Негізгі құралдардың амортизациясы және тозуының есебі
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Негізі құралдарды құнды, бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды есепке алу проблемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Негізі құралдарды құнды, бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды есепке алу проблемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе
Қандай ғылымның болмасын пайда болу тарыхы, маңызы мен мақсаты және қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын бухгалтерлік есеп саласы бұдан бірнеше жүзедеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады.
Осы курстық жұмыста мен «Негізгі құралдардың амортизациясының есебі, негізгі құралдардың тозуының есебі» тақырыбын тереңірек талдап, салыстырып, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курыстық жұмысымның кіріспе бөлігінде негізгі құралдардың экономикалық мәні және жалпы жіктемесі жайына тоқталамын.
Ең алдымен жалпы негізгі құралдарға қысқаша атап өтетін болсам -негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдык, өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты, қозғалысы олардың, мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа объектілер), көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құнды-лықтары, жануарлар әлемінің экспонаттары, автомобиль жолдары және т.б.).
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді. Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көтереді.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы «курыстық жұмыстың» екінші бөлімінде, негізгі құралдардың тозуын, олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту себебтерін ашып көрсетеміз. Яғни негізгі құралдардың амортизациясының есебін, құнды бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз,негізгі құралдардың тозу есебін шығарамыз.
Сонымен бірге «курыстық жұмыс» барысында мен «Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозуының есебін» шығарылуының ерекшеліктерін мысал ету ретінде «Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды есепке алу проблемасының» бағытын ашып көрсетемін.
Қандай ғылымның болмасын пайда болу тарыхы, маңызы мен мақсаты және қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын бухгалтерлік есеп саласы бұдан бірнеше жүзедеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады.
Осы курстық жұмыста мен «Негізгі құралдардың амортизациясының есебі, негізгі құралдардың тозуының есебі» тақырыбын тереңірек талдап, салыстырып, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курыстық жұмысымның кіріспе бөлігінде негізгі құралдардың экономикалық мәні және жалпы жіктемесі жайына тоқталамын.
Ең алдымен жалпы негізгі құралдарға қысқаша атап өтетін болсам -негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдык, өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты, қозғалысы олардың, мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа объектілер), көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құнды-лықтары, жануарлар әлемінің экспонаттары, автомобиль жолдары және т.б.).
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді. Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көтереді.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы «курыстық жұмыстың» екінші бөлімінде, негізгі құралдардың тозуын, олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту себебтерін ашып көрсетеміз. Яғни негізгі құралдардың амортизациясының есебін, құнды бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз,негізгі құралдардың тозу есебін шығарамыз.
Сонымен бірге «курыстық жұмыс» барысында мен «Негізгі құралдардың амортизациясы мен тозуының есебін» шығарылуының ерекшеліктерін мысал ету ретінде «Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды есепке алу проблемасының» бағытын ашып көрсетемін.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Баймұханова, Сәрия Баймұханқызы. Бухгалтерлік есеп: оқулық / жалпы ред. басқ. К. Ш. Дүйсембаев.- 2-ші бас., қайта өңд., толқт.- Алматы: ИздатМаркет,2005.- 312 б.-(Кәсіби өсудің жоғарғы мектебі)
2. Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.
3. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
4. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.
5. Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика,2001.- 330 б.: кесте
6. Міржақыпова, Седеп Тоқтамұратқызы. Банктегі бухгалтерлік есеп: оқулық.- Алматы: Экономика, 2004.- 710 б.
7. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтер-лік есепті ұйымдастыру : оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2006.- 164 б.: кесте.
8. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
9. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы: Экономика, 2005.- 310 б.
10. Төлегенов, Е. Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері : оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2001.- 184 б.
11. Шамгонов, А. Ш. Негізгі құралдар және материалдық бұйымдардың есебі: оқу құралы.- Орал: [Б.ж.], 1997.- 56
1. Баймұханова, Сәрия Баймұханқызы. Бухгалтерлік есеп: оқулық / жалпы ред. басқ. К. Ш. Дүйсембаев.- 2-ші бас., қайта өңд., толқт.- Алматы: ИздатМаркет,2005.- 312 б.-(Кәсіби өсудің жоғарғы мектебі)
2. Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.
3. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
4. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.
5. Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика,2001.- 330 б.: кесте
6. Міржақыпова, Седеп Тоқтамұратқызы. Банктегі бухгалтерлік есеп: оқулық.- Алматы: Экономика, 2004.- 710 б.
7. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтер-лік есепті ұйымдастыру : оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2006.- 164 б.: кесте.
8. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
9. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы: Экономика, 2005.- 310 б.
10. Төлегенов, Е. Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері : оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2001.- 184 б.
11. Шамгонов, А. Ш. Негізгі құралдар және материалдық бұйымдардың есебі: оқу құралы.- Орал: [Б.ж.], 1997.- 56
Негізгі құралдардың
амортизациясы және тозуының есебі
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...3
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .6
ІІ.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозуының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
2.2 Негізі құралдарды құнды, бірқалыпты және жылдамдатып шығару
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды
есепке алу
проблемасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе
Қандай ғылымның болмасын пайда болу тарыхы, маңызы мен мақсаты және
қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа
салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын бухгалтерлік есеп саласы бұдан
бірнеше жүзедеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы
барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге
ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады.
Осы курстық жұмыста мен Негізгі құралдардың амортизациясының есебі,
негізгі құралдардың тозуының есебі тақырыбын тереңірек талдап, салыстырып,
толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курыстық жұмысымның кіріспе бөлігінде негізгі құралдардың экономикалық
мәні және жалпы жіктемесі жайына тоқталамын.
Ең алдымен жалпы негізгі құралдарға қысқаша атап өтетін болсам
-негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері,
үйлер, ғимараттар, көпжылдык, өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты,
қозғалысы олардың, мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа объектілер),
көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және шаруашылық құрал-
саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да
негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құнды-лықтары, жануарлар
әлемінің экспонаттары, автомобиль жолдары және т.б.).
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді. Айналым құралдары бір ғана
өндірістік процесте тұтынылады және өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге
толықтай көтереді.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы курыстық жұмыстың екінші бөлімінде,
негізгі құралдардың тозуын, олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту
себебтерін ашып көрсетеміз. Яғни негізгі құралдардың амортизациясының
есебін, құнды бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз,негізгі
құралдардың тозу есебін шығарамыз.
Сонымен бірге курыстық жұмыс барысында мен Негізгі құралдардың
амортизациясы мен тозуының есебін шығарылуының ерекшеліктерін мысал ету
ретінде Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі
құралдарды есепке алу проблемасының бағытын ашып көрсетемін.
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны.
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты, шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралары болып бөлінеді. Ауыл шаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор. Өйткені олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар алуға
болады. Сонымен қатар олар өндіріс процесінде ұзақ мерзім пайдаланылып,
өзінің қалыпты үлгісін сақтай отыра, құнын өндірген өнімнің құнына
біртіндеп тозу мөлшері бойынша апарып отырады. Сонымен стандартқа сәйкес
негізгі құралдар дегеніміз бұл материалдық өндірістік және өндірістік емес
сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық активтер.
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктелуі қолданылады.
Сол жіктеуге байланысты оларды төмендегідей белгілермен топтастырады:
• а) өндіріске қатысуына байланысты: өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік негізгі құралдарға жарғылық қызметті іске асыруға
байланысты, яғни өнеркәсіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылығы, сауда
т.б. қызмет түрлерінің құралдары жатады. Өндірістік емес негізгі
құралдарға тұрмыстық шаруашылық қызметі, денсаулық сақтау, мәдениет
тағы басқа қызмет түрлерінің негізгі құралдары жатады.
• б) тиістілігіне қарай негізгі құралдар: меншікті және арендалық болып
екіге бөлінеді. Меншікті бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның
балансында көрсетілетін негізгі құралдар. Арендаланған бұл басқа
кәсіпорыннан аренда шарты негізінде белгіленген мерзімге алынған
негізгі құралдар. Арендаланған негізгі құралдардың қатарына мерзімі
өткенге дейін немесе өткесін шартта көрсетілген бағаны төлегеннен
кейін арендатордың меншігіне көшетін, ұзақ мерзімге арендаланған
негізгі құралдар жатады.
• в)пайдалануына қарай негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы және
консервациядағы болып бөлінеді. Запастағы негізгі құралдарға
пайдаланудағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін алып қалынған негізгі
құралдар жатады. Консервацияға қойылған негізгі құралдар уақытша
қолданылмайтын негізгі құралдар.
• г) атқаратын қызметіне, түрлеріне байланысты: жер, ғимараттр мен
құрылыс жайлары, машиналар мен жабдықтар, беріліс құралдары, көлік
құралдары, басқалары. Әрбір көрсетілген негізгі құралдар тобына келесі
объектілер кіреді:
Ғимараттар: мақсаты халыққа әлеуметтік мәдени қызмет көрсету. Тұрғын
үй, еңбек жағдайын туғызу болып табылатын архитектуралық құрылыс
объектілері. Әрбір жеке тұрғын инвентарлық объекті болып есептеледі.
Құрылыс жағдайлары: еңбек затын өзгертпей, қандай да болмасын қызметті
атқару жолымен өндіріс процесін іске асыруға арналған инженерлік құрылыс
объектілері.
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының есебі
Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда өтеу деген мағынаны
білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына
қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық
аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып
отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі
амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған
құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне
қарай құнын бірте-бірте төмендету). Амортизацияланатын құн дегеніміз-
бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы
бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы
арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады
және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа
жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға
амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі. Ал ұйымның
балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың басынан
бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады.
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының
нормасы 1000 км жүрістің баланстық құнына процентпен белгіленуі мүмкін. Жыл
бойы әбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшрін анықтау негізгі
құралдар құрамының өткен айда өзгеруіне байланысты, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық амортизациясына нормативтік қызмет мерзімнің аяқталуына
байланысты белгіленген нормаларға түзетілген амортизация нормасына қарай
жүргізіледі.
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеу енгізіген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады. Шығарылған
негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу шығарылған айдан кейінгі айдың
бірінші күнінен бастап тоқтатылады. Қайтадан құру мен техникалық қайта
жарақтандыру бойынша, егер олар толықтай тоқтатылса және негізгі құралдар
консервацияға жіберілмесе, амортизация есептеу жүргізілмейді.
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау
шартының нысанына және шарттың талаптарына сәйкес жалгер немесе жалға
беруші жүргізеді.
Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне
байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің
(жұмыстың, көрсетілген қызметінің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп
берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.
Алты БЕС пен 16 ҚЕБХС негізгі құралдар сәйкес амортизацияны есептеу
үшін мынадай тәсілдер ұсынылады.
Құнды бір келкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі- объект
құны ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.
Мысалы. 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі бес жыл, болжанатын
жойылу құны 1850.
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 20 18782
2000 95760 1850 93910 5 20 18782
2001 95760 1850 93910 5 20 18782
2002 95760 1850 93910 5 20 18782
2003 95760 1850 93910 5 20 18782
Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:
Есепті Бастапқы Жылдық Жинақталған тозу сомасыБаланстық құн
кезең құн амортизация 2 топ – 4 топ
1999 95760 18782 18782 76978
2000 95760 18782 18782+18782=37564 58196
2001 95760 18782 37564+18782=56345 39414
2002 95760 18782 56345+18782=75125 20632
2003 95760 18782 75128+18782=93910
1850
Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал-
жабдықтарды жаңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай жасау
мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, сандар (кумулятивті
тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық тәсілдерін
қолдана алады.
Сандар сомасы бойынша (кумулятивті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі
есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффмцент бөлгіші қорытындысы
пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін
қалған жыл соңына тең болады.
Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген
алғашқы жылдары жоғары болады. Амортизацияны есептеу бойынша есеп
кумулятивті тәсілмен:
95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу
құны 1850:
ЕсептБастапқЖойылу АмортиКумулятивҚызмет ету Есептік Жылдық
і ы құн құны зациял-ті сан мерзім соңынакоэффициенамортизац
кезең ық дейін қалған т 65 топ ия Топ 4
құны жыю саны х 7
1 2 3 4 5 6 7 8
1999 95760 1850 93910 15 5 0,333 31303
2000 95760 1850 93910 15 4 0,266 25043
2001 95760 1850 93910 15 3 0,2 19782
2002 95760 1850 93910 15 2 0,133 12521
2003 95760 1850 93910 15 1 0,066 6261
Жинақталған тозу тізімдемесі:
Есепті Бастапқы құнЖылдық Жинақталған тозу Есепті кезең
кезең амортизация сомасы соңын-дағы
баланстық құн
1 2 3 4 5
1999 95760 31303 31303 64457
2000 95760 25043 31303+25043=56346 39414
2001 95760 18782 56346+18782=75128 20632
2002 95760 12521 75128+12521=87640 8111
2003 95760 6261 87640+6261=93910 1850
Амортизацияны кемігіш қалдық тәсілмен есептеу бойынша есеп:
Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолдағанда бірден
көбейеді және соңғысында төмендейді.
Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы мес, баланстық
құннан жасалады.
Түзу сызықты тәсілде амортизация млшері екі есе өсіріледі. Амортизацияны
есептегенде жойылу құны ескерілмейді, бұған жойылуға дейінгі қалдық құнды
кеміту, үшін қажетті шамамен амортизация сома шектелетін соңғы жыл
кірмейді.
Компьютер -95760 алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу
құны 1850, тура сызықты тәсілде амортизация мөлшері 20 пайыз кемігіш қалдық
тәсілінде екі есе (40 пайыз) өсіріледі.
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 40 Есепті
кезең
соңында
баланстық
құннан
есептеледі.
2000 95760 1850 93910 5 40
2001 95760 1850 93910 5 40
2002 95760 1850 93910 5 40
2003 95760 1850 93910 5 40
ЕсептіЕсепті Аморт.Жылдық Жинақталған тозу Есепті кезең
кезең кезең мөлшерамортизацисомасы соңын-дағы
басындағы я баланстық құн
баланстық 2 топ-4 топ
құн
1999 95760 40 38304 38304 57456
2000 57456 40 22982,4 38304+22982,4=61286 34474
2001 34474 40 13789,6 61286+13789,6=75076 20684
2002 20684 40 8274 75076+8274=83350 12410
2003 12410 10560 83350+10560=93910 1850
Теңдеулер қорытындысын шығару үшін кестеге үш тәсілмен есептелген
компьютердің жылдық амортизациясы сомасын кірігіземіз.
Әр түрлі тәсілмен есептелген амортизация қорытындыларын салыстыру:
Есепті Құнды тура Кемігіш қалдық Сан сомасы бойынша есептен
кезең сызықты тәсілі шығару тәсілі (кумулятивті
(біркелкі) тәсіл)
тәсілмен есептеп
шығару
1999 18782 38304 31303
2000 18782 22982,4 25043
2001 18782 13789,6 18782
2002 18782 8274 12521
2003 18782 10560 6261
Өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне
пропорциональды есептеу) амортизация объектісі пайдалану нәтижесі ғана
болуына, уақыттың бір бөлігі оны есептеу барысында ешқандай роль
атқармайтынына негізделген.
Бұл тәсілді пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштермен не болмаса
ұйымның шаруашылық қызметіндегі өзгерістермен шектелген жағдайда қолдануға
болады.
Мысалы.
Құны 240000 теңгелік станок техникалық төлқұжатқа сай 6000 бұйым
өңдеуге бейі, жойылу құны 18000 теңге.
Амортизация мөлшері 1 бұйымға:
240000-18000 = 37 теңге
6000
Егер 2003 жылы майда 45 бұйым жасалса, онда амортизация сомасы:
45с* 37 теңге = 1665 теңге
Маусым 2003 ж.: 52с*37=924 теңге.
Маусым 2003 ж.: 48с*37=1776 теңге
Техникалық төлқұжат бойынша жұмыс істелген сағат саны мысалы, 10000
сағат қарастырылған. 1 сағат жұмысқа амортизация мөлшері
240000-18000 = 22 теңге
10000
Егер станоктың 2003 ж май айындағы жұмыс уақыты 224 сағат болса, онда
амортизация:
224с*22=4928 теңге
Амортизацияны әр түрлі тәсілмен есептеген сомаларды салыстырғанда,
қаралған тәсілдер кәсіпорын нәтижесіне ықпал ететін негізгі құрал-
жабдықтардың жылдық амортизация саласына кемуіне немесе артуына мүмкіндік
беретінін айқын аңғартты.
Есептің журнал-ордерлік формасымен амортизацияны есептеу үшін әзірлеме
сызбада алдын-ала қарастырылған. Осылайша тура сызықты тәсілде келесі
сызбада келтірілген әзірлеме кесте қолданылады.
КЕСТЕ
Салықтық амортизацияны есептеу мақсатымен негізгі құрал объектілері
мынадай салықтық топтарға топтастырылады.
№ Топша № Кесімді белгіленген актив атауы Аморт.
шекті
мөлшері %
І ҮЙЛЕР , ҚҰРЫЛЫСТАР
1 Үйлер, құрылыстар 8
ІІ ҚҰРЫЛЫС ҒИМАРАТТАРЫ
1 Мұнай және газ скважиналары 20
2 Мұнайгаз қоймалары 10
3 Кеме жүзетін су арналары 10
4 Көпірлер 7
5 Бөгеттер, платиналар 7
6 Өзен, теңіз жағасындағы аймақ 7
құрылыстары
7 Кәсіпорынның темір жолдары 8
8 Жағалауды нығайтатын, қорғайтын 7
құрылыстар
9 Резервуарлар, цистерналар, бақтар және 8
басқа ыдыстар
10 Шаруашылықішілік және шаруашылықаралық 7
суармалы жүйе
11 Жабық коллекциялы-дренажды желі 7
12 Әуе кемелерінің ұшу-қону алаңдары, 8
жолдары, тұрақ жайлары
13 Парктер мен хайуанаттар паркінің 8
ғимараттары
14 Спорттық-сауықтыру ғимараттары 10
15 Жылыжайлар мен парниктер 10
16 Басқа да ғимараттар 7
ІІІ БЕРІЛГІШ ҚҰРЫЛҒЫЛАР
1 Электр беру мен байланыс құрылғылары мен10
желілері
2 Ішкі газ құбырлары мен құбырлар 8
3 Су құбырлары, канализация мен жылу 7
жүйелері
4 Басқалары 7
ІҮ КҮШ БЕРЕТІН МАШИНАЛАР МЕН ЖАБДЫҚТАР
1 Жылу техникалық жабдықтар 15
2 Құбыр жабдығы мен газ-құбыр қондырғылары15
3 Электр двигательдері мен 10
дизель-генераторлары
4 Кешенді қондырғылар 8
5 Басқа күш беретін машиналар мен 7
жабдықтар
Ү ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ЖҰМЫС
МАШИНАЛАРЫ МЕН ЖАБДЫҚТАРЫ (ҰШҚЫР
ТРАНСПОРТТАН БАСҚАСЫ)
1 Қара, түсті металлургия машиналары мен 20
жабдықтары
2 Химия өнеркәсіінің машиналары мен 20
жабдықтары
3 Мұнай өңдеуші және мұнай-химия 20
өнеркәсібінің машиналары мен жабдықтары
4 Мұнай-газ шығару машиналары мен 15
жабдықтары
5 Кен шығару өнеркәсібінің, 40 тонна және 25
одан да зор жүк көтергіш карьерлік
автотиегіш машиналары мен жабдықтары
6 Электронды өнеркәсіп жабдықтары 20
7 Құрылыс материалдарын өндіру жөніндегі 20
машиналар мен жабдықтар
8 Ағаш өңдейтін, целлюлоза-қағаз 20
өнеркәсібінің машиналары мен жбдықтары
9 Полиграфия өнеркәсіінің машиналары мен 15
жабдықтары
10 Жеңіл өнеркәсіп машиналары мен 20
жабдықтары
11 Тамақ, балық, ет және сүт өнеркәсібінің 20
жабдықтары
12 Сауда және қоғамдық тамақтандыру 15
өнеркәсібінің машиналары мен жабдықтары
13 Транспорт, машина және механизм өндіруге20
қаетті жабдық
14 Ауыл шаруашылық тракторлары, машиналары 20
менжабдықтары
15 Желілік өндіріске қажетті машиналар мен 20
жабдықтар, түрпілі (абразивті) және
алмас өнеркәсібі
16 Қатынас және сәліметтерді беру жадықтары25
цифрлық жүйенің, хабар берудің
байланыстың цифлық өлшеуіш техникасы
17 Спутниктік, ұялы, радиотелефондық, 15
пейджингтік және транкингтік байланыс
жабдығы
18 Хабар беру жүйелері қатынасының ұқсас 10
жабдықтары
19 Киностудияладың арнайы жабдығы, 8
медициналық және микробиологиялық
өнеркәсіп жабдығы
20 Басқа салалардағы машиналар мен 10
жабдықтар
ҮІ БАСҚА МАШИНАЛАР МЕН ЖАБДЫТАР
(ұтқыр транспорттабасқалары)
1 Өнеркәсіптік тракторлар 20
2 Металл кесетін жабдық 15
3 Компрессорлық жабдықтар 15
4 Ұсталық-пресстік жабдық 15
5 Насостар 20
6 Көтергіш-транспорттық, тиеу-тасу 15
машиналары мен жабдықтары, жер, карьер
және құрылысы жұмыстарына арналған
машиналар мен жабықтар
7 Қада-тіреу жұмыстарына арналған 20
машиналар мен жабықтар, уатқыш-тарту,
іріктеу, кен байыту жабдықтары
8 Су асты-техникалық жұмыстарға арналған 20
машиналар мен жабдықтар
9 Электрмен дәнекерлеу мен кесуге арналған10
машиналар мен жабдықтар
10 Технологиялық процестерге арналған 8
ыдыстардың барлық түрері
11 Монета шығаруға арналған жадықтар 20
12 Басқа да машинаар мен жабдықтар 10
ҮІІ ҰТҚЫР ТРАНСПОРТ
1 Теміржолдың жылжымалы составы 15
2 Теңіз, өзен кемелері, балық 10
шаруашылығының кемелері
3 Автомобиль транспортының жылжымалы 10
составы, өндірістік транспорт (бұған
жеңіл автомобильдер мен таксилер
кірмейді)
4 Жеңіл автомобильдер мен такси 7
5 Магистральды құбырлар 15
6 Коммунальды транспорт 10
7 Әуе транспорты 15
8 Басқа да транспорт құралдары 7
ҮІІІ КОМПЬЮТЕРЛЕР, СЫРТТАҒЫ ҚОНДЫРҒЫЛАР МЕН
МӘЛІМЕТТЕРДІ ӨҢДЕУ ЖӨНІНДЕГІ ЖАБДЫҚТАР
1 Компьютерлер 25
2 Сырттағы қондырғылар мен мәліметтерді 20
өңдеу жөніндегі жабдықтар
ІХ БАСҚА ТОПТАРҒА КІРМЕГЕН КЕСІМДІ
БЕЛГІЛЕНГЕН АКТИВТЕР
1 Көп жылдық өсімдер 8
2 Материалдық емес активтер 15
3 Кеңсе жиһазы 10
4 Құрал-аспаптар, өндірістік және 8
шаруашыық мүлік пен керек-жарақтар
5 Көшіргіш-көбейткіш техника 20
6 Өлшегіш және реттегіш құрал-аспаптар 10
мен құрылғылар, зертханалық жабдықтар
Пайдалануға алғаш берілген кесімді белгіленген активтер бойынша
пайдаланудың алғашқы салықтық кезеңінде амортизациялық аударымдар кесімді
белгіленген активтер мәліметтерін кемінде үш жыл (салық кодексінің 110
б.2т.) жиынтық жылдық табыс алу мақсатында қолданған жағдайда
амортизацияның қос мөлшері бойынша атқарылады.
Негігі құралдар объектілерінің салықтық есебі есепті жыл қорытындылары
бойынша салық мақсаттары үшін негізгі құралдардың амортизациясын есептеу
тізімдемесінде жүргізіледі.
Негізгі құралдардың әр түрлеріне сан түрлі тәсілдерді қолдануға болады.
Субъект таңдаған амортизацияны есептеу тәсілдерін есеп саясаты белгілеуге
тиіс және бір есепті кезеңнен екіншісінде дәйектілікпен қолданылады.
ІІ. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозу есебі.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі- өндіріс салаларында
ғылыми техникалық прогресске байланысты еңбек өнімділігінің өсуі болып
табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын белгілі бір дайын бұйымды, құрал-
жабдықты және тағы да басқаларды өндіруге кететін қажетті уақыт азаяды да,
оның құны соғұрлым төмендейді. Осыған сәйкес еңбек өнімділігінің өсуіне
байланысты жаңа құрал-жабдықтардың, машиналардың, яғни негізгі құралдардың
бағасы бұрын сатып алынған осындай негізгі құралдардың бағасына қарағанда
арзан болады. Мұндай жағдай ұйымдарға қымбат және тозыңқыраған машиналар
мен көліктерінің, құрал-саймандарының, тағы да басқа негізгі құралдардың
орнына жаңа әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып алуды тиімді етеді.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техникалық
өркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген, өнімділігі жоғары әрі тиімді
негізгі құралдардың пайда болуына байланысты. Кәсіпорындарда өнімділігі
төмен негізгі құралдардың орнына, техникалық жағынан жетілдірілген
тиімділігі жоғары негізгі құралдарды пайдалану әр уақытта тиімді болып
табылады. Сондықтанда өнімділігі жоғары машиналар мен құралдардың пайда
болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
амортизациясы және тозуының есебі
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...3
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .6
ІІ.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозуының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
2.2 Негізі құралдарды құнды, бірқалыпты және жылдамдатып шығару
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі құралдарды
есепке алу
проблемасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе
Қандай ғылымның болмасын пайда болу тарыхы, маңызы мен мақсаты және
қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа
салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын бухгалтерлік есеп саласы бұдан
бірнеше жүзедеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы
барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге
ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады.
Осы курстық жұмыста мен Негізгі құралдардың амортизациясының есебі,
негізгі құралдардың тозуының есебі тақырыбын тереңірек талдап, салыстырып,
толығырақ зерттеп көрсетемін.
Курыстық жұмысымның кіріспе бөлігінде негізгі құралдардың экономикалық
мәні және жалпы жіктемесі жайына тоқталамын.
Ең алдымен жалпы негізгі құралдарға қысқаша атап өтетін болсам
-негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері,
үйлер, ғимараттар, көпжылдык, өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты,
қозғалысы олардың, мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа объектілер),
көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және шаруашылық құрал-
саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да
негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құнды-лықтары, жануарлар
әлемінің экспонаттары, автомобиль жолдары және т.б.).
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді. Айналым құралдары бір ғана
өндірістік процесте тұтынылады және өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге
толықтай көтереді.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы курыстық жұмыстың екінші бөлімінде,
негізгі құралдардың тозуын, олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту
себебтерін ашып көрсетеміз. Яғни негізгі құралдардың амортизациясының
есебін, құнды бірқалыпты және жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз,негізгі
құралдардың тозу есебін шығарамыз.
Сонымен бірге курыстық жұмыс барысында мен Негізгі құралдардың
амортизациясы мен тозуының есебін шығарылуының ерекшеліктерін мысал ету
ретінде Толығымен амортизацияланған, пайдалануға жарамды негізгі
құралдарды есепке алу проблемасының бағытын ашып көрсетемін.
І . НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АМОРТИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЕСЕБІ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны.
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты, шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралары болып бөлінеді. Ауыл шаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор. Өйткені олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар алуға
болады. Сонымен қатар олар өндіріс процесінде ұзақ мерзім пайдаланылып,
өзінің қалыпты үлгісін сақтай отыра, құнын өндірген өнімнің құнына
біртіндеп тозу мөлшері бойынша апарып отырады. Сонымен стандартқа сәйкес
негізгі құралдар дегеніміз бұл материалдық өндірістік және өндірістік емес
сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық активтер.
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктелуі қолданылады.
Сол жіктеуге байланысты оларды төмендегідей белгілермен топтастырады:
• а) өндіріске қатысуына байланысты: өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік негізгі құралдарға жарғылық қызметті іске асыруға
байланысты, яғни өнеркәсіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылығы, сауда
т.б. қызмет түрлерінің құралдары жатады. Өндірістік емес негізгі
құралдарға тұрмыстық шаруашылық қызметі, денсаулық сақтау, мәдениет
тағы басқа қызмет түрлерінің негізгі құралдары жатады.
• б) тиістілігіне қарай негізгі құралдар: меншікті және арендалық болып
екіге бөлінеді. Меншікті бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның
балансында көрсетілетін негізгі құралдар. Арендаланған бұл басқа
кәсіпорыннан аренда шарты негізінде белгіленген мерзімге алынған
негізгі құралдар. Арендаланған негізгі құралдардың қатарына мерзімі
өткенге дейін немесе өткесін шартта көрсетілген бағаны төлегеннен
кейін арендатордың меншігіне көшетін, ұзақ мерзімге арендаланған
негізгі құралдар жатады.
• в)пайдалануына қарай негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы және
консервациядағы болып бөлінеді. Запастағы негізгі құралдарға
пайдаланудағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін алып қалынған негізгі
құралдар жатады. Консервацияға қойылған негізгі құралдар уақытша
қолданылмайтын негізгі құралдар.
• г) атқаратын қызметіне, түрлеріне байланысты: жер, ғимараттр мен
құрылыс жайлары, машиналар мен жабдықтар, беріліс құралдары, көлік
құралдары, басқалары. Әрбір көрсетілген негізгі құралдар тобына келесі
объектілер кіреді:
Ғимараттар: мақсаты халыққа әлеуметтік мәдени қызмет көрсету. Тұрғын
үй, еңбек жағдайын туғызу болып табылатын архитектуралық құрылыс
объектілері. Әрбір жеке тұрғын инвентарлық объекті болып есептеледі.
Құрылыс жағдайлары: еңбек затын өзгертпей, қандай да болмасын қызметті
атқару жолымен өндіріс процесін іске асыруға арналған инженерлік құрылыс
объектілері.
1.2 Негізгі құралдардың амортизациясының есебі
Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда өтеу деген мағынаны
білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына
қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық
аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып
отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі
амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған
құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне
қарай құнын бірте-бірте төмендету). Амортизацияланатын құн дегеніміз-
бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы
бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы
арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады
және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа
жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға
амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі. Ал ұйымның
балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың басынан
бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады.
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының
нормасы 1000 км жүрістің баланстық құнына процентпен белгіленуі мүмкін. Жыл
бойы әбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшрін анықтау негізгі
құралдар құрамының өткен айда өзгеруіне байланысты, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық амортизациясына нормативтік қызмет мерзімнің аяқталуына
байланысты белгіленген нормаларға түзетілген амортизация нормасына қарай
жүргізіледі.
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация
есептеу енгізіген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады. Шығарылған
негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу шығарылған айдан кейінгі айдың
бірінші күнінен бастап тоқтатылады. Қайтадан құру мен техникалық қайта
жарақтандыру бойынша, егер олар толықтай тоқтатылса және негізгі құралдар
консервацияға жіберілмесе, амортизация есептеу жүргізілмейді.
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау
шартының нысанына және шарттың талаптарына сәйкес жалгер немесе жалға
беруші жүргізеді.
Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне
байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің
(жұмыстың, көрсетілген қызметінің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп
берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.
Алты БЕС пен 16 ҚЕБХС негізгі құралдар сәйкес амортизацияны есептеу
үшін мынадай тәсілдер ұсынылады.
Құнды бір келкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі- объект
құны ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.
Мысалы. 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі бес жыл, болжанатын
жойылу құны 1850.
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 20 18782
2000 95760 1850 93910 5 20 18782
2001 95760 1850 93910 5 20 18782
2002 95760 1850 93910 5 20 18782
2003 95760 1850 93910 5 20 18782
Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:
Есепті Бастапқы Жылдық Жинақталған тозу сомасыБаланстық құн
кезең құн амортизация 2 топ – 4 топ
1999 95760 18782 18782 76978
2000 95760 18782 18782+18782=37564 58196
2001 95760 18782 37564+18782=56345 39414
2002 95760 18782 56345+18782=75125 20632
2003 95760 18782 75128+18782=93910
1850
Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал-
жабдықтарды жаңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай жасау
мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, сандар (кумулятивті
тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық тәсілдерін
қолдана алады.
Сандар сомасы бойынша (кумулятивті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі
есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффмцент бөлгіші қорытындысы
пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін
қалған жыл соңына тең болады.
Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген
алғашқы жылдары жоғары болады. Амортизацияны есептеу бойынша есеп
кумулятивті тәсілмен:
95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу
құны 1850:
ЕсептБастапқЖойылу АмортиКумулятивҚызмет ету Есептік Жылдық
і ы құн құны зациял-ті сан мерзім соңынакоэффициенамортизац
кезең ық дейін қалған т 65 топ ия Топ 4
құны жыю саны х 7
1 2 3 4 5 6 7 8
1999 95760 1850 93910 15 5 0,333 31303
2000 95760 1850 93910 15 4 0,266 25043
2001 95760 1850 93910 15 3 0,2 19782
2002 95760 1850 93910 15 2 0,133 12521
2003 95760 1850 93910 15 1 0,066 6261
Жинақталған тозу тізімдемесі:
Есепті Бастапқы құнЖылдық Жинақталған тозу Есепті кезең
кезең амортизация сомасы соңын-дағы
баланстық құн
1 2 3 4 5
1999 95760 31303 31303 64457
2000 95760 25043 31303+25043=56346 39414
2001 95760 18782 56346+18782=75128 20632
2002 95760 12521 75128+12521=87640 8111
2003 95760 6261 87640+6261=93910 1850
Амортизацияны кемігіш қалдық тәсілмен есептеу бойынша есеп:
Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолдағанда бірден
көбейеді және соңғысында төмендейді.
Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы мес, баланстық
құннан жасалады.
Түзу сызықты тәсілде амортизация млшері екі есе өсіріледі. Амортизацияны
есептегенде жойылу құны ескерілмейді, бұған жойылуға дейінгі қалдық құнды
кеміту, үшін қажетті шамамен амортизация сома шектелетін соңғы жыл
кірмейді.
Компьютер -95760 алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу
құны 1850, тура сызықты тәсілде амортизация мөлшері 20 пайыз кемігіш қалдық
тәсілінде екі есе (40 пайыз) өсіріледі.
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 40 Есепті
кезең
соңында
баланстық
құннан
есептеледі.
2000 95760 1850 93910 5 40
2001 95760 1850 93910 5 40
2002 95760 1850 93910 5 40
2003 95760 1850 93910 5 40
ЕсептіЕсепті Аморт.Жылдық Жинақталған тозу Есепті кезең
кезең кезең мөлшерамортизацисомасы соңын-дағы
басындағы я баланстық құн
баланстық 2 топ-4 топ
құн
1999 95760 40 38304 38304 57456
2000 57456 40 22982,4 38304+22982,4=61286 34474
2001 34474 40 13789,6 61286+13789,6=75076 20684
2002 20684 40 8274 75076+8274=83350 12410
2003 12410 10560 83350+10560=93910 1850
Теңдеулер қорытындысын шығару үшін кестеге үш тәсілмен есептелген
компьютердің жылдық амортизациясы сомасын кірігіземіз.
Әр түрлі тәсілмен есептелген амортизация қорытындыларын салыстыру:
Есепті Құнды тура Кемігіш қалдық Сан сомасы бойынша есептен
кезең сызықты тәсілі шығару тәсілі (кумулятивті
(біркелкі) тәсіл)
тәсілмен есептеп
шығару
1999 18782 38304 31303
2000 18782 22982,4 25043
2001 18782 13789,6 18782
2002 18782 8274 12521
2003 18782 10560 6261
Өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне
пропорциональды есептеу) амортизация объектісі пайдалану нәтижесі ғана
болуына, уақыттың бір бөлігі оны есептеу барысында ешқандай роль
атқармайтынына негізделген.
Бұл тәсілді пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштермен не болмаса
ұйымның шаруашылық қызметіндегі өзгерістермен шектелген жағдайда қолдануға
болады.
Мысалы.
Құны 240000 теңгелік станок техникалық төлқұжатқа сай 6000 бұйым
өңдеуге бейі, жойылу құны 18000 теңге.
Амортизация мөлшері 1 бұйымға:
240000-18000 = 37 теңге
6000
Егер 2003 жылы майда 45 бұйым жасалса, онда амортизация сомасы:
45с* 37 теңге = 1665 теңге
Маусым 2003 ж.: 52с*37=924 теңге.
Маусым 2003 ж.: 48с*37=1776 теңге
Техникалық төлқұжат бойынша жұмыс істелген сағат саны мысалы, 10000
сағат қарастырылған. 1 сағат жұмысқа амортизация мөлшері
240000-18000 = 22 теңге
10000
Егер станоктың 2003 ж май айындағы жұмыс уақыты 224 сағат болса, онда
амортизация:
224с*22=4928 теңге
Амортизацияны әр түрлі тәсілмен есептеген сомаларды салыстырғанда,
қаралған тәсілдер кәсіпорын нәтижесіне ықпал ететін негізгі құрал-
жабдықтардың жылдық амортизация саласына кемуіне немесе артуына мүмкіндік
беретінін айқын аңғартты.
Есептің журнал-ордерлік формасымен амортизацияны есептеу үшін әзірлеме
сызбада алдын-ала қарастырылған. Осылайша тура сызықты тәсілде келесі
сызбада келтірілген әзірлеме кесте қолданылады.
КЕСТЕ
Салықтық амортизацияны есептеу мақсатымен негізгі құрал объектілері
мынадай салықтық топтарға топтастырылады.
№ Топша № Кесімді белгіленген актив атауы Аморт.
шекті
мөлшері %
І ҮЙЛЕР , ҚҰРЫЛЫСТАР
1 Үйлер, құрылыстар 8
ІІ ҚҰРЫЛЫС ҒИМАРАТТАРЫ
1 Мұнай және газ скважиналары 20
2 Мұнайгаз қоймалары 10
3 Кеме жүзетін су арналары 10
4 Көпірлер 7
5 Бөгеттер, платиналар 7
6 Өзен, теңіз жағасындағы аймақ 7
құрылыстары
7 Кәсіпорынның темір жолдары 8
8 Жағалауды нығайтатын, қорғайтын 7
құрылыстар
9 Резервуарлар, цистерналар, бақтар және 8
басқа ыдыстар
10 Шаруашылықішілік және шаруашылықаралық 7
суармалы жүйе
11 Жабық коллекциялы-дренажды желі 7
12 Әуе кемелерінің ұшу-қону алаңдары, 8
жолдары, тұрақ жайлары
13 Парктер мен хайуанаттар паркінің 8
ғимараттары
14 Спорттық-сауықтыру ғимараттары 10
15 Жылыжайлар мен парниктер 10
16 Басқа да ғимараттар 7
ІІІ БЕРІЛГІШ ҚҰРЫЛҒЫЛАР
1 Электр беру мен байланыс құрылғылары мен10
желілері
2 Ішкі газ құбырлары мен құбырлар 8
3 Су құбырлары, канализация мен жылу 7
жүйелері
4 Басқалары 7
ІҮ КҮШ БЕРЕТІН МАШИНАЛАР МЕН ЖАБДЫҚТАР
1 Жылу техникалық жабдықтар 15
2 Құбыр жабдығы мен газ-құбыр қондырғылары15
3 Электр двигательдері мен 10
дизель-генераторлары
4 Кешенді қондырғылар 8
5 Басқа күш беретін машиналар мен 7
жабдықтар
Ү ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ЖҰМЫС
МАШИНАЛАРЫ МЕН ЖАБДЫҚТАРЫ (ҰШҚЫР
ТРАНСПОРТТАН БАСҚАСЫ)
1 Қара, түсті металлургия машиналары мен 20
жабдықтары
2 Химия өнеркәсіінің машиналары мен 20
жабдықтары
3 Мұнай өңдеуші және мұнай-химия 20
өнеркәсібінің машиналары мен жабдықтары
4 Мұнай-газ шығару машиналары мен 15
жабдықтары
5 Кен шығару өнеркәсібінің, 40 тонна және 25
одан да зор жүк көтергіш карьерлік
автотиегіш машиналары мен жабдықтары
6 Электронды өнеркәсіп жабдықтары 20
7 Құрылыс материалдарын өндіру жөніндегі 20
машиналар мен жабдықтар
8 Ағаш өңдейтін, целлюлоза-қағаз 20
өнеркәсібінің машиналары мен жбдықтары
9 Полиграфия өнеркәсіінің машиналары мен 15
жабдықтары
10 Жеңіл өнеркәсіп машиналары мен 20
жабдықтары
11 Тамақ, балық, ет және сүт өнеркәсібінің 20
жабдықтары
12 Сауда және қоғамдық тамақтандыру 15
өнеркәсібінің машиналары мен жабдықтары
13 Транспорт, машина және механизм өндіруге20
қаетті жабдық
14 Ауыл шаруашылық тракторлары, машиналары 20
менжабдықтары
15 Желілік өндіріске қажетті машиналар мен 20
жабдықтар, түрпілі (абразивті) және
алмас өнеркәсібі
16 Қатынас және сәліметтерді беру жадықтары25
цифрлық жүйенің, хабар берудің
байланыстың цифлық өлшеуіш техникасы
17 Спутниктік, ұялы, радиотелефондық, 15
пейджингтік және транкингтік байланыс
жабдығы
18 Хабар беру жүйелері қатынасының ұқсас 10
жабдықтары
19 Киностудияладың арнайы жабдығы, 8
медициналық және микробиологиялық
өнеркәсіп жабдығы
20 Басқа салалардағы машиналар мен 10
жабдықтар
ҮІ БАСҚА МАШИНАЛАР МЕН ЖАБДЫТАР
(ұтқыр транспорттабасқалары)
1 Өнеркәсіптік тракторлар 20
2 Металл кесетін жабдық 15
3 Компрессорлық жабдықтар 15
4 Ұсталық-пресстік жабдық 15
5 Насостар 20
6 Көтергіш-транспорттық, тиеу-тасу 15
машиналары мен жабдықтары, жер, карьер
және құрылысы жұмыстарына арналған
машиналар мен жабықтар
7 Қада-тіреу жұмыстарына арналған 20
машиналар мен жабықтар, уатқыш-тарту,
іріктеу, кен байыту жабдықтары
8 Су асты-техникалық жұмыстарға арналған 20
машиналар мен жабдықтар
9 Электрмен дәнекерлеу мен кесуге арналған10
машиналар мен жабдықтар
10 Технологиялық процестерге арналған 8
ыдыстардың барлық түрері
11 Монета шығаруға арналған жадықтар 20
12 Басқа да машинаар мен жабдықтар 10
ҮІІ ҰТҚЫР ТРАНСПОРТ
1 Теміржолдың жылжымалы составы 15
2 Теңіз, өзен кемелері, балық 10
шаруашылығының кемелері
3 Автомобиль транспортының жылжымалы 10
составы, өндірістік транспорт (бұған
жеңіл автомобильдер мен таксилер
кірмейді)
4 Жеңіл автомобильдер мен такси 7
5 Магистральды құбырлар 15
6 Коммунальды транспорт 10
7 Әуе транспорты 15
8 Басқа да транспорт құралдары 7
ҮІІІ КОМПЬЮТЕРЛЕР, СЫРТТАҒЫ ҚОНДЫРҒЫЛАР МЕН
МӘЛІМЕТТЕРДІ ӨҢДЕУ ЖӨНІНДЕГІ ЖАБДЫҚТАР
1 Компьютерлер 25
2 Сырттағы қондырғылар мен мәліметтерді 20
өңдеу жөніндегі жабдықтар
ІХ БАСҚА ТОПТАРҒА КІРМЕГЕН КЕСІМДІ
БЕЛГІЛЕНГЕН АКТИВТЕР
1 Көп жылдық өсімдер 8
2 Материалдық емес активтер 15
3 Кеңсе жиһазы 10
4 Құрал-аспаптар, өндірістік және 8
шаруашыық мүлік пен керек-жарақтар
5 Көшіргіш-көбейткіш техника 20
6 Өлшегіш және реттегіш құрал-аспаптар 10
мен құрылғылар, зертханалық жабдықтар
Пайдалануға алғаш берілген кесімді белгіленген активтер бойынша
пайдаланудың алғашқы салықтық кезеңінде амортизациялық аударымдар кесімді
белгіленген активтер мәліметтерін кемінде үш жыл (салық кодексінің 110
б.2т.) жиынтық жылдық табыс алу мақсатында қолданған жағдайда
амортизацияның қос мөлшері бойынша атқарылады.
Негігі құралдар объектілерінің салықтық есебі есепті жыл қорытындылары
бойынша салық мақсаттары үшін негізгі құралдардың амортизациясын есептеу
тізімдемесінде жүргізіледі.
Негізгі құралдардың әр түрлеріне сан түрлі тәсілдерді қолдануға болады.
Субъект таңдаған амортизацияны есептеу тәсілдерін есеп саясаты белгілеуге
тиіс және бір есепті кезеңнен екіншісінде дәйектілікпен қолданылады.
ІІ. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТОЗУЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдардың тозу есебі.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі- өндіріс салаларында
ғылыми техникалық прогресске байланысты еңбек өнімділігінің өсуі болып
табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын белгілі бір дайын бұйымды, құрал-
жабдықты және тағы да басқаларды өндіруге кететін қажетті уақыт азаяды да,
оның құны соғұрлым төмендейді. Осыған сәйкес еңбек өнімділігінің өсуіне
байланысты жаңа құрал-жабдықтардың, машиналардың, яғни негізгі құралдардың
бағасы бұрын сатып алынған осындай негізгі құралдардың бағасына қарағанда
арзан болады. Мұндай жағдай ұйымдарға қымбат және тозыңқыраған машиналар
мен көліктерінің, құрал-саймандарының, тағы да басқа негізгі құралдардың
орнына жаңа әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып алуды тиімді етеді.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техникалық
өркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген, өнімділігі жоғары әрі тиімді
негізгі құралдардың пайда болуына байланысты. Кәсіпорындарда өнімділігі
төмен негізгі құралдардың орнына, техникалық жағынан жетілдірілген
тиімділігі жоғары негізгі құралдарды пайдалану әр уақытта тиімді болып
табылады. Сондықтанда өнімділігі жоғары машиналар мен құралдардың пайда
болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz