Жел

I. Кіріспе.

1.Жел туралы жалпы түсінік.

II. Негізгі бөлім.

1.Желді өлшейтін құралдар.

Жел – атмосферадағы ауаның жер бетіне параллель бағытта қозғалуы. Жел атмосфера қабаттарында қысымның біркелкі таралмауынан пайда болып, жоғарғы қысымнан төменгі қысымға бағытталады. Ауа қысымы уақыт пен кеңістікте үздіксіз өзгеретіндіктен желдің жылдамдығы мен бағыты үнемі өзгеріп отырады. Желдің бағытын көкжиектің қай бағытынан соғуына байланысты анықтайды және оны градуспен немесе румбымен (16 румбалық жүйемен), ал жылдамдығы – м/с, км/сағ,узелмен немесе балмен (Бофорт шкаласы бойынша) өрнектейді. Биіктікке көтерілген сайын үйкеліс күшінің азаюына байланысты Жел қуаты өзгереді, сонымен қатар ол ингридиенттердің өзгеруіне де тәуелді болады. Жел үлкен аумақты қамти отырып, көлемді ауа ағындарын (муссондар, пассаттар т.б.) туығызады, осыдан жергілікті және жалпы атмосфералық айналым пайда болады. Қазақстанның барлық өңірінде (әсіресе, жазық жерлерде) күшті желдер жиі болып тұрады, оның максимумы қыс айларына (40-45 м/с) және көктем мен күзге (20-35 м/с) келеді. Өте күшті желдер Каспий жағалауы және биік тау асулары мен аңғарларында байқалады. Дүниежүзінде желдер жіктеліміне Қазақстан аумағында тұрақты соғатын 23 жел тіркелген. Оларды Қазақстан бойынша мынадай аймақтарға бөледі:
• ашық далада (Жосалы, Сілті т.б.);
• шөл және шөлейт, үлкен ашық су қоймалары төңірегінде (Каспий теңізі, Балқаш, Алакөл көлдері, т.б.);
• тау аңғарларында және тауаралық өңірлерде («Жетісу қақпасы», «Шілікті аңғары», «Жаңғызтөбе», «Қордай», т.б. .);
• орташа биіктіктегі таулар мен қырқаларда («Ерейментау», «Ұлытау», «Қарқаралы», «Мұғалжар» және т.б.) соғатын желдер.
Жел арзан электр энергиясын өндіру, құдықтан су тарту, диірмен айналдыру, егін суару және тағы да басқа жағдайларда кеңінен пайдаланылады.
Жел ағысы – мұхит пен теңіз суының жоғары қабатында (үйкеліс қабаттары деп аталатын 100 м, кейде 200 м тереңдік) жел мен судың арасындағы үйкелістен пайда болатын ағыс. Бір бағытта ұзақ соғатын желдің әсерінен пайда болған, жел ағысынан дрейфтік (ықпа) ағыс (мысалы, Солтүстік және Оңтүтік пассаттық ағыстар, Батыстық желдердің ағысы және т.б.) деп атайды.
Жел бөгет –жел әрекетінен туындайтын су деңгейінің көтерілуі. Әдетте өзендердің теңізге, көлге құяр сағасында байқалады.
Жел өрнегі –көп жылдық бақылаулар нәтижесінде белгілі бір аймақтағы желдің басым бағытын көрнекі түрде көрсететін векторлық диаграмма. Әдетте, айлық, маусымдық және жылдық болып бөлінеді. Диаграмманың ортасынан түрлі бағытқа қарай тарайтын сәуле-сызық жүргізіледі.Сәуле-сызықтың ұзындығы желдің мөлшеріне пропорционал келеді. Әр кескіндінің ұштары тзу сызықтармен қосылады. Кейде, арнаулы жел өрнегі жасалады мысалы, сәуле-сызық бойына желмен

Пайдаланылған әдебиет:

1. «Қазақ» энциклопедиясы.

2. Ә. Бірмағамбетов, К. Мамырова. «Физикалық география» 5-сыныпқа арналған оқулық. – Алматы «Атамұра».


3. Ә.Бейсенова, К.Каймулдинова, С.Әбілмәжінов, Қ,Баймырзаев. «География» 10-сыныпқа арналған оқулық. –Алматы «Мектеп».

4. Анемометр жайында ғаламтордан алдым.