3 - сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамытуға модульдік оқытудың әсері
Кіріспе.
І.тарау. ХХІ ғасыр: Оқытудың инновациялық технологиялары
1.1. Мектептегі жаңа технология.заман талабы.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдалану мәні.
ІІ.тарау. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы
ретінде.
2.1. Модульдік оқытудың құрылымы .
2.2. Модульдік оқытудың тиімділігі.
ІІІ.тарау. Білім кілті . бастауыштан.
3.1. 3.сынып математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын
дамытудың маңызы.
3.2. 3.сыныптағы математика сабақтарындағы модульдік оқыту технологиясы бойынша жүргізілген зерттеу жұмысы.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А қосымшасы
Б қосымшасы
І.тарау. ХХІ ғасыр: Оқытудың инновациялық технологиялары
1.1. Мектептегі жаңа технология.заман талабы.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдалану мәні.
ІІ.тарау. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы
ретінде.
2.1. Модульдік оқытудың құрылымы .
2.2. Модульдік оқытудың тиімділігі.
ІІІ.тарау. Білім кілті . бастауыштан.
3.1. 3.сынып математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын
дамытудың маңызы.
3.2. 3.сыныптағы математика сабақтарындағы модульдік оқыту технологиясы бойынша жүргізілген зерттеу жұмысы.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А қосымшасы
Б қосымшасы
Кіріспе
Адамзат қоғамының дамуының басты құралы- білім мен ғылым. Адам өз ұрпағының болашағы үшін қандай жауапты болса, қоғамның болашақ алдындағы жауапкершілігі одан да жоғары болатыны баршаға аян.
Қазақстан тәуелсіздік алғалы Республикамыздың ұлттық білім беру жүйесінде бірқатар ауқымды, игілікті шаралар жүзеге асып келеді. Көпшілікке белгілі реформалардың алғашқы кезеңінде егеменді еліміздің білім жүйесінде заңдық негізі жасалып, алғашқы «Білім туралы заң» қабылданып, халыққа қызмет етуде. [1]
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында қазіргі заманғы білім беру мен кәсіптік даярлауға қатысты былай делінгне:
«ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғарғы технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін
кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Сол себепті барлық деңгейдегі кәсіптік білім беруді дамыту маңызды мәселелердің бірі.» [3]
Олай болса, орта мектептердің алдында жаңа міндеттердің айқындалары сөзсіз. Осындай білім беру жүйесіндегі әлемдік деңгейге жету үлкен талпыныстарды қажет етеді.
Әлемдік білім деңгейіне сай білім стандарттары айқындалып, оларды ұстаздар жұмыс барысында кеңінен қолданып келуімен қатар, әлемдік білім деңгейіне сай 12 жылдық білім жүйесіне кейбір бастауыш сыныптар көш басында өтіп те үлгерді.
Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің жұмысын жаңа сатыға көтеріп, оқу мен тәрбие сапасын арттыруды көздеп отыр.
Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде батауыш сыныптар математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылыми негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Жалпы білім беретін орта мектептің математика бағдарламасында: «Оқушылардың математикаға ынтасын дамыту мұғалімнің негізгі мақсаты болып табылады» деп көрсетілген.
Қазіргі күні ұстаздарды, ғалымдарды және жұртшылықты толғандырып отырған өзекті мәселелер көп.
Мәселен, оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының төмендеуі т.б. Осыған орай шәкірттеріміздің білімге қызығушылғын арттыру үшін, оларды саналы азамат етіп тәрбиелеу үшін, біз ұстаздар, жан-жақты өсіп жетілуіміз керек.
Оқушылардың қызығушылығын арттыру мәселесімен көптеген ғылым психологтары, ұстаздар шұғылданған, әлі де шұғылдануда.
Менің осы дипломдық жұмысым – кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрад.
Бірінші тарауда оқыту үрдісіндегі мектептерге бүгінгі күн талабына сай жаңа технологиялардың енуі қарастырылды.
Екінші тарауда модульдеу әдісі және оның құрылымы мен тиімділігін көрсеттім.
Үшінші тарауда 3-сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамыту маңыздылығы және осы технология бойынша жүргізілген тәжірибе жұмыстар қарастырылады.
Жас жеткіншектердің есептеу дағдыларын дамытуда модульдік технологияны қолдану арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеті бағдарламада анықталған математикалық білім мен білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту және қайталау, пысықтау немесе тексеру болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі: 3-сынып оқушыларына математика пәнінің өмірде қажеттілігі және оларды ойлау, есту, зейін қою ынталарын дамытуда модульдік оқытудың маңыздылығы жойылмайды.
Зерттеудің болжамы: егер 3-сыныпта математика сабағы модульдеу әдісі арқылы оқытылса, оқушылардың оқу үлгерімі жақсарады.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: математика сабағында 3-сынып оқушыларының есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Зерттеудің міндеттері:
оқушылардың білімін кеңейту жолында модульдік оқыту технологтясын
тиімді пайдалану.
модульдік оқыту әдісінің құрылымы мен тиімділігін қолдана отырып
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту.
оқушылардың белсенділіктерін арттыру, ойлау қабілетін дамыту және шығармашылыққа баулу.
Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқулығы, пән бойынша
дидактикалық және әдістемелік жинақтар.
Зерттеу нысанасы: Оқу үрдісінің жетістігі.
Зерттеу базасы: Айыртау ауданы, Саумалкөл қазақ орта мектебінің 3-сынып оқушылары.
Адамзат қоғамының дамуының басты құралы- білім мен ғылым. Адам өз ұрпағының болашағы үшін қандай жауапты болса, қоғамның болашақ алдындағы жауапкершілігі одан да жоғары болатыны баршаға аян.
Қазақстан тәуелсіздік алғалы Республикамыздың ұлттық білім беру жүйесінде бірқатар ауқымды, игілікті шаралар жүзеге асып келеді. Көпшілікке белгілі реформалардың алғашқы кезеңінде егеменді еліміздің білім жүйесінде заңдық негізі жасалып, алғашқы «Білім туралы заң» қабылданып, халыққа қызмет етуде. [1]
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында қазіргі заманғы білім беру мен кәсіптік даярлауға қатысты былай делінгне:
«ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғарғы технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін
кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Сол себепті барлық деңгейдегі кәсіптік білім беруді дамыту маңызды мәселелердің бірі.» [3]
Олай болса, орта мектептердің алдында жаңа міндеттердің айқындалары сөзсіз. Осындай білім беру жүйесіндегі әлемдік деңгейге жету үлкен талпыныстарды қажет етеді.
Әлемдік білім деңгейіне сай білім стандарттары айқындалып, оларды ұстаздар жұмыс барысында кеңінен қолданып келуімен қатар, әлемдік білім деңгейіне сай 12 жылдық білім жүйесіне кейбір бастауыш сыныптар көш басында өтіп те үлгерді.
Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің жұмысын жаңа сатыға көтеріп, оқу мен тәрбие сапасын арттыруды көздеп отыр.
Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде батауыш сыныптар математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылыми негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Жалпы білім беретін орта мектептің математика бағдарламасында: «Оқушылардың математикаға ынтасын дамыту мұғалімнің негізгі мақсаты болып табылады» деп көрсетілген.
Қазіргі күні ұстаздарды, ғалымдарды және жұртшылықты толғандырып отырған өзекті мәселелер көп.
Мәселен, оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының төмендеуі т.б. Осыған орай шәкірттеріміздің білімге қызығушылғын арттыру үшін, оларды саналы азамат етіп тәрбиелеу үшін, біз ұстаздар, жан-жақты өсіп жетілуіміз керек.
Оқушылардың қызығушылығын арттыру мәселесімен көптеген ғылым психологтары, ұстаздар шұғылданған, әлі де шұғылдануда.
Менің осы дипломдық жұмысым – кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрад.
Бірінші тарауда оқыту үрдісіндегі мектептерге бүгінгі күн талабына сай жаңа технологиялардың енуі қарастырылды.
Екінші тарауда модульдеу әдісі және оның құрылымы мен тиімділігін көрсеттім.
Үшінші тарауда 3-сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамыту маңыздылығы және осы технология бойынша жүргізілген тәжірибе жұмыстар қарастырылады.
Жас жеткіншектердің есептеу дағдыларын дамытуда модульдік технологияны қолдану арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеті бағдарламада анықталған математикалық білім мен білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту және қайталау, пысықтау немесе тексеру болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі: 3-сынып оқушыларына математика пәнінің өмірде қажеттілігі және оларды ойлау, есту, зейін қою ынталарын дамытуда модульдік оқытудың маңыздылығы жойылмайды.
Зерттеудің болжамы: егер 3-сыныпта математика сабағы модульдеу әдісі арқылы оқытылса, оқушылардың оқу үлгерімі жақсарады.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: математика сабағында 3-сынып оқушыларының есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Зерттеудің міндеттері:
оқушылардың білімін кеңейту жолында модульдік оқыту технологтясын
тиімді пайдалану.
модульдік оқыту әдісінің құрылымы мен тиімділігін қолдана отырып
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту.
оқушылардың белсенділіктерін арттыру, ойлау қабілетін дамыту және шығармашылыққа баулу.
Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқулығы, пән бойынша
дидактикалық және әдістемелік жинақтар.
Зерттеу нысанасы: Оқу үрдісінің жетістігі.
Зерттеу базасы: Айыртау ауданы, Саумалкөл қазақ орта мектебінің 3-сынып оқушылары.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы. - Алматы 2003 5-б.
2.Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік
жалпы міндетті стандарты,-Алматы 2002 7-8 -б.
3.Н.Назарбаев. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы,- Астана-2006, 31-32- б
4. Т.Қ. Оспанов, Ш.Х. Құрманалина 3-сынып математика оқулығы,- Алматы «Атамұра» 2003
5. Т.Қ. Оспанов. Математика оқыту әдістемесі 3-сынып,-Алматы
«Атамұра» 1999
6. С.Шаймерденова. Сабақта модульдік оқыту технологиясын қолдану.
Математика және физика,- №4 2005 жыл 18-19-б.
7. М.М.Жанпейісова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы 2002ж.
8. М.М.Жанпейісова. Технология модульного обучения
Актобе 2000.
9. Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі.
К.Т.Оспанов, Ш.Х.Құраманалина,-Алматы 2002 28-29-б.
10. Ә.Қадырова. Сараптау – білім сапасын жақсартудың кілті. Бастауыш
мектеп журналы, -№1 2004 17-18-б.
11. А.Назирова Бастауыш мектептегі инновациялық технология. Бастауыш
мектеп ,- №1 2004 31-32-б.
12. А.Ахметжанова Оқушылардың қызығушылығын арттыру жолдары. Бастауыш мектеп ,-№4 2004 17-б.
13. Р.Базарбекова. Шығармашылық ізденіс – мектептегі білім беру сапасын көтерудің негізгі жолдары,-Алматы 2004 46-49-б.
Бастауыш сыныпты оқыту,- 2005 №1 35-б.
14. С.Нағметуллаев. Басты мақсат – білім сапасы.
Қазақстан мектебі,- 2005 №1 42-б.
15. А.Қуанышбаева Жаңа технологиялық әдістерді пайдалану. Қазақ тілі мен
әдебиеті,- 2004 №9 11-14-б.
16. Ұ.Жазықбаева. Бастауыш оқу сапасын жетілдіру,-Алматы 2002 14-б.
17. А.Е.Әбдіқасымова Қазіргі заманғы сабақ.
Алматы 2004 24-27-б.
18. Математикадан жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламалары.
(1-4 сыныптар),- Алматы 2003 16-б.
19. Т.Қ.Оспанов, О.В.Кочеткова, Ж.Т.Астанбаева
Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы
оқыту әдістемесі,-
Алматы: Атамұра 2005 32-36 б.
20. Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы»,-
Алматы 2003 7-б.
21. Нұғманова Ф. Математикалық есептерді шешу кезіндегі экономикалық тәрбие, Бастауыш иектеп-2004 №-5 20-21-б.
22.Математика және физика, Математиканы модульдік технологиямен оқыту: оқыту әдістемесі,- 2006 №-3 2-5-б.
23. Ж.У.Қобдикова. Математика, дидактикалық материалдар, Алматы 2003,-11-15-б.
24. Г.Пашаева. Модульдік оқыту технологиясын бастауыш сыныптарда
қолданудағы ізденістер,-Бастауыш мектеп 2004 №7 9-б.
25.Р.Соланов. Модульдік жүйемен оқыту,- Бастауыш мектеп 2005 №9 27-б.
26.Бастауыш мектеп, Қызықты есептер,-2004 №1 23-б.
27.Қ.С.Қолдаебекова. Математика сабағында жаңа технологияларды пайдалану, Қазақстан кәсіпкері,-2005 №9 19-б.
28.М.Мұсабеков, Д.Жүнісбекова. Есеп шығарудағы таным әдістері,- Бастауыш мектеп журналы 2005 №1, 9-10 бет
29.Ж.Бильялова, Г.Бильялова. Көбейту мен бөлуді оқыту,-Бастауыш мектеп
2005 №9 16-17 бет.
30.Ә.Стамбекова. Практикада мазмұнды есептерді қолдану,-Бастауыш мектеп 2005 №8 8-9 бет.
1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы. - Алматы 2003 5-б.
2.Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік
жалпы міндетті стандарты,-Алматы 2002 7-8 -б.
3.Н.Назарбаев. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы,- Астана-2006, 31-32- б
4. Т.Қ. Оспанов, Ш.Х. Құрманалина 3-сынып математика оқулығы,- Алматы «Атамұра» 2003
5. Т.Қ. Оспанов. Математика оқыту әдістемесі 3-сынып,-Алматы
«Атамұра» 1999
6. С.Шаймерденова. Сабақта модульдік оқыту технологиясын қолдану.
Математика және физика,- №4 2005 жыл 18-19-б.
7. М.М.Жанпейісова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы 2002ж.
8. М.М.Жанпейісова. Технология модульного обучения
Актобе 2000.
9. Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі.
К.Т.Оспанов, Ш.Х.Құраманалина,-Алматы 2002 28-29-б.
10. Ә.Қадырова. Сараптау – білім сапасын жақсартудың кілті. Бастауыш
мектеп журналы, -№1 2004 17-18-б.
11. А.Назирова Бастауыш мектептегі инновациялық технология. Бастауыш
мектеп ,- №1 2004 31-32-б.
12. А.Ахметжанова Оқушылардың қызығушылығын арттыру жолдары. Бастауыш мектеп ,-№4 2004 17-б.
13. Р.Базарбекова. Шығармашылық ізденіс – мектептегі білім беру сапасын көтерудің негізгі жолдары,-Алматы 2004 46-49-б.
Бастауыш сыныпты оқыту,- 2005 №1 35-б.
14. С.Нағметуллаев. Басты мақсат – білім сапасы.
Қазақстан мектебі,- 2005 №1 42-б.
15. А.Қуанышбаева Жаңа технологиялық әдістерді пайдалану. Қазақ тілі мен
әдебиеті,- 2004 №9 11-14-б.
16. Ұ.Жазықбаева. Бастауыш оқу сапасын жетілдіру,-Алматы 2002 14-б.
17. А.Е.Әбдіқасымова Қазіргі заманғы сабақ.
Алматы 2004 24-27-б.
18. Математикадан жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламалары.
(1-4 сыныптар),- Алматы 2003 16-б.
19. Т.Қ.Оспанов, О.В.Кочеткова, Ж.Т.Астанбаева
Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы
оқыту әдістемесі,-
Алматы: Атамұра 2005 32-36 б.
20. Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы»,-
Алматы 2003 7-б.
21. Нұғманова Ф. Математикалық есептерді шешу кезіндегі экономикалық тәрбие, Бастауыш иектеп-2004 №-5 20-21-б.
22.Математика және физика, Математиканы модульдік технологиямен оқыту: оқыту әдістемесі,- 2006 №-3 2-5-б.
23. Ж.У.Қобдикова. Математика, дидактикалық материалдар, Алматы 2003,-11-15-б.
24. Г.Пашаева. Модульдік оқыту технологиясын бастауыш сыныптарда
қолданудағы ізденістер,-Бастауыш мектеп 2004 №7 9-б.
25.Р.Соланов. Модульдік жүйемен оқыту,- Бастауыш мектеп 2005 №9 27-б.
26.Бастауыш мектеп, Қызықты есептер,-2004 №1 23-б.
27.Қ.С.Қолдаебекова. Математика сабағында жаңа технологияларды пайдалану, Қазақстан кәсіпкері,-2005 №9 19-б.
28.М.Мұсабеков, Д.Жүнісбекова. Есеп шығарудағы таным әдістері,- Бастауыш мектеп журналы 2005 №1, 9-10 бет
29.Ж.Бильялова, Г.Бильялова. Көбейту мен бөлуді оқыту,-Бастауыш мектеп
2005 №9 16-17 бет.
30.Ә.Стамбекова. Практикада мазмұнды есептерді қолдану,-Бастауыш мектеп 2005 №8 8-9 бет.
Влияние модульного обучения математике учащихся 3- класса на формирование вычислительных навыков
Cынхат
Диплом жұмысы 3- сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамытуға модульдік оқытудың әсері бойынша жазылған.
Бастауыш сынып оқушылары өмір талабына сай даму жолдарының бірі- оқушылардың қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттыруы және бұл әдіс әр уақытта тиімділігін жоймайтындығы дәлелденген.
Дипломдық жұмыс қойылған мақсатына сай келеді. Үш тараудан және зертханалық жұмыстан құралады.
І тарауда оқытудың инновациялық технологиялары,
ІІ тарауда модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде,
ІІІ тарауда 3- сыныптағы математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамытудың маңызы қарастырылады.
Теориялық бөлімі мазмұнына сай. Теория мен практика бірін-бірі толықтырады. Оқушылардың есептеу дағдыларын дамытатын модульдеу әдісімен сабақтар берілген. Диплом жұмысы талаптарға сәйкес, мазмұны терең және толық ашылған.
Мазмұны.
Кіріспе.
І.тарау. ХХІ ғасыр: Оқытудың инновациялық технологиялары
1.1. Мектептегі жаңа технология-заман талабы.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдалану мәні.
ІІ.тарау. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы
ретінде.
2.1. Модульдік оқытудың құрылымы .
2.2. Модульдік оқытудың тиімділігі.
ІІІ.тарау. Білім кілті – бастауыштан.
3.1. 3-сынып математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын
дамытудың маңызы.
3.2. 3-сыныптағы математика сабақтарындағы модульдік оқыту технологиясы бойынша жүргізілген зерттеу жұмысы.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
А қосымшасы
Б қосымшасы
Кіріспе
Адамзат қоғамының дамуының басты құралы- білім мен ғылым. Адам өз ұрпағының болашағы үшін қандай жауапты болса, қоғамның болашақ алдындағы жауапкершілігі одан да жоғары болатыны баршаға аян.
Қазақстан тәуелсіздік алғалы Республикамыздың ұлттық білім беру жүйесінде бірқатар ауқымды, игілікті шаралар жүзеге асып келеді. Көпшілікке белгілі реформалардың алғашқы кезеңінде егеменді еліміздің білім жүйесінде заңдық негізі жасалып, алғашқы Білім туралы заң қабылданып, халыққа қызмет етуде. [1]
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында қазіргі заманғы білім беру мен кәсіптік даярлауға қатысты былай делінгне:
ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғарғы технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін
кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Сол себепті барлық деңгейдегі кәсіптік білім беруді дамыту маңызды мәселелердің бірі. [3]
Олай болса, орта мектептердің алдында жаңа міндеттердің айқындалары сөзсіз. Осындай білім беру жүйесіндегі әлемдік деңгейге жету үлкен талпыныстарды қажет етеді.
Әлемдік білім деңгейіне сай білім стандарттары айқындалып, оларды ұстаздар жұмыс барысында кеңінен қолданып келуімен қатар, әлемдік білім деңгейіне сай 12 жылдық білім жүйесіне кейбір бастауыш сыныптар көш басында өтіп те үлгерді.
Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің жұмысын жаңа сатыға көтеріп, оқу мен тәрбие сапасын арттыруды көздеп отыр.
Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде батауыш сыныптар математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылыми негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Жалпы білім беретін орта мектептің математика бағдарламасында: Оқушылардың математикаға ынтасын дамыту мұғалімнің негізгі мақсаты болып табылады деп көрсетілген.
Қазіргі күні ұстаздарды, ғалымдарды және жұртшылықты толғандырып отырған өзекті мәселелер көп.
Мәселен, оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының төмендеуі т.б. Осыған орай шәкірттеріміздің білімге қызығушылғын арттыру үшін, оларды саналы азамат етіп тәрбиелеу үшін, біз ұстаздар, жан-жақты өсіп жетілуіміз керек.
Оқушылардың қызығушылығын арттыру мәселесімен көптеген ғылым психологтары, ұстаздар шұғылданған, әлі де шұғылдануда.
Менің осы дипломдық жұмысым – кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрад.
Бірінші тарауда оқыту үрдісіндегі мектептерге бүгінгі күн талабына сай жаңа технологиялардың енуі қарастырылды.
Екінші тарауда модульдеу әдісі және оның құрылымы мен тиімділігін көрсеттім.
Үшінші тарауда 3-сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамыту маңыздылығы және осы технология бойынша жүргізілген тәжірибе жұмыстар қарастырылады.
Жас жеткіншектердің есептеу дағдыларын дамытуда модульдік технологияны қолдану арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеті бағдарламада анықталған математикалық білім мен білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту және қайталау, пысықтау немесе тексеру болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі: 3-сынып оқушыларына математика пәнінің өмірде қажеттілігі және оларды ойлау, есту, зейін қою ынталарын дамытуда модульдік оқытудың маңыздылығы жойылмайды.
Зерттеудің болжамы: егер 3-сыныпта математика сабағы модульдеу әдісі арқылы оқытылса, оқушылардың оқу үлгерімі жақсарады.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: математика сабағында 3-сынып оқушыларының есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Зерттеудің міндеттері:
оқушылардың білімін кеңейту жолында модульдік оқыту технологтясын
тиімді пайдалану.
модульдік оқыту әдісінің құрылымы мен тиімділігін қолдана отырып
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту.
– оқушылардың белсенділіктерін арттыру, ойлау қабілетін дамыту және шығармашылыққа баулу.
– Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқулығы, пән бойынша
дидактикалық және әдістемелік жинақтар.
– Зерттеу нысанасы: Оқу үрдісінің жетістігі.
– Зерттеу базасы: Айыртау ауданы, Саумалкөл қазақ орта мектебінің 3-сынып оқушылары.
1.1. Мектептегі жаңа технология – заман талабы.
XXI – ғасырда әлемдік өркениет төрінен орын алып, Қазақстанның жан-жақты дамуының бірден-бір жолы білім мен ғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып отырғаны белгілі. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Білім мен ғылым қызметкерлерінің III- съезінде Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып, дамыту мен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс, бұл – уақыттың талабы деген еді. [2]
Олай болса, мектеп оқушыларын ғылыми білімнің қоғамдық қажетті деңгейімен қамтамасыз ету, оларды отандық, ұлттың және әлемдік мәдениет арналарынан сусындату – қазіргі заман мұғалімдеріне басты міндет болып табылады. Бұл үрдіс қазіргі қоғамдағы жалпы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды, сабаққа деген қызығушылығын арттыруды, оқытудың озық технологияларын меңгеруді талап етеді.
Жас жеткіншектерге бүгінгі күн талабына сай білім мен тәрбие беру ісі педагог мамандарға үлкен жүк артады.
Тәлім – тәрбие мен оқыту ісінің нәтижесі іс-әрекеттерден гөрі мұғалімдерге көбірек тәуелді - деген Н.Алтынсариннің көрегендікпен айтқан пікірінің қазіргі уақытта да маңызды болып отырғаны да осының айғағы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни, оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға Жаңа технологиялар терминін енгізді. Жаңашыл – педагогтардың негізгі мақсаты – оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның толық қанды және тұлға болып қалыптасуына негіз алу.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді.
Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі объект-субъектілі педагогикасының орнын басқасы басты, ол балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен оқушының тұлғалық-бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Егер жеке тұлға ұғымының мазмұнын талдап, түсінік беретін болсақ, біздің ойымызша, төмендегідей анықтама неғұрлым дәл келеді:
Жеке тұлға – бұл адамның психикалық, рухани мәні, ол әр түрлі жинақталған қасиеттер жүйесіне тән:
• адамның әлеуметтік маңызды қасиеттерінің жиынтығы;
• өзіне және өзімен-өзінің, дүниеге және дүниемен қатынастарының жүйесі;
• іс жүзіне асырылып жүрген әлеуметтік рөлдер қызметінің жүйесі, мінез-құлық әрекеттерінің жиынтығы;
• айналадағы қоршаған әлемді және онда өзін-өзі жете түсінуі;
• қажеттілік жүйесі;
• шығармашылық мүмкіншілігі мен қабілеттерінің жиынтығы;
• сыртқы жағдайларға әсерінің жиынтығы және т.б. (Г.К.Селевко).
Қазіргі уақытта педогогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі түсініктемелер берілген (В.П.Беспалько, В.М.Шепель, И.П.Волков, М.Чошанов, М.В.Кларин, Г.К.Селевко және т.б.). Дегенмен, барлық анықтамалардың ортақ басты негізі бар, бұл, біздің ойымызша, келесі түсіндірмеден айқын көрінеді:
Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру (УДЕ) технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің. Ә.Жүнісбектің және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Оқу – тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің иесі-мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы қажет. Соның нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі тәжірибесінің жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны дамытып қоймайды, сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша тұрғыдан ашуына мүмкіндік алады. Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты, бағыты, сипаты Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болуына, ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кірігуіне тығыз байланысты.
Білім туралы заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі
2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне сәйкестендірілген. Осы заңның 8-бабында білім беру жүйесінің басты міндеті ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникацияның желілеріне шығу деп аталып отыр. Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалды, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. [2]
Педагогиканың технологияларды мәнділігіне, қолданылуына, ұйымдастырылуына қарай бірнеше топтарға бөледі.
Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық, пәндік, жеке әдістемелік, модульдік;
Психикалық дамудың жетекші факторына қарай: биогендік, социогендік, идеалистік;
Қабылдау концепсиясы бойынша: ассоциативтік-рефлекторлық, дамытушы.
Жаңа технологияны күнделікті сабақ үрдісіне пайдалану үшін, әр тәрбиеші алдында отырған бүлдіршіндердің жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтық мақсат -мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бір технологияның өзі әр түрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін. Мұғалімдер мен тәрбиешілерге шығармашылық еркіндік беріледі. Әр сабақтың сапалы болып, оның тиімділігін арттыру- іздемпаз, шығармашылығы шыңдалған ұстаздың қолында.
ХХІ ғасырда барлық елдер бірінші орныға білім беру сапасын қояды. Оның өлшемі тек сауаттының дейгейімен (жазу, оқу, есептеу) өлшенбейді, оның критерийі- функционалдық сауаттылық. Бұл проблемаларды шешуде жаңа технологиялардың атқаратын орны бөлек. Елбасымыздың халыққа жолдауында Болашақта өркениетті елдердің қатарына қосылу, жоғары технологиясын меңгерту, дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу – бүгінгі күннің мақсаты.
Соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп өркендеуіне орай, білім беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиімді деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Педагогикалық баспасөзден республика мұғалімдерінің ізденіс, зерттеулері нәтижесінде шәкірттердің сапалы білім алуға талпынысы мен ынтасы, қызығушылығы өскенін байқауға болады.
Кез келген оқыту технологиясы оқушыдан терең теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Оқыту технологиясына белгілі ғалым В.П.Беспалько Практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе-жоба,- деп анықтама берді. Ғалымның пікірінше, бұл педагогикалық жүйе жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған, белгілі мақсат көздеген, бір-бірімен өзара тығыз байланысты әдіс-тәсілдер жиыны.
Ал, Ресей ғалымы В.М.Монахов педагогикалық технологияны оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру мен жүргізудің ойластырылған үлгісі ретінде түсіндіреді.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден-бір нұсқа сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал еткен нұсқа – сол сабақты өткізудің әртүрлі әдіс-тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ. Қазіргі кезде шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі нәтижесінде оқу-тәрбие жұмыстың тиімділігін арттырудың жаңа технологиялары өмірге келді.
Атап айтқанда В.В.Воронов педагогикалық технология – бұл тиімді оқыту жүйесін құрумен айналысатын жаңа бағыт десе, В.М.Шепель технология – өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік, әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі дейді. Ал, М.Чошанов технология – бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігі деп есептейді, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу үрдісіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынастың өзегі, мазмұны ұйымдастырушы құрылымы.
Жаңа оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық эвристикадан алынған дейді Д.Пойа,С.Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің іс-әрекет теориялары қазіргі оқытудың инновациялық технологияларының әдіснамалық негізі.
Жаңа педагогикалық технология үш аспектіден қаралады:
– ғылым;
– процессуалды-әрекеттік;
– процессуалды-сипаттамалы.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақты жаупкершілік әкелді. Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді. Білім берудің жаңа сапасына қол жеткізуге бүкіл халық атсалысуда.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдаланудың мәні.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқы-тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ, мұғалім оны өз сабағында орынды пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта алады. Оқушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын оятып, өздеріне сенімді, білімді азамат етіп тәрбиелей алады. Жаңа педагогикалық технологиялармен оқыту жолын қазақстандық бастауыш мектебтердегі білім берудің дамуының негізгі бағыты ретінде қарастырылады. Инновациялық оқу және жаңа технологиялар республика бастауыш мектептерінде қоғам сұранысымен орын алуда. Ол білім берудің стратегиялық мақсаттарына қызмет етеді: атап айтқанда проблемаларды сараптай алатын, жүйелі байланыстарды құра білетін, қайшылықтарды ашуға мейлінше жетілген, шешім қабылдауға, оны түрлі өзгерісте дамытуда қабілетті;
Ойлауы шығармашылық түрде қалыптасқан жеке тұлғаның интелектуалдық-психологиялық дамуын қамтамасыз ететін болуға тиіс.
Педагогиканың жаңа технологиялар Қазақстан бастауыш мектептерінде мынадай қағидаларды ұстанады: оқуға шығармашылықтың енуі, мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық, өзара әрекеттестік қатынастың пайда болуы, жеке тұлғаның дамуын жағдайдың туғызылуы, яғни жеке тұлғаға бағдарланған оқу, тұлға дамуының сыртқы әсермен бірге (оқыту,тәрбиелеу) оқушының ішкі түркілері негізінде жүргізілуі, тұлға дамуының жолын алдынала жобалау. Қазақстан бастауыш мектеп тәжірибесінде жаңа технологияларды оқыту әдістерін белгілі бір топтарға көрсетугше болады.
– Жартылай іздендіре оқыту – оқушылар оқудың мақсат -міндеттерін шешуге зерттеудің жеке сатыларын орындау арқылы үйренеді.
– Проблемалық сипаттағы оқу - мақсаттар мен мәселелерді ұйымдастыру мен шешуден тұрып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыпсаттыруға қызмет етеді.
– Іскерлік және білімдік ойындар;
– зерттеушілік әдістер – дағдыларды, білімді және біліктерді меңгеру
– барысында оқушы шығармашылық тәжірибеге мейлінше үйренеді, толық меңгереді. Жаңа технологиялар инновациялық оқудың сүйегі бола отырып, оқушының тұрақты жоғары нәтижелерге қарай біртіндеп сатылай жылжуын, жаңа оқу ақпарлары мен біліктіліктерді меңгеру мақсатында жақындау деңгейлерін бағалау және өзін-өзі бағалау мүмкіндіктерінің туындауын қамтамасыз етеді. Сөйтіп Республика бастауыш мектептерінде жаңа педагогикалық технологиялар бүгінде құбылыс қана емес, сонымен бірге оның дамуының, негізгі себебі, көзі болып табылады.
Жоғарыда аталып өткендей, қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндікұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Ол бастауыш сынып оқушсына оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған. Рене Декарттың трактатында Өзін-өзі тану жолындағы еңбек – ең құнды еңбек деп көрсетілген. Жоғарыда аталып кеткеннің бәрі өзін-өзі танудың аспектілері. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құралы, оқу ісіндегі субъектілер мұғалім мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білім, білік, дағдыларын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. АҚШ-та, Ұлыбританияда, Ресейде жүргізілген зерттеулерде оқытудың технологиялық тәсілінің тиімділігі дәлелденген.
– Бастауыш мектеп – оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы
баспалдағы. Сондықтан жоғарыда аталған мүмкіндіктерді жүзеге асыру, тиімділігіне қарай пайдалану мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді. Менің ойымша, осыған орай әрбір мектептің бастауыш сыныптар бірлестігі мұғалімдерінің мақсаты:
бастауыш мектептің пелагогикалық процесіндегі инновациялық технологияның тиімділігін арттыру болу тиіс деймін.
Ал міндеттері:
• әр сабақта оқытудың интерактивті әдістерін қолдану.
• Әр оқушының психологиялық, физиологиялық, жеке дара ерекшеліктерін ескеру.
• Міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейлерін ашу.
• Иновациялық технологияларды сынау арқылы тиімділігін арттыру, мектеп жағдайына бейімдеу.
Әр мұғалімнің негізгі мақсаты – сабақ сапасын көтеру, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, ойлау қабілетін, шығармашылығын дамыту. Бұл міндеттерді жүзеге асыру ұстаздың шеберлігіне байланысты деп ойлаймын. Егер сабақ қызықты, тартымды болса, оқушы да қызыға қатысып терең және берік білім алады. Осы мақсатты жүзеге асырудың бірден-бір жолы ретінде М.М.Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясын қарастырайық.
2.1. Модульдік оқытудың құрылысы.
Ең алдымен модуль дегеніміз не?
С.И.Ожегов бойынша модуль дегеніміз- қадай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі.
Педагогикалық технология негізінде оқу циклін қайта жаңғырту идеясы алынған.
Оның мазмұнына:
1) оқытудың жалпы мақсатын қою;
2) жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
3) оқушылардың білім деңгейін алдын ала (диагностикалық) бағалау;
4) оқу әрекеттерінің жиынтығы (бұл кезеңде жедел кері байланыс негізінде түзету жүргізілуі тиіс);
5) нәтижені бағалау енеді;
Осының арқасында оқу процесі модульдік сипат алып, құрылымы ортақ, бірақ мазмұны әр түрлі жеке блоктардан жасалады.
Осыдан келіп мұғалімнің оқу процесін құрудағы жұмысының өзгеруі туындайды. Толық меңгеру әдістемесінде (Дж.Блок, Л.Андерсон және басқалар) әрбір оқу бірліктері ауқымында мұғалімнің қызметі төмендегіше құрылады.
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру.
2. Сыныпты мазмұны жақын тақырыптар тобы (блогі) немесе тарау бойынша жасалған жалпы үлгімен (модульмен) таныстыру.
3. Мұғалімнің оқу материалын қысқаша баяндауы (белгілер жүйесі- сызбалар, сұлбалар, кестелер және т.б. негізінде)
4. Өзара сөйлесу негізінде оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру және әрбір оқушының қызмет нәтижесін әр сабақта бағалап отыру.
5. Жалпы тақырыпқа, тарауға (өсу бағытымен) 4-7 рет қайта оралу негізінде оқу материалын оқып-үйрену.
6. Тұтас тақырып бойынша тестілеу.
7. Тақырып бойынша қалыпты немесе релелік сынақ (немесе диктант, бақылау жұмысы және т.с.с.) жүргізу.
Қайта жаңғыртылатын оқу циклі ретінде оқу модулі үш құрылымдық бөлімнен: кіріспеден, сөйлесу бөлімнен және қорытынды бөлімнен тұрады.
Сызба түрінде көрсетсек, оқу модулі былайша болады:
[ 6]
К іріспе бөлімі
( модульге, тақырыпқа енгізу)
Сөйлесу бөлімі
( оқушылардың танымдық қызметін
өзара сөйлесу негізінде ұйымдастыру)
Қорытынды бөлім
( бақылау )
Әрбір оқу модуліне сағат саны әртүрлі. Бұл оқу бағдарламасы бойынша тақырыпқа, тақырыптар тобына, тарауға бөлінген сағат санына байланысты. Неғұрлым тиімдісі – 7-12 сағаттан тұратын оқу модулі. Алайда эксперимент жүргізген мұғалімдерге модульге бөлінген сағат саны 4 сағаттан 22 сағатқа дейін ауытқыды.
Алдында айтып өткеніміздей, оқу модулінің ерекшелігі – сағат санына қарамасамастан, кіріспе бөлімге сабақтың 1-2 сағаты, қорытынды бөлімге – 2-3 сағаты беріледі. Қалған уақыт сөйлесу бөліміне қалдырылады.
Мысалға, мұғалім оқу модулін 9-сағатқа жоспарлап отыр делік. Оның бір сағаты модульдің бірінші бөлімі – кіріспеге, екі сағаты – қорытынды бөлімге, қалған 6 сағаты – сөйлесу бөліміне беріледі.
Модульді 12 сағатқа әзірлегенде де модульдің І және ІІІ бөлімдеріне берілетін сағат саны өзгеріссіз қалып, сөйлесу бөлімінің уақыты өзгереді – яғни, ол 9 сағат болады.
Оқу мазмұнына өсу бағытымен – қарапайымнан күрделіге, репродуктивті тапсырмалардан шығармашылық ізденіске (кей жағдайларда – зерттеушілік қызмет элементтеріне) қарай бірнеше мәрте оралу әрбір оқушының оқу материалын қарапайым білім деңгейінен білімді бағалау деңгейіне дейін меңгеруіне мүмкіндік береді. Сөйлесу бөлімінде танымдық процесс негізінен сыныпта шағын топтарға (4-7 адамнан) бөлу арқылы оқушылардың өзара әрекеті негізінде, осы бөлімге түрлі ойын технологияларын енгізе отырып құрылады. Мұғалім негізінен фасилитатор, кеңесші және оқушылардың танымдық процесін ұйымдастырушы рөлінде болады.
Оқу модулін құрудың тағы бір ерекшелігі – мұғалімнің даярлық жүйесі.
Мұғалім бір оқу модуліне бөлінетін сағат санын анықтап алғаннан соң, оның мақсатын, мазмұнын және нәтижелерін, сондай-ақ осы модуль сабақтарын ұйымдастырудың формасын ойластырып, оқу модулін құрады.
Мұғалімнің алдын ала жұмысы төмендегідей әрекет-қадамдардан тұрады:
1-қадам: Берілген тарау, блок немесе тақырып бойынша бағдарламада меңгерілуі тиіс деп көрсетілетін міндетті білім, білік және дағдыларды, сондай-ақ оқыту мақсаттары мен міндеттерін айқындау.
2-қадам: Берілген модуль бойынша оқу материалының тұтас мазмұнын оқып-зерттеу.
3-қадам: Берілген модуль бойынша негізгі мағынаны білдіретін түйінді ұғымдарды, тықырып бойынша негізгі ақпарат беретін рельефтік (код сияқты) сөздерді табу. Олардың өзара байланысы мен өзара бағыныштылығын анықтау.
4-қадам: Тұтас тақырып бойынша тірек сызбаларын құрастыру (анықталған түйінді ұғымдар мен кодтар негізінде).
5-қадам: Оқу модулінің тұтас мазмұны бойынша тестілік тапсырмалар құрастыру (15-20 тапсырма шамасында)
6-қадам: Берілген модульдегі оқу материалының тұтас мазмұны бойынша сынаққа қажетті сұрақтар мен тапсырмалар блогін құрастыру (оқу пәнінің өзіндік ерекшелігіне орай сынақты диктантпен, бақылау жұмысымен алмастыруға болады).
7-қадам: Сөйлесу бөлімін әзірлеу. Оқытудың белсенді формаларын таңдау. Оқу материалының мазмұны бойынша әрбір оқушыға арнап бірінші күрделілік дәрежесіндегі, орташа күрделілік дәрежесіндегі тапсырмалар және оқытудың ізденушілік (зерттеушілік) элементтері бар аса күрделі дәрежедегі тапсырмалар әзірленеді, оқу модулінің құрылымдық бөлімдерінің әрқайсысына кеңінен тоқталып, қарастырайық.
Оқу модулінің кіріспе бөлімі
Психологтардың пайымдауынша, әрбір дербес тарауды (тақырыпты оқып-үйрену үш негізгі кезеңнен: кіріспе-қызықтырушылық, операционалды, танымдық және рефлексиялық-бағалау кезеңдерінен тұруы тиіс. (Л.М.Фридман).
Аталмыш модульде кіріспе-қызықтырушылық кезең кіріспе бөлімінде іске асырылады.
Бұл кезеңде оқушылар бағдарламаның осы тарауы неге және не үшін оқып-үйренулері керек, өздері нақты нені меңгеріп, үйренулері тиіс, алдағы жұмыстың негізгі оқу міндеті қандай екенін түсінуі қажет.
Психологтар дәлелдегендей, білімді неғұрлым тиянақты меңгеру үшін оқушыларды мақсатты түсінуі (мақсатты қозғаушы, қызықтырушы күш болуы) аса маңызды. Ол үшін, психологтардың пікірінше, мақсат (нені білу, нені
үйрену), оның мағынасы (бұл не үшін қажет) нақты айқын белгіленіп мақсатқа жету тәсілдері көрсетілуі керек.
Сөйтіп, оқу модулінің кіріспе бөлімінде мұғалім :
а) оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен және мазмұнымен таныстырады;
ә) оқушыларды осы оқу модуліндегі танымдық қызметінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды, әсіресе бұл мақсаттар мен міндеттерді әрі оқушының қабылдауына, түсінуіне ерекше көңіл бөледі;
б) тірек сызбаларға (орамаларға, белгілік үлгілерге) сүйене отырып, модуль тұтас тақырыбы бойынша оқу материалын қысқаша (15-20 минут ішінде) түсіндіреді.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі тарауды (тақырыпты) тұтас оқып – үйренудің екінші – операционалдық-танымдық кезеңін іске асыру болып табылады.
Бұл бөлімді құрастырғанда біз Л.Фридманның төмендегідей ережелерге негізделген тұжырымдамасына сүйенеміз:
1. Оқу оқушының жеке, топтық, ұжымдық жұмыс барысындағы түрлі қызметінің жүйесі ретінде қаралады. Олар оқушының қисынды ойлауын, қаблеттерін, көзге елестету қаблетін, жадын, шығармашылығын және т.б. дамытуға, яғни білім берудің мақсаттары болып табылатын тұлғалық қасиеттерін дамытуға бағытталған.
2. Оқуды басқарудың психологиялық сенімді түрі – ең алдымен, оқушының қажеттіліктерін, қызығушылығын және қызмет мақсаттарын дамытуға жағдай жасау.
3. Оқуды басқару икемді болуы тиіс, бұл тек оқушылардың іштей өсуі жүргенде ғана, балалардың білім дәрежесінің артыуына қарай мүмкін болады.
4. Оқушылардың нақты оқу қызметінің мақсаттарын анықтауға тікелей қатысуы керек, яғни басқару тұлғалық бағытталған болуы тиіс. Оқу процесін тұлғалық басқару дәрежесі оқушылардың өсуіне қарай артып отыруы және оқудың жоғары сатысында жалпылама сипат алуы тиіс.
5. Оқу процесін басқару балалардың ішкі қуатына және мүмкіндіктеріне негізделіп жүруі тиіс.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімін даярлағанда мұғалім оқу материалының негізгі мазмұнын бөліп, құрылымдайды.
Мұнда оқушылар оқу материалына қайта оралып, пысықтап, бекітуі үшін оның әр сабақта жеке бөліктермен берілетінін есепке алу керек, бұл бөліктерде қысқаша, сиымды түрде тұтас тараудың (тақырыптың) мазмұны беріледі.
Пысықтауды қажет ететін материалды мұғалім үш күрделілік деңгейінде (қарапайым, орташа дәреже, күрделі) дайындайды. Үш деңгейдің қайсысын таңдайтынын әр оқушының өзі шешеді.
Бұның бір маңызы – күрделі, ізденушілік, шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды кез келген күрделілік деңгейдегі бағдарламалық материал тапсырмаларын орындаған оқушыға, яғни іс жүзінде бәріне де беруге болады.
Бұл бөлімнің сабақтарын жоспарлағанда мұғалім оқушылардың өзара сөйлесуін қамтамасыз етуге баса көңіл бөледі.
Мұнда оқу материалының мазмұны оқушылардың өзара сөйлесуінің арқауы және құралы болады.
Сөйтіп, мұғалімнің сөйлесу бөлімін дайындаудағы 5 әрекет-қадамнан тұратын даярлық құрылымы қалыптасады. (1-суретті қараңыз)
1. Модульдің сөйлесу бөліміндегі материалдың негізгі мазмұнын белгілеу
2. Оқу материалын біртұтас, жинақы, өсу бағытымен беру
3. Тақырып бойынша жеңілдетілген деңгейдегі және білім стандартының талаптарын қамтамасыз ететін деңгейдегі тапсырмалар дайындау
4. Оқушылардың пәнге қызығушылығын және креативтілігін
( шығармашылық қабілеттерін ) дамытуға арналған шығармашылық сипаттамаға материал дайындау
5. Осы бөліктің барлық сабақтарында өзара сөйлесуді қамтамасыз ету
1-сурет.
Оқудың күрделі түрде жүргізілуі оқушының өзі үшін пайдасы зор, әрі жан-жақты дами түсуіне оң септігін тигізеді- деп В.П.Симонов тегін айтпаған. Сондықтан да модульдік технологияның сөйлесу бөлімі күрделілігі жағынан
3 бөлімге бөлінген. Симоновтың (ойынша) айтуы бойынша, мұғалімнің оқушыға жасалған жұмыстар үшін қоятын бағасы талап етілген деңгейге байланысты. Білім алудың қорытындысы мен мұғалімнің білім беру дағдысын бақылау негізіне В.Симонов мынадай қорытынды көрсеткішін жасайды.
1-көрсеткіш - айыра білу (тани білу)
Бұл ең төмен оқып-білгенді көрсетеді. Бұл деңгейдегі бала тек дайын түрде алынған затты, көрініс немесе қимылды айыра алады.
2-көрсеткіш-есте сақтау. Бұл этаптағы оқушы белгілі бір мәтіннің мазмұнын, ереже немесе қайсы бір заңды айтып бере алады.
3-көрсеткіш- түсінік
Түсінік - бұл өз білімімен ақпарат алу, өмірде кездесетін белгіні табу, зерттеп жатқан заттар, көріністердің байланысын табу, болымсыздан осыларды бөліп алу, ойлану негізінде анализ, синтез жасау.
4-көрсеткіш – қарапайым білім мен дағды.
5- көрсеткіш –Аудару. Оқушы бұрын игерген дағдымен жаңалықты қабылдауды түсінеді. Бұл көрсеткіштерді графикалық түрде көруімізге болады. (2 сурет):
5
өткізу
4
қарапайым
білім мен
дағды
3
түсіне білу
2
есте сақтау
1
айыра білу
Білім білім мен дағды
2-сурет.
В.Симонов айтуы бойынша мұғалім оқушылардың біліміне практика кезінде әр түрлі талаптар қояды.
Бір мұғалім 5 деген бағаны сабақ тақырыбын түсіне білуі үшін қойса, тағы бірі – қарапайым білімі мен дағдысы үшін қояды, ал енді бірі- білімді өткізе білуі үшін қояды. Өзге бағалармен де осылайша. Бұл мұғалімнің талаптарына байланысты болады. Графикалық түрде де көруімізге болады (3 сурет):
100 қойылатын
талаптың
90 1-деңгейі
80
Окытылган
деңгей пайызбен
70 Қойылатын
64 талаптың
60 2-деңгейі
50
40
36 қойылатын
талаптың
30 3-деңгейі
20
16
10
0 1 2 3 4 5
3-сурет.
Осы жүйені В.Симонов таблица түрінде қалайша көрсететінін 4-суреттен көре аламыз.
Талап ету деңгейі
Баға (ұпаймен)
бірінші (жоғары)
5
4
3
2
екінші (орташа)
5
4
3
2
үшінші (төменгі)
5
4
3
90
100%
90
64%
90
36%
90
16%
90
4%
0%
Симонов экспериментінің дәлдігін, практика қорытындысы дәлелдейді. Шынымен де, мұғалімдер оқушы біліміне талаптар қоя отырып жұмыс істейді. Осыдан, сыныптардағы баға көрсеткіштеріне қарап, мұғалімдердің өздік сабақ беру стильдерін салыстыру мүмкін емес.
Сөйлесу бөлімін құру қағидалары
Алғашқы үш әрекет-қадам мұғалімнің оқу (ғылыми) материалының тұтас мазмұнын бөліп, оқу модулінің сөйлесу бөліміне орналастыруын құрайды.
Сөйлесу бөлімінің жұмысы төмендегідей негізгі қағидаларды есепке ала отырып құрылады:
• Оқу материалын біртұтас беру қағидасы.
• өсу бағытымен оқып-үйрену қағидасы (басында шағын түрде, соңынан-
мазмұнын біртіндеп аша отырып, көлемін арттырып, қосымша толықтырулар мен фактілер енгізу арқылы). Бұл оқушының оқу материалын бөлек-бөлек емес, кешенді түрде, тұтас тарау (тақырып) бойынша пысықтауын білдіреді.
• Сөйлесу бөлімінің әр сабағында оқу модулінің тақырыбына қайта оралып
отыру қағидасы (қайталаумен шатастыруға болмайды!). Іс жүзінде тақырыпқа оқу материалының көлемі жағынан да, тапсырмалардың күрделілік деңгейі тұрғысынан да өсу бағытымен қайта оралып, отыру меңгерілген білімді бекіту үшін қажет. Зерттеулер көрсеткендей, жады ақпаратты ұзақ уақыт есте ұстап, білімін деңгейіне жеткізу үшін оған саналы түрде бірнеше мәрте (7 ретке дейін) қайта оралып отыру қажет. Мұндағы басты мәселе материалды қайталау емес, тақырыпқа қайта орала отырып, оны адамның өз алдына қойған проблемаларын шешудегі құрал-жабдығы ретінде пайдалану.
Сондықтан модульдің осы бөлімінде оқу материалын меңгеру – тек қажетті құрал ғана, онсыз негізгі мақсаттарға жету: қисынды ойлауды, түрлі құбылыстар мен фактілер арасындағы байланысты көре білуді дамыту; ұғымдар қалыптастырып, оларды ғылыми негіздеуге үйрену; интеллектіні және креативтілікті (шығармашылық қабілетті) дамыту мүмкін емес. Оқу модуліндегі оқушылардың барша танымдық қызметінің қорытындысы болып табылатын мақсатқа және оқушылардың білімі мен білігінің мемлекеттік білім стандартына сай келуіне қатар қол жеткізеді. (олардың сай немесе сай еместігін салыстыру оқу модулінің үшінші – қорытынды бөлігінде жүргізіледі).
Мұғалім тұлғаны дамытатын кез келген қызмет емес, тек орындау барысында жағымды эмоциялар тудыратын қызмет қана екеніне көңіл аударуы тиіс. Оқушыға оқу, танымдық қызметпен айналысу үшін, ол ақыл-ой жұмысынан қанағаттануы тиіс. Бұл, мүмкін, мұғалім жұмысының неғұрлым проблемалы міндеті шығар. Әрбір оқушының оқуға ниеттенуі, танымдық прцеске жағымды көзқараста болуы үшін және оларда жағымды эмоциялар туғызуы үшін не істеу керек? Бұл сауалға біржақты жауап бола қоймас, өйткені бұл психологиялық сипаттағы көптеген факторлармен байланысты. Дегенмен оның шешімін іздеу мүмкіндігі бар.
Бұл үшін:
• Оқушының оқу ісіне шын мәнінде қосылуы үшін ол оқу барысында
алдына қойған міндеттерін тек түсініп қана қоймай, іштей қабылдауы тиіс, яғни
оқушы оларды өз көңіл таразысынан өткізіп, мән беруі тиіс.
• Таным процесін өзара сөйлесу арқылы ұйымдастыру оған қатысушы адамдардың талабы мен ниетіне, ойына, көңіл-күйіне және сезіміне едәуір күшті ықпал етеді.(Бодалев 1983,65);
• Бірлесе істеген қызмет (шағын топтарда);
• а) кейбір қатысушылардың алдағы міндеттерді шешу мүмкін емес деген сенімін жоюға;
• ә) қорғану механизімдерінің шығармашылық процеске әсерін төмендетуге ықпал етеді (Грановская, Крижанская 1994, 127).
• қабілеттерді (соның ішінде танымдық) дамытуға қол жеткізу неғұрлым
демократиялы орта жағыдайында жеңілірек болады;
1. кейбір қатысушыларға өз қызметінің нәтижелеріне қол жекізу маңызды
2. болса, енді біреулеріне – өзіндік ойлау қызметі маңыздырақ.
3. Оқушының өзіне қиындық туғызатын деңгейінде оқыту неғұрлым пайдалы, дамытушы болып есептеледі.
4. Міне, сондықтан да ұсынылған оқу модулінің сөйлесу бөлімінде мұғалім әрбір оқушыға 3 деңгейлік тапсырмалар әзірлейді. І деңгей тапсырмалары оқушылардың шығармашылығын дамытуға бағытталған. ІІ және ІІІ деңгей тапсырмалары оқушылардың бағдарлама материалдарын мемлекеттік білім стандарты деңгейінде игеруін көздейді.
5. Мұғалімнің әрбір оқушыға әзірлеген тапсырмалары солардың біреуін оқушының өзі қалауы бойынша таңдап алуына есептелген.
6. Сөйлесу бөлімі сабақтарының ұйымдастырылуы формаларына қарай тапсырмаларды карточкаларға – яғни, өзінше бір бағыттаушы парақтарға жазуға болады, мұнда не істеу қажет, оны қалай істеу керек және қалай тексеруге болатыны (дайын жауап үлгілері бойынша бірін-бірі және өзін-өзі тексеру арқылы) нақты көрсетіледі.
7. Егер сабақ жеке-топтық формада өтетін болса, онда оқушылардың әрқайсысы үш нұсқадағы тапсырмалар алады. Олар машинкамен басылған және көшірме аппараттарында көбейтілген болуы тиіс. Мұғалім бір сабаққа әртүрлі күрделілік деңгейіндегі 3 жинақ тапсырмалар дайындап, соңынан оқушыға олардың кез келгенін таңдау мүмкіндігін беру мақсатында сыныптағы оқушылар санына сай көбейтеді.
8. Егер сабақ формасы – ойын (кез келген түрі) болса, онда тапсырмалар тақтаға жазылуы немесе жазбаша түрде берілуі мүмкін.
9. Ұжымдық және топтық жұмыс формаларында тапсырмаларды тұтас сыныпқа бірдей жоғары күрделілік деңгейінде беруге болатынын атап өту қажет.
10. Оқу модулінің сөйлесу бөлімінің бірнеше ерекшеліктері бар, оларға назар аудару керек:
1. Бұл бөлімде оқыту және оқу:
11. а) дамытушы болады,
12. соған байланысты мұғалімнің оқушылар мүддесіне бейімделуі қажет. Бұдан шығатыны: оқу процесін әрбір оқушының қисынды ойлау қабілетін, ауызша және жазбаша тілін, қабілеттіліктерін, танымдық қызметке қызығушылығын дамытуға бағыттап, жағдай туғызу керек. Жағдай туғызу дегеніміз оқушылардың психологиялық қауіпсіздігін, психологиялық өзара сиымдылығын, жағымды психологиялық (жылы ниеттегі, ашық, т.б. ортаны қамтамасыз ету;
13. ә) даярлаушы болады,яғни, модульдің қорытынды (бақылау) бөліміне шығуға даяарлайды. Сондықтан да әр сабақта әрбір оқушыға қойылатын барлық бағалар мен берілетін бағалаулар бақылаушы емес, ынталандырушы сипатта болады. Бағалар мен бағалауларды негізінен оқушылардың өздері (өзіне, бір-біріне, командаға, топқа) береді.
14. Көріп отырсыздар, оқу модулінің бұл бөлімінде неғұрлым қолданыстағысы- бірін-бірі тексеру әдісі. Бұл жерде кейбір оқушы тексеру үшін өзіне қиын, күрделі деңгейдегі жұмысты алып қалуы мүмкін. Әрине, мұндай жағдайда ол жұмыстың орындалуының дұрыстығын немесе бұрыстығын (дұрыс еместігін) бағалай алмайды. Міне, сондықтан мұғалімге дұрыс жауап немесе есептің шешу барысы жазылған парақтар дайындап қою қажет. Оларды оқушылар бір-бірінің еңбек нәтижелерін тексергенде және бағалағанда пайдаланады (І деңгей тапсырмаларының жауабын, егер олар қалыптан тыс жауап болса, мұғалім өзі тексереді).
2. Репродуктивті (қайта жаңғыртау) сиапатындағы оқыту поблемалық, ізденушілік, зертеушілік оқытумен ұштасырылады.
3. Негізінен оқушылардың бір-бірімен қатынасына, өзара сөйлесуіне құрылған оқытудың белсенді формалары қолданылады.
15. Оқыту және дамыту – өзара күрделі қатынастағы процестер.
16. Жоғарыда атап өткеніміздей, баланың көптеген тұлғалық психикалық қасиеттері, психологтардың пікірінше, жеке өзіндік, өзін қанағаттандыратын қызметі барысында айқындалып, қалыптасады. Егер оқушының жеке өзіндік қызметі, оның үстіне, жоғарыда айтылғандай, қиындықты жеңіп, жаңалық ашып, жақсы нәтижеге жетуінен және, ең бастысы, танымдық қызметтің өзінен жағымды эмоциялар алатындай қызметі ұйымдастырылмаса, онда мұғалімнің баланы танымға жетелеп енгізбек болған әрекеті күтілген нәтиже бермейді (яғни, тұлғаны дамытпайды).
17. Бұл үшін мұғалім сабақта әр балаға психологиялық қолдау көрсетуі, психологиялық жайлы (ыңғайлы) орта туғызуы қажет.
18. К.Роджерстің пікірінше, мұғалім ондай жағдайды жасай алады, тек ол үшін келесі қағидаларды басшылыққа алуы тиіс:
1. Балаларға әрқашан сенім көрсетуі;
2. Оқушыларға оқытудың мақсаттары мен міндеттерін белгілеп, нақтылауға көмектесуі;
3. Оқушылардың оқуға деген ішкі қызығушылығына мән беруі;
4. Әртүрлі тәжірибенің қайнар көзі ретінде, оқушы қиындыққа кездескенде әрқашан кеңес алуға болатын тұлға ретінде тұруы;
5. Мұғаілм әрбір оқушы үшін осындай рөлде болуы;
6. Өзінде топтың көңіл-күйін сезіну және оны қабылдау қабілетін дамытуы;
7. Топтың өзара әрекетке белсенді түрде қатысуы;
8. Топта өз сезімін ашық білдіруі;
9. Әрбір оқушының сезімі мен көңіл толқуларын түсінуге мүмкіндік беретін эмпатиялық дәрежеге ұмтылуы;
10. Өз-өзін жақсы білуі тиіс.
В.А.Вялых сабақтарындағы жағымды психологиялық ортаны жайлы – жайсыз өлшемімен бағалауды ұсынады (Вялых 1995,113).
Сызба түрінде ол былай беріледі:
ПСИХОЛО- ЖАЙСЫЗ ПСИХОЛОГИЯ- ПСИХОЛО- ПСИХОЛО-
ГИЯЛЫҚ ҚАУІП ЖАҒДАЙ ЛЫҚ БЕЙТАРАП ГИЯЛЫҚ ГИЯЛЫҚ
ЖАҒДАЙ қАУІПСІЗДІК ЖАЙЛЫ
ЖАҒДАЙ
Оқудың нәтижелілігі оқу процесінің мына нүктелердің қайсысына ұйымдастырылғанына байланысты екені дәлелденген. Солға бағыттаушы тіл оқыту нәтижесінің төмендегенін, ал оңға бағыттаушы тіл – артқаны көрсетеді.
Оның үстіне, біздің зерттеуіміз көрсеткендей, тек осы бағыт қана ізденушілік, зерттеушілік оқытуды қамтамасыз етеді, өйткені іздеу де зерттеу де тек қана жылы пейілді, ашық ортада; тұлғаның ішкі толық ашылуы мен оқушылардың өзара қатынасы, сөйлесуі негізінде болуы мүмкін.
Өзара қатынасу, сөйлесу адам тұлғасын дамытудың маңызды факторы болып табылады, сондықтан оқу қызметін өзара қатынас жасату арқылы ұйымдастыру оны тек жандандырып қана қоймайды, оқушы тұлғасы дамытуға елеулі ықпал етеді.
Өзара қатынасқа және сөйлесуге құрылған оқыту оқу процесінде белсенді формаларды қолдану арқылы іске асырылады. Олар:
• топтық немесе жеке-топтық;
• жұптық;
• ұжымдық.
• оқытудың бұл формалары жалпы немесе құрылымдық деп аталады.
• бұдан басқа нақты немесе арнайы формалары да бар:
• семинар;
• оқу конференциялары;
• диспут;
• топтық пікірталас және т.б.
• оқу процесін жандандыру құралдарының ішінде ойын, ойын арқылы оқыту ерекше орын алады.
Қазіргі уақытта педагогикада оқыту мен ойынды топтастыруға қадам жасалынуда, тіпті бұл жерде сөз еңбек негізінде оларды қосу туралы болып отыр.
С.Ф.Занько, Ю.С.Тюнникова және С.М.Тюнниковалардың пікірінше оқу және дидактикалық ойындардың айырмашылығы мынада: оқу ойындары формасы бойынша ойын, мазмұны бойынша – оқу, дидактикалық ойын мектептегі оқуды ұйымдастырудың қалыптасқан түрі тек толықтыру болып табылады.
Зерттеулер көрсеткендей, дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесі қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, оқу қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады.
Оқыту ойыны - бұл оқуды ойын арқылы ұйымдастыру. Оқушыларға оқыту процесінде оқу ойындарын қолдану жоғары тиімді. Біздің жағдайда ойын оқу модулінің сөйлесу бөлімінде қолдануға баса назар аударылады, мұнда негізінен оқыта үйрету ойындары пайдаланылады, өйткені олардың мазмұны баланың оқудағы еңбегі болып табылады. Дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесіне қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, ойын қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады. Ойын – өзінше бір мектеп, сол арқылы бала адамдардың мінез-құлқының нормалары мен ережелерінің, олардың еңбекке, қоғамға көзқарасын, олардың өзара қарым-қатынасын шығармашылықпен игереді. Аса ірі психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбекте де сондай болады дейді. Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Қазақ халқының ұлы ақыны А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай, өсер бала болар ма? - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Оқыту модуіліне мынадай ойындар қолданысқа енеді: мысалы: Сиқырлы сандықша, Талқылау (бақылау алдында), Көңілділер мен тапқырлар (КВН), Ең бастысы, Аукцион, Қарлы кесек, Идеяларды тоғыстыру (не? қайда? қашан?), Брей-ринг секілді көптеген оқыта үйрету ойындары.
Мысал үшін кей ойын ережелерімен таныса отырайық.
Сиқырлы сандықша оқыта үйрету ойыны.
Мұғалім үлестірме материалдарын даярлайды:
5 балл, 4 балл және 1 балл көрсетілген карточкалар Сиқырлы сандықша сұрақтарымен (билеттерімен) толтырылады, олардың саны оқушылар санынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Cынхат
Диплом жұмысы 3- сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамытуға модульдік оқытудың әсері бойынша жазылған.
Бастауыш сынып оқушылары өмір талабына сай даму жолдарының бірі- оқушылардың қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттыруы және бұл әдіс әр уақытта тиімділігін жоймайтындығы дәлелденген.
Дипломдық жұмыс қойылған мақсатына сай келеді. Үш тараудан және зертханалық жұмыстан құралады.
І тарауда оқытудың инновациялық технологиялары,
ІІ тарауда модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде,
ІІІ тарауда 3- сыныптағы математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамытудың маңызы қарастырылады.
Теориялық бөлімі мазмұнына сай. Теория мен практика бірін-бірі толықтырады. Оқушылардың есептеу дағдыларын дамытатын модульдеу әдісімен сабақтар берілген. Диплом жұмысы талаптарға сәйкес, мазмұны терең және толық ашылған.
Мазмұны.
Кіріспе.
І.тарау. ХХІ ғасыр: Оқытудың инновациялық технологиялары
1.1. Мектептегі жаңа технология-заман талабы.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдалану мәні.
ІІ.тарау. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы
ретінде.
2.1. Модульдік оқытудың құрылымы .
2.2. Модульдік оқытудың тиімділігі.
ІІІ.тарау. Білім кілті – бастауыштан.
3.1. 3-сынып математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын
дамытудың маңызы.
3.2. 3-сыныптағы математика сабақтарындағы модульдік оқыту технологиясы бойынша жүргізілген зерттеу жұмысы.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
А қосымшасы
Б қосымшасы
Кіріспе
Адамзат қоғамының дамуының басты құралы- білім мен ғылым. Адам өз ұрпағының болашағы үшін қандай жауапты болса, қоғамның болашақ алдындағы жауапкершілігі одан да жоғары болатыны баршаға аян.
Қазақстан тәуелсіздік алғалы Республикамыздың ұлттық білім беру жүйесінде бірқатар ауқымды, игілікті шаралар жүзеге асып келеді. Көпшілікке белгілі реформалардың алғашқы кезеңінде егеменді еліміздің білім жүйесінде заңдық негізі жасалып, алғашқы Білім туралы заң қабылданып, халыққа қызмет етуде. [1]
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында қазіргі заманғы білім беру мен кәсіптік даярлауға қатысты былай делінгне:
ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғарғы технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін
кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Сол себепті барлық деңгейдегі кәсіптік білім беруді дамыту маңызды мәселелердің бірі. [3]
Олай болса, орта мектептердің алдында жаңа міндеттердің айқындалары сөзсіз. Осындай білім беру жүйесіндегі әлемдік деңгейге жету үлкен талпыныстарды қажет етеді.
Әлемдік білім деңгейіне сай білім стандарттары айқындалып, оларды ұстаздар жұмыс барысында кеңінен қолданып келуімен қатар, әлемдік білім деңгейіне сай 12 жылдық білім жүйесіне кейбір бастауыш сыныптар көш басында өтіп те үлгерді.
Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасы халыққа білім беру жүйесінің жұмысын жаңа сатыға көтеріп, оқу мен тәрбие сапасын арттыруды көздеп отыр.
Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде батауыш сыныптар математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылыми негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда.
Жалпы білім беретін орта мектептің математика бағдарламасында: Оқушылардың математикаға ынтасын дамыту мұғалімнің негізгі мақсаты болып табылады деп көрсетілген.
Қазіргі күні ұстаздарды, ғалымдарды және жұртшылықты толғандырып отырған өзекті мәселелер көп.
Мәселен, оқушылардың оқуға деген ынта-ықыласының төмендеуі т.б. Осыған орай шәкірттеріміздің білімге қызығушылғын арттыру үшін, оларды саналы азамат етіп тәрбиелеу үшін, біз ұстаздар, жан-жақты өсіп жетілуіміз керек.
Оқушылардың қызығушылығын арттыру мәселесімен көптеген ғылым психологтары, ұстаздар шұғылданған, әлі де шұғылдануда.
Менің осы дипломдық жұмысым – кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрад.
Бірінші тарауда оқыту үрдісіндегі мектептерге бүгінгі күн талабына сай жаңа технологиялардың енуі қарастырылды.
Екінші тарауда модульдеу әдісі және оның құрылымы мен тиімділігін көрсеттім.
Үшінші тарауда 3-сынып оқушыларының математика сабақтарындағы есептеу дағдыларын дамыту маңыздылығы және осы технология бойынша жүргізілген тәжірибе жұмыстар қарастырылады.
Жас жеткіншектердің есептеу дағдыларын дамытуда модульдік технологияны қолдану арнайы мақсатты көздейді және нақты міндеті бағдарламада анықталған математикалық білім мен білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту және қайталау, пысықтау немесе тексеру болып табылады.
Зерттеудің өзектілігі: 3-сынып оқушыларына математика пәнінің өмірде қажеттілігі және оларды ойлау, есту, зейін қою ынталарын дамытуда модульдік оқытудың маңыздылығы жойылмайды.
Зерттеудің болжамы: егер 3-сыныпта математика сабағы модульдеу әдісі арқылы оқытылса, оқушылардың оқу үлгерімі жақсарады.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: математика сабағында 3-сынып оқушыларының есептеу дағдыларын дамыта түсу.
Зерттеудің міндеттері:
оқушылардың білімін кеңейту жолында модульдік оқыту технологтясын
тиімді пайдалану.
модульдік оқыту әдісінің құрылымы мен тиімділігін қолдана отырып
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту.
– оқушылардың белсенділіктерін арттыру, ойлау қабілетін дамыту және шығармашылыққа баулу.
– Зерттеу пәні: 3-сынып математика оқулығы, пән бойынша
дидактикалық және әдістемелік жинақтар.
– Зерттеу нысанасы: Оқу үрдісінің жетістігі.
– Зерттеу базасы: Айыртау ауданы, Саумалкөл қазақ орта мектебінің 3-сынып оқушылары.
1.1. Мектептегі жаңа технология – заман талабы.
XXI – ғасырда әлемдік өркениет төрінен орын алып, Қазақстанның жан-жақты дамуының бірден-бір жолы білім мен ғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып отырғаны белгілі. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Білім мен ғылым қызметкерлерінің III- съезінде Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып, дамыту мен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс, бұл – уақыттың талабы деген еді. [2]
Олай болса, мектеп оқушыларын ғылыми білімнің қоғамдық қажетті деңгейімен қамтамасыз ету, оларды отандық, ұлттың және әлемдік мәдениет арналарынан сусындату – қазіргі заман мұғалімдеріне басты міндет болып табылады. Бұл үрдіс қазіргі қоғамдағы жалпы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды, сабаққа деген қызығушылығын арттыруды, оқытудың озық технологияларын меңгеруді талап етеді.
Жас жеткіншектерге бүгінгі күн талабына сай білім мен тәрбие беру ісі педагог мамандарға үлкен жүк артады.
Тәлім – тәрбие мен оқыту ісінің нәтижесі іс-әрекеттерден гөрі мұғалімдерге көбірек тәуелді - деген Н.Алтынсариннің көрегендікпен айтқан пікірінің қазіргі уақытта да маңызды болып отырғаны да осының айғағы.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни, оның нәтижесінің көңіл толарлықтай болуын қадағалау жаңашыл-педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға Жаңа технологиялар терминін енгізді. Жаңашыл – педагогтардың негізгі мақсаты – оқушылардың алатын білімін сапалы ету, оның толық қанды және тұлға болып қалыптасуына негіз алу.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді.
Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі объект-субъектілі педагогикасының орнын басқасы басты, ол балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен оқушының тұлғалық-бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Егер жеке тұлға ұғымының мазмұнын талдап, түсінік беретін болсақ, біздің ойымызша, төмендегідей анықтама неғұрлым дәл келеді:
Жеке тұлға – бұл адамның психикалық, рухани мәні, ол әр түрлі жинақталған қасиеттер жүйесіне тән:
• адамның әлеуметтік маңызды қасиеттерінің жиынтығы;
• өзіне және өзімен-өзінің, дүниеге және дүниемен қатынастарының жүйесі;
• іс жүзіне асырылып жүрген әлеуметтік рөлдер қызметінің жүйесі, мінез-құлық әрекеттерінің жиынтығы;
• айналадағы қоршаған әлемді және онда өзін-өзі жете түсінуі;
• қажеттілік жүйесі;
• шығармашылық мүмкіншілігі мен қабілеттерінің жиынтығы;
• сыртқы жағдайларға әсерінің жиынтығы және т.б. (Г.К.Селевко).
Қазіргі уақытта педогогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі түсініктемелер берілген (В.П.Беспалько, В.М.Шепель, И.П.Волков, М.Чошанов, М.В.Кларин, Г.К.Селевко және т.б.). Дегенмен, барлық анықтамалардың ортақ басты негізі бар, бұл, біздің ойымызша, келесі түсіндірмеден айқын көрінеді:
Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру (УДЕ) технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің. Ә.Жүнісбектің және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Оқу – тәрбие үрдісінде баланы жаңаша әдіспен оқыту үшін әрбір пәннің иесі-мұғалім сол жаңа технологияларды толық түсініп, меңгеріп алуы қажет. Соның нәтижесінде ғана әрбір жалпы білім беретін мектеп мұғалімі тәжірибесінің жоғары деңгейге көтерілері анық. Ол мұғалім тек оқушыны дамытып қоймайды, сонымен қатар өзінің де жеке қасиеттерін жаңаша тұрғыдан ашуына мүмкіндік алады. Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты, бағыты, сипаты Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болуына, ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кірігуіне тығыз байланысты.
Білім туралы заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі
2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне сәйкестендірілген. Осы заңның 8-бабында білім беру жүйесінің басты міндеті ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникацияның желілеріне шығу деп аталып отыр. Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалды, кәсіптік, адамгершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. [2]
Педагогиканың технологияларды мәнділігіне, қолданылуына, ұйымдастырылуына қарай бірнеше топтарға бөледі.
Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық, пәндік, жеке әдістемелік, модульдік;
Психикалық дамудың жетекші факторына қарай: биогендік, социогендік, идеалистік;
Қабылдау концепсиясы бойынша: ассоциативтік-рефлекторлық, дамытушы.
Жаңа технологияны күнделікті сабақ үрдісіне пайдалану үшін, әр тәрбиеші алдында отырған бүлдіршіндердің жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтық мақсат -мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бір технологияның өзі әр түрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін. Мұғалімдер мен тәрбиешілерге шығармашылық еркіндік беріледі. Әр сабақтың сапалы болып, оның тиімділігін арттыру- іздемпаз, шығармашылығы шыңдалған ұстаздың қолында.
ХХІ ғасырда барлық елдер бірінші орныға білім беру сапасын қояды. Оның өлшемі тек сауаттының дейгейімен (жазу, оқу, есептеу) өлшенбейді, оның критерийі- функционалдық сауаттылық. Бұл проблемаларды шешуде жаңа технологиялардың атқаратын орны бөлек. Елбасымыздың халыққа жолдауында Болашақта өркениетті елдердің қатарына қосылу, жоғары технологиясын меңгерту, дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу – бүгінгі күннің мақсаты.
Соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп өркендеуіне орай, білім беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиімді деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Педагогикалық баспасөзден республика мұғалімдерінің ізденіс, зерттеулері нәтижесінде шәкірттердің сапалы білім алуға талпынысы мен ынтасы, қызығушылығы өскенін байқауға болады.
Кез келген оқыту технологиясы оқушыдан терең теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Оқыту технологиясына белгілі ғалым В.П.Беспалько Практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе-жоба,- деп анықтама берді. Ғалымның пікірінше, бұл педагогикалық жүйе жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған, белгілі мақсат көздеген, бір-бірімен өзара тығыз байланысты әдіс-тәсілдер жиыны.
Ал, Ресей ғалымы В.М.Монахов педагогикалық технологияны оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру мен жүргізудің ойластырылған үлгісі ретінде түсіндіреді.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден-бір нұсқа сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал еткен нұсқа – сол сабақты өткізудің әртүрлі әдіс-тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ. Қазіргі кезде шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі нәтижесінде оқу-тәрбие жұмыстың тиімділігін арттырудың жаңа технологиялары өмірге келді.
Атап айтқанда В.В.Воронов педагогикалық технология – бұл тиімді оқыту жүйесін құрумен айналысатын жаңа бағыт десе, В.М.Шепель технология – өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік, әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі дейді. Ал, М.Чошанов технология – бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігі деп есептейді, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу үрдісіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынастың өзегі, мазмұны ұйымдастырушы құрылымы.
Жаңа оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық эвристикадан алынған дейді Д.Пойа,С.Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің іс-әрекет теориялары қазіргі оқытудың инновациялық технологияларының әдіснамалық негізі.
Жаңа педагогикалық технология үш аспектіден қаралады:
– ғылым;
– процессуалды-әрекеттік;
– процессуалды-сипаттамалы.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақты жаупкершілік әкелді. Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді. Білім берудің жаңа сапасына қол жеткізуге бүкіл халық атсалысуда.
1.2. Мектептерде бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияларды
пайдаланудың мәні.
Үздіксіз өзгеріп тұрған заман адамнан сол заман талабына сай білім алып, жаңа істерді меңгеруді талап етеді. Осыған орай, оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды жүйелі пайдаланудың маңызы зор. Оқы-тәрбие үрдісін жаңалықтармен қамтамасыз ету барысында ғана, біз саналы да білімді азамат тәрбиелей аламыз. Ал, қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің жаңа технологияларды пайдалану практикасын дамытсақ, мұғалім оны өз сабағында орынды пайдалану арқылы еңбек тәжірибесін дамыта алады. Оқушылардың қабілеттерін арттырып, сабаққа деген қызығушылықтарын оятып, өздеріне сенімді, білімді азамат етіп тәрбиелей алады. Жаңа педагогикалық технологиялармен оқыту жолын қазақстандық бастауыш мектебтердегі білім берудің дамуының негізгі бағыты ретінде қарастырылады. Инновациялық оқу және жаңа технологиялар республика бастауыш мектептерінде қоғам сұранысымен орын алуда. Ол білім берудің стратегиялық мақсаттарына қызмет етеді: атап айтқанда проблемаларды сараптай алатын, жүйелі байланыстарды құра білетін, қайшылықтарды ашуға мейлінше жетілген, шешім қабылдауға, оны түрлі өзгерісте дамытуда қабілетті;
Ойлауы шығармашылық түрде қалыптасқан жеке тұлғаның интелектуалдық-психологиялық дамуын қамтамасыз ететін болуға тиіс.
Педагогиканың жаңа технологиялар Қазақстан бастауыш мектептерінде мынадай қағидаларды ұстанады: оқуға шығармашылықтың енуі, мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық, өзара әрекеттестік қатынастың пайда болуы, жеке тұлғаның дамуын жағдайдың туғызылуы, яғни жеке тұлғаға бағдарланған оқу, тұлға дамуының сыртқы әсермен бірге (оқыту,тәрбиелеу) оқушының ішкі түркілері негізінде жүргізілуі, тұлға дамуының жолын алдынала жобалау. Қазақстан бастауыш мектеп тәжірибесінде жаңа технологияларды оқыту әдістерін белгілі бір топтарға көрсетугше болады.
– Жартылай іздендіре оқыту – оқушылар оқудың мақсат -міндеттерін шешуге зерттеудің жеке сатыларын орындау арқылы үйренеді.
– Проблемалық сипаттағы оқу - мақсаттар мен мәселелерді ұйымдастыру мен шешуден тұрып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыпсаттыруға қызмет етеді.
– Іскерлік және білімдік ойындар;
– зерттеушілік әдістер – дағдыларды, білімді және біліктерді меңгеру
– барысында оқушы шығармашылық тәжірибеге мейлінше үйренеді, толық меңгереді. Жаңа технологиялар инновациялық оқудың сүйегі бола отырып, оқушының тұрақты жоғары нәтижелерге қарай біртіндеп сатылай жылжуын, жаңа оқу ақпарлары мен біліктіліктерді меңгеру мақсатында жақындау деңгейлерін бағалау және өзін-өзі бағалау мүмкіндіктерінің туындауын қамтамасыз етеді. Сөйтіп Республика бастауыш мектептерінде жаңа педагогикалық технологиялар бүгінде құбылыс қана емес, сонымен бірге оның дамуының, негізгі себебі, көзі болып табылады.
Жоғарыда аталып өткендей, қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндікұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Ол бастауыш сынып оқушсына оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған. Рене Декарттың трактатында Өзін-өзі тану жолындағы еңбек – ең құнды еңбек деп көрсетілген. Жоғарыда аталып кеткеннің бәрі өзін-өзі танудың аспектілері. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің маңызды құралы, оқу ісіндегі субъектілер мұғалім мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білім, білік, дағдыларын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. АҚШ-та, Ұлыбританияда, Ресейде жүргізілген зерттеулерде оқытудың технологиялық тәсілінің тиімділігі дәлелденген.
– Бастауыш мектеп – оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы
баспалдағы. Сондықтан жоғарыда аталған мүмкіндіктерді жүзеге асыру, тиімділігіне қарай пайдалану мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді. Менің ойымша, осыған орай әрбір мектептің бастауыш сыныптар бірлестігі мұғалімдерінің мақсаты:
бастауыш мектептің пелагогикалық процесіндегі инновациялық технологияның тиімділігін арттыру болу тиіс деймін.
Ал міндеттері:
• әр сабақта оқытудың интерактивті әдістерін қолдану.
• Әр оқушының психологиялық, физиологиялық, жеке дара ерекшеліктерін ескеру.
• Міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейлерін ашу.
• Иновациялық технологияларды сынау арқылы тиімділігін арттыру, мектеп жағдайына бейімдеу.
Әр мұғалімнің негізгі мақсаты – сабақ сапасын көтеру, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, ойлау қабілетін, шығармашылығын дамыту. Бұл міндеттерді жүзеге асыру ұстаздың шеберлігіне байланысты деп ойлаймын. Егер сабақ қызықты, тартымды болса, оқушы да қызыға қатысып терең және берік білім алады. Осы мақсатты жүзеге асырудың бірден-бір жолы ретінде М.М.Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясын қарастырайық.
2.1. Модульдік оқытудың құрылысы.
Ең алдымен модуль дегеніміз не?
С.И.Ожегов бойынша модуль дегеніміз- қадай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі.
Педагогикалық технология негізінде оқу циклін қайта жаңғырту идеясы алынған.
Оның мазмұнына:
1) оқытудың жалпы мақсатын қою;
2) жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
3) оқушылардың білім деңгейін алдын ала (диагностикалық) бағалау;
4) оқу әрекеттерінің жиынтығы (бұл кезеңде жедел кері байланыс негізінде түзету жүргізілуі тиіс);
5) нәтижені бағалау енеді;
Осының арқасында оқу процесі модульдік сипат алып, құрылымы ортақ, бірақ мазмұны әр түрлі жеке блоктардан жасалады.
Осыдан келіп мұғалімнің оқу процесін құрудағы жұмысының өзгеруі туындайды. Толық меңгеру әдістемесінде (Дж.Блок, Л.Андерсон және басқалар) әрбір оқу бірліктері ауқымында мұғалімнің қызметі төмендегіше құрылады.
1. Балаларды оқу мақсаттарымен таныстыру.
2. Сыныпты мазмұны жақын тақырыптар тобы (блогі) немесе тарау бойынша жасалған жалпы үлгімен (модульмен) таныстыру.
3. Мұғалімнің оқу материалын қысқаша баяндауы (белгілер жүйесі- сызбалар, сұлбалар, кестелер және т.б. негізінде)
4. Өзара сөйлесу негізінде оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру және әрбір оқушының қызмет нәтижесін әр сабақта бағалап отыру.
5. Жалпы тақырыпқа, тарауға (өсу бағытымен) 4-7 рет қайта оралу негізінде оқу материалын оқып-үйрену.
6. Тұтас тақырып бойынша тестілеу.
7. Тақырып бойынша қалыпты немесе релелік сынақ (немесе диктант, бақылау жұмысы және т.с.с.) жүргізу.
Қайта жаңғыртылатын оқу циклі ретінде оқу модулі үш құрылымдық бөлімнен: кіріспеден, сөйлесу бөлімнен және қорытынды бөлімнен тұрады.
Сызба түрінде көрсетсек, оқу модулі былайша болады:
[ 6]
К іріспе бөлімі
( модульге, тақырыпқа енгізу)
Сөйлесу бөлімі
( оқушылардың танымдық қызметін
өзара сөйлесу негізінде ұйымдастыру)
Қорытынды бөлім
( бақылау )
Әрбір оқу модуліне сағат саны әртүрлі. Бұл оқу бағдарламасы бойынша тақырыпқа, тақырыптар тобына, тарауға бөлінген сағат санына байланысты. Неғұрлым тиімдісі – 7-12 сағаттан тұратын оқу модулі. Алайда эксперимент жүргізген мұғалімдерге модульге бөлінген сағат саны 4 сағаттан 22 сағатқа дейін ауытқыды.
Алдында айтып өткеніміздей, оқу модулінің ерекшелігі – сағат санына қарамасамастан, кіріспе бөлімге сабақтың 1-2 сағаты, қорытынды бөлімге – 2-3 сағаты беріледі. Қалған уақыт сөйлесу бөліміне қалдырылады.
Мысалға, мұғалім оқу модулін 9-сағатқа жоспарлап отыр делік. Оның бір сағаты модульдің бірінші бөлімі – кіріспеге, екі сағаты – қорытынды бөлімге, қалған 6 сағаты – сөйлесу бөліміне беріледі.
Модульді 12 сағатқа әзірлегенде де модульдің І және ІІІ бөлімдеріне берілетін сағат саны өзгеріссіз қалып, сөйлесу бөлімінің уақыты өзгереді – яғни, ол 9 сағат болады.
Оқу мазмұнына өсу бағытымен – қарапайымнан күрделіге, репродуктивті тапсырмалардан шығармашылық ізденіске (кей жағдайларда – зерттеушілік қызмет элементтеріне) қарай бірнеше мәрте оралу әрбір оқушының оқу материалын қарапайым білім деңгейінен білімді бағалау деңгейіне дейін меңгеруіне мүмкіндік береді. Сөйлесу бөлімінде танымдық процесс негізінен сыныпта шағын топтарға (4-7 адамнан) бөлу арқылы оқушылардың өзара әрекеті негізінде, осы бөлімге түрлі ойын технологияларын енгізе отырып құрылады. Мұғалім негізінен фасилитатор, кеңесші және оқушылардың танымдық процесін ұйымдастырушы рөлінде болады.
Оқу модулін құрудың тағы бір ерекшелігі – мұғалімнің даярлық жүйесі.
Мұғалім бір оқу модуліне бөлінетін сағат санын анықтап алғаннан соң, оның мақсатын, мазмұнын және нәтижелерін, сондай-ақ осы модуль сабақтарын ұйымдастырудың формасын ойластырып, оқу модулін құрады.
Мұғалімнің алдын ала жұмысы төмендегідей әрекет-қадамдардан тұрады:
1-қадам: Берілген тарау, блок немесе тақырып бойынша бағдарламада меңгерілуі тиіс деп көрсетілетін міндетті білім, білік және дағдыларды, сондай-ақ оқыту мақсаттары мен міндеттерін айқындау.
2-қадам: Берілген модуль бойынша оқу материалының тұтас мазмұнын оқып-зерттеу.
3-қадам: Берілген модуль бойынша негізгі мағынаны білдіретін түйінді ұғымдарды, тықырып бойынша негізгі ақпарат беретін рельефтік (код сияқты) сөздерді табу. Олардың өзара байланысы мен өзара бағыныштылығын анықтау.
4-қадам: Тұтас тақырып бойынша тірек сызбаларын құрастыру (анықталған түйінді ұғымдар мен кодтар негізінде).
5-қадам: Оқу модулінің тұтас мазмұны бойынша тестілік тапсырмалар құрастыру (15-20 тапсырма шамасында)
6-қадам: Берілген модульдегі оқу материалының тұтас мазмұны бойынша сынаққа қажетті сұрақтар мен тапсырмалар блогін құрастыру (оқу пәнінің өзіндік ерекшелігіне орай сынақты диктантпен, бақылау жұмысымен алмастыруға болады).
7-қадам: Сөйлесу бөлімін әзірлеу. Оқытудың белсенді формаларын таңдау. Оқу материалының мазмұны бойынша әрбір оқушыға арнап бірінші күрделілік дәрежесіндегі, орташа күрделілік дәрежесіндегі тапсырмалар және оқытудың ізденушілік (зерттеушілік) элементтері бар аса күрделі дәрежедегі тапсырмалар әзірленеді, оқу модулінің құрылымдық бөлімдерінің әрқайсысына кеңінен тоқталып, қарастырайық.
Оқу модулінің кіріспе бөлімі
Психологтардың пайымдауынша, әрбір дербес тарауды (тақырыпты оқып-үйрену үш негізгі кезеңнен: кіріспе-қызықтырушылық, операционалды, танымдық және рефлексиялық-бағалау кезеңдерінен тұруы тиіс. (Л.М.Фридман).
Аталмыш модульде кіріспе-қызықтырушылық кезең кіріспе бөлімінде іске асырылады.
Бұл кезеңде оқушылар бағдарламаның осы тарауы неге және не үшін оқып-үйренулері керек, өздері нақты нені меңгеріп, үйренулері тиіс, алдағы жұмыстың негізгі оқу міндеті қандай екенін түсінуі қажет.
Психологтар дәлелдегендей, білімді неғұрлым тиянақты меңгеру үшін оқушыларды мақсатты түсінуі (мақсатты қозғаушы, қызықтырушы күш болуы) аса маңызды. Ол үшін, психологтардың пікірінше, мақсат (нені білу, нені
үйрену), оның мағынасы (бұл не үшін қажет) нақты айқын белгіленіп мақсатқа жету тәсілдері көрсетілуі керек.
Сөйтіп, оқу модулінің кіріспе бөлімінде мұғалім :
а) оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен және мазмұнымен таныстырады;
ә) оқушыларды осы оқу модуліндегі танымдық қызметінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды, әсіресе бұл мақсаттар мен міндеттерді әрі оқушының қабылдауына, түсінуіне ерекше көңіл бөледі;
б) тірек сызбаларға (орамаларға, белгілік үлгілерге) сүйене отырып, модуль тұтас тақырыбы бойынша оқу материалын қысқаша (15-20 минут ішінде) түсіндіреді.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі тарауды (тақырыпты) тұтас оқып – үйренудің екінші – операционалдық-танымдық кезеңін іске асыру болып табылады.
Бұл бөлімді құрастырғанда біз Л.Фридманның төмендегідей ережелерге негізделген тұжырымдамасына сүйенеміз:
1. Оқу оқушының жеке, топтық, ұжымдық жұмыс барысындағы түрлі қызметінің жүйесі ретінде қаралады. Олар оқушының қисынды ойлауын, қаблеттерін, көзге елестету қаблетін, жадын, шығармашылығын және т.б. дамытуға, яғни білім берудің мақсаттары болып табылатын тұлғалық қасиеттерін дамытуға бағытталған.
2. Оқуды басқарудың психологиялық сенімді түрі – ең алдымен, оқушының қажеттіліктерін, қызығушылығын және қызмет мақсаттарын дамытуға жағдай жасау.
3. Оқуды басқару икемді болуы тиіс, бұл тек оқушылардың іштей өсуі жүргенде ғана, балалардың білім дәрежесінің артыуына қарай мүмкін болады.
4. Оқушылардың нақты оқу қызметінің мақсаттарын анықтауға тікелей қатысуы керек, яғни басқару тұлғалық бағытталған болуы тиіс. Оқу процесін тұлғалық басқару дәрежесі оқушылардың өсуіне қарай артып отыруы және оқудың жоғары сатысында жалпылама сипат алуы тиіс.
5. Оқу процесін басқару балалардың ішкі қуатына және мүмкіндіктеріне негізделіп жүруі тиіс.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімін даярлағанда мұғалім оқу материалының негізгі мазмұнын бөліп, құрылымдайды.
Мұнда оқушылар оқу материалына қайта оралып, пысықтап, бекітуі үшін оның әр сабақта жеке бөліктермен берілетінін есепке алу керек, бұл бөліктерде қысқаша, сиымды түрде тұтас тараудың (тақырыптың) мазмұны беріледі.
Пысықтауды қажет ететін материалды мұғалім үш күрделілік деңгейінде (қарапайым, орташа дәреже, күрделі) дайындайды. Үш деңгейдің қайсысын таңдайтынын әр оқушының өзі шешеді.
Бұның бір маңызы – күрделі, ізденушілік, шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды кез келген күрделілік деңгейдегі бағдарламалық материал тапсырмаларын орындаған оқушыға, яғни іс жүзінде бәріне де беруге болады.
Бұл бөлімнің сабақтарын жоспарлағанда мұғалім оқушылардың өзара сөйлесуін қамтамасыз етуге баса көңіл бөледі.
Мұнда оқу материалының мазмұны оқушылардың өзара сөйлесуінің арқауы және құралы болады.
Сөйтіп, мұғалімнің сөйлесу бөлімін дайындаудағы 5 әрекет-қадамнан тұратын даярлық құрылымы қалыптасады. (1-суретті қараңыз)
1. Модульдің сөйлесу бөліміндегі материалдың негізгі мазмұнын белгілеу
2. Оқу материалын біртұтас, жинақы, өсу бағытымен беру
3. Тақырып бойынша жеңілдетілген деңгейдегі және білім стандартының талаптарын қамтамасыз ететін деңгейдегі тапсырмалар дайындау
4. Оқушылардың пәнге қызығушылығын және креативтілігін
( шығармашылық қабілеттерін ) дамытуға арналған шығармашылық сипаттамаға материал дайындау
5. Осы бөліктің барлық сабақтарында өзара сөйлесуді қамтамасыз ету
1-сурет.
Оқудың күрделі түрде жүргізілуі оқушының өзі үшін пайдасы зор, әрі жан-жақты дами түсуіне оң септігін тигізеді- деп В.П.Симонов тегін айтпаған. Сондықтан да модульдік технологияның сөйлесу бөлімі күрделілігі жағынан
3 бөлімге бөлінген. Симоновтың (ойынша) айтуы бойынша, мұғалімнің оқушыға жасалған жұмыстар үшін қоятын бағасы талап етілген деңгейге байланысты. Білім алудың қорытындысы мен мұғалімнің білім беру дағдысын бақылау негізіне В.Симонов мынадай қорытынды көрсеткішін жасайды.
1-көрсеткіш - айыра білу (тани білу)
Бұл ең төмен оқып-білгенді көрсетеді. Бұл деңгейдегі бала тек дайын түрде алынған затты, көрініс немесе қимылды айыра алады.
2-көрсеткіш-есте сақтау. Бұл этаптағы оқушы белгілі бір мәтіннің мазмұнын, ереже немесе қайсы бір заңды айтып бере алады.
3-көрсеткіш- түсінік
Түсінік - бұл өз білімімен ақпарат алу, өмірде кездесетін белгіні табу, зерттеп жатқан заттар, көріністердің байланысын табу, болымсыздан осыларды бөліп алу, ойлану негізінде анализ, синтез жасау.
4-көрсеткіш – қарапайым білім мен дағды.
5- көрсеткіш –Аудару. Оқушы бұрын игерген дағдымен жаңалықты қабылдауды түсінеді. Бұл көрсеткіштерді графикалық түрде көруімізге болады. (2 сурет):
5
өткізу
4
қарапайым
білім мен
дағды
3
түсіне білу
2
есте сақтау
1
айыра білу
Білім білім мен дағды
2-сурет.
В.Симонов айтуы бойынша мұғалім оқушылардың біліміне практика кезінде әр түрлі талаптар қояды.
Бір мұғалім 5 деген бағаны сабақ тақырыбын түсіне білуі үшін қойса, тағы бірі – қарапайым білімі мен дағдысы үшін қояды, ал енді бірі- білімді өткізе білуі үшін қояды. Өзге бағалармен де осылайша. Бұл мұғалімнің талаптарына байланысты болады. Графикалық түрде де көруімізге болады (3 сурет):
100 қойылатын
талаптың
90 1-деңгейі
80
Окытылган
деңгей пайызбен
70 Қойылатын
64 талаптың
60 2-деңгейі
50
40
36 қойылатын
талаптың
30 3-деңгейі
20
16
10
0 1 2 3 4 5
3-сурет.
Осы жүйені В.Симонов таблица түрінде қалайша көрсететінін 4-суреттен көре аламыз.
Талап ету деңгейі
Баға (ұпаймен)
бірінші (жоғары)
5
4
3
2
екінші (орташа)
5
4
3
2
үшінші (төменгі)
5
4
3
90
100%
90
64%
90
36%
90
16%
90
4%
0%
Симонов экспериментінің дәлдігін, практика қорытындысы дәлелдейді. Шынымен де, мұғалімдер оқушы біліміне талаптар қоя отырып жұмыс істейді. Осыдан, сыныптардағы баға көрсеткіштеріне қарап, мұғалімдердің өздік сабақ беру стильдерін салыстыру мүмкін емес.
Сөйлесу бөлімін құру қағидалары
Алғашқы үш әрекет-қадам мұғалімнің оқу (ғылыми) материалының тұтас мазмұнын бөліп, оқу модулінің сөйлесу бөліміне орналастыруын құрайды.
Сөйлесу бөлімінің жұмысы төмендегідей негізгі қағидаларды есепке ала отырып құрылады:
• Оқу материалын біртұтас беру қағидасы.
• өсу бағытымен оқып-үйрену қағидасы (басында шағын түрде, соңынан-
мазмұнын біртіндеп аша отырып, көлемін арттырып, қосымша толықтырулар мен фактілер енгізу арқылы). Бұл оқушының оқу материалын бөлек-бөлек емес, кешенді түрде, тұтас тарау (тақырып) бойынша пысықтауын білдіреді.
• Сөйлесу бөлімінің әр сабағында оқу модулінің тақырыбына қайта оралып
отыру қағидасы (қайталаумен шатастыруға болмайды!). Іс жүзінде тақырыпқа оқу материалының көлемі жағынан да, тапсырмалардың күрделілік деңгейі тұрғысынан да өсу бағытымен қайта оралып, отыру меңгерілген білімді бекіту үшін қажет. Зерттеулер көрсеткендей, жады ақпаратты ұзақ уақыт есте ұстап, білімін деңгейіне жеткізу үшін оған саналы түрде бірнеше мәрте (7 ретке дейін) қайта оралып отыру қажет. Мұндағы басты мәселе материалды қайталау емес, тақырыпқа қайта орала отырып, оны адамның өз алдына қойған проблемаларын шешудегі құрал-жабдығы ретінде пайдалану.
Сондықтан модульдің осы бөлімінде оқу материалын меңгеру – тек қажетті құрал ғана, онсыз негізгі мақсаттарға жету: қисынды ойлауды, түрлі құбылыстар мен фактілер арасындағы байланысты көре білуді дамыту; ұғымдар қалыптастырып, оларды ғылыми негіздеуге үйрену; интеллектіні және креативтілікті (шығармашылық қабілетті) дамыту мүмкін емес. Оқу модуліндегі оқушылардың барша танымдық қызметінің қорытындысы болып табылатын мақсатқа және оқушылардың білімі мен білігінің мемлекеттік білім стандартына сай келуіне қатар қол жеткізеді. (олардың сай немесе сай еместігін салыстыру оқу модулінің үшінші – қорытынды бөлігінде жүргізіледі).
Мұғалім тұлғаны дамытатын кез келген қызмет емес, тек орындау барысында жағымды эмоциялар тудыратын қызмет қана екеніне көңіл аударуы тиіс. Оқушыға оқу, танымдық қызметпен айналысу үшін, ол ақыл-ой жұмысынан қанағаттануы тиіс. Бұл, мүмкін, мұғалім жұмысының неғұрлым проблемалы міндеті шығар. Әрбір оқушының оқуға ниеттенуі, танымдық прцеске жағымды көзқараста болуы үшін және оларда жағымды эмоциялар туғызуы үшін не істеу керек? Бұл сауалға біржақты жауап бола қоймас, өйткені бұл психологиялық сипаттағы көптеген факторлармен байланысты. Дегенмен оның шешімін іздеу мүмкіндігі бар.
Бұл үшін:
• Оқушының оқу ісіне шын мәнінде қосылуы үшін ол оқу барысында
алдына қойған міндеттерін тек түсініп қана қоймай, іштей қабылдауы тиіс, яғни
оқушы оларды өз көңіл таразысынан өткізіп, мән беруі тиіс.
• Таным процесін өзара сөйлесу арқылы ұйымдастыру оған қатысушы адамдардың талабы мен ниетіне, ойына, көңіл-күйіне және сезіміне едәуір күшті ықпал етеді.(Бодалев 1983,65);
• Бірлесе істеген қызмет (шағын топтарда);
• а) кейбір қатысушылардың алдағы міндеттерді шешу мүмкін емес деген сенімін жоюға;
• ә) қорғану механизімдерінің шығармашылық процеске әсерін төмендетуге ықпал етеді (Грановская, Крижанская 1994, 127).
• қабілеттерді (соның ішінде танымдық) дамытуға қол жеткізу неғұрлым
демократиялы орта жағыдайында жеңілірек болады;
1. кейбір қатысушыларға өз қызметінің нәтижелеріне қол жекізу маңызды
2. болса, енді біреулеріне – өзіндік ойлау қызметі маңыздырақ.
3. Оқушының өзіне қиындық туғызатын деңгейінде оқыту неғұрлым пайдалы, дамытушы болып есептеледі.
4. Міне, сондықтан да ұсынылған оқу модулінің сөйлесу бөлімінде мұғалім әрбір оқушыға 3 деңгейлік тапсырмалар әзірлейді. І деңгей тапсырмалары оқушылардың шығармашылығын дамытуға бағытталған. ІІ және ІІІ деңгей тапсырмалары оқушылардың бағдарлама материалдарын мемлекеттік білім стандарты деңгейінде игеруін көздейді.
5. Мұғалімнің әрбір оқушыға әзірлеген тапсырмалары солардың біреуін оқушының өзі қалауы бойынша таңдап алуына есептелген.
6. Сөйлесу бөлімі сабақтарының ұйымдастырылуы формаларына қарай тапсырмаларды карточкаларға – яғни, өзінше бір бағыттаушы парақтарға жазуға болады, мұнда не істеу қажет, оны қалай істеу керек және қалай тексеруге болатыны (дайын жауап үлгілері бойынша бірін-бірі және өзін-өзі тексеру арқылы) нақты көрсетіледі.
7. Егер сабақ жеке-топтық формада өтетін болса, онда оқушылардың әрқайсысы үш нұсқадағы тапсырмалар алады. Олар машинкамен басылған және көшірме аппараттарында көбейтілген болуы тиіс. Мұғалім бір сабаққа әртүрлі күрделілік деңгейіндегі 3 жинақ тапсырмалар дайындап, соңынан оқушыға олардың кез келгенін таңдау мүмкіндігін беру мақсатында сыныптағы оқушылар санына сай көбейтеді.
8. Егер сабақ формасы – ойын (кез келген түрі) болса, онда тапсырмалар тақтаға жазылуы немесе жазбаша түрде берілуі мүмкін.
9. Ұжымдық және топтық жұмыс формаларында тапсырмаларды тұтас сыныпқа бірдей жоғары күрделілік деңгейінде беруге болатынын атап өту қажет.
10. Оқу модулінің сөйлесу бөлімінің бірнеше ерекшеліктері бар, оларға назар аудару керек:
1. Бұл бөлімде оқыту және оқу:
11. а) дамытушы болады,
12. соған байланысты мұғалімнің оқушылар мүддесіне бейімделуі қажет. Бұдан шығатыны: оқу процесін әрбір оқушының қисынды ойлау қабілетін, ауызша және жазбаша тілін, қабілеттіліктерін, танымдық қызметке қызығушылығын дамытуға бағыттап, жағдай туғызу керек. Жағдай туғызу дегеніміз оқушылардың психологиялық қауіпсіздігін, психологиялық өзара сиымдылығын, жағымды психологиялық (жылы ниеттегі, ашық, т.б. ортаны қамтамасыз ету;
13. ә) даярлаушы болады,яғни, модульдің қорытынды (бақылау) бөліміне шығуға даяарлайды. Сондықтан да әр сабақта әрбір оқушыға қойылатын барлық бағалар мен берілетін бағалаулар бақылаушы емес, ынталандырушы сипатта болады. Бағалар мен бағалауларды негізінен оқушылардың өздері (өзіне, бір-біріне, командаға, топқа) береді.
14. Көріп отырсыздар, оқу модулінің бұл бөлімінде неғұрлым қолданыстағысы- бірін-бірі тексеру әдісі. Бұл жерде кейбір оқушы тексеру үшін өзіне қиын, күрделі деңгейдегі жұмысты алып қалуы мүмкін. Әрине, мұндай жағдайда ол жұмыстың орындалуының дұрыстығын немесе бұрыстығын (дұрыс еместігін) бағалай алмайды. Міне, сондықтан мұғалімге дұрыс жауап немесе есептің шешу барысы жазылған парақтар дайындап қою қажет. Оларды оқушылар бір-бірінің еңбек нәтижелерін тексергенде және бағалағанда пайдаланады (І деңгей тапсырмаларының жауабын, егер олар қалыптан тыс жауап болса, мұғалім өзі тексереді).
2. Репродуктивті (қайта жаңғыртау) сиапатындағы оқыту поблемалық, ізденушілік, зертеушілік оқытумен ұштасырылады.
3. Негізінен оқушылардың бір-бірімен қатынасына, өзара сөйлесуіне құрылған оқытудың белсенді формалары қолданылады.
15. Оқыту және дамыту – өзара күрделі қатынастағы процестер.
16. Жоғарыда атап өткеніміздей, баланың көптеген тұлғалық психикалық қасиеттері, психологтардың пікірінше, жеке өзіндік, өзін қанағаттандыратын қызметі барысында айқындалып, қалыптасады. Егер оқушының жеке өзіндік қызметі, оның үстіне, жоғарыда айтылғандай, қиындықты жеңіп, жаңалық ашып, жақсы нәтижеге жетуінен және, ең бастысы, танымдық қызметтің өзінен жағымды эмоциялар алатындай қызметі ұйымдастырылмаса, онда мұғалімнің баланы танымға жетелеп енгізбек болған әрекеті күтілген нәтиже бермейді (яғни, тұлғаны дамытпайды).
17. Бұл үшін мұғалім сабақта әр балаға психологиялық қолдау көрсетуі, психологиялық жайлы (ыңғайлы) орта туғызуы қажет.
18. К.Роджерстің пікірінше, мұғалім ондай жағдайды жасай алады, тек ол үшін келесі қағидаларды басшылыққа алуы тиіс:
1. Балаларға әрқашан сенім көрсетуі;
2. Оқушыларға оқытудың мақсаттары мен міндеттерін белгілеп, нақтылауға көмектесуі;
3. Оқушылардың оқуға деген ішкі қызығушылығына мән беруі;
4. Әртүрлі тәжірибенің қайнар көзі ретінде, оқушы қиындыққа кездескенде әрқашан кеңес алуға болатын тұлға ретінде тұруы;
5. Мұғаілм әрбір оқушы үшін осындай рөлде болуы;
6. Өзінде топтың көңіл-күйін сезіну және оны қабылдау қабілетін дамытуы;
7. Топтың өзара әрекетке белсенді түрде қатысуы;
8. Топта өз сезімін ашық білдіруі;
9. Әрбір оқушының сезімі мен көңіл толқуларын түсінуге мүмкіндік беретін эмпатиялық дәрежеге ұмтылуы;
10. Өз-өзін жақсы білуі тиіс.
В.А.Вялых сабақтарындағы жағымды психологиялық ортаны жайлы – жайсыз өлшемімен бағалауды ұсынады (Вялых 1995,113).
Сызба түрінде ол былай беріледі:
ПСИХОЛО- ЖАЙСЫЗ ПСИХОЛОГИЯ- ПСИХОЛО- ПСИХОЛО-
ГИЯЛЫҚ ҚАУІП ЖАҒДАЙ ЛЫҚ БЕЙТАРАП ГИЯЛЫҚ ГИЯЛЫҚ
ЖАҒДАЙ қАУІПСІЗДІК ЖАЙЛЫ
ЖАҒДАЙ
Оқудың нәтижелілігі оқу процесінің мына нүктелердің қайсысына ұйымдастырылғанына байланысты екені дәлелденген. Солға бағыттаушы тіл оқыту нәтижесінің төмендегенін, ал оңға бағыттаушы тіл – артқаны көрсетеді.
Оның үстіне, біздің зерттеуіміз көрсеткендей, тек осы бағыт қана ізденушілік, зерттеушілік оқытуды қамтамасыз етеді, өйткені іздеу де зерттеу де тек қана жылы пейілді, ашық ортада; тұлғаның ішкі толық ашылуы мен оқушылардың өзара қатынасы, сөйлесуі негізінде болуы мүмкін.
Өзара қатынасу, сөйлесу адам тұлғасын дамытудың маңызды факторы болып табылады, сондықтан оқу қызметін өзара қатынас жасату арқылы ұйымдастыру оны тек жандандырып қана қоймайды, оқушы тұлғасы дамытуға елеулі ықпал етеді.
Өзара қатынасқа және сөйлесуге құрылған оқыту оқу процесінде белсенді формаларды қолдану арқылы іске асырылады. Олар:
• топтық немесе жеке-топтық;
• жұптық;
• ұжымдық.
• оқытудың бұл формалары жалпы немесе құрылымдық деп аталады.
• бұдан басқа нақты немесе арнайы формалары да бар:
• семинар;
• оқу конференциялары;
• диспут;
• топтық пікірталас және т.б.
• оқу процесін жандандыру құралдарының ішінде ойын, ойын арқылы оқыту ерекше орын алады.
Қазіргі уақытта педагогикада оқыту мен ойынды топтастыруға қадам жасалынуда, тіпті бұл жерде сөз еңбек негізінде оларды қосу туралы болып отыр.
С.Ф.Занько, Ю.С.Тюнникова және С.М.Тюнниковалардың пікірінше оқу және дидактикалық ойындардың айырмашылығы мынада: оқу ойындары формасы бойынша ойын, мазмұны бойынша – оқу, дидактикалық ойын мектептегі оқуды ұйымдастырудың қалыптасқан түрі тек толықтыру болып табылады.
Зерттеулер көрсеткендей, дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесі қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, оқу қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады.
Оқыту ойыны - бұл оқуды ойын арқылы ұйымдастыру. Оқушыларға оқыту процесінде оқу ойындарын қолдану жоғары тиімді. Біздің жағдайда ойын оқу модулінің сөйлесу бөлімінде қолдануға баса назар аударылады, мұнда негізінен оқыта үйрету ойындары пайдаланылады, өйткені олардың мазмұны баланың оқудағы еңбегі болып табылады. Дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесіне қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, ойын қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады. Ойын – өзінше бір мектеп, сол арқылы бала адамдардың мінез-құлқының нормалары мен ережелерінің, олардың еңбекке, қоғамға көзқарасын, олардың өзара қарым-қатынасын шығармашылықпен игереді. Аса ірі психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбекте де сондай болады дейді. Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Қазақ халқының ұлы ақыны А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай, өсер бала болар ма? - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Оқыту модуіліне мынадай ойындар қолданысқа енеді: мысалы: Сиқырлы сандықша, Талқылау (бақылау алдында), Көңілділер мен тапқырлар (КВН), Ең бастысы, Аукцион, Қарлы кесек, Идеяларды тоғыстыру (не? қайда? қашан?), Брей-ринг секілді көптеген оқыта үйрету ойындары.
Мысал үшін кей ойын ережелерімен таныса отырайық.
Сиқырлы сандықша оқыта үйрету ойыны.
Мұғалім үлестірме материалдарын даярлайды:
5 балл, 4 балл және 1 балл көрсетілген карточкалар Сиқырлы сандықша сұрақтарымен (билеттерімен) толтырылады, олардың саны оқушылар санынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz