Педагогика ғылымы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Педагогика ғылымы

Педагогика ғылымы тәрбиеге байланысты этнографиялық және археологиялық деректерді пайдаланады. Этиография ғылымы белгілі бір халықтың экономикасын, қоғамдық және рухани мәдениетті, тұрмысын зерттейді. Археология - өткен ғасырдағы ескерткіштер арқылы халыктардың әдет-ғұрпын, мәдениетін зерттейді. Әрбір қоғамдық-экономнкалық формацияда оқу мен тәрбненің мақсатын, міндеттерін және мазмұнын анықтау үшін педагогика сол формациядағы халықтардың мәде -ниеті, дәстүрі мен экономикасы жайындағы белгілі ғилым еңбектер мен құжаттарды басшылыққа алады. Әсіресе, мұндай жинақталған материалдар алғашқы қауымдағы тәрбисінің шығуын, және оның кейбір жақтарын дәлелдеуге көмектеседі.

Соңғы кезде педагогика ғылымы кибернетика жетістіктерін де пайдалана бастады. Кибернетнка - грек сөзі, бұл басқару ө нері деген мағына береді. Кибериетика жас ғылым, ол XX ғасырдың 40-жылдарының аяғында қалыптаса бастады. Кибернетика - күрделі машиналардағы, тірі органнзмдегі жәее қоғамдағы процестердің жалпы заңдылықтарын зерттеп басқаратын, олардағы ақкпараттарды беретін ғылим. Кибернетиканың не- гізгі салалары: ақпарат теориясы, антоматтар теориясы, бағдарламалау теориясы.

Педагогикалық әдебиет беттерінде кибернетикалық иедалогика деген ұғым жиі жазылып жұп. Оның себебі - кибернетика бірте-бірте педагогикалық құбылыстарға еніп, оларды зерттеуде зор тірекке айнала бастады.

Педагогикалық процесс үнемі кері байланыс арқылы іске асырылады. Педагогикалық процесті ойдағыдай басқару және жетілдіру үшін кибернетиканың бағдарламалап оқыту теориясына сүйсініп, мектеп жұмысында оқыту және бақылау машиналарын, техникалық құралдарды кеңінен пайдалану қажет.

Әрбір ғылым өзінің дербес әдіснамасын, зерттеу әдістерін жасайды. Педагогиканың да өзіне тән ғылыми-зерттеу әдістері бар. Бұл әдістерді зерттеуші әрбір педагогикалық құбылыстың ерекшеліктеріне сәйкес қолданады.

Тәрбие мен оқытудың нәтижесі тек қана мұғалімнің тиімді әдістерді қолдана білуі мен педагогикалық шебелігіне байланысты емес, ол оқушылардың қабілеттілігіне, жан-жақты дамуына және осы сияқты толып жатқан факторларға байланысты. Басқа дәл ғылымдарға (физика, математика, химия) қарағанда педагогикалық құбылыстарды зерттеудің шіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, дәл ғылымдар бойынша экспериментті қайталап жүргізуге болады. Егер бұрынғы жағдай ескеріліп, сол кезеңдегі материалдар пайдаланылып, эксперименттің нәтижесі өзгермейді. Ал педагогика ғылымы бойынша экспериментті қайталап жүргізу тиімді нәтиже бермейді. Себебі, педагогикалық зерттеудің объектісі - баланы тәрбиелеу. Сондықтан педагогикалық процесте және кейбір сыртқы факторлар (даму барысында оқушыларда пайда болатын өзгерістер, әлеуметтік және микроортада кездеестін түрлі жағдайлар және т. б. ) әсер етеді.

Міне, осы тұрғыдан қарағанда ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері баланың денсаулығына зиян келтірмейтіндей және оқу-тәрбие процесін жетілдіру бағытында қолданылуы қажет.

Педагогика ғылымында қолданылатын зерттеу әдістеріне бақылау, әңгіме, мектеп құжаттары, оқушылардың жұмыстары, эксперимент және т. б. жатады.

Бақылау әдісі. Бұл педагогикалық мәселелерді зерттеуде жиі қолданылып жүрген әдістердің бірі. Бақылау деп әдеттегі жағдайда педагогикалық. құбылыстарды қабылдау арқылы тануды айтады. Ғылыми бақылау арнайы жоспар бойынша жүргізіледі. Жоснарда бақылаудың мақсаты мен міндеттері, объектісі (сабақ, саяхат, лабораториядағы, шеберханадағы, оқу-тәжірибе учаскесіндегі оқушылардың жұмыстары), жүргізу әдісі мен техникасы дұрыс көрсетілуі тиіс. Ғылыми негізде шығар-машылықпен жасалған жоспар зерттеу жұмысының нәтижелі болуына игі әсер етеді. Ғылыми бақылау зерттелетін педагогикалық құбылысты дұрыс және шын дәлдікпен жазып алуды талап етеді. Сондықтан бақылаудың нәтижесі зерттеушінің педагогикалық іскерлігіне, қабілетіне және оның жоғары дәрежелі сауаттылығына байланысты.

Педагогикалық бакылау - бұл белгілі бір құбылысты ұзақ және жоспарлы түрде зерттеудің таным әдісі. Зерттелетін тақырыптың мақсаты мен мазмұнына қарап, бақылауды жаппай және ішінара жүргізуге болады. Оқу-тәрбие процссінде жалпы мәселелерді зерттеу үшін (сабақ үстіндегі оқушылардың таным іс-әрекеті, оқушылар зейінін жандандыру, балалар ұжымының іс-әрекеті және т. б. ) жаппай бақылау әдісі пайдаланады. Жеке мәселелерді (кейбір оқушылардың кітаппен, картамен істейтін жұмыстарын жеке окушының мінез-құлқын бақылау) зерттеу үшін ішінара бақылау әдісі қолданылады. Бакқлау нәтижелері дұрыс шығу үшін түрлі формулаларды, кестелерді, фотосуреттерді, схемаларды, әсіресе техникалық құралдарды, қиноға түсіру, магнитофонға жазу және т. б. кеңінен пайдаланылады. Бақылау материалдары арнайы күнделікке, хатнамаға жазылады.

Кейде педагогикалық бақылау материалдарын зерттеуші сауалдама мәліметтерімен толықтырады. Оқушылардың мектеп қызметкерлерінің, ата-аналардың сұрақтарға берген жауаптары зерттеліп отырған проблемаға қортынды жасау үшін зор тірек.

Бақылау әдісі зерттеу жұмысының алғашқы кезеңдерінде қолданылады. Бақылау әдісі арқылы педагогикалық кұбылыстың ішкі процесі (оқушы санасында болатын психикалық процесс) жайлы толық сенімді мәліметтерді алуға болмайды. Бақылау әдісіне сүйеніп, оқушылардың сырттай мінез-құлқын, түрлі іс-әрекеттерін, сұрақтарға берген жауаптарын зерттеп жазып алуға болады. Осы жағдайлар ескеріліп, бақылау әдістерімен ұштастырылып жүргізіледі.

Әңгіме әдісі. Бақылау мәліметтерін әңгіме әдісі арқылы түскен материалдармен толықтырады. Әңгіме әдісін дұрыс қолдану үшін арнайы жоспар жасап, онда негізгі сұрақтар мен жанама сұрақтардың әңгіме жасаудың әдістері мен тәсілдерінің нақты көрсетілгені жөн.

Педагогикалық құбылыстарды анықтау үішін әңгіме мұғалімдер мен сынып жетекшілері, мектеп басшылары мен ата-аналар және басқа да қажетті адамдармен жүргізіледі. Әңгіме барысында зерттеуші жеке адамдардың дербес ерекшеліктерін еске алады. Кейде әңгімеге қатысушы шәкірттер зерттеушінің сұрақтарына ойдағыдай жауап бере бермейді керек десе, олар сақтанып, өздерінің ойын шын мағынада айтып беруден де бас тартады.

Сондықтан әңгіме зерттеушіден үлкен дайындықты, зор шеберлікті, зейінділікті талап етелі.

Әңгіменің барысы хатнамаға жазылады. Кейде зерттеушілерге елеусіз жағдайда әңгімені магнитофон арқылы жазылалуға да болады. Әңгіме әдісі эксперимент және бақылау әдісімен байланыстырылып жүргізілгенде ғана нәтиже береді.

Мектеп құжаттарын зерттеу. Оқу және тәрбие жұмысындағы кейбір күдікті мәселелерді құжаттарға сүйеніп зерттеуге болады. Бұл мектеп және мектептен тыс тәрбие мекемелеріндегі құжаттар мен архив мәліметтері. Мектен құжаттарына сынып журналдары, оқушылардың күнделіктері, сыныптың оқу-тәрбие жұмысының жоспары, үйірме жұмыстарының жоспары мен есебі, үйірме мүшелерінің баяндамалары, педагогикалық тақырыптарға жазылған мұғалімдердің баяндамалары мен ғылыми ма-қалалары жатады. Педагогика тарихының проблемаларын архив мәліметтеріне сүйеніп зерттейді.

Құжаттармен жан-жақты және терең танысу зерттеушіні шынайы мәліметтермен қаруландырады, оқу-тәрбие жұмысындағы жетістіктер мен кемшіліктерді ашып, тиісті қ орытынды шығаруға мүмкіншілік береді.

Окушылардың жұмысын зерттеу. Оқушылардыд жазба, бақылау және графикалық жұмыстары, суреттері, пәндер бойынша дәптерлері, әр түрлі тақырыптарға жазылған баяндамалары мен рефераттары және еңбек сабақтарында жасалған заттар зерттеушіні кейбір қажетті мәліметтермен қаруландырады. Осы жұмыстар оқушылардың дербес қабілетін оқуға және

еңбекке көзқарасы мен қатынасын, олардың теориялық және дайындықтарын, осыған орай, мұғалімдердің де іс-әрекеттерін зерттеп анықтауға болады.

Зерттеуші оқушылардың жұмыстарыма жан-жақты талдау жасайды. Сабақ "барысында оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуінің, олардың жаппай және дербес орындатып жұмыстарын жүргізуді және осы сияқты дидактикалық проблемаларды қолданудың тиімді жолдарын іздестіреді.

Эксперимент . Экеперимент деп нақты жағдайды есепке алып, педагогикалық процесті зерттейтін ғылыми тәжірибені айтады. Педагогикалық экенерименттерге сүйеніп, зерттеуші оқытудың және тәрбненің тиімді тәсілдері мен әдістерін, формалары мен мазмұнын тексереді. Экепериментті зерттеулердің нәтижелері әдеттегі жағдайда жүргізілетін педагогикалық жұмыспен салыстырылады. Сондықтан эксперимент мәліметтерін салыстыру үшін екі объекті алынады. Олардың бірі - экспери-ментті, екіншісі - бақылау объектісі деп аталады. Эксперименттік объектіде, мысалы, эксперимент зерттеушінің ғылыми жазба ұсынбасы бойынша, ал бақылау объектісінде - әдеттегі оқу бағдарламалары мен оқулықтарға сәйкес жүргізіледі. Мектен жағдайында бір топ оқыларды немесе толық сынып ұжымын, мектентеп тыс жағдайда өндірістік звено немесе бригаданы эксперимент объектісі етіп, ал екінші бір топ оқушылардың, немесе толық сынып ұжымын сол сияқты өмдірістік звеноны немесе бригаданы объектісі етіп алуға болады.

Зерттеу жұмысы нәтижелі болу үшін экспериментті және бақылау топтарындағы, сыныптардағы, бригадалардағы оқушылардың сан және сапа жағынан теңестіріліп алынған жан. Сонымен біргес мұғалімдердің қабілетінің білімі мен стажының да шамалас болғаны шарт.

Педагогикалық экспериментті зерттеуші өзі жүргізе белгенді эксперимент, ал зерттеушінің ғылыми жазба ұсынбасы бойынша екінші бір адам жүргізсе еңжарлы эксперимент ден атайды.

Соңғы кезде педагогикалық әдебиеттерде эксперименттің бірнеше түрлері қолданылып келеді. Олардың бірі - табиғи эксперимент - бұл сыныпты, бүкіл ұжымда оқу-тәрбие процесін бұзбай, педагогикалық проблемаларды зерттеу үшін әдеттегі жағдайларда жүргізіледі.

Мектептердегі озат тәжірибелерді зерттеу барысында пайда болған болжамды анықтау үшін тексеру эксперименті қолданылады. Мысалы, педагогикалық ғылыми-зерттеу институттары жаңадан жасалған оқулықтардың немесе оқу бағдарламаларыныц тиімділігін арнаулы мектептерде тексеру эксперименті арқылы зерттейді.

Тұтас педагогикалық процестің мазмұнын, ұйымдастыру формаларын, прнициптері мен әдістерін жаңадан құру үшін арнаулы эксперимент жүргізіледі. Мұны жасампаз эксперименті деп атайды.

Экспернментті жасанды жағдайда да жүргізуге болады. Кейде жете бақылау мен тексерудің нәтижесінде оқыту мен тәрбиенің кейбір әдістері мен тәсілдеріне өзгерістер енгізуге болады. Бұл жағдайда педагогикалық құбылыстарды ұқыптылықпен бақылау үшін сынып ұжымынан бір топ бала бөлініп алынады да, олармен арнаулы эксперимент жүргізіледі. Экспе-римеиттің мұндай түрін лабораториялық эксперимент деп атайды.

Әрбір экспернменттің мақсаты зерттеліп тақырыптың сипаты мен мазмұнына, ал мерзімі - мақсатта байланысты.

Экспернмент басқа ғылыми-зерттеу әдістеріне қарағанда жақсы нәтиже береді. Бірақ, экепериментті барысында ғылыми материалдарды толықтырып жинақтау үшіп бақылау, әңгіме, құжаттармен танысу сияқты зерттәу әдістері де қолданылады. Сонымен бірге, зерттеу барысында техникалық құралдардың да кеңінен пайдаланылғаны жөн.

Соңғы кезде педагогикалық әдебиеттерде математикалық және кибернетикалық зерттеу әдістерін пайдалану мәселелері сөз етіле бастады. Бұл әдістерді қолданудың кейбір тәсілдері Ительсонныц кітабында көрсетілген. Математикалық және кибернетикалық әдістер техника мен жаратылыстану ғылымдарында кеңінен қолданыла бастады. Осы әдістер сүйеніп, к ибернетиканың, математикалық статистиканың, ықтималдықтар теориясының жетістіктерін педагогикалық зерттеулерде пайдалануға болады, бірак, педагогикалық ғылымда бұл әдістерді қолдану мәселелері әлі өз дәрежесінде шешілген жоқ. Өйткені, педагогикалық құбылыстардың сапалық өзгерістері мен өзара сандық байланыстарын арнайы өлшеу арқылы анықтау өте күрделі проблемалардың бірі. Мысалы, оқушылардың сабақ процесіндегі қабілетін, белсенділігін немесе құлықтық сапасы (патриотизм мен интернационализм, адалдық пен шындық) сияқты педагогикалық құбылыстарды өлшеуге болар ма еді? Әрине, бұл сұраққа бірде» болады деп жауап беру мүмкін емес. Себебі, баланың іс-әрекеті, мінез-құлқы, оның әлі де толық танылмағаны психикасына байланысты.

Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістері тек қана ғалымдардың төл ісі болмай, барлық мүғалімдердің игілігіме айналуы қажет. Мұғалім өз жұмысымда зерттеу әдістерін ғылыми негізде меңгеріп, социология және психология ғылымдарының әдістерімем ұштастырып жүргізе білгенде ғана өзінің және басқа мұғалімдердің тәжірибелерін жан-жақты зерттей алатып болады.

Педагогика ғылымының дамуы және оның қазіргі кезеңдегі міндеттері

Педагогика ғылымын дамытуда үлкен үлес косқан ірі ғалым-педагог. Н. К. Крупская; Ол Ұлы Қазан төнкерісінен кейін А. В. Луначарский, М. Н. Покроеский сияқты халық ағарту ісінің белгілі қайраткерлерімен бірте қызмет істей отырып, педагогика ғыдымын дамытуда татымды еңбек етті. «На путях к новой школе» журналының беттеріңде маңызды педагогикалық мәселелерді үнемі жариядяумен қатар, оны әлеуметтік-педагогикалық ойлардың органына айналдырды.

Н. К. Крупская еңбектері оның он томдық педагогякалық шығармаларында жинақталған. Ол педагогика ғылымының барлық салаларына қөніл бөлді. Әсіресе, ересек адамдар арасындағы сауатсыздықты жою, мектепке дейінгі тәрбие, үйелмен тәрбиесі, политехникалық білім, балалар ұжымының рөлі, оқушылардың өзін-өзі басқарушылығы, мінез-құлық еңбек, эстетикалық және интернационалдық тәрбие мәселелерін ерекше зерттеп, құнды педагогикалық мұра калдырды. Бұл Н, К. Крупскаяның 20 жылдан астам істеген кызметінің нәтижесі. Оның басты еңбектері: «Халыққа білім беру және демократия», «Семья және мектеп», «Неміс мұғалімдерінің Берлин конгресіндегі еңбек мектебі туралы мәселе» т. б.

Педагогика ғылымы философия, социология, психология ғылымдарына сүйеніп, жастарға тәрбие және білім берудің мақсаты мен міндеттерінің мазмұны мен принциптерін, формалары мен әдістерін анықтап жетілдіреді, жалпы, политехникалық және кәсіптік білім берудін практикасы мен байланысын зерттейді, тәрбие ісінде мектептің үйелменнің және жұртшылықтың рөлі мен бірлігін анықтайды, адамды дамытуда және қалыптастыруда еңбектің рөлін жан-жақты зерттейді, озат педагогика-теориялар мен тәжірибелерді таратып оларды оқу-тәрбие басында шығармашылықпен пайдаланудың тиімді жолдарын іздестіреді.

Ағартушы-педагог Ахмет Байтұрсынов (1873-1937) бай пе-дагогикалық мұра қалдырды. А. Байтұрсынов өзнің барлық сапалы өмірін қазақ қоғамында білім-ғылымының дамуына, мектеп ағартушылық ісінің жанданып, кемелденуіне бағыштанды. Ол ауыл мектебінде, семинарияларда бала оқытты, оқу-тәрбие жұмысын жетілдіру саласында көп ізденді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.