Қазақстан тарихындағы Ислам діні

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. Кеңес билігіне дейінгі Қазақстандағы Ислам діні . . . 6

1. 1 Қазақ халқында ислам дінінің ықпалына ұшыраған көне заманнан

қалған сенімдер . . . 6

1. 2 Ислам дінінің Қазақстанға келуі және таралуы . . . 22

1. 3 Патша үкіметінің XVIII ғасырдағы ислам дініне қатысты саясаты . . . 31

2. Кеңес үкіметі кезіндегі Қазақстандағы Ислам діні . . . 37

2. 1 Кеңес үкіметінің Қазақстандағы Ислам дініне қатысты саясаты . . . 37

2. 2 Қазақстандағы цензорлық органдардың дінге қарсы жүргізген күресі . . . 40

3. Тәуелсіз Қазақстандағы Ислам діні . . . 44

3. 1 Қазіргі Қазақстандағы Ислам дінінің жағдайы . . . 44

3. 2 Қазақстандағы діни экстремизм мен терроризм . . . 50

3. 3 Қазақстандағы мемлекет және дін қатынастары . . . 60

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 70

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Адамзат тарихының барлық өркениеттерінде ең өзекті және субстанциональді факторға ие болған мәселелердің бірі - діни мәселелер болып табылады. Әрбір өркениет - бұл міндетті іргетасты шешуге ұмтылып, әдіснамалық кемшіліктерге жол берді. Бізге ең жақын өркениет - кеңестік тоталитарлық жүйе де бұл мәселені радикалды, түпкілікті шешуге ұмтылып, уақыт көрсеткеніндей сәткіздіктерге ұшырады. Еуропалық қатаң рационалистік идеялардың бір нұсқасы ретінде көрінген кеңестік коммунистік жүйе жеңілістерінің бірін дінге қатысты теориялық және әдіснамалық дәрменсіздігі құрайды. Кеңес жылдарында жинақталған теориялық және әдіснамалық тәжірибелерді бүгінгі қоғамдық ғылымдар жеткен жетістіктер тұрғысынан бағамдау, тәжірибелік сараптамалар жүргізу -тарих ғылымының өзекті мәселелері кешенін құрайды. Кеңестік жүйе ыдырағаннан кейін және идеологиялық өктемдіктен арылу, бұрынғы Кеңес республикаларында дін мәселесінің шешілуін жақындатқандай көрінген. Алайда, парадоксальдылығы сонда, жаңа тарихи жағдайларда діни факторлар жаңа қырынан көрініп және қазіргі мәдени үдерістерге белсенді араласып, саяси күшті құрауға ұмтылуда. Осы тұрғыдан Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың: «Біз бұқара санасындағы діншілдіктің артуына әзір болуымыз керек, онда тұрған қатерлі ештеңе жоқ. Жалпы дін өздігінен өнегелі ақиқаттан бөтен ештеңе үйретпейді. Жалғыз-ақ, бізге қауіп төндіретіні: діни біліміміздің деңгейі онша жоғары болмай отырғаны» [1. 14], - деген ескертпесі бүгінде айрықша теориялық-әдіснамалық мағынаға ие.

Тәуелсіздік жылдары Отандық қоғамдық ғылымдарда, оның ішінде тарих ғылымында да дінтану бағытында өзгерістер мен жаңарулар қалыптасты. Егемендіктің алғашқы жылдарындағы діни, мәдени тәжірибелер бұл бағыттағы өзгерістер легіне Қазақстан қоғамының теориялық және әдіснамалық жағынан әлі жеткілікті дайын еместігін, «біліміміздің деңгейі онша жоғары болмай отырғанын» көрсетті. Бұл, әсіресе, діннің сыртқы атрибуттарына басым бағыт беріліп, оның ішкі шынайы мазмұнын игерудегі іркілістерден көрінеді. Жаңадан жүздеген мешіттер, діни бірлестік-басқармалар, мекемелер, арнайы оқу орындары ашылғанымен діни құндылықтарды толыққанды игеруде сәйкессіздіктер туындап отырғанын да атап өткен жөн. Атақты ақын, ғалым және белгілі қоғам қайраткері О. Сүлейменов айтқандай: «Қазіргі бізде білім мен наным-діннің арасында үйлесімсіздік бар. Қазақстанда мектептерге қарағанда мешіттер көбірек салынуда» [2] . Мұның барлығы дінтанудың тәрбиелік мазмұнын теориялық және әдіснамалық жағынан жетілдіруді талап етеді. Мәселенің күрделілігі сондай, кейде мектептер мен арнайы орта оқу орындарындағы кейбір ұстаздар мен тәрбиешілердің өзі қарапайым діни ұғымдар мен анықтамаларды ажырата алмайтын болып шықты. Мысалы «дін» мен «конфессия» ұғымдарын ажырата алмау, сондай-ақ қазақтардың ислам дінінің қай ағым-тармағына жататындығын анау-мынау емес, зиялылардың кейбір өкілдерінің есеп бере алмау жағдайлары да кездесіп отырғаны жасырын емес.

Қазақстандағы діни үдерістер қазіргі әлемдік діни ахуалдың құрамдас бөлімі. Дәстүрлі емес діни ағымдардың посткеңестік кеңістіктегі белсенділігі Қазақстан ғана емес, басқа да бұрынғы кеңес республикалары халықтарының қоғамдық пікірінде кеселді қабылдануда. Өйткені «постхристиандық» немесе секуляризацияланған Батыс Еуропа өркениеті діни экстремизмге қарсы өздерін барлық құқықтық және заңнамалық, нормативтік құжаттармен, теориялық-әдісамалық құралдармен қамтамасыз етіп алған. Ал бұрынғы кеңес республикаларында мұндай механизмдер толыққанды жасалынбаған. Бұдан діни-өркениеттік мәселелер Батыс өркениеті үшін өзекті емес деген тұжырым жасалынбауы тиіс. Әңгіме өркениеттік діни толеранттылықтың деңгейі жайында болып отыр. Әділдік үшін айта кету керек, елдегі діни ахуалды мемлекеттік тұрғыда реттеуде Қазақстан билігі аз жұмыс атқарған жоқ. Оның бірден бір көріністері ХХІ ғасырдың басында Астана қаласында әлемдік дәстүрлі діңдердің үш бірдей конгресінің өтуі.

Әлемдік дәстүрлі діндердің І құрылтайы 2003 жылдың 23-24 қыркүйегінде, ІІ құрылтайы 2006 жылдың 12-13 қыркүйегінде, ІІІ құрылтай 2009 жылы 1-2 шілдеде өткізілді. Сьездерде әртүрлі әлемдік ресми діндер мен конфессиялардың жоғарғы басшылары қазіргі заманғы діни үдерістердің барысын талқылап, өркениеттердің арасындағы халықаралық бейбітшілікті сақтаудағы әлемдік діңдердің жауапкершілігіне айрықша мән беріп, діни экстремизмнің кез келген көріністерін айыптады. Католик шіркеуі басшысы Рим папасының тұнғыш рет Қазақстанға келіп литургия өткізуі де, біздің еліміздің осы бағытта атқарып жатқан сындарлы саясатының жемісі. Бұл, әсіресе, 130 дан астам ұлттар мекендейтін Қазақстан үшін өзекті. Осы орайда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009 жылдың 22 шілдесіндегі «Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін оқу орындарында 2009-2010 оқу жылының басталуы туралы» деп аталатын № 353 бұйрығының маңызы ерекше [3. 34. ] . Осы оқу жылынан бастап, елімізде «Дінтану» сабағының мектеп бағдарламасына енгізілуі, мектеп мұғалімдері үшін аса жауапты сәттердің бірі болды. Мұның барлығы мәселені стратегиялық тұрғыдан шешудегі маңызды іс-шаралар. Алайда, жаңа дінтану пәнінің еңгізілуі, алғашқы оқулықтардың төңірегіндегі қызу айтыс-тартыстардың туындағанын да біз қалыпты қабылдауға үйренуіміз қажет [4] . Дискуссияның барысы жаңа пәнді оқытудың теориялық және әдістемелік аспектілерінің өзектілігіне арналды, келелі пікірлер білдірілді. Олар негізінен жаңа пәнді оқытудың практикалық мәселелеріне арналды [5. 46-47. ] және пәнді оқыту тарих пәні мұғалімдеріне жүктелген дұрыс деген пікір айтылды.

Зерттеу нысаны. Қазақстан тарихындағы және Тәуелсіздік жылдарындағы Ислам дінінің ролі мен маңызы зерттеу нысанына айналды.

Зерттеу пәні. Қазақстан мектептеріндегі «Қазақстан тарихы» пәнін оқытудың әдістемелік аспектілерінің ерекшеліктері мен мәселелері.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Ислам дінінің Қазақстан тарихының қалыптасуындағы өзіндік маңызды орнын айқындау. Мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей нақты міндеттер қойылды.

- Ислам дінінің шығуы, құрылымы, Қазақстанға келуі мен таралуын зерделеу;

- Қазақстанның мемлекет болып қалыптасуындағы Ислам дінінің атқарған ролін сараптау;

- Тәуелсіз Қазақстанның діни ахуалына сипаттама беру;

- Бүгінгі Қазақстандағы жаңа діни ағымдар (дәстүрлі емес) шығуының обьективтік және субьективтік алғышарттарын түсіндіру.

Зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысының мақсатына сәйкес әдістемелік талдау негізінде жинақтау, қорыту, жүйелеу, талдау және сараптаумен қатар логикалық ой қорыту, жалпы діни салыстырмалы әдіс қолданылды.

Диплом тақырыбының хронологиялық ауқымы. Тәуелсіздік жылдары «Дінтану» пәнінің Қазақстан мектептерінде оқытылуының әдістемелік мәселелеріне арналғандықтан негізінен XXI ғасырдың алғашқы онжылдығы уақытымен шектеледі. Діни тақырыптарды оқытудың әдістемелік мәселелері кеңес жылдары да қарастырылып, зерттеулер қолданымға түскенімен зерттеудің мерзімдік шегін кеңейтпейді.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Тақырып алғаш рет Отан тарихы ғылымының зерттеу пәні ретінде қарастырылғандықтан қол жеткен нәтижелерде жаңа болып табылады.

Диплом жұмысының құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Кеңес билігіне дейінгі Қазақстандағы Ислам діні

1. 1 Қазақ халқында ислам дінінің ықпалына ұшыраған көне заманнан

қалған сенімдер

Қазақстандағы мемлекет құраушы ұлт қазақ және түркі тілдес басқа да халықтардың дәстүрлі діні Ислам. Оқушылар тарих оқулықтарынан Қазақстан территориясын мекендеген ежелгі түркі халықтарының діни наным-сенімдерінен хабардар. Сондықтан оқушылардың бұрынғы сыныптардан алған білімдеріне сүйене отырып, олардың діни санасын онан әрі өркениетті арнада дамыту - мектеп тарихшы мұғалімінің міндеті. Мұғалімнен талап етілетін теориялық және әдістемелік ұстаным «Дінтану» оқулығында берілген оқу мәтіндерінің мазмұнын жоғарғы деңгейде баяндау, жинақтау және жүйелеу болып табылады. Бүгінгі уақыт биігінен көне түріктердің діни наным-сенімдеріне бойлау, белгілі бір қиындықтар мен күрделіліктер тудыратына хақ. Бұл орайда, мектеп мұғалімі тек отандық тарих материалдарына сүйенумен шектелмей, оқушыларға жақсы таныс ежелгі Мысыр, Қосөзен, Үнді, Қытай өркениеттері халықтарының діни наным- сенімдеріндегі «көпқұдайшылық», «пұтқа табынушылық» сипатына көктей шолу жасап, әсіресе, грек-рим өркениетіндегі «көпқұдайлшылық» дәстүрлерге мейілінше толығырақ тоқталғаны абзал. «Пұтқа табынушылық» терминінен гөрі «көпқұдайшылық» сөзін жиі қолдану тиімдірек қой деп ойлаймыз. Өйткені бұл термин, оқушылардың қабылдауына жеңілірек әрі тиімдірек. Осылайша, оқушылардың көне түркі діни нанымдарына байлануына қажетті алғышарттар жасалынады. «Көпқұдайшылық» сипаттағы наным түсініктер ежелгі түркілерге де тән [12. 22] . Ежелгі грек-римдіктердің құдайлар пантеонының құрамы қаншалықты көп болса, ол көне түріктерде де кем болмаған, оларға иерархиялылық тән болса, көне түріктерде де мұндай үрдістер орын алған. Айырмашылық - грек құдайлары Бас құдайы - Зевстің алдында еркіндеу болса, түріктердің бас құдайы - «Көк Тәңірі» барша жаратылыстың тағдырын айқындаушы. Алайда, түріктер көк тәңірмен қатар, таудың, жердің, бұлақтын, өзеннің, талдың, төрт түлік т. б. иелері бар деп сенген. Олардың құрметіне де бағыштап құрбандық шалып отырған. Демек, көне түріктердің нанымында да «көпқұдайшылық» элементер болған деп, оның Евразиялық жағдайдағы ерекшеліктеріне назар аударған жөн. Көне түріктік наным-сенімдер элементтерінің әлі күнге дейін қазақтардың діни санасында бейнеленетіндігін, өзіндік уникалды феномен ретінде атап өту - оқушылардың отандық тарихқа, ұлттық менталитетке деген қызығушылығын арттыра түседі. Мұғалімнің бүгінгі қазақтардың бата бергенде «тәңір жарылқасын» сөз тіркесін қолданатындығын біреуді құттықтағанда «құтты болсын» айтатынын, бақилық болған әруақтың әр бейсенбі сайын дұға дәмететініне сеніп иіс шығаратынын - жеті күлше тарататынын айтса да жеткілікті. Көне түріктердің ат қою дәстүрінде Ай, Жұлдыз, Күн, Тау, Гүл, Теңіз есімдерінің әлі күнге дейін сақталғанын еске салуда сындарлы әдістемелік уәждердің бірі. Ер балалар арасында кездесетін Айбек, Жұлдызбек, Күнбек, Таубек, Теңізбай, ал қыз балалар арасында кездесетін Айман, Шолпан, Гүлнұр, Айнұр және т. б. осы дәлелдер мен дәйектер тізбесінен орын алады. Мұндай есімдердің қазіргі көрші түркі тектес исламдық дәстүрлер мықтап сақталған халықтарда аз кездесетінін алға тартқан абзал. Мысалы, көрші өзбек халқында мұндай есім қою дәстүрі танымал емес. Олардың ат қою дәстүрінде таза ислам - арабтық есімдер басым келеді. Осылайша, қазіргі қазақтың діни санасының алуан қырлары мен сырларына әр дәрежеделілігіне оқушылардың назарын аударуға болады. Тұжырымдай келгенде, көне түріктік діни наным-сенімдерінің қазіргі қазақтың қоғамдық санасында көрініс беруінің сақталуы негізінде, «шеткері аймақтық ислам» - «периферийный ислам» ұғымын енгізген абзал. Ежелгі және орта ғасырлардағы Қазақстан территориясындағы діндер тақырыбын оқыту және зерттеу отандық тарихтың құрамдас бөлімі болып табылады. Барлық діндердің дамуы тарихы болғаны сияқты Қазақстандағы ислам дінінің өзіндік тарихы болып, елдің ежелгі және орта ғасырларындағы мәдени және рухани өмірінде елеулі рөл атқарды. Ислам дінінің Қазақстан жерінде таралуы үлкен тарихи кезеңдерді құрады. VIII ғасырдан бастау алған бұл үрдіс XIX - ғасырға дейін жалғасты және Отандық тарихтағы аса күрделі қоғамдық саяси және мәдени құбылысты құрады.

Дүниеге діни көзқарас ретінде ислам діні Шығыс елдерінде кең таралды. Адамдардың діни санасын бейнелейтін, олардан белгілі бір мінез-құлық ережелерін орындауды талап ететін бұл көзқарас күрделі философиялық системаны, әлеуметтік-саяси өмірді қамтиды. Бұған бір-біріне қайшы келетін сан алуан діни нанымдардың элементтері енді. Өзінің сырттай дербестігіне қарамастан басқа діни идеологиялар сияқты оның да шынайы тәуелсіздігі болмады. Қоғам дамуының реалды процестерімен байланысты болған ислам діні қоғамдық таптардың экономикалық, саяси және мәдени мүдделерін бейнелейді. Осы діннің өзіне ғана тән пердесінің тасасында ғасырлар бойы тарихтың сұрапыл уақиғалары болып жатты.

VI ғасырдың орта шенінде Қазқстанның барлық территориясы Түрік қағанының құрамына енді. Бұл көшпелі түркі тайпалары құрған ірі мемлекеттік ұйым болатын. Оның Қытаймен байланысы болды. Осының негізінде Қазақстанда буддизм дінінің ықпалы күшейді. Шығыс елдермен байланыстың күшеюі қазақ даласына ирандық дуалистік дін−зороастризмнің енуінеқолайлы жағдай туғызды. Шығыс түркі тайпалары арасында манихей діні де таралды. Бұл дінді тұтушылар әлеуметтік теңдікті және халыққа материалдық игіліктерді бірдей бөлуді талап етті.

Қазақстанда христиан діні де болды. Бұл діндегілер несториан сектасының мүшелері еді. Олар насрани деп аталды. Самарқан, Бұхара, Пішпек қалаларында христан дінінің монастырьлары мен шіркеулері болды. Бұл дінді шет елдіктер ғана емес, сонымен бірге кейбір көшпелі түркі тайпалары, кейіннен монғол тайпалары да қабылдады. Самарқан қаласында VI ғасырда несториандық эпископ, ал VII ғасырда митрополит болды. Европаның көптеген феодалдық елдерінде кең таралған христиан діні неліктен қазақ даласына орын тебе алмады? Қазақтардың өмірінде бұл дінге тірек болатындай жағдай болмады, олардың арасында тайпалық құдайларға табыну салты басым еді және рулық-туысқандық қатынастар берік болды. Христиан дінінде бірінші орынға мұндай қатынастар емес, христиандардың діни бірлігі қойылды.

Әр түрлі діни және филсофиалық системалар ислам дініне ықпалын тигізді. Парсы дінінің әсерімен бұл дінде өлмейтін жан, о дүние туралы ілім қалыптасады. Яхуди, христиан діндерінің кейбір элементтерін бойына сіңірген ислам діні өзі таралған елдерде басқа діни көзқарастармен толығып отырды. <<Ескі ирактық, египеттік, сириялық, анатолиялық және ирандық діндер, -дейді Ю. И. Рустамов -ислам дініне белгілі дәрежеде әсер етті. Тіпті үнділік және ауғандық діни нанымдары да ислам дінінің идеологиясына енді>>.

Мал шаруашылығын кәсіп еткен көшпелі қазақ тайпалары ұзақ уақыт рулық құрылыс жағдайында өмір сүрді. Олардың сол кездегі діни нанымдары мен табыну салттары рухты, ата-баба аруағын, табиғаттың мылқау күштерін қадірлеу, яғни шаман діні еді. Бұл дін алғашқы қауымдық құрылыстың күйреуі және соған байланысты осы процестің діни идеологияда бейнелеуі ретінде ақсүйектер тобы қалыптасқан заманда шықты. Шаман дініне де, ислам дініне де бір құдайға табынушылық тән болды. Ислам діні шамандық діни нанымдарға мұсылмандық сипат беріп, оларды өз бойына сіңіріп алды. Халықтардың ежелден келе жатқан діни нанымдарына икемделу ислам дінінің алғашқы күнінен бастап осы заманға дейін даму тарихынан көрініп келеді. Қазақ даласында да бір құдай идеясы рулық-тайпалық бытыраңқылыққа қарсы күресуге көмектесті. Бұл күрестің діни пішін алуы ол кезде орынды еді. Жаңа дін қанаушы таптарға керекті және пайдалы болды, өйткені ол таптық езгі мен әлеуметтік теңсіздікті-адамдардың бай, кедей болып бөлінуін жақтады.

Тотемизм. Қазақ халқының діни сенімінде тотемистік сенім болды және олардың әдет-ғұрпының қалыптасуында, тұрмысында жан-жақты рөл атқарды деп ойлауға негіз бар. Мысалы, ескі жыл есебіндегі он екі жануардың атымен байланысты атаулар. Оған қоса үй жануарларының әрқайсының иесі бар деп біліп, ат қойып айдар таққан: Зеңгі баба, Ойсыл қара, Шопан ата, Жылқышы немесе Қамбар ата т. б. оған байланысты аңызды да бәріміз бала кезімізден біліп өстік. "Хайуанаттарға байланысты ертегілерді аңдап отырсаң, жан-жануарлар турасындағы бұлдыр көріністерді көреміз. Одан мифтік, діни түсініктерді, әр хайуанды ғажайып сиқырлы сыры бар деп таныған тотемдік түсініктерді аңғарамыз" (Әуезов) . Сонымен бірге, Қазақ халқындағы тотемизмдік элементтерінің бір түрі "табу" болып табылады, яғни, бір нәрсеге тиым салу мағынасын білдіреді. Егер тотемдік түсініктерде жануарлар мен өсімдіктердің адамға қандас туыстық қатынасы бар деп түсіндірілетін болса, табуда кейбір жануарлар мен өсімдіктер "қасиетті" деп ұғынылып, олардың өз атын атауға тыйым салынған. Егер өз атын атаса, зиян келтіреді деп түсінген. Мысалы. қасқырдың атын қасқыр демей "ит-құс", "ұзынқұлақ" сияқты атаулар берген. Басқа ешбір халықта кездеспейтін, қазақ әйелдерінің ата-енесін, қайын-қайнаға, абысын-ажын, қайын сіңілі, өз ерінің аты т. б. атамауының негізі де осы табуда деп жорамалдауға болады. Өмірде болатын түрлі жағымды-жағымсыз құбылыстардың бәрі де тылсым күштер әрекетінің нәтижесі деп түсінгендіктен, олардың киесіне ұшырамас үшін әр түрлі жол-жоралғылар, қағидалар, құрбан шалу, көпшілік болып түрлі ырымдарды орындау қалыптасқан. Қазақ арасында "Сақтансаң сақтаймын" деп Құдай айтыпты деген сөздің төркіні де өте тереңде жатыр. Мүмкіндігінше адамның сақтануға тиісті құбылыс-нысаналарын атап кетейік: жын, пері, дию, шайтан, обыр, албасты, күлдіргіш, әбілет, монтаны, матру, сұқ, уббе, бәдік, жезтырнақ, шимұрын, қарғу, аусыл, шешек, жалмауыз (Амантурлин) . т. б.

Анимизм. Қазақтар дүниедегі жан-жануар, аң-құстар әр үйдің, жеке адамның, тіпті ұсақ жәндіктердің өз иесі - Рухы бар деп түсінген. С. А. Токаревтың зерттеулері көрсеткендей, әрбір рудың өз Жебеушісі, яғни ежелден бері тіршілік етіп келе жатқан рухтас "мыс" құдіреті болады. Ал марқұм болғандардың жандары "кормос", бірақ ешбір байланыссыз (Токарев) .

"Аспан рухы", "Жер-су рухы", "Таудың рухы" т. б. Л. П. Потаповтың анықтамасынша, "оларға табыну рулық меншікпен, кәсіптік құдіретпен бірігіп кеткен" /Потапов Л. П. Алтайдағы тауға табыну әулиелігі. Советтік этнография. - Москва. 1969. -35 б/. Мұнда таулардың, өзен мен көлдердің киелі Аруағын қастерлеу емес, сол таудың, өзен мен көлдің өзін қастерлеп құдірет тұту, яғни, біз бұл арада табиғаттың рух-бейнесін емес, өзін тіріге санап қастерлеу ісін кереміз. Бұл анимистикалық дүниетанымның ең бір көне түрі -анимизм деп аталады (Штернберг) . Жалпы анимизмнің қазіргі кездердегі барлық діни жүйелерге өзек болғандығы және жай ғана құбылыстан күрделі құбылысқа қарай өрлей дамығаны ғылымда мәлім жайт.

Фетишизм. Енді фетишизм элементтерінің қазақ халқы арасындағы түрлеріне қысқаша шолу жасайық:

1) қазақ халқы малдың алғашқы төлдеген кезіндегі алғашқы уызын өздері ішпейді. Мәнісі аруақтарға арнау.

Фетиштік ырымның бірі - кәрі жілік, оны күндіз малшының түнде күзетшінің қызметін атқарады деген сенімнен туған. Жас нәрестенің бесігіне әр түрлі: үкінің қауырсынын, қасқырдың, арыстанның т. б. жыртқыш аңдардың терісін тағады. Бұл ырымның мақсаты баланы әр түрлі "жын-шайтандардан" сақтайды деген сенімге саяды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.