Дүниетану сабақтарында танымдық қызығушылықты дамыту
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. МАҚСАТ .ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ . ҰЛАҒАТТЫ ІС.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ . ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ
2. ТӘРБИЕНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
2.1. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ.
2.2 САБАҚ ҮСТІНДЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.3. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚТАРДА ТӘРБИЕЛЕУ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
1. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. МАҚСАТ .ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ . ҰЛАҒАТТЫ ІС.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ . ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ
2. ТӘРБИЕНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ.
2.1. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ.
2.2 САБАҚ ҮСТІНДЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.3. ТӨМЕНГІ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚТАРДА ТӘРБИЕЛЕУ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ЗЕРТТЕУ БОЛЖАМЫ: егер дүниетану сабақтарында, сыныптан тыс жұмыстарда, дәстүрлі емес оқыту түрлерін жиірек, өз орнында қолданып отырса, оқушылардың білімге деген қызығушылығын оятуға, тәрбие жұмыстарының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ: ,,Дүниетану” пәнін оқыта отырып тәрбиелеудің басты мақсаты – оқушыларға адам, қоғам, табиғат және олардың байланысы туралы білім беру арқылы олардың дүниетанымын қалыптастыру.
ЗЕРТТЕУ МІНДЕТТЕРІ:
- дүниетануда дәстүрлі емес сабақтарды оқыту барысында оқушыларды тәрбиелеудің ғылыми –педагогикалық негіздерін айқындау;
- оқушыларды тәрбиелеуді дәстүрлі емес сабақтар арқылы қалыптастырып, олардың көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау;
- дәстүрлі емес сабақтарда оқушыларды тәрбиелеудің мазмұнын жүйелеу;
- оқушыларды тәрбиелеуде дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің тиімділігін тәжірибелік-экспериментте тексеру және ұсыныс беру.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ: дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ: төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ҚҰНДЫЛЫҒЫ:
- дүниетану сабақтарында сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларды тәрбиелеуге байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныс жасалынды;
- зертеу нәтижелерін төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу процесінде . пайдалануға болады.
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ: философиялық, психологиялық, педагогикалық, ғылыми әдістемелік әдебиеттердің негізгі қағидаларына талдау жасау; сауалнама, тест алу, есту арқылы есте сақтау әдістемесін жүргізу; зертеу жұмысында негізге алынған тәрбиеге қатысты оқулықтарға, бағдарламаларға сүйене отырып, дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеуді негізге алу; эксперимент нәтижесіне баға беру, оларды математикалық тұрғыда өңдеу.
ЗЕРТТЕУ БАЗАСЫ: тәжірибелік эксперимент жұмысы М.Жұмабаев ауданы, Дүйсеке және Бинаш орталау мектебінде жүргізілді. Эксперимент жұмысына 18 оқушы қатысты.
ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ:Диплом жұмысы негізгі мақсат, міндеттеріне сай кіріспеден, екі бөлімнен, әр бөлім бойынша тұжырымнан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми болжамы, объектісі, мақсат, міндеттері көрсетіліп, теориялық және практикалық мәнділігі, қорғауға ұсынатын негізгі қағидалар баяндалады.
,,Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері” атты бірінші бөлімде философия, психология, педагогика саласында зерттеу проблемасының теориялық мәнділігі, құрылымдық моделі, деңгейі қарастырылып, оқушыларды дәстүрлі емес сабақтар арқылы тәрбиелеудің мазмұны, педагогикалық шарттары мен мүмкіндіктері белгіленді.
,,Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері” атты екінші бөлімде педагогикалық жұмысты ұйымдастыру жолдары, әдістемесі, дәлелденген тәжірибелік -эксперимент жұмыстарының ғылыми нәтижелері берілді.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік зерттеулердің нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар нақты түрде беріледі.
Қосымшада зерттеу кезеңдерінің материалдары сыныптан тыс жұмыс үлгілері берілді.
ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ: ,,Дүниетану” пәнін оқыта отырып тәрбиелеудің басты мақсаты – оқушыларға адам, қоғам, табиғат және олардың байланысы туралы білім беру арқылы олардың дүниетанымын қалыптастыру.
ЗЕРТТЕУ МІНДЕТТЕРІ:
- дүниетануда дәстүрлі емес сабақтарды оқыту барысында оқушыларды тәрбиелеудің ғылыми –педагогикалық негіздерін айқындау;
- оқушыларды тәрбиелеуді дәстүрлі емес сабақтар арқылы қалыптастырып, олардың көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау;
- дәстүрлі емес сабақтарда оқушыларды тәрбиелеудің мазмұнын жүйелеу;
- оқушыларды тәрбиелеуде дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің тиімділігін тәжірибелік-экспериментте тексеру және ұсыныс беру.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ: дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ: төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ҚҰНДЫЛЫҒЫ:
- дүниетану сабақтарында сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларды тәрбиелеуге байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныс жасалынды;
- зертеу нәтижелерін төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу процесінде . пайдалануға болады.
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ: философиялық, психологиялық, педагогикалық, ғылыми әдістемелік әдебиеттердің негізгі қағидаларына талдау жасау; сауалнама, тест алу, есту арқылы есте сақтау әдістемесін жүргізу; зертеу жұмысында негізге алынған тәрбиеге қатысты оқулықтарға, бағдарламаларға сүйене отырып, дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеуді негізге алу; эксперимент нәтижесіне баға беру, оларды математикалық тұрғыда өңдеу.
ЗЕРТТЕУ БАЗАСЫ: тәжірибелік эксперимент жұмысы М.Жұмабаев ауданы, Дүйсеке және Бинаш орталау мектебінде жүргізілді. Эксперимент жұмысына 18 оқушы қатысты.
ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ:Диплом жұмысы негізгі мақсат, міндеттеріне сай кіріспеден, екі бөлімнен, әр бөлім бойынша тұжырымнан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми болжамы, объектісі, мақсат, міндеттері көрсетіліп, теориялық және практикалық мәнділігі, қорғауға ұсынатын негізгі қағидалар баяндалады.
,,Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері” атты бірінші бөлімде философия, психология, педагогика саласында зерттеу проблемасының теориялық мәнділігі, құрылымдық моделі, деңгейі қарастырылып, оқушыларды дәстүрлі емес сабақтар арқылы тәрбиелеудің мазмұны, педагогикалық шарттары мен мүмкіндіктері белгіленді.
,,Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері” атты екінші бөлімде педагогикалық жұмысты ұйымдастыру жолдары, әдістемесі, дәлелденген тәжірибелік -эксперимент жұмыстарының ғылыми нәтижелері берілді.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік зерттеулердің нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар нақты түрде беріледі.
Қосымшада зерттеу кезеңдерінің материалдары сыныптан тыс жұмыс үлгілері берілді.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Астана –2005.
2. Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы-1999.
3. Н.Ә.Назарбаев. Еркін елдің ертеңі – кемел білім мен кенен ғылымда. Елбасының Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІсъезінде сөйлеген сөзі// Егемен Қазақстан,2004-13-қазан.
4. Назарбаева С.А. Ұстаздан ұлағат.
5. Н.Ә.Назарбаев. Менің арманым да, мақсатым да Қазақстан халқын бақытқа жеткізу. //Жұлдыз, 2000-7-19-б.
6. Қазақстан Республикасының ,,Білім туралы” Заңы. Астана-2004.
7. ҚР жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2003.
8. К.Жүнісова. Дүниетану 2-сынып Алматы, Атамұра, 1998.
9. Дүниетану хрестоматиясы 2-сынып Атамұра, 1998.
10. К.Жүнісова. Дүниетану оқыту әдістемесі 2-сынып Атамұра, 1998.
11. М.Жұмабаев. Педагогика, Алматы, Ана тілі, 1992.
12. Ш.Уәлиханов. Таңдамалы 2-бас. Жазушы, Алматы, 1985-560-б.
13. А.Құнанбаев. Шығармаларының екі томдық жинағы. Алматы, 1995.
14. Қ.Жарықпаев. Аталар сөзі-ақылдың көзі. Алматы, Қазақстан, 1980-80-б.
15. С.Қалиев. Тәрбие хрестоматиясы. Алматы, 2004.
16. Әбу Насыр әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. Алматы, 1975.
17. І.Р.Хамитова. Абай мұрасын мектепте оқыту мәселелері. Алматы, 2005.
18. Қ.Жарықбаев. Әдеп және жантану. (Ұлттық тәлім-тәрбие) Хрестоматия. Алматы, 1996.
19. Р.Набуова. Мектептегі тәрбие жұмысының өзекті мәселелері.//Бастауыш мектеп, 2005-2-20-б.
20. Г.Ибрагимова. Дүниетану сабақтарында оқушылардың сыни ойлау негіздерін қалыптастыру. //Бастауыш мектеп, 2005-5-7-б.
21. Бастауыш мектеп. 2000-2003-2005.
22. Елжандылыққа тәрбиелеу өте маңызды. //Қазақстан мектебі, 2005-12-49-б
23. А.С.Макаренко. Лекции о воспитании детей.
24. А.Сейтметова. Бала тұлғасының даму және оның тәрбиесі. //Бастауыш мектеп, 2005-5-20-б.
25. В.А.Сухомлинский. Балаларға жүрек жылуы. Алматы, Мектеп, 1976-103-б.
26. И.А.Каиров. Адамгершілік тәрбие әліппесі. Мұғалімге арналған оқу құралы. Мектеп, 1988-46-б.
27. Әдіскер мұғалім. 2003-5,6.
28. Бастауыш мектепке арналған тестілер жинағы. Астана, 2002.
29. Р.Төлеубекова. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика.
30. Дүние. 2003-9.
31. Жантану негіздері. Қ.Жарықбаев. Алматы, 2002.
32. Қазақстан мектебі. 2004-4,6.
33. Қазақ энциклопедиясы.
34. В.И.Коркина, Г.Т.Тусупбекова. Методика организаций и проведения курсовых и дипломных исследовании по педагогике. Болашақ, Баспа, 2002.
35. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова. Педагогика. Алматы, Дарын, 2004.
36. Сыныптағы тәрбие. 2003-4,6; 2004-2,8.
37. В.С.Кукушки. Современные педагогические технологии в начальной школе. Ростов-на –Дону, Феникс, 2003.
38. С.Ш.Әбенбаев. Сынып жетекшісі, Алматы, Дарын, 2004.
39. М.М.Жанпейсова. Модульная технология обучения как средство развития ученика. Алматы, 2002.
40. М.Қ.Қозыбаев. Өркениет және ұлт. Алматы, 2001.
41. А.Ағатаев, Б.Ағатаева. Адамдық кейіптің педагогикалық мәселелері. Ұлағат, 2004-5.
42. С.Қалиев. ХІҮ-ХІХ ғасырлар ақын-жырауларының педагогикалық ой-пікірлері. Алматы, 1990.
43. Е..Садуақасов. С.Көбейұлының мұралары. Алматы,1991.
44. Энциклопедия. Атамұра, 2000.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Астана –2005.
2. Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы-1999.
3. Н.Ә.Назарбаев. Еркін елдің ертеңі – кемел білім мен кенен ғылымда. Елбасының Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІсъезінде сөйлеген сөзі// Егемен Қазақстан,2004-13-қазан.
4. Назарбаева С.А. Ұстаздан ұлағат.
5. Н.Ә.Назарбаев. Менің арманым да, мақсатым да Қазақстан халқын бақытқа жеткізу. //Жұлдыз, 2000-7-19-б.
6. Қазақстан Республикасының ,,Білім туралы” Заңы. Астана-2004.
7. ҚР жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2003.
8. К.Жүнісова. Дүниетану 2-сынып Алматы, Атамұра, 1998.
9. Дүниетану хрестоматиясы 2-сынып Атамұра, 1998.
10. К.Жүнісова. Дүниетану оқыту әдістемесі 2-сынып Атамұра, 1998.
11. М.Жұмабаев. Педагогика, Алматы, Ана тілі, 1992.
12. Ш.Уәлиханов. Таңдамалы 2-бас. Жазушы, Алматы, 1985-560-б.
13. А.Құнанбаев. Шығармаларының екі томдық жинағы. Алматы, 1995.
14. Қ.Жарықпаев. Аталар сөзі-ақылдың көзі. Алматы, Қазақстан, 1980-80-б.
15. С.Қалиев. Тәрбие хрестоматиясы. Алматы, 2004.
16. Әбу Насыр әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. Алматы, 1975.
17. І.Р.Хамитова. Абай мұрасын мектепте оқыту мәселелері. Алматы, 2005.
18. Қ.Жарықбаев. Әдеп және жантану. (Ұлттық тәлім-тәрбие) Хрестоматия. Алматы, 1996.
19. Р.Набуова. Мектептегі тәрбие жұмысының өзекті мәселелері.//Бастауыш мектеп, 2005-2-20-б.
20. Г.Ибрагимова. Дүниетану сабақтарында оқушылардың сыни ойлау негіздерін қалыптастыру. //Бастауыш мектеп, 2005-5-7-б.
21. Бастауыш мектеп. 2000-2003-2005.
22. Елжандылыққа тәрбиелеу өте маңызды. //Қазақстан мектебі, 2005-12-49-б
23. А.С.Макаренко. Лекции о воспитании детей.
24. А.Сейтметова. Бала тұлғасының даму және оның тәрбиесі. //Бастауыш мектеп, 2005-5-20-б.
25. В.А.Сухомлинский. Балаларға жүрек жылуы. Алматы, Мектеп, 1976-103-б.
26. И.А.Каиров. Адамгершілік тәрбие әліппесі. Мұғалімге арналған оқу құралы. Мектеп, 1988-46-б.
27. Әдіскер мұғалім. 2003-5,6.
28. Бастауыш мектепке арналған тестілер жинағы. Астана, 2002.
29. Р.Төлеубекова. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика.
30. Дүние. 2003-9.
31. Жантану негіздері. Қ.Жарықбаев. Алматы, 2002.
32. Қазақстан мектебі. 2004-4,6.
33. Қазақ энциклопедиясы.
34. В.И.Коркина, Г.Т.Тусупбекова. Методика организаций и проведения курсовых и дипломных исследовании по педагогике. Болашақ, Баспа, 2002.
35. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова. Педагогика. Алматы, Дарын, 2004.
36. Сыныптағы тәрбие. 2003-4,6; 2004-2,8.
37. В.С.Кукушки. Современные педагогические технологии в начальной школе. Ростов-на –Дону, Феникс, 2003.
38. С.Ш.Әбенбаев. Сынып жетекшісі, Алматы, Дарын, 2004.
39. М.М.Жанпейсова. Модульная технология обучения как средство развития ученика. Алматы, 2002.
40. М.Қ.Қозыбаев. Өркениет және ұлт. Алматы, 2001.
41. А.Ағатаев, Б.Ағатаева. Адамдық кейіптің педагогикалық мәселелері. Ұлағат, 2004-5.
42. С.Қалиев. ХІҮ-ХІХ ғасырлар ақын-жырауларының педагогикалық ой-пікірлері. Алматы, 1990.
43. Е..Садуақасов. С.Көбейұлының мұралары. Алматы,1991.
44. Энциклопедия. Атамұра, 2000.
Дүниетану сабақтарында танымдық қызығушылықты дамыту
тақырыбына жазған дипломдық жұмысы туралы
П І К І Р
Бұл дипломдық жұмыста дүниетану сабақтарында танымдық қызығушылықты
дамыту жолдары, әдіс-тәсілдері, олардың маңызы мен тиімділігі баяндалады.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын, белсенділігін, логикалық ойлау,
есте сақтау қабілеттерін тірек –сызбалар, ойындар арқылы дамыту әдістері
және олардың оқу үрдісінде алатын орындары көрсетілген.
Жұмыста белгілі педагог ғалымдардың еңбектері пайдаланып, олардың
пікірлері келтірілген. Сонымен қатар дипломдық жұмыста жүргізілген
зерттеу жұмыстарының нәтижелері сипатталған.
Димпломдық жұмыстың тақырыбы теориялық және тәжірибелік жағынан
жақсы ашылған.
Егер осы дипломдық жұмыста көрсетілген әдіс-тәсілдерді дүниетану
сабақтарында қолдансақ, онда біз егемен еліміздің білімді, танымдық
қызығушылығы, дүниетанымы, ой-өрісі кеңінен дамыған ұрпағын
тәрбиелейтінімізге кәміл сенемін.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі: аға оқытушы
___________ _______ ______________
20 ж.
(қолы)
Жоспар
КІРІСПЕ
1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері
1.1. МАҚСАТ –ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ – ҰЛАҒАТТЫ ІС.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ – ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ
2. Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері.
2.1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері.
2.2 Сабақ үстінде тәрбиелеу жұмыстарын ұйымдастыру
2.3. Төменгі сынып оқушыларын дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Жаңа білімнің тізгінін ұстайтын еркін елдің ертеңгі шығармашыл
кемеңгерлерін тәрбиелеу бесіктен, баланың нәрестелік шағынан басталып,
ұдайы үздіксіз даму барысында ғана қалыптасатыны белгілі. Тәрбие жайында
осы уақытқа дейін әртүрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді.
,,Тәрбие“ – терминін әрдайым ,,тар мағынада, мұғалім тәрбиелейді, кең
мағынада өмір тәрбиелейді“ – деп қолданады.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ:
Білім және ғылым қызметкерлерінің ІІ съезінде Елбасы Н.Назарбаев:
,,Мұғалімдер қоғамдағы ең білімді, ең ойшыл, білгілеріңіз келсе, ең
,,сынампаз” бөлігі болып табылады. Білім саласы қызметкерлерінің
отаншылдығы халықтың басқа буындарымен салыстырғанда анағұрлым ауыр
қиындықтарды бастан кеше отырып, жастарға өзінің бойындағы бар білімін
беріп қана қоймай, оларды адамдық, адалдық, тазалық, гуманизм, Отан сүйе
білу секілді асқақ сезімдерге тәрбиеленуінен де танылады” деген. 3
М.Жұмабаев ,,Тәрбиелеу – адам баласын кәмел жасқа толып, өзіне-өзі
қожа болғанша тиісті азық беріп өсіру” 11 десе, тәрбие дегеніміздің өзі,
ең алдымен баланың сезімін оятып, әсершілдігін дамыту, сезімді тәрбиелеу,
яғни баланы қоғамдық мәні бар, адамдарға жақсылық әкелетін қылық
қасиеттерден рахат, қуаныш табуға баулу деген сөз” деп жазады Назарбаева
Сара Алпысқызы өзінің ,,Ұстаздан ұлағат” кітабында. 4, 15-б
Қазақ ақыны, ағартушы философ Абайдың ,,мен егер закон қуатын қолымда
бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер
едім” деуінде үлкен мән бар.13. Ендеше адамның интеллектуалдық және
психикалық қабілет қасиеттерімен мүмкіндіктерін іске қосу – білім мен
тәрбие беру жүйесінің алдында тұрған үлкен міндет.
Бала тәрбиесі - ана сүтінен бастап, біреудің-біреуге ықпалы арқылы
өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс. Тәрбиенің ең алғашқы бастамасын
отбасында алса, жалғасы мектеппен байланысады, яғни бала тәрбиелене отырып
білім алады.
Ұлы ойшыл Әл-Фарабидің пікірінше, ,,Адамға ең бірінші білім емес
тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте
оның өміріне қауіп әкеледі” деген. 16.Бұл біздің қай-қайсымызды да
ойлантуы тиіс деп санаймын. Қайырымды қала тұрғындары қатарына шәкірттерді
жатқыза отырып, мінезі түзу шәкірттерге білім еш қиындықсыз қонады, оларды
тәрбиелеуге ұстаздар жалықпауы тиіс деп ескертеді.
Қазақ топырағында ағартушылық идеяның туын алғаш көтерген Ш.Уалиханов
озық пікірмен нәрленген мұғалімдер жас буындарды қоғамдағы зұлымдық
атаулымен күресе алатын, адамгершілігі мол жеке мақсатын халық мүддесіне
бағындыра білетін, озат прогрессивті көзқарасы бар адам етіп тәрбиелеуді
талап етеді.
Қазақ халқының кемеңгер ағартушылары А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин,
М.Дулатов, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов тәрбиеге үлкен мән берген.
А.Құнанбаевтың педагогикалық көзқарасы киелі де құнарлы қазына тіршілік
тұтқасы тәрбие мен білімдегі қабілеттілігінде деп жар салды. Данышпан
бабамыздың тәрбие туралы ұлағатты өсиеттері қазіргі нарықтық қатынастарға
көшу кезінде ұлтымыздың тәрбиеге жаңаша көзқарасына бағыт-бағдар берерлік
тағылым деп білеміз.
Елбасымыз Н.Назарбаев: ,,... жаңа жағдайларға сай біздің бәрімізді
алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес,
қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүниежүзілік құндылықтарды
қабылдауға қабілетті, рухани және әлеуметтік-адамгершілік мүмкіндігі мол
тұлға қалыптастыру болып табылады”,- деп атап көрсетті. -1,7-б
Дүниенің терең де нәзік сырын сезіне алатын жас ұрпақты тәрбиелеу- әр
адамның ғана емес бүкіл қоғамның қасиетті борышы. Ж.Баласағұнның балаға
ұстаздық ету жөніндегі көзқарасы тәрбие мен білімнің сабақтастығы
жайлы салмақты ойға жетелейді. Бала жас кезінен білім мен өнерге, еңбекке
араласуы тиіс. Тән мен жан тазалығы сабақтас. Тәрбие мен білім берудің бұл
жүйесі парасатты ұрпақ өсірудің мәнін ашады.
ЗЕРТТЕУ БОЛЖАМЫ: егер дүниетану сабақтарында, сыныптан тыс жұмыстарда,
дәстүрлі емес оқыту түрлерін жиірек, өз орнында қолданып отырса,
оқушылардың білімге деген қызығушылығын оятуға, тәрбие жұмыстарының
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ: ,,Дүниетану” пәнін оқыта отырып тәрбиелеудің басты
мақсаты – оқушыларға адам, қоғам, табиғат және олардың байланысы туралы
білім беру арқылы олардың дүниетанымын қалыптастыру.
ЗЕРТТЕУ МІНДЕТТЕРІ:
- дүниетануда дәстүрлі емес сабақтарды оқыту барысында оқушыларды
тәрбиелеудің ғылыми –педагогикалық негіздерін айқындау;
- оқушыларды тәрбиелеуді дәстүрлі емес сабақтар арқылы қалыптастырып,
олардың көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау;
- дәстүрлі емес сабақтарда оқушыларды тәрбиелеудің мазмұнын жүйелеу;
- оқушыларды тәрбиелеуде дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің тиімділігін
тәжірибелік-экспериментте тексеру және ұсыныс беру.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ: дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ: төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ҚҰНДЫЛЫҒЫ:
- дүниетану сабақтарында сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларды
тәрбиелеуге байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныс жасалынды;
- зертеу нәтижелерін төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу процесінде
. пайдалануға болады.
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ: философиялық, психологиялық, педагогикалық, ғылыми
әдістемелік әдебиеттердің негізгі қағидаларына талдау жасау; сауалнама,
тест алу, есту арқылы есте сақтау әдістемесін жүргізу; зертеу жұмысында
негізге алынған тәрбиеге қатысты оқулықтарға, бағдарламаларға сүйене
отырып, дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеуді негізге алу; эксперимент
нәтижесіне баға беру, оларды математикалық тұрғыда өңдеу.
ЗЕРТТЕУ БАЗАСЫ: тәжірибелік эксперимент жұмысы М.Жұмабаев ауданы,
Дүйсеке және Бинаш орталау мектебінде жүргізілді. Эксперимент жұмысына 18
оқушы қатысты.
ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ:Диплом жұмысы негізгі мақсат, міндеттеріне сай
кіріспеден, екі бөлімнен, әр бөлім бойынша тұжырымнан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми болжамы, объектісі, мақсат,
міндеттері көрсетіліп, теориялық және практикалық мәнділігі, қорғауға
ұсынатын негізгі қағидалар баяндалады.
,,Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері” атты
бірінші бөлімде философия, психология, педагогика саласында зерттеу
проблемасының теориялық мәнділігі, құрылымдық моделі, деңгейі қарастырылып,
оқушыларды дәстүрлі емес сабақтар арқылы тәрбиелеудің мазмұны,
педагогикалық шарттары мен мүмкіндіктері белгіленді.
,,Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері” атты екінші
бөлімде педагогикалық жұмысты ұйымдастыру жолдары, әдістемесі, дәлелденген
тәжірибелік -эксперимент жұмыстарының ғылыми нәтижелері берілді.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік зерттеулердің нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар нақты түрде беріледі.
Қосымшада зерттеу кезеңдерінің материалдары сыныптан тыс жұмыс
үлгілері берілді.
1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері
1.1 МАҚСАТ –ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
Бүгінгі таңда әрбір тәрбиеші ұстаздың алдына өмірдің және ,, Білім
туралы “ Заңның қойып отырған талабы – халқының үмітін ақтап, өз мүддесін
өзі қорғай білетін салауатты да білімді жеке тұлғаны тәрбиелеу.6.
Республикалық мұғалімдердің ІІ съезінде Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап
көрсеткендей, оқыту мен тәрбиелеудің бір-бірінен ажырап қалуы, тәрбиенің
оқытуға қосымша шара деңгейіне дейін төмендеп кетуі де жастар арасындағы
мұратсыздық пен кері кетушілікке себеп болды.3 Сондықтан да Үкімет білім
беру жүйесін реформалау мақсатында ҚР Білім Заңын және соған сәйкес
жасалған ,, Білім беру мекемелерінде тәрбие жұмысын ұйымдастырудың кешенді
бағдарламасын “ жасап, енгізді. Тәрбие мәртебесін көтеруді көздейтін
бағдарлама мектептің алдына жүктейтін міндеттері, мақсаты, ұстанымдары
өзінің айқындылығымен, нақтылығымен тәрбие үрдісін жандандыра түседі.
Педагогтік шеберлік пен тәрбие беру өнерін меңгеруге үлкен мән берген,
оқу-ағарту саласындағы аса ірі қайраткер, әлемдік педагогика тарихының
төрінен орын алатын тамаша педагог А.С.Макаренко ,, Менің тәжірибем туралы
баяндамасында ,, Тәрбиеші шеберлігі... дәрігерді өз шеберлігіне үйрету
қандай керек болса, музыкантты үйрету қандай керек болса, сондай үйретілуге
тиіс мамандық “ деді. Ол ,,тәрбие бере білу - өнер “ деген құнды түйін
жасады. ,, Біздің тарихымызда, - деп жазды ол, - өзінің тікелей шаруашылық
немесе әскери, саяси мәнінен басқа, жаңа этикаға үлес болмайтын және жаңа
моральдық тәжірибенің өсе түсуін тудырмайтын, тәрбиелік мәні болмайтын бір-
де-бір акт, бірде-бір сөз, бірде-бір факт жоқ “21.
Жас ұрпаққа тәрбие берудің әдіс-тәсілдері мен формалары өзінше бір
үлкен маңызды да көп түрлі әлем. (Сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстар, ата-
ана, жұртшылық тәрбиесі т.б.)
Ал, біз сөз еткелі отырған мәселе – оқыту үрдісіндегі, яғни тікелей сабан
үстінде берілетін тәрбие жайында болмақ. Бұл үрдіс, әрине ,, тәрбие берудің
кешенді бағдарламасы “ арқылы жүзеге асатынын республика, облыс, аудан
көлеміндегі нәтижелерін көрсете бастаған мектептердің іс-тәжірибесі
дәлелдеп отыр.
,, Білім беру мекемелерінде тәрбие үрдісін ұйымдастырудың кешенді
бағдарламасында “ тәрбиенің төмендегідей 11 бағыты туындайды.
1. Салауатты өмір.
2. Оқушылардың өзін-өзі жетілдіруі.
3. Саяси тәрбие салтына тәрбиелеу.
4. Адамгершілік тәрбиесі
5. Құқықтық тәрбие.
6. Эстетикалық тәрбие.
7. Еңбекке тәрбиелеу.
8. Экологиялық тәрбие.
9. Экономикалық тәрбие.
10. Ақыл-ой тәрбиесі.
11. Дене тәрбиесі.
Бастауыш сыныптардың жас ерекшеліктеріне байланысты 9 бағыты таңдап
алынған.
1-4 сынып оқушыларын тәрбиелеудің негізгі ерекшеліктеріне тоқталатын
болсақ, мектепке келу – баланың өміріндегі маңызды, оның өсіп жетілуі мен
әрбиесіне терең із қалдыратын кезең. Баланың бұған дейінгі тәжірибиесіне
енді негізгі іс-әрекеті болып оқу енеді. Баланың оқу іс-әрекетіне араласуы
және өмірдің жаңа тәртібіне енуі (мектепке келетін балалардың жалпы же тілу
дәрежесі жылдан-жылға жоғарылап келе жатқаны байқалғанымен) оңайға
түспейді.
Осы арада оқу үрдісі мен тәрбиені өте шебер де дәл үйлестіре білу
басталып кетеді. Ол ,, Мектеп ережелері “, т.б. жаңа талаптарды сабақ
үстінде баланың орындауын үйретеді. Дәл осы арада оқу еңбегін оқушылар
жұмысының сан алуан түрлерімен алмастырып отыру (ойындар, арнаулы дене
жаттығулары, т.б.) мұғалімнің балалармен қарым-қатынасының сипатын, күллі
жұмысының тәрбиелік тиімділігін айқындайды. Сабақ барысындағы тәрбие
оқушының бәріне бірдей көңіл бөлуді талап етеді. Мысалы, мұғалімнің жеке
басының этикасы, сынып тазалығына мән беруі, амандасуы сияқты 1-2 минут
қана уақыт кететін сабақтың ұйымдастыру кезеңі арқылы ғана адамгершілік,
эстетикалық тәрбие элементтері бала бойына сіңіріледі.
Мұны А.С.Макаренко ,,Лекций о воспитаний детей “ еңбегінде ,,Сіз
баланы өміріңіздің әрбір сәтімен тәрбиелейсіз “ – дей келе, ,, Балалардың
бойында
жақсы әдеттердің мықтап қалыптасуына ұмтылу керек, ал бұл мақсат үшін ең
бастысы – дұрыс әрекет жасауға ұдайы жаттықтыру болып табылады “ деп
тәрбиешіге үлкен жауапкершілік жүктейді 21.
Бұл жерде әдіскер немесе сынып жетекшісі тәрбиелеуші күштерді
шоғырландыру тактикасын қолданады. Жеке пән мамандары өз салалары бойынша
тәрбие жұмыстарын сабақ арқылы да, сабақтан тыс уақытта да жүргізеді.
Мұндай жүйенің тиімділігі, біріншіден оқыту мен тәрбиелеу үрдістерінің
кіріктілуін жүзеге асырады, екіншіден мұғалімдердің барлығы да бір
үлгіде,бірдей тәрбие ісіне тартылады (сынып жетекшісі болмаса да),
үшіншіден тәрбиемен тікелей мамандар айналысқандықтан тәрбие салаларының
тиімділігіартады. Пән мамандары арқылы берілетін тәрбиенің сапалылығын
дәлелдейтін мысалдар: эстетикалық мәдениет қалыптастыру – эстетикалық
білім, талғам, мүдделік пен қызығу қалыптастырудың, жоспарлы үрдісі
тұлғаның эстетикалық дамуының негізі - өнер, табиғат және адамдар
арасындағы қарым-қатынас түрлерін қамтиды. Осы қасиеттерді бала бойына
дарытатын тікелей музыка, бейнелеу өнері, дүниетану пәндері және оның
арнайы маман педагогтары болатыны заңды.
Адамгершілік мәдениетін қалыптастырудың жолдарын алсақ: адамгершілік
мәдениеті – адамгершілік сана-сезім, мінез-құлық, ізгі мұраттарды танып.
Білу бағытында өзін-өзі жетілдіруге дағдыландыруды көздейді. Бұл үлкен
сала, негізінен, дүниетану, ана тілі пәндерін оқыту барысында оқу
материалының мазмұнына қарай кіріктіріледі.
Басқа да пәндер мен тәрбие салалары арасындағы байланысты
Венндиаграммасынан көрсетсек:
2 – сызба
Сонымен қатар кешенді бағдарлама “ Тұлға әрекет үстінде ғана қалыпта-
сады” деген әдістемелік тұжырымды басшылыққа аламыз. Бұл жерде мұғалім-
оқушы-ата-ана, яғни субъект-субъект-субъект қатынасындағы субъектінің
оқушының мүдделігіне тоқталмай кетуге болмайды. Бұл интерактивті әдістер
арқылы жүзеге асады. Олар: өзін-өзі бақылау, зерттеу, шығарма, интеллекту-
алдық жаттығуларды табуда болады. Ол үшін өзін-өзі жетілдіру мен дамытуға
мүдделі болуға дейін жеткізу үшін бағыт-бағдар беріліп отырылуы қажет.
Мысалы: дүниетану сабағында тәжірибе, практика жұмыстарында қызығушылықпен
өзін-өзі дамытады, мұғалімнен өзімен жекелеме жұмыс жүргізуді қажет етеді.
Бұл әдістерді бастауыш сыныптарға жас ерекшеліктерін ескере отырып
пайдаланатын болсақ, тиімді деп бақылау, зерттеу, шығарма, интеллектуалдық
жаттығуларды табуға болады.
Тәрбие үрдісі кезінде келесі субъекті болып табылатын ата-ана –
мектептегі сабақ үрдісін үйде жалғастыра отырып, тәрбиелеуші болып
есептеледі. Ата-ананың ролінің маңыздылығын А.С. Макаренконың “Ерте бала
кезінен бастап тәрбиелеу – қайта тәрбиелеуге қарағанда әлдеқайда жеңіл”
деген пікірінен көреміз.
Сабақ үрдісінде тәрбиелеудің тиімділігін айқындайтын тағы бір кепілдік
– сабақтың тәрбиелік мақсатының айқын анықталуы және қағаз жүзінде емес,
сабақ барысында нақты көрініс тауып, сабақ соңында өз нәтижесін
бергендігіне мұғалімнің көзі жетуі тиіс. Мысалы: “ Еңбекпен тапқан тиын”
мәтінін оқытқанда (3 –сынып) еңбек тәрбиесі, адамгершілік тәрбиесі, т.б.
тәрбие түрлері мәтінді оқытудың білімділік және дамытушылық мақсаттарымен
кіріктіріле, бір мезгілде жүзеге асады.
Баланың өзін-өзі тануының негізі арыдан басталады. Бұл психологиямен
байланысты. Ерік, ырық, зейін сияқты адамның психикалық қасиеттерінің
ішінде зейін өзін-өзі тануға негіз болады.
Бұл туралы көрнекті ағартушы М.Жұмабаев ,, Абай (зейін, назар) – жан
тұрмысының негізі. Бала абайлы болмаса, еш нәрсе ұқпайды, һәм еш нәрсе
үйрене алмайды. Абай осындай қымбат болса, сөз жоқ, он тәрбие қылу керек “
дей келе абайдың: 1-еріксіз, 2-сыртқы, 3-табансыз болатындығын және әсер
күшті болса, бала еріксіз абайлы болатындығын айтады 11.,28-б.
Қорыта айтсақ, біздің мақсат – ғасырлар бойы жинақталған ғаламдық
тәжірибені қазақ халқының бағалы педагогикалық ой-пікірлерімен үйлестіріп,
оқу-тәрбие жүйесінің тірегіне айналдыру.
М. Жұмабаев ------------ А.С.Макаренко --------------- Жаңа жүйе
“Педагогика” ---------“Тәрбие лекциялары” --------“Кешенді бағдарлама”
Мектептің дидактикалық және тәрбие жүйесі өз ара дербес саналып, бір-
біріне ықпалы зор екенін айттық. Мектептің біртұтас жүйесі тұрғысынан алып
қарағанда, сабақ ерекше рөл атқарады. Бұл жағдайда оқу үрдісі мектептің
тәрбие жүйесінің бөлігі, бір саласы ретінде жалпы мақсаттардан бастау ала
тұра, ортақ талаптарға бағынады. Сондықтан, сабақтың мақсаты- білім беру,
дағды, икем қалыптастырумен қоса, таным әрекеті, әлеммен, ортамен, өзімен
қатынасы барысында қалыптасатын дара тұлға – жеткіншекті тәрбиелеу.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ – ҰЛАҒАТТЫ ІС.
,,Халық кемеліне келіп, өркендеуі үшін ең алдымен азаттық пен білім
керек“
деп ұлы ғалым Шоқан Уалиханов айтқандай, егеменді елдің ертеңгі ұрпағының
оқу-білім тереңділігі немен өлшенбек 12.,145-б Сондықтан ҚР-дағы
әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және жүріп жатқан күрделі жаңғыру үрдісі
жағдайында бүгінгі таңдағы мәселе – адамды іс жүзінде қоғамдық дамудың
басты тұлғасы ету заңды құбылыс. Адамды өмір сүруі мен еңбек етуіне лайықты
жағдай туғызу әлеуметтік әділеттілікті, азаматтық бостандықты және жан-
жақты дамуды, рухани және интеллектуалдық әлеуметінің жетілу мүмкіндіктерін
қамтамасыз етеді, сонымен қатар адамның кәсіби біліктілігі мен білімділігін
жетілдіру міндеттерін көздейді.
Білім беру жүйесіндегі ұлттық және адамзаттық қазыналар мыналар:
- жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен
имандылық өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту
үшін қажет жағдайлар жасау;
- қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке құқықтары мен міндеттерін тү-
сіндіруді, сондай-ақ республиканың мәдени, қоғамдық, экономикалық және сая-
си өміріне қатысуы халқымыз күнделікті тұрмыс-тіршіліктің барысында жастар-
ды әдептіліккке, адамгершілікке, сыпайылыққа, мейірбандыққа және басқа да
жақсы қасиеттерге баулап отырған. Мысалы: ,,Оттан аттама“, ,,Нанды аяққа
баспа“, ,,Үлкенді сыйла, кішіге көмектес“ т.б. деген қысқа нұсқа сөздерінде
қандай өнегелі мән-мағына бар десеңізші !
Үлкендер тәрбиесінің жемісі – ақыл-кеңестері жастардың сана-сезімінің,
ой-
өрісінің қалыптасуына зор ықпал етеді. Бұқар: ,,Қариясы кімнің бар болса,
жа-
зулы тұрған хат болар..”-деп ондай адамды ,,Қартайсаң қарт бабаңды сыйлай
бер, күндердің күні болғанда, кімдер де кімнің белі дейсің бүгілмес“ дей
келе
ұлттық нышанымыздың ең әдемі, ең қасиетті белгісі – үлкендерді сыйлау, қарт-
тықты құрметтеу адамгершіліктің бір бөлігі.14,51-б
Қазақ халқының зиялы азаматының бірі – Мағжан Жұмабаев қазақтың мекте-
бінің моделін ұсынған. Онда ,,Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұл-
ты үшін қызмет қылатын болғандықтан тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен
тәрбиелеуге міндетті“ десе 11, Міржақып Дулатов мектептің мақсаты тура-
лы... ,,Жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен жақсы тәрбие қоса
беру“...
деп тамаша айтқан.
Тәрбиенің негізгі мақсаты дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани
ойлау
дәрежесі биік, іскер, бойында басқа да игі қасиеттері қалыптасқан адамды
тәр-
биелеу.
Әрбір тұлғаның тәрбиесі отбасынан басталады. Әрине, отбасы - белгілі
бір ұлт өкілдерінің ошағы. Ондағы тәрбие сол ұлттық игі іс-әрекеттер арқылы
әдет-
ғұрыпқа айналып, ол әдеп болып негізделеді: әдеп ұлттық қолданысқа айналса,
оны халық салт (заң) дейді де, салт ұлттық санаға сіңсе, оны салт-сана деп
ұлт-
тық мәдениеттің сәулеті ретінде ұлттық болмыстың кредосы мәнінде өмір қол-
данысына айналдырады. Мысалы: қазақ халқының меймандостық салты ұлттық
санаға сіңіп, ,,Меймандос халық“ болдық. Ол салт-сананың бастауы игі әдет
одан әдет-ғұрып, одан әдеп, әдептен дәстүр, дәстүрден салт-сана
қалыптасады.
Ұлттық тәрбие ұлттық мәдениетті өркендетудің қайнар көзі болып табылады.
Ұлттық салт-сананың үрдістері рәсім, рәміз, кәде, жөн-жоралғы, ырым-
тый-
ым т.б. өмір қолданыстары арқылы іске асырылады да, ұлттық болмыс пен ұлт-
тық мәдени рухани деңгейі өмірден көрініс табады. Ұлттық тәрбие осылай өз
нәтижесін береді.
Егеменді ел болып, тілімізді, дінімізді, ділімізді иелендік. Атыңнан
айналай-
ын тәуелсіздік тәрбие еркіндігін берді. ,,Қазақтың өздік ұлттық
қасиеттерінің
қайта қалыптасуына қамқорлық жасау – менің перзенттік те, президенттік те
парызым“ деп Елбасымыз Н.Назарбаев ұлттық тәрбиеге ерекше мән берді5,8-б
Білім Министрлігі басшыларының арнайы шешімімен бекітілген 1-4 сыныптар
үшін ,,Әдеп әліппесі“ (авторы профессор Ә.Табылдиев) шығарылған.
Ғылыми-теориялық негізде жасалынған бағдарламалар мен оқу құралдары-
ның негізгі бағыттары мынадай: 1-сыныпта қазақтың халық педагогикасынан
,,Сөз басы – сәлем“, ,,Аялаған ана“, ,,Әлпештеген әке“, ,,Әдеппен сөйлеп -
әдеттен“ т.б. тақырыптар болса, 2-сыныпта – туған жерді қастерлеу, ата-
ананы
сыйлау, текті білу, бата, өсиет - өнеге т.б. ұлттық тәрбие негіздері
оқытылады.
3-сыныпта – табиғатты аялау, обал, сауап, ысырап, ырым мен тыйым, иманды-
лық (сенім), ағайын-жекжатты сыйлау дәстүрлері, олардың рәсімдері мен рәміз-
дері, ал 4-сыныпта – жыл қайыру, ұлттық әдет-ғұрыптар, ұжымдық және ұлттық
дәстүрлер туралы тәрбиелік нұсқаулар мен өнегелер сөз болады.
,,Өзіңді - өзің таны“, ,,Ұлттық дүниетаным“, ,,Азаматтану“ тақырыптары
ұлттық тәрбиенің барлық бағдарламаларында негізгі мәселе ретінде өзекті
өрне-
гін тапқан. Мысалы: ,,Әдеп сабағындағы“, ,,Кісілік дәстүрі“ деген тақырыпта
,,Кісі деп кімді айтамыз?” ,,Сенің кісілігің қандай?” ,,Сен кісі сыйлай
білесің бе?” т.б. мәселелер көтеріліп, ұлттық тәрбиелік, тәлімдік
мақсаттарды орындай-
ды. ,,Халықтың тәжірибесінсіз педагогика да жоқ, педагог та жоқ“ деп, орыс-
тың ұлы педагогы К.Д.Ушинский айтқандай, біз халық тәжірибесіне сүйенеміз.
Ұлттық тәрбие – ұлағатты іс. Бұл тек қазақ халқы үшін ғана емес,
Республи-
кадағы барлық ұлттар үшін қажет. Олар ұлттық тәрбиеде қазақтың халық
педагогикасын өздеріне үлгі ретінде, мемлекеттік басалқалық үрдіс ретінде,
пайдалануы керек. Бұл игілікті, ұлттық (мемлекеттік) іске оқу орындары,
ақпа-
рат, баспасөз, интернет, өнер орталықтары жұмыла кіріссе, көп ұлтты көркейе
бастаған еліміздің болашағын экономикалық жағынан ғана емес, елдік жағынан
да қуатты дәрежеге жеткізе алатынымызға күмән жоқ.
Өзім тәрбие беретін 2-сыныпта ұлттық тәрбие беруде – туған жерді
қастер-
леу тақырыбына ,, Менің Отаным – Қазақстан” атты сынып сағатын, әдептілікке
байланысты ,,Сөз атасы – сәлем” атты ашық тәрбие сағаты өтілді. Текті
білуге байланысты ,,Жеті атасын білген ұл, жеті рулы елді біледі“, -деген
сынып саға-ты өтті.
Төменгі сынып оқушыларының ерекшелігін ескере отырып, адамгершілік
тәрбие беруде негізгі жол – іс-әрекетті ұйымдастыру. Оқушының өзі
жолдастарымен, құрбыларымен, ересек адамдармен қарым-қатынас жасауда,
халықтың дәстүрі негізінде балалардың қуанышты көңіл-күйін туғызатын
қызықты іс-әрекеттерді педагогикалық, психологиялық талаптарға сай
ұйымдастыру керек.
Халқымыздың қалыптасқан әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері, ұлттық мәдениет
негіздері болғандықтан, мейрам-тойлар сол ұлттық мәдениеттің әдепті
рәсімдері ретінде өтілетіндіктен, бұл үрдістердің тәрбиелік әсерін
оқушылардың бойына сіңірудің алуан түрлі әдістемелерін қолданамыз. Ең
алдымен отбасында ата-анамен үйелменділер бір-біріне үйрету, талап ету,
талап қою арқылы әдетғұрыптар мен дәстүрлерді ұғындырып, оны дағдыға
айналдырып, әдеттік ұғы мын қалыптастырады.
Мектепте ұйымдастырылатын тақырыптық көрме, этностық шығармаларды
сахнаға лайықтап көрсету, кесте, сурет салу, газет шығаруды ұйымдастыру,
әдептілік дәрістерін оқыту әдісі, тапқыштар жарысы, көркемсөз үйірмесі,
бәрі әр түрлі әдістер арқылы оқушылардың Отан сүйгіштік сезімін дамытады,
адамгершілігін арттырады.
Өткенді жақсы білмейінше, келешекке сапар шегу айсыз қараңғыда сүрлеу
соқпақ іздеп адасумен пара-пар!- деп Л.Н.Толстой айтқандай, ұрпақ
тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлері мен
тағылымдарын оқып үйреніп, өнеге тұтпай, жастарды ізгілік пен
парасаттылыққа баулу мүмкін емес.
Бұл мәселеге байланысты Елбасымыз Н.Назарбаев: ,, ... жаңа жағдайларға
сай біздің бәрімізді алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам
тәрбиелеу ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүние-
жүзілік құндылықтарды қабылдауға қабілетті, рухани және әлеуметтік –
адамгершілік мүмкіндігі мол тұлға қалыптастыру болып табылады “,- деп атап
көрсетті.1,5-б.
А.Байтұрсынов өзінің оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой
пікірлерін ,,Тіл туралы”, ,,Әдебиет танытқыш”, ,,Баяншы”, ,,Тіл ашар”,
,,Әліп-би”, ,,Сауат ашқыш”, ,,Әліппе астар”, ,,Оқу құрал” (хрестоматия),
т.б. еңбектерінде жан-жақты айтып,өзі тікелей іске асырып отырды. Ол осы
еңбектері арқылы Қазақстанда ұлттық білім беру жүйесінің негізін қалады. Ол
жүйенің түрлері: ұлттық жазу жүйесі бойынша білім беру; ұлттық негіздегі
бағдарламалар, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар; ұлттық мектепке керек
заттар, мектеп ісін жандандыратын ұлт жанды мұғалімдер мен тәрбиешілер
дайындау.
А.Байтұрсынов осы жүйенің барлық түрлерінде қазақтың тілін, ауыз
әдебиетін, мәдениетін, тарихын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін қазақ
мектептерінде оқытып, оқушыларға ұлттық тәрбие беру мақсатында пайдалану
жолдарын көрсетті.
А.Байтұрсынов өзінің ,,Бастауыш мектеп” деген мақаласында қазақ
бастауыш мектептерінде қандай пәндер оқытылуы қажет деген мәселеге арнайы
тоқтап, ол пәндерді ,,оқу, жазу, дін, ұлт тілі, ұлт тарихы, есеп, қолөнер,
жағрафия, жаратылыстану болу керек екендігін нақтылап көрсетеді. Ал,
,,Қазақша оқу жайында” атты мақаласында бастауыш мектепте оқыту тілі
туралы: ,,...Қазақ балаларын ана тілінде, төте жолмен, қолайлы құралдармен
оқыту керек” деп кесіп айтты. Сол мақаласында ол туған халқының ғылым-
білімге ұмтылуын, әр қазақтың ең болмаса бастауыш білім алуын аңсады.
,,Адамға тіл, құлақ қандай керек болса, бастауыш мектепте үйренетін білім
де сондай керек”,-деп жазды ол.
Ал, М.Жұмабаев қазақ мектептеріне оқу құралдарын қандай етіп жазу
керектігі жайлы ,,Жазылашақ оқу құралдары һәм мектебіміз” атты мақаласында
оқу құралдарының ұлттық ерекшеліктерін ескеріп, қазақ тілінде жазылуы, онда
қазақ әдебиеті, тарихы, мәдениеті туралы мәселелер болуы шарт деп ұсыныс
жасайды.(11). ,,Сауатты бол” атты еңбегінде ересек адамдарды ұлттық сипатта
сауаттандыру жолдары қарастырылады.
М.Жұмабаевтің ,,Педагогика” атты еңбегі-қазақ топырағында тұңғыш жарық
көрген нағыз ұлттық педагогика оқулығы. Ол мектеп мұғалімдері мен
педагогтік оқу орындарының тыңдаушыларына оқушыларға ұлттық тәрбие беруге
даярлау мақсатында жазылған дүние. Оқулықты ол ,,Алты алаштың баласы бас
қосса, қадірлі орын мұғалімдікі” .-деп, соған арнаған.11. Сөз басында
М.Жұмабаев ,,Тәрбие деген не?”,-дейді де, оған жауап бере келе, оны дене
тәрбиесі, ақыл тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі, құлық тәрбиесі деп төртке
бөледі. ,,Егерде адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі
түгел болғаны”,-дейді. ,,Балам адам болсын дейтін ата-ана осы төрт тәрбиені
дұрыс орындасын”,-деп жазып, оларды ұлттық тәрбиенің құрамдас бөліктері деп
санайды. 11.
Мағжан өзінің оқулығында тіл туралы ерекше тоқтап, оның тәрбиелік және
саяси мәндерін былай көрсеткен: ,,Тілсіз ұлт, тілінен айырылған ұлт дүниеде
ұлт болып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. Ұлтының ұлт болуы үшін
бірінші шарт-тілі болуы. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастағанын
көрсетеді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті”.11.
М.Жұмабаевтің ,,Педагогикасы” нағыз ұлттық тәрбиені насихаттауға
бағытталған, жас ұрпақты ұлттық рухта тәрбиелеу мақсатында мектеп
мұғалімдері мен тыңдаушыларға арналып жазылған тұңғыш этнопедагогикалық
еңбек деп толық айтуға болады. Өйткені Мағжан ,,Педагогикасының” басты
ерекшелігі-оның қазақ топырағымен, салт-дәстүрлері және мінез-құлқымен
тығыз байланыстылығында, өзі айтқандай, қабысып жатқандығында. Оқулықтың
басынан аяғына дейін ұлттық тәрбие басшылыққа алынып, оған сүйеніп, ұлттық
тәрбие беруге мұғалімдерді даярлау туралы ой-пікірлерінің айтылуы қазіргі
кезде қазақ мектептерінде оқу-тәрбие үрдісіне ұлттық мазмұн беру
қажеттігімен сипатталады.
Ж.Аймауытовтың оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой-пікірлері
,,Тәрбиеге жетекші”, ,,Психология”, ,,Жан жүйесі және өнер таңдау”, ,,Жаңа
ауыл” атты еңбектерінде жан-жақты көрініс береді. Ол әсіресе, әрбір мұғалім
бойынша өз ісіне, еңбегі мен мамандығына деген жоғары жауапкершілік пен
терең сезім, өтілген және жаңа тақырып арасындағы байланыстың болуы, оқушы
қабілеті мен зейінін жаңа сабаққа аударып, қызықты тәжірибе салыстыруларға
бару, көрнекілікке, соны дерекке назар аудару талап етіледі. Ең негізгісі,
мұғалімге оқушылар сеніп тапсырылған соң одан адамдық қасиеттер, ізгілік
иірімдері, маңыздысы-білім нәрінің сыр-сипаттары талап етіледі.
Сонымен, Ж.Аймауытовтың ана тілі-тәрбие құралы, ұлттың ұлы байлығы,
тарих-халық шежіресі, ол ұлттық тәрбие құралы, тәрбиенің ұлттық сипатта
болуы, оны ұлттық мектептерде жүзеге асыру туралы ой-пікірлері, оның ұлттық
сипатта жазған оқу-құралдары мен мақалаларының елімізде қазіргі кезде
ұлттық мектеп жасауда және ұлттық тәрбиені жүзеге асыруда, оған
мұғалімдерді даярлауда теңдесі жоқ мол мұралар деп бағалауға болады.
М.Дулатовтың оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой-пікірлері оның
мынадай еңбектерінде баяндалған: ,,Есеп құралы”, ,,Қирағат”, ,,Оян, қазақ”,
,,Оқу құралы”, және ,,Серке”, ,,Қазақ”, ,,Ақ жол”, ,,Айқап”, ,,Еңбекші
қазақ” газет-журналдарындағы көптеген мақалалары.
М.Дулатов бастауыш мектеп оқушыларына арналған екі кітаптан тұратын
тұңғыш ұлттық мазмұнды ,,Есеп құралы” атты оқулық шығарған. ,,Бұл оқулықтың
мазмұны қазақ балалары өмір сүріп жатқан ортаның талғамына толық сай
келеді”. Ол сонымен бірге ұлттық графиканы жасау және қолдануға ерекше мән
берді.
М.Дулатовтың мақалаларында қазақ мектептерінде оқу-тәрбие үрдісін
ұлттық сипатта жүзеге асыру туралы ой-пікірлерінің ұлттық идея тұрғысынан
алғанда маңызы мен мәні ерекше. Ол мектептің мақсаты ,,...балқыған жас
баланың бойына, ана тілін анық үйретіп шығару”; әдіс-құралдары: ,,оқу
кітаптары ана тілімен, өз ұлтының тұрмысы мен һәм табиғаттан жазылуы,
бастауыш мектепте алған тәрбиенің әсерлі, күшті, сенімді болуы”,
нәтижесі:,,...Мұндай балалар мектепті бітіргеннен кейін қай жұрттың
арасында жүрсе де, сүйегіне сіңген ұлт рухы жасымайды. ...Қандай ауырлық
көрсе де ұлт ұлы болып қалады” деп ұлттық тәрбиенің әсерін тамаша
көрсеткен.
Қорыта айтарымыз, қазақ халқының ұлы ағартушы-педагогтары
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов өз еңбектері арқылы қазақ
этнопедагогикасының қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл
қазақ халқына ұлттық тәрбие беру, ол үшін қазақтың ұлттық мектебін жасау,
ол мектептегі ұлттық тәрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістері мен
құралдары және нәтижесін негіздеді, әсіресе сол мәселелерге мұғалімдерді
дайындау қажеттігіне ерекше назар аударды. Сонымен олар ХХ ғасырдың басында
қазақ халқының болашағын ойлап, Оның мектебінің ұлттық болуы, қазақ
тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмұнының қазақ халқының
ұлттық мәнімен, оның ұлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді.
Қай уақытта болсын адамгершілік тәрбиесі қоғамдағы қалыптасқан
моральдік нормалардың негізінде жүргізілген. Қай ұлттың, қай халықтың
болсын кемеліне келіп толысуына, рухани өсуіне, мәдени дамуына басты ықпал
жасайтын негізгі тірек, ол ұлттық мектеп.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ – ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ.
Бүгінгі күні жас ұрпақты тәрбиелеуде ата-бабаларының шежіресі
негізінде тәлім берудің маңызы зор. Өйткені, бала тәрбиесінде өз
дүниетанымының қоршаған ортасының, ой-өрісінің негізінде ұлттық сипатты
зерделеу қажеттігі туындап отыр. Оның негізі: ,,Ел тарихынан әйгілі
тұлғалар арқылы зерделеу – қазақтың таным-түсінігіндегі ертеден қалыптасқан
үрдіс. Қазақтың қария сөздерінде, яғни шежірелік зердесінде тарих ұдайы
жеке тұлғалардың өмір дерегі арқылы танылып отырады“ – деп, айтылады.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің ,,Қазақстан-2030 Жолдауында”:
,,...Оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған
жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет. Бүгіннен бастап, ұлттық мінез-
құлық, биік талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік, білімділік, ұлттық намыс
қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек”1 деген болатын.
Қазақ халқы - мәдени бай мұрасы, өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар,
сергек ой, сезімтал жүрек, дәстүрлі тәрбие, әдіс-тәсілдері бар халық. Қазақ
топырағында туып, білім алған, кейінгі ұрпаққа өшпес мұра қалдырған ұлы
тұлғалар: Әбу Насыр Әл–Фараби, Жүсіп Баласағұн, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов, С.Торайғыров, С.Көбеев, Б.Момышұлы, тағы басқа
ойшыл ғалымдар мен ақындар ғылымның әр саласы мен әдебиеттің, мәдениеттің
дамуына игі ықпал жасады. Адам өмірінде тәлім-тәрбиенің маңызы зор екенін
терең түсінген олардың ешқайсысы да осы тақырыпты айналып өте алмады.
Олар тәлім-тәрбие берудің басты саласының бірі елжандылық, халқы үшін
адал қызмет ету керек екендігін өз еңбектерінде терең түсіндіре алды.
Ұлтжандылықтың, елін сүюдің ғажайып күш екендігін терең сезінген ежелгі
қазақ ақын-жыраулары, ойшылдары өз шығармаларына осы тақырыпты үнемі арқау
етті, көп көңіл бөліп, халықты елі үшін жанын пида етуге, жастарды
елжандылық рухта тәрбиелеуге баса көңіл бөлді. Мысалы, ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырда
өмір сүрген жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері
Ақтамберді Сарыұлы:
Жауға шаптым ту байлап, Жанды жүрек қан қайнап.
Шепті бұздым айғайлап, Ел-жұртты қорғайлап
Дұшпаннан көрген қорлықтан Өлімге жүрміз бас байлап.
деп 39 елінің бас бостандығы үшін жаумен жан аямай, кескілесе күресуге
шақырады.
ХІХ ғасырда өмір сүрген Д.Бабатайұлы жігерсіз адамнан ерлік іс
шықпайтынын, ерік-жігердің, қажыр-қайраттың елі үшін күрестегі маңызын
былай деп суреттеді.
Ер қолынан іс келмес, Жігерім болса жетем
де,
Сұңқардайын түйілмей. Еліме барып ұл болам.
Буынып белін бекінбей, Жігерсіз болсам жетесіз,
Зердесі жігер қайнамай... Қойын жайып құл
болам...
Жастарды елжандылық рухта тәрбиелеу ХІХ ғасырдағы қазақтың ақиық
ақыны, жауынгер жыршысы Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінде өзекті орын
алады. Ол өз еңбектерінде жастарды ерлікке, Отан сүюшілікке, ар-намысты
қорғауға, адамгершілікке уағыздайды. Ақынның қай өлеңін алсақ та, халыққа
адал қызмет ет, еліңді, жеріңді жаудан қасық қаның қалғанша қорға, әділет
үшін, халық үшін өкінбей өлу азамат ердің ісі деген аталы сөз өрнектеледі.
Осындай халықшылдық идея, елжандылық сезім жастардың жүрегінен терең орын
алып, оларды белсенді іс-әрекетке баулиды. Професор М.Ғабдуллин өзінің
,,Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес” еңбегінде ,, Бүгінгі жастарды
елжандылық рухта тәрбиелеуде ақын-жыраулардың өнеге сөздерінің белгілі
мөлшерде пайдасы бар екені мәлім. Мұндағы тәрбиелік мәні бар әңгімелер
жастарға жат емес. Халықты сүй, халық үшін ерлік еңбек ет, ел-жұртқа қорған
бол деушілік қазіргі күнде ескірген сөздер емес, қайта мағыналы мәнді
сөздер. Сондықтан бұлардың ішінен жастарды тәрбиелеуде әсер ететіндерін
таңдап алып, орнымен пайдалана білсек, нұр үстіне нұр болар еді” дейді.
Осы тұрғыдан алғанда қазақтың ұлы ойшылдарының кемеңгерлік ой-
пікірлерін оқу-тәрбие ісінде орынды пайдалана отырып, оқушы жастарды
ұлтжандылыққа тәрбиелеу-әрбір тәрбиеші ұстаздың басты парызы.
Әскери елжандылық тақырыптарына ой толғаған жауынгер жазушы,
тәлімгер педагог Б.Момышұлы жас жауынгерлерді ерлік, елжандылық, Отанын,
елін, жерін сүю, ұлттар достығына тәрбиелеу қажеттігін өз шығармаларының
арқауы ете білді. Сондай-ақ, ол ұлттық дәстүрді, елжандылықты жастардың
қанына сіңіруде мақал-мәтелдердің, батырлар жырларының, терме-толғаулардың
мәніне тоқталады.
Жеткіншек ұрпақты тәрбиелеуге қажетті негізгі адамгершілік қасиет,
С.Көбеевтің пікірінше, елжандылық болып табылады. ,,Туған елін сүю сезімі
туа біткен сезім болып табылмайды, он адамға табиғат тарту етпейді.
Елжандылықты қоғам мен жекелеген адамдар бойға сіңіріп, дамытып, тиісті
деңгейге көтереді. Отбасы мен мектеп жастарды асқақ елжандылық сезімге
тәрбиелеуге тиіс” дейді ол. 40.
С.Көбеевтің пікірінше, елжандылыққа баулу ұзақ уақыт бойына үзбей,
қажымай-талмай мектеп пен ата-ана бірлесе, ойластыра жүргізгенде ғана сәтті
болады. С.Көбеев оқушыларды елжандылық рухта тәрбиелеу жұмысы тек мектеп
ішінде, тек сыныпта, тек сабақ үстінде ғана жүргізіледі деп ұғынудың қате
екенін ескертеді.
Ол баланың өз Отаны үшін қажетті азамат болып қалыптасуында ата-ананың
алатын орны мен атқаратын мәнін зор бағалады. ,,Ата-ана өзінің баласына, -
дейді ол, -ұдайы ақыл айтып, кеңес беріп, оны үйретіп отырады. Жақсы оқы,
шыншыл бол, әділ бол, халыққа адал қызмет ет дейді олар. Бұл өте жақсы
бірақ жеткіліксіз. Баланың ата-ана, туған-туысқаны, ең алдымен өздері үлгі
болулары керек. Үй ішінде үлкен адамдар бос уақыттарында газет, журнал,
кітап оқитын болса немесе үйде істейтін белгілі бір жұмыспен шұғылданатын
болса, бұл да балаға үлгі... Айталық баланың ата-ана, не басқа
туысқандары өзара дос, бірін-бірі сыйлайды екен, дос адамдары да сыпайы,
саналы, адал адамдар екен, ата-ана бұлармен тату-тәтті екен. Солар қуанса
баланың әке-шешесі де қуанады. Сонда бала мұны да үлгі етеді, еліктейді.
Демек, бұл күнбе-күн үздіксіз жүргізіліп отыратын ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тақырыбына жазған дипломдық жұмысы туралы
П І К І Р
Бұл дипломдық жұмыста дүниетану сабақтарында танымдық қызығушылықты
дамыту жолдары, әдіс-тәсілдері, олардың маңызы мен тиімділігі баяндалады.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын, белсенділігін, логикалық ойлау,
есте сақтау қабілеттерін тірек –сызбалар, ойындар арқылы дамыту әдістері
және олардың оқу үрдісінде алатын орындары көрсетілген.
Жұмыста белгілі педагог ғалымдардың еңбектері пайдаланып, олардың
пікірлері келтірілген. Сонымен қатар дипломдық жұмыста жүргізілген
зерттеу жұмыстарының нәтижелері сипатталған.
Димпломдық жұмыстың тақырыбы теориялық және тәжірибелік жағынан
жақсы ашылған.
Егер осы дипломдық жұмыста көрсетілген әдіс-тәсілдерді дүниетану
сабақтарында қолдансақ, онда біз егемен еліміздің білімді, танымдық
қызығушылығы, дүниетанымы, ой-өрісі кеңінен дамыған ұрпағын
тәрбиелейтінімізге кәміл сенемін.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі: аға оқытушы
___________ _______ ______________
20 ж.
(қолы)
Жоспар
КІРІСПЕ
1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері
1.1. МАҚСАТ –ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ – ҰЛАҒАТТЫ ІС.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ – ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ
2. Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері.
2.1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері.
2.2 Сабақ үстінде тәрбиелеу жұмыстарын ұйымдастыру
2.3. Төменгі сынып оқушыларын дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Жаңа білімнің тізгінін ұстайтын еркін елдің ертеңгі шығармашыл
кемеңгерлерін тәрбиелеу бесіктен, баланың нәрестелік шағынан басталып,
ұдайы үздіксіз даму барысында ғана қалыптасатыны белгілі. Тәрбие жайында
осы уақытқа дейін әртүрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді.
,,Тәрбие“ – терминін әрдайым ,,тар мағынада, мұғалім тәрбиелейді, кең
мағынада өмір тәрбиелейді“ – деп қолданады.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ:
Білім және ғылым қызметкерлерінің ІІ съезінде Елбасы Н.Назарбаев:
,,Мұғалімдер қоғамдағы ең білімді, ең ойшыл, білгілеріңіз келсе, ең
,,сынампаз” бөлігі болып табылады. Білім саласы қызметкерлерінің
отаншылдығы халықтың басқа буындарымен салыстырғанда анағұрлым ауыр
қиындықтарды бастан кеше отырып, жастарға өзінің бойындағы бар білімін
беріп қана қоймай, оларды адамдық, адалдық, тазалық, гуманизм, Отан сүйе
білу секілді асқақ сезімдерге тәрбиеленуінен де танылады” деген. 3
М.Жұмабаев ,,Тәрбиелеу – адам баласын кәмел жасқа толып, өзіне-өзі
қожа болғанша тиісті азық беріп өсіру” 11 десе, тәрбие дегеніміздің өзі,
ең алдымен баланың сезімін оятып, әсершілдігін дамыту, сезімді тәрбиелеу,
яғни баланы қоғамдық мәні бар, адамдарға жақсылық әкелетін қылық
қасиеттерден рахат, қуаныш табуға баулу деген сөз” деп жазады Назарбаева
Сара Алпысқызы өзінің ,,Ұстаздан ұлағат” кітабында. 4, 15-б
Қазақ ақыны, ағартушы философ Абайдың ,,мен егер закон қуатын қолымда
бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер
едім” деуінде үлкен мән бар.13. Ендеше адамның интеллектуалдық және
психикалық қабілет қасиеттерімен мүмкіндіктерін іске қосу – білім мен
тәрбие беру жүйесінің алдында тұрған үлкен міндет.
Бала тәрбиесі - ана сүтінен бастап, біреудің-біреуге ықпалы арқылы
өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс. Тәрбиенің ең алғашқы бастамасын
отбасында алса, жалғасы мектеппен байланысады, яғни бала тәрбиелене отырып
білім алады.
Ұлы ойшыл Әл-Фарабидің пікірінше, ,,Адамға ең бірінші білім емес
тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте
оның өміріне қауіп әкеледі” деген. 16.Бұл біздің қай-қайсымызды да
ойлантуы тиіс деп санаймын. Қайырымды қала тұрғындары қатарына шәкірттерді
жатқыза отырып, мінезі түзу шәкірттерге білім еш қиындықсыз қонады, оларды
тәрбиелеуге ұстаздар жалықпауы тиіс деп ескертеді.
Қазақ топырағында ағартушылық идеяның туын алғаш көтерген Ш.Уалиханов
озық пікірмен нәрленген мұғалімдер жас буындарды қоғамдағы зұлымдық
атаулымен күресе алатын, адамгершілігі мол жеке мақсатын халық мүддесіне
бағындыра білетін, озат прогрессивті көзқарасы бар адам етіп тәрбиелеуді
талап етеді.
Қазақ халқының кемеңгер ағартушылары А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин,
М.Дулатов, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов тәрбиеге үлкен мән берген.
А.Құнанбаевтың педагогикалық көзқарасы киелі де құнарлы қазына тіршілік
тұтқасы тәрбие мен білімдегі қабілеттілігінде деп жар салды. Данышпан
бабамыздың тәрбие туралы ұлағатты өсиеттері қазіргі нарықтық қатынастарға
көшу кезінде ұлтымыздың тәрбиеге жаңаша көзқарасына бағыт-бағдар берерлік
тағылым деп білеміз.
Елбасымыз Н.Назарбаев: ,,... жаңа жағдайларға сай біздің бәрімізді
алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес,
қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүниежүзілік құндылықтарды
қабылдауға қабілетті, рухани және әлеуметтік-адамгершілік мүмкіндігі мол
тұлға қалыптастыру болып табылады”,- деп атап көрсетті. -1,7-б
Дүниенің терең де нәзік сырын сезіне алатын жас ұрпақты тәрбиелеу- әр
адамның ғана емес бүкіл қоғамның қасиетті борышы. Ж.Баласағұнның балаға
ұстаздық ету жөніндегі көзқарасы тәрбие мен білімнің сабақтастығы
жайлы салмақты ойға жетелейді. Бала жас кезінен білім мен өнерге, еңбекке
араласуы тиіс. Тән мен жан тазалығы сабақтас. Тәрбие мен білім берудің бұл
жүйесі парасатты ұрпақ өсірудің мәнін ашады.
ЗЕРТТЕУ БОЛЖАМЫ: егер дүниетану сабақтарында, сыныптан тыс жұмыстарда,
дәстүрлі емес оқыту түрлерін жиірек, өз орнында қолданып отырса,
оқушылардың білімге деген қызығушылығын оятуға, тәрбие жұмыстарының
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ: ,,Дүниетану” пәнін оқыта отырып тәрбиелеудің басты
мақсаты – оқушыларға адам, қоғам, табиғат және олардың байланысы туралы
білім беру арқылы олардың дүниетанымын қалыптастыру.
ЗЕРТТЕУ МІНДЕТТЕРІ:
- дүниетануда дәстүрлі емес сабақтарды оқыту барысында оқушыларды
тәрбиелеудің ғылыми –педагогикалық негіздерін айқындау;
- оқушыларды тәрбиелеуді дәстүрлі емес сабақтар арқылы қалыптастырып,
олардың көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтау;
- дәстүрлі емес сабақтарда оқушыларды тәрбиелеудің мазмұнын жүйелеу;
- оқушыларды тәрбиелеуде дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің тиімділігін
тәжірибелік-экспериментте тексеру және ұсыныс беру.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ: дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ: төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу.
ЗЕРТТЕУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ҚҰНДЫЛЫҒЫ:
- дүниетану сабақтарында сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларды
тәрбиелеуге байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныс жасалынды;
- зертеу нәтижелерін төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеу процесінде
. пайдалануға болады.
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ: философиялық, психологиялық, педагогикалық, ғылыми
әдістемелік әдебиеттердің негізгі қағидаларына талдау жасау; сауалнама,
тест алу, есту арқылы есте сақтау әдістемесін жүргізу; зертеу жұмысында
негізге алынған тәрбиеге қатысты оқулықтарға, бағдарламаларға сүйене
отырып, дәстүрлі емес сабақтарда тәрбиелеуді негізге алу; эксперимент
нәтижесіне баға беру, оларды математикалық тұрғыда өңдеу.
ЗЕРТТЕУ БАЗАСЫ: тәжірибелік эксперимент жұмысы М.Жұмабаев ауданы,
Дүйсеке және Бинаш орталау мектебінде жүргізілді. Эксперимент жұмысына 18
оқушы қатысты.
ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ:Диплом жұмысы негізгі мақсат, міндеттеріне сай
кіріспеден, екі бөлімнен, әр бөлім бойынша тұжырымнан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми болжамы, объектісі, мақсат,
міндеттері көрсетіліп, теориялық және практикалық мәнділігі, қорғауға
ұсынатын негізгі қағидалар баяндалады.
,,Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері” атты
бірінші бөлімде философия, психология, педагогика саласында зерттеу
проблемасының теориялық мәнділігі, құрылымдық моделі, деңгейі қарастырылып,
оқушыларды дәстүрлі емес сабақтар арқылы тәрбиелеудің мазмұны,
педагогикалық шарттары мен мүмкіндіктері белгіленді.
,,Тәрбиенің әдістемелік негіздерін қалыптастыру түрлері” атты екінші
бөлімде педагогикалық жұмысты ұйымдастыру жолдары, әдістемесі, дәлелденген
тәжірибелік -эксперимент жұмыстарының ғылыми нәтижелері берілді.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік зерттеулердің нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар нақты түрде беріледі.
Қосымшада зерттеу кезеңдерінің материалдары сыныптан тыс жұмыс
үлгілері берілді.
1. Төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудің теориялық негіздері
1.1 МАҚСАТ –ОҚЫТА ТӘРБИЕЛЕУ.
Бүгінгі таңда әрбір тәрбиеші ұстаздың алдына өмірдің және ,, Білім
туралы “ Заңның қойып отырған талабы – халқының үмітін ақтап, өз мүддесін
өзі қорғай білетін салауатты да білімді жеке тұлғаны тәрбиелеу.6.
Республикалық мұғалімдердің ІІ съезінде Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап
көрсеткендей, оқыту мен тәрбиелеудің бір-бірінен ажырап қалуы, тәрбиенің
оқытуға қосымша шара деңгейіне дейін төмендеп кетуі де жастар арасындағы
мұратсыздық пен кері кетушілікке себеп болды.3 Сондықтан да Үкімет білім
беру жүйесін реформалау мақсатында ҚР Білім Заңын және соған сәйкес
жасалған ,, Білім беру мекемелерінде тәрбие жұмысын ұйымдастырудың кешенді
бағдарламасын “ жасап, енгізді. Тәрбие мәртебесін көтеруді көздейтін
бағдарлама мектептің алдына жүктейтін міндеттері, мақсаты, ұстанымдары
өзінің айқындылығымен, нақтылығымен тәрбие үрдісін жандандыра түседі.
Педагогтік шеберлік пен тәрбие беру өнерін меңгеруге үлкен мән берген,
оқу-ағарту саласындағы аса ірі қайраткер, әлемдік педагогика тарихының
төрінен орын алатын тамаша педагог А.С.Макаренко ,, Менің тәжірибем туралы
баяндамасында ,, Тәрбиеші шеберлігі... дәрігерді өз шеберлігіне үйрету
қандай керек болса, музыкантты үйрету қандай керек болса, сондай үйретілуге
тиіс мамандық “ деді. Ол ,,тәрбие бере білу - өнер “ деген құнды түйін
жасады. ,, Біздің тарихымызда, - деп жазды ол, - өзінің тікелей шаруашылық
немесе әскери, саяси мәнінен басқа, жаңа этикаға үлес болмайтын және жаңа
моральдық тәжірибенің өсе түсуін тудырмайтын, тәрбиелік мәні болмайтын бір-
де-бір акт, бірде-бір сөз, бірде-бір факт жоқ “21.
Жас ұрпаққа тәрбие берудің әдіс-тәсілдері мен формалары өзінше бір
үлкен маңызды да көп түрлі әлем. (Сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстар, ата-
ана, жұртшылық тәрбиесі т.б.)
Ал, біз сөз еткелі отырған мәселе – оқыту үрдісіндегі, яғни тікелей сабан
үстінде берілетін тәрбие жайында болмақ. Бұл үрдіс, әрине ,, тәрбие берудің
кешенді бағдарламасы “ арқылы жүзеге асатынын республика, облыс, аудан
көлеміндегі нәтижелерін көрсете бастаған мектептердің іс-тәжірибесі
дәлелдеп отыр.
,, Білім беру мекемелерінде тәрбие үрдісін ұйымдастырудың кешенді
бағдарламасында “ тәрбиенің төмендегідей 11 бағыты туындайды.
1. Салауатты өмір.
2. Оқушылардың өзін-өзі жетілдіруі.
3. Саяси тәрбие салтына тәрбиелеу.
4. Адамгершілік тәрбиесі
5. Құқықтық тәрбие.
6. Эстетикалық тәрбие.
7. Еңбекке тәрбиелеу.
8. Экологиялық тәрбие.
9. Экономикалық тәрбие.
10. Ақыл-ой тәрбиесі.
11. Дене тәрбиесі.
Бастауыш сыныптардың жас ерекшеліктеріне байланысты 9 бағыты таңдап
алынған.
1-4 сынып оқушыларын тәрбиелеудің негізгі ерекшеліктеріне тоқталатын
болсақ, мектепке келу – баланың өміріндегі маңызды, оның өсіп жетілуі мен
әрбиесіне терең із қалдыратын кезең. Баланың бұған дейінгі тәжірибиесіне
енді негізгі іс-әрекеті болып оқу енеді. Баланың оқу іс-әрекетіне араласуы
және өмірдің жаңа тәртібіне енуі (мектепке келетін балалардың жалпы же тілу
дәрежесі жылдан-жылға жоғарылап келе жатқаны байқалғанымен) оңайға
түспейді.
Осы арада оқу үрдісі мен тәрбиені өте шебер де дәл үйлестіре білу
басталып кетеді. Ол ,, Мектеп ережелері “, т.б. жаңа талаптарды сабақ
үстінде баланың орындауын үйретеді. Дәл осы арада оқу еңбегін оқушылар
жұмысының сан алуан түрлерімен алмастырып отыру (ойындар, арнаулы дене
жаттығулары, т.б.) мұғалімнің балалармен қарым-қатынасының сипатын, күллі
жұмысының тәрбиелік тиімділігін айқындайды. Сабақ барысындағы тәрбие
оқушының бәріне бірдей көңіл бөлуді талап етеді. Мысалы, мұғалімнің жеке
басының этикасы, сынып тазалығына мән беруі, амандасуы сияқты 1-2 минут
қана уақыт кететін сабақтың ұйымдастыру кезеңі арқылы ғана адамгершілік,
эстетикалық тәрбие элементтері бала бойына сіңіріледі.
Мұны А.С.Макаренко ,,Лекций о воспитаний детей “ еңбегінде ,,Сіз
баланы өміріңіздің әрбір сәтімен тәрбиелейсіз “ – дей келе, ,, Балалардың
бойында
жақсы әдеттердің мықтап қалыптасуына ұмтылу керек, ал бұл мақсат үшін ең
бастысы – дұрыс әрекет жасауға ұдайы жаттықтыру болып табылады “ деп
тәрбиешіге үлкен жауапкершілік жүктейді 21.
Бұл жерде әдіскер немесе сынып жетекшісі тәрбиелеуші күштерді
шоғырландыру тактикасын қолданады. Жеке пән мамандары өз салалары бойынша
тәрбие жұмыстарын сабақ арқылы да, сабақтан тыс уақытта да жүргізеді.
Мұндай жүйенің тиімділігі, біріншіден оқыту мен тәрбиелеу үрдістерінің
кіріктілуін жүзеге асырады, екіншіден мұғалімдердің барлығы да бір
үлгіде,бірдей тәрбие ісіне тартылады (сынып жетекшісі болмаса да),
үшіншіден тәрбиемен тікелей мамандар айналысқандықтан тәрбие салаларының
тиімділігіартады. Пән мамандары арқылы берілетін тәрбиенің сапалылығын
дәлелдейтін мысалдар: эстетикалық мәдениет қалыптастыру – эстетикалық
білім, талғам, мүдделік пен қызығу қалыптастырудың, жоспарлы үрдісі
тұлғаның эстетикалық дамуының негізі - өнер, табиғат және адамдар
арасындағы қарым-қатынас түрлерін қамтиды. Осы қасиеттерді бала бойына
дарытатын тікелей музыка, бейнелеу өнері, дүниетану пәндері және оның
арнайы маман педагогтары болатыны заңды.
Адамгершілік мәдениетін қалыптастырудың жолдарын алсақ: адамгершілік
мәдениеті – адамгершілік сана-сезім, мінез-құлық, ізгі мұраттарды танып.
Білу бағытында өзін-өзі жетілдіруге дағдыландыруды көздейді. Бұл үлкен
сала, негізінен, дүниетану, ана тілі пәндерін оқыту барысында оқу
материалының мазмұнына қарай кіріктіріледі.
Басқа да пәндер мен тәрбие салалары арасындағы байланысты
Венндиаграммасынан көрсетсек:
2 – сызба
Сонымен қатар кешенді бағдарлама “ Тұлға әрекет үстінде ғана қалыпта-
сады” деген әдістемелік тұжырымды басшылыққа аламыз. Бұл жерде мұғалім-
оқушы-ата-ана, яғни субъект-субъект-субъект қатынасындағы субъектінің
оқушының мүдделігіне тоқталмай кетуге болмайды. Бұл интерактивті әдістер
арқылы жүзеге асады. Олар: өзін-өзі бақылау, зерттеу, шығарма, интеллекту-
алдық жаттығуларды табуда болады. Ол үшін өзін-өзі жетілдіру мен дамытуға
мүдделі болуға дейін жеткізу үшін бағыт-бағдар беріліп отырылуы қажет.
Мысалы: дүниетану сабағында тәжірибе, практика жұмыстарында қызығушылықпен
өзін-өзі дамытады, мұғалімнен өзімен жекелеме жұмыс жүргізуді қажет етеді.
Бұл әдістерді бастауыш сыныптарға жас ерекшеліктерін ескере отырып
пайдаланатын болсақ, тиімді деп бақылау, зерттеу, шығарма, интеллектуалдық
жаттығуларды табуға болады.
Тәрбие үрдісі кезінде келесі субъекті болып табылатын ата-ана –
мектептегі сабақ үрдісін үйде жалғастыра отырып, тәрбиелеуші болып
есептеледі. Ата-ананың ролінің маңыздылығын А.С. Макаренконың “Ерте бала
кезінен бастап тәрбиелеу – қайта тәрбиелеуге қарағанда әлдеқайда жеңіл”
деген пікірінен көреміз.
Сабақ үрдісінде тәрбиелеудің тиімділігін айқындайтын тағы бір кепілдік
– сабақтың тәрбиелік мақсатының айқын анықталуы және қағаз жүзінде емес,
сабақ барысында нақты көрініс тауып, сабақ соңында өз нәтижесін
бергендігіне мұғалімнің көзі жетуі тиіс. Мысалы: “ Еңбекпен тапқан тиын”
мәтінін оқытқанда (3 –сынып) еңбек тәрбиесі, адамгершілік тәрбиесі, т.б.
тәрбие түрлері мәтінді оқытудың білімділік және дамытушылық мақсаттарымен
кіріктіріле, бір мезгілде жүзеге асады.
Баланың өзін-өзі тануының негізі арыдан басталады. Бұл психологиямен
байланысты. Ерік, ырық, зейін сияқты адамның психикалық қасиеттерінің
ішінде зейін өзін-өзі тануға негіз болады.
Бұл туралы көрнекті ағартушы М.Жұмабаев ,, Абай (зейін, назар) – жан
тұрмысының негізі. Бала абайлы болмаса, еш нәрсе ұқпайды, һәм еш нәрсе
үйрене алмайды. Абай осындай қымбат болса, сөз жоқ, он тәрбие қылу керек “
дей келе абайдың: 1-еріксіз, 2-сыртқы, 3-табансыз болатындығын және әсер
күшті болса, бала еріксіз абайлы болатындығын айтады 11.,28-б.
Қорыта айтсақ, біздің мақсат – ғасырлар бойы жинақталған ғаламдық
тәжірибені қазақ халқының бағалы педагогикалық ой-пікірлерімен үйлестіріп,
оқу-тәрбие жүйесінің тірегіне айналдыру.
М. Жұмабаев ------------ А.С.Макаренко --------------- Жаңа жүйе
“Педагогика” ---------“Тәрбие лекциялары” --------“Кешенді бағдарлама”
Мектептің дидактикалық және тәрбие жүйесі өз ара дербес саналып, бір-
біріне ықпалы зор екенін айттық. Мектептің біртұтас жүйесі тұрғысынан алып
қарағанда, сабақ ерекше рөл атқарады. Бұл жағдайда оқу үрдісі мектептің
тәрбие жүйесінің бөлігі, бір саласы ретінде жалпы мақсаттардан бастау ала
тұра, ортақ талаптарға бағынады. Сондықтан, сабақтың мақсаты- білім беру,
дағды, икем қалыптастырумен қоса, таным әрекеті, әлеммен, ортамен, өзімен
қатынасы барысында қалыптасатын дара тұлға – жеткіншекті тәрбиелеу.
1.2. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ – ҰЛАҒАТТЫ ІС.
,,Халық кемеліне келіп, өркендеуі үшін ең алдымен азаттық пен білім
керек“
деп ұлы ғалым Шоқан Уалиханов айтқандай, егеменді елдің ертеңгі ұрпағының
оқу-білім тереңділігі немен өлшенбек 12.,145-б Сондықтан ҚР-дағы
әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және жүріп жатқан күрделі жаңғыру үрдісі
жағдайында бүгінгі таңдағы мәселе – адамды іс жүзінде қоғамдық дамудың
басты тұлғасы ету заңды құбылыс. Адамды өмір сүруі мен еңбек етуіне лайықты
жағдай туғызу әлеуметтік әділеттілікті, азаматтық бостандықты және жан-
жақты дамуды, рухани және интеллектуалдық әлеуметінің жетілу мүмкіндіктерін
қамтамасыз етеді, сонымен қатар адамның кәсіби біліктілігі мен білімділігін
жетілдіру міндеттерін көздейді.
Білім беру жүйесіндегі ұлттық және адамзаттық қазыналар мыналар:
- жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен
имандылық өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту
үшін қажет жағдайлар жасау;
- қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке құқықтары мен міндеттерін тү-
сіндіруді, сондай-ақ республиканың мәдени, қоғамдық, экономикалық және сая-
си өміріне қатысуы халқымыз күнделікті тұрмыс-тіршіліктің барысында жастар-
ды әдептіліккке, адамгершілікке, сыпайылыққа, мейірбандыққа және басқа да
жақсы қасиеттерге баулап отырған. Мысалы: ,,Оттан аттама“, ,,Нанды аяққа
баспа“, ,,Үлкенді сыйла, кішіге көмектес“ т.б. деген қысқа нұсқа сөздерінде
қандай өнегелі мән-мағына бар десеңізші !
Үлкендер тәрбиесінің жемісі – ақыл-кеңестері жастардың сана-сезімінің,
ой-
өрісінің қалыптасуына зор ықпал етеді. Бұқар: ,,Қариясы кімнің бар болса,
жа-
зулы тұрған хат болар..”-деп ондай адамды ,,Қартайсаң қарт бабаңды сыйлай
бер, күндердің күні болғанда, кімдер де кімнің белі дейсің бүгілмес“ дей
келе
ұлттық нышанымыздың ең әдемі, ең қасиетті белгісі – үлкендерді сыйлау, қарт-
тықты құрметтеу адамгершіліктің бір бөлігі.14,51-б
Қазақ халқының зиялы азаматының бірі – Мағжан Жұмабаев қазақтың мекте-
бінің моделін ұсынған. Онда ,,Әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұл-
ты үшін қызмет қылатын болғандықтан тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен
тәрбиелеуге міндетті“ десе 11, Міржақып Дулатов мектептің мақсаты тура-
лы... ,,Жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен жақсы тәрбие қоса
беру“...
деп тамаша айтқан.
Тәрбиенің негізгі мақсаты дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани
ойлау
дәрежесі биік, іскер, бойында басқа да игі қасиеттері қалыптасқан адамды
тәр-
биелеу.
Әрбір тұлғаның тәрбиесі отбасынан басталады. Әрине, отбасы - белгілі
бір ұлт өкілдерінің ошағы. Ондағы тәрбие сол ұлттық игі іс-әрекеттер арқылы
әдет-
ғұрыпқа айналып, ол әдеп болып негізделеді: әдеп ұлттық қолданысқа айналса,
оны халық салт (заң) дейді де, салт ұлттық санаға сіңсе, оны салт-сана деп
ұлт-
тық мәдениеттің сәулеті ретінде ұлттық болмыстың кредосы мәнінде өмір қол-
данысына айналдырады. Мысалы: қазақ халқының меймандостық салты ұлттық
санаға сіңіп, ,,Меймандос халық“ болдық. Ол салт-сананың бастауы игі әдет
одан әдет-ғұрып, одан әдеп, әдептен дәстүр, дәстүрден салт-сана
қалыптасады.
Ұлттық тәрбие ұлттық мәдениетті өркендетудің қайнар көзі болып табылады.
Ұлттық салт-сананың үрдістері рәсім, рәміз, кәде, жөн-жоралғы, ырым-
тый-
ым т.б. өмір қолданыстары арқылы іске асырылады да, ұлттық болмыс пен ұлт-
тық мәдени рухани деңгейі өмірден көрініс табады. Ұлттық тәрбие осылай өз
нәтижесін береді.
Егеменді ел болып, тілімізді, дінімізді, ділімізді иелендік. Атыңнан
айналай-
ын тәуелсіздік тәрбие еркіндігін берді. ,,Қазақтың өздік ұлттық
қасиеттерінің
қайта қалыптасуына қамқорлық жасау – менің перзенттік те, президенттік те
парызым“ деп Елбасымыз Н.Назарбаев ұлттық тәрбиеге ерекше мән берді5,8-б
Білім Министрлігі басшыларының арнайы шешімімен бекітілген 1-4 сыныптар
үшін ,,Әдеп әліппесі“ (авторы профессор Ә.Табылдиев) шығарылған.
Ғылыми-теориялық негізде жасалынған бағдарламалар мен оқу құралдары-
ның негізгі бағыттары мынадай: 1-сыныпта қазақтың халық педагогикасынан
,,Сөз басы – сәлем“, ,,Аялаған ана“, ,,Әлпештеген әке“, ,,Әдеппен сөйлеп -
әдеттен“ т.б. тақырыптар болса, 2-сыныпта – туған жерді қастерлеу, ата-
ананы
сыйлау, текті білу, бата, өсиет - өнеге т.б. ұлттық тәрбие негіздері
оқытылады.
3-сыныпта – табиғатты аялау, обал, сауап, ысырап, ырым мен тыйым, иманды-
лық (сенім), ағайын-жекжатты сыйлау дәстүрлері, олардың рәсімдері мен рәміз-
дері, ал 4-сыныпта – жыл қайыру, ұлттық әдет-ғұрыптар, ұжымдық және ұлттық
дәстүрлер туралы тәрбиелік нұсқаулар мен өнегелер сөз болады.
,,Өзіңді - өзің таны“, ,,Ұлттық дүниетаным“, ,,Азаматтану“ тақырыптары
ұлттық тәрбиенің барлық бағдарламаларында негізгі мәселе ретінде өзекті
өрне-
гін тапқан. Мысалы: ,,Әдеп сабағындағы“, ,,Кісілік дәстүрі“ деген тақырыпта
,,Кісі деп кімді айтамыз?” ,,Сенің кісілігің қандай?” ,,Сен кісі сыйлай
білесің бе?” т.б. мәселелер көтеріліп, ұлттық тәрбиелік, тәлімдік
мақсаттарды орындай-
ды. ,,Халықтың тәжірибесінсіз педагогика да жоқ, педагог та жоқ“ деп, орыс-
тың ұлы педагогы К.Д.Ушинский айтқандай, біз халық тәжірибесіне сүйенеміз.
Ұлттық тәрбие – ұлағатты іс. Бұл тек қазақ халқы үшін ғана емес,
Республи-
кадағы барлық ұлттар үшін қажет. Олар ұлттық тәрбиеде қазақтың халық
педагогикасын өздеріне үлгі ретінде, мемлекеттік басалқалық үрдіс ретінде,
пайдалануы керек. Бұл игілікті, ұлттық (мемлекеттік) іске оқу орындары,
ақпа-
рат, баспасөз, интернет, өнер орталықтары жұмыла кіріссе, көп ұлтты көркейе
бастаған еліміздің болашағын экономикалық жағынан ғана емес, елдік жағынан
да қуатты дәрежеге жеткізе алатынымызға күмән жоқ.
Өзім тәрбие беретін 2-сыныпта ұлттық тәрбие беруде – туған жерді
қастер-
леу тақырыбына ,, Менің Отаным – Қазақстан” атты сынып сағатын, әдептілікке
байланысты ,,Сөз атасы – сәлем” атты ашық тәрбие сағаты өтілді. Текті
білуге байланысты ,,Жеті атасын білген ұл, жеті рулы елді біледі“, -деген
сынып саға-ты өтті.
Төменгі сынып оқушыларының ерекшелігін ескере отырып, адамгершілік
тәрбие беруде негізгі жол – іс-әрекетті ұйымдастыру. Оқушының өзі
жолдастарымен, құрбыларымен, ересек адамдармен қарым-қатынас жасауда,
халықтың дәстүрі негізінде балалардың қуанышты көңіл-күйін туғызатын
қызықты іс-әрекеттерді педагогикалық, психологиялық талаптарға сай
ұйымдастыру керек.
Халқымыздың қалыптасқан әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері, ұлттық мәдениет
негіздері болғандықтан, мейрам-тойлар сол ұлттық мәдениеттің әдепті
рәсімдері ретінде өтілетіндіктен, бұл үрдістердің тәрбиелік әсерін
оқушылардың бойына сіңірудің алуан түрлі әдістемелерін қолданамыз. Ең
алдымен отбасында ата-анамен үйелменділер бір-біріне үйрету, талап ету,
талап қою арқылы әдетғұрыптар мен дәстүрлерді ұғындырып, оны дағдыға
айналдырып, әдеттік ұғы мын қалыптастырады.
Мектепте ұйымдастырылатын тақырыптық көрме, этностық шығармаларды
сахнаға лайықтап көрсету, кесте, сурет салу, газет шығаруды ұйымдастыру,
әдептілік дәрістерін оқыту әдісі, тапқыштар жарысы, көркемсөз үйірмесі,
бәрі әр түрлі әдістер арқылы оқушылардың Отан сүйгіштік сезімін дамытады,
адамгершілігін арттырады.
Өткенді жақсы білмейінше, келешекке сапар шегу айсыз қараңғыда сүрлеу
соқпақ іздеп адасумен пара-пар!- деп Л.Н.Толстой айтқандай, ұрпақ
тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлері мен
тағылымдарын оқып үйреніп, өнеге тұтпай, жастарды ізгілік пен
парасаттылыққа баулу мүмкін емес.
Бұл мәселеге байланысты Елбасымыз Н.Назарбаев: ,, ... жаңа жағдайларға
сай біздің бәрімізді алаңдататын мәселе – білімді, кәсіби даярлығы бар адам
тәрбиелеу ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүние-
жүзілік құндылықтарды қабылдауға қабілетті, рухани және әлеуметтік –
адамгершілік мүмкіндігі мол тұлға қалыптастыру болып табылады “,- деп атап
көрсетті.1,5-б.
А.Байтұрсынов өзінің оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой
пікірлерін ,,Тіл туралы”, ,,Әдебиет танытқыш”, ,,Баяншы”, ,,Тіл ашар”,
,,Әліп-би”, ,,Сауат ашқыш”, ,,Әліппе астар”, ,,Оқу құрал” (хрестоматия),
т.б. еңбектерінде жан-жақты айтып,өзі тікелей іске асырып отырды. Ол осы
еңбектері арқылы Қазақстанда ұлттық білім беру жүйесінің негізін қалады. Ол
жүйенің түрлері: ұлттық жазу жүйесі бойынша білім беру; ұлттық негіздегі
бағдарламалар, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар; ұлттық мектепке керек
заттар, мектеп ісін жандандыратын ұлт жанды мұғалімдер мен тәрбиешілер
дайындау.
А.Байтұрсынов осы жүйенің барлық түрлерінде қазақтың тілін, ауыз
әдебиетін, мәдениетін, тарихын, әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін қазақ
мектептерінде оқытып, оқушыларға ұлттық тәрбие беру мақсатында пайдалану
жолдарын көрсетті.
А.Байтұрсынов өзінің ,,Бастауыш мектеп” деген мақаласында қазақ
бастауыш мектептерінде қандай пәндер оқытылуы қажет деген мәселеге арнайы
тоқтап, ол пәндерді ,,оқу, жазу, дін, ұлт тілі, ұлт тарихы, есеп, қолөнер,
жағрафия, жаратылыстану болу керек екендігін нақтылап көрсетеді. Ал,
,,Қазақша оқу жайында” атты мақаласында бастауыш мектепте оқыту тілі
туралы: ,,...Қазақ балаларын ана тілінде, төте жолмен, қолайлы құралдармен
оқыту керек” деп кесіп айтты. Сол мақаласында ол туған халқының ғылым-
білімге ұмтылуын, әр қазақтың ең болмаса бастауыш білім алуын аңсады.
,,Адамға тіл, құлақ қандай керек болса, бастауыш мектепте үйренетін білім
де сондай керек”,-деп жазды ол.
Ал, М.Жұмабаев қазақ мектептеріне оқу құралдарын қандай етіп жазу
керектігі жайлы ,,Жазылашақ оқу құралдары һәм мектебіміз” атты мақаласында
оқу құралдарының ұлттық ерекшеліктерін ескеріп, қазақ тілінде жазылуы, онда
қазақ әдебиеті, тарихы, мәдениеті туралы мәселелер болуы шарт деп ұсыныс
жасайды.(11). ,,Сауатты бол” атты еңбегінде ересек адамдарды ұлттық сипатта
сауаттандыру жолдары қарастырылады.
М.Жұмабаевтің ,,Педагогика” атты еңбегі-қазақ топырағында тұңғыш жарық
көрген нағыз ұлттық педагогика оқулығы. Ол мектеп мұғалімдері мен
педагогтік оқу орындарының тыңдаушыларына оқушыларға ұлттық тәрбие беруге
даярлау мақсатында жазылған дүние. Оқулықты ол ,,Алты алаштың баласы бас
қосса, қадірлі орын мұғалімдікі” .-деп, соған арнаған.11. Сөз басында
М.Жұмабаев ,,Тәрбие деген не?”,-дейді де, оған жауап бере келе, оны дене
тәрбиесі, ақыл тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі, құлық тәрбиесі деп төртке
бөледі. ,,Егерде адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі
түгел болғаны”,-дейді. ,,Балам адам болсын дейтін ата-ана осы төрт тәрбиені
дұрыс орындасын”,-деп жазып, оларды ұлттық тәрбиенің құрамдас бөліктері деп
санайды. 11.
Мағжан өзінің оқулығында тіл туралы ерекше тоқтап, оның тәрбиелік және
саяси мәндерін былай көрсеткен: ,,Тілсіз ұлт, тілінен айырылған ұлт дүниеде
ұлт болып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. Ұлтының ұлт болуы үшін
бірінші шарт-тілі болуы. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастағанын
көрсетеді. Ұлтқа тілінен қымбат нәрсе болмасқа тиісті”.11.
М.Жұмабаевтің ,,Педагогикасы” нағыз ұлттық тәрбиені насихаттауға
бағытталған, жас ұрпақты ұлттық рухта тәрбиелеу мақсатында мектеп
мұғалімдері мен тыңдаушыларға арналып жазылған тұңғыш этнопедагогикалық
еңбек деп толық айтуға болады. Өйткені Мағжан ,,Педагогикасының” басты
ерекшелігі-оның қазақ топырағымен, салт-дәстүрлері және мінез-құлқымен
тығыз байланыстылығында, өзі айтқандай, қабысып жатқандығында. Оқулықтың
басынан аяғына дейін ұлттық тәрбие басшылыққа алынып, оған сүйеніп, ұлттық
тәрбие беруге мұғалімдерді даярлау туралы ой-пікірлерінің айтылуы қазіргі
кезде қазақ мектептерінде оқу-тәрбие үрдісіне ұлттық мазмұн беру
қажеттігімен сипатталады.
Ж.Аймауытовтың оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой-пікірлері
,,Тәрбиеге жетекші”, ,,Психология”, ,,Жан жүйесі және өнер таңдау”, ,,Жаңа
ауыл” атты еңбектерінде жан-жақты көрініс береді. Ол әсіресе, әрбір мұғалім
бойынша өз ісіне, еңбегі мен мамандығына деген жоғары жауапкершілік пен
терең сезім, өтілген және жаңа тақырып арасындағы байланыстың болуы, оқушы
қабілеті мен зейінін жаңа сабаққа аударып, қызықты тәжірибе салыстыруларға
бару, көрнекілікке, соны дерекке назар аудару талап етіледі. Ең негізгісі,
мұғалімге оқушылар сеніп тапсырылған соң одан адамдық қасиеттер, ізгілік
иірімдері, маңыздысы-білім нәрінің сыр-сипаттары талап етіледі.
Сонымен, Ж.Аймауытовтың ана тілі-тәрбие құралы, ұлттың ұлы байлығы,
тарих-халық шежіресі, ол ұлттық тәрбие құралы, тәрбиенің ұлттық сипатта
болуы, оны ұлттық мектептерде жүзеге асыру туралы ой-пікірлері, оның ұлттық
сипатта жазған оқу-құралдары мен мақалаларының елімізде қазіргі кезде
ұлттық мектеп жасауда және ұлттық тәрбиені жүзеге асыруда, оған
мұғалімдерді даярлауда теңдесі жоқ мол мұралар деп бағалауға болады.
М.Дулатовтың оқушыларға ұлттық тәрбие беру туралы ой-пікірлері оның
мынадай еңбектерінде баяндалған: ,,Есеп құралы”, ,,Қирағат”, ,,Оян, қазақ”,
,,Оқу құралы”, және ,,Серке”, ,,Қазақ”, ,,Ақ жол”, ,,Айқап”, ,,Еңбекші
қазақ” газет-журналдарындағы көптеген мақалалары.
М.Дулатов бастауыш мектеп оқушыларына арналған екі кітаптан тұратын
тұңғыш ұлттық мазмұнды ,,Есеп құралы” атты оқулық шығарған. ,,Бұл оқулықтың
мазмұны қазақ балалары өмір сүріп жатқан ортаның талғамына толық сай
келеді”. Ол сонымен бірге ұлттық графиканы жасау және қолдануға ерекше мән
берді.
М.Дулатовтың мақалаларында қазақ мектептерінде оқу-тәрбие үрдісін
ұлттық сипатта жүзеге асыру туралы ой-пікірлерінің ұлттық идея тұрғысынан
алғанда маңызы мен мәні ерекше. Ол мектептің мақсаты ,,...балқыған жас
баланың бойына, ана тілін анық үйретіп шығару”; әдіс-құралдары: ,,оқу
кітаптары ана тілімен, өз ұлтының тұрмысы мен һәм табиғаттан жазылуы,
бастауыш мектепте алған тәрбиенің әсерлі, күшті, сенімді болуы”,
нәтижесі:,,...Мұндай балалар мектепті бітіргеннен кейін қай жұрттың
арасында жүрсе де, сүйегіне сіңген ұлт рухы жасымайды. ...Қандай ауырлық
көрсе де ұлт ұлы болып қалады” деп ұлттық тәрбиенің әсерін тамаша
көрсеткен.
Қорыта айтарымыз, қазақ халқының ұлы ағартушы-педагогтары
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов өз еңбектері арқылы қазақ
этнопедагогикасының қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл
қазақ халқына ұлттық тәрбие беру, ол үшін қазақтың ұлттық мектебін жасау,
ол мектептегі ұлттық тәрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістері мен
құралдары және нәтижесін негіздеді, әсіресе сол мәселелерге мұғалімдерді
дайындау қажеттігіне ерекше назар аударды. Сонымен олар ХХ ғасырдың басында
қазақ халқының болашағын ойлап, Оның мектебінің ұлттық болуы, қазақ
тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмұнының қазақ халқының
ұлттық мәнімен, оның ұлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді.
Қай уақытта болсын адамгершілік тәрбиесі қоғамдағы қалыптасқан
моральдік нормалардың негізінде жүргізілген. Қай ұлттың, қай халықтың
болсын кемеліне келіп толысуына, рухани өсуіне, мәдени дамуына басты ықпал
жасайтын негізгі тірек, ол ұлттық мектеп.
1.3.ЕЛЖАНДЫЛЫҚ – ТӘРБИЕ ДІҢГЕГІ.
Бүгінгі күні жас ұрпақты тәрбиелеуде ата-бабаларының шежіресі
негізінде тәлім берудің маңызы зор. Өйткені, бала тәрбиесінде өз
дүниетанымының қоршаған ортасының, ой-өрісінің негізінде ұлттық сипатты
зерделеу қажеттігі туындап отыр. Оның негізі: ,,Ел тарихынан әйгілі
тұлғалар арқылы зерделеу – қазақтың таным-түсінігіндегі ертеден қалыптасқан
үрдіс. Қазақтың қария сөздерінде, яғни шежірелік зердесінде тарих ұдайы
жеке тұлғалардың өмір дерегі арқылы танылып отырады“ – деп, айтылады.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің ,,Қазақстан-2030 Жолдауында”:
,,...Оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған
жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет. Бүгіннен бастап, ұлттық мінез-
құлық, биік талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік, білімділік, ұлттық намыс
қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек”1 деген болатын.
Қазақ халқы - мәдени бай мұрасы, өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар,
сергек ой, сезімтал жүрек, дәстүрлі тәрбие, әдіс-тәсілдері бар халық. Қазақ
топырағында туып, білім алған, кейінгі ұрпаққа өшпес мұра қалдырған ұлы
тұлғалар: Әбу Насыр Әл–Фараби, Жүсіп Баласағұн, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов, С.Торайғыров, С.Көбеев, Б.Момышұлы, тағы басқа
ойшыл ғалымдар мен ақындар ғылымның әр саласы мен әдебиеттің, мәдениеттің
дамуына игі ықпал жасады. Адам өмірінде тәлім-тәрбиенің маңызы зор екенін
терең түсінген олардың ешқайсысы да осы тақырыпты айналып өте алмады.
Олар тәлім-тәрбие берудің басты саласының бірі елжандылық, халқы үшін
адал қызмет ету керек екендігін өз еңбектерінде терең түсіндіре алды.
Ұлтжандылықтың, елін сүюдің ғажайып күш екендігін терең сезінген ежелгі
қазақ ақын-жыраулары, ойшылдары өз шығармаларына осы тақырыпты үнемі арқау
етті, көп көңіл бөліп, халықты елі үшін жанын пида етуге, жастарды
елжандылық рухта тәрбиелеуге баса көңіл бөлді. Мысалы, ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырда
өмір сүрген жырау, қолбасшы батыр, қоғам қайраткері
Ақтамберді Сарыұлы:
Жауға шаптым ту байлап, Жанды жүрек қан қайнап.
Шепті бұздым айғайлап, Ел-жұртты қорғайлап
Дұшпаннан көрген қорлықтан Өлімге жүрміз бас байлап.
деп 39 елінің бас бостандығы үшін жаумен жан аямай, кескілесе күресуге
шақырады.
ХІХ ғасырда өмір сүрген Д.Бабатайұлы жігерсіз адамнан ерлік іс
шықпайтынын, ерік-жігердің, қажыр-қайраттың елі үшін күрестегі маңызын
былай деп суреттеді.
Ер қолынан іс келмес, Жігерім болса жетем
де,
Сұңқардайын түйілмей. Еліме барып ұл болам.
Буынып белін бекінбей, Жігерсіз болсам жетесіз,
Зердесі жігер қайнамай... Қойын жайып құл
болам...
Жастарды елжандылық рухта тәрбиелеу ХІХ ғасырдағы қазақтың ақиық
ақыны, жауынгер жыршысы Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінде өзекті орын
алады. Ол өз еңбектерінде жастарды ерлікке, Отан сүюшілікке, ар-намысты
қорғауға, адамгершілікке уағыздайды. Ақынның қай өлеңін алсақ та, халыққа
адал қызмет ет, еліңді, жеріңді жаудан қасық қаның қалғанша қорға, әділет
үшін, халық үшін өкінбей өлу азамат ердің ісі деген аталы сөз өрнектеледі.
Осындай халықшылдық идея, елжандылық сезім жастардың жүрегінен терең орын
алып, оларды белсенді іс-әрекетке баулиды. Професор М.Ғабдуллин өзінің
,,Ата-аналарға тәрбие туралы кеңес” еңбегінде ,, Бүгінгі жастарды
елжандылық рухта тәрбиелеуде ақын-жыраулардың өнеге сөздерінің белгілі
мөлшерде пайдасы бар екені мәлім. Мұндағы тәрбиелік мәні бар әңгімелер
жастарға жат емес. Халықты сүй, халық үшін ерлік еңбек ет, ел-жұртқа қорған
бол деушілік қазіргі күнде ескірген сөздер емес, қайта мағыналы мәнді
сөздер. Сондықтан бұлардың ішінен жастарды тәрбиелеуде әсер ететіндерін
таңдап алып, орнымен пайдалана білсек, нұр үстіне нұр болар еді” дейді.
Осы тұрғыдан алғанда қазақтың ұлы ойшылдарының кемеңгерлік ой-
пікірлерін оқу-тәрбие ісінде орынды пайдалана отырып, оқушы жастарды
ұлтжандылыққа тәрбиелеу-әрбір тәрбиеші ұстаздың басты парызы.
Әскери елжандылық тақырыптарына ой толғаған жауынгер жазушы,
тәлімгер педагог Б.Момышұлы жас жауынгерлерді ерлік, елжандылық, Отанын,
елін, жерін сүю, ұлттар достығына тәрбиелеу қажеттігін өз шығармаларының
арқауы ете білді. Сондай-ақ, ол ұлттық дәстүрді, елжандылықты жастардың
қанына сіңіруде мақал-мәтелдердің, батырлар жырларының, терме-толғаулардың
мәніне тоқталады.
Жеткіншек ұрпақты тәрбиелеуге қажетті негізгі адамгершілік қасиет,
С.Көбеевтің пікірінше, елжандылық болып табылады. ,,Туған елін сүю сезімі
туа біткен сезім болып табылмайды, он адамға табиғат тарту етпейді.
Елжандылықты қоғам мен жекелеген адамдар бойға сіңіріп, дамытып, тиісті
деңгейге көтереді. Отбасы мен мектеп жастарды асқақ елжандылық сезімге
тәрбиелеуге тиіс” дейді ол. 40.
С.Көбеевтің пікірінше, елжандылыққа баулу ұзақ уақыт бойына үзбей,
қажымай-талмай мектеп пен ата-ана бірлесе, ойластыра жүргізгенде ғана сәтті
болады. С.Көбеев оқушыларды елжандылық рухта тәрбиелеу жұмысы тек мектеп
ішінде, тек сыныпта, тек сабақ үстінде ғана жүргізіледі деп ұғынудың қате
екенін ескертеді.
Ол баланың өз Отаны үшін қажетті азамат болып қалыптасуында ата-ананың
алатын орны мен атқаратын мәнін зор бағалады. ,,Ата-ана өзінің баласына, -
дейді ол, -ұдайы ақыл айтып, кеңес беріп, оны үйретіп отырады. Жақсы оқы,
шыншыл бол, әділ бол, халыққа адал қызмет ет дейді олар. Бұл өте жақсы
бірақ жеткіліксіз. Баланың ата-ана, туған-туысқаны, ең алдымен өздері үлгі
болулары керек. Үй ішінде үлкен адамдар бос уақыттарында газет, журнал,
кітап оқитын болса немесе үйде істейтін белгілі бір жұмыспен шұғылданатын
болса, бұл да балаға үлгі... Айталық баланың ата-ана, не басқа
туысқандары өзара дос, бірін-бірі сыйлайды екен, дос адамдары да сыпайы,
саналы, адал адамдар екен, ата-ана бұлармен тату-тәтті екен. Солар қуанса
баланың әке-шешесі де қуанады. Сонда бала мұны да үлгі етеді, еліктейді.
Демек, бұл күнбе-күн үздіксіз жүргізіліп отыратын ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz