Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама және олардың экономикадағы рөлі ... ... ... ... .
1.3. Ғалымдар мен тәжірибешілердің салықтар мен төлемдер туралы пікірлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 бөлім Казталов аудандық қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық.құқықтық сипаттамасы және қаржы жұмысының мазмұны
2.1 Казталов қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық құрылымы және қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. 2. Казталов қаржы бөлімінің экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 бөлім. Казталов аудандық бюджетінің кіріс базасын қалыптастыруға салықтар мен төлемдердің ролі және жетілдіру бағыттары
3.1 Казталов аудандық бюджетін қалыптастырудағы салықтық түсімдердің орны...
3.2 Салықтар мен төлемдердің түсімін жетілдіру бағыттары
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама және олардың экономикадағы рөлі ... ... ... ... .
1.3. Ғалымдар мен тәжірибешілердің салықтар мен төлемдер туралы пікірлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 бөлім Казталов аудандық қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық.құқықтық сипаттамасы және қаржы жұмысының мазмұны
2.1 Казталов қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық құрылымы және қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. 2. Казталов қаржы бөлімінің экономикалық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 бөлім. Казталов аудандық бюджетінің кіріс базасын қалыптастыруға салықтар мен төлемдердің ролі және жетілдіру бағыттары
3.1 Казталов аудандық бюджетін қалыптастырудағы салықтық түсімдердің орны...
3.2 Салықтар мен төлемдердің түсімін жетілдіру бағыттары
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп отырғандардың игілігі. Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды құралы болып табылады. Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту орасан зор қаржыны талап етеді. Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық саласын: халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім беру, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды, қамтитын экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі ресурстарын жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әр түрлі деңгейлері арасындағы қатынастарды жақсатру үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші жыл емес. Негізінен бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде көрсетілген негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің мүмкіншілігін анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
- өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
- әлеуметтік – мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
- мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын шығындар;
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние. Өйткені, республика былай тұрсын, облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен бағдарламаларды, соның ішінде қораныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың әлеуметтік – экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп отырғандардың игілігі. Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды құралы болып табылады. Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту орасан зор қаржыны талап етеді. Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық саласын: халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім беру, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды, қамтитын экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі ресурстарын жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әр түрлі деңгейлері арасындағы қатынастарды жақсатру үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші жыл емес. Негізінен бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде көрсетілген негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің мүмкіншілігін анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
- өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
- әлеуметтік – мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
- мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын шығындар;
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние. Өйткені, республика былай тұрсын, облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен бағдарламаларды, соның ішінде қораныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың әлеуметтік – экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Пайдаланған әдебиеттер
1.Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Жетісу №26, 2006 жыл 4 наурыз, 1-2 бб.
2.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
3.Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000, 52-56 бб.
4. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998,126-131 бб.
5.Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003, 5-6 бб.
6.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121-125 бб.
7Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995, 132-134 бб.
8.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
9.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
10Кулишер.И.М «Егемен қазақстан»журналы 2005жыл №3 қараша
11.„Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.
12„Қаржы қаражат” экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”, 3-8 бб.
13” Қаржы қаражат” экономикалық журналы 5/2001 “Налоговые проблемы”, 28-29 бб.
14. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. „Макроэкономика”,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003, 392-395 бб.
.15 Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003, 16-20 бб.
16Маркс Карл «экономикалық теория»Алматы 2005жыл
17Мусаева.Г.Н. «Салықтық құқтар»Алматы 2004 жыл
18. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005,
198-230 бб.
19„Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004, 13-17 бб.
20.” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005, 14-16 бб.
21“ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006, 11-13 бб.
22Сауле Ынтықбаева «Салық салу бюджетіндегі рөлі»журнал .Алматы 2006,
23 Сахариев С.С., Сахариева А.С. „Жаңа кезең – экономикалық теориясы”,- Алматы: „Данекер” 2004, 7-13 бб.
24Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
25.Смағұлова Г.С. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”,- Алматы: Экономика 2005, 61-63 бб.
26Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004, 31-33 бб.
27. проф.В.Д. Камаева „Экономическая теория”,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998, 47-49 бб.
28 Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,- Оқулық. Алматы: 2002, 17-21
29Шоланова А Р «Салық салудың жолдары »журнар 2006жыл 3 ақпан
30.Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
31. Ілиясов Ң.Қ., Нұрлыбаев С. „Қаржы” Алматы 2005 ж.
.32 Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002, 6-12 бб.
33Франклин Б «Егемен қазақстан »2007жыл 15 наурыз
1.Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Жетісу №26, 2006 жыл 4 наурыз, 1-2 бб.
2.Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
3.Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000, 52-56 бб.
4. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998,126-131 бб.
5.Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003, 5-6 бб.
6.Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121-125 бб.
7Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Налоги и налогообложение”,- Алматы: Рауан 1995, 132-134 бб.
8.Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
9.Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
10Кулишер.И.М «Егемен қазақстан»журналы 2005жыл №3 қараша
11.„Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік проблемалары”,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.
12„Қаржы қаражат” экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”, 3-8 бб.
13” Қаржы қаражат” экономикалық журналы 5/2001 “Налоговые проблемы”, 28-29 бб.
14. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. „Макроэкономика”,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003, 392-395 бб.
.15 Масаимова С.Ж. „Мировой опыт налогового стимулирования развития производства” –Вестник КазЭУ 8/2003, 16-20 бб.
16Маркс Карл «экономикалық теория»Алматы 2005жыл
17Мусаева.Г.Н. «Салықтық құқтар»Алматы 2004 жыл
18. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005,
198-230 бб.
19„Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004, 13-17 бб.
20.” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005, 14-16 бб.
21“ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006, 11-13 бб.
22Сауле Ынтықбаева «Салық салу бюджетіндегі рөлі»журнал .Алматы 2006,
23 Сахариев С.С., Сахариева А.С. „Жаңа кезең – экономикалық теориясы”,- Алматы: „Данекер” 2004, 7-13 бб.
24Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
25.Смағұлова Г.С. “Аймақтық экономиканы басқару мәселелері”,- Алматы: Экономика 2005, 61-63 бб.
26Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер и налоги №6-2004, 31-33 бб.
27. проф.В.Д. Камаева „Экономическая теория”,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998, 47-49 бб.
28 Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,- Оқулық. Алматы: 2002, 17-21
29Шоланова А Р «Салық салудың жолдары »журнар 2006жыл 3 ақпан
30.Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
31. Ілиясов Ң.Қ., Нұрлыбаев С. „Қаржы” Алматы 2005 ж.
.32 Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002, 6-12 бб.
33Франклин Б «Егемен қазақстан »2007жыл 15 наурыз
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және атқаратын
қызметтері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама
және олардың экономикадағы рөлі ... ... ... ... .
1.3. Ғалымдар мен тәжірибешілердің салықтар мен төлемдер туралы
пікірлері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 бөлім Казталов аудандық қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық-құқықтық
сипаттамасы және қаржы жұмысының мазмұны
2.1 Казталов қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық құрылымы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. 2. Казталов қаржы бөлімінің экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
3 бөлім. Казталов аудандық бюджетінің кіріс базасын қалыптастыруға
салықтар мен төлемдердің ролі және жетілдіру бағыттары
3.1 Казталов аудандық бюджетін қалыптастырудағы салықтық түсімдердің
орны...
3.2 Салықтар мен төлемдердің түсімін жетілдіру бағыттары
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп отырғандардың
игілігі. Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды құралы болып
табылады. Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту орасан зор
қаржыны талап етеді. Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық саласын:
халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім беру,
ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды, қамтитын
экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі ресурстарын
жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әр түрлі деңгейлері
арасындағы қатынастарды жақсатру үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші
жыл емес. Негізінен бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде
көрсетілген негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің
мүмкіншілігін анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
- өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
- әлеуметтік – мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
- мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын
шығындар;
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты
бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние. Өйткені, республика былай тұрсын,
облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі
болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі
болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен
бағдарламаларды, соның ішінде қораныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми
зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың
әлеуметтік – экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған
мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Қазақстан экономикасы нарықтық қарым – қатынастарға тайғақ кешулі
қиын жолдармен, бұралаң белестерден өтіп барып көшкені бәрімізге мәлім.
Бүгінгі күні экономиканың өрлеп, әлеуметтік міндеттер дәйектілікпен шешіліп
жатқанына, халықтың нақты табыс деңгейінің өсіп, аймақтардың аяғына тұра
бастағаны үшін облыстың басқару органдары, соның ішінде облыстық қаржы
мекемелерінің жүргізген нәтижелі жұмыстары жеткілікті.
Қай жергілікті бюджет болмасын бюджет кірісін басқару процесі ең
алдымен ҚР – ның Бюджет кодексі Салықтар және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдер туралы, және тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңдармен реттеледі. Бюджетке түсетін кірістер жобасын
жасаудағы негізгі база есеп беру мәліметтері, төлемгерлер туралы мәліметтер
және салықтық түсімдер сомасы болып табылады. Әртүрлі салықтық және
салықтық емес түсімдерді аудару тәртібі, төлемдерді бюджетке төлеу тәртібі
уақыты олардың қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу арқылы және бюджетке
аударылатын төлемдердің көлеміне қарай анықталады. Осыған сәйкес кез келген
облыстың қаржы басқармасының негізгі міндеті жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге жұмсалатын қаржының уақтылы және толық түсуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Батыс Қазақстан облысы
Казталов ауданы бойынша қаржы бөлімі табылады соңғы жылдардағы аймақ
бюджетінің кіріс базасын қалыптастырудағы салықтармен төлемдердін ролі
ашылады.Диплом жұмысы орындауда қолданылған әдістер.Ақпарат көздерінен.
Дипломдық жұмыс кіріспеден 3 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
атқаратын қызметтері
Мемлекет пайда болғаннан бастап салықтар қоғамдағы қатынастардың қажетті
бөлшегі болып табылады. Мемлекеттің дамып, өзгеріске ұшырауы салық
жүйесінде үлкен өзгерістерге алып келеді.
Салықтар адамзат өркениетінің дамуынан бастап пайда болды. Оның пайда
болуы қоғамдық қажеттіліктермен тікелей байланысты.
Салықтар дегеніміз – заңмен белгіленген тәртіпте анықталған ставка
бойынша шаруашылық субьектілермен азаматтардан мемлекеттің алатын міндеті
төлемдері. Салықтардың қажеттілігі қоғамның қажеттілігіне байланысты
туындайды. Салықтың маңызы мен рөлі мемлекеттің тапсырмаларымен қоғамның
экономикалық және саяси құрамымен анықталады.Ұйымдық-құқықтық жағынан
салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіптен заң жүзінде белгіленген, белгілі
бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз
сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесіндеайтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркенде
әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттык мемлекет кірістерінің негізгі көзі —ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттін кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда
мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функңияларымен
айкындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституңиясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты;
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес
алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);
2) салықтық мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және
дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
4алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты)
5салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбьлықты жоқ етті,
бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар—оны төлейтіндерге
құлшылыктың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдікке" жету — салық төлеушшердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) "сатылас теңдікті" сақтау — жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық
төлеушіге түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы
керек.
3. Салықтардың анықтығы--алдын ала белгленген шарттар
мен талаптардың мызғымас тендігі елдің барлық аумағында және
барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен
қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға
әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтарптығы. Салықтар эко-
номиканың жұмыс істеуін жақсартуға және инвестициялардың
өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетгі.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдер айқын болуға
тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жапыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жуйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты 6ірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқыктық актілер рссми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жерглікті органдар белглейтін түрлі
міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып та-былатындығын есте ұстаған жөн,
сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функңияларын қаржының бөлгіштік
функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық реттеуіш және қайта бөлу сияқты негізгі
үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі
белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция — барлық мемлекеттерге тең негізгі функция. Оның
көмегімен бюджетік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекетгік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік- мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді:
Мемлекет салық саясатын — салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес
жүргізеді."Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен
әдістерініің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде кебінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға катаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейн 1991-1995 жылдары қабылдаған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі калыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы"
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы
құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап
13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық;
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу
әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық
жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр
түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады. Жеке тура салықтар - бұл
жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар.
Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке
табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты
тауарлық (қызметтің) нақты тұтынушысы төлеушінің, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байла-ныс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық (жапы
мемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы)
болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табыска салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар — бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру женінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламенттің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс
салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетгі мемлекеттік орган белгілеген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептегі, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлсріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент — арнаулы салық режимін
қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін
растайтын қужат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған акы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіріктіреді.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетакы жарналарының толық және дер
кезінде аударылуьш қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
"Салық" және "салық салу" ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда — бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншіден —
экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу және алу) процесі. Салық салуды ұйымдастыру салық катынастары
нысандарының элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ
оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін
кіріктіретін салық механизмы құруға және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық
механизмінде өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық
қолданылады. (1 сызбаны қараныз).
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудық тәртібін белгілейді.
Негізгі сальқ, элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектсі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкңиялар және басқалары
1. сызба. Салық механизмінің элементтері
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол — салықты және бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы
басқа тұлғаға — салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар —нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін
жеке тұлғалар, түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құндық заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс
салығы жатады;
тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,
кеден баждарын кіріктіреді;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық және
басқалары жатады;
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (тенге, табыс, айналым, т.б., жердің гектары, тауарды өлшеу бірлігі
және басқалары).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне
салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс кезіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық катынаста іс-әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолютгік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін
детөлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
регресивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді;
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі ндегі түсініледі, ол
аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл — субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері — заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе
ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
салық салынбайтын минимум — салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге — халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан — пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
салық; салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық;
бойынша бересніі есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері—
билікпен басқару органдарының салық заңна-масымен реттеледі.
Салықтық бақылау — салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинактаушы зейнетақы қорларына Міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
алу;
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
салық тексерістері;
коммерциялық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыретінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттғрт алу, бузу ауыртгіалығына қарай улестік
немесе еселенген келемде айыгігіул-дар, бюджетке төленетін төлемдер
мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама
және олардың экономикадағы рөлі
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық реформалардың негізгі
тапсырмаларының бірі болып – тиімді салықтық механизмді қалыптастыру
табылады, яғни салық механизмі әртүрлі деңгейдегі бюджеттің кірісін ұлғайту
мәселесін және шаруашылық субъектілерін дамытуға қолдау жасау
мәселесін шешуі қажет. Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасуы
кезеңіндегі салық жүйесінің орнығуы мынадай сатылардан өтті:
Бірінші сатыда 1991 жылдың 25 желтоқсанында Қазақстан
Республикасының салық жүйесі жөніндегі заңы қабылданып, 1992 жылдан бастап
күшіне енді. Сол саты кеңес Одағының ыдырауына байланысты бұрынғы қаржы
қатынастарының бұзылуымен, жаңа егеменді мемлекеттің қалыптасуымен,
экономикадағы дағдарыспен сипатталады. Бұл кезде салықтық реформаны жүргізу
әлемдік тәжірибедегі өтпелі мерзімнің заңдылықтары және еліміздің тарихи,
саяси, әлеуметтік, экономикалық даму ерекшеліктері есепке алынбады.
Екінші саты Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму тарихында
1994 жыл маңызды орынды алды. Осы жылы салық жүйесін түбегейлі реформалау
жолында алғашқы, нақты қадамдар жасалды. Өзгерістер табысқа салық салуға
байланысты болады, яғни ҚР-ның Президентінің жеке тұлғалар табысына салық
салу жөніндегі және заңды тұлғалардың пайдалануына салық жөніндегі
жарлықтары қабылданды.
ҚР-ның салық жүйесіндегі 1994 жылғы өзгерістерге талдау жасайтын
болсақ, оның фискальдық сипатта болғанын көруге болады, яғн қатаң салық
саясаты салықтардың өте жоғары ставкасы салықтық түсімдерді төмендетуге
алып келді. Осыған байланысты алдағы мерзімде ҚР-дағы салық реформасының
негізгі мақсаттары ретінде мыналар қойылды:
1. Нарықтық қатынастарды ынталандыру.
2. Салық салудың тиімді заңдылығын қалыптастыру.
3. Салық салудағы әділеттілікке қол жеткізу.
Осы мақсаттарға байланысты Қазақстан Республикасының барлық салық
жүйесін өзгертуге және оны әлемдік стандартқа сәйкестендіруге мүмкіншілік
туындады, яғни 1995 жылдың 24-ші сәуірінде Қазақстан Республикасы
Президентінің Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер жөніндегі заң күші бар жарлығы қабылданды. Бұл
үшінші саты болып табылады және ол 2001 жылдың соңына дейін созылды.
Бұл заңдылықтардың ерекшелігі болып салықтар мен алымдар санының қысқаруы,
заңды тұлғалардың пайдасына салық салудан табысына салық салуға көшуі
әлеуметтік салықтың пайда болуы табылады. Яғни сол жылдар аралығында заңды
тұлғалар үшін таза пайданың 30 пайызы мөлшеріндегі салық бюджетке аударылып
отырса, кейін кәсіпкерлер салық салынатын табыстың 30 пайызы мөлшерінде
бюджетке салық төлейді. Сонымен қатар шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғалары, кәсіпкершілік
әрекеттің жеке түрлері үшін арнайы салықтық режим қарастырылған.
Төртінші саты 2001 жылдың 12 маусымында қабылданған Қазақстан
Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы Салық Кодексі. Осы Кодекс салықты және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу
тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші
арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды
реттейді.
Қазақстан Республикасының салық қызметі Қаржы Министрлігі жүйесіне
кіреді. Салық қызметі органдарына салық комитеті және қаржы полициясы
жатады. Салық комитетінің негізгі тапсырмасы: салықтар мен басқа да
бюджетке міндетті төлемдер түсімінің толықтығын қамтамасыз ету және салық
төлеушімен салық міндеттемелерінің орындалуына бақылау жасау. Қаржы
полициясы салықтық қылмыстарды анықтау және алдын алу бойынша қызмет
жасаушы және заң шегінде қылмыстық тексеруді жүргізуші арнайы құқық қорғау
органы болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық заңдарына мыналар жатады:
Қазақстан Республикасының салық қатынастарын реттейтін Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық кодексі;
Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
актілері; Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Салық Комитетінің
нормативтік актілері. Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты
мәселелерді енгізуге тыйым салынған.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын
салық түрлерінің, оны құры мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық
службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
Салықтарды салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне салынады. Жеке
тура салықтар – бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен
мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы – жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
( жалпымемлекеттік ) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
салықтардың нысаналы арналымы болады және әдеттегідей түрлі арнаулы
қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез – келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу,
патенттік негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық нормасын
көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы
төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және
кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық
сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:
І. Салықтар:
1. корпорациялық табыс салығы
2. жеке табыс салығы
3. қосылған құнға салынатын салық
4. акциздер
5. жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
6. әлеуметтік салық
7. жер салығы
8. көлік құралдарына салынатын салық
9. мүлікке салынатын салық
ІІ. Алымдар:
1. заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. дәрі-дәрмек құралдарына мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. аукциондардан алынатын алым.
4. елтаңбалық алым.
5. телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат беру үшін алым және т.б.
ІІІ. Төлемақылар:
1. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
ІV. Мемлекеттік баж.
V . Кеден төлемдері:
1. кеден бажы
2. кеден алымдары
3. төлемақы
4. алымдар.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай
салықтардың экономикалық мазмұны және олардың жіктелуі.
Салықтар дегеніміз-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
берілген бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік бюджет қатынастарын сипаттайтын
экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы
қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді.
Салықтар мемлекеттік құрылумен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашан да болса, оның салық жүйесінен қайта құрылуымен жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатының жүргізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет, салықтар-мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай ;
3) салық салу органнына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жаңаша салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, ешқандай дербессіз жалпы мақсатқа
жұмсалады.
Жалпы салықтарға жататын салықтар заңды және жеке тұлғалардан алынатын
табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер тағы басқалары.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген мінд
салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылатын құнға салынатын салық ;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздармен жүгізілетін операцияларға салынатын салық ;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемі;
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1) жер салығы;
2) жеке тұлғалардан мүлкіне салынатын салық;
3) көлік құралдарына салынатын салық;
4) Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тікегені үшін алынатын алым;
5) Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алым;
6) Аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына салықтар
кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер салығы,
мүлік салығы тағы басқалары.
Ал тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынуға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және
акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақты және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақты салықтар-салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар-салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табыс мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы .
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы салық жүйесі құрамының бір
бөлігі болып табылады. Бұл салық заңды тұлғалардың табысына салынатын
тікелей салық.
Салық төлеушілер салық жылында салық салынатын табысы бар заңды
тұлғалар.
Оның ішінде:
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінен басқа резидент және
резидент емес заңды тұлғалар;
- Кәсіпкерлік қызметінен алынған табысы бойынша коммерциялық емес
бюджеттік ұйымдар.
Салық салу объектісі болып салық салынатын табыс саналады.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен белгіленген шегерістер
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Жылдық жиынтық табыс-заңды тұлғалардың күнтізбелік жыл ішінде түрлі
көздерден алынған табыс. Заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табысына
кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстардың барлық түрі жатады. Оларға:
1) өнімді өткізуден түскен табыс жанама салықтарсы
2) үйлерді, ғимараттарды, амортизациялауға жатпайтын активтерді,
олардың құнын инфляцияға орай түзетуді ескере отырып сату
кезіндегі құнның өсімінен түскен табыс;
3) сату операцияларынан тыс табыстар, соның ішінде:
- проценттер, берілген кредиттер мен алынған депозиттер үшін
төлемдер және процент бойынша басқада табыстар;
- заңды тұлғаға қатысудан түскен акциялар бойынша алынғанда
девиденттер, сондай-ақ заңды тұлғаны тарату кезінде мүлікті
бөлуден түскен табыс, бұған инфляцияны ескере отырып жарғылық
қорға қосылған жарналар кірмейді;
- тегін алынған мүлік пен ақша қаражаты;
- нарықтың байланысқан тараптары арасында есеп айырылысқан
кезде қолданылғаннан гөрі төмен бағалар, тарифтер мен
ставкалар бойынша көрсетілген қызметті, жұмысты төлеуден,
тауарлар сатып алудан алынатын табыстар;
- берілген немесе борышқорға таңылған айыппұл, өсім және
санкциялардың басқада түрлері;
- мүлікті жалға беруден түскен табыстар;
- роялти;
- мемлекеттік бюджеттен алынған жәрдемақыларды қоспағанда
заңды тұлғалар алған жәрдемақылар;
- кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе кәсіпорынды жабуға келісім
бергені үшін алынған табыстар;
- банк және сақтандыру ұйымдарының резервтік қорларының мөлшерін
азайтудан түскен табыстар;
- материалдық қорлар, даяр өнім және негізгі құрал-жабдықтарды
материалдық емес активтерді және басқа мүлікті инфляцияның белгіленген
денгейінен тыс жете бағалаудан түсетін табыстар;
- өткен жылдағы табыс;
- борыштарды есептен шығарудан түсетін табыстар;
- негізгі құрал-жабдықтарды құн балансынан тыс сатудан түсетін
табыстар;
- өтелетін шегерістер;
- басқа да табыстар.
Резидент емес заңды тұлғаның табыс мөлшерінің мынадай ерекшелігі бар.
Резидент емес заңды тұлға қызметін Қазақстан Республикасында ғана
жүзеге асырып қоймай, оның үстіне олар тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асырылатын қызметтен түсетін атбысты анықтауға мүмкіндік беретін жеке есеп
жүргізбеген ретте табыс сомасы салық төлеуші өзінің бюджетке төлейтін
төлеміне бақылау жасайтын салық органымен келісілген есеп айырмасы
негізінде анықтауы мүмкін. Осы мақсаттар үшін әрбір нақты жағдайда мына
көрсеткіштердің біреуі қолданылады:
- Резидент емес заңды тұлғаның барлық қызметінен түсетін жалпы
түсімдегі Қазақстан Республикасындағы өткізілген өнімнен алынатын
жалпы түсімнің үлес салмағы;
- Резидент емес заңды тұлға шығысының сомасындағы Қазақстан
Республикасының аумағындағы қызметке байланысты шығындардың үлес
салмағы;
- Резидент емес заңды тұлға қызметшілерінің жалпы санындағы
Қазақстан Республикасы аумағында қызметтерді жүзеге асырумен
айналысатын қызметкерлер санының үлес салмағы;
- Резидент емес заңды тұлғаның Қазақстан Республикасындағы
қызметінен алынған табысын тікелей анықтау мүмкін болмаған
жағдайда салық органы салынатын табысты рентабельдіктің 25
процентін негізге ала отырып, жалпы табыс негізінде есептейді.
Қазақстан Республикасы аумағында кәсіпкерлік қызметін тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ тұрақты мекеме құрмай
Қазақстан Республикасынан табыстар алатын шетел заңды тұлғалры
резидент емес салық төлеуші болып табылады.
Резидент емес салық төлеушілердің асылдық жиынтық табысы дегеніміз -
Қазақстан Республикасындағы көздерден ғана Қазақстан Республикасының
резидент емес заңды тұлғалары алған табыс.
Салық мақсаттарында тұрақты мекеме термині шетелдік заңды
тұлғалардың бюджетпен есеп айрылысу тәртібін анықтау үшін қолданылады. Бұл
резидент еместер жүзеге асыратынқатысу және кантрактілердің қажетті
денгейін анықтайды, бұлар оны Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс
салығын төлеуге тартуға мүмкіндік береді.
Тұрақты мекеме-уәкілдік берген тұлға арқылы жүзеге асырылатын қызметті
қоса алғанда, салық төлеушінің сол арқылы кәсіпкерлік қызметті толық немесе
ішінара жүзеге асыратын тұрақты қызмет орны.
Егер шетелдік заңды тұлғаға тәуелсіз мәртебесі бар агент қызмет
көрсетсе, осы агенттің қызметі шетелдік заңды тұлғаның тұрақты мекемесін
құруға әкеліп соқпайды. Тәуелсіз мәртебесі бар агент деп, өзінің әдеттегі
қызметі аясында іс-әрекет жасайтын және заңды түрде де, экономикалық
жағынан да шетелдік заңды тұлғадан тәуелсіз тұлға.
Қазақстандық көздерден алынатын табыс дегеніміз мыналар:
- Қазақстан Республикасы аумағында тауарларды сатудан пайда бола -тын
табыс. Мұндай табыс, егер тауар мәмлені рәсімдеуі немесе катракты
жасаған сәтте Қазақстан Республикасында тұрған болса, онда
Қазақстандық көздерден алынатын табыс болып есептеледі;
- Қазақстанның тұрақты мекемесі немесе резидентті табысынан
шегерілсе, қаржы және сақтандыру қызметтерінен алынатын табыс;
- Резидент заңды тұлғаға сату үлесінен түсетін девиденттер
нысанындағы табыс;
Заңды тұлғалар үшін табыс салығының ставкалары және оны бюджетке
аударуды есептеу тәртібі.
Меншік нысанына және ұйымдастыру нысанына қарамастан барлық заңды
тұлға жөнінде бірдей табыс салығы ставкасы қолданылады. Заңды тұлғалар үшін
табыс салығының ставкасы мынадай мөлшерде белгіленеді:
а) жалпы заңды тұлғалар үшін-30%,
ә) негізгі құрал-жабдығы жер болып табылытын заңды тұлға оны тікелей
пайдаланудан алған табысынан-10%,
б) арнайы экономикалық аймақтарда жұмыс жасайтын заңды тұлғалар үшін-
20%.
Салық төлеушілердің міндеттемелері және жауапкершілігі.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының төлеушілері:
1) қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебі мен есептемесін
берілген тәртіппен жүргізілуге, салық органдарына бухгалтерлік есеп-
қисаптары мен байланыстарды заңды тұлғалар алатын табыс салығы
жөніндегі декларацияны және салықтарды есептеуге, төлеуге
байланысты басқа да қызетті құжаттарды, мәләметтерді табыс етуге;
2) салықтарды есептеуге және төлеуге байланысты есеп құжаттамаларын 5
жыл бойы сақтауға;
3) салық қызметінің талабы бойынша орындалған жұмыс немесе көрсетілген
қызметтер үшін төленетін сома туралы ақпарат беруге;
4) салық бойынша жеңілдіктер алуға құқығын растайтын құжаттарды
көрсетуге;
5) уақтылы және толық көлемде тиесілі салық сомасын төлеуге;
6) слаық органдарының лауазымды адамдарын табыстарды есептеуге
міндетті.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы жалпы мемлекеттік салықтар
қатарына жатады.
Жеке тұлғалардан алынаты табыс салығы азаматынан алынатын тікелей
салық. Салық жылы салық салынатын табысы бар жеке тұлғалар табыс салығын
төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасының азаматтары, шет мемлекет азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар табыс салығы төлеуі жеке тұлғаларға жатқызылады.
Табыс салығын салу мақсаты мен салық төлеуші жеке тұлғалар
резиденттерге және бейрезиденттерге бөлінеді.
Резидент- Қазақстанда салық жылы басталатын немесе аяқталатын кез
келген тізбекті 12 айлық кезеңде 183 күн бойына Қазақстанда жүрген шетелде
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінде жүрген жеке тұлға.
Салық төлеушінің бір жылғы жиынтық табысы мен табысты алуға шыққан
шығындардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және атқаратын
қызметтері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама
және олардың экономикадағы рөлі ... ... ... ... .
1.3. Ғалымдар мен тәжірибешілердің салықтар мен төлемдер туралы
пікірлері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 бөлім Казталов аудандық қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық-құқықтық
сипаттамасы және қаржы жұмысының мазмұны
2.1 Казталов қаржы бөлімінің жалпы ұйымдық құрылымы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. 2. Казталов қаржы бөлімінің экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
3 бөлім. Казталов аудандық бюджетінің кіріс базасын қалыптастыруға
салықтар мен төлемдердің ролі және жетілдіру бағыттары
3.1 Казталов аудандық бюджетін қалыптастырудағы салықтық түсімдердің
орны...
3.2 Салықтар мен төлемдердің түсімін жетілдіру бағыттары
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бюджет қарапайым тілмен айтқанда мемлекет үшін жұмыс істеп отырғандардың
игілігі. Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды құралы болып
табылады. Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту орасан зор
қаржыны талап етеді. Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық саласын:
халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім беру,
ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды, қамтитын
экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі ресурстарын
жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Қазақстанда бюджет жүйесін қалыптастыру және оның әр түрлі деңгейлері
арасындағы қатынастарды жақсатру үшін жұмыстар жасалып жатқанына бірінші
жыл емес. Негізінен бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыру төменде
көрсетілген негізгі мақсаттарды қаржыландыруға бағытталған мемлекеттің
мүмкіншілігін анықтайтын күрделі процесс болып табылады:
- өндірістік және әлеуметтік сфераны дамыту;
- әлеуметтік – мәдени бағдарламаларды қаржыландыру;
- мемлекеттік басқару және билік органдарын ұстауға жұмсалатын
шығындар;
Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты
бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние. Өйткені, республика былай тұрсын,
облыс, аудандардың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі
болады. Сонымен қатар әр деңгейдегі бюджеттердің міндеттері де әртүрлі
болады. Мысалы, республикалық бюджет бүкіл мемлекеттік шығындар мен
бағдарламаларды, соның ішінде қораныс, басқару, аппарат, күрделі ғылыми
зерттеулер т.б. қаржыландырады. Ал жергілікті бюджеттер ең алдымен аймақтың
әлеуметтік – экономикалық мәселелерін шешуге байланысты бағытталған
мақсаттарды қаржыландыру үшін жауапты.
Қазақстан экономикасы нарықтық қарым – қатынастарға тайғақ кешулі
қиын жолдармен, бұралаң белестерден өтіп барып көшкені бәрімізге мәлім.
Бүгінгі күні экономиканың өрлеп, әлеуметтік міндеттер дәйектілікпен шешіліп
жатқанына, халықтың нақты табыс деңгейінің өсіп, аймақтардың аяғына тұра
бастағаны үшін облыстың басқару органдары, соның ішінде облыстық қаржы
мекемелерінің жүргізген нәтижелі жұмыстары жеткілікті.
Қай жергілікті бюджет болмасын бюджет кірісін басқару процесі ең
алдымен ҚР – ның Бюджет кодексі Салықтар және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдер туралы, және тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңдармен реттеледі. Бюджетке түсетін кірістер жобасын
жасаудағы негізгі база есеп беру мәліметтері, төлемгерлер туралы мәліметтер
және салықтық түсімдер сомасы болып табылады. Әртүрлі салықтық және
салықтық емес түсімдерді аудару тәртібі, төлемдерді бюджетке төлеу тәртібі
уақыты олардың қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу арқылы және бюджетке
аударылатын төлемдердің көлеміне қарай анықталады. Осыған сәйкес кез келген
облыстың қаржы басқармасының негізгі міндеті жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерге жұмсалатын қаржының уақтылы және толық түсуін қамтамасыз
ету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып Батыс Қазақстан облысы
Казталов ауданы бойынша қаржы бөлімі табылады соңғы жылдардағы аймақ
бюджетінің кіріс базасын қалыптастырудағы салықтармен төлемдердін ролі
ашылады.Диплом жұмысы орындауда қолданылған әдістер.Ақпарат көздерінен.
Дипломдық жұмыс кіріспеден 3 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
1 бөлім Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
экономикадағы рөлі
1.1 Салықтар мен төлемдердің экономикалық мәні мен маңызы және
атқаратын қызметтері
Мемлекет пайда болғаннан бастап салықтар қоғамдағы қатынастардың қажетті
бөлшегі болып табылады. Мемлекеттің дамып, өзгеріске ұшырауы салық
жүйесінде үлкен өзгерістерге алып келеді.
Салықтар адамзат өркениетінің дамуынан бастап пайда болды. Оның пайда
болуы қоғамдық қажеттіліктермен тікелей байланысты.
Салықтар дегеніміз – заңмен белгіленген тәртіпте анықталған ставка
бойынша шаруашылық субьектілермен азаматтардан мемлекеттің алатын міндеті
төлемдері. Салықтардың қажеттілігі қоғамның қажеттілігіне байланысты
туындайды. Салықтың маңызы мен рөлі мемлекеттің тапсырмаларымен қоғамның
экономикалық және саяси құрамымен анықталады.Ұйымдық-құқықтық жағынан
салықтар — бұл мемлекет біржақты тәртіптен заң жүзінде белгіленген, белгілі
бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз
сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесіндеайтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркенде
әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттык мемлекет кірістерінің негізгі көзі —ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттін кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда
мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың
әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функңияларымен
айкындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституңиясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты;
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес
алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);
2) салықтық мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және
дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
4алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты)
5салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбьлықты жоқ етті,
бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар—оны төлейтіндерге
құлшылыктың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдікке" жету — салық төлеушшердің табыстарына тең
жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) "сатылас теңдікті" сақтау — жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша
сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық
төлеушіге түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы
керек.
3. Салықтардың анықтығы--алдын ала белгленген шарттар
мен талаптардың мызғымас тендігі елдің барлық аумағында және
барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен
қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді
бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға
әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтарптығы. Салықтар эко-
номиканың жұмыс істеуін жақсартуға және инвестициялардың
өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетгі.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдер айқын болуға
тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жапыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жуйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты 6ірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқыктық актілер рссми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жерглікті органдар белглейтін түрлі
міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып та-былатындығын есте ұстаған жөн,
сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функңияларын қаржының бөлгіштік
функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық реттеуіш және қайта бөлу сияқты негізгі
үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі
белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция — барлық мемлекеттерге тең негізгі функция. Оның
көмегімен бюджетік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекетгік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік- мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық
табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді:
Мемлекет салық саясатын — салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес
жүргізеді."Салық" ұғымымен "салық жүйесі" ұғымы тығыз байланысты.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен
әдістерініің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде кебінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға катаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейн 1991-1995 жылдары қабылдаған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі калыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы"
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы
құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап
13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық;
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің
24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бұл жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы ғ 440-1 заңына
сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен
және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен
толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу
әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық
жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр
түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады. Жеке тура салықтар - бұл
жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар.
Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке
табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі
кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың
фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің
тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл жағдайда салықты
тауарлық (қызметтің) нақты тұтынушысы төлеушінің, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байла-ныс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық (жапы
мемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы)
болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы, зейнетақы
төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табыска салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар — бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру женінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламенттің депутаттары, судьялар табыс етеді.
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс
салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетгі мемлекеттік орган белгілеген
тәртіппен ұсынады.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне
дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептегі, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлсріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент — арнаулы салық режимін
қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін
растайтын қужат.
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған акы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын кіріктіреді.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетакы жарналарының толық және дер
кезінде аударылуьш қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
"Салық" және "салық салу" ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда — бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншіден —
экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу және алу) процесі. Салық салуды ұйымдастыру салық катынастары
нысандарының элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ
оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін
кіріктіретін салық механизмы құруға және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық
механизмінде өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық
қолданылады. (1 сызбаны қараныз).
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудық тәртібін белгілейді.
Негізгі сальқ, элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектсі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкңиялар және басқалары
1. сызба. Салық механизмінің элементтері
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол — салықты және бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы
басқа тұлғаға — салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар —нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін
жеке тұлғалар, түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құндық заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс
салығы жатады;
тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,
кеден баждарын кіріктіреді;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық және
басқалары жатады;
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (тенге, табыс, айналым, т.б., жердің гектары, тауарды өлшеу бірлігі
және басқалары).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне
салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс кезіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тонасына,
газдың 1 текше метріне);
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық катынаста іс-әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолютгік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін
детөлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
регресивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді;
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі ндегі түсініледі, ол
аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті
салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл — субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері — заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе
ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
салық салынбайтын минимум — салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге — халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат қорғау шараларына
жұмсалатын шығындардың сомасынан — пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату
кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша
өтемақы төлемдерінің сомасы);
салық; салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық;
бойынша бересніі есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері—
билікпен басқару органдарының салық заңна-масымен реттеледі.
Салықтық бақылау — салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинактаушы зейнетақы қорларына Міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
алу;
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
салық тексерістері;
коммерциялық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыретінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттғрт алу, бузу ауыртгіалығына қарай улестік
немесе еселенген келемде айыгігіул-дар, бюджетке төленетін төлемдер
мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
1.2. Қазақстан Республикасында төленетін салықтар мен төлемдерге сипаттама
және олардың экономикадағы рөлі
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық реформалардың негізгі
тапсырмаларының бірі болып – тиімді салықтық механизмді қалыптастыру
табылады, яғни салық механизмі әртүрлі деңгейдегі бюджеттің кірісін ұлғайту
мәселесін және шаруашылық субъектілерін дамытуға қолдау жасау
мәселесін шешуі қажет. Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасуы
кезеңіндегі салық жүйесінің орнығуы мынадай сатылардан өтті:
Бірінші сатыда 1991 жылдың 25 желтоқсанында Қазақстан
Республикасының салық жүйесі жөніндегі заңы қабылданып, 1992 жылдан бастап
күшіне енді. Сол саты кеңес Одағының ыдырауына байланысты бұрынғы қаржы
қатынастарының бұзылуымен, жаңа егеменді мемлекеттің қалыптасуымен,
экономикадағы дағдарыспен сипатталады. Бұл кезде салықтық реформаны жүргізу
әлемдік тәжірибедегі өтпелі мерзімнің заңдылықтары және еліміздің тарихи,
саяси, әлеуметтік, экономикалық даму ерекшеліктері есепке алынбады.
Екінші саты Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму тарихында
1994 жыл маңызды орынды алды. Осы жылы салық жүйесін түбегейлі реформалау
жолында алғашқы, нақты қадамдар жасалды. Өзгерістер табысқа салық салуға
байланысты болады, яғни ҚР-ның Президентінің жеке тұлғалар табысына салық
салу жөніндегі және заңды тұлғалардың пайдалануына салық жөніндегі
жарлықтары қабылданды.
ҚР-ның салық жүйесіндегі 1994 жылғы өзгерістерге талдау жасайтын
болсақ, оның фискальдық сипатта болғанын көруге болады, яғн қатаң салық
саясаты салықтардың өте жоғары ставкасы салықтық түсімдерді төмендетуге
алып келді. Осыған байланысты алдағы мерзімде ҚР-дағы салық реформасының
негізгі мақсаттары ретінде мыналар қойылды:
1. Нарықтық қатынастарды ынталандыру.
2. Салық салудың тиімді заңдылығын қалыптастыру.
3. Салық салудағы әділеттілікке қол жеткізу.
Осы мақсаттарға байланысты Қазақстан Республикасының барлық салық
жүйесін өзгертуге және оны әлемдік стандартқа сәйкестендіруге мүмкіншілік
туындады, яғни 1995 жылдың 24-ші сәуірінде Қазақстан Республикасы
Президентінің Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер жөніндегі заң күші бар жарлығы қабылданды. Бұл
үшінші саты болып табылады және ол 2001 жылдың соңына дейін созылды.
Бұл заңдылықтардың ерекшелігі болып салықтар мен алымдар санының қысқаруы,
заңды тұлғалардың пайдасына салық салудан табысына салық салуға көшуі
әлеуметтік салықтың пайда болуы табылады. Яғни сол жылдар аралығында заңды
тұлғалар үшін таза пайданың 30 пайызы мөлшеріндегі салық бюджетке аударылып
отырса, кейін кәсіпкерлер салық салынатын табыстың 30 пайызы мөлшерінде
бюджетке салық төлейді. Сонымен қатар шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғалары, кәсіпкершілік
әрекеттің жеке түрлері үшін арнайы салықтық режим қарастырылған.
Төртінші саты 2001 жылдың 12 маусымында қабылданған Қазақстан
Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы Салық Кодексі. Осы Кодекс салықты және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу
тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші
арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды
реттейді.
Қазақстан Республикасының салық қызметі Қаржы Министрлігі жүйесіне
кіреді. Салық қызметі органдарына салық комитеті және қаржы полициясы
жатады. Салық комитетінің негізгі тапсырмасы: салықтар мен басқа да
бюджетке міндетті төлемдер түсімінің толықтығын қамтамасыз ету және салық
төлеушімен салық міндеттемелерінің орындалуына бақылау жасау. Қаржы
полициясы салықтық қылмыстарды анықтау және алдын алу бойынша қызмет
жасаушы және заң шегінде қылмыстық тексеруді жүргізуші арнайы құқық қорғау
органы болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық заңдарына мыналар жатады:
Қазақстан Республикасының салық қатынастарын реттейтін Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық кодексі;
Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
актілері; Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Салық Комитетінің
нормативтік актілері. Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты
мәселелерді енгізуге тыйым салынған.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын
салық түрлерінің, оны құры мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық
службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
Салықтарды салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген
салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты
салықтар салық төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне салынады. Жеке
тура салықтар – бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен
мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы – жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық
төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
( жалпымемлекеттік ) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
салықтардың нысаналы арналымы болады және әдеттегідей түрлі арнаулы
қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез – келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу,
патенттік негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық нормасын
көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы
төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және
кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық
сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:
І. Салықтар:
1. корпорациялық табыс салығы
2. жеке табыс салығы
3. қосылған құнға салынатын салық
4. акциздер
5. жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
6. әлеуметтік салық
7. жер салығы
8. көлік құралдарына салынатын салық
9. мүлікке салынатын салық
ІІ. Алымдар:
1. заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. дәрі-дәрмек құралдарына мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. аукциондардан алынатын алым.
4. елтаңбалық алым.
5. телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат беру үшін алым және т.б.
ІІІ. Төлемақылар:
1. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
ІV. Мемлекеттік баж.
V . Кеден төлемдері:
1. кеден бажы
2. кеден алымдары
3. төлемақы
4. алымдар.
Салықты алатын және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай
салықтардың экономикалық мазмұны және олардың жіктелуі.
Салықтар дегеніміз-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
берілген бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік бюджет қатынастарын сипаттайтын
экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы
қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді.
Салықтар мемлекеттік құрылумен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашан да болса, оның салық жүйесінен қайта құрылуымен жаңаруымен
бірге қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатының жүргізу үшін
белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет, салықтар-мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай ;
3) салық салу органнына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жаңаша салықтар
болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, ешқандай дербессіз жалпы мақсатқа
жұмсалады.
Жалпы салықтарға жататын салықтар заңды және жеке тұлғалардан алынатын
табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер тағы басқалары.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген мінд
салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) қосылатын құнға салынатын салық ;
3) акциздер;
4) бағалы қағаздармен жүгізілетін операцияларға салынатын салық ;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемі;
Жергілікті салықтар мен алымдар:
1) жер салығы;
2) жеке тұлғалардан мүлкіне салынатын салық;
3) көлік құралдарына салынатын салық;
4) Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тікегені үшін алынатын алым;
5) Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алым;
6) Аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық салынатын
объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына салықтар
кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер салығы,
мүлік салығы тағы басқалары.
Ал тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынуға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және
акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақты және
дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақты салықтар-салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің мүлкінің сыртқы
белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар-салық төлеушінің салық салу объектісінен алынатын
табыс мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы жатады.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы .
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы салық жүйесі құрамының бір
бөлігі болып табылады. Бұл салық заңды тұлғалардың табысына салынатын
тікелей салық.
Салық төлеушілер салық жылында салық салынатын табысы бар заңды
тұлғалар.
Оның ішінде:
- Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінен басқа резидент және
резидент емес заңды тұлғалар;
- Кәсіпкерлік қызметінен алынған табысы бойынша коммерциялық емес
бюджеттік ұйымдар.
Салық салу объектісі болып салық салынатын табыс саналады.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен белгіленген шегерістер
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Жылдық жиынтық табыс-заңды тұлғалардың күнтізбелік жыл ішінде түрлі
көздерден алынған табыс. Заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табысына
кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстардың барлық түрі жатады. Оларға:
1) өнімді өткізуден түскен табыс жанама салықтарсы
2) үйлерді, ғимараттарды, амортизациялауға жатпайтын активтерді,
олардың құнын инфляцияға орай түзетуді ескере отырып сату
кезіндегі құнның өсімінен түскен табыс;
3) сату операцияларынан тыс табыстар, соның ішінде:
- проценттер, берілген кредиттер мен алынған депозиттер үшін
төлемдер және процент бойынша басқада табыстар;
- заңды тұлғаға қатысудан түскен акциялар бойынша алынғанда
девиденттер, сондай-ақ заңды тұлғаны тарату кезінде мүлікті
бөлуден түскен табыс, бұған инфляцияны ескере отырып жарғылық
қорға қосылған жарналар кірмейді;
- тегін алынған мүлік пен ақша қаражаты;
- нарықтың байланысқан тараптары арасында есеп айырылысқан
кезде қолданылғаннан гөрі төмен бағалар, тарифтер мен
ставкалар бойынша көрсетілген қызметті, жұмысты төлеуден,
тауарлар сатып алудан алынатын табыстар;
- берілген немесе борышқорға таңылған айыппұл, өсім және
санкциялардың басқада түрлері;
- мүлікті жалға беруден түскен табыстар;
- роялти;
- мемлекеттік бюджеттен алынған жәрдемақыларды қоспағанда
заңды тұлғалар алған жәрдемақылар;
- кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе кәсіпорынды жабуға келісім
бергені үшін алынған табыстар;
- банк және сақтандыру ұйымдарының резервтік қорларының мөлшерін
азайтудан түскен табыстар;
- материалдық қорлар, даяр өнім және негізгі құрал-жабдықтарды
материалдық емес активтерді және басқа мүлікті инфляцияның белгіленген
денгейінен тыс жете бағалаудан түсетін табыстар;
- өткен жылдағы табыс;
- борыштарды есептен шығарудан түсетін табыстар;
- негізгі құрал-жабдықтарды құн балансынан тыс сатудан түсетін
табыстар;
- өтелетін шегерістер;
- басқа да табыстар.
Резидент емес заңды тұлғаның табыс мөлшерінің мынадай ерекшелігі бар.
Резидент емес заңды тұлға қызметін Қазақстан Республикасында ғана
жүзеге асырып қоймай, оның үстіне олар тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асырылатын қызметтен түсетін атбысты анықтауға мүмкіндік беретін жеке есеп
жүргізбеген ретте табыс сомасы салық төлеуші өзінің бюджетке төлейтін
төлеміне бақылау жасайтын салық органымен келісілген есеп айырмасы
негізінде анықтауы мүмкін. Осы мақсаттар үшін әрбір нақты жағдайда мына
көрсеткіштердің біреуі қолданылады:
- Резидент емес заңды тұлғаның барлық қызметінен түсетін жалпы
түсімдегі Қазақстан Республикасындағы өткізілген өнімнен алынатын
жалпы түсімнің үлес салмағы;
- Резидент емес заңды тұлға шығысының сомасындағы Қазақстан
Республикасының аумағындағы қызметке байланысты шығындардың үлес
салмағы;
- Резидент емес заңды тұлға қызметшілерінің жалпы санындағы
Қазақстан Республикасы аумағында қызметтерді жүзеге асырумен
айналысатын қызметкерлер санының үлес салмағы;
- Резидент емес заңды тұлғаның Қазақстан Республикасындағы
қызметінен алынған табысын тікелей анықтау мүмкін болмаған
жағдайда салық органы салынатын табысты рентабельдіктің 25
процентін негізге ала отырып, жалпы табыс негізінде есептейді.
Қазақстан Республикасы аумағында кәсіпкерлік қызметін тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ тұрақты мекеме құрмай
Қазақстан Республикасынан табыстар алатын шетел заңды тұлғалры
резидент емес салық төлеуші болып табылады.
Резидент емес салық төлеушілердің асылдық жиынтық табысы дегеніміз -
Қазақстан Республикасындағы көздерден ғана Қазақстан Республикасының
резидент емес заңды тұлғалары алған табыс.
Салық мақсаттарында тұрақты мекеме термині шетелдік заңды
тұлғалардың бюджетпен есеп айрылысу тәртібін анықтау үшін қолданылады. Бұл
резидент еместер жүзеге асыратынқатысу және кантрактілердің қажетті
денгейін анықтайды, бұлар оны Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс
салығын төлеуге тартуға мүмкіндік береді.
Тұрақты мекеме-уәкілдік берген тұлға арқылы жүзеге асырылатын қызметті
қоса алғанда, салық төлеушінің сол арқылы кәсіпкерлік қызметті толық немесе
ішінара жүзеге асыратын тұрақты қызмет орны.
Егер шетелдік заңды тұлғаға тәуелсіз мәртебесі бар агент қызмет
көрсетсе, осы агенттің қызметі шетелдік заңды тұлғаның тұрақты мекемесін
құруға әкеліп соқпайды. Тәуелсіз мәртебесі бар агент деп, өзінің әдеттегі
қызметі аясында іс-әрекет жасайтын және заңды түрде де, экономикалық
жағынан да шетелдік заңды тұлғадан тәуелсіз тұлға.
Қазақстандық көздерден алынатын табыс дегеніміз мыналар:
- Қазақстан Республикасы аумағында тауарларды сатудан пайда бола -тын
табыс. Мұндай табыс, егер тауар мәмлені рәсімдеуі немесе катракты
жасаған сәтте Қазақстан Республикасында тұрған болса, онда
Қазақстандық көздерден алынатын табыс болып есептеледі;
- Қазақстанның тұрақты мекемесі немесе резидентті табысынан
шегерілсе, қаржы және сақтандыру қызметтерінен алынатын табыс;
- Резидент заңды тұлғаға сату үлесінен түсетін девиденттер
нысанындағы табыс;
Заңды тұлғалар үшін табыс салығының ставкалары және оны бюджетке
аударуды есептеу тәртібі.
Меншік нысанына және ұйымдастыру нысанына қарамастан барлық заңды
тұлға жөнінде бірдей табыс салығы ставкасы қолданылады. Заңды тұлғалар үшін
табыс салығының ставкасы мынадай мөлшерде белгіленеді:
а) жалпы заңды тұлғалар үшін-30%,
ә) негізгі құрал-жабдығы жер болып табылытын заңды тұлға оны тікелей
пайдаланудан алған табысынан-10%,
б) арнайы экономикалық аймақтарда жұмыс жасайтын заңды тұлғалар үшін-
20%.
Салық төлеушілердің міндеттемелері және жауапкершілігі.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының төлеушілері:
1) қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есебі мен есептемесін
берілген тәртіппен жүргізілуге, салық органдарына бухгалтерлік есеп-
қисаптары мен байланыстарды заңды тұлғалар алатын табыс салығы
жөніндегі декларацияны және салықтарды есептеуге, төлеуге
байланысты басқа да қызетті құжаттарды, мәләметтерді табыс етуге;
2) салықтарды есептеуге және төлеуге байланысты есеп құжаттамаларын 5
жыл бойы сақтауға;
3) салық қызметінің талабы бойынша орындалған жұмыс немесе көрсетілген
қызметтер үшін төленетін сома туралы ақпарат беруге;
4) салық бойынша жеңілдіктер алуға құқығын растайтын құжаттарды
көрсетуге;
5) уақтылы және толық көлемде тиесілі салық сомасын төлеуге;
6) слаық органдарының лауазымды адамдарын табыстарды есептеуге
міндетті.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы жалпы мемлекеттік салықтар
қатарына жатады.
Жеке тұлғалардан алынаты табыс салығы азаматынан алынатын тікелей
салық. Салық жылы салық салынатын табысы бар жеке тұлғалар табыс салығын
төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасының азаматтары, шет мемлекет азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар табыс салығы төлеуі жеке тұлғаларға жатқызылады.
Табыс салығын салу мақсаты мен салық төлеуші жеке тұлғалар
резиденттерге және бейрезиденттерге бөлінеді.
Резидент- Қазақстанда салық жылы басталатын немесе аяқталатын кез
келген тізбекті 12 айлық кезеңде 183 күн бойына Қазақстанда жүрген шетелде
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметінде жүрген жеке тұлға.
Салық төлеушінің бір жылғы жиынтық табысы мен табысты алуға шыққан
шығындардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz