Туризмдегі EXPO көрмесінің рөлі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары ... . 5
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... . 15
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен елдерге түскен табысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3 EXPO КӨРМЕСІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУЕТІН КӨРСЕТУДІҢ МҮМКІНДІГІ
3.1 Астананың EXPO.2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуы . Қазақстанның жетістіктерінің танылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3.2 EXPO.2017 көрмесіне арналған туристік бағдарлама және оның болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.3 EXPO көрмесі арқылы Қазақстан туризмінің даму болашағы ... ... .. 35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары ... . 5
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... . 15
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен елдерге түскен табысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3 EXPO КӨРМЕСІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУЕТІН КӨРСЕТУДІҢ МҮМКІНДІГІ
3.1 Астананың EXPO.2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуы . Қазақстанның жетістіктерінің танылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3.2 EXPO.2017 көрмесіне арналған туристік бағдарлама және оның болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.3 EXPO көрмесі арқылы Қазақстан туризмінің даму болашағы ... ... .. 35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
КІРІСПЕ
... ағымдағы дамудың маңызды мәселелерінің бірі
Қазақстан экономикасына тікелей шетел инвестицияларының
ағынын әр тараптандыру болып табылады.
Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев
Тақырыптың өзектілігі. Бүкіләлемдік әмбебап EXPO көр¬мелері – бұл жаһандық маңызы бар оқиға, өз маңыздылығы бойынша тек бүкіләлемдік экономикалық EXPO көр¬мелерінің форумдарымен ғана салыс¬тыруға келеді, ал туристік ұтым¬дылығы бойынша әлемдегі ең тарал¬ған спорт¬тық жарыстармен тепе-тең.
1851 жылы принц Альберттің ұсы¬нысы бойынша Лондон қаласында бі¬¬рінші Бүкіләлемдік өнеркәсіптік көрме өткізілді. EXPO көрмелері әлем елдері¬нің экономикалық, ғылыми, тех¬ноло¬гия¬лық және мәдени жетістік¬терімен танысуға тамаша мүмкіндік беретін оқиға ретінде кеңінен та¬ныл¬ды және тарихи тәжірибе айнасы, ин¬новация¬лық идеялармен алмасу, бірігу мен келешекке деген ұжымдық көзқарасты танытатын шара болды. Одан бері 162 жыл өтсе де EXPO көр¬ме¬лері өз маңыз¬ды¬лығы мен мәртебе¬сін жоғалтқан жоқ. Керісінше әлем¬дегі ең беделді көрме алаңы бо¬лып та¬былады. EXPO көрмелерін мил¬лион¬даған туристер келіп көреді, сондықтан әр ел ұлттық мәдениет ерек¬шелігі мен өз экономи¬ка¬лық, технологиялық даму деңгейін әлемге танытатын бірегей павильонын жа¬сауға ұмтылады. Осының нәтиже¬сін¬де келушілер павильондардың ға¬жайып сәулеттік бейнесімен бірге ең жаңа ғылыми жетістіктер негізінде жасалған экспонаттарды көруге мүм-кіндік алады.
Көрме — экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады. Көрмелер тақырыбын ашатын болсақ, адамзат мәдениетінде EХРО көрмесінің орны ерекше.
EXPO техникалық және технологиялық жетістіктерді әйгілейтін халықаралық көрме. Ол ең алғаш рет 1851 жылы Лондонда Гайд-паркте Альберт ханзаданың бастауымен өткізілді. Бұл көрме Джозеф Пакстонның Хрусталь сарайымен танымал болды.
Лондон көрмесінен кейін ЕХРО үздіксіз дәстүрлі түрде жүргізіліп келеді және оны өткізуге Қазақстан да өз ниетін білдірген болатын. Бұл оқиға 2017 жылға жоспарлануда, алайда, ол үшін Халықаралық шешім мен қолдау керек, оның шешімі 2012 жылдың желтоқсан айында жарияланады. Қазақстан (Астана) көрмесі Бельгияның (Льеж) көрмесімен бақталастырды.
Осының негізінде курстық жұмыстың мақсаты — ЕХРО көмесінің маңыздылығы мен оның біздің еліміз үшін беретін артықшылығын қарастыру. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін туризм арқылы экономикалық табыс көзі болып та табылады.
Елорданың мәдени дамуы да ма¬ңыз¬ды іс. EXPO өткізу кезінде Астана қа¬ласы дүниенің әр бұрышынан кел¬ген әр түрлі мәдениет үндеріне то¬ла¬ды. Күн сайын көрме аумағында кон¬церт¬тер, шоу, Ұлттық Күндер және басқа ойын-сауық шаралары өтетін болады.
Туристер мен көрмеге қатысушы¬лардың көп саны оларға қызмет көр-сетуші жеке қызметтердің белсенді дамуына жол ашады. Өйткені ке¬лу-шілерге тұратын орын, сапалы тамақ, аудар¬машылар, экскурсиялар мен ойын-сауық қажет болады. Сондықтан қосымша жұмыс орындары мен табыс табу мүмкіндіктері пайда болады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдарын зерттеу;
2. EXPO көрмесінің маңызы мен мақсатын білу;
3. EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасын есептеу;
4. EХPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
5. Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
6. Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуын анықтау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындадан тұрады.
... ағымдағы дамудың маңызды мәселелерінің бірі
Қазақстан экономикасына тікелей шетел инвестицияларының
ағынын әр тараптандыру болып табылады.
Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев
Тақырыптың өзектілігі. Бүкіләлемдік әмбебап EXPO көр¬мелері – бұл жаһандық маңызы бар оқиға, өз маңыздылығы бойынша тек бүкіләлемдік экономикалық EXPO көр¬мелерінің форумдарымен ғана салыс¬тыруға келеді, ал туристік ұтым¬дылығы бойынша әлемдегі ең тарал¬ған спорт¬тық жарыстармен тепе-тең.
1851 жылы принц Альберттің ұсы¬нысы бойынша Лондон қаласында бі¬¬рінші Бүкіләлемдік өнеркәсіптік көрме өткізілді. EXPO көрмелері әлем елдері¬нің экономикалық, ғылыми, тех¬ноло¬гия¬лық және мәдени жетістік¬терімен танысуға тамаша мүмкіндік беретін оқиға ретінде кеңінен та¬ныл¬ды және тарихи тәжірибе айнасы, ин¬новация¬лық идеялармен алмасу, бірігу мен келешекке деген ұжымдық көзқарасты танытатын шара болды. Одан бері 162 жыл өтсе де EXPO көр¬ме¬лері өз маңыз¬ды¬лығы мен мәртебе¬сін жоғалтқан жоқ. Керісінше әлем¬дегі ең беделді көрме алаңы бо¬лып та¬былады. EXPO көрмелерін мил¬лион¬даған туристер келіп көреді, сондықтан әр ел ұлттық мәдениет ерек¬шелігі мен өз экономи¬ка¬лық, технологиялық даму деңгейін әлемге танытатын бірегей павильонын жа¬сауға ұмтылады. Осының нәтиже¬сін¬де келушілер павильондардың ға¬жайып сәулеттік бейнесімен бірге ең жаңа ғылыми жетістіктер негізінде жасалған экспонаттарды көруге мүм-кіндік алады.
Көрме — экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады. Көрмелер тақырыбын ашатын болсақ, адамзат мәдениетінде EХРО көрмесінің орны ерекше.
EXPO техникалық және технологиялық жетістіктерді әйгілейтін халықаралық көрме. Ол ең алғаш рет 1851 жылы Лондонда Гайд-паркте Альберт ханзаданың бастауымен өткізілді. Бұл көрме Джозеф Пакстонның Хрусталь сарайымен танымал болды.
Лондон көрмесінен кейін ЕХРО үздіксіз дәстүрлі түрде жүргізіліп келеді және оны өткізуге Қазақстан да өз ниетін білдірген болатын. Бұл оқиға 2017 жылға жоспарлануда, алайда, ол үшін Халықаралық шешім мен қолдау керек, оның шешімі 2012 жылдың желтоқсан айында жарияланады. Қазақстан (Астана) көрмесі Бельгияның (Льеж) көрмесімен бақталастырды.
Осының негізінде курстық жұмыстың мақсаты — ЕХРО көмесінің маңыздылығы мен оның біздің еліміз үшін беретін артықшылығын қарастыру. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін туризм арқылы экономикалық табыс көзі болып та табылады.
Елорданың мәдени дамуы да ма¬ңыз¬ды іс. EXPO өткізу кезінде Астана қа¬ласы дүниенің әр бұрышынан кел¬ген әр түрлі мәдениет үндеріне то¬ла¬ды. Күн сайын көрме аумағында кон¬церт¬тер, шоу, Ұлттық Күндер және басқа ойын-сауық шаралары өтетін болады.
Туристер мен көрмеге қатысушы¬лардың көп саны оларға қызмет көр-сетуші жеке қызметтердің белсенді дамуына жол ашады. Өйткені ке¬лу-шілерге тұратын орын, сапалы тамақ, аудар¬машылар, экскурсиялар мен ойын-сауық қажет болады. Сондықтан қосымша жұмыс орындары мен табыс табу мүмкіндіктері пайда болады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдарын зерттеу;
2. EXPO көрмесінің маңызы мен мақсатын білу;
3. EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасын есептеу;
4. EХPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
5. Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
6. Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуын анықтау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындадан тұрады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Оқулықтар
1. О развитии туризма как доходной отрасли Республики Казахстан. Официальные материалы. Алматы. Раритет. 2009.
2. Лебедев С.М., История Всемирных выставок – EXPO, Москва, 2010.
3. Герасименко В.В. Выставки EXPO 2005-2008 годов: Учебник / М.: EXPO, 2010.
4. История культуры: Учебник / под ред. В.А. Слепова, М.: 2007
5. Мельник, В. А., Первые всемирные промышленные выставки конца XIX – начала XX вв., Спб., 2006.
6. Соколова, Н. Д. Всемирная выставка – для каждого, - М. : Феникс, 2006.
7. Н. М. Свирина, И. Л. Шолпо, История Всемирных выставок, - М.: НЦ ЭНАС, 2003.
Баспа материалдары
8. Р.Курбанова. Современное состояние туризма в Казахстане: Проблемы и перспективы развития. Транзитная экономика №6 2000. –104-108 б.
9. Роль туризма в устойчивом развитии Республики Казахстан. Алматы. Қазақ университеті 2011.
10. Канат Шаймерденов, Халықаралық көрмелердің тарихы, Егемен Қазақстан, №89, 2012.
Интернет көздері
11. http://www.expo2017astana.com expo2017astana ресми сайты
12. Елордамыз ЕХРО-2017-нің астанасы болып таңдалды! // masa.kz
13. http://www.24.kz/ Халықаралық көрмелер бюросының EXPO көрмелерін өткізудегі ерекшеліктері
14. http://ru.wikipedia.org/wiki/Всемирная_выставка_(2010)
15. www.akorda.kz
16. http://www.inform.kz/kaz/article/2449175
17. http://www.astana.kz/taxonomy/term/1066
18. http://kaztrk.kz/kaz/news/expo_kaz/EXPO2017_kormesi_memlekettin_ekonomikalik_damuina_tin_serpin_beredi.
19. http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1746
20. http://www.egemen.kz/2012/11/30/351031/
21. http://www.expo2017astana.com/kk/node/110
22. http://www.gratanet.com
23. http://knb.kz/page.php?page_id=12&lang=1&article_id=4826&fon;
24. http://www.expo2017astana.com/kk/node/187
25. http://almatytourism.kz/kz/
Оқулықтар
1. О развитии туризма как доходной отрасли Республики Казахстан. Официальные материалы. Алматы. Раритет. 2009.
2. Лебедев С.М., История Всемирных выставок – EXPO, Москва, 2010.
3. Герасименко В.В. Выставки EXPO 2005-2008 годов: Учебник / М.: EXPO, 2010.
4. История культуры: Учебник / под ред. В.А. Слепова, М.: 2007
5. Мельник, В. А., Первые всемирные промышленные выставки конца XIX – начала XX вв., Спб., 2006.
6. Соколова, Н. Д. Всемирная выставка – для каждого, - М. : Феникс, 2006.
7. Н. М. Свирина, И. Л. Шолпо, История Всемирных выставок, - М.: НЦ ЭНАС, 2003.
Баспа материалдары
8. Р.Курбанова. Современное состояние туризма в Казахстане: Проблемы и перспективы развития. Транзитная экономика №6 2000. –104-108 б.
9. Роль туризма в устойчивом развитии Республики Казахстан. Алматы. Қазақ университеті 2011.
10. Канат Шаймерденов, Халықаралық көрмелердің тарихы, Егемен Қазақстан, №89, 2012.
Интернет көздері
11. http://www.expo2017astana.com expo2017astana ресми сайты
12. Елордамыз ЕХРО-2017-нің астанасы болып таңдалды! // masa.kz
13. http://www.24.kz/ Халықаралық көрмелер бюросының EXPO көрмелерін өткізудегі ерекшеліктері
14. http://ru.wikipedia.org/wiki/Всемирная_выставка_(2010)
15. www.akorda.kz
16. http://www.inform.kz/kaz/article/2449175
17. http://www.astana.kz/taxonomy/term/1066
18. http://kaztrk.kz/kaz/news/expo_kaz/EXPO2017_kormesi_memlekettin_ekonomikalik_damuina_tin_serpin_beredi.
19. http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1746
20. http://www.egemen.kz/2012/11/30/351031/
21. http://www.expo2017astana.com/kk/node/110
22. http://www.gratanet.com
23. http://knb.kz/page.php?page_id=12&lang=1&article_id=4826&fon;
24. http://www.expo2017astana.com/kk/node/187
25. http://almatytourism.kz/kz/
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары ... .
5
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
12
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... .
15
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен елдерге түскен табысын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
18
3 EXPO КӨРМЕСІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУЕТІН КӨРСЕТУДІҢ МҮМКІНДІГІ
3.1 Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуы - Қазақстанның жетістіктерінің танылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
3.2 EXPO-2017 көрмесіне арналған туристік бағдарлама және оның болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
32
3.3 EXPO көрмесі арқылы Қазақстан туризмінің даму болашағы ... ... ..
35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
47
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
49
КІРІСПЕ
... ағымдағы дамудың маңызды мәселелерінің бірі
Қазақстан экономикасына тікелей шетел инвестицияларының
ағынын әр тараптандыру болып табылады.
Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев
Тақырыптың өзектілігі. Бүкіләлемдік әмбебап EXPO көр - мелері - бұл жаһандық маңызы бар оқиға, өз маңыздылығы бойынша тек бүкіләлемдік экономикалық EXPO көр - мелерінің форумдарымен ғана салыс - тыруға келеді, ал туристік ұтым - дылығы бойынша әлемдегі ең тарал - ған спорт - тық жарыстармен тепе-тең.
1851 жылы принц Альберттің ұсы - нысы бойынша Лондон қаласында бі - - рінші Бүкіләлемдік өнеркәсіптік көрме өткізілді. EXPO көрмелері әлем елдері - нің экономикалық, ғылыми, тех - ноло - гия - лық және мәдени жетістік - терімен танысуға тамаша мүмкіндік беретін оқиға ретінде кеңінен та - ныл - ды және тарихи тәжірибе айнасы, ин - новация - лық идеялармен алмасу, бірігу мен келешекке деген ұжымдық көзқарасты танытатын шара болды. Одан бері 162 жыл өтсе де EXPO көр - ме - лері өз маңыз - ды - лығы мен мәртебе - сін жоғалтқан жоқ. Керісінше әлем - дегі ең беделді көрме алаңы бо - лып та - былады. EXPO көрмелерін мил - лион - даған туристер келіп көреді, сондықтан әр ел ұлттық мәдениет ерек - шелігі мен өз экономи - ка - лық, технологиялық даму деңгейін әлемге танытатын бірегей павильонын жа - сауға ұмтылады. Осының нәтиже - сін - де келушілер павильондардың ға - жайып сәулеттік бейнесімен бірге ең жаңа ғылыми жетістіктер негізінде жасалған экспонаттарды көруге мүм - кіндік алады.
Көрме -- экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады. Көрмелер тақырыбын ашатын болсақ, адамзат мәдениетінде EХРО көрмесінің орны ерекше.
EXPO техникалық және технологиялық жетістіктерді әйгілейтін халықаралық көрме. Ол ең алғаш рет 1851 жылы Лондонда Гайд-паркте Альберт ханзаданың бастауымен өткізілді. Бұл көрме Джозеф Пакстонның Хрусталь сарайымен танымал болды.
Лондон көрмесінен кейін ЕХРО үздіксіз дәстүрлі түрде жүргізіліп келеді және оны өткізуге Қазақстан да өз ниетін білдірген болатын. Бұл оқиға 2017 жылға жоспарлануда, алайда, ол үшін Халықаралық шешім мен қолдау керек, оның шешімі 2012 жылдың желтоқсан айында жарияланады. Қазақстан (Астана) көрмесі Бельгияның (Льеж) көрмесімен бақталастырды.
Осының негізінде курстық жұмыстың мақсаты -- ЕХРО көмесінің маңыздылығы мен оның біздің еліміз үшін беретін артықшылығын қарастыру. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін туризм арқылы экономикалық табыс көзі болып та табылады.
Елорданың мәдени дамуы да ма - ңыз - ды іс. EXPO өткізу кезінде Астана қа - ласы дүниенің әр бұрышынан кел - ген әр түрлі мәдениет үндеріне то - ла - ды. Күн сайын көрме аумағында кон - церт - тер, шоу, Ұлттық Күндер және басқа ойын-сауық шаралары өтетін болады.
Туристер мен көрмеге қатысушы - лардың көп саны оларға қызмет көр - сетуші жеке қызметтердің белсенді дамуына жол ашады. Өйткені ке - лу - шілерге тұратын орын, сапалы тамақ, аудар - машылар, экскурсиялар мен ойын-сауық қажет болады. Сондықтан қосымша жұмыс орындары мен табыс табу мүмкіндіктері пайда болады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдарын зерттеу;
2. EXPO көрмесінің маңызы мен мақсатын білу;
3. EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасын есептеу;
4. EХPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
5. Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
6. Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуын анықтау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындадан тұрады.
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары
Дүниежүзілік көрме (ағылш. World's fair) немесе EXPO -индустрияландырудың нышаны және техникалық, технологиялық табыстарды көрсету үшiн ашық алаң болып табылатын халықаралық көрме. Бiрiншi дүниежүзілік көрме Лондондағы Гайд-паркте, Альберт ханзаданың бастамасымен өткізілген. Көрменің бас назар аударарлық ғимараты, Джозеф Пакстонмен таза шыны мен болаттан тұрғызылған Хрусталь сарайы болды.
Алғашқы дүниежүзілік көрмені лондондық Гайд-паркте, арнайы жасалған әйгілі Хрусталь сарайы өткізген уақыттан бастап есептегенде 2013 жылы 162 жыл толады. Бұл, қатысушы-елдер қонақтарға өз өндірушілерінің шеберлігін және бірдей, бірақ әр-түрлі елде жасалған тауарлардың сапасын салыстыруға мүмкіндік бере отырып, ұлттық өндірістің заттарын бір жерде және бір мезгілде көрсетуге келісті. Дәл осы кезде сол көрмелік тұрғылар тәжірибеге енгізіле бастады, уақыт өте келе олар міндеттіге айналып, кейін тиісті халықаралық нормативтік актілерге белгіленді.
Ел ішінде ХКБ-нің (Халықаралық көрмелер бюросы) өзіндік мұрасы пайда болды: Лондондағы Хрусталь сарайы; Париждегі Эйфель мұнарасы; Париждегі Александр III көпірі; Венадағы Ротонда - әлемдегі ең үлкен күмбез астындағы павильон; Мельбурндегі патшалық көрме павильоны және т.б.
EXPO бес жылда бір өткізіледі және алты айға созылады. ЕХРО мамандандырылған халықаралық көрмелері екі Дүниежүзілік көрмелердің аралығында өтеді. Міндетті түрде ХКБ бекіткен тақырыпқа ие болады әрі үш айға жалғасады.
Оңтүстік Корея, 1993 жыл: ЕХРО-93 бүкіләлемдік көрмесі Оңтүстік Кореяның Тэджон қаласында 1993 жылғы 7 тамыздан 7 қарашаға дейін жалғасты. Көрменің тақырыбы - Дамудың жаңа жолын таңдау. Осы жылы өткен ЕХРО-ның басты символы - ғарыштан келген Кумдори сәбиі. Символды ойлап тапқандардың пікірінше, сәби техникалық жаңғыртуға жетелеуі керек. Кумдори адамның ғылым мен техника туралы арманын бейнеледі.
ЕХРО-93 мақсаты - түрлі елдердің қоршаған әлемді танып білудің ғылыми-техникалық әдістерін әзірлеуге әртүрлі елдердің қосқан үлесін көрсету, адамның қоршаған ортаны қорғау арқылы болашақ алдындағы жауапкершілігін көрсету болып табылады. ЕХРО-93 ашылуына EXPO Bridge көпірі салынды. Өткізілген орны үш бас облыстан тұрды - халықаралық, корпоративтік және саябақтың қызықты зонасы.
Мамандандырылған көрме болғандықтан, халықаралық зонадағы павильондардың көбі дайын болып, бағдарлама уақытына түрлі халықаралық қатысушыларға жалға берілді. Жүз сегіз мемлекет Тэджонда бұрын-соңды өтпеген ірі көрмелердің бірі ЕХРО-93 көрмесіне қатысты. Корпоративтік зона да ерекше сиқырға ие болғандай. Корейліктер әдемі сәулет, мазмұнды көрме ұйымдастырды. Сондай-ақ, ЕХРО символы Kumdori құрметіне Kumdori Land қызықты саябақ зонасы да сән-салтанатымен қызықтырды. Көрменің орталығы- биіктігі 93 метрлік Рinnacled Hanbit немесе Үлкен Жарық Мұнарасы. Жалпы ЕХРО-93 көрмесі үлкен технологиялық көрсетілімдер арқылы танымал болды.
Испания, 1992 жыл: ЕХРО-1992 Испанияның Севилья қаласында 20 сәуірден 12 қазанға дейін өтті. Көрменің басты тақырыбы - Жаңалықтар ғасыры. Оның символы - Curro болды. Curro - ұзын тұмсығы, түрлі-түсті айдары, пілдің аяғы бар үлкен ақ құс. Оны жасаған неміс жобалаушысы Хайнц Эделман.
ЕХРО-1992 Христофор Колумбтың (1492-1992) Американы ашқандығына 500 жыл толуына орай ұйымдастырылды. Көрмені өткізуге Чикаго қаласы да қатыспақ болды, дегенмен қаржыландырудың жеткіліксіз болғандығынан аталмыш қала қатыспады. 215 га аумақта 100-ден астам ел қатысты. Халықаралық көрме бюросыың мәліметтері бойынша, келушілердің саны 41 814 571 адамды құрады.
Австралия, 1988 жыл: Жасыл құрлықта өткен бүкіләлемдік алғашқы көрме Австралиядағы Брисбен қаласында 1985 жылғы 30 сәуір-30 қазан аралығында ұйымдастырылды. Көрме тақырыбы - Техника ғасырындағы бос уақыт. 1988 жылғы көрме символы ЕХРО Оз аталатын австралиялық platypus. Оны әзірлеген Диснейдің Imagineering бөлімшесі.
ЕХРО-1988 көрмесін 30 сәуір күні Австралия Корольдігінде Елизавета II ашты. Жәрмеңке 18 млн астам келушіні тартты. ЕХРО-1988 көрмесі Квинсленд қаласын Австралияның дамыған қаласына айналдырды. Көптеген мүсіндер мен ғимараттар бүгінгі күнге дейін сақталды. ЕХРО-88 52 үкіметтен 100-ге жуық павильонды тартты. Көрмеге көптеген елдер қатысты.
Ванкувер, 1986 жыл, Көлік және байланыс: қозғалыстағы және байланыстағы әлем: ЕХРО-1986 - Ванкувер қаласының жүз жылдығына орай 1986 жылғы 2 мамыр мен 13 қазан аралығында өткізілген II санатты дүниежүзілік көрме. ЕХРО-86 ресми символы Эрни болды. Ол адамға ұқсас робот. Он жылдар өтсе де, ол Ванкувердегі танымал символдардың бірі болып табылады. Қатысаушы елдер саны жүзе жуық, ал келушілер қатары 6,5 млн адамды құрады. 1986 жылғы ЭКСПОны 2 мамырда ханзада Чарльз Уэльский, ханшайым Диана Уэльская және премьер-министр Брайан Малрони ашты.
Жапония, 1985 жыл, Адам тұрмысын жақсарту үшін ғылым мен технологияларды дамыту. ЕХРО -1985 Бүкіләлемдік көрмесі 1985 жылғы 17 наурыздан 16 қыркүйекке дейін жапондық Цукуба қаласында өтті. Көрменің тақырыбы - Адам тұрмысын жақсарту үшін ғылым мен технологияларды дамыту. ЕХРО-1985 ресми символы - Cosmo Hoshimaru. Көрме техникалық Диснейлендке ұқсады. Көрмеде роботтар басым болды. Экспозиция 3500 шаршы метр аумақты алды. Көрмеге жалпы 20 млн адам келді және 111 мемлекет қатысты.
Дүниежүзілік ЕХРО көрмесі техникалық және технологиялық жетістіктерді көрсетуге арналған ашық халықаралық алаң болып табылады.
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты
EXPO (ЭКСПО) атауы - өзінің аты айтып тұрғандай, экспонат деген сөзден шыққан. Қазақшаласақ, жәдігер болады, яғни ол - жер жүзін мекендеген барша халықтардың өмірдің түрлі саласында қол жеткізген жетістіктерін, жәдігерлерін көрсететін алаң. Онда EXPO-ның кезекті таңдаған тақырыбына орай жұрттың бұрынғы-соңғы жеткен жетістіктері көпшілік назарына ұсынылады.
Мысалы, 1862 жылы Лондонда болған EXPO-да жұрт алғашқы тігін маши - на - сымен танысқан. 1876 және 1893 жылдардағы Филадельфия мен Чикаго (АҚШ) EXPO-сында жұрт назарына тұңғыш телефон аппараты және алғашқы әлектр қуатымен жарықтандыру жүйесі ұсынылған. Ал енді бүгінде әлем жұртшылығы қолданып жүрген телевидение деген сөзді қолданысқа 1900 жылы Париждегі көрме кезінде орыс инженері Константин Перский ендірген екен.
Бекітілген тақырыбына қарай көрмелерге қолөнер, бейнелеу өнері, өнеркәсіп, жаңа технология туындылары, түрлі пайдалы қазбалар мен олардан алынған өнім - дер де қойылады. Адамзатты алаңдатып отырған экология, урбанизация сияқты жаһандық проблемаларға қатысты жаңалықтар да осында талқыға түседі. Қысқасы, онда жұртшылық назарына ұсынылатын дүниелердің ауқымы кең. Аталған іс-шараға бүкіл әлемнен түрлі мамандар, өнертапқыштар, кәсіпорындар қатысады.
EXPO-ның алғашқы көрмесі 1851 жылы 1-мамыр мен 15-қазан аралығында сол кездегі ағылшын ханзадасы Альберттің (кейін Ұлыбритания ханшайымы Викторияның күйеуі болған) бастамасымен Лондонда өткізілген. Содан бергі уақыттарда ол әлемде тұрақты түрде өткізіліп келеді. Тарихына көз жіберсек, ол содан бері 43 мәрте ұйымдастырылыпты. Ал бұл көрмені өткіз - ген қалалар ішінде Франция астанасы Париж рекорд жасап тұр, мұнда ол 1855, 1867, 1878, 1889, 1900, 1937 жылдары ұйымдастырылыпты. 1889 жылғы EXPO кезінде Франция әйгілі Эйфель мұнарасын жұрт назарына ұсынған. Бүгінде бұл мұнара Париждің символы.
Бүкіләлемдік көрмелерде ұсынылған экспонаттардың талдаудары, құндылықтар мен басымдықтарды, сондай-ақ олардың жеке елдерде үстемдік ететін басымдықтарымен қатынастарының жүйесі туралы қорытынды шығаруға мүмкіндік береді. Осы құндылықтардың серпінділігі бүкіләлемдік көрмелердің ұлттық өнеркәсіп пен мәдениеттің дамуына белгілі бір ықпалы туралы айтуға мүмкіндік береді.
Әр бүкіләлемдік көрме экспонаттардың және идеялардың бірегейлігімен, ұйымдастырушылар және қатысушылардың тұрғызған кешендер мен павильондардың өзінділігімен, өткізілетін шаралардың көркемділігі және мерекелігімен ерекшеленеді. Бүкіләлемдік көрмелер өзінің ауқымы, жалпы-саяси және экономикалық мәнділігі бойынша теңдессіз оқиғалар болып табылады. Олардың басты мақсаты - жаңа ғылыми-техникалық жетістіктер, даму келешегі, сондай-ақ қатысушы-елдердің дәстүрлері мен тарихының жұрт алдындағы шеруі. Олар көп жерде халықаралық экономикалық және ғылыми байланыстардың дамуы мен кеңеюіне ықпал етеді. Бүкіләлемдік көрмелер әр-түрлі елдерде тұратын, бірақ бірдей құндылықтар, мүдделер және мақсаттармен біріккен адамдардың араласуының бірегей мүмкіндігін сыйлайды.
ЕХРО экспонент елдердің әділ әрі ашық бәсекелесуіне арналған әлемдік ең беделді алаң болып табылады. Көрменің біздің елде өткізілуі Қазақстанға экономиканы диверсификациялауға, өндірістік қуаттар мен ғылыми базаны жаңғыртуға, елімізге жаңа технологиялар мен инвестицияларды тартуға ықпал етеді. Осындай көрмені өткізу әлемдік бірлестікке біздің елдің әлеуметтік жауапкершілігін көрсететін жақсы мүмкіндік болып табылады. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін экономикалық табыс көзі болып табылады. Көрме -- экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады.
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы
Дүниежүзілік көрме немесе халықаралық көрме дегеніміз, индустрияландыру мен техникалық және технологиялық жетістіктерді жария ету үшін арналған ашық алаң. EXPO-ның мағынасын осылай деп түсіндіруге болады. Тарихқа жүгінсек, ең алғашқы дүниежүзілік көрме Лондондағы Гайд-паркте 1851 жылы өткізілген көрінеді. Көрме өткізу бастамасы британдық қолөнершілер одағының ұсынысы арқылы басталып, оны өнеркәсiпшілер мен бизнесмендер қолдап кеткен дейді тарих беттері.
Королева әлемнің өнертапқыштарының басын біріктіретін үлкен көрменің алғаш рет Англияда өтуін қостайды. Ағылшындар келушілер мен көрмеге қатысушылар алдында өздерінің өнер туындысы - хрустальден тұрғызылған сарайды паш етеді. Осылай сол Хрусталь сарайда 1851 жылдың 1 мамырынан 15 қазанға дейін бірінші дүниежүзілік көрме тұсауын кеседі. Барлық ұлттардың өнеркәсіптік бұйымдарының ұлы көрмесі деп аталған бұл басқосуда бірінші рет әртүрлі елдердің өнімі бір жерге, бір мезгілде жиналды. Келушілер мен қатысушылар әр елде шығарылған бірдей тауардың сапасын салыстыруға мүмкіндік алды. Зерттеушілердің айтуынша, Ұлы көрме халықаралық сауда мен туризмнің қуат алуына орасан қуат берді. Сонымен бірге әлемде дизайн мен өнеркәсіптік өнер мектебін құруға ықпал жасады. Бұлардан кейін іле-шала 1889 жылы француздар осындай көрмені өздерінде ұйымдастырады. Тағы бір қызықты факті - Франциядағы әлемді таңғал - дырып, өзіне магнитше тартатын Эйфел мұнарасы 1889 жылы өткен EXPO-ға арна - лып салыныпты. Мұны біріміз білсек, біріміздің білмей - ті - німіз рас. Яғни EXPO-ның мақсаты - жай ғана әлем елдерінінің басын қосып, қыдырып қайту емес, оған бағыт-бағдар беріп, үлкен бастамалар көтеріп, әлемді соған қарай бағыттау болса керек. Содан бері қарай дүниежүзілік көрме өткізу дәстүрге айналып, 2011 жылы оған 160 жыл толыпты [10, 24 б.].
EXPO-ны өткізу үшін неге соншалықты маңызды деген сауалдың туындауы да заңды. Мұндай сауалды, әсіресе, EXPO-ның оны өткізетін бір ел үшін ғана емес, бүкіл әлемге берері мол екенінен хабары жоқтар көбірек қоятыны белгілі. Осыдан екі жыл бұрын, EXPO - 2010 Шанхай қаласында өтті. Оның тақырыбы - Жақсы қала - жақсы өмір деп аталды. Осы жолдың авторы да сол көрмені тамашалау бақытына ие болған еді.
EXPO - 2010 көрмесін өткізуге Ресей, Оңтүстік Корея, Мексика мен Польша үміттенген. Бірақ таңдау Қытайға түскен. Шанхай көрмені өткізу құқына ие бола салысымен, қала басшылығы Әлемдік маңызы бар қала саламыз деп бастама көтерді. EXPO - 2010 тақырыбы Жақсы қала - жақсы өмір деп аталды. БҰҰ мәліметінше, жер шарының тең жартысы қала тұрғындары. Қала тұрғызудың стратегиясы мен оның инфрақұрылымдық болашағы жер шарының проблемасына айналуда. Қытай елі сол түйткілді дөп басып, оны шешудегі өз идеяларын ұсынып, өзгелердің де идеяларымен әлемді таныстырды. Қазақстандық павильонның ұраны Астана - Еуразия жүрегі деп аталды.
EXPO-ға мемлекеттер алдымен өзгелерді де, өздерін де көрсету үшін қатысады. Өйткені экспозицияларда әлемдегі ең озық технологиялар мен өнеркәсіптің ең соңғы жетістіктері қойы - лады. Адамдар ең алғаш рет Хьюга те - леграф аппаратымен, электр фарлары және су асты кабелі, гидравликалық лифт, тағы басқа да мыңдаған жетістіктермен әр жылдары өткізілген осындай көрмелерде танысқан. 1878 жылы Парижде өткізілген көрмеде әлем бу дәуірінен электр дәуіріне өту кезеңінің басталғанын пайымдады. Ондағы қойылған экспонаттар энергияның жаңа түрінің қандай мүмкіндіктерді паш ете алатынына көз жеткізіп, адамдар санасына жаңа леп сыйлады.
1928 жылдың EXPO тарихында алатын орны зор. Себебі сол жылы ха - лықаралық көрмелер және Көрмелердің халықаралық бюросы туралы конвен - ция қабылданды. Көрмелердің ха - лықаралық бюросы көп ұзамай, көрмелердің үш түрін бекітіп (әмбебап, халықаралық және маманданды - рылған), оларды өткізу ережелері мен регламентін белгіледі.
Көптеген елдердің үкіметтері мұндай шараларды өткізуге скептикалық көз - қараспен қарайды. Себебі оны өткізу арзанға түспейді. Көрмелерге қатысу үшін елдер мықты дайындық жасайды. Экспонаттар қатал іріктеу - лерден өтіп, ұлттық павильондардың макеттері жасалады. Мысалы, EXPO - 2000-ды өздерінде өткізген Голландия көрме қалашығы құрылысын салу үшін 35 млн евро шығындаса, тартылған инвестицияның көлемі одан он есе артып, 350 млн евроны құрапты.
Жалпы алғанда, әлем елдері ішінен EXPO-ны өткізу бойынша екінші орында АҚШ тұр. Мұнда ол 5 мәрте ұйымдастырылған. Одан кейінгі орындарды Жапония (4 мәрте), Ұлыбритания мен Канада (2 реттен) алады. Аталған көрме сондай-ақ Бельгия - , Германия, Италия, Испания, Португалия, Оңтүстік Корея, Австралия, Қытай елдерінде бір-бір мәртеден ұйымдас - тырылған. Қытай демекші, қамтылған елдер мен барып тамашалаған адамдардың саны, EXPO өткізілген алаңның үлкендігі жөнінен Қытайдың Шанхай қаласы әлем бойынша алда тұр. Мұнда EXPO көрмесі 2010 жылы өткізілгені мәлім. Оған әлемнің 190 елі қатысқан болатын. 5,28 шаршы шақырым алаңды қамтыған көрмені ол өткізілген 184 күн ішінде 73 миллион адам барып тамашалапты.
EXPO әмбебап, халықаралық және арнайы деп аталып, негізгі үш түрлі бағыт бойынша өткізіледі. Өткізілетін уақыты 3-тен 6 айға дейінгі мерзімді қамтиды. Әлем елдері арасындағы мұндай көрмені өткізу құқығына ие болу жолындағы бәсекелестік Олимпиада өткізу үшін болатын бәсекелестіктен бір де кем емес.
Сонда осындай керемет көрменің табыстары мен шығындары қандай болады? - Бұл жөнінде жұрт пікірі әрқалай. Мысалы, 2000 жылы Ганноверде (Германия) ұйым - дастырыл - ған көрме кезінде көрмені тамашалаушылар үшін күніне 261 мың билет сатылады деп шамаланғанымен бұл жоспар орындалмай қалған деседі. Ал кейбір сарапшылардың есебінше, осы көрмеге қатысқан Нидерланды елі өз жетістіктерін көрсету жолында 35 миллион доллар шығын - дапты. Дегенмен жетістіктерін қажетті дәрежеде көрсете алуының арқасында кейін елге тартылған инвестиция арқылы Нидерланды бұл шығынын 10 есеге дейін өндіріп алған көрінеді.
Дүниежүзілік көрмеге арнайы салынған ғимараттар бүгінде сол елдердің сәулетті орындары болып табылады. Олардың қатарындағылар:
oo Эйфел мұнарасы
oo Хрустальды сарай
oo Атомиум
oo Спейс Нидл
oo Патшалық көрме орталығы
oo Хабитат 67
oo Хрустальды сарай
oo Германия павильоны
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері
ЕХРО көрмесінің басқа көрмелерден ерекшеліктері қандай деген сұрақ туындайды. Әрине бұл сұраққа жауап беру және ерекшеліктерін көрсету үшін бірнеше туристік көрмелерді қарастырайық. Мысал ретінде FITUR, ITB, WTM және Қазақстанда жыл сайын өтетін KITF көрмелерін алайық.
Дүние жүзінің аса ірі көрмелерінің бірі - FITUR еуропалық елдерді, Солтүстік және Латын Америкасын байланыстыратын өзіндік көпір ретінде танымал. Алғашқы рет көрме 1981 жылы Мадрид қаласында ашылған болатын. Fitur - дүниежүзілік деңгейдегі беделді туристік көрмелердің үштігіне кіреді. Көрме 4 секциядан тұрады: Белсенді FITUR, FITUR Know How, конгресстер мен резиденттік секция. Белсенді FITUR табиғат аясында және осымен байланысты қызықтарды көрсетуге негізделген. Жыл сайын осы туризм түріне сұраныс өсуде. FITUR Know How - бұл туристік бизнестегі техника, информатика және өзге құраушылардың жетістіктерін анықтайтын бөлім болып табылады. Бірнеше жылдардың ішінде көрме туристік бизнестің дамуына қолдау көрсететін, туриндустрияның жетістіктері мен үміттерін анық көрсететін орын болды. Соңғы тенденциялар, жаңа тaуарлар мен қызметтер, оқу, тәжірибе алмасу, консультациялар - осының барлығын көрмеге келушілер мен қатысушылар көре алады.2010 жылдың 20-24 қаңтар аралығында Қазақстан Республикасының Спорт және Туризм министрлігі Қазақстанның осы көрмеге қатысуын ұйымдастырды. Осы жылы көрме өзінің 30 жылжығын атап өтті. Соған орай көрме Feria de Madrid алаңында, 75000 ш.м. жерді алды. Көрменің жұмысына 12 000 ұйым қатысқан болатын, оның ішінде - ұлттық туристік әкімшіліктер, туристік компаниялар, қонақ үйлер, 170 ел мен аймақтың авиакомпаниялары бар. Қазақстаннның экспозициясы 49 ш.м. жерді алып жатты. Стендте Қазақстанның табиғаты, көрікті орындары мен көне қалалары көрсетілген, оның барлығы арнайы әуенмен, суреттермен безендірілген болатын. Сонымен қатар испандықтарға түсінікті болуы үшін стендтің жанына арнайы аудармашыны қойған болатын. Сол жылы еліміз бірталай шетелдік елдерге танылып, өз өнімін көрсетіп қайтқан болатын.
Келесі көрме ол - ITB Berlin (Internationale Tourismus-Börse Berlin) халықаралық туристік биржасы - дүниежүзінің аса ірі және танымал көрмелердің бірі болып табылады. Көрме 1966 ж. жылдан бері бастау алады. Ол кезде 5 елден 9 экспонент қатысқан болатын. 2002 ж. бері көрме Еуропа елдерінің арасынан ең ірі маңызды орынға айналды. Ол жылы көрмеге 180 елден 9000 экспонент қатысты. Сол жылы келушілердің саны да 2001 ж. қарағанда көп, яғни 135 мың шамасында болады. 2003 ж. көрме біршама аз келушілерді жинады. Ал 2004 ж. көрменің қызмет барысы Ирак пен Нью-Йорк қаласындағы болып өткен оқиғаларға байланысты біраз баяулады. Дегенмен сол жылы 180 елден 10 мың. экспонетттер қатысты. Көрмеге 2011 жылы 11 000-дай қатысушылар өздерінің көрме қойылымдарын әкелген болатын. 2011 жылы көрмеге 169295 адам, оның - 110791-і мамандар болған. Негізінен көптеген мамандардың айтуы бойынша, бұл көрменің бағыттары ретінде, халықаралық туризмнің негізгі даму тенденциялары болып табылатын - Круиздер, Экологиялық туризм және Мәдени туризм болып табылады.ITB Berlin германдық кәсіпкер және көрме менеджері Манфред Буштың бастауымен бой көтерген болатын. Бірінші рет көрме 1966 жылы ашылды, алғаш рет оған 5 елдің өкілдері қатысқан болатын, атап өтсек, Бразилия, Гвинея, Египет, Ирак және Германия Федеративтік Республикасы болса, ал енді соңғы жылдары қатысушы елдердің саны 180-ге өсті. ITB Berlin жыл сайын наурыз айында өткізіледі, ал 2011 жылы көрме өзінің 45 жылдық мерейтойын атап өтті. Көрменің серіктес елдері жыл сайын бірін-бірі ауыстыруда: 2010 жылы - Түркия, 2011 жылы - Польша, ал 2012 жылы Египет елі көрмені өткізді.Көрменің ұйымдастырушысы мен өткізу орны - Берлин қаласындағы - Шарлоттенбург-Вильмерсдорф әкімшілік округының Messegelände ірі көрме комплексі болып табылады. Бұл комплекс 16000 ш.м. құрайтын 26 көрме павильондарынан тұрады. ITB Берлин көрмесін жай ғана көрме деуге болмайды, себебі түрлі мәдениеттер мен дәстүрлердің тоғысуы, халықаралық деңгейдегі кездесулер мен бизнес аталмыш көрмеде өз орындарын тапқан. Жыл сайын ITB көрмесіне ондаған мың адам қатысады, келіп көреді, олар өздерінің іскерлік байланыстарын кеңейтуге және жаңа туристік бағыттармен байланыстар орнатуға ұмтылады. Көрме шеңберінде форумдар, саммиттер, кеңестер және ірі туристік ұйымдардың кездесулері өткізіледі. Сонымен қатар, көрмеде туризм индустриясының құрамына кіретін барлық ұйымдар көрсетілген: оларға - туризмнің халықаралық федерациясы, ұлттық және жергілікті туристік ұйымдар, туристік және тасымалдау құралдарының агенттіктері, туроператорлар, қонақ үйлер, сақтандыру компаниялары және т.б. кіреді.ITB Berlin көрмесі - турбизнестің экономикалық жағдайының барометрі ретінде танылған және маңыздылығы жағынан Лондондық World Travel Market көрмесінен кейінгі екініші орынды иеленуде.2011 жылғы 9-13 наурыз кезеңінде Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі Берлин қаласында (Германия Федеративтік Республикасы) жыл сайын өтетін 45-ші ITB 2011 халықаралық туристік көрмесіне қатысты. Қазақстан көрме қорытындылары бойынша екі наградаға ие болды. 5 санат бойынша - Еуропаның ең үздік стенді, Американың ең үздік стенді, Таяу Шығыстың ең үздік стенді, Азия, Тынық мұхит өңірі және Австралияның ең үздік стенді және Африканың ең үздік стенді ең үздік стендке награда ұсынылды, сондай-ақ әрбір санатта 10 номинант жарияланды. Басқа мемлекеттердің (188 қатысушы мемлекет), яғни жеңімпаз елдердің ұлттық әкімшіліктерінің арасында Қазақстан стенді өз тарихында бірінші рет тәуелсіз сарапшылардың бірауыздан айтқан пікірлері бойынша Best of best - Үздіктердің үздігі наградасымен марапатталды, осылайша еліміздің туристік әлеуетін таныстыру бойынша бүкіл әлемдегі № 1 елге айналды.Ендігі кезекте World Travel Market көрмесін қарастырайық. WTM халықаралық туристік көрмесі ірі дүниежүзілік көрмелердің бірі болып табылады. Ең алғашқы рет көрме 1979 жылы бой көтерген болатын. Сол кезден бастап, көрме 5000-дай қатысушы мен Еуропа, Азия, Африка, Оңтүстік Америка, АҚШ -тың 179 елінің өкілдіктерінің басын қосады. Көрменің негізгі мақсаты - туристік ұйымдардың арасындағы байланыстарды жаңарту, көптеген елдердің ұсынған жаңа маршруттарымен танысу, қажетті келісімшарттарға қол қою болып табылады. WTM директоры Фиона Джеффридің нұсқауы бойынша 2003, 2004, 2005 жылғы қатысушылар 2002 жылғы бағаны төлеулері қажет деп айтқан. Мұндай жеңілдік 2005 жылы болған көрменің 25 жылдығына орай жасалған шара болып табылған. Көрмені ұйымдастырушылардың айтуы бойынша, көрменің маңыздылығы мен оның қатысушыларының саны, экспонаттардың саны жылдан-жылға тек ұлғаюда.
Дегенмен де, көрменің соңғы жылдары бірқатар мәселелері болды:
1) қатысушылар құрамының кішкене де болса төмендеуі (маңызды туроператорлардың болмауы, яғни, үлкен британдық төрттіктің: Airtours, First Choice, Tut UK, Thomson, бірден-бір мүшесі болған жоқ);
2) көрменің алғашқы екі күндері зал көбінесе тек жартылай ғана толы болды, бұрынғыдай 90-шы жылдардағыдай сан қилы стендтер мен суреттер аз болды, турфирмалар көбінесе тек бірінші күні ғана көрмеге келген болатын;
3) ең үлкен мәселе - құрал-жабдықтар мен орынға бағаның жылдан-жылға өсуі болып табылады.
Өзіміздің елде өтетін көрмеге тоқталып кетейік. KITF туристік көрмесі 2001 жылдан бастап жұмыс істеп келе жатқан Орталық Азия аймағының жетекші халықаралық көрмесі атағын бекітті. Көрменің экспоциясы демалыс пен саяхаттаудың ен атақты деген түрлерін қарастырады: яғни, олар - емдік, іскерлік, спорттық, жағажайлық және т.б. KITF көрмесінде аймақтағы ұлттық туризмді дамыту мен жылжыту мәселелері ғана талқыланып қоймай, сонымен қатар, өсіп келе жатқан болашақ жастардың арасында дұрыс өмір сүру қағидаларымен таныстыру, аймақта балалар арасында спортты дамыту және рекрациондық қызметті жалпы дамыту мәселелері қарастырылады. Көрменің ұйымдастырушылары Iteca (Қазақстан) және ITE Group PLC (Ұлыбритания) болып табылады. Көрме Дүниежүзілік Туристік Ұйым (ДТҰ) және Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің, Алматы қаласының Әкімшілігінің қолдауымен жүзеге асырылады.
Көріп тұрғанымыздай әр көрменің өзінің ерекшеліктері бар. Ал ЕХРО көрмесі бұл дүниежүзілік көрме - индустрияландырудың нышаны және техникалық, технологиялық табыстарды көрсету үшiн ашық алаң болып табылатын халықаралық көрме.
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
Негізінен, EXPO - таза әрі ашық бәсекелестікке арналған әлемдегі беделді алаң. Оның басты мақсаты - қатысушы мемлекеттердің адамзат өміріне қажетті барлық саладағы жаңа зерттеулері мен тың жаңалықтарын барынша насихаттау. Халықаралық көрмелер экспозиция ерекшелігіне байланысты екі түрге бөлінеді: Дүниежүзілік әмбебап көрмелер және Мамандандырылған халықаралық көрмелер.
Дүниежүзілік әмбебап көрмелер бес жыл сайын алты ай бойына өткізіледі. Әрі тақырыбы жағынан онда шектеулер болады. Мамандандырылған халықаралық көрмелер ең көп дегенде үш айға созылады. Көрменің алаңы 25 гектардан аспауы тиіс, ал тақырыбы алдын ала ұйымдастырушыларға ескертіледі. Негізінен, көрме тақырыбында оны ұйымдастырушы мемлекеттің белгілі бір салалардағы, соның ішінде гуманитарлық, әлеуметтік және экологиялық аспектіде қол жеткізген ғылыми технологиялық және экономикалық жетістіктері қамтылуы тиіс. Мәселен, Сарагостағы қазақстандық көрме Су және тұрақты даму тақырыбына арналғаны белгілі. Бұл арада көрме тақыры - бын тек Халықаралық көрмелердің бюросы ғана емес, БҰҰ және басқа да дүниежүзілік ұйымдар мін - детті түрде мақұлдауы тиіс. ЕХРО халықаралық көрмесі ұйымдастырушы - елдің экономикалық жетістіктерін бейнелейтін және келушілер саны көп болған жағдайда, шығындарды ішінара өтеуге мүмкіншілік беретін, капиталды қажет ететін іс- шара болып есептеледі.
ЕХРО өткізу құқығына қалалардың қызу күрес жүргізуі келесі себептермен тұжырымдалады:
біріншіден, жеңіп алған ел, көрме өткен қаланың экономикасына елеулі мөлшерде инвестиция тартады. Бұл ретте ірі шетелдік инвестор - ХКБ өзі болады;
екіншіден, қаланың инфрақұрылымы дамиды және көрме нысандарының құрылысына және оларға қызмет көрсетуге ондаған мың жұмыс орындары құрылады;
үшіншіден, қалаға және өткізетін елге шетелдік туристердің келуі үшін, қуатты стимул пайда болады;
төртіншіден, өткізетін елді халықаралық жайғастыру үшін, беделді құрал қызметін атқарады.
Мысалы, 650 мың тұрғыны бар Сарагоса қаласында ЕХРО - 2008 өткізу үшін, ауданы 61,7 мың шаршы метр көрме павильондары салынды, 20 мыңнан астам жұмыс орындары құрылды, инфрақұрылымға және құрылысқа арналған инвестициялар көлемі шамамен 1,5 млрд евро құрады, көрмеге келеді деп болжанатын сан - 6 млн артық адам. EXPO аяқталғаннан кейін, ЮНЕСКО- ның қолдауымен Сарагоса қаласының көрмелік кешендері суға қатысты мәселелерді зерттеуге құрылған, Халықаралық ғылыми орталықтың ажырамас бөлшегіне айналады.
EXPO өткізу үшін өтініш беруге қойылатын алғашқы талап - осы ниетті осы ел Үкіметінің толық қолдауы болып есептеледі. ХКБ Конвенциясының 2 бабының 10 тармағына сәйкес, ЭКСПО ұйымдастыру және өткізу үдерісі конвенцияның бүкіл талаптарына және ережелеріне лайық болатындығына, Үкімет кепілдік беруі қажет. Кандидатураны ұсыну кезінде, көрмені құптау бойынша төлемнің 10 %- н құрайтын, сома төленуі керек. Кандидатураны ұсынғаннан кейін, жобаның қажетті талаптардың барлығына сәйкестігін зерттеуге делегация жіберіледі.
EXPO жобасы ел Үкіметі өңірлік және жергілікті биліктер қолдау көрсететін, ұлттық жоба болуы қажет. Урбанистік жаңғырту, туристік индустрияны алға бастыру және т.б сияқты көрмелер өткізуге, ниеттенудің жүйелі және нақты себептерін ұсыну қажет, сондай- ақ жобада қаланы дамытудың ұзақ мерзімдік стратегиясының болғаны дұрыс.
Бизнес - бірлестік, саяси орта, лобби, қоршаған орта мәселелерін қуаттайтын, бірлестіктер және бүтіндей қоғамның тарапынан жобаға қолдау көрсетілуі керек.
Көрменің тақырыбы ұйымдастырушылармен көрменің түріне лайықты дұрыс әзірленген, өзекті және сондай- ақ аталған көрме өтетін, қалаға немесе елге қатысы бойынша заңды болуы қажет.
Ұйымдастыруға және қаржыға қатысты жауапкершілік әртүрлі үкіметтік қатарларға жүктелуі керек, ал көрмені ұйымдастырушы - ел үкіметі өздерінің қаржылық дайындығы жайлы кепілдік, көрмеге қатысушылардың тұруы және жұмыс істеуі үшін қажетті бүкіл жағдайларды қамтамасыз ету бойынша кепілдік, салықтық реттеуге, дамып келе жатқан елдерге көмек көрсетуге және тағы басқаларға қатысты кепілдік ұсынуы қажет. Көрмені ұйымдастырушы - ел үкіметі рұқсатнаманы қолдау, көрмеге қатысушы елдердің қызметкерлерінің іс- әрекеттерін жүзеге асыруына рұқсат беру, кедендік мәселелерде және жергілікті салық салу мәселелерінде пұрсаттылықты қамсыздандыру Комиссарларына дипломатиялық басымдықтар беру және тағы басқалары бойынша бүкіл қажетті шаралардың бәрін қабылдауы тиіс. Көрмені өткізуге кандидаттың көрменің міндеттерін табысты алға бастыру үшін көлемді қатынас жүйелері бойынша әзірленген стратегиясы болуы қажет. Көрмені өткізетін қала геосаясаттық және географиялық жағынан ыңғайлы орналасуы, дамыған көліктік жүйе арқылы елдің басқа бөліктерімен және көршілес мемлекеттермен байланысқан болуы; көрме өткенге дейін көліктік жүйелердің тиісті дамуына жоспары болуы қажет. Қала аумағы көрменің нақты түріне лайықты өлшемде болуы керек, дамыған инфрақұрылымы және қоғамдық көлік жүйелері болуы (мұндай болмаған жағдайда, көрме өтетін кезге дейін осындай жүйенің дамуына жоспары болуы) тиіс. Қалада көрмеге келушілерді орналастыру үшін жеткілікті мөлшердегі қонақүйлер мен отельдер, конференция- орталықтары және басқалары болуы қажет. Сондай- ақ, тікелей көрме өтетін орын да ыңғайлы орналасуы және қол жетімді болуы тиіс. Көрме аумағының тұжырымдамасы мен жасалған жоспары да тыңғылықты әзірленуі қажет. Кандидат - ел келушілердің болжамды саны бойынша нақты зерттеу жүргізуі және оларды көрмеге тарту және қызығушылықтарын арттыру бойынша стратегиялар әзірлеуі қажет. Көрмеге қатысушы елдердің қызметкерлерінің тұруы үшін, орындардың болуы да ескерілуі тиіс. Қаржылық жоспар қажетті аспектілердің бәрін қоса алғанда, жүзеге асырылатындай дәрежеде болуы керек.
Көрменің де көрмесі бар. EXPO халықаралық көрмесі көп шараның бірі емес. Сондықтан, оны өткізуге ынталы ел көп, керісінше, шама-шарқына қарап, кей мемлекеттер бұл көрменің көкжиегіне көп бас сұға бермейді. Ал, Қазақ елі бұл халықаралық шараға қатысуға 2008 жылы-ақ ниет білдірген. Биыл алпауыт елдермен аламанға түсуге бел буып, сол бәйгеде топ жарды. Талайдың таңдайын қақтырды. Бұл жеңіс азат атанғанына бар болғаны 21 жыл толатын Қазақстан секілді жас мемлекеттің алып адымын, қарқынды дамуын көрсетеді. Себебі, бізге дейін ТМД мен Орта Азия аумағында ЕХРО-ны өткізу бақыты ешбір елге бұйырмапты.
Орталық Азия мен ТМД-да тұңғыш рет EXPO сияқты әлемдік назар аударылатын үлкен шара өткізген бұл ел өзі қандай екен деген сұрақ дүниенің барлық бұрышындағы көруге, білуге құмар туристерді Қазақстан астанасына бет түзететініне де еш шүбә жоқ. ЕХРО-2017 сол жылы 10 маусымнан 10 қыркүйекке дейін созылып, үш ай мерзімде жүреді. Оған жүздеген елден және ондаған әлемдік ұйымдардан өкілдер қатысады. Ал көрмені тамашалауға келетін адамдар саны кем дегенде 5 млн болады деп күтілуде. Ал EXPO-ның аумағына 100 гектар жер бөлініп, 97 павильон тұрғызылады.
EXPO - бұл біріншіден халықаралық көрме. Мұнда тек Қазақстанның мәдениеті мен өнімі ұсынылмайды. EXPO-ға мүше барлық елдер (160 мемлекет) тақырыпқа сай өз өнімдерін тарту етеді. Оны 5 млн. жуық адам тамашалайды деп отырмыз. Осыдан-ақ, EXPO -ның бір апта, не бір ай емес, 3 айдан астам уақыт жүретінін айтып өткен абзал. Үш айдан астам уақытта 5 млн. емес, одан да көп адам келуі ықтимал. Ендігі ретте Астана соншалықты мейманды күтіп алуға барын салады.
EXPO-ның баяғыдан қалыптасқан екі түрі бар: бірі - әрбір 5 жылда бір болатын - әлемдік әмбебап көрме, екіншісі - екі ірі көрме арасындағы халықаралық арнайы көрме. Біздің жеңіп аалғанымыз - осы аралық көрме. Ірісі - 6 айға созылып, көрме өтетін орынның құрылысын қатысушылар өздері жобалап, өздері павильондарын құратын болса, біз ұтып алған жағдайдағы талап - ұйымдастырушы көрме залдарын қатысушыларға тегін ұсынады. EXPO-2017 шарасының бас ұйымдастырушылары көрмені өткізуге 1 млрд. еуро қаржы кетеді деп есептейді.
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
Әлем бойынша EXPO көрмесінен табыс әрбір өткізілетін елге байланысты, ондағы туристерді қызықтыратын дүниеге байлынсты болып келеді. Мысалы әр ел бойынша табыс әр түрлі. Табысты талдамас бұрын осы уақытқа дейінгі EXPO көрмесі өткізілген елдер бойынша, ондағы қатысушылар саны бойынша талдау жасайық (кесте 1).
Кесте 1 - EXPO көрмесі өткізілген елдер бойынша сипаттама, қатысушылар саны, мемлекет саны
Жылы
Қала
Елі
Тақырыбы
Ауда-ны
Қатысқан мемлекет саны
Қатысушылар саны
1851
Лон-дон
Ұлы-
британия
Барлық елдің өндірісі
10,4 га
25
6039195
1855
Париж
Франция
Ауыл шаруашылық, өндіріс және өнер
15,2 га
27
5162330
1862
Лон-дон
Ұлы-
британия
Өндіріс және өнер
11 га
39
6096617
1867
Париж
Франция
Ауыл шаруашылық, өндіріс және өнер
68.7 га
42
15 000 000
1873
Вена
Австрия
Мәдениет және білім
233 га
35
7 255 000
1876
Фила-дель-фия
АҚШ
Американың тәуелсіздігі
115 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары ... .
5
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
12
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... .
15
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен елдерге түскен табысын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
18
3 EXPO КӨРМЕСІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУЕТІН КӨРСЕТУДІҢ МҮМКІНДІГІ
3.1 Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуы - Қазақстанның жетістіктерінің танылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
3.2 EXPO-2017 көрмесіне арналған туристік бағдарлама және оның болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
32
3.3 EXPO көрмесі арқылы Қазақстан туризмінің даму болашағы ... ... ..
35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
47
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
49
КІРІСПЕ
... ағымдағы дамудың маңызды мәселелерінің бірі
Қазақстан экономикасына тікелей шетел инвестицияларының
ағынын әр тараптандыру болып табылады.
Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев
Тақырыптың өзектілігі. Бүкіләлемдік әмбебап EXPO көр - мелері - бұл жаһандық маңызы бар оқиға, өз маңыздылығы бойынша тек бүкіләлемдік экономикалық EXPO көр - мелерінің форумдарымен ғана салыс - тыруға келеді, ал туристік ұтым - дылығы бойынша әлемдегі ең тарал - ған спорт - тық жарыстармен тепе-тең.
1851 жылы принц Альберттің ұсы - нысы бойынша Лондон қаласында бі - - рінші Бүкіләлемдік өнеркәсіптік көрме өткізілді. EXPO көрмелері әлем елдері - нің экономикалық, ғылыми, тех - ноло - гия - лық және мәдени жетістік - терімен танысуға тамаша мүмкіндік беретін оқиға ретінде кеңінен та - ныл - ды және тарихи тәжірибе айнасы, ин - новация - лық идеялармен алмасу, бірігу мен келешекке деген ұжымдық көзқарасты танытатын шара болды. Одан бері 162 жыл өтсе де EXPO көр - ме - лері өз маңыз - ды - лығы мен мәртебе - сін жоғалтқан жоқ. Керісінше әлем - дегі ең беделді көрме алаңы бо - лып та - былады. EXPO көрмелерін мил - лион - даған туристер келіп көреді, сондықтан әр ел ұлттық мәдениет ерек - шелігі мен өз экономи - ка - лық, технологиялық даму деңгейін әлемге танытатын бірегей павильонын жа - сауға ұмтылады. Осының нәтиже - сін - де келушілер павильондардың ға - жайып сәулеттік бейнесімен бірге ең жаңа ғылыми жетістіктер негізінде жасалған экспонаттарды көруге мүм - кіндік алады.
Көрме -- экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады. Көрмелер тақырыбын ашатын болсақ, адамзат мәдениетінде EХРО көрмесінің орны ерекше.
EXPO техникалық және технологиялық жетістіктерді әйгілейтін халықаралық көрме. Ол ең алғаш рет 1851 жылы Лондонда Гайд-паркте Альберт ханзаданың бастауымен өткізілді. Бұл көрме Джозеф Пакстонның Хрусталь сарайымен танымал болды.
Лондон көрмесінен кейін ЕХРО үздіксіз дәстүрлі түрде жүргізіліп келеді және оны өткізуге Қазақстан да өз ниетін білдірген болатын. Бұл оқиға 2017 жылға жоспарлануда, алайда, ол үшін Халықаралық шешім мен қолдау керек, оның шешімі 2012 жылдың желтоқсан айында жарияланады. Қазақстан (Астана) көрмесі Бельгияның (Льеж) көрмесімен бақталастырды.
Осының негізінде курстық жұмыстың мақсаты -- ЕХРО көмесінің маңыздылығы мен оның біздің еліміз үшін беретін артықшылығын қарастыру. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін туризм арқылы экономикалық табыс көзі болып та табылады.
Елорданың мәдени дамуы да ма - ңыз - ды іс. EXPO өткізу кезінде Астана қа - ласы дүниенің әр бұрышынан кел - ген әр түрлі мәдениет үндеріне то - ла - ды. Күн сайын көрме аумағында кон - церт - тер, шоу, Ұлттық Күндер және басқа ойын-сауық шаралары өтетін болады.
Туристер мен көрмеге қатысушы - лардың көп саны оларға қызмет көр - сетуші жеке қызметтердің белсенді дамуына жол ашады. Өйткені ке - лу - шілерге тұратын орын, сапалы тамақ, аудар - машылар, экскурсиялар мен ойын-сауық қажет болады. Сондықтан қосымша жұмыс орындары мен табыс табу мүмкіндіктері пайда болады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдарын зерттеу;
2. EXPO көрмесінің маңызы мен мақсатын білу;
3. EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасын есептеу;
4. EХPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
5. Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
6. Астананың EXPO-2017 көрмесі өткізілетін орын ретінде таңдалуын анықтау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындадан тұрады.
1 EXPO КӨРМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Дүниежүзілік EXPO көрмесінің даму тарихы және символдары
Дүниежүзілік көрме (ағылш. World's fair) немесе EXPO -индустрияландырудың нышаны және техникалық, технологиялық табыстарды көрсету үшiн ашық алаң болып табылатын халықаралық көрме. Бiрiншi дүниежүзілік көрме Лондондағы Гайд-паркте, Альберт ханзаданың бастамасымен өткізілген. Көрменің бас назар аударарлық ғимараты, Джозеф Пакстонмен таза шыны мен болаттан тұрғызылған Хрусталь сарайы болды.
Алғашқы дүниежүзілік көрмені лондондық Гайд-паркте, арнайы жасалған әйгілі Хрусталь сарайы өткізген уақыттан бастап есептегенде 2013 жылы 162 жыл толады. Бұл, қатысушы-елдер қонақтарға өз өндірушілерінің шеберлігін және бірдей, бірақ әр-түрлі елде жасалған тауарлардың сапасын салыстыруға мүмкіндік бере отырып, ұлттық өндірістің заттарын бір жерде және бір мезгілде көрсетуге келісті. Дәл осы кезде сол көрмелік тұрғылар тәжірибеге енгізіле бастады, уақыт өте келе олар міндеттіге айналып, кейін тиісті халықаралық нормативтік актілерге белгіленді.
Ел ішінде ХКБ-нің (Халықаралық көрмелер бюросы) өзіндік мұрасы пайда болды: Лондондағы Хрусталь сарайы; Париждегі Эйфель мұнарасы; Париждегі Александр III көпірі; Венадағы Ротонда - әлемдегі ең үлкен күмбез астындағы павильон; Мельбурндегі патшалық көрме павильоны және т.б.
EXPO бес жылда бір өткізіледі және алты айға созылады. ЕХРО мамандандырылған халықаралық көрмелері екі Дүниежүзілік көрмелердің аралығында өтеді. Міндетті түрде ХКБ бекіткен тақырыпқа ие болады әрі үш айға жалғасады.
Оңтүстік Корея, 1993 жыл: ЕХРО-93 бүкіләлемдік көрмесі Оңтүстік Кореяның Тэджон қаласында 1993 жылғы 7 тамыздан 7 қарашаға дейін жалғасты. Көрменің тақырыбы - Дамудың жаңа жолын таңдау. Осы жылы өткен ЕХРО-ның басты символы - ғарыштан келген Кумдори сәбиі. Символды ойлап тапқандардың пікірінше, сәби техникалық жаңғыртуға жетелеуі керек. Кумдори адамның ғылым мен техника туралы арманын бейнеледі.
ЕХРО-93 мақсаты - түрлі елдердің қоршаған әлемді танып білудің ғылыми-техникалық әдістерін әзірлеуге әртүрлі елдердің қосқан үлесін көрсету, адамның қоршаған ортаны қорғау арқылы болашақ алдындағы жауапкершілігін көрсету болып табылады. ЕХРО-93 ашылуына EXPO Bridge көпірі салынды. Өткізілген орны үш бас облыстан тұрды - халықаралық, корпоративтік және саябақтың қызықты зонасы.
Мамандандырылған көрме болғандықтан, халықаралық зонадағы павильондардың көбі дайын болып, бағдарлама уақытына түрлі халықаралық қатысушыларға жалға берілді. Жүз сегіз мемлекет Тэджонда бұрын-соңды өтпеген ірі көрмелердің бірі ЕХРО-93 көрмесіне қатысты. Корпоративтік зона да ерекше сиқырға ие болғандай. Корейліктер әдемі сәулет, мазмұнды көрме ұйымдастырды. Сондай-ақ, ЕХРО символы Kumdori құрметіне Kumdori Land қызықты саябақ зонасы да сән-салтанатымен қызықтырды. Көрменің орталығы- биіктігі 93 метрлік Рinnacled Hanbit немесе Үлкен Жарық Мұнарасы. Жалпы ЕХРО-93 көрмесі үлкен технологиялық көрсетілімдер арқылы танымал болды.
Испания, 1992 жыл: ЕХРО-1992 Испанияның Севилья қаласында 20 сәуірден 12 қазанға дейін өтті. Көрменің басты тақырыбы - Жаңалықтар ғасыры. Оның символы - Curro болды. Curro - ұзын тұмсығы, түрлі-түсті айдары, пілдің аяғы бар үлкен ақ құс. Оны жасаған неміс жобалаушысы Хайнц Эделман.
ЕХРО-1992 Христофор Колумбтың (1492-1992) Американы ашқандығына 500 жыл толуына орай ұйымдастырылды. Көрмені өткізуге Чикаго қаласы да қатыспақ болды, дегенмен қаржыландырудың жеткіліксіз болғандығынан аталмыш қала қатыспады. 215 га аумақта 100-ден астам ел қатысты. Халықаралық көрме бюросыың мәліметтері бойынша, келушілердің саны 41 814 571 адамды құрады.
Австралия, 1988 жыл: Жасыл құрлықта өткен бүкіләлемдік алғашқы көрме Австралиядағы Брисбен қаласында 1985 жылғы 30 сәуір-30 қазан аралығында ұйымдастырылды. Көрме тақырыбы - Техника ғасырындағы бос уақыт. 1988 жылғы көрме символы ЕХРО Оз аталатын австралиялық platypus. Оны әзірлеген Диснейдің Imagineering бөлімшесі.
ЕХРО-1988 көрмесін 30 сәуір күні Австралия Корольдігінде Елизавета II ашты. Жәрмеңке 18 млн астам келушіні тартты. ЕХРО-1988 көрмесі Квинсленд қаласын Австралияның дамыған қаласына айналдырды. Көптеген мүсіндер мен ғимараттар бүгінгі күнге дейін сақталды. ЕХРО-88 52 үкіметтен 100-ге жуық павильонды тартты. Көрмеге көптеген елдер қатысты.
Ванкувер, 1986 жыл, Көлік және байланыс: қозғалыстағы және байланыстағы әлем: ЕХРО-1986 - Ванкувер қаласының жүз жылдығына орай 1986 жылғы 2 мамыр мен 13 қазан аралығында өткізілген II санатты дүниежүзілік көрме. ЕХРО-86 ресми символы Эрни болды. Ол адамға ұқсас робот. Он жылдар өтсе де, ол Ванкувердегі танымал символдардың бірі болып табылады. Қатысаушы елдер саны жүзе жуық, ал келушілер қатары 6,5 млн адамды құрады. 1986 жылғы ЭКСПОны 2 мамырда ханзада Чарльз Уэльский, ханшайым Диана Уэльская және премьер-министр Брайан Малрони ашты.
Жапония, 1985 жыл, Адам тұрмысын жақсарту үшін ғылым мен технологияларды дамыту. ЕХРО -1985 Бүкіләлемдік көрмесі 1985 жылғы 17 наурыздан 16 қыркүйекке дейін жапондық Цукуба қаласында өтті. Көрменің тақырыбы - Адам тұрмысын жақсарту үшін ғылым мен технологияларды дамыту. ЕХРО-1985 ресми символы - Cosmo Hoshimaru. Көрме техникалық Диснейлендке ұқсады. Көрмеде роботтар басым болды. Экспозиция 3500 шаршы метр аумақты алды. Көрмеге жалпы 20 млн адам келді және 111 мемлекет қатысты.
Дүниежүзілік ЕХРО көрмесі техникалық және технологиялық жетістіктерді көрсетуге арналған ашық халықаралық алаң болып табылады.
1.2 EXPO көрмесінің маңызы мен мақсаты
EXPO (ЭКСПО) атауы - өзінің аты айтып тұрғандай, экспонат деген сөзден шыққан. Қазақшаласақ, жәдігер болады, яғни ол - жер жүзін мекендеген барша халықтардың өмірдің түрлі саласында қол жеткізген жетістіктерін, жәдігерлерін көрсететін алаң. Онда EXPO-ның кезекті таңдаған тақырыбына орай жұрттың бұрынғы-соңғы жеткен жетістіктері көпшілік назарына ұсынылады.
Мысалы, 1862 жылы Лондонда болған EXPO-да жұрт алғашқы тігін маши - на - сымен танысқан. 1876 және 1893 жылдардағы Филадельфия мен Чикаго (АҚШ) EXPO-сында жұрт назарына тұңғыш телефон аппараты және алғашқы әлектр қуатымен жарықтандыру жүйесі ұсынылған. Ал енді бүгінде әлем жұртшылығы қолданып жүрген телевидение деген сөзді қолданысқа 1900 жылы Париждегі көрме кезінде орыс инженері Константин Перский ендірген екен.
Бекітілген тақырыбына қарай көрмелерге қолөнер, бейнелеу өнері, өнеркәсіп, жаңа технология туындылары, түрлі пайдалы қазбалар мен олардан алынған өнім - дер де қойылады. Адамзатты алаңдатып отырған экология, урбанизация сияқты жаһандық проблемаларға қатысты жаңалықтар да осында талқыға түседі. Қысқасы, онда жұртшылық назарына ұсынылатын дүниелердің ауқымы кең. Аталған іс-шараға бүкіл әлемнен түрлі мамандар, өнертапқыштар, кәсіпорындар қатысады.
EXPO-ның алғашқы көрмесі 1851 жылы 1-мамыр мен 15-қазан аралығында сол кездегі ағылшын ханзадасы Альберттің (кейін Ұлыбритания ханшайымы Викторияның күйеуі болған) бастамасымен Лондонда өткізілген. Содан бергі уақыттарда ол әлемде тұрақты түрде өткізіліп келеді. Тарихына көз жіберсек, ол содан бері 43 мәрте ұйымдастырылыпты. Ал бұл көрмені өткіз - ген қалалар ішінде Франция астанасы Париж рекорд жасап тұр, мұнда ол 1855, 1867, 1878, 1889, 1900, 1937 жылдары ұйымдастырылыпты. 1889 жылғы EXPO кезінде Франция әйгілі Эйфель мұнарасын жұрт назарына ұсынған. Бүгінде бұл мұнара Париждің символы.
Бүкіләлемдік көрмелерде ұсынылған экспонаттардың талдаудары, құндылықтар мен басымдықтарды, сондай-ақ олардың жеке елдерде үстемдік ететін басымдықтарымен қатынастарының жүйесі туралы қорытынды шығаруға мүмкіндік береді. Осы құндылықтардың серпінділігі бүкіләлемдік көрмелердің ұлттық өнеркәсіп пен мәдениеттің дамуына белгілі бір ықпалы туралы айтуға мүмкіндік береді.
Әр бүкіләлемдік көрме экспонаттардың және идеялардың бірегейлігімен, ұйымдастырушылар және қатысушылардың тұрғызған кешендер мен павильондардың өзінділігімен, өткізілетін шаралардың көркемділігі және мерекелігімен ерекшеленеді. Бүкіләлемдік көрмелер өзінің ауқымы, жалпы-саяси және экономикалық мәнділігі бойынша теңдессіз оқиғалар болып табылады. Олардың басты мақсаты - жаңа ғылыми-техникалық жетістіктер, даму келешегі, сондай-ақ қатысушы-елдердің дәстүрлері мен тарихының жұрт алдындағы шеруі. Олар көп жерде халықаралық экономикалық және ғылыми байланыстардың дамуы мен кеңеюіне ықпал етеді. Бүкіләлемдік көрмелер әр-түрлі елдерде тұратын, бірақ бірдей құндылықтар, мүдделер және мақсаттармен біріккен адамдардың араласуының бірегей мүмкіндігін сыйлайды.
ЕХРО экспонент елдердің әділ әрі ашық бәсекелесуіне арналған әлемдік ең беделді алаң болып табылады. Көрменің біздің елде өткізілуі Қазақстанға экономиканы диверсификациялауға, өндірістік қуаттар мен ғылыми базаны жаңғыртуға, елімізге жаңа технологиялар мен инвестицияларды тартуға ықпал етеді. Осындай көрмені өткізу әлемдік бірлестікке біздің елдің әлеуметтік жауапкершілігін көрсететін жақсы мүмкіндік болып табылады. Бұл тікелей экскурсиялардың дамуымен тығыз байланысты болып отыр. Сонымен қатар көрмелер мемлекет үшін экономикалық табыс көзі болып табылады. Көрме -- экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер және т.б. қоғамдық салалардағы жетістіктерді жариялап көрсететін демонстрация. Бұл ұғым сол іс-шараны немесе оның өткізілу орнын сипаттайды. Көрменің көптеген түрлері бар: жергілікті, ұлттық, халықаралық, дүниежүзілік, жалпы және салалық. Салалық көрмелерге көркемөнер, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық көрмелері жатады. Уақытына байланысты көрмелер уақытша және тұрақты болып жіктеледі.
Көрмелер кез келген елдер мен халықтар үшін үлкен тәрбие мен нәтижеліліктің көрінісі болып табылады.
1.3 EXPO көрмесінің мемлекетке әкелетін пайдасы
Дүниежүзілік көрме немесе халықаралық көрме дегеніміз, индустрияландыру мен техникалық және технологиялық жетістіктерді жария ету үшін арналған ашық алаң. EXPO-ның мағынасын осылай деп түсіндіруге болады. Тарихқа жүгінсек, ең алғашқы дүниежүзілік көрме Лондондағы Гайд-паркте 1851 жылы өткізілген көрінеді. Көрме өткізу бастамасы британдық қолөнершілер одағының ұсынысы арқылы басталып, оны өнеркәсiпшілер мен бизнесмендер қолдап кеткен дейді тарих беттері.
Королева әлемнің өнертапқыштарының басын біріктіретін үлкен көрменің алғаш рет Англияда өтуін қостайды. Ағылшындар келушілер мен көрмеге қатысушылар алдында өздерінің өнер туындысы - хрустальден тұрғызылған сарайды паш етеді. Осылай сол Хрусталь сарайда 1851 жылдың 1 мамырынан 15 қазанға дейін бірінші дүниежүзілік көрме тұсауын кеседі. Барлық ұлттардың өнеркәсіптік бұйымдарының ұлы көрмесі деп аталған бұл басқосуда бірінші рет әртүрлі елдердің өнімі бір жерге, бір мезгілде жиналды. Келушілер мен қатысушылар әр елде шығарылған бірдей тауардың сапасын салыстыруға мүмкіндік алды. Зерттеушілердің айтуынша, Ұлы көрме халықаралық сауда мен туризмнің қуат алуына орасан қуат берді. Сонымен бірге әлемде дизайн мен өнеркәсіптік өнер мектебін құруға ықпал жасады. Бұлардан кейін іле-шала 1889 жылы француздар осындай көрмені өздерінде ұйымдастырады. Тағы бір қызықты факті - Франциядағы әлемді таңғал - дырып, өзіне магнитше тартатын Эйфел мұнарасы 1889 жылы өткен EXPO-ға арна - лып салыныпты. Мұны біріміз білсек, біріміздің білмей - ті - німіз рас. Яғни EXPO-ның мақсаты - жай ғана әлем елдерінінің басын қосып, қыдырып қайту емес, оған бағыт-бағдар беріп, үлкен бастамалар көтеріп, әлемді соған қарай бағыттау болса керек. Содан бері қарай дүниежүзілік көрме өткізу дәстүрге айналып, 2011 жылы оған 160 жыл толыпты [10, 24 б.].
EXPO-ны өткізу үшін неге соншалықты маңызды деген сауалдың туындауы да заңды. Мұндай сауалды, әсіресе, EXPO-ның оны өткізетін бір ел үшін ғана емес, бүкіл әлемге берері мол екенінен хабары жоқтар көбірек қоятыны белгілі. Осыдан екі жыл бұрын, EXPO - 2010 Шанхай қаласында өтті. Оның тақырыбы - Жақсы қала - жақсы өмір деп аталды. Осы жолдың авторы да сол көрмені тамашалау бақытына ие болған еді.
EXPO - 2010 көрмесін өткізуге Ресей, Оңтүстік Корея, Мексика мен Польша үміттенген. Бірақ таңдау Қытайға түскен. Шанхай көрмені өткізу құқына ие бола салысымен, қала басшылығы Әлемдік маңызы бар қала саламыз деп бастама көтерді. EXPO - 2010 тақырыбы Жақсы қала - жақсы өмір деп аталды. БҰҰ мәліметінше, жер шарының тең жартысы қала тұрғындары. Қала тұрғызудың стратегиясы мен оның инфрақұрылымдық болашағы жер шарының проблемасына айналуда. Қытай елі сол түйткілді дөп басып, оны шешудегі өз идеяларын ұсынып, өзгелердің де идеяларымен әлемді таныстырды. Қазақстандық павильонның ұраны Астана - Еуразия жүрегі деп аталды.
EXPO-ға мемлекеттер алдымен өзгелерді де, өздерін де көрсету үшін қатысады. Өйткені экспозицияларда әлемдегі ең озық технологиялар мен өнеркәсіптің ең соңғы жетістіктері қойы - лады. Адамдар ең алғаш рет Хьюга те - леграф аппаратымен, электр фарлары және су асты кабелі, гидравликалық лифт, тағы басқа да мыңдаған жетістіктермен әр жылдары өткізілген осындай көрмелерде танысқан. 1878 жылы Парижде өткізілген көрмеде әлем бу дәуірінен электр дәуіріне өту кезеңінің басталғанын пайымдады. Ондағы қойылған экспонаттар энергияның жаңа түрінің қандай мүмкіндіктерді паш ете алатынына көз жеткізіп, адамдар санасына жаңа леп сыйлады.
1928 жылдың EXPO тарихында алатын орны зор. Себебі сол жылы ха - лықаралық көрмелер және Көрмелердің халықаралық бюросы туралы конвен - ция қабылданды. Көрмелердің ха - лықаралық бюросы көп ұзамай, көрмелердің үш түрін бекітіп (әмбебап, халықаралық және маманданды - рылған), оларды өткізу ережелері мен регламентін белгіледі.
Көптеген елдердің үкіметтері мұндай шараларды өткізуге скептикалық көз - қараспен қарайды. Себебі оны өткізу арзанға түспейді. Көрмелерге қатысу үшін елдер мықты дайындық жасайды. Экспонаттар қатал іріктеу - лерден өтіп, ұлттық павильондардың макеттері жасалады. Мысалы, EXPO - 2000-ды өздерінде өткізген Голландия көрме қалашығы құрылысын салу үшін 35 млн евро шығындаса, тартылған инвестицияның көлемі одан он есе артып, 350 млн евроны құрапты.
Жалпы алғанда, әлем елдері ішінен EXPO-ны өткізу бойынша екінші орында АҚШ тұр. Мұнда ол 5 мәрте ұйымдастырылған. Одан кейінгі орындарды Жапония (4 мәрте), Ұлыбритания мен Канада (2 реттен) алады. Аталған көрме сондай-ақ Бельгия - , Германия, Италия, Испания, Португалия, Оңтүстік Корея, Австралия, Қытай елдерінде бір-бір мәртеден ұйымдас - тырылған. Қытай демекші, қамтылған елдер мен барып тамашалаған адамдардың саны, EXPO өткізілген алаңның үлкендігі жөнінен Қытайдың Шанхай қаласы әлем бойынша алда тұр. Мұнда EXPO көрмесі 2010 жылы өткізілгені мәлім. Оған әлемнің 190 елі қатысқан болатын. 5,28 шаршы шақырым алаңды қамтыған көрмені ол өткізілген 184 күн ішінде 73 миллион адам барып тамашалапты.
EXPO әмбебап, халықаралық және арнайы деп аталып, негізгі үш түрлі бағыт бойынша өткізіледі. Өткізілетін уақыты 3-тен 6 айға дейінгі мерзімді қамтиды. Әлем елдері арасындағы мұндай көрмені өткізу құқығына ие болу жолындағы бәсекелестік Олимпиада өткізу үшін болатын бәсекелестіктен бір де кем емес.
Сонда осындай керемет көрменің табыстары мен шығындары қандай болады? - Бұл жөнінде жұрт пікірі әрқалай. Мысалы, 2000 жылы Ганноверде (Германия) ұйым - дастырыл - ған көрме кезінде көрмені тамашалаушылар үшін күніне 261 мың билет сатылады деп шамаланғанымен бұл жоспар орындалмай қалған деседі. Ал кейбір сарапшылардың есебінше, осы көрмеге қатысқан Нидерланды елі өз жетістіктерін көрсету жолында 35 миллион доллар шығын - дапты. Дегенмен жетістіктерін қажетті дәрежеде көрсете алуының арқасында кейін елге тартылған инвестиция арқылы Нидерланды бұл шығынын 10 есеге дейін өндіріп алған көрінеді.
Дүниежүзілік көрмеге арнайы салынған ғимараттар бүгінде сол елдердің сәулетті орындары болып табылады. Олардың қатарындағылар:
oo Эйфел мұнарасы
oo Хрустальды сарай
oo Атомиум
oo Спейс Нидл
oo Патшалық көрме орталығы
oo Хабитат 67
oo Хрустальды сарай
oo Германия павильоны
2 ТУРИЗМДЕГІ EXPO КӨРМЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ
2.1 Туризмдегі ЕХРО көрмесінің ерекшеліктері
ЕХРО көрмесінің басқа көрмелерден ерекшеліктері қандай деген сұрақ туындайды. Әрине бұл сұраққа жауап беру және ерекшеліктерін көрсету үшін бірнеше туристік көрмелерді қарастырайық. Мысал ретінде FITUR, ITB, WTM және Қазақстанда жыл сайын өтетін KITF көрмелерін алайық.
Дүние жүзінің аса ірі көрмелерінің бірі - FITUR еуропалық елдерді, Солтүстік және Латын Америкасын байланыстыратын өзіндік көпір ретінде танымал. Алғашқы рет көрме 1981 жылы Мадрид қаласында ашылған болатын. Fitur - дүниежүзілік деңгейдегі беделді туристік көрмелердің үштігіне кіреді. Көрме 4 секциядан тұрады: Белсенді FITUR, FITUR Know How, конгресстер мен резиденттік секция. Белсенді FITUR табиғат аясында және осымен байланысты қызықтарды көрсетуге негізделген. Жыл сайын осы туризм түріне сұраныс өсуде. FITUR Know How - бұл туристік бизнестегі техника, информатика және өзге құраушылардың жетістіктерін анықтайтын бөлім болып табылады. Бірнеше жылдардың ішінде көрме туристік бизнестің дамуына қолдау көрсететін, туриндустрияның жетістіктері мен үміттерін анық көрсететін орын болды. Соңғы тенденциялар, жаңа тaуарлар мен қызметтер, оқу, тәжірибе алмасу, консультациялар - осының барлығын көрмеге келушілер мен қатысушылар көре алады.2010 жылдың 20-24 қаңтар аралығында Қазақстан Республикасының Спорт және Туризм министрлігі Қазақстанның осы көрмеге қатысуын ұйымдастырды. Осы жылы көрме өзінің 30 жылжығын атап өтті. Соған орай көрме Feria de Madrid алаңында, 75000 ш.м. жерді алды. Көрменің жұмысына 12 000 ұйым қатысқан болатын, оның ішінде - ұлттық туристік әкімшіліктер, туристік компаниялар, қонақ үйлер, 170 ел мен аймақтың авиакомпаниялары бар. Қазақстаннның экспозициясы 49 ш.м. жерді алып жатты. Стендте Қазақстанның табиғаты, көрікті орындары мен көне қалалары көрсетілген, оның барлығы арнайы әуенмен, суреттермен безендірілген болатын. Сонымен қатар испандықтарға түсінікті болуы үшін стендтің жанына арнайы аудармашыны қойған болатын. Сол жылы еліміз бірталай шетелдік елдерге танылып, өз өнімін көрсетіп қайтқан болатын.
Келесі көрме ол - ITB Berlin (Internationale Tourismus-Börse Berlin) халықаралық туристік биржасы - дүниежүзінің аса ірі және танымал көрмелердің бірі болып табылады. Көрме 1966 ж. жылдан бері бастау алады. Ол кезде 5 елден 9 экспонент қатысқан болатын. 2002 ж. бері көрме Еуропа елдерінің арасынан ең ірі маңызды орынға айналды. Ол жылы көрмеге 180 елден 9000 экспонент қатысты. Сол жылы келушілердің саны да 2001 ж. қарағанда көп, яғни 135 мың шамасында болады. 2003 ж. көрме біршама аз келушілерді жинады. Ал 2004 ж. көрменің қызмет барысы Ирак пен Нью-Йорк қаласындағы болып өткен оқиғаларға байланысты біраз баяулады. Дегенмен сол жылы 180 елден 10 мың. экспонетттер қатысты. Көрмеге 2011 жылы 11 000-дай қатысушылар өздерінің көрме қойылымдарын әкелген болатын. 2011 жылы көрмеге 169295 адам, оның - 110791-і мамандар болған. Негізінен көптеген мамандардың айтуы бойынша, бұл көрменің бағыттары ретінде, халықаралық туризмнің негізгі даму тенденциялары болып табылатын - Круиздер, Экологиялық туризм және Мәдени туризм болып табылады.ITB Berlin германдық кәсіпкер және көрме менеджері Манфред Буштың бастауымен бой көтерген болатын. Бірінші рет көрме 1966 жылы ашылды, алғаш рет оған 5 елдің өкілдері қатысқан болатын, атап өтсек, Бразилия, Гвинея, Египет, Ирак және Германия Федеративтік Республикасы болса, ал енді соңғы жылдары қатысушы елдердің саны 180-ге өсті. ITB Berlin жыл сайын наурыз айында өткізіледі, ал 2011 жылы көрме өзінің 45 жылдық мерейтойын атап өтті. Көрменің серіктес елдері жыл сайын бірін-бірі ауыстыруда: 2010 жылы - Түркия, 2011 жылы - Польша, ал 2012 жылы Египет елі көрмені өткізді.Көрменің ұйымдастырушысы мен өткізу орны - Берлин қаласындағы - Шарлоттенбург-Вильмерсдорф әкімшілік округының Messegelände ірі көрме комплексі болып табылады. Бұл комплекс 16000 ш.м. құрайтын 26 көрме павильондарынан тұрады. ITB Берлин көрмесін жай ғана көрме деуге болмайды, себебі түрлі мәдениеттер мен дәстүрлердің тоғысуы, халықаралық деңгейдегі кездесулер мен бизнес аталмыш көрмеде өз орындарын тапқан. Жыл сайын ITB көрмесіне ондаған мың адам қатысады, келіп көреді, олар өздерінің іскерлік байланыстарын кеңейтуге және жаңа туристік бағыттармен байланыстар орнатуға ұмтылады. Көрме шеңберінде форумдар, саммиттер, кеңестер және ірі туристік ұйымдардың кездесулері өткізіледі. Сонымен қатар, көрмеде туризм индустриясының құрамына кіретін барлық ұйымдар көрсетілген: оларға - туризмнің халықаралық федерациясы, ұлттық және жергілікті туристік ұйымдар, туристік және тасымалдау құралдарының агенттіктері, туроператорлар, қонақ үйлер, сақтандыру компаниялары және т.б. кіреді.ITB Berlin көрмесі - турбизнестің экономикалық жағдайының барометрі ретінде танылған және маңыздылығы жағынан Лондондық World Travel Market көрмесінен кейінгі екініші орынды иеленуде.2011 жылғы 9-13 наурыз кезеңінде Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі Берлин қаласында (Германия Федеративтік Республикасы) жыл сайын өтетін 45-ші ITB 2011 халықаралық туристік көрмесіне қатысты. Қазақстан көрме қорытындылары бойынша екі наградаға ие болды. 5 санат бойынша - Еуропаның ең үздік стенді, Американың ең үздік стенді, Таяу Шығыстың ең үздік стенді, Азия, Тынық мұхит өңірі және Австралияның ең үздік стенді және Африканың ең үздік стенді ең үздік стендке награда ұсынылды, сондай-ақ әрбір санатта 10 номинант жарияланды. Басқа мемлекеттердің (188 қатысушы мемлекет), яғни жеңімпаз елдердің ұлттық әкімшіліктерінің арасында Қазақстан стенді өз тарихында бірінші рет тәуелсіз сарапшылардың бірауыздан айтқан пікірлері бойынша Best of best - Үздіктердің үздігі наградасымен марапатталды, осылайша еліміздің туристік әлеуетін таныстыру бойынша бүкіл әлемдегі № 1 елге айналды.Ендігі кезекте World Travel Market көрмесін қарастырайық. WTM халықаралық туристік көрмесі ірі дүниежүзілік көрмелердің бірі болып табылады. Ең алғашқы рет көрме 1979 жылы бой көтерген болатын. Сол кезден бастап, көрме 5000-дай қатысушы мен Еуропа, Азия, Африка, Оңтүстік Америка, АҚШ -тың 179 елінің өкілдіктерінің басын қосады. Көрменің негізгі мақсаты - туристік ұйымдардың арасындағы байланыстарды жаңарту, көптеген елдердің ұсынған жаңа маршруттарымен танысу, қажетті келісімшарттарға қол қою болып табылады. WTM директоры Фиона Джеффридің нұсқауы бойынша 2003, 2004, 2005 жылғы қатысушылар 2002 жылғы бағаны төлеулері қажет деп айтқан. Мұндай жеңілдік 2005 жылы болған көрменің 25 жылдығына орай жасалған шара болып табылған. Көрмені ұйымдастырушылардың айтуы бойынша, көрменің маңыздылығы мен оның қатысушыларының саны, экспонаттардың саны жылдан-жылға тек ұлғаюда.
Дегенмен де, көрменің соңғы жылдары бірқатар мәселелері болды:
1) қатысушылар құрамының кішкене де болса төмендеуі (маңызды туроператорлардың болмауы, яғни, үлкен британдық төрттіктің: Airtours, First Choice, Tut UK, Thomson, бірден-бір мүшесі болған жоқ);
2) көрменің алғашқы екі күндері зал көбінесе тек жартылай ғана толы болды, бұрынғыдай 90-шы жылдардағыдай сан қилы стендтер мен суреттер аз болды, турфирмалар көбінесе тек бірінші күні ғана көрмеге келген болатын;
3) ең үлкен мәселе - құрал-жабдықтар мен орынға бағаның жылдан-жылға өсуі болып табылады.
Өзіміздің елде өтетін көрмеге тоқталып кетейік. KITF туристік көрмесі 2001 жылдан бастап жұмыс істеп келе жатқан Орталық Азия аймағының жетекші халықаралық көрмесі атағын бекітті. Көрменің экспоциясы демалыс пен саяхаттаудың ен атақты деген түрлерін қарастырады: яғни, олар - емдік, іскерлік, спорттық, жағажайлық және т.б. KITF көрмесінде аймақтағы ұлттық туризмді дамыту мен жылжыту мәселелері ғана талқыланып қоймай, сонымен қатар, өсіп келе жатқан болашақ жастардың арасында дұрыс өмір сүру қағидаларымен таныстыру, аймақта балалар арасында спортты дамыту және рекрациондық қызметті жалпы дамыту мәселелері қарастырылады. Көрменің ұйымдастырушылары Iteca (Қазақстан) және ITE Group PLC (Ұлыбритания) болып табылады. Көрме Дүниежүзілік Туристік Ұйым (ДТҰ) және Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің, Алматы қаласының Әкімшілігінің қолдауымен жүзеге асырылады.
Көріп тұрғанымыздай әр көрменің өзінің ерекшеліктері бар. Ал ЕХРО көрмесі бұл дүниежүзілік көрме - индустрияландырудың нышаны және техникалық, технологиялық табыстарды көрсету үшiн ашық алаң болып табылатын халықаралық көрме.
2.2 EXPO көрмесінің туризмде алатын орны мен маңызы
Негізінен, EXPO - таза әрі ашық бәсекелестікке арналған әлемдегі беделді алаң. Оның басты мақсаты - қатысушы мемлекеттердің адамзат өміріне қажетті барлық саладағы жаңа зерттеулері мен тың жаңалықтарын барынша насихаттау. Халықаралық көрмелер экспозиция ерекшелігіне байланысты екі түрге бөлінеді: Дүниежүзілік әмбебап көрмелер және Мамандандырылған халықаралық көрмелер.
Дүниежүзілік әмбебап көрмелер бес жыл сайын алты ай бойына өткізіледі. Әрі тақырыбы жағынан онда шектеулер болады. Мамандандырылған халықаралық көрмелер ең көп дегенде үш айға созылады. Көрменің алаңы 25 гектардан аспауы тиіс, ал тақырыбы алдын ала ұйымдастырушыларға ескертіледі. Негізінен, көрме тақырыбында оны ұйымдастырушы мемлекеттің белгілі бір салалардағы, соның ішінде гуманитарлық, әлеуметтік және экологиялық аспектіде қол жеткізген ғылыми технологиялық және экономикалық жетістіктері қамтылуы тиіс. Мәселен, Сарагостағы қазақстандық көрме Су және тұрақты даму тақырыбына арналғаны белгілі. Бұл арада көрме тақыры - бын тек Халықаралық көрмелердің бюросы ғана емес, БҰҰ және басқа да дүниежүзілік ұйымдар мін - детті түрде мақұлдауы тиіс. ЕХРО халықаралық көрмесі ұйымдастырушы - елдің экономикалық жетістіктерін бейнелейтін және келушілер саны көп болған жағдайда, шығындарды ішінара өтеуге мүмкіншілік беретін, капиталды қажет ететін іс- шара болып есептеледі.
ЕХРО өткізу құқығына қалалардың қызу күрес жүргізуі келесі себептермен тұжырымдалады:
біріншіден, жеңіп алған ел, көрме өткен қаланың экономикасына елеулі мөлшерде инвестиция тартады. Бұл ретте ірі шетелдік инвестор - ХКБ өзі болады;
екіншіден, қаланың инфрақұрылымы дамиды және көрме нысандарының құрылысына және оларға қызмет көрсетуге ондаған мың жұмыс орындары құрылады;
үшіншіден, қалаға және өткізетін елге шетелдік туристердің келуі үшін, қуатты стимул пайда болады;
төртіншіден, өткізетін елді халықаралық жайғастыру үшін, беделді құрал қызметін атқарады.
Мысалы, 650 мың тұрғыны бар Сарагоса қаласында ЕХРО - 2008 өткізу үшін, ауданы 61,7 мың шаршы метр көрме павильондары салынды, 20 мыңнан астам жұмыс орындары құрылды, инфрақұрылымға және құрылысқа арналған инвестициялар көлемі шамамен 1,5 млрд евро құрады, көрмеге келеді деп болжанатын сан - 6 млн артық адам. EXPO аяқталғаннан кейін, ЮНЕСКО- ның қолдауымен Сарагоса қаласының көрмелік кешендері суға қатысты мәселелерді зерттеуге құрылған, Халықаралық ғылыми орталықтың ажырамас бөлшегіне айналады.
EXPO өткізу үшін өтініш беруге қойылатын алғашқы талап - осы ниетті осы ел Үкіметінің толық қолдауы болып есептеледі. ХКБ Конвенциясының 2 бабының 10 тармағына сәйкес, ЭКСПО ұйымдастыру және өткізу үдерісі конвенцияның бүкіл талаптарына және ережелеріне лайық болатындығына, Үкімет кепілдік беруі қажет. Кандидатураны ұсыну кезінде, көрмені құптау бойынша төлемнің 10 %- н құрайтын, сома төленуі керек. Кандидатураны ұсынғаннан кейін, жобаның қажетті талаптардың барлығына сәйкестігін зерттеуге делегация жіберіледі.
EXPO жобасы ел Үкіметі өңірлік және жергілікті биліктер қолдау көрсететін, ұлттық жоба болуы қажет. Урбанистік жаңғырту, туристік индустрияны алға бастыру және т.б сияқты көрмелер өткізуге, ниеттенудің жүйелі және нақты себептерін ұсыну қажет, сондай- ақ жобада қаланы дамытудың ұзақ мерзімдік стратегиясының болғаны дұрыс.
Бизнес - бірлестік, саяси орта, лобби, қоршаған орта мәселелерін қуаттайтын, бірлестіктер және бүтіндей қоғамның тарапынан жобаға қолдау көрсетілуі керек.
Көрменің тақырыбы ұйымдастырушылармен көрменің түріне лайықты дұрыс әзірленген, өзекті және сондай- ақ аталған көрме өтетін, қалаға немесе елге қатысы бойынша заңды болуы қажет.
Ұйымдастыруға және қаржыға қатысты жауапкершілік әртүрлі үкіметтік қатарларға жүктелуі керек, ал көрмені ұйымдастырушы - ел үкіметі өздерінің қаржылық дайындығы жайлы кепілдік, көрмеге қатысушылардың тұруы және жұмыс істеуі үшін қажетті бүкіл жағдайларды қамтамасыз ету бойынша кепілдік, салықтық реттеуге, дамып келе жатқан елдерге көмек көрсетуге және тағы басқаларға қатысты кепілдік ұсынуы қажет. Көрмені ұйымдастырушы - ел үкіметі рұқсатнаманы қолдау, көрмеге қатысушы елдердің қызметкерлерінің іс- әрекеттерін жүзеге асыруына рұқсат беру, кедендік мәселелерде және жергілікті салық салу мәселелерінде пұрсаттылықты қамсыздандыру Комиссарларына дипломатиялық басымдықтар беру және тағы басқалары бойынша бүкіл қажетті шаралардың бәрін қабылдауы тиіс. Көрмені өткізуге кандидаттың көрменің міндеттерін табысты алға бастыру үшін көлемді қатынас жүйелері бойынша әзірленген стратегиясы болуы қажет. Көрмені өткізетін қала геосаясаттық және географиялық жағынан ыңғайлы орналасуы, дамыған көліктік жүйе арқылы елдің басқа бөліктерімен және көршілес мемлекеттермен байланысқан болуы; көрме өткенге дейін көліктік жүйелердің тиісті дамуына жоспары болуы қажет. Қала аумағы көрменің нақты түріне лайықты өлшемде болуы керек, дамыған инфрақұрылымы және қоғамдық көлік жүйелері болуы (мұндай болмаған жағдайда, көрме өтетін кезге дейін осындай жүйенің дамуына жоспары болуы) тиіс. Қалада көрмеге келушілерді орналастыру үшін жеткілікті мөлшердегі қонақүйлер мен отельдер, конференция- орталықтары және басқалары болуы қажет. Сондай- ақ, тікелей көрме өтетін орын да ыңғайлы орналасуы және қол жетімді болуы тиіс. Көрме аумағының тұжырымдамасы мен жасалған жоспары да тыңғылықты әзірленуі қажет. Кандидат - ел келушілердің болжамды саны бойынша нақты зерттеу жүргізуі және оларды көрмеге тарту және қызығушылықтарын арттыру бойынша стратегиялар әзірлеуі қажет. Көрмеге қатысушы елдердің қызметкерлерінің тұруы үшін, орындардың болуы да ескерілуі тиіс. Қаржылық жоспар қажетті аспектілердің бәрін қоса алғанда, жүзеге асырылатындай дәрежеде болуы керек.
Көрменің де көрмесі бар. EXPO халықаралық көрмесі көп шараның бірі емес. Сондықтан, оны өткізуге ынталы ел көп, керісінше, шама-шарқына қарап, кей мемлекеттер бұл көрменің көкжиегіне көп бас сұға бермейді. Ал, Қазақ елі бұл халықаралық шараға қатысуға 2008 жылы-ақ ниет білдірген. Биыл алпауыт елдермен аламанға түсуге бел буып, сол бәйгеде топ жарды. Талайдың таңдайын қақтырды. Бұл жеңіс азат атанғанына бар болғаны 21 жыл толатын Қазақстан секілді жас мемлекеттің алып адымын, қарқынды дамуын көрсетеді. Себебі, бізге дейін ТМД мен Орта Азия аумағында ЕХРО-ны өткізу бақыты ешбір елге бұйырмапты.
Орталық Азия мен ТМД-да тұңғыш рет EXPO сияқты әлемдік назар аударылатын үлкен шара өткізген бұл ел өзі қандай екен деген сұрақ дүниенің барлық бұрышындағы көруге, білуге құмар туристерді Қазақстан астанасына бет түзететініне де еш шүбә жоқ. ЕХРО-2017 сол жылы 10 маусымнан 10 қыркүйекке дейін созылып, үш ай мерзімде жүреді. Оған жүздеген елден және ондаған әлемдік ұйымдардан өкілдер қатысады. Ал көрмені тамашалауға келетін адамдар саны кем дегенде 5 млн болады деп күтілуде. Ал EXPO-ның аумағына 100 гектар жер бөлініп, 97 павильон тұрғызылады.
EXPO - бұл біріншіден халықаралық көрме. Мұнда тек Қазақстанның мәдениеті мен өнімі ұсынылмайды. EXPO-ға мүше барлық елдер (160 мемлекет) тақырыпқа сай өз өнімдерін тарту етеді. Оны 5 млн. жуық адам тамашалайды деп отырмыз. Осыдан-ақ, EXPO -ның бір апта, не бір ай емес, 3 айдан астам уақыт жүретінін айтып өткен абзал. Үш айдан астам уақытта 5 млн. емес, одан да көп адам келуі ықтимал. Ендігі ретте Астана соншалықты мейманды күтіп алуға барын салады.
EXPO-ның баяғыдан қалыптасқан екі түрі бар: бірі - әрбір 5 жылда бір болатын - әлемдік әмбебап көрме, екіншісі - екі ірі көрме арасындағы халықаралық арнайы көрме. Біздің жеңіп аалғанымыз - осы аралық көрме. Ірісі - 6 айға созылып, көрме өтетін орынның құрылысын қатысушылар өздері жобалап, өздері павильондарын құратын болса, біз ұтып алған жағдайдағы талап - ұйымдастырушы көрме залдарын қатысушыларға тегін ұсынады. EXPO-2017 шарасының бас ұйымдастырушылары көрмені өткізуге 1 млрд. еуро қаржы кетеді деп есептейді.
2.3 Әлем бойынша EXPO көрмесінен түскен пайданы талдау
Әлем бойынша EXPO көрмесінен табыс әрбір өткізілетін елге байланысты, ондағы туристерді қызықтыратын дүниеге байлынсты болып келеді. Мысалы әр ел бойынша табыс әр түрлі. Табысты талдамас бұрын осы уақытқа дейінгі EXPO көрмесі өткізілген елдер бойынша, ондағы қатысушылар саны бойынша талдау жасайық (кесте 1).
Кесте 1 - EXPO көрмесі өткізілген елдер бойынша сипаттама, қатысушылар саны, мемлекет саны
Жылы
Қала
Елі
Тақырыбы
Ауда-ны
Қатысқан мемлекет саны
Қатысушылар саны
1851
Лон-дон
Ұлы-
британия
Барлық елдің өндірісі
10,4 га
25
6039195
1855
Париж
Франция
Ауыл шаруашылық, өндіріс және өнер
15,2 га
27
5162330
1862
Лон-дон
Ұлы-
британия
Өндіріс және өнер
11 га
39
6096617
1867
Париж
Франция
Ауыл шаруашылық, өндіріс және өнер
68.7 га
42
15 000 000
1873
Вена
Австрия
Мәдениет және білім
233 га
35
7 255 000
1876
Фила-дель-фия
АҚШ
Американың тәуелсіздігі
115 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz