Монғол шапқыншылығынан кейінгі кезеңдегі мемлекеттер (кесте түрінде)
1. Кіріспе
2. Алтын Орда
3. Ақ Орда
4. Моғолстан
5. Әбілқайыр хандығы (Көшпелі өзбек мемлекеті)
6. Ноғай Ордасы
7. Қорытынды
8. Пайдаланылған әдебиеттер
2. Алтын Орда
3. Ақ Орда
4. Моғолстан
5. Әбілқайыр хандығы (Көшпелі өзбек мемлекеті)
6. Ноғай Ордасы
7. Қорытынды
8. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Моңғол жаулаушылығы тұтас алғанда Қазақстан территориясындағы этникалық процесс барысына қатты ықпал жасады. Халықтың дені қырылып-жойылып, құлдыққа алынып, ел-жұрт шебінен алысқа жер аударылып жіберілді. Қазақстандағы түрік тайпаларының қалған бөлігі жаңа саяси құрылымдар арасына - Жошы, Шағатай, Үгедей ұлыстарының арасына бөлшектеніп кетеді, бірақ территорияларды шектеп белгілерде бұрыннан қалыптасқан этникалық шекара есепке алынады. Қазақстан территориясындағы халықтар құрылуының бұрынғы эволюциялық жолы кесіліп тасталады. Халықтың этникалық құрамы, оның этникалық-әлеуметтік ұйымдасу түрлері, өмір тіршілігінің әлеуметтік-экономикалық жағдайы және басқалары қатты өзгереді. Дегенмен жүре келе моңғолдар қалың түрік арасына сіңіп, түріктеніп кетеді. Олардың тілі мен әдет-ғұрпын қабылдайды. Моңғол империясы құрылып, ұлыстар ұйымдасып біткеннен кейін тайпалар мен халықтардың бұрын осы жерді мекендегендері де, шығыстан келгендері де бар - бәр-бәрінің араласып тіл табысу, бірлесу процестері жеделдей түседі.
Біртіндеп шаруашылық өмірі де қалпына келеді. Қазақстанның түскей бетіндегі қаладар қайта жаңарып, бұрынғы отырықшы мәдениет зоналарындағы егіншілік ошақтары жаңғыра бастайды, тауар айналымы кеңейіп, әртүрлі облыстар халықтарының шаруашылық саласында қарым-қатынас орнығады, бұл әрине тайпалар мен тайпалар бірлестіктерінің, басқа да этникалық-саяси топтардың өзара байланысын, алыс-берісін қамтамасыз етеді. Бұл процестердің бәрі Ақ Орда, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы мен Моғолстан мемлекеттерінің құрылып нығаюына байланысты болатын. Ақ Орданың, Әбілқайыр хандығы мен Ноғай Ордасы халықтарының этникалық құрамы бірдей еді. Оларда сол уақытттың жазба деректерінде жинақтауыш этно-саяси термин "өзбек" атымен белгілі болған түріктілді тайпалар мекендеді. Бұл тайпалардың көпшілігі қазақтың Орта және Кіші жүздерінің құрамынан белгілі. Оның басқа бөлігі ХҮ-ХҮІ ғасырлар шамасында Орта Азияға өздерімен бірге "өзбек" атын ала кетеді.
Моғолстан құрамына кірген Жетісуды орта ғасырлар деректерінен жинақтауыш этно-саяси термин "моғолдар" атымен белгілі болған тайпалардың негізгі бөлігі қазақтардын басқа бұтағы - Ұлы жүз құрамына кіреді. Моғолдардың енді бір бөлігі Шығыс Түркістанға барып, ұйғырлар қатарын толықтырады, ал үшінші бөлігі - тән-шән өңіріне өтіп, қырғыздарға сіңісіп кетеді. Халықтың, бұрын моңғол ұлыстарында болғаны сияқты, ұзақ уақыт ХІҮ-ХҮ ғғ. жеке мемлекеттер құрамында болғаны жоғарыда айтылған факторлар әсерін күшейте түседі, соның нәтижесінде Қазақстан жерінде үш жүз түрінде бірнеше этникалық бірлестік торабы пайда болады. Қазақ жүздерінің әрқайсысының көшіп-қонатын жолдары мен жерлері, ілгеріде аталған мемлекеттер территориясының негізгі бөлігімен сәйкес келетін жалпыға ортақ этникалық территориясы болады. Ұлы жүз Сырдариядан бастап Жетісу жерін түгел жайлайды. Орта жүз Орталық Қазақстан аудандары мен Солтүстік- Шығыс Қазақстанның бір бөлігін қоныс етеді. Сырдарияның төменгі жағы, Арал теңізінің жағалауы, Каспий ойпатының теріскей бөлігі Кіші жүздің мекені саналатын. ХҮ ғ. екінші жартысы мен XVI ғ. қазақ халқының негізгі этникалық территориясын мемлекет етіп біріктіру (Қазақ хандығын құру және территориясын кеңейту) халықтың да қалыптасу процесінің аяқталуын тездетті.
Моңғол жаулаушылығы тұтас алғанда Қазақстан территориясындағы этникалық процесс барысына қатты ықпал жасады. Халықтың дені қырылып-жойылып, құлдыққа алынып, ел-жұрт шебінен алысқа жер аударылып жіберілді. Қазақстандағы түрік тайпаларының қалған бөлігі жаңа саяси құрылымдар арасына - Жошы, Шағатай, Үгедей ұлыстарының арасына бөлшектеніп кетеді, бірақ территорияларды шектеп белгілерде бұрыннан қалыптасқан этникалық шекара есепке алынады. Қазақстан территориясындағы халықтар құрылуының бұрынғы эволюциялық жолы кесіліп тасталады. Халықтың этникалық құрамы, оның этникалық-әлеуметтік ұйымдасу түрлері, өмір тіршілігінің әлеуметтік-экономикалық жағдайы және басқалары қатты өзгереді. Дегенмен жүре келе моңғолдар қалың түрік арасына сіңіп, түріктеніп кетеді. Олардың тілі мен әдет-ғұрпын қабылдайды. Моңғол империясы құрылып, ұлыстар ұйымдасып біткеннен кейін тайпалар мен халықтардың бұрын осы жерді мекендегендері де, шығыстан келгендері де бар - бәр-бәрінің араласып тіл табысу, бірлесу процестері жеделдей түседі.
Біртіндеп шаруашылық өмірі де қалпына келеді. Қазақстанның түскей бетіндегі қаладар қайта жаңарып, бұрынғы отырықшы мәдениет зоналарындағы егіншілік ошақтары жаңғыра бастайды, тауар айналымы кеңейіп, әртүрлі облыстар халықтарының шаруашылық саласында қарым-қатынас орнығады, бұл әрине тайпалар мен тайпалар бірлестіктерінің, басқа да этникалық-саяси топтардың өзара байланысын, алыс-берісін қамтамасыз етеді. Бұл процестердің бәрі Ақ Орда, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы мен Моғолстан мемлекеттерінің құрылып нығаюына байланысты болатын. Ақ Орданың, Әбілқайыр хандығы мен Ноғай Ордасы халықтарының этникалық құрамы бірдей еді. Оларда сол уақытттың жазба деректерінде жинақтауыш этно-саяси термин "өзбек" атымен белгілі болған түріктілді тайпалар мекендеді. Бұл тайпалардың көпшілігі қазақтың Орта және Кіші жүздерінің құрамынан белгілі. Оның басқа бөлігі ХҮ-ХҮІ ғасырлар шамасында Орта Азияға өздерімен бірге "өзбек" атын ала кетеді.
Моғолстан құрамына кірген Жетісуды орта ғасырлар деректерінен жинақтауыш этно-саяси термин "моғолдар" атымен белгілі болған тайпалардың негізгі бөлігі қазақтардын басқа бұтағы - Ұлы жүз құрамына кіреді. Моғолдардың енді бір бөлігі Шығыс Түркістанға барып, ұйғырлар қатарын толықтырады, ал үшінші бөлігі - тән-шән өңіріне өтіп, қырғыздарға сіңісіп кетеді. Халықтың, бұрын моңғол ұлыстарында болғаны сияқты, ұзақ уақыт ХІҮ-ХҮ ғғ. жеке мемлекеттер құрамында болғаны жоғарыда айтылған факторлар әсерін күшейте түседі, соның нәтижесінде Қазақстан жерінде үш жүз түрінде бірнеше этникалық бірлестік торабы пайда болады. Қазақ жүздерінің әрқайсысының көшіп-қонатын жолдары мен жерлері, ілгеріде аталған мемлекеттер территориясының негізгі бөлігімен сәйкес келетін жалпыға ортақ этникалық территориясы болады. Ұлы жүз Сырдариядан бастап Жетісу жерін түгел жайлайды. Орта жүз Орталық Қазақстан аудандары мен Солтүстік- Шығыс Қазақстанның бір бөлігін қоныс етеді. Сырдарияның төменгі жағы, Арал теңізінің жағалауы, Каспий ойпатының теріскей бөлігі Кіші жүздің мекені саналатын. ХҮ ғ. екінші жартысы мен XVI ғ. қазақ халқының негізгі этникалық территориясын мемлекет етіп біріктіру (Қазақ хандығын құру және территориясын кеңейту) халықтың да қалыптасу процесінің аяқталуын тездетті.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан тарихы: Лекциялар курсы. / Ред. басқ. т.ғ.д., проф. Қ.С. Қаражан. – Алматы, 2009
2. laura.ucoz.kz/_ld/0/13_glb.doc
3. http://stud24.ru/economic/azastanda-kspkerlkt-damuy/84419-260778-page1.html
4. agu.kz/lib/111k_t.pdf
5. http://refik.ucoz.kz/load/aza_sha_referattar/turizm_industrijasy/1-1-0-6610
6. http://www.invest.gov.kz/?option=content§ion=6&itemid=99&lang=kz
7. http://egov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/library2/Informkatalog/informkatalogkazakhstan/
1. Қазақстан тарихы: Лекциялар курсы. / Ред. басқ. т.ғ.д., проф. Қ.С. Қаражан. – Алматы, 2009
2. laura.ucoz.kz/_ld/0/13_glb.doc
3. http://stud24.ru/economic/azastanda-kspkerlkt-damuy/84419-260778-page1.html
4. agu.kz/lib/111k_t.pdf
5. http://refik.ucoz.kz/load/aza_sha_referattar/turizm_industrijasy/1-1-0-6610
6. http://www.invest.gov.kz/?option=content§ion=6&itemid=99&lang=kz
7. http://egov.kz/wps/portal/Content?contentPath=/library2/Informkatalog/informkatalogkazakhstan/
Монғол шапқыншылығынан кейінгі кезеңдегі мемлекеттер
Аты Территориясы Саяси тарихы Әлеуметтік-экономикалық Діні Саяси нәтижелері
Хронологиял дамуы
ық шеңбер
І. Алтын Басында Алтын Орда 1227 жылыАлтын Орда ХШ - XIV Берке тұсындаБатыйдың самсаған әскері
Орда (1243 моңғол— Шыңғыс хан дүние ғасырлар аралығында Алтын Ордаға 1236 жылы Камадағы
ж.-ХҮ ғ. кейінірек салғаннан кейін, бұлкүшті мемлекет болып ислам діні Бұлғарияны, мордваларды
ортасы түркіленген — ұмтылыс күшейе тұрды. Бұл тұста оның ене бастап, талқандап, 1237-1240 жылдары
1240 жылдары түседі де, империя мемлекет ретінде беделі Өзбек тұсындаорыс мекендеріне келіп
Русь бірнеше тәуелсіз өсіп, көрші елдермен ол үстем шүйлікті. Орыс халқы монғол
княздіктері мемлекетке бөлініп қарым-қатынасы нығайды, дінге басқыншыларына ерлікпен
жауланып кетеді. Оның себебі шаруашылығы, мәдениеті айналды. қарсылық көрсетті. Рязань,
алынғаннан Моңғол державасының өркен жайды. Осы Мәскеу, Владимир түбінде
кейін Моңғол ұлан-ғайыр кезендерде Алтын Орданың моңғол әскерлерімен
империясының кеңістігі, қол астындағы жерлерде, кескілескен ұрыстар болды.
батыс ұлыстардың иелері әсіресе Батый сарайы, 1239 жылдың басында Батый
бөлігінде тұрған жерлердің Берке сарайы, Керчь, әскерлері Еділ өзенінің ту
орнаған Орхондағы жалпы Үргеніш, Хорезм, Сығанақ сыртынан орыс жеріне екінші
хандық; ол империя орталығынан сияқты кенттерде жорыққа аттанды. Қызу
қазіргі Ресей,шалғайлығына қолөнер, ғылым, әдебиет ұрыстар жүргізе отырып
Украина, байланысты іс салалары өсті. Оған моңғолдар Переяславль
Молдова, жүзінде әрбір ұлыс біріншіден түрік текті қаласы, онан кейін Чернигов
Қазақстан жәнетеуелсіз бола ру-тайпалар мен жеріндегі Глух қаласын алды.
Кавказдың бастады. Ұлыс халықтардың медениеті, 1239 жылдың қазан айында
жерінде басшыларының қолына әл-Фараби, Әбу Әли ибн олар Чернигов қаласын
орналасқан. біртіндеп бүкіл Сина, Әл-Бируни, қоршауға алып, оны өртеп
Шарықтау билік толығымен Ас-Сығанақи, ибн Исқақ, күлге айналдырды. 1240
дәуірінде көшіп, империя Фирдауси, Низами, Ахмет жылдың күзінде Батый
Алтын Орда бірнеше дербес Иассауи, Сүлеймен әскерлері Киевті қоршады.
Шығыс мемлекетке ыдырады. Бақырғани тәрізді Киев халқы ұзақ уақыт
Еуропаның ОралОның ыдырауының ғалымдар мен ақындардың қаланың сыртында, тіпті
тауларынан басты себептері мұраларын пайдалану мен монғолдар қала ішіне басып
Днепр өзенініңмынада: 1) халық ілгері дамыту оң әсерін кіргеннен кейін де
оң жақ бұқарасының тигізсе, екіншіден көрші қарсылығын тоқтатпады. Олар
жағалауына моңғолдық езгіге елдер мәдениетін түгелімен дерлік қырғынға
дейінгі қарсы күресі; 2) үйренудің ізгі ықпалы ұшырады. Аса бай медениет
жерлерді алып,көптеген елдер мен болды. Алтын Орданың ескеркіштері бар ертеден
Сібірге терең халықтарды қарудың хандары Батый (1241-1256 келе жатқан орыс қаласы
бойлап еніп күшімен қаратып жж.), Берке (1257-1266 тағылықпен талқандалды. 1380
жатты. алған империяның жж.), Мөңке-Темір жылы Алтын Орданың нағыз
Оңтүстігінде берік болмауында; 3)(1266-1280 жж), билеушісі мыңбасы Мамай
Орданың жері өзара үдіксіз Туда-Мөңке Куликово даласында Дмитрий
Қара теңізбен,жүргізілген (1280-1287жж.), Донской бастаған орыс
Кавказ соғыстарда; 4) Төле-Бұқа (1287-1291 әскерінен тас-талқан болып
тауларымен экономикалық мәдени жж.), Тоқты (1291-1312 жеңілді. Жошының ұрпағы
және моңғол байланыстардың, жж.), Өзбек (1312-1342 Тоқтамыс Мамайдың күйрегенін
Ильхандар тарихи дәстүрлердің жж.), Жәнібек (1342-1357 пайдаланып, Алтын Орданың
династиясының болмауында. Шыңғыс жж.) хандар тұсында билігін тартып алады. Өз
қол астындағы хан қазаға Алтын Орданың қуаты арта өкіметін әскери жеңістермен
Персиямен ұшырағаннан кейін түсіп, билігі мейлінше нығайту үшін 1382 жылы
шектесіп 1235 жылы күшейді. Егер Жошы мен Мәскеуді өртейді, Мәуреннахр
жатты. Қарақорымда моңғол Батый Монғолиядағы ұлы мен Кавказдың ар жағына
ақсүйектерінің ханға белгілі бір бірқатар жорықтар жасайды.
құрылтай жиналысы дәрежеде бас иген болса, Ал Мауереннахр билеушісі
Шығыс Еуропаға жаңа Беркеден бастап Алтын Әмір Темір өз тарапынан
жорық жасауға шешім Орда хандары өздерін Алтын Ордаға бірнеше рет
қабылдады. Моңғол толықтай тәуелсізбіз деп қанды жорық жасап оны
әскерлерін Шыңғыс есептеді. Батыс Еуропа ойрандап кетеді. Осы
ханның немересі және Мысырмен, Кіші соққыдан ол оңала алмайды.
Жошының екінші ұлы Азиямен, Үндістанмен, Жошы ұрпақтарынан тараған
Батый хан басқаратынҚытаймен сауда-сатығы жекелеген хандар мен ірі
болды. Батый әскері өркендеді, әртүрлі тайпалардың жетекшіліктері
моңғол шоғырларына кәсіпшілік пен қолөнері оларды уақытша
еріксіз енгізілген, дамыды. біріктіргенімен де, XV ғ.
әртектес тайпалардың өзінде-ақ бұл иеліктер
жауынгерлерінен тәуелсіз Қазан, Астрахан,
құралды. Ондағы Қырым, Үлкен Орда
басқару хандықтарына айналды.
қызметтерінің Қазақстан мен Түркістанның
бәрінде моңғол далалық аумағында жергілікті
феодалдары болды. билік нығайды, сөйтіп, Алтын
Орданың күні өтіп шаруасы
бітеді. Әлгі ұлыстар
ішіндегі ең ірісі Еділ мен
Дон арасынан құрылған Үлкен
Орда (XV ғасырдың 30
жылдары) болады.
ІІ. Ақ ОрдаМемлекеттің 1227 жылы Шыңғыс Орыс хан 1368 - 1379 жж.Халық Ақ Ордада хан ордасы
(ХIII-XV батыс бөлігі -ханның үлкен ұлы Ақ Ордада атасының негізінен алғашында Ертісте және
ғ.ғ.) Еділ алқабыменЖошы өлген соң, (Орда-Еженнің) орнына ислам дінін Алакөл маңында, яғни
және оның Ертіс өзенінің Дунайтаққа отырды. 1368-1369 ұстанды Орда-Еженнің әкесі Жошы
батысындағы дариясына дейін жж. бастап-ақ Ақ Орданың ханның бастапқы отырған
жерлер, Қырым,созылған Жошы ұлысы астанасын Сығанақ жерінде болды. XIV ғ. бас
Солтүстік (Қыпшақ ұлысы) оның қаласына көшірді және кезінен Орда-Ежен
Кавказ, ұлдарына енші осы қалада Орыс хан ұрпақтарының Сыр өңірінің
Солтүстік ретінде бөлініп, соқтырған теңгелер осы қалалары мен Жетісу
Хорезм батыс және шығыс кезден бастап белгілі жайылымдары үшін Шағатай
Мемлекеттің бөлікке айырылды. болды. Ақ Орда Орыс хан ұрпақтарымен күрес
шығыс бөлігі Жошының Алтын Орда кезінде (XIV ғ. 60-70 жүргізілді. Ақ Орданың
Алтай таулары хандығы әскери жж.) айтарлықтай билеушілері XIV ғ. екінші
мен Ертіс негіздегі мемлекет күшейді. Орыс хан Ақ жартысында өздері Алтын
өзені мен еді. Сондықтан Орданы дербес билеп, Орданың қол астында екенін
Жайық (Орал) аумақтық қарулы оның саяси тәуелсіздігін сөз жүзінде мойындағанымен,
өзеніне дейін,күштердің бөлігіне нығайтуға ұмтылды. Ақ іс жүзінде тәуелсіз саясат
Балқаш көліненбағынышты болды: Орданың Сырдария жүргізді. Барлық саяси күш
Сырдария алабыАлтын Орданың барлықаймақтарында егін және Ақ Орданың өзінде болды. Сол
мен Арал қарулы күштері "оң қала шаруашылықтарын себептен де шығыс
теңізінің қол" және "сол қол" дамьпуды қолға алғаны қолжазбаларында Ақ Орда
солтүстігіне деп екі қанатқа белгілі. Орыс хан Шымтай Алтын Ордамен қатар өмір
дейінгі ұлан бөлінді. Жошының ханның тұсында-ақ Алтын сүрген, одан бөлек жеке
байтақ өңір орнын басқан Орданы өзіне бағындыруға мемлекет ретінде
және оған мұрагері - Алтын әрекет етті. сипатталады. Ақ Орданың
іргелес жерлерОрданың ұлы ханы Алтын Ордадан оқшаулануы XIV
Ақ Орда Батый қарулы ғ. екінші ширегінде, Ерзен
хандығының күштердің оң қанатын мен Мүбәрәкқожа хандар
аумағы - тікелей өз билігі тұсында болған
қазіргі қарамағына қалдырды, делінеді. Ол XIV ғ. 60-70
Қазақстан сол қанатын ағасы билік еткен Ұрыс хан кезінде
жерін түгел Орда-Ежен билігіне едәуір нығайды.XIV ғ. аяғы -
қамтыды. берді. Алтай таулары XV ғ. басында сыртқы саяси
мен Ертіс өзені мен ауыр жағдайлар мен ішкі
Жайық (Орал) өзеніне қырқыстар кезінде Ақ Орда
дейін, Балқаш едәуір әлсіреп кетті.
көлінен Сырдария Жиырмасыншы жылдарда Ұрыс
алабы мен Арал ханның немересі Барақ хан өз
теңізінің әулеттінің билігін бірсыпыра
солтүстігіне дейінгі уақытқа қалпына келтірді.
ұлан байтақ өңір 20-жылдардың аяғында Шығыс
және оған іргелес Дешті Қыпшақтың үлкен
жерлерді мекендеген бөлігіндегі билік Шайбани
халықтар Орда-Ежен ұрпағы Әбілхайырдың, қолына
мен оның төрт көшті. XV ғ. екінші
інісінің (Удор, ширегінде Орыс хан мен Барақ
Торқа-Темір, Шинкум, ұрпақтары Қазақстанның
Синкум) үлесіне тиді оңтүстік аудандарында өз
де, бұл өңірде Ақ биліктерін сақтап қалды.
Орда хандығы
кұрылды.
ІІІ. Моғолстан Моғолстанның құрылуыСаяси тұрақсыздық орын Мұсылман 1360 жылдары Тоғылық-Темір
Моғолстан шекарасы пайда болған кезіненалған күрделі кезенде дінін Орта Азиядағы Шағатай
(ХІҮ ғ. Мұхаммед бастап-ақ саяси жәнебилік басына келген мемлекеттік мемлекетінің бұрынғы қалпына
ортасы – Хайдардың экономикалық жағынанТоғылық-Темір хан елдің дін ретінде қайта келтіру үшін
ХҮІ ғ. "Тарих-и-Рашидбіртұтас ел болмағанішкі-сыртқы жағдайын қабылдайды. Мауереннахрға екінші рет
басы). и" атты Шағатай ұрпағы жақсартып, XVI ғасырдың Тоғылық-Теміржорық жасап, екеуін де
кітабында мемлекетінің басына дейін билік еткенге дейін жеңіспен аяқтап, баласы
былай ыдырауымен әулеттің негізін қалады.моғол Ілияс Қожаны хан тағына
баяндалады: байланысты. Хандықтың бүкіл аумағын билеушілерініотырғызып қайтады. Бұл жолы
"Қазір Мауереннахрды жаулапбіріктіріп, бір ң ислам ол Орта Азияның болашақ
Моғолстан деп алған моңғолдар орталыққа бағындырады. дініне енуі билеушісі әмір Темірді Кеш
аталатын жер жергілікті отырықшы Мемлекеттің орталығы баяу жүріп қаласының бастығы етіп
аумағының ені - егіншіліктің және Алмалық қаласы болады. келсе, енді тағайындады. 1362 ж. Тоғылық
мен ұзындығы қала дәстүрлерінің Хан өзінің билігін хан бұл Темір қаза тауып,
7-8 айға ықпалымен жаңа бұрынғы қалыптасқан мәселеге Моғолстанда билік Ілияс
созылатын жағдайға бейімделіп,жүйемен жүргізеді. Оны ерекше көңіл Қожаға көшкенде
жолды отырықщылыққа ауыса ұлыстық басқару жүйесін бөлген. Мауереннахрға билеуші болып,
көрсетеді. бастады. Жетісуда сақтауынан көруге Мырза-МұхаммеҚазағанның немересі Хұсайын
Моғолстанның қалған моңғолдар болады. Дулат тайпасыныңд Хайдардың тағайындалды. Осы тұста
шығыс шеті болса, олар мұнда мұралық лауазымы жоғары жазуы қарындасына үйленіп
қалмақтар елеулі дәрежеде ұлысбегі деген атағын бойынша, бір Хұсайынмен дос болған әмір
жеріне кіріп түріктенсе де, сол қалпында қалдырады. күнде 160 мыңТемір онымен бірге
жатыр, ол негізінен көшпелі Салық жинауда кейбір адам ислам Моғолстанға қарсы шығып,
өзіне Барс тұрмысты сақтап жаңа шаралар дінін Мауеренахрды өздерінің қол
көл, Еміл, қалды, ол былай қолданылады. қабылдайды. астына біріктіруге кірісті.
Ертісті қосып тұрсын, жергілікті Моғол хандығындағы Ханның Уәйіс хан 1422 ж. Турфан
алады. халықтың егіншілері билікті дулат тайпасыныңбұйрығы қаласын басып алып, оны өз
Солтүстігінде мен жартылай атақты әмірлері Қамар бойынша діндіастанасына айналдырды, ал
Көкше теңізбенкөшпенділерінің ад-дин мен оның інісі қабылдамаған ойраттар Хами қаласына
(Балқаш көлі),біразы көшпелі Шамс ад-диндер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Аты Территориясы Саяси тарихы Әлеуметтік-экономикалық Діні Саяси нәтижелері
Хронологиял дамуы
ық шеңбер
І. Алтын Басында Алтын Орда 1227 жылыАлтын Орда ХШ - XIV Берке тұсындаБатыйдың самсаған әскері
Орда (1243 моңғол— Шыңғыс хан дүние ғасырлар аралығында Алтын Ордаға 1236 жылы Камадағы
ж.-ХҮ ғ. кейінірек салғаннан кейін, бұлкүшті мемлекет болып ислам діні Бұлғарияны, мордваларды
ортасы түркіленген — ұмтылыс күшейе тұрды. Бұл тұста оның ене бастап, талқандап, 1237-1240 жылдары
1240 жылдары түседі де, империя мемлекет ретінде беделі Өзбек тұсындаорыс мекендеріне келіп
Русь бірнеше тәуелсіз өсіп, көрші елдермен ол үстем шүйлікті. Орыс халқы монғол
княздіктері мемлекетке бөлініп қарым-қатынасы нығайды, дінге басқыншыларына ерлікпен
жауланып кетеді. Оның себебі шаруашылығы, мәдениеті айналды. қарсылық көрсетті. Рязань,
алынғаннан Моңғол державасының өркен жайды. Осы Мәскеу, Владимир түбінде
кейін Моңғол ұлан-ғайыр кезендерде Алтын Орданың моңғол әскерлерімен
империясының кеңістігі, қол астындағы жерлерде, кескілескен ұрыстар болды.
батыс ұлыстардың иелері әсіресе Батый сарайы, 1239 жылдың басында Батый
бөлігінде тұрған жерлердің Берке сарайы, Керчь, әскерлері Еділ өзенінің ту
орнаған Орхондағы жалпы Үргеніш, Хорезм, Сығанақ сыртынан орыс жеріне екінші
хандық; ол империя орталығынан сияқты кенттерде жорыққа аттанды. Қызу
қазіргі Ресей,шалғайлығына қолөнер, ғылым, әдебиет ұрыстар жүргізе отырып
Украина, байланысты іс салалары өсті. Оған моңғолдар Переяславль
Молдова, жүзінде әрбір ұлыс біріншіден түрік текті қаласы, онан кейін Чернигов
Қазақстан жәнетеуелсіз бола ру-тайпалар мен жеріндегі Глух қаласын алды.
Кавказдың бастады. Ұлыс халықтардың медениеті, 1239 жылдың қазан айында
жерінде басшыларының қолына әл-Фараби, Әбу Әли ибн олар Чернигов қаласын
орналасқан. біртіндеп бүкіл Сина, Әл-Бируни, қоршауға алып, оны өртеп
Шарықтау билік толығымен Ас-Сығанақи, ибн Исқақ, күлге айналдырды. 1240
дәуірінде көшіп, империя Фирдауси, Низами, Ахмет жылдың күзінде Батый
Алтын Орда бірнеше дербес Иассауи, Сүлеймен әскерлері Киевті қоршады.
Шығыс мемлекетке ыдырады. Бақырғани тәрізді Киев халқы ұзақ уақыт
Еуропаның ОралОның ыдырауының ғалымдар мен ақындардың қаланың сыртында, тіпті
тауларынан басты себептері мұраларын пайдалану мен монғолдар қала ішіне басып
Днепр өзенініңмынада: 1) халық ілгері дамыту оң әсерін кіргеннен кейін де
оң жақ бұқарасының тигізсе, екіншіден көрші қарсылығын тоқтатпады. Олар
жағалауына моңғолдық езгіге елдер мәдениетін түгелімен дерлік қырғынға
дейінгі қарсы күресі; 2) үйренудің ізгі ықпалы ұшырады. Аса бай медениет
жерлерді алып,көптеген елдер мен болды. Алтын Орданың ескеркіштері бар ертеден
Сібірге терең халықтарды қарудың хандары Батый (1241-1256 келе жатқан орыс қаласы
бойлап еніп күшімен қаратып жж.), Берке (1257-1266 тағылықпен талқандалды. 1380
жатты. алған империяның жж.), Мөңке-Темір жылы Алтын Орданың нағыз
Оңтүстігінде берік болмауында; 3)(1266-1280 жж), билеушісі мыңбасы Мамай
Орданың жері өзара үдіксіз Туда-Мөңке Куликово даласында Дмитрий
Қара теңізбен,жүргізілген (1280-1287жж.), Донской бастаған орыс
Кавказ соғыстарда; 4) Төле-Бұқа (1287-1291 әскерінен тас-талқан болып
тауларымен экономикалық мәдени жж.), Тоқты (1291-1312 жеңілді. Жошының ұрпағы
және моңғол байланыстардың, жж.), Өзбек (1312-1342 Тоқтамыс Мамайдың күйрегенін
Ильхандар тарихи дәстүрлердің жж.), Жәнібек (1342-1357 пайдаланып, Алтын Орданың
династиясының болмауында. Шыңғыс жж.) хандар тұсында билігін тартып алады. Өз
қол астындағы хан қазаға Алтын Орданың қуаты арта өкіметін әскери жеңістермен
Персиямен ұшырағаннан кейін түсіп, билігі мейлінше нығайту үшін 1382 жылы
шектесіп 1235 жылы күшейді. Егер Жошы мен Мәскеуді өртейді, Мәуреннахр
жатты. Қарақорымда моңғол Батый Монғолиядағы ұлы мен Кавказдың ар жағына
ақсүйектерінің ханға белгілі бір бірқатар жорықтар жасайды.
құрылтай жиналысы дәрежеде бас иген болса, Ал Мауереннахр билеушісі
Шығыс Еуропаға жаңа Беркеден бастап Алтын Әмір Темір өз тарапынан
жорық жасауға шешім Орда хандары өздерін Алтын Ордаға бірнеше рет
қабылдады. Моңғол толықтай тәуелсізбіз деп қанды жорық жасап оны
әскерлерін Шыңғыс есептеді. Батыс Еуропа ойрандап кетеді. Осы
ханның немересі және Мысырмен, Кіші соққыдан ол оңала алмайды.
Жошының екінші ұлы Азиямен, Үндістанмен, Жошы ұрпақтарынан тараған
Батый хан басқаратынҚытаймен сауда-сатығы жекелеген хандар мен ірі
болды. Батый әскері өркендеді, әртүрлі тайпалардың жетекшіліктері
моңғол шоғырларына кәсіпшілік пен қолөнері оларды уақытша
еріксіз енгізілген, дамыды. біріктіргенімен де, XV ғ.
әртектес тайпалардың өзінде-ақ бұл иеліктер
жауынгерлерінен тәуелсіз Қазан, Астрахан,
құралды. Ондағы Қырым, Үлкен Орда
басқару хандықтарына айналды.
қызметтерінің Қазақстан мен Түркістанның
бәрінде моңғол далалық аумағында жергілікті
феодалдары болды. билік нығайды, сөйтіп, Алтын
Орданың күні өтіп шаруасы
бітеді. Әлгі ұлыстар
ішіндегі ең ірісі Еділ мен
Дон арасынан құрылған Үлкен
Орда (XV ғасырдың 30
жылдары) болады.
ІІ. Ақ ОрдаМемлекеттің 1227 жылы Шыңғыс Орыс хан 1368 - 1379 жж.Халық Ақ Ордада хан ордасы
(ХIII-XV батыс бөлігі -ханның үлкен ұлы Ақ Ордада атасының негізінен алғашында Ертісте және
ғ.ғ.) Еділ алқабыменЖошы өлген соң, (Орда-Еженнің) орнына ислам дінін Алакөл маңында, яғни
және оның Ертіс өзенінің Дунайтаққа отырды. 1368-1369 ұстанды Орда-Еженнің әкесі Жошы
батысындағы дариясына дейін жж. бастап-ақ Ақ Орданың ханның бастапқы отырған
жерлер, Қырым,созылған Жошы ұлысы астанасын Сығанақ жерінде болды. XIV ғ. бас
Солтүстік (Қыпшақ ұлысы) оның қаласына көшірді және кезінен Орда-Ежен
Кавказ, ұлдарына енші осы қалада Орыс хан ұрпақтарының Сыр өңірінің
Солтүстік ретінде бөлініп, соқтырған теңгелер осы қалалары мен Жетісу
Хорезм батыс және шығыс кезден бастап белгілі жайылымдары үшін Шағатай
Мемлекеттің бөлікке айырылды. болды. Ақ Орда Орыс хан ұрпақтарымен күрес
шығыс бөлігі Жошының Алтын Орда кезінде (XIV ғ. 60-70 жүргізілді. Ақ Орданың
Алтай таулары хандығы әскери жж.) айтарлықтай билеушілері XIV ғ. екінші
мен Ертіс негіздегі мемлекет күшейді. Орыс хан Ақ жартысында өздері Алтын
өзені мен еді. Сондықтан Орданы дербес билеп, Орданың қол астында екенін
Жайық (Орал) аумақтық қарулы оның саяси тәуелсіздігін сөз жүзінде мойындағанымен,
өзеніне дейін,күштердің бөлігіне нығайтуға ұмтылды. Ақ іс жүзінде тәуелсіз саясат
Балқаш көліненбағынышты болды: Орданың Сырдария жүргізді. Барлық саяси күш
Сырдария алабыАлтын Орданың барлықаймақтарында егін және Ақ Орданың өзінде болды. Сол
мен Арал қарулы күштері "оң қала шаруашылықтарын себептен де шығыс
теңізінің қол" және "сол қол" дамьпуды қолға алғаны қолжазбаларында Ақ Орда
солтүстігіне деп екі қанатқа белгілі. Орыс хан Шымтай Алтын Ордамен қатар өмір
дейінгі ұлан бөлінді. Жошының ханның тұсында-ақ Алтын сүрген, одан бөлек жеке
байтақ өңір орнын басқан Орданы өзіне бағындыруға мемлекет ретінде
және оған мұрагері - Алтын әрекет етті. сипатталады. Ақ Орданың
іргелес жерлерОрданың ұлы ханы Алтын Ордадан оқшаулануы XIV
Ақ Орда Батый қарулы ғ. екінші ширегінде, Ерзен
хандығының күштердің оң қанатын мен Мүбәрәкқожа хандар
аумағы - тікелей өз билігі тұсында болған
қазіргі қарамағына қалдырды, делінеді. Ол XIV ғ. 60-70
Қазақстан сол қанатын ағасы билік еткен Ұрыс хан кезінде
жерін түгел Орда-Ежен билігіне едәуір нығайды.XIV ғ. аяғы -
қамтыды. берді. Алтай таулары XV ғ. басында сыртқы саяси
мен Ертіс өзені мен ауыр жағдайлар мен ішкі
Жайық (Орал) өзеніне қырқыстар кезінде Ақ Орда
дейін, Балқаш едәуір әлсіреп кетті.
көлінен Сырдария Жиырмасыншы жылдарда Ұрыс
алабы мен Арал ханның немересі Барақ хан өз
теңізінің әулеттінің билігін бірсыпыра
солтүстігіне дейінгі уақытқа қалпына келтірді.
ұлан байтақ өңір 20-жылдардың аяғында Шығыс
және оған іргелес Дешті Қыпшақтың үлкен
жерлерді мекендеген бөлігіндегі билік Шайбани
халықтар Орда-Ежен ұрпағы Әбілхайырдың, қолына
мен оның төрт көшті. XV ғ. екінші
інісінің (Удор, ширегінде Орыс хан мен Барақ
Торқа-Темір, Шинкум, ұрпақтары Қазақстанның
Синкум) үлесіне тиді оңтүстік аудандарында өз
де, бұл өңірде Ақ биліктерін сақтап қалды.
Орда хандығы
кұрылды.
ІІІ. Моғолстан Моғолстанның құрылуыСаяси тұрақсыздық орын Мұсылман 1360 жылдары Тоғылық-Темір
Моғолстан шекарасы пайда болған кезіненалған күрделі кезенде дінін Орта Азиядағы Шағатай
(ХІҮ ғ. Мұхаммед бастап-ақ саяси жәнебилік басына келген мемлекеттік мемлекетінің бұрынғы қалпына
ортасы – Хайдардың экономикалық жағынанТоғылық-Темір хан елдің дін ретінде қайта келтіру үшін
ХҮІ ғ. "Тарих-и-Рашидбіртұтас ел болмағанішкі-сыртқы жағдайын қабылдайды. Мауереннахрға екінші рет
басы). и" атты Шағатай ұрпағы жақсартып, XVI ғасырдың Тоғылық-Теміржорық жасап, екеуін де
кітабында мемлекетінің басына дейін билік еткенге дейін жеңіспен аяқтап, баласы
былай ыдырауымен әулеттің негізін қалады.моғол Ілияс Қожаны хан тағына
баяндалады: байланысты. Хандықтың бүкіл аумағын билеушілерініотырғызып қайтады. Бұл жолы
"Қазір Мауереннахрды жаулапбіріктіріп, бір ң ислам ол Орта Азияның болашақ
Моғолстан деп алған моңғолдар орталыққа бағындырады. дініне енуі билеушісі әмір Темірді Кеш
аталатын жер жергілікті отырықшы Мемлекеттің орталығы баяу жүріп қаласының бастығы етіп
аумағының ені - егіншіліктің және Алмалық қаласы болады. келсе, енді тағайындады. 1362 ж. Тоғылық
мен ұзындығы қала дәстүрлерінің Хан өзінің билігін хан бұл Темір қаза тауып,
7-8 айға ықпалымен жаңа бұрынғы қалыптасқан мәселеге Моғолстанда билік Ілияс
созылатын жағдайға бейімделіп,жүйемен жүргізеді. Оны ерекше көңіл Қожаға көшкенде
жолды отырықщылыққа ауыса ұлыстық басқару жүйесін бөлген. Мауереннахрға билеуші болып,
көрсетеді. бастады. Жетісуда сақтауынан көруге Мырза-МұхаммеҚазағанның немересі Хұсайын
Моғолстанның қалған моңғолдар болады. Дулат тайпасыныңд Хайдардың тағайындалды. Осы тұста
шығыс шеті болса, олар мұнда мұралық лауазымы жоғары жазуы қарындасына үйленіп
қалмақтар елеулі дәрежеде ұлысбегі деген атағын бойынша, бір Хұсайынмен дос болған әмір
жеріне кіріп түріктенсе де, сол қалпында қалдырады. күнде 160 мыңТемір онымен бірге
жатыр, ол негізінен көшпелі Салық жинауда кейбір адам ислам Моғолстанға қарсы шығып,
өзіне Барс тұрмысты сақтап жаңа шаралар дінін Мауеренахрды өздерінің қол
көл, Еміл, қалды, ол былай қолданылады. қабылдайды. астына біріктіруге кірісті.
Ертісті қосып тұрсын, жергілікті Моғол хандығындағы Ханның Уәйіс хан 1422 ж. Турфан
алады. халықтың егіншілері билікті дулат тайпасыныңбұйрығы қаласын басып алып, оны өз
Солтүстігінде мен жартылай атақты әмірлері Қамар бойынша діндіастанасына айналдырды, ал
Көкше теңізбенкөшпенділерінің ад-дин мен оның інісі қабылдамаған ойраттар Хами қаласына
(Балқаш көлі),біразы көшпелі Шамс ад-диндер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz