«Бекмаханов ісі» ХХ ғасырдың 40-50 жылдардың ортасындағы республикадағы шығармашылық интеллигенция
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1Интеллимгенция ұғымы туралы қөзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ ТАРАУ ХХ ҒАСЫРДАҢ 40.50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ мәдениеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық интеллигенциясы ... ... ...11
ІІІ ТАРАУ «БЕКМАХАНОВ ІСІ»
3.1 Тағдыры күрделі қайсар талант ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.2 Ермұқан өмір жолының басы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3.3 Е.Бекмахановтың шығармасы. Қуғын.сүргіннің негізгі себебі ... ... 18
3.4 Бекмахановқа қарсы қудалау ісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.5 Е.Бекмаханов ақталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1Интеллимгенция ұғымы туралы қөзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
ІІ ТАРАУ ХХ ҒАСЫРДАҢ 40.50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ мәдениеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық интеллигенциясы ... ... ...11
ІІІ ТАРАУ «БЕКМАХАНОВ ІСІ»
3.1 Тағдыры күрделі қайсар талант ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.2 Ермұқан өмір жолының басы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3.3 Е.Бекмахановтың шығармасы. Қуғын.сүргіннің негізгі себебі ... ... 18
3.4 Бекмахановқа қарсы қудалау ісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.5 Е.Бекмаханов ақталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзіктілігі:
Кеңес еліндегі ХХ ғасырдың 30-40 және 50 жылдың бас кезінде Сталин тоталитарлық, әміршіл-әкімшіл жүйенің нығаюы кезеңі болып табылады. 40 және 50 жж басында социализм идеалогиясы өзінің шарықтау шыңына жетті. Кеңес және қазақстан қоғамы дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары демократияға қарсы, тоталитарлық Сталиндік социализмнің үлгісіне үйлесіп жатты. Сол кезеңдегі күрделі жағдайдың қазақ мәдениетіне тигізген әсері бұл курстық жұмыстың өзектілігі мәселесі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тоталитарлық жүенің бүкіл кеңес елінде нығайюы, қазақ қоғамы мен мәдени дамуында әсерін көрсету.
Қазақ зиялыларының күрделі тағдыры және Қазақстанда ұйымдастырылған «Бекмаханов ісі» қазақ мәдениетіне, рухына әкелген зардаптарын анықтау. Е.Бекмахановтың шығармасына қарсы жүргізілген процесстің жүруін көрсету.
Курстық жұмыстың өзіктілігі:
Кеңес еліндегі ХХ ғасырдың 30-40 және 50 жылдың бас кезінде Сталин тоталитарлық, әміршіл-әкімшіл жүйенің нығаюы кезеңі болып табылады. 40 және 50 жж басында социализм идеалогиясы өзінің шарықтау шыңына жетті. Кеңес және қазақстан қоғамы дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары демократияға қарсы, тоталитарлық Сталиндік социализмнің үлгісіне үйлесіп жатты. Сол кезеңдегі күрделі жағдайдың қазақ мәдениетіне тигізген әсері бұл курстық жұмыстың өзектілігі мәселесі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тоталитарлық жүенің бүкіл кеңес елінде нығайюы, қазақ қоғамы мен мәдени дамуында әсерін көрсету.
Қазақ зиялыларының күрделі тағдыры және Қазақстанда ұйымдастырылған «Бекмаханов ісі» қазақ мәдениетіне, рухына әкелген зардаптарын анықтау. Е.Бекмахановтың шығармасына қарсы жүргізілген процесстің жүруін көрсету.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Артықбаев Ж.О. «Қазқстан тарихы» Астана, Фолиант-2003
2. Дружинин Н. «Во имя научной истины» // «История Казахстана: Белые пятна» Алма-Ата, Казахстан – 1991
3. Қозыбаев М.Қ. «Тарих зердесі» ІІ том Алмиты , Ғылым-1998
4. Қозыбае М.Қ., Нүрпейсов К. Тағдыры күрделі қайсар талант // Ермұқан Бекмаханов туралы естеліктер. Алматы, Азимур – 2005
5. Қозыбае М. Өркениет және ұлт. Алматы, Сөздік словарь. 2001
6. Қаражан Қ Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы, Алматы, Қазақ университеті. 2005
7. Мусин Ч. Қазақстан тарихы Алматы, Дәуір - 2005
8. Нүрпейсов К. История одного дела // История Казахстана: Белые пятна Алма-Ата, Казахстан – 1991
9. Омарбеков Т. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. Алматы, Өнер – 2003
10. Алдарбекулы К Жасын: Профессор Ермұқан Бекмаханов // Түркістан 2004 №4
11. Әбжанов Х. Бекмаханов және ұлт-өзаттық қозғалыстарды зерттеу әдіснамасы // Қазақ тарихы №3, 2006
12. Әбжаппарова Б. «Интеллигенция» ұғымы туралы көзқарас // Қазақ тарихы №6, 2006
13. Бекішева Ж. Е.Бекмаханов. Орта ғасырджағы қазақ қоғамы тарихының мәселелері // Қазақ тарихы №5, 2006
14. Даркенов Қ. Қазақ зиялылары және Е.Бекмаханов арасындағы рухани байланыс // Қазақ тарихы №6, 2006
15. Махат Д. «Бекмаханов ісі» // Қазақ тарихы №4, 2005
16. Мұсахажинова А. Қазақстан тарихнамасындағы Е.Бекмазановтың алтын орны// Өлкетану 2003 №2
17. Тәкенов Ә. Тарихшы Е.Бекмаханов // Қазақстан тарихы 2004 №11
1. Артықбаев Ж.О. «Қазқстан тарихы» Астана, Фолиант-2003
2. Дружинин Н. «Во имя научной истины» // «История Казахстана: Белые пятна» Алма-Ата, Казахстан – 1991
3. Қозыбаев М.Қ. «Тарих зердесі» ІІ том Алмиты , Ғылым-1998
4. Қозыбае М.Қ., Нүрпейсов К. Тағдыры күрделі қайсар талант // Ермұқан Бекмаханов туралы естеліктер. Алматы, Азимур – 2005
5. Қозыбае М. Өркениет және ұлт. Алматы, Сөздік словарь. 2001
6. Қаражан Қ Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы, Алматы, Қазақ университеті. 2005
7. Мусин Ч. Қазақстан тарихы Алматы, Дәуір - 2005
8. Нүрпейсов К. История одного дела // История Казахстана: Белые пятна Алма-Ата, Казахстан – 1991
9. Омарбеков Т. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері. Алматы, Өнер – 2003
10. Алдарбекулы К Жасын: Профессор Ермұқан Бекмаханов // Түркістан 2004 №4
11. Әбжанов Х. Бекмаханов және ұлт-өзаттық қозғалыстарды зерттеу әдіснамасы // Қазақ тарихы №3, 2006
12. Әбжаппарова Б. «Интеллигенция» ұғымы туралы көзқарас // Қазақ тарихы №6, 2006
13. Бекішева Ж. Е.Бекмаханов. Орта ғасырджағы қазақ қоғамы тарихының мәселелері // Қазақ тарихы №5, 2006
14. Даркенов Қ. Қазақ зиялылары және Е.Бекмаханов арасындағы рухани байланыс // Қазақ тарихы №6, 2006
15. Махат Д. «Бекмаханов ісі» // Қазақ тарихы №4, 2005
16. Мұсахажинова А. Қазақстан тарихнамасындағы Е.Бекмазановтың алтын орны// Өлкетану 2003 №2
17. Тәкенов Ә. Тарихшы Е.Бекмаханов // Қазақстан тарихы 2004 №11
Бекмаханов ісі ХХ ғасырдың 40-50 жылдардың ортасындағы
республикадағы шығармашылық интеллигенция
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1Интеллимгенция ұғымы туралы
қөзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ ТАРАУ ХХ ҒАСЫРДАҢ 40-50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық
интеллигенциясы ... ... ...11
ІІІ ТАРАУ БЕКМАХАНОВ ІСІ
3.1 Тағдыры күрделі қайсар
талант ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
.16
3.2 Ермұқан өмір жолының
басы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...17
3.3 Е.Бекмахановтың шығармасы. Қуғын-сүргіннің негізгі
себебі ... ... 18
3.4 Бекмахановқа қарсы қудалау
ісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.5 Е.Бекмаханов
ақталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзіктілігі:
Кеңес еліндегі ХХ ғасырдың 30-40 және 50 жылдың бас
кезінде Сталин тоталитарлық, әміршіл-әкімшіл жүйенің нығаюы
кезеңі болып табылады. 40 және 50 жж басында социализм
идеалогиясы өзінің шарықтау шыңына жетті. Кеңес және
қазақстан қоғамы дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары
демократияға қарсы, тоталитарлық Сталиндік социализмнің
үлгісіне үйлесіп жатты. Сол кезеңдегі күрделі жағдайдың қазақ
мәдениетіне тигізген әсері бұл курстық жұмыстың өзектілігі
мәселесі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тоталитарлық жүенің бүкіл кеңес елінде нығайюы, қазақ
қоғамы мен мәдени дамуында әсерін көрсету.
Қазақ зиялыларының күрделі тағдыры және Қазақстанда
ұйымдастырылған Бекмаханов ісі қазақ мәдениетіне, рухына
әкелген зардаптарын анықтау. Е.Бекмахановтың шығармасына қарсы
жүргізілген процесстің жүруін көрсету.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы тарих ғылымында да
жылдам, тарихи ақтаңдықтардың ашылуына жол ашты. Уақыт өте келе
мұрағат сөрелерінен шығарылып, айналымға түскен жаңа құжаттар
негізінде соны ой-пікірлер мен жаңа тарихи танымдық көзқарастар
туындады. 80- жылдардың соңы мен 90- жылдардың басында жабық
тақырыптардың қатарында сыналып келген Алаш қозғалысы, 20-30
жылдарындағы қазақ зиялыларының қызметі, Бекмаханов ісіне
қатысты маңызды құжаттар мен деректер, т.б. жариялана бастады.
Бұл тарих саласындағы сеңнің бұзылуы, оның тасқынға ұласуының
басы еді. Рухани әлеуметтік сұраныс өткенді білдіруге деген
құлшыныс пен талпыныс түрінде көрініп, баспасөзде жаңа
қолданысқа түскен деректерге сүйеніп жазылған еңбектер жарық
көрді. Ұзақ жылдар тұмшаланған ақиқат ашылып, шынайы тарихи
зердені біңртіндеп, баяу да болса қалыптастыру жүзеге асырыла
бастады. Тарихи шындықты шегіне жеткізе айту мен ұлтжандылық,
рухани тазалық, күрескерлдік мұрат әр жылдардағы тарихи
тұлғаларға тән қасиет еді.
Кеңес елінде 20 жылдардың ортасында әбден күшіне енген
қатты әміршіл-әкімшіл жүйе 30-40 және 50 жылдардың бас кезіде
өзінің шарықтау шағына жетті. Адамның бас бостандығын
тұншықтыру, оның құқын есепке алмау, адамдарды өндіріс
құралдарынан алыстату, мемлекетті басқару билігіне ықпал жасау
саясатын қалыптастыру сияқты теріс құбылыстар оған толық
дәрежеде тән еді. Елде И.Сталиннің жеке басына табыну бел алды.
Қандай да болсын табыстың бәрі оның басшылық жасай білуіне, ал
ірі кемшіліктер мен сол қылықтар халық жауларына тағылды
немесе үнсіз қалдырлы, мұның бәрі республиканың қоғамдық-саяси
дамуына әсер етіп, ауыр зардаптарға ұшыратты. Сөйтіп, саяси жүйе
өзінің іштей дамуға қабілетсіз екенін көрсетті.
Кеңес қоғамының дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары
демократияға қарсы, тоталитарлық сталиндік социализмнің үлгісіне
үлесіп жатты. Бірақ соғыстың барлық ауырпашылығы мен
тапшылықтарын өткізген халық соғыстың алдындағы жылдардай емес,
басқаша еді. Қоғам мен партиялық-мемлекеттік басшылықтың әкімшіл-
бұйрық беру тәсілінің арасындағы өсе түскен қарама-қайшылық
соғыстан бейбітшілікке көшу кезеңінің нақты көрінісі болды.
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1 Инеллигенция ұғымы туралы көзқарас
Интеллигенция жайлы талай зерттеу жұмыстары жүргізіліпғ,
түрлі концепциялар қалыптасты. Бірақ осы уақытқа дейін
интеллигенцияға байланыстыжарық көрген тарихи, философиялық,
әлеуметтану еңбектерінде интеллигенциятүсінігіне нақты
көзқарас қалыптаспаған. Интеллигенция концепті латының
intelegentia терминінен шығып:
1. түсіну, ақыл, парасат, ұғынуға қабілеттілік, танымдық күш
2. ұғым идеяны ұсыну
3. түйсік, сезімдік таным
4. іскерлік, өнер деген мағына береді.
Ішкі мағынасы бойынша бұл сөз сананың, өзіндік сана
сезімінің жоғарғы сатысы деген де түсінік береді. Мұнан
шығатын қорытындыларға сәйкес интеллигент түсінігі латынның
intellegens сөзінен шыға отырып:
1. білгір, түсінікті, білімпаз
2. ақылды, парасатты
3. білгір, маман деген де түсінік қалыптасқан.
Интеллиенция ұғымын зерттеу көптеген ғылымдардың –
философия, әлеуметтану, тарих, мәдениеттанудың тоғысында
жүргізілуде. Бір жарым ғасырға жуық уақыт бойы ғалымдар
интеллигенцияға нақты, қайшылықты емес, мазмұнды анықтама
беруде. Кеңестік әдебиеттердеинтеллигенция таптық немесе
өнегелік мағынада түсіндіріледі. әлеуметтік-таптық көзқарас
бойынша, лениндік нұсқауды негізге алып, интеллигенция ешқандай
меншік қатынасына байланысы жоқ, қоғамның нгізгі таптарына
тарқап кеткен деген пікірге сүйенеді.
Интеллигенция табиғатына, біріншіден, әлеуметтік түрде
интеллигенттілік тән. Білім мен сенім жиынтығы синтездік
сипатымен ядро тұрғысында дүниетаным дәуіріне өтеді.
Инеллигенцияның күшімен қоғамдық сана мен қоғамдық тұрмыста
дәуірлерарасындағы өзара байланыс ұғымы ұлттық сана-сезімінің
үздіксіздігі сипаиымен түсіндіріледі. Бұл қоғамдық дамудың әр
сатысында ұлттық сана-сезім мекн идея жаңа сипат алып даму
үстінде болады деген ұғым мен сенім.
Екіншіден, интеллигенция тарихи ресейлік құбылыс ретінде
қарастырылады. Ол ХҮІІ ғасырдың соңында дихотомия шеңберінде
интеллигенция – тап емес, интеллигенция - халық ретінде
қалыптасты. Соңғы ұғым 1918 жылдан кейін пайда болды. Осыдан
интелигенция таптан тыс тарихи құбылысм, яғни шын мәнінде
халықтың ьөлігі және келешекте өзіне тән орыны бар, адамзаттың
өзімен шамалас, оның құрамында болуға тиісті тарихи құбылыс
деген ой туындайды.
Интеллигенция әлеуметтік табиғатын талдай келе, нақты
тарихи кезеңде ғылыми-тарихи дүниетанымды, көзқарасты жасаушы,
жақтаушы және тапатушы ретіндегі орнын анықтағанымызбен,
дүниетаным барлық әлеуметтік жікке тән болғанымен, оны жүзеге
асыруға олардың көпшілігі толық көлемде қалывптаспайды. Тек
қана интеллигенция нақты тарихи мүдде мен құндылықтар
негізінде тарихи-мәдени жағдайға сай күнделікті, үйреншікті
көзқарас пен дүниетанымды жасайды, тудырады.
Кешегі совет дәуірінде интеллигенция жұмысшы мен шаруалар
арасынан шыққан топ прослой, ұлттық қанаты емес, қанатшығы,
табы емес, екі таптың арасындағы сынасы, жарыншағы деп саналып
келді. Арада да емес, жағада да емес, екі кеменің құйрығын
ұстаған болып шықты зиялылар.
Интеллигенция – интеллигенттіліктің сапалық қасиеттерімен
дәнекерленген әлеуметтік қауым. Интеллигенцияның функцианалдық
қызметтерінің бастысы – жоғары әлеуметтік-гуманистік басқару
құндылықтарын интеллигенттіліктің ерекше сапалық қасиеттері
ретінде Фұрпақтан ұрпаққа жеткізу үрдісі. А. Лосевтің пікірінше,
интелигент дегеніміз- бұл жалпыазаматтвық береке мен рахат
мүддесі жолында ақиқат пен жақсылыққа қазмет етуші адамдар
тобы. Интеллигенттілік философиялық мағынасы жағынан рух пен іс-
әрекеттің еркіндігі эстетикасы ретінде анықтай отырып,
жалпыазаматтық игілік мақсатын жасаушы обьекті.
Сонымен, интеллигенция феноменін танудың басты методикалық
құралы дүниетанымдық әрекет болып саналады.
Қандай қоғамда болмасын, интелигенцияның көзқарасы оның
қоғамдағы жағдайына байланысты. Интеллигенция өзінің әлеуметтік
және материалдық жағдайына қанағаттанбай отырғандықтан,
қоғамда өзінің статусын көтеруге талпынады. өкімет
интеллигенцияның бұл талаптарын өз мақсаттары үшін тиімді
пайдаланғысы келеді. Мемлекет төменгі деңгейдегі
интеллигенцияға қатысты мемлекеттік жүйе ниеті түзу болатындай
жағдайда, олардың кіәсіби қызметтеріне араласпау саясатын
ұстайды. Екінші деңгейдегі интеллигенттер – гуманитарлар,
қоғамтанушылар, идеологтар - өздерінің кәсіби қыдметтеріне
мемлекеттің тікелей араласып отырғандығын сезінуде. Ал үшінші
деңгейдегі интеллигенция қоғамының идеологиялық, мәдени,
басқарушы элитасына кіреді, себебі билік қоғамдық санаға, ой-
пікірге ықпал ете алатын біліктілігі жоғары кеңесшілердің қажет
екендігін сезінеді.
Интеллигенция қазіргі заманда ғылыми техникалық, ғылыми
гуманитарлық әкімші басқарушылық, ағарту денсаулық сақтау,
заңгерік, т.б. болып табылады. әлеуметтік экономикалық
бөлінушілікке дұшар болған зиялылар бүгінгі әлемдік қоғамның
3,5% құрайды. Сөз жоқ, зиялылар құрамды, оныңқатарына қатарына
қоғамдық таптардың өкілдері үзбей қосылып, толықтырады. Сонымен
бірге бұл күні олардың ішінде династияға айналған, атадан балаға
дарыған кәсіби зиялылыр да аз емес.
Интеллигенцияның дүниетынымы қоғамның айнасы сиықты, әр
таптың көзарасы оған әсер етпей қоймады. әсіресе, ол билік
жүйесіндегі зиялылырдың іс әрекетінен байқалады, олар үстемтап
мүддесін қорғайды, соның жыршысы, қор,аны болып бой кқрсетеді.
Қазақстанда біртұтас өркениетті емес, мәдени еуразиялық
кеңестік қалыптасудаі әрі арасында дағдарыс толқыны байқалды.
Осы дағдарыс кейде дәстүрлі қоғамдық құрыламға ықпал етіп,
интеллигенцияныбірде консервативтік, бірде революциялық күштерге
қарай тартқысы келеді. Оның негізінде интеллигенцияның қоғамның
дамуы жолындағы алаушылығы тұр.
Қазір интеллигенция тарихын зерттеу оның қоғамдағы
атқаратын рөліне тікелей байланысты.
І І ТАРАУ
ХХ ҒАСЫРДАҢ 40-50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ мәдениеті
Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақсқстанда пісіп-жетіліп келе
жатқан қоғамдағы жаңа өзгерістер әміршіл-әкімшіл жүйенің
қудалауымен тұншықтырылып тасталды.
Халық шаруашылығын қалпына келтіру жолдарында
республика жазушылары шығармашылығының басым көпшілігі Ұлы
Отан соғысы тақырыбына арналған Ғ.Мүсіреповтың Қазақ
солдаты, Ә.Нүрпейсовтың Курляндия, сияқты соғыс тақырыбына
жазылған еңбектерінде қазақстандық жауынгерлердің жоғарғы
адамгершілік қасиеті, жеңіс жолындағы күресте көрсеткен ерлігі
баяндалды. Еңбек тақырыбына жазылған С.Мұқановтың Сырдария,
Ғ.Мұстафиннің Миллионер, Г.Слановтың Кең өріс сияқты
туындыларда жұмысшы және колхозшы шаруалардың өмірі көрсетілді.
Осы жылдарда М.Әуезавтың Абай жолы, С.Мұқановтың Шоқан
Уалиханов сияқты көптеген тарихи шығармалар жарық көрді. Абай
қойылымы үшін Қазақ академясының драма театрының ұжымы КСРО
мемлекеттік сыйлығын алды.
Музыка мәдениеті өрлеу жолына шықты М.Төлебаевтың Біржан
Сара, А.Жұбанов пен Л.Хамидидің Абай, Е.Брусиловскийдің
Дудар-ай, Қ.Қожалияровтығң ұйғыр тіліндегі Назугум
опералары сол жылдарда дүниеге келді. Біржан Сара операсына
КСРО мемлекеттік сыйлығы берілді.
40-шы және 50жылдардың басында социализм идеалогиясы
өзінің шарықтау шағына жетті. Міне осындай күрделі жағдайда
қоғамдық ғылымдар партиякомитеттерінің қатаң бақылауымен дамыды.
Ленинград пен Мәскеуде Ленинградтық іс, Дәрігерлердің ісі
қолдан жасалып жатқан кезде, Қазақстанда Бекмахановтың ісі
ұйымдастырылды.0-шы және 50-ші жылдардың басында Бекмахановтың
ісі жалғыз болмады. Республиканың көрнекті қоғамтану ғалымдары
А.Жұбаенов, Х.Жұманов, Б.Сүлейменов, Е.Смайлов, талантты жазушы
Ю. Домбровскийосы сияқты нақақтан таңылған саяси алыптар мен
жазушылар Ә.Әбішев, К.АманжоловС.Бегалин және басқа белгілі
ғалымдар мен жазушылар саяси жіне буржуазиялық-ұлтшылық
қателіктер жіберді деп дәлелсіз айыпталды
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық интеллигенциясы
Сталиннің соғыстан кейінгі кезеңдегі негізгі соқысының
интеллигенцияға қарсы бағытталғаны белгілі. Қоғамдағы
қалыптасқан қатал тәртіпті, сталиндік жүйені жаңарту немесе
өзгерту әрекеттері зиялылар ортасында ірге тебуі мүмкіндігін сол
жылдардағы Кеңес өкіметі басшылары жақсы түсінеді. өмірдегі
келеңсіз құбылыстарға терең ой жүгіртіп, оны шынайы таразылай
алатын, кез-келген оқиғаға сын көзбен қарайтын да осы
интеллигенция еді. Осыны ескерген Сталиндік басшылық, біздің
ойымызша, өзінің алдына екі түрлі мақсат қойды. Оның алғашқысы –
идеологиялық қысмға төтеп бере алмай, ықпалға оңай берілетін
ғалымдардың, жазушылардың, публицистердің және халықтың қалың
тобын рухани және саяси тұрғыдан өңдеуді кішейте түсе де,
екіншіден басқаша ойлайтындарға қарсы ашықтан-ашық жазалау және
қуғын-сүргін науқаны ұйымдастырды.
Батыспен байланысы бар космополтиттерді іздеу
Қазақстанда да қанат жайды. Өз кезегінде республика партия
ұйымының басшысы Ж.Шаяхметов аталмыш мәселеге ерекше назар
аударды. Соңғы жылдарда, - деді ол өзінің Орталық Комтеттің
ҮІІ пленумында 1951 жылы 17 қазанда жасаған баяндамасында, -
қазіргі тақырыпта жазылған бірқатар пьесалардың авторлары
совет адамдарын дөрекі, мәдениеті төмен, моральдық бейнесі
төмен адамдар етіп суреттейді. Мұның өзі советтік тұрмысты
өрескел бұрмағандық болып табылады. Осыдан соң қазіргі
тақырыпқа пьеса жазбайтындар сынға алына бюастады. Олардың
қатарына М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов қойылды. Қыз Жібек,
Ер Тарғын, Қобыланды, Қозы Көрпеш – Баян сұлу, Ақан сері
- Ақтоқты пьесаларынан идеялық кемшілік іздеп түбірінен қайта
өңдеу қажеттігі айтыла бастады.
Ал, енді қазақ музыкасы туралы мәселеге укелсек,
Ж.Шаяхметов Қазақстан партиясының Ү съезінде композитор
А.Жұбановты жазықсыз айыпталды. Оның халықтық дәстүрден
бастау алған кемел шығармаларын республиека басшысы түкке
тұрмайтын, бүржуазияшыл-ұлтшыл бағытта жазылған туындылар
қатарына жатқызды. Ахмет Жұбановқа қарсы науқан осы съезден
бұрын-ақ басталған еді. Бұған дейін она Алматының Сталин
аудандық партия комитеті партиядан шығады, консерватория
директорлығынан, Композиторлар Одағына мүшеліктен босатты. Оның
еңбектері – қазақ композиторларының өмірлері мен
творчестволары, Қазақ халқының музыка мәдениеті, Орталық
Қазақстанның музыка өнері феодаолдық-байшылдық дәстүрлерді
дәріптейтін шығармалар қатарына жатқызылады.
1946 жылы 26 тамызда БК(б)П Орталық Комитеті
Драмалық театрлар репертуары және оны жақсарту шаралары
туралы қаулы қабылданды. Онда кейбір орын алған қателіктер
атап көрсетіліп, қазақстандық Ә.Тәжібаевтың Біз қазақпыз деген
шығармасы саяси тұрғыдан қате пьеса ретінде сынға алынды.
Авторға өткенді көксеуші, қазақ халқының тарихын бұрмалаушы,
қандар мен феодалдар өмірін марапаттаушы деген жала жабылды.
Буржуазиялық ұлтшылдыққа айыптау науқаны, әсіресе,
Қазақстан Компартиясы орталық Комитетінің 1947 жылғы Қазақ ССР
Ғылым академиясының тіл және әдебиет институтының жұмысындағы
саяси өрескел қателіктер туралы қаулысынан соң кең өрістелді.
Онда Базар, Мұрат, Шортанбай, Шәңгерей, Ә.Қарашев, С.Торайғыров
тәрізді Қазан төңкерісінен бұрынға қазақ әдебиетінің
өкілдерініңң мұралары буржуазиялықө-ұлтшылдық, феодалдық-
реакциялық сарындағы шығармалар ретінде сипатталды. Сонымен
қатар, халық аукыз әдебиетінің кейбір нұсқаларын зерттеуші
кейбір ғалымдар да қуғындала бастады. Енді космополитизм мен
буржуазиялық-ұлтшылдық бір медальдың екі беті ретінде сынға
алынатын болды.
Осы ахуалды Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің
1948 жылы тамызда қабылданған Қазақ совет әдебиетінің
жағдайы және оның әрі дамыту туралы шешімі ауырлата түсті.
Алғаш Алматыдағы болған идеология қызметкерлерінің қалалық
жиналысы, онан соң Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ІҮ
съезі Қазақстан шекералық республика болғандықтан, қырғалықты
күшейте түсуге, буржуазиялық-ұлтшыл, шовенистік жау элементерді
дер кезінде әшкерлеуге, байлардан және феодалдардан қалған
қалдықтарға қарсы күресуге шақырды.
Қазақстан Компартиясының осысъезінен кейін 1949 жылғы 17
наурызда Б.Кенжебаевты, Т.Нұртазинді, Ә.Қоңырбаевты,
Ы.Ысмайловты айыптаған Қазақстан Жазушылар Одағының партия
жиналысы болды. Онда С.Омаров, Ж.Саин, С.Мұқанов жоғарыда
аталған кісілерді ұлтшылдар ретінде айыптауда белсенділік
көрсетті. Сондай-ақ айыптаушылар қатарында Т.Ахтанов, Б.Әбілев,
М.Ақынжанов, С.Адамбеков, Т.Жароков және басқалар да болды. Бұл
кісілер де ол кезде, әрине, өздеріне берілген партиялық
тапсырманы орындаған еді.
Осылайша өзара сынды өрістететұрса да, Жазушылар Одағының
төрағасы С.Мұқанов жоғары жаққа бәрібір жақпады. Оны
Ж.Шаяхметовтың республика партия ұйымы Орталық Комитетінің ҮІІІ
сөзінен байқауға болады.Мұнда ол былай дейді: ...Жазушылар
Одағының президиумы, оның председателі Мұқанов жодас өз
жұмысының тиісті нәтижесінде бола алмады. Мұқанов жолдас
жазушылар ортасында большевиктік сын мен өзара сынды басқармай
отыр. Жазушылар Одағында принципті творчестволық сын мен өзара
сынның орнына тамыр –таныстық қатынастар, қателіктер мен
кемшіліктерді бүркеу орнаған
Жазушылардың біраз шығармаларының халықтық
достығын теріс баяндап , өрескел қателіктерге жол
берілетіндігі де атап көрсетілумен болды. Мысалы,
Қ.Әбдіқадыровтың мақта өсіруші, аақты звеношы Рұсқүл
Мпақатаеваға арналған Келес қызы деген повесінің қазақтар мен
өзбектердің достық қатынасын өрескел бұрмалап көрсетілгендігі,
С. Мұқановтың Сырдария романының социалистік реализмнің
ауытқығандығы, Қ. Амаанжоловтың Дауыл деген өлеңдер
жинағының қайдағы бір ежелден келе жатқан, жападан-жалғыз
Қазақстандағы жырлауы, Ә. Тәжібаевты Жас қазақ деген
өлеңндегі елеулі ұлтшылдық қателер, Қ.Бекқожиннің Мәриям
Жагорқызы поэмасындағы тарихи шындықты өрескел бұрмалайтын
қателер, С.Бегалиннің Көксегеннің көргендері әңгімесіндегі
колхозды елеусіз, артта қалған етіп суреттеуі, Ә,Әбдішевтің
Сахар әулиеті романының басшы пария кадрлары бейнесін
бұрмалап көрсетуі өткір сынға алынды.
Кейбір әдебиетшілер қазақ халқына жат батырлар
Алтын Орда хандары және Ноғайлы кезеңіндегі адамдар болып
табылатын дастандарды дәріптеушілер ретінде айыпталды. Бұған
мұрындық болған жоғарыдағы Тіл және әдебиет институты туралы
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің қаулысы ғана емес,
1944 жылы БК(б) П Орталық Комитеті қабылдаған Татар облыстық
партия комитетінің жұмысы туралы қаулы да еді. Осы соңғы
құжат Едіге туралы дастанды феодалдық-хандық Алтын Орданы
дәріптеуші шығарма ретінде қаралдыү сондай-ақ, ноғайлы жырларына
жататын Ер Сайын, Қарасай-Қази, Орақ- Мамсай, Қазтуған
батыр тәрізді халықтық эпос үлгілері де осылайша өткір сынға
алынды. Ер Сайын соғысты, тонауды дәріптеуші, халыққа жат,
реакциялық шығарма ретінде сипатталса, Шора батыр ждыры
қанқұмакрлықты, жыртқыштық пен қатыгездікті, ал Қобыланды
батыр басқа халыққа жаулықты, панисламизм идеясын
насихаттаушы шығармалар ретңнде айыпталды.
Кезінде 1940 жылы Л. Соболевтің реакциясымен дала
әндері деген еді. Ал оған М.Әуезов Қазақ эпосы және
революцияға дейінгі фолбклор деп аталатын беташар мақала жазған
болатын. Бұл мақала да енді жөнсіз айыпталды.
1948 жылы Қазақ ССР Ғылым Академиясының Тіл және әдебиет
институты Қазақ әдебиеті тарихының 1-ші томын жарыққа шығарды.
Оның бір бөлімін жазған Қ.Жұмалиевтің: Қобыланды батыр
париотизмге, халықты сүюге шақыратын шығарма-деп пікір айтуды
оны буржуазияшыл-ұлтшылдар қатарына қосты да жіберді. Ал,
Ә.Марғұлан болса өзінің докторлық диссертациясында моңғол
басқыншылығы кезіндегі эпикалық поэмалардың реакциялық мәнін
дәріптеуші ретінде айыптвады.
1943 жылы маусым айында қазақ ССР тарихы жарық көрді.
Оны дайындауға соғыс жағдайында Алматыдағы ресейлік ғалымдар
және М.Әуезов, С.Мұқанов, Ә.Марғұлан, Ә.Мұстафин, Б.Кенжебаев,
Е.Ысмайлов, Е.Бекмаханов тәрізді зиялылары қатысты.
ІІІ ТАРАУ
БЕКМАХАНОВ ІСІ
3.1 Тағдыры күрделі қайсар талант
Табиғи зерттеушілік таланты совет өкіметінің арқасында
жарқырай ашылып, республика жұртшылығына ғана емес, одақтың
үлкен ғылыми орталықтарына да кеңінен танылып болғапн
Н.Бекмаханов атына мол мұра қалдырған тұлғалы ғалым, туған
халқының сан ғасырлық тарихының күрделімәселелерін зерттеу
барысында асыра сілтеушілік пен тартушылық алдынан тосқан
қиыншылықтарды асқан табандылықпен жеңе білген ардақты азамат.
Жарты ғасырдан сәл астам ғана өмір сүрді ол. Ал осы
ғұмырының біраз жылдары халық жауы аптанып, азап пен қасірет
тартуғ, моральдық соққывға ұшырап, түрмелер мен лагерлердің тұз-
дәмін татуға кетті. Сол қуғын-сүргін көрген, жүдеушілікке
ұшыраған жылдары оның ғұмырын қысқартты, жоспарланған,
ойластырылған қаншама ғылыми еңбектерін аяқсыз қаплдыртты,
кемелене келген шағында дүниеден ерте өтуіне бірден-бір
себепші болды.
Қуғын-сүргінге, айтыс-тартысқа толы ғылымның өмір жолы
туралы қазақтардың белгілі тарихшылар М.Қозыбаев, К.Нүрпейсов,
И.Қозыбаев, Л.Гурьевич, Ә. Тәкенов қалам тартты.
Оларда, негізінен, Е.Бекмахановтың ғылыми еңбегін жөнсіз
қаралаудың қалай жүгізгені әңгіме болады. Бұл, әрине, бүгінгі
күнге сабақ боларлық тарихи тағылымы. Жкалпы алғанда, саяси
қайшылыққа толы, қиын-қыстау кезеңіне тарих шындағы үшін
күрескен Е.Бекмахановтың өмірінің өзі үлкен ерлік егендігі еш
күдік туғыза қоймаса керек. Атақты тарихшының ең басты
ерлігі, оның Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында атты
алғашқы докторлық монографиясы, әсіресе, онда қазақтың соңғы
ханы –Кенесары Қасымұлының ерен тұлғасын туған еліне шынайы
танытуы.
Осы орайда Кеңес Нүрпейсовтың мывнадай сөзі еріксіз еске
түседі: ...Алғашқы кәсіби тарихшы ғалымдардың бірі
Е.Бекмахановтың ғылыми мұрасы тақырыбының көп қырлылығымен,
мәселелерді кеңінен қамтуымен және шешуімен ерекшеленеді,
оларды зерттеу және бағалау – болашақтың міндеті [8; 35]
3.2 Ермұқан өмір жолының басы
Ерммұқан Бемаханов қазіргі Павлодар облысының Баянауыл
ауылында 1915жылы дүниеге келді. Ата анадан жастайынан ерте
айырылып ол 1932жылы Баянауылдағы орталау мектепті бітірген
соң Семейдегі жоғары оқу орнына түсуге даярлайтын бір жылдық
курсты тамамдады. 1933 жылы Воронеж педагогика институтының
тарихи факультіне түсіп, оны 1937 жылы аяқтады. Жоғары білімді
маманды РСФСР Халықағарту комиссариаты арнайы жолдамамен
Қазақстанға жіберіледі. 1937-1938 жылдары Е.Бекмаханов
Алматыдағы педагогикалық зерттеу институтында ғылыми қызметкер,
директордың орынбасары болды. 1940 жылдан 1941 жылдың ноябріне
дейін ВКП(б) Орталық комитеті жанында Жоғарғы партия мектебінде
оқыды. Ермұқанның бұдан кеиінгі еңбек жолы былайша түзіледі:
1941-1946 жылдар Қазақстан Компариясы Орталық Комитетінің
лекторы, 1946-1947 жылдар Қазақ ССР Ғылыми Академиясының тарих,
ахеология және энография институты директорының ғылыми жұмыстар
жөнінде орынбасары, 1947 жылдан өмірінің соңына дейін С.М.
Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетеінің Қазақ ССР
кафедрасының меңгерушісі.
Студент кезінде ғылыми жұмысқа бейімділігін танытқан
Е.Бекмаханов 30 жылдардың екінші жартысынан бастап республика
тарихына сан салалы мәселелері жүйелі түрде зерттеу ісімен
шұғылданды. Ұлы Отан соғысы басталғанда Москвадан Алматыға
келген көптеген ғалымдармен, аьап айтқанда, Анна Михайловна
Панкратова бастаған кқрнекті совет тарихшыларымен бірлесе жұмыс
істеп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
республикадағы шығармашылық интеллигенция
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1Интеллимгенция ұғымы туралы
қөзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ ТАРАУ ХХ ҒАСЫРДАҢ 40-50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ
мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық
интеллигенциясы ... ... ...11
ІІІ ТАРАУ БЕКМАХАНОВ ІСІ
3.1 Тағдыры күрделі қайсар
талант ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
.16
3.2 Ермұқан өмір жолының
басы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...17
3.3 Е.Бекмахановтың шығармасы. Қуғын-сүргіннің негізгі
себебі ... ... 18
3.4 Бекмахановқа қарсы қудалау
ісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3.5 Е.Бекмаханов
ақталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзіктілігі:
Кеңес еліндегі ХХ ғасырдың 30-40 және 50 жылдың бас
кезінде Сталин тоталитарлық, әміршіл-әкімшіл жүйенің нығаюы
кезеңі болып табылады. 40 және 50 жж басында социализм
идеалогиясы өзінің шарықтау шыңына жетті. Кеңес және
қазақстан қоғамы дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары
демократияға қарсы, тоталитарлық Сталиндік социализмнің
үлгісіне үйлесіп жатты. Сол кезеңдегі күрделі жағдайдың қазақ
мәдениетіне тигізген әсері бұл курстық жұмыстың өзектілігі
мәселесі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тоталитарлық жүенің бүкіл кеңес елінде нығайюы, қазақ
қоғамы мен мәдени дамуында әсерін көрсету.
Қазақ зиялыларының күрделі тағдыры және Қазақстанда
ұйымдастырылған Бекмаханов ісі қазақ мәдениетіне, рухына
әкелген зардаптарын анықтау. Е.Бекмахановтың шығармасына қарсы
жүргізілген процесстің жүруін көрсету.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы тарих ғылымында да
жылдам, тарихи ақтаңдықтардың ашылуына жол ашты. Уақыт өте келе
мұрағат сөрелерінен шығарылып, айналымға түскен жаңа құжаттар
негізінде соны ой-пікірлер мен жаңа тарихи танымдық көзқарастар
туындады. 80- жылдардың соңы мен 90- жылдардың басында жабық
тақырыптардың қатарында сыналып келген Алаш қозғалысы, 20-30
жылдарындағы қазақ зиялыларының қызметі, Бекмаханов ісіне
қатысты маңызды құжаттар мен деректер, т.б. жариялана бастады.
Бұл тарих саласындағы сеңнің бұзылуы, оның тасқынға ұласуының
басы еді. Рухани әлеуметтік сұраныс өткенді білдіруге деген
құлшыныс пен талпыныс түрінде көрініп, баспасөзде жаңа
қолданысқа түскен деректерге сүйеніп жазылған еңбектер жарық
көрді. Ұзақ жылдар тұмшаланған ақиқат ашылып, шынайы тарихи
зердені біңртіндеп, баяу да болса қалыптастыру жүзеге асырыла
бастады. Тарихи шындықты шегіне жеткізе айту мен ұлтжандылық,
рухани тазалық, күрескерлдік мұрат әр жылдардағы тарихи
тұлғаларға тән қасиет еді.
Кеңес елінде 20 жылдардың ортасында әбден күшіне енген
қатты әміршіл-әкімшіл жүйе 30-40 және 50 жылдардың бас кезіде
өзінің шарықтау шағына жетті. Адамның бас бостандығын
тұншықтыру, оның құқын есепке алмау, адамдарды өндіріс
құралдарынан алыстату, мемлекетті басқару билігіне ықпал жасау
саясатын қалыптастыру сияқты теріс құбылыстар оған толық
дәрежеде тән еді. Елде И.Сталиннің жеке басына табыну бел алды.
Қандай да болсын табыстың бәрі оның басшылық жасай білуіне, ал
ірі кемшіліктер мен сол қылықтар халық жауларына тағылды
немесе үнсіз қалдырлы, мұның бәрі республиканың қоғамдық-саяси
дамуына әсер етіп, ауыр зардаптарға ұшыратты. Сөйтіп, саяси жүйе
өзінің іштей дамуға қабілетсіз екенін көрсетті.
Кеңес қоғамының дамуының соғыстан кейінгі жоспарлары
демократияға қарсы, тоталитарлық сталиндік социализмнің үлгісіне
үлесіп жатты. Бірақ соғыстың барлық ауырпашылығы мен
тапшылықтарын өткізген халық соғыстың алдындағы жылдардай емес,
басқаша еді. Қоғам мен партиялық-мемлекеттік басшылықтың әкімшіл-
бұйрық беру тәсілінің арасындағы өсе түскен қарама-қайшылық
соғыстан бейбітшілікке көшу кезеңінің нақты көрінісі болды.
І ТАРАУ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ
1.1 Инеллигенция ұғымы туралы көзқарас
Интеллигенция жайлы талай зерттеу жұмыстары жүргізіліпғ,
түрлі концепциялар қалыптасты. Бірақ осы уақытқа дейін
интеллигенцияға байланыстыжарық көрген тарихи, философиялық,
әлеуметтану еңбектерінде интеллигенциятүсінігіне нақты
көзқарас қалыптаспаған. Интеллигенция концепті латының
intelegentia терминінен шығып:
1. түсіну, ақыл, парасат, ұғынуға қабілеттілік, танымдық күш
2. ұғым идеяны ұсыну
3. түйсік, сезімдік таным
4. іскерлік, өнер деген мағына береді.
Ішкі мағынасы бойынша бұл сөз сананың, өзіндік сана
сезімінің жоғарғы сатысы деген де түсінік береді. Мұнан
шығатын қорытындыларға сәйкес интеллигент түсінігі латынның
intellegens сөзінен шыға отырып:
1. білгір, түсінікті, білімпаз
2. ақылды, парасатты
3. білгір, маман деген де түсінік қалыптасқан.
Интеллиенция ұғымын зерттеу көптеген ғылымдардың –
философия, әлеуметтану, тарих, мәдениеттанудың тоғысында
жүргізілуде. Бір жарым ғасырға жуық уақыт бойы ғалымдар
интеллигенцияға нақты, қайшылықты емес, мазмұнды анықтама
беруде. Кеңестік әдебиеттердеинтеллигенция таптық немесе
өнегелік мағынада түсіндіріледі. әлеуметтік-таптық көзқарас
бойынша, лениндік нұсқауды негізге алып, интеллигенция ешқандай
меншік қатынасына байланысы жоқ, қоғамның нгізгі таптарына
тарқап кеткен деген пікірге сүйенеді.
Интеллигенция табиғатына, біріншіден, әлеуметтік түрде
интеллигенттілік тән. Білім мен сенім жиынтығы синтездік
сипатымен ядро тұрғысында дүниетаным дәуіріне өтеді.
Инеллигенцияның күшімен қоғамдық сана мен қоғамдық тұрмыста
дәуірлерарасындағы өзара байланыс ұғымы ұлттық сана-сезімінің
үздіксіздігі сипаиымен түсіндіріледі. Бұл қоғамдық дамудың әр
сатысында ұлттық сана-сезім мекн идея жаңа сипат алып даму
үстінде болады деген ұғым мен сенім.
Екіншіден, интеллигенция тарихи ресейлік құбылыс ретінде
қарастырылады. Ол ХҮІІ ғасырдың соңында дихотомия шеңберінде
интеллигенция – тап емес, интеллигенция - халық ретінде
қалыптасты. Соңғы ұғым 1918 жылдан кейін пайда болды. Осыдан
интелигенция таптан тыс тарихи құбылысм, яғни шын мәнінде
халықтың ьөлігі және келешекте өзіне тән орыны бар, адамзаттың
өзімен шамалас, оның құрамында болуға тиісті тарихи құбылыс
деген ой туындайды.
Интеллигенция әлеуметтік табиғатын талдай келе, нақты
тарихи кезеңде ғылыми-тарихи дүниетанымды, көзқарасты жасаушы,
жақтаушы және тапатушы ретіндегі орнын анықтағанымызбен,
дүниетаным барлық әлеуметтік жікке тән болғанымен, оны жүзеге
асыруға олардың көпшілігі толық көлемде қалывптаспайды. Тек
қана интеллигенция нақты тарихи мүдде мен құндылықтар
негізінде тарихи-мәдени жағдайға сай күнделікті, үйреншікті
көзқарас пен дүниетанымды жасайды, тудырады.
Кешегі совет дәуірінде интеллигенция жұмысшы мен шаруалар
арасынан шыққан топ прослой, ұлттық қанаты емес, қанатшығы,
табы емес, екі таптың арасындағы сынасы, жарыншағы деп саналып
келді. Арада да емес, жағада да емес, екі кеменің құйрығын
ұстаған болып шықты зиялылар.
Интеллигенция – интеллигенттіліктің сапалық қасиеттерімен
дәнекерленген әлеуметтік қауым. Интеллигенцияның функцианалдық
қызметтерінің бастысы – жоғары әлеуметтік-гуманистік басқару
құндылықтарын интеллигенттіліктің ерекше сапалық қасиеттері
ретінде Фұрпақтан ұрпаққа жеткізу үрдісі. А. Лосевтің пікірінше,
интелигент дегеніміз- бұл жалпыазаматтвық береке мен рахат
мүддесі жолында ақиқат пен жақсылыққа қазмет етуші адамдар
тобы. Интеллигенттілік философиялық мағынасы жағынан рух пен іс-
әрекеттің еркіндігі эстетикасы ретінде анықтай отырып,
жалпыазаматтық игілік мақсатын жасаушы обьекті.
Сонымен, интеллигенция феноменін танудың басты методикалық
құралы дүниетанымдық әрекет болып саналады.
Қандай қоғамда болмасын, интелигенцияның көзқарасы оның
қоғамдағы жағдайына байланысты. Интеллигенция өзінің әлеуметтік
және материалдық жағдайына қанағаттанбай отырғандықтан,
қоғамда өзінің статусын көтеруге талпынады. өкімет
интеллигенцияның бұл талаптарын өз мақсаттары үшін тиімді
пайдаланғысы келеді. Мемлекет төменгі деңгейдегі
интеллигенцияға қатысты мемлекеттік жүйе ниеті түзу болатындай
жағдайда, олардың кіәсіби қызметтеріне араласпау саясатын
ұстайды. Екінші деңгейдегі интеллигенттер – гуманитарлар,
қоғамтанушылар, идеологтар - өздерінің кәсіби қыдметтеріне
мемлекеттің тікелей араласып отырғандығын сезінуде. Ал үшінші
деңгейдегі интеллигенция қоғамының идеологиялық, мәдени,
басқарушы элитасына кіреді, себебі билік қоғамдық санаға, ой-
пікірге ықпал ете алатын біліктілігі жоғары кеңесшілердің қажет
екендігін сезінеді.
Интеллигенция қазіргі заманда ғылыми техникалық, ғылыми
гуманитарлық әкімші басқарушылық, ағарту денсаулық сақтау,
заңгерік, т.б. болып табылады. әлеуметтік экономикалық
бөлінушілікке дұшар болған зиялылар бүгінгі әлемдік қоғамның
3,5% құрайды. Сөз жоқ, зиялылар құрамды, оныңқатарына қатарына
қоғамдық таптардың өкілдері үзбей қосылып, толықтырады. Сонымен
бірге бұл күні олардың ішінде династияға айналған, атадан балаға
дарыған кәсіби зиялылыр да аз емес.
Интеллигенцияның дүниетынымы қоғамның айнасы сиықты, әр
таптың көзарасы оған әсер етпей қоймады. әсіресе, ол билік
жүйесіндегі зиялылырдың іс әрекетінен байқалады, олар үстемтап
мүддесін қорғайды, соның жыршысы, қор,аны болып бой кқрсетеді.
Қазақстанда біртұтас өркениетті емес, мәдени еуразиялық
кеңестік қалыптасудаі әрі арасында дағдарыс толқыны байқалды.
Осы дағдарыс кейде дәстүрлі қоғамдық құрыламға ықпал етіп,
интеллигенцияныбірде консервативтік, бірде революциялық күштерге
қарай тартқысы келеді. Оның негізінде интеллигенцияның қоғамның
дамуы жолындағы алаушылығы тұр.
Қазір интеллигенция тарихын зерттеу оның қоғамдағы
атқаратын рөліне тікелей байланысты.
І І ТАРАУ
ХХ ҒАСЫРДАҢ 40-50 ЖЫЛДАРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ
2.1 Соғыстан кейінгі кезеңдегі қазақ мәдениеті
Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақсқстанда пісіп-жетіліп келе
жатқан қоғамдағы жаңа өзгерістер әміршіл-әкімшіл жүйенің
қудалауымен тұншықтырылып тасталды.
Халық шаруашылығын қалпына келтіру жолдарында
республика жазушылары шығармашылығының басым көпшілігі Ұлы
Отан соғысы тақырыбына арналған Ғ.Мүсіреповтың Қазақ
солдаты, Ә.Нүрпейсовтың Курляндия, сияқты соғыс тақырыбына
жазылған еңбектерінде қазақстандық жауынгерлердің жоғарғы
адамгершілік қасиеті, жеңіс жолындағы күресте көрсеткен ерлігі
баяндалды. Еңбек тақырыбына жазылған С.Мұқановтың Сырдария,
Ғ.Мұстафиннің Миллионер, Г.Слановтың Кең өріс сияқты
туындыларда жұмысшы және колхозшы шаруалардың өмірі көрсетілді.
Осы жылдарда М.Әуезавтың Абай жолы, С.Мұқановтың Шоқан
Уалиханов сияқты көптеген тарихи шығармалар жарық көрді. Абай
қойылымы үшін Қазақ академясының драма театрының ұжымы КСРО
мемлекеттік сыйлығын алды.
Музыка мәдениеті өрлеу жолына шықты М.Төлебаевтың Біржан
Сара, А.Жұбанов пен Л.Хамидидің Абай, Е.Брусиловскийдің
Дудар-ай, Қ.Қожалияровтығң ұйғыр тіліндегі Назугум
опералары сол жылдарда дүниеге келді. Біржан Сара операсына
КСРО мемлекеттік сыйлығы берілді.
40-шы және 50жылдардың басында социализм идеалогиясы
өзінің шарықтау шағына жетті. Міне осындай күрделі жағдайда
қоғамдық ғылымдар партиякомитеттерінің қатаң бақылауымен дамыды.
Ленинград пен Мәскеуде Ленинградтық іс, Дәрігерлердің ісі
қолдан жасалып жатқан кезде, Қазақстанда Бекмахановтың ісі
ұйымдастырылды.0-шы және 50-ші жылдардың басында Бекмахановтың
ісі жалғыз болмады. Республиканың көрнекті қоғамтану ғалымдары
А.Жұбаенов, Х.Жұманов, Б.Сүлейменов, Е.Смайлов, талантты жазушы
Ю. Домбровскийосы сияқты нақақтан таңылған саяси алыптар мен
жазушылар Ә.Әбішев, К.АманжоловС.Бегалин және басқа белгілі
ғалымдар мен жазушылар саяси жіне буржуазиялық-ұлтшылық
қателіктер жіберді деп дәлелсіз айыпталды
2.2 ХХ ғ ортасындағы қазақ шығармашылық интеллигенциясы
Сталиннің соғыстан кейінгі кезеңдегі негізгі соқысының
интеллигенцияға қарсы бағытталғаны белгілі. Қоғамдағы
қалыптасқан қатал тәртіпті, сталиндік жүйені жаңарту немесе
өзгерту әрекеттері зиялылар ортасында ірге тебуі мүмкіндігін сол
жылдардағы Кеңес өкіметі басшылары жақсы түсінеді. өмірдегі
келеңсіз құбылыстарға терең ой жүгіртіп, оны шынайы таразылай
алатын, кез-келген оқиғаға сын көзбен қарайтын да осы
интеллигенция еді. Осыны ескерген Сталиндік басшылық, біздің
ойымызша, өзінің алдына екі түрлі мақсат қойды. Оның алғашқысы –
идеологиялық қысмға төтеп бере алмай, ықпалға оңай берілетін
ғалымдардың, жазушылардың, публицистердің және халықтың қалың
тобын рухани және саяси тұрғыдан өңдеуді кішейте түсе де,
екіншіден басқаша ойлайтындарға қарсы ашықтан-ашық жазалау және
қуғын-сүргін науқаны ұйымдастырды.
Батыспен байланысы бар космополтиттерді іздеу
Қазақстанда да қанат жайды. Өз кезегінде республика партия
ұйымының басшысы Ж.Шаяхметов аталмыш мәселеге ерекше назар
аударды. Соңғы жылдарда, - деді ол өзінің Орталық Комтеттің
ҮІІ пленумында 1951 жылы 17 қазанда жасаған баяндамасында, -
қазіргі тақырыпта жазылған бірқатар пьесалардың авторлары
совет адамдарын дөрекі, мәдениеті төмен, моральдық бейнесі
төмен адамдар етіп суреттейді. Мұның өзі советтік тұрмысты
өрескел бұрмағандық болып табылады. Осыдан соң қазіргі
тақырыпқа пьеса жазбайтындар сынға алына бюастады. Олардың
қатарына М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов қойылды. Қыз Жібек,
Ер Тарғын, Қобыланды, Қозы Көрпеш – Баян сұлу, Ақан сері
- Ақтоқты пьесаларынан идеялық кемшілік іздеп түбірінен қайта
өңдеу қажеттігі айтыла бастады.
Ал, енді қазақ музыкасы туралы мәселеге укелсек,
Ж.Шаяхметов Қазақстан партиясының Ү съезінде композитор
А.Жұбановты жазықсыз айыпталды. Оның халықтық дәстүрден
бастау алған кемел шығармаларын республиека басшысы түкке
тұрмайтын, бүржуазияшыл-ұлтшыл бағытта жазылған туындылар
қатарына жатқызды. Ахмет Жұбановқа қарсы науқан осы съезден
бұрын-ақ басталған еді. Бұған дейін она Алматының Сталин
аудандық партия комитеті партиядан шығады, консерватория
директорлығынан, Композиторлар Одағына мүшеліктен босатты. Оның
еңбектері – қазақ композиторларының өмірлері мен
творчестволары, Қазақ халқының музыка мәдениеті, Орталық
Қазақстанның музыка өнері феодаолдық-байшылдық дәстүрлерді
дәріптейтін шығармалар қатарына жатқызылады.
1946 жылы 26 тамызда БК(б)П Орталық Комитеті
Драмалық театрлар репертуары және оны жақсарту шаралары
туралы қаулы қабылданды. Онда кейбір орын алған қателіктер
атап көрсетіліп, қазақстандық Ә.Тәжібаевтың Біз қазақпыз деген
шығармасы саяси тұрғыдан қате пьеса ретінде сынға алынды.
Авторға өткенді көксеуші, қазақ халқының тарихын бұрмалаушы,
қандар мен феодалдар өмірін марапаттаушы деген жала жабылды.
Буржуазиялық ұлтшылдыққа айыптау науқаны, әсіресе,
Қазақстан Компартиясы орталық Комитетінің 1947 жылғы Қазақ ССР
Ғылым академиясының тіл және әдебиет институтының жұмысындағы
саяси өрескел қателіктер туралы қаулысынан соң кең өрістелді.
Онда Базар, Мұрат, Шортанбай, Шәңгерей, Ә.Қарашев, С.Торайғыров
тәрізді Қазан төңкерісінен бұрынға қазақ әдебиетінің
өкілдерініңң мұралары буржуазиялықө-ұлтшылдық, феодалдық-
реакциялық сарындағы шығармалар ретінде сипатталды. Сонымен
қатар, халық аукыз әдебиетінің кейбір нұсқаларын зерттеуші
кейбір ғалымдар да қуғындала бастады. Енді космополитизм мен
буржуазиялық-ұлтшылдық бір медальдың екі беті ретінде сынға
алынатын болды.
Осы ахуалды Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің
1948 жылы тамызда қабылданған Қазақ совет әдебиетінің
жағдайы және оның әрі дамыту туралы шешімі ауырлата түсті.
Алғаш Алматыдағы болған идеология қызметкерлерінің қалалық
жиналысы, онан соң Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің ІҮ
съезі Қазақстан шекералық республика болғандықтан, қырғалықты
күшейте түсуге, буржуазиялық-ұлтшыл, шовенистік жау элементерді
дер кезінде әшкерлеуге, байлардан және феодалдардан қалған
қалдықтарға қарсы күресуге шақырды.
Қазақстан Компартиясының осысъезінен кейін 1949 жылғы 17
наурызда Б.Кенжебаевты, Т.Нұртазинді, Ә.Қоңырбаевты,
Ы.Ысмайловты айыптаған Қазақстан Жазушылар Одағының партия
жиналысы болды. Онда С.Омаров, Ж.Саин, С.Мұқанов жоғарыда
аталған кісілерді ұлтшылдар ретінде айыптауда белсенділік
көрсетті. Сондай-ақ айыптаушылар қатарында Т.Ахтанов, Б.Әбілев,
М.Ақынжанов, С.Адамбеков, Т.Жароков және басқалар да болды. Бұл
кісілер де ол кезде, әрине, өздеріне берілген партиялық
тапсырманы орындаған еді.
Осылайша өзара сынды өрістететұрса да, Жазушылар Одағының
төрағасы С.Мұқанов жоғары жаққа бәрібір жақпады. Оны
Ж.Шаяхметовтың республика партия ұйымы Орталық Комитетінің ҮІІІ
сөзінен байқауға болады.Мұнда ол былай дейді: ...Жазушылар
Одағының президиумы, оның председателі Мұқанов жодас өз
жұмысының тиісті нәтижесінде бола алмады. Мұқанов жолдас
жазушылар ортасында большевиктік сын мен өзара сынды басқармай
отыр. Жазушылар Одағында принципті творчестволық сын мен өзара
сынның орнына тамыр –таныстық қатынастар, қателіктер мен
кемшіліктерді бүркеу орнаған
Жазушылардың біраз шығармаларының халықтық
достығын теріс баяндап , өрескел қателіктерге жол
берілетіндігі де атап көрсетілумен болды. Мысалы,
Қ.Әбдіқадыровтың мақта өсіруші, аақты звеношы Рұсқүл
Мпақатаеваға арналған Келес қызы деген повесінің қазақтар мен
өзбектердің достық қатынасын өрескел бұрмалап көрсетілгендігі,
С. Мұқановтың Сырдария романының социалистік реализмнің
ауытқығандығы, Қ. Амаанжоловтың Дауыл деген өлеңдер
жинағының қайдағы бір ежелден келе жатқан, жападан-жалғыз
Қазақстандағы жырлауы, Ә. Тәжібаевты Жас қазақ деген
өлеңндегі елеулі ұлтшылдық қателер, Қ.Бекқожиннің Мәриям
Жагорқызы поэмасындағы тарихи шындықты өрескел бұрмалайтын
қателер, С.Бегалиннің Көксегеннің көргендері әңгімесіндегі
колхозды елеусіз, артта қалған етіп суреттеуі, Ә,Әбдішевтің
Сахар әулиеті романының басшы пария кадрлары бейнесін
бұрмалап көрсетуі өткір сынға алынды.
Кейбір әдебиетшілер қазақ халқына жат батырлар
Алтын Орда хандары және Ноғайлы кезеңіндегі адамдар болып
табылатын дастандарды дәріптеушілер ретінде айыпталды. Бұған
мұрындық болған жоғарыдағы Тіл және әдебиет институты туралы
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің қаулысы ғана емес,
1944 жылы БК(б) П Орталық Комитеті қабылдаған Татар облыстық
партия комитетінің жұмысы туралы қаулы да еді. Осы соңғы
құжат Едіге туралы дастанды феодалдық-хандық Алтын Орданы
дәріптеуші шығарма ретінде қаралдыү сондай-ақ, ноғайлы жырларына
жататын Ер Сайын, Қарасай-Қази, Орақ- Мамсай, Қазтуған
батыр тәрізді халықтық эпос үлгілері де осылайша өткір сынға
алынды. Ер Сайын соғысты, тонауды дәріптеуші, халыққа жат,
реакциялық шығарма ретінде сипатталса, Шора батыр ждыры
қанқұмакрлықты, жыртқыштық пен қатыгездікті, ал Қобыланды
батыр басқа халыққа жаулықты, панисламизм идеясын
насихаттаушы шығармалар ретңнде айыпталды.
Кезінде 1940 жылы Л. Соболевтің реакциясымен дала
әндері деген еді. Ал оған М.Әуезов Қазақ эпосы және
революцияға дейінгі фолбклор деп аталатын беташар мақала жазған
болатын. Бұл мақала да енді жөнсіз айыпталды.
1948 жылы Қазақ ССР Ғылым Академиясының Тіл және әдебиет
институты Қазақ әдебиеті тарихының 1-ші томын жарыққа шығарды.
Оның бір бөлімін жазған Қ.Жұмалиевтің: Қобыланды батыр
париотизмге, халықты сүюге шақыратын шығарма-деп пікір айтуды
оны буржуазияшыл-ұлтшылдар қатарына қосты да жіберді. Ал,
Ә.Марғұлан болса өзінің докторлық диссертациясында моңғол
басқыншылығы кезіндегі эпикалық поэмалардың реакциялық мәнін
дәріптеуші ретінде айыптвады.
1943 жылы маусым айында қазақ ССР тарихы жарық көрді.
Оны дайындауға соғыс жағдайында Алматыдағы ресейлік ғалымдар
және М.Әуезов, С.Мұқанов, Ә.Марғұлан, Ә.Мұстафин, Б.Кенжебаев,
Е.Ысмайлов, Е.Бекмаханов тәрізді зиялылары қатысты.
ІІІ ТАРАУ
БЕКМАХАНОВ ІСІ
3.1 Тағдыры күрделі қайсар талант
Табиғи зерттеушілік таланты совет өкіметінің арқасында
жарқырай ашылып, республика жұртшылығына ғана емес, одақтың
үлкен ғылыми орталықтарына да кеңінен танылып болғапн
Н.Бекмаханов атына мол мұра қалдырған тұлғалы ғалым, туған
халқының сан ғасырлық тарихының күрделімәселелерін зерттеу
барысында асыра сілтеушілік пен тартушылық алдынан тосқан
қиыншылықтарды асқан табандылықпен жеңе білген ардақты азамат.
Жарты ғасырдан сәл астам ғана өмір сүрді ол. Ал осы
ғұмырының біраз жылдары халық жауы аптанып, азап пен қасірет
тартуғ, моральдық соққывға ұшырап, түрмелер мен лагерлердің тұз-
дәмін татуға кетті. Сол қуғын-сүргін көрген, жүдеушілікке
ұшыраған жылдары оның ғұмырын қысқартты, жоспарланған,
ойластырылған қаншама ғылыми еңбектерін аяқсыз қаплдыртты,
кемелене келген шағында дүниеден ерте өтуіне бірден-бір
себепші болды.
Қуғын-сүргінге, айтыс-тартысқа толы ғылымның өмір жолы
туралы қазақтардың белгілі тарихшылар М.Қозыбаев, К.Нүрпейсов,
И.Қозыбаев, Л.Гурьевич, Ә. Тәкенов қалам тартты.
Оларда, негізінен, Е.Бекмахановтың ғылыми еңбегін жөнсіз
қаралаудың қалай жүгізгені әңгіме болады. Бұл, әрине, бүгінгі
күнге сабақ боларлық тарихи тағылымы. Жкалпы алғанда, саяси
қайшылыққа толы, қиын-қыстау кезеңіне тарих шындағы үшін
күрескен Е.Бекмахановтың өмірінің өзі үлкен ерлік егендігі еш
күдік туғыза қоймаса керек. Атақты тарихшының ең басты
ерлігі, оның Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында атты
алғашқы докторлық монографиясы, әсіресе, онда қазақтың соңғы
ханы –Кенесары Қасымұлының ерен тұлғасын туған еліне шынайы
танытуы.
Осы орайда Кеңес Нүрпейсовтың мывнадай сөзі еріксіз еске
түседі: ...Алғашқы кәсіби тарихшы ғалымдардың бірі
Е.Бекмахановтың ғылыми мұрасы тақырыбының көп қырлылығымен,
мәселелерді кеңінен қамтуымен және шешуімен ерекшеленеді,
оларды зерттеу және бағалау – болашақтың міндеті [8; 35]
3.2 Ермұқан өмір жолының басы
Ерммұқан Бемаханов қазіргі Павлодар облысының Баянауыл
ауылында 1915жылы дүниеге келді. Ата анадан жастайынан ерте
айырылып ол 1932жылы Баянауылдағы орталау мектепті бітірген
соң Семейдегі жоғары оқу орнына түсуге даярлайтын бір жылдық
курсты тамамдады. 1933 жылы Воронеж педагогика институтының
тарихи факультіне түсіп, оны 1937 жылы аяқтады. Жоғары білімді
маманды РСФСР Халықағарту комиссариаты арнайы жолдамамен
Қазақстанға жіберіледі. 1937-1938 жылдары Е.Бекмаханов
Алматыдағы педагогикалық зерттеу институтында ғылыми қызметкер,
директордың орынбасары болды. 1940 жылдан 1941 жылдың ноябріне
дейін ВКП(б) Орталық комитеті жанында Жоғарғы партия мектебінде
оқыды. Ермұқанның бұдан кеиінгі еңбек жолы былайша түзіледі:
1941-1946 жылдар Қазақстан Компариясы Орталық Комитетінің
лекторы, 1946-1947 жылдар Қазақ ССР Ғылыми Академиясының тарих,
ахеология және энография институты директорының ғылыми жұмыстар
жөнінде орынбасары, 1947 жылдан өмірінің соңына дейін С.М.
Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетеінің Қазақ ССР
кафедрасының меңгерушісі.
Студент кезінде ғылыми жұмысқа бейімділігін танытқан
Е.Бекмаханов 30 жылдардың екінші жартысынан бастап республика
тарихына сан салалы мәселелері жүйелі түрде зерттеу ісімен
шұғылданды. Ұлы Отан соғысы басталғанда Москвадан Алматыға
келген көптеген ғалымдармен, аьап айтқанда, Анна Михайловна
Панкратова бастаған кқрнекті совет тарихшыларымен бірлесе жұмыс
істеп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz