жиырма жыл шамасы дерлік жалпыілімдік пәндер
құрамына міндетті түрде еніп келе жатса да информатика үшін әлі аяқтала
қойған жоқ. Бірақ пәнге деген жүйелі көзкарастын болмауы, оған үзіп-жұлып
қарау қазіргі кезде информатиканы оқытудағы басты мәселе болып табылады.
Егер оқу пәнінің жалпы сүлбесіне жүгінер болсақ, онда толық қажетті оқу
пәні болуы үшін оған не жетіспейтіндігін түсінуге болады:
-пән саласының айқын сипаттамасы -информатикаға тән қызметтін
жалпыланған түрлерінін тұжырымдамасы .
Өткен 1985 жылдан бастап информатика пән ретінде өзгеріске түсті.
Ол автоматикадан шын мәнінде алыстай бастады. Таза техникалық сала –
computer science (компьютерлік ғылымдар) атты жеке ғылыми бағытқа бөлініп
шықты. Ақпаратты қорғау мен ақпарат қауіпсіздігі, деректер мен
мағлұматтардың тұрпаттала өрнектелуі, әлеуметтік информатика және т.б осы
сияқты бағыттар пайда болды. Бүгінгі күні қай бағыттың басым екендігі
туралы айту қйын, бірақ сонын қажеті де жоқ шығар. Бірақ информатиканынын
барлық жетекші бағыттарынын негізгі қағидалары оқу курсында да бейнеленуге
тиіс екендігі аңық.
Онын үстіне, осы бағыттардың пайда болуы информатиканы күн сайын өсіп
келе жатқан пән мәселелерімен байланыстыруға мумкіндік береді. Мысалы
информатика енгізген виртуалдандыру феномены қазіргі қоғамның айқындауыш
сипаттарының бірі болып табылады. Жоғарғы оқу орнындағы информатика
курсының зерттеу тақырыбын белгілеп, сонымен қатар оның пән саясын
айқындауға әрекет жасайық.
Қазіргі оқудың біріншісепті түйткілі оның іргелілігі болып келеді.
Оқудын іргелілігі, атап айтқанда, жеке тұлғаның шынайы еркіндігінің қажетті
шарты болып табылады. Ол дайын өнімдерді пайдалана ғана емес, оны жасай да
біледі.
Бұл сонымен қатар, ақпараттық өркениетті тану сайманы болып табылатын
информатика ғылымын игеруді де ескереді. Осы игерудің іскерлік сипаты
информатиканың ақпараттық үрдістер атты жалпылауыш ұғымын оқып үйренудің
іскерлік логикада өрістетілетіндігімен аңықталады. Ол ақпараттық өнім
шығаратын ақпараттық технологияларға ұмтылу сатылары бойынша жүзеге
асырылады. Информатика туралы бүгінге дейінгі түсінігімізді жалпылай келе,
мынадай жұмыстық аңықтаманы тиянақтауға болады: информатика дегеніміз
табиғаты әртүрлі жүйелердегі ақпараттық үрдістер ағымының заңдылықтары
туралы, ақпараттық үрдістерді автоматтандыру әдістері, құралдары мен
технологиялары туралы, ақпараттық жүйелердің жасалуы мен жұмыс істеу
заңдылықтары туралы ғылым.
Информатика ғылымының іргелілігінен туындайтын маңызды нәрсе оның
оқып үйрену нысаны, атап айтқанда, заңдылықтар болып табылатыңдығы, өйткені
кез келген ғылымнын мақсаты түсіндіру ғана емес, сонымен қатар болжау да.
Тек тәсілдерді немесе жүйелеуді білу арқылы болжам жасау аса қиындық
туғызады.
Оқып - үйренудің негізгі пәні –ақпараттық үрдістердің өзін ғана емес,
тұғырымен- ақпараттық жүйлермен, бірге қарастырылатын үрдістер.
Информатика прагматизмі ақпараттық үрдістерді тиімді ұйымдастыру мен
олардың автоматты түрде орындалуына мүмкіндік туғызатын әдістер, құралдар
мен технологиялардың да оның зерттеу пәні болып табылатындығына байланысты.
Ақпараттық үрдістерді оқып үйрену сыртқы әлемнің кез-келген феноменін
оқып үйрену сияқты модельдеу әдістанымына негізделген. Информатиканың,
айталық, физикадан, ерекшелігі, ол математикалық модельдерді ғана емес,
сонымен қатар әртүрлі тұрпаттар мен түрлердің модельдерін де пайдаланады.
Атап айтқанда, ақпараттық модель ұғымы қалыптастырылуы негізгі мектеп
информатика курсының негізгі міндеттері болып табылатын пәнаралық
байланыстардың осы курстағы кең спектрін айқындайды. Ал ақпараттық моделді
құрудағы іс әрекеттің өзі яғни ақпараттық модельдеу тек информатиканы
сипаттайтын қызметтің жалпыланған түрі болып табылады. Құрылған ақпараттық
модельді ары қарай жаңа акпараттық нысан ретінде қарастыруға болады. Бұл
нысанды қажетті ақпараттық үрдісті басқара отырып, мақсатты түрде басқа
нысанға түрлендіруге болады. Егер ондай басқару компьютерде жүзеге
асырылатын болса, онда сөз ақпараттық үрдісті автоматтандыру туралы
болғаны. Мұндай автоматтандырылған үрдіс ақпараттық технология деп аталады.
Информатика әлемінің қазіргі дамуы жағдайында информатиканы мынадай үш
бөлім аясында қарастыруға болатын сыңайлы: теориялық информатика,
әлеуметтік информатика, ақпараттық технологиялар.
Информатика бірегей ғылыми пән . оның оқу нысаны тұтасм бір өркениет
ақпараттық өркениет болып табылады. Академик А.П.Ершов айтқандай,
ақпараттық өркениет адами өркениеттің дамуыңдағы жалпыға бірдей және
болмай қоймайтын кезең, әлемнің ақпараттық көрінісін игеруді, табиғат пен
қоғамдағы ақпарат қызметі заңдарының бірлігің түйсінуді, олардың ісі
жүзінде қолданылуы мен ақпарат өндірісі мен өңдеу индустриясының түзу
кезеңі. А.П.Ершов ерекше көңіл аударған негізді нәрсе әлеуметтік техникалық
революция, атап айтқанда, ақпараттық технологиялардың кең таралуы-
ақпараттық өркениеттін сырт жағы болып табылатындығында . Оның басты
мазмұны табиғи және әлеметтік үрдістердегі ақпарат ролін философиялық және
нақты ғылыми пайымдау жүріп жатқан кездегі интеллектуалдық дамудың жаңа
кезенінен тұрады. Ал, ақпаратты бүгінде қоғамнын стратегиялық ресурсы
екендігі және оның басқа да ресурстар түрлерін –энергетикалық, материалдық
және адамзаттық түрлерін үнемдеуне және дамытуға мүмкіндік беретіндігіне
ешкімнін күмәні болмаса керек. Қоғамда ауқымды ақпараттандыру жаңа
геосаяси үрдістерді дамытуға белсенді түрде әсер етеді. Ол үрдістердің ең
маңыздысы экономиканы ауқымдандыру мен мәдениетті ауқымдандыру болып
табылады. Қазіргі уақытта информатиканы оқыту әдістемесі қарқыңды даму
үстінде; оның көптеген мәселелері теориалық жағынан зерттеуді талап етеді.
Педагогика ғылымының осы саласы тұтас, әрі толық бір мәнді болу үшін
информатиканың барлық денгейде оқытылуы зерттелуі керек: мектепке дейіңгі
кезеңде, мектепте, ора оқу буындарынын барлық типтерінде, жоғарғы
мектепте, информатиканы өзінше оқитындар үшін және т.с.с. Осы аталған
буындардын бәрі қазіргі уақытта педагогика ғылымының алдына өзіне тән
проблемаларын қоюда.
Мектеп пәндерін оқыту әдістемесінің алдына қойылатын дәстүрлі сұрақтар
информатиканы оқыту әдістемесінің де алдына қойылады.
1. Оқытудың мақсаты (Не үшін оқытамыз ?)
2. Оқытудың мазмұны(Нені оқытамыз)
3. Оқытудың әдісі (Қалай оқытамыз)
4. Оқыту туралы(Неден оқытамыз)
5. Оқытуды ұйымдастыру жолы (Қайтіп оқытамыз)
Бұл айтылғандардан басқа екі мәселеге көңіл аудару керек. Олар 1)
кімді оқытамыз?, 2) кім оқытады? Соңғы екеуіндегі кімді оқытамыз деген
сұрақта; қай жастағы оқушыны қалай оқыту керек. Яғни қай пәнді, оның
бөліктерін, қай кластан бастау керек дегенді білдіреді. Информатика
әдістемесінде біріктірілген барлық әдістемелік педагогикалық білімдер мен
тәжірбиелер жиынтығынан Информатиканы оқыту әдістемесі деп аталатын пән
бөлініп шығады. Бұл оқу пәнінін мазмұнында информатиканы оқыту
әдістемесінін жалпы теориялық негіздері, типтік техникалық құралдар жиыны
және сонымен бірге мектеп курсының нақты тақырыптарын оқыту әдістері
қарастырылады.
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясыңда, оқыту теориясында негізгі орын
алған мәселе-дамыта отырып оқытуды зерттейтін ғылым.
Алғашқы кезенде (1985-86 оқу жылы)информатика пәнін мектепте оқытудың
негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру болып
табылды.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудыңбасты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып , дамыту және өз бетімен білім алу, өзін өзі
дамытуға жағдай жасау.
Мектептін алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1) білім беру
2) тәрбиелік
3) практикалық
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылыми негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл, -ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсерт етеді.
Информатиканы оқытуудың білім беру – дамытушылық мақсаты – оқушының
шығармашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға, ақыл ойын,
ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субьектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саңалы
денгейде қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды
орындай білу, бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты
жалпы адамзаттық мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Информатиканы оқытудағы
алгоритмдер мен прграммалар құру, оларды ЭЕМ да орындау оқушыдан ойлануды
және шыдамдылықты арттыруды, көніл қоя білуді, көз алдына елестете білуді
талап етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық , алдына мақсат қоя
білу сияқты қасиеттерін дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану
жауапкершілкпен қарау, сенімді тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана
білу сияқты қасиеттерін дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану
жауапкершілкпен қарауды, жаңа талап қоюды керек етеді.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір-бірімен
өте тығыз байланысты , оларды ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информатиканың
тәрбиелілік эффектісін алуға болмайды.
Пәнді оқытудың ңақты мақсаттарын аңықтау жалпы дидактикадан басталады.
Қазіргі қоғамнын дамуына баланысты дидактиканын көптеген қағидалары
өзгеріске ұшырап отыр. Информатика жас ғылым болғандықтан ол даму үстінде,
оны мектепте оқыту мазмұны да әлі қалыптасу үстінде. Осындай жағдайда
ғылыми тұрғыдан негізделген мақсат қана оқыту мазмұнын дәл аңықтауға
мүмкіндік береді.
Информатиканы мектепте оқытудың алғашқы кезеңінде компьтерлік
сауаттылықты ғана қалыптастыру мәселесі қойылды, ал мұнын мағынасы тар
екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Ал қазіргі кезеңде информациялық мәдениетті
қалыптастыру қажет екені көрінеді.
Мектептегі информатика және есептегіш техника негіздері курсының
мазмұнын таңдауға бір бірімен белгілі қарама қайшылықтар болатын негізгі
факторлар тобы әсер етеді.
1) Ғылыми және практикалық факторлар ИЕТН оқу пәнінің мазмұны
информатика ғылымы арқылы аңықталуы керек. Бұл пәнді оқыту барысында іргелі
білім деңгейі беріліп, оқушылардың әртүрлі саладағы болашақ кәсіби
қызметіне дайындығы қамтамасыз етілуі тиіс.
2) Түсініктілік және жалпы білімділік факторлар. Оқу пәнінде
қамтылған материалды меңгеруге оқушынын шамасы келетіндей болуы керек,
олардың ойлау қабілетінің деңгейі мен білімі, іскерлігі, дағдыларына сай
болуы тиіс. Сондай ақ, ИЕТН курсы информатика ғылымының сәйкес салаларында
жалпы мәні бар мәліметтерді қамтуы қажет. Қорыта айтқанда, мектептегі
информатика курсы бір жағынан болашақ заманға лайық өмірдің күрделіленген
талаптарына жауап беруі керек, екінші жағынан қарапайым болуы қажет
1.3 Информатиканы окыту әдістері
Әдісті жалпы түрдс белгілі мақсатка жетугс бағытталған әрекет
тәсілі рстінде анықтауға болады
Дидактикада окушының іс-әрекеті, мұғалінің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, окушыларга арналган инструкцияны
жасау - педагоггың іс-эрекеті; инструкциямсн ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу - окушының іс-әрекеті; ЭЕМ - де орындалған оқушының жұмысының
нәтижесін қорғау (тапсыру) — олардың бірлсскен іс-әрекеті.
Информатика курсында окушылар мсн мұгалімнің бірлескен іс-орекетінің
көлсмін қысқартуда іс-әрекеттін тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың максаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуслсіздігі, өз бетімен
білім алуга дагдынын калыптасуы. Сондай-ак, компыотер мұгалім мсн окушы
арасындағы тәуслсіз іс-әрскеттердің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бул
псдагогты іс-әрекетінен толык босатады дегсн соз емес. ІІедагогтың окыту
алгоритміндегі жүзеге асырылагын білімі мсн тәжірибелері окушьшын өз
бстшілдігінін жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ. информатика курсында танымды баскару мен өзіндік басқару
функциясы айқың керінеді. Компьютермсн жұмыс істсген оқушының өз
бетінділігі басым, онын алдына қойган максаты бар. Мұғалімнін міндеті окуіс-
әрекетін үйымдастырып, оқушынын іс-әрекетін басқару
Сөйтіп, окыту әдісі жалпы мағынада, окушының жске тұлғалык қасиетін
өзгертуге бағытталган танымдык іс-әрскетін баскару әдісі ретінде
қарастырылады.
Окыту әдісін топтауга арналган негіздер жиынтығы айтарлыктай. Окыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді (продуктивті) болып ессптелсді
1) әлем жайында білім;
2) іс~әрекет тәсілдерін жузеге асыру тәжірибелері;
3) шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі;
4) эммоционалдық кұндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Окушылардың белсенділгі мсн өз бетінділігін негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте окушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздсу тәсілінде, шығармашьшык іс-әрскетте белсенділікте жоғары
болатыны белгілі.
Ю.С Бабанскийдің еңбектерінде әдістерді топтаудьң толык, тізімі
кслтірілген. Информацияны қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге айналған:
сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалык.
Сондай-ақ, әдістсрді топтаудагы төндегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика) кері байланысты жүзеге асыру тәсілі
(бақылау жоне өзіндік бақылау), окушылардың ойлау әрекеттсрі (логикалык
аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған бөлігі
параметрлердің комбинациясы рстінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға катысты маңызды дсп есептелетін накты
әдістерді карастырайык.
Окушының әлсм жайында білімді менгеруі қабылдау, түсіну, еске
сақтау аркылы жүреді. Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған заттар әлемі,
оның әлеуметтік ортасы компьютерлік әлем, адамның өзінің ішкі әлемі
тәрізді ақикаттылык арқылы түсінуте болады. Заттар әлемі мсн олардың
арасындагы байланысты окушылар қоғамның информациялық ресурстары кіру
аркылы жэне ЭЕМ-де моделъдеу аркылы таниды. Білім беру жүйесінің алдындағы
мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мүғалімнің сөзі мен кітапка
сүйснеді.
Компыотерлік желілер окушылардың алдына накты мәліметтерді сактау
немесе меңгеру мәселесі коймайды, информация әлемінен өзіне қажеттіні альш,
информациялық іздеу жүйелеріне сүранысты дұрыс коя білу, өзінің сұранысын
әрі жылдам, әрі икемділікпен тұзете білу іскерлігінің болуын талап етеді.
Әлсуметтік орта компыотерлік әлемнің тәртіп ережссі арқылы,
компыотерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріке озара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрсңу оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асьгрылады, мысалы,
компьютсрдегі "ойын ережесін", логикасын меңгеру тәрізді, өзіндік тану
компъютермен бейнеленетін жеке іс-әрскетін ойлау рефлекциясы" аркылы жузеге
асырылады. Комптъютср іс~әрекеттің нәтижесін жылдам бсре отырып, дэл
осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-орекет тәсілін жүзсге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz