Компанияның инвестициялық портфелін ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ :
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі ... ... ... ... ... ...13
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ДАМУЫ
2.1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ..18
2.2 ҚР.дағы қаржылық инвестициялар портфелін қаржыландыру көздерінің негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3 «ҚазТрансОйл» АҚ.ның компаниясының инвестициялық жобаларын қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3. «ҚАЗТРАНСОЙЛ» АҚ.НЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ НЕМЕСЕ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1 «ҚазТрансОйл» АҚ.ның болашақтағы жобаларының есептемесі ... ... ... ... ... ... ... ..29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі ... ... ... ... ... ...13
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ДАМУЫ
2.1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ..18
2.2 ҚР.дағы қаржылық инвестициялар портфелін қаржыландыру көздерінің негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3 «ҚазТрансОйл» АҚ.ның компаниясының инвестициялық жобаларын қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
3. «ҚАЗТРАНСОЙЛ» АҚ.НЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ НЕМЕСЕ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1 «ҚазТрансОйл» АҚ.ның болашақтағы жобаларының есептемесі ... ... ... ... ... ... ... ..29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат – макроэкономикалық, салық және аймақтақ деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып отыр.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындағы, аралық және дайын өнім, өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау, өндірістік және өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау, құрылыс-монтаж жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау араларындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу дегеніміз – қоғамның табиғи шикізат, материалдық-техникалық және интелектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық құрылымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың маңызды тетігі – макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер ететін салалық басымдықтарды ғылыми негіздеу болып табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау – экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен тығыз байланысты.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық табыстағы өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты. Ал бұл, өз кезегінде, әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет етеді. Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық инвестицияларға толықтай бағытталу, біріншіден, отандық машина жасау және өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми зерттеу жүргізуге қажеттілік төмендеуі мүмкін. Бұл екі жағдайда да өндірісте интелектуалдық ұтылыс анық байқалады, ал оны болдырмау үшін мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
Инвестордың дұрыс шешім қабылдауы балама жобаларды салыстыруға негізделеді және инвестицияларды жобалаудағы ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Мұндай жобаларды түрлі критерийлер бойынша саралау кезінде қайшылықтар пайда болуы мүмкін, сондықтан өзара балама жобалармен жұмыс жасағанда да ұсыныстар әр түрлі болуы мүмкін.
Осыған орай курстық жұмыстың тақырыбы «Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігін арттыру құралы ретінде» деп аталады.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі – қазіргі нарықтық экономикада компанияның инвестициялық портфеліне байланысты мәселелерді қарастыру көздерін жетілдіру жолдарын шешу болып табылады.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – осы аталған мәселелерді толығымен ашып жеткізу. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан компаниялардың инвестициялық портфельдерін қалыптастыруды тұрақтандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Ал курстық жұмыстың міндеті – қазіргі күндегі компаниялардың инвестициялық портфельдерін барынша дамыту, оның даму жолында алғашқы іс-шаралар жүргізуін қамтамасыз ету.
Курстық жұмыстың теориялық әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдылықтары, жарлықтары мен бұйрықтары, ҚР-сы үкіметінің қаулылары, экономикалық монографиялар, оқулықтар, ҚР-ң статистикалық мәліметтері, мерзімді басымдылықтар құрайды.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат – макроэкономикалық, салық және аймақтақ деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып отыр.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындағы, аралық және дайын өнім, өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау, өндірістік және өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау, құрылыс-монтаж жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау араларындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу дегеніміз – қоғамның табиғи шикізат, материалдық-техникалық және интелектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық құрылымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың маңызды тетігі – макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер ететін салалық басымдықтарды ғылыми негіздеу болып табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау – экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен тығыз байланысты.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық табыстағы өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты. Ал бұл, өз кезегінде, әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет етеді. Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық инвестицияларға толықтай бағытталу, біріншіден, отандық машина жасау және өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми зерттеу жүргізуге қажеттілік төмендеуі мүмкін. Бұл екі жағдайда да өндірісте интелектуалдық ұтылыс анық байқалады, ал оны болдырмау үшін мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
Инвестордың дұрыс шешім қабылдауы балама жобаларды салыстыруға негізделеді және инвестицияларды жобалаудағы ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Мұндай жобаларды түрлі критерийлер бойынша саралау кезінде қайшылықтар пайда болуы мүмкін, сондықтан өзара балама жобалармен жұмыс жасағанда да ұсыныстар әр түрлі болуы мүмкін.
Осыған орай курстық жұмыстың тақырыбы «Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігін арттыру құралы ретінде» деп аталады.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі – қазіргі нарықтық экономикада компанияның инвестициялық портфеліне байланысты мәселелерді қарастыру көздерін жетілдіру жолдарын шешу болып табылады.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – осы аталған мәселелерді толығымен ашып жеткізу. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан компаниялардың инвестициялық портфельдерін қалыптастыруды тұрақтандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Ал курстық жұмыстың міндеті – қазіргі күндегі компаниялардың инвестициялық портфельдерін барынша дамыту, оның даму жолында алғашқы іс-шаралар жүргізуін қамтамасыз ету.
Курстық жұмыстың теориялық әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдылықтары, жарлықтары мен бұйрықтары, ҚР-сы үкіметінің қаулылары, экономикалық монографиялар, оқулықтар, ҚР-ң статистикалық мәліметтері, мерзімді басымдылықтар құрайды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы Алматы 2012 ж.
2. Назарбаев Н. Ә. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, Білім, 2010.
3. Антикризисное управление. Учебник под ред. Короткова Э.М. М.: ИНФРА-М, 2001.
4. Антикризисный менеджмент Под ред. Грязновой А.Г.М:Экмос,2007.
5. Н.Ш. Әлжанов «Инвестициялық жобалау» Алматы 2006.
6. Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г. Банкротство и антикризисное управление предприятием (учебное пособие). Алматы, 2000.
7. www.minfin.kz
8. www.kaztransoil.ru
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы Алматы 2012 ж.
2. Назарбаев Н. Ә. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, Білім, 2010.
3. Антикризисное управление. Учебник под ред. Короткова Э.М. М.: ИНФРА-М, 2001.
4. Антикризисный менеджмент Под ред. Грязновой А.Г.М:Экмос,2007.
5. Н.Ш. Әлжанов «Инвестициялық жобалау» Алматы 2006.
6. Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г. Банкротство и антикризисное управление предприятием (учебное пособие). Алматы, 2000.
7. www.minfin.kz
8. www.kaztransoil.ru
МАЗМҰНЫ :
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі ... 13
2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ДАМУЫ
2.1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау...18
2.2 ҚР-дағы қаржылық инвестициялар портфелін қаржыландыру көздерінің негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 ҚазТрансОйл АҚ-ның компаниясының инвестициялық жобаларын қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.ҚАЗТРАНСОЙЛ АҚ-НЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ НЕМЕСЕ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1 ҚазТрансОйл АҚ-ның болашақтағы жобаларының есептемесі ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат - макроэкономикалық, салық және аймақтақ деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып отыр.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындағы, аралық және дайын өнім, өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау, өндірістік және өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау, құрылыс-монтаж жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау араларындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу дегеніміз - қоғамның табиғи шикізат, материалдық-техникалық және интелектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық құрылымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың маңызды тетігі - макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер ететін салалық басымдықтарды ғылыми негіздеу болып табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау - экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен тығыз байланысты.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту - ұлттық табыстағы өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты. Ал бұл, өз кезегінде, әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет етеді. Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық инвестицияларға толықтай бағытталу, біріншіден, отандық машина жасау және өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми зерттеу жүргізуге қажеттілік төмендеуі мүмкін. Бұл екі жағдайда да өндірісте интелектуалдық ұтылыс анық байқалады, ал оны болдырмау үшін мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
Инвестордың дұрыс шешім қабылдауы балама жобаларды салыстыруға негізделеді және инвестицияларды жобалаудағы ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Мұндай жобаларды түрлі критерийлер бойынша саралау кезінде қайшылықтар пайда болуы мүмкін, сондықтан өзара балама жобалармен жұмыс жасағанда да ұсыныстар әр түрлі болуы мүмкін.
Осыған орай курстық жұмыстың тақырыбы Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігін арттыру құралы ретінде деп аталады.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі - қазіргі нарықтық экономикада компанияның инвестициялық портфеліне байланысты мәселелерді қарастыру көздерін жетілдіру жолдарын шешу болып табылады.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - осы аталған мәселелерді толығымен ашып жеткізу. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан компаниялардың инвестициялық портфельдерін қалыптастыруды тұрақтандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Ал курстық жұмыстың міндеті - қазіргі күндегі компаниялардың инвестициялық портфельдерін барынша дамыту, оның даму жолында алғашқы іс-шаралар жүргізуін қамтамасыз ету.
Курстық жұмыстың теориялық әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдылықтары, жарлықтары мен бұйрықтары, ҚР-сы үкіметінің қаулылары, экономикалық монографиялар, оқулықтар, ҚР-ң статистикалық мәліметтері, мерзімді басымдылықтар құрайды.
1. Компанияның инвестициялық портфелінің нарықтық экономикада алатын орны
1. 1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері
Мемлекеттік құрылымдық саясатын іске асырудың негізін инвестициялық - құрылыс кешені құрайды. Осы кешеннің қазіргі дамуын талдап - зерттейтін болсақ, онда төмендегідей заңдылықтардың қалыптасқанын байқаймыз:
- мемлекеттік күрделі қаржы көлемінің, әсіресе, өндірістік сфераға - төмендеуі;
- инфляцияға және бағаның ырқына жіберілуіне байланысты, жалпы күрделі қаржы көлемінде өтелімдік үлесінің азаюы;
- құрылыс өзгерісінің негізгі қорларын ұдайы өндіріп отыруға қаржы жетіспеушілігі салдарынан, олардың тозу деңгейінің жоғарлауы;
- экономика нарықтық қатынастарға бейімдеу реформалары тыңғылықты зерттеусіз, асығыс жүргізілуі себебінен қаржыландыру көздерін жоғалтып алған құрылыс объектілерінде аяқталмаған өндіріс көлемінің өте жоғары болуы;
- халық шаруашылығының материалдық, ғылыми - техникалық негіздерін жаңарту үрдісіне шетелдік инвестицияларды тарту мен ынталандырудың нормативтік - құқықтық негіздерінің тұрақсыз және әлсіз болуы.
Жоғарыда айтылған тенденцияларды жою үшін, мемлекеттің қазіргі инвестициялық саясатын қалыптастыру мен жүзеге асыру үрдісіне жаңа көзқарастар керек. Сөз, біріншіден, инвестициялық қорларды тек қана экономиканың құрылымдық өзгерістерінің ғана емес, сонымен қатар республиканың экономикалық тәуелсіздігінің негізі болып саналатын халық шаруашылығының басыңқы бағыттарын дамытуға жұмылдыруда болып отыр.
Екіншіден, осы саясатты жүзеге асыру механизмі күрделі қаржы көздерінің жүйесі сан - салалы, әрі кәсіпорындардың өз қаржыларын пайдалануды ынталандыру артықшылықпен жүргізілетінін қамтамасыз ететіндей болып құрылғаны дұрыс. Осындай механизм шетелдік технологиялық инвестицияларды тартуды ынталандыру үшін де қажет.
Үшіншіден, халық шаруашылығы салаларының өндірістік қорларын тезірек жаңартуға мүмкіндік беретін жеделдетілген өтелім саясатын іс жүзінде, нақты жүзеге асыру керек.
Төртіншіден, басыңқы салалар мен өндірістерді қаржыландыру республиканың экспортық потенциалының көлемі мен тиімділігін жоғарлату мақсатында жүргізілуі тиіс.
Жоғарыда көрсетілген шаралар әлеуметтік - экономикалық дамудың орта және ұзақ мерзімдік кезеңдерін қамтитын стратегиялық жоспарлар жасау кезінде ескерілуі тиіс. Осы жоспарлардың құрамында, ұлттық және аймақтық басыңқылар бойынша жасалатын бағдарламалармен тығыз байланысқан, арнаулы мемлекеттік инвестициялық бағдарламалар жасалынады.
Осы бағдарламаларды жүзеге асыру - халық шаруашылығының маңызды салаларының бірі - құрылыс саласының арқасында ғана мүмкін болады.Бұл саланың индустриялдық негізін құрылыс жұмыстарын кешенді түрде жүргізілетін құрылыс - монтаж ұйымдарды құрайды. Қазіргі кезде бұл саланы басқаруда, меншік түрлерінің өзгеруіне, нарықтық қатынастарды қалыптастыруға, нарықтық инфрақұрылым институттарын құруға, құрылыс өндірісінің көлемінің өсуін экономикалық ынталандыру тетіктері мен тиісті индикаторлардың енгізілуіне байланысты түпкілікті өзгерістер жүріп жатыр.
Инвестициялық - құрылыс үрдісіне мемлекеттің реттеушілік ықпалдары басқару - ұйымдастыру сипатындағы шараларды жүзеге асырудан басталады. Олардың қатарына төмендегідей шаралар жатады:
- құрылыс кешенін қаржыландыруды орталықсыздандыру;
- құрылыс - ұйымдарының материалдық - техникалық, қаржылық мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануды қамтамасыз ету;
- құрылыс жұмыстарына тапсырыс берушілер мен оны жүргізуші медігерлердің өзара байланыстарына әкімшілік араласу шараларын қолдануды жою;
- медігерлік сауда (тендер) жүйесін қалыптастыру;
- құрылыс өндірісін басқаруды орталықсыздандыру арқылы құрылыс ұйымдарына меншік түрлерін таңдау мен жұмыс түрі бойынша мамандырылуына толық еркіндік беру.
Дегенмен, қазіргі кездегі осы саланың дамуын зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, жүргізіліп отырған монополияны жою, жекешелендіру, саланы реформалау үрдістері кедергісіз, ауыртпалықсыз және жан - жақты болмай отыр. Әсіресе, төменгі құрылыс ұйымдары өздерінің материалдық - техникалық базасы, ұйымдық құрылымы, мамандандырылуы, қаржылық мүмкіндіктері жағынан қатты ерекшеленеді. Сол себепті, жоғарыда аталған үрдіс осы ерекшеліктерді ескере отырып жүргізілуі тиіс.
Құрылыс кешенінің дамуын реформалауда мемлекеттің атқаратын рөлі - ол жоғарыда аталған үрдістердің нормативтік - құқықтық базасын құру. Бұл жұмыс, негізінен, екі бағытта жүргізіледі: а) заңдар, жарлықтар, қаулылар мен басқа да құқықтық актілерді қабылдау. Олар құрылыс өндірісінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің өзара байланыстарын, қарым - қатынастарын реттейді, ойын тәртібін бұзған жағдайда қолданылатын әкімшілік, экономикалық санкцияларды анықтайды; ә) экономикалық индикаторлар құрамын, мемлекеттік реттеу механизмдерін (салық және несие мөлшерлемесінің деңгейін, бағаны т.б.) белгілеу.
Сонымен қатар, мемлекет республиканың ішкі құрылыс нарығын қорғау шараларын жүзеге асырады. Олардың қатарына шетелдік фирмалармен қатар, қазақстандық құрылыс - монтаж ұйымдарының (медігерлердің) міндетті түрде қатысуымен өткізілетін құрылыс тендерлерін жүйелі түрде ұйымдастыру, жекелеген құрылысы материалдарын экспорттау - импорттау барысында лицензиялық, кедендік реттеулерді қолдану, республика аумағында құрылыс жұмыстарын жүргізу жөнінде шетелдік фирмалармен жасалған келісімдердің міндетті шарты ретінде қазақстандық мамандандырылған жұмысшы кадрларды пайдалануды белгілеу т.б. шаралар жатады.
Құрылыстық сауда - тендерлерді ұйымдастырудың негізгі қағидалары ретінде төмендегілерді атауға болады:
- медігерлік конкурс пен сауда - тендердің таңдап алынған түрі инвестордың инвестициялық құрылыс қызметіне және мүмкіндіктеріне сай болуы;
- үміткер-мердігерлердің меншік түрі мен шаруашылық жүргізу нысандарына, қайда орналасқанына қарамастан, оларға тең құқық беру;
- конкурс барысында ешбір үміткер-мердігерге өзнің монополиялық мүмкіндіктерінің пайдалануына жол бермеу;
- мердігерлік конкурстың міндетті шарттарын орындамағаны үшін үміткерлердің жауапкершілігін қамтамасыз ету, т.б.
Нарық қатынастарының кеңеюі жағдайында инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекет тарапынан құрылатын тендерлік жіне мемлекеттік сараптау комиттері де жоғары роль атқарады. Егер олардың алғашқысы конкурстар мен мердігерлік тендерлерге қатысушылардың дұрыс бағалауға мүмкіндік беретін барлық факторларды ескеретін болса, ал мемлекеттік сараптау жүйесі мемлекет үшін эканомикалық, әлуметтік және экалогиялық ұтымдылық тұрғысынан осы ұсыныстар жобасының үстінен бақылау жүргізеді.
Дегенмен, мемлекеттік сараптаудан өтпеген жобалар бойынша құрылыс жүріп жатқан объектілер саны әлі де көп. Құрылыс жүріп жатқан объектілерде бектілген жобалық шешімдерді бұзу фактілері де кездеседі..
Осы жағдайлар, орталықта жергілікті жерлерде (облыстарда) кәсіпорындарға (фирмаларға) жобалау, құрылыс-монтаждау, архитекторлық-құқықтық бақылау жұмыстарын жүргізуге құқық беретін арнаулы лицензиялау қызметін ұйымдастыруға қажеттілік туғызады.
Сонмен қатар мемлекеттік венчурлық бизнестің нормативтік-құқықтық және ұйымдастыру негіздерін қалыптастырады. Венчурлық бизнестің мақсаты- жаңа технологиялар мен венчурлық (тәуекелдік ) капитал негізінде өнімнің жаңа түрлерін өндіруді құүру мен игеру, негізгі қорларды жеделдетілген өтелім мен жабдықтарды (қондырғыларды) жылдам жаңарту қағидасын жүзеге асыру, шығарылатын өнімнің жоғары бәсекелестігінің арқасында қаржылық табыстарға қол жеткізу болып табылады.
Дегенмен, инвестициялық-құрылыс кешенінде эканомиканы мемлекеттік реттеудің негізгі объектісі ретінде макрокөрсеткіштер саналады. Олардың қатарына күрделі қаржы көлемі мен құрылымын (ұдайы өндірістік, техналогиялық, салалық, аумақтық), оларды қалыптастыру көздерінің параметірлерін, құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемін т.б. жатқызуға болады.
Соңғы кездері күрделі қаржы көлемінде өтілімдік төлемдердің үлесі төмендеуде себебі оны есептеу базасы әлсіз (негізгі қорлардың тозу денгейінің жоғарлығы) және де олардың бір бөлігін инфляция жеп қойып отыр. Осыған байланысты, үкімет халық шаруашылығы салаларының негізі қорларының қарапайым және ұдайы өндірілуін қаржыландыруды ұлғайту шараларын іздестіруге мәжбүр болып отыр.
Әрине, бұл істегі ең негізгі бағыт-жеке меншік секторындағы кәсіпорындардың өз қаржыларының рөлін жоғарылату.
Күрделі қаржы көлемін қалыптастыру көздерінде эканомиканың мемлекеттік және де үй шаруашылығынан тапқан қаржыларының да рольі жоғарылауы тиіс. Бұл жағдайда, үкімет үшін өндірістік сфера салаларын бюджеттік қаржыландыруды қатал саясат ұстауына мүмкіндік туар еді. Егер мемлекет кәсіпкерлер мен жеке түлғалардың іскерлік белсенділігін көтеру үшін шаралар қолданатын болса, үкімет шешімдері негізінде мемлекеттік күрделі қаржының салалық құрылымы әлуметтік салалар пайдасына өзгертіледі деп күтугк болады. Сондықтан, макродеңгидегі мемлекеттің реттеушілік рөлі республикалық және жергілікті бюджеттердің шығындарын қай бағытта пайдалануды анықтауда айқын байқалады. Ал егер мемлекеттік күрделі қаржының салалық құрылымын қарайтын болсақ, онда, соңғы кездері басыңқы салалардың үлесінің жоғарлағанын көреміз. Сөз отан-энергетикалық және металургиялық кешендер салалары туралы болып отыр.
Күрделі қаржының аймақтық құрылымын талдауда үш нәрсеге көңіл бөлу қажет - жергілікті бюджеттердң (облыстық, қалалық, аудандық) кірістері мен маңызының жоғарлауы , әлуметтік - шаруашылық жағынан артта қалған республика облыстары мен аудандарын артықшылық пен дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру және жекелеген аймақтардың табиғи-эканомикалық әлуметін толық пайдалану.
Ғылыми техналогиялық индустриялдық жағынан жоғары дамыған аймақтарда мемлекет нарықтық инфрақұрылымның дамуын жеделдетуге, шетелдік инвестицияларды тартуға, барлық шарушылық жүргізуші субъектілердің иновациялық қызыметін жандандыруға, бірлескен кәсіпорындар құруға жағдайда жасауға тарсады.
Табиғат байлығымен және экспорттық әлуметімен ерекшеленетін аймақтардың дамуына мемлекет алдаңғы қатарлы шетелдік технологияларды және ақша капиталын тартуды ынталандыру механизімдерін қалыптастыру арқылы реттеушілік әсер етеді. Бұл жерде мемлекет екі мақсатты көздейді: а) табиғат-шикізаттық қорларды тереңірек өңдеу мен кешенді игеру; ә) өңделген өнімнің әлем нарығындағы бәсекелестігін жоғарылату. Ауылшарушылығы дамыған аймақтарда, эканомиканы мемлекеттік реттеу механизмдерінің ішінде, алдыңғы қатарда ауылды кіші индустриаландыруды ынталандыру шараларының жүйесін енгізу тұрады. Бұл шара ауыл шарушылығы өндірісінің тауарлылығын арттырып қана қоймай , сонымен бірге жергілікті еңбек ресурстарының жұмысбастылығы деңгейін жоғарылатады.
Күрделі қаржыны ұтымды пайдалану тұрғысының, оның техналогиялық құрылымын сипаттайтын көрсеткіштер динамикасын талдау маңызды орын алады. Ол төменде көрсетілген шығындардың көлемдерінің өзара қатынасын есептеу нәтижесінде анықталады:
- құрылыс-монтаж жұмыстары, олар негізгі қорлардың ынжық бөлімін құрайды.;
- жабдықтар (техника түрлері, технологиялық желілер т.б.) сатып алу және орнату, олар негізгі қорлардың белсенді бөлімін құрайды;
- басқа жұмыс түрлері (жобалау - ізденіс қызметі, қосалқы және уақытша қондырғылардың құрылысын жүргізу т.б.
Қазақстанда, соңғы 30-35 жыл аралығында, өндірісті қорлардың белсенді бөлігін құруға жұмсалған шындардың үлесі өскені байқалады (37-39%), дегенмен, күрделі қаржының өте үлкен бөлігі (шамамен50%), аяқталмаған құрылыс көлемінің жоғары болуына байланысты, құрылыс-монтаж жүмыстарының үлесіне тиеді. Сондықтан, барлық қаржыландыру көздері есебінен құрылған күрделі қаржыны ертеректе басталған құрылыстарды, әсіресе өндірістік маңыздағы, аяқтауға жұмсау, қазіргі кезде күрделі қаржыны орынды пайдалану бағыттарының бірі болып есептеледі.
Күрделі қаржының көлемін, құрылымдық көрсеткіштерін, тиімділік деңгейін нақтылауда баға саясатының алатын орны зор. Нарықтық қатнастарға өту кезеңінде инвестициялық қызмет сферасында мемлекеттік билік оргндары тағайындайтын, сондықтан барлық инвесторлар мен құрылыс өндірісіне қатысушылар үшін міндетті болып табылатын тұрақты (тіркелген) бағаларды қолдану шеңбері болғаны жөн. Мемлекет осы бағалар жүйесін қолдану арқылы мемлекеттік күрделі қаржыны пайдалануға, өндірістік қуаттар мен әлуметтік сфера нысандарын іске қосуды жеделдетуге, инвестициялық белсенділікті ынталандыруға бағытталған өзінің бақылаушылық функциясын жүзеге асырады.
Ал, реттелмелі бағаларға келсек, оларды ырқына жіберу үрдісі осы бағалардың жоғарғы және төменгі деңгейін белгілеумен шектеледі. Басқа жағдайларда, нарық заңына сәйкес, мердігерлік жұмыстар бойынша сауда-тендерлерге қатычсушылардың бәсекелестігінен, олсы жұмыстарға деген сұраныс пен ұсыныстың өзара қатынасынан туындайтын еркін беғалар қолданылады.
1. 2 Қазақстанның инвестициялық саясаты
Инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекет иілігінде қаржылық реттеудің несиелік, салықтық тетіктерінің де бар екенін естен шығармау керек, әсіресе олардың ынталандыру функциясын кеңінен қолдануға көңіл бөлінуі тиіс.
Жоғарыда аталған механизмдердің барлығын бір мақсатқа қол жеткізуге жұмылдырып, өзара байланыстырып отыратын, инвестициялық - құрылыс кешенінің дамуын мемлекеттік реттеудің ең басты, негізгі механизмі ретінде жоспарлауды айтуға болады.
Нарық жағдайында орталық жалпы экономикалық мемлекеттік басқару органдарының осы кешенінің тиімді дамуын қамтамасыз етудегі негізгі міндеттері төмендегілер болып саналады:
- ұзақ және қысқа мерзімдерге инвестициялық - құрылымдық саясатты қалыптастыру жөнінде тиісті басқару органдарына ұсыныстарды әзірлеу;
- кешенді бағдарламаларды дайындау және жүзеге асыру;
- күрделі қаржының жалпы көлемі мен құрылымын және мемлекеттік инвестициялардың көлемін анықтау;
- мемлекеттік және муниципалдық маңызы бар объектілердің тізімін қалыптастыру және оларды инвестициялық - құрылыс қызметін көрсетуші субъектілердің арасына конкурстық негізгі орналастыру;
- республика және оның аймақтары бойынша инвестициялық қызметтің ағымдағы жағдайын және нәтежелерін талдау.
Жоғарыда жазылған жайттар инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын жоспарлауға жалпы методикалық көзқарастар, сонымен қатар, күрделі құрылыс саласының негізгі көрсеткіштерін нақтылау әдістемесін де білген жөн. Күрделі құрылыстың өндірістік қызметін сипатттаушы негізгі көрсеткіштер қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:
1) күрделі қаржы және мердігерлік жұмыстар көлемдері:
2) өндірістік қуаттар мен негізгі қорларды іске қосу;
3) дайын құрылыс өнімі (құрылыс-монтаж ұйымдары үшін).
Өндірістік бағдарламаны негіздеу үшін, жоғарыда аталған көрсеткіштерден басқа, аяқталмаған құрылыс көлемі, сыбағалы күрделі қаржы жіне оның тиімділігі, т.б. көрсеткіштер қолданылады.
Күрделі құрылыс жоспарының жобасын әзірлеуде, алдымен барлық қаржыландыру көздері бойынша жұмсалатын күрделі қаржының жалпы көлемі (салалар мен облыстар бойынша бөлінген) анықталады. Басқа көрсеткіштердің деңгейін анықтау үшін баланстық және техникалық-экономикалық есептеулер әдістері қолданылады. Олардың негізгілері болып төмендегілер саналады:
- негізгі қорлар, қондырғылар, өндірістік қуат және күрделі қаржы баланс;
- жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру, реконструкциялау және кеңейту жоспарлары;
- құрылыс материяларының негізгі түрлерінің баланыстары;
- күрделі қаржының технологиялық құрылымының есептері;
- сыбағалы күрделі қаржы нормативтері және басқа да нормативтер;
- кәсіпорындармен ғимараттар құрылысының ұзақтығы мен заделінің нормалары (мөлшерлері).
Күрделі қаржы көлемі мен оны пайдалану бағыттарын бөлу жоспары өнім және қызмет көлемінің жоспарлары өсуін қамтамасыз ету қажеттіліктерін сәйкес жасалады.Материалдық өндіріс салаларын дамытуға жұмсалатын күрделі қаржыларға жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта жарақтандыруға, реконструкциялауға, кеңейтуге және жаңа кәсіпорындар мен объектілерді салуға кететін шығындар жатады.
Жоспарда көзделген күрделі қаржы көлемі, материялдық өндіріс салалары бойынша, төмендегілерді қамтамасыз ету тиіс:
а) жұмыс істеп тұрған жалпы мемлекіттік маңызы бар кәсіпорындарды қолдану;
б) жоспарла кезеңнің аяғында нормативті құрылыс заделін құру;
в) құрылыс сметасына енгізілмеген машналармен қондырғыларды сатып алу.
Егер, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар оларды қайта техникалық жарақтандыру мен реконструкция шараларын жүзеге асырғанда да берілген өнім түрі бойынша жоспарда көрсетілген өнім көлемін өндіруді қамтамасыз ете алмаса және қаржыландыру көздері анықталса, сонда ғана кәсіпорын салуға қаржы бөліну тиіс. Ол үшін өнімнің өсім көлемінің және іске қосылатын қуаттардың бірліктеріне жұмсалатын сыбағалық күрделі қаржы, жұмыс істеп тұрған қуаттарды қолдау, қор қайтарымы сияқты көрсеткіштер мен нормативтер қолданылады. Жоспарлы кезеңге арналған сыбағалық күрделі қаржы нормативтер болмаған жағдайда, күрделі қаржыға қажеттілік көлемі экстрополитивтік әдіспен есептелуі мүмкін,яғни осы көрсеткiштің өткен мерзiмдерде қалыптасқан нақты және күтулi көлемi негiзiнде (iшкi салалық құрылымның өз-гepyiн ескере отырып). Сонымен қатар, күрделi кар-жының қажеттiлiк көлемiн қор қайтару немесе қор сыйымдылығы көрсеткiштерi неriзiнде, оларға жоспарлы кезеңде әсер eтетін факторларды ескере отырып, iрiлей есептеуге де болады.
Күрделi қаржыға жалпы қажеттiлiк өндiрicтiк жене өндiрiстiк емес мақсаттағы объектiлер бойынша жұмсaлынатын күрделi қаржылардың қосындысы ретiнде аныкталады.
Күрделi қаржынң технологиялық құрылымын жоспарлауда есептелетiн құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі мердiгерлiк құрылыс жұмыстары жоспарын дайындаyға негiз болып табылады. Қондырғылар мен басқа да белсендi қорларға күрделi қаржы бөлу - күрделi құылысты машина жасау салаларын өндiрiс жоспарларын байланыстыруға мүмкiндiк бередi. Жаңадан басталатын құрылыстар бойынша күрделi қаржының технологиялық құрылымын есептеуде жобалық сметалық құжаттар, техникалык - экономикалық негіздеулер қолданылады.
Инвестициялық - құрылыс кешенін ұйымдастыру мен экономикалық басқару механизмдерін жетілдіру, түптеп келгенде, инвестициялық қызмет пен құрылыс өндірісінің тиімділігінің жоғарлатуды қамтамасыз етуі тиіс.
Сондықтан, осы кешеннің тиімділігін есептеу әдістемесіне қысқаша тоқталып өтейік.
Күрделі қаржының тиімділігін есептеу халық шаруашылығы, оның салалары, жекелеген ведомостволар, шаруашылық бірлестіктері, кәсіпорындар және құрылыс объектілері бойынша жүргізіледі.
Стратегиялық жоспарлау шеңберінде бұл есептеулер халық шаруашылығының, оның салаларының даму болжамдарына, ұзақ мерзімдік кешенді салааралық бағдарламаларға негізделуі тиіс. Олар, кешенді мақсатты бағдарламалар әзірлеген кезде және өндіргіш күштерді дамыту және орналастыру жөнінде жекелеген техникалық - экономикалық нақтылаулар жасалғанда да жүргізіледі.
Іс жүзінде, төмендегі көрсеткіштер арқылы күрделі қаржының жалпы (абсолютті) тиімділігі (Э) анықталады:
- халық шаруашылығы бойынша - жоспарлы кезеңдегі ұлттық табыс көлемінің жылдық өсімінің (Д) осы өсімді қамтамасыз еткен күрделі қаржы көлеміне (К) қатынасы ретінде:
Э= ДК;
- жеке салалар, министрліктер, ведомстволар, шаруашылық жүргізуші бірлестіктер, кәсіпорындар бойынша - таза пайданың (П), немесе таза өнімнің (ЧП) жылдық өсімінің осы өсімді тудырған күрделі қаржының көлеміне қатынасы ретінде:
- мақсатты кешенді бағдарламалар, жекеленген жобаланушы (құрылғысы жүргізілуші) кәсіпорындар, объектілер бойынша - жобалық жылдық өнім шығару құны мен жылдық өнім шығарудың өзіндік құынының (С) айырмасының құрылыстың сметалық құнына немесе сол шараны жүргізуге асыруға жұмсалған шығындар көлеміне (К) қатынасы ретінде:
Э= Ц - С К.
Күрделі қаржының тиімділігін сипаттайтын және бір көрсеткіш ретінде, жұмсалған күрделі қаржы көлемінің табысы өсіміне немесе өзіндік құнның төмендеуі салдарынан алынған үнемге қатысы бойынша есептелетін күрделі қаржының өтелу мерзімі(Т) көрсеткішін атауға болады:
Т= КД; Т=КП; Т=КЦ-С.[5]
Жоғарыда көрсетілген есептеулерде күрделі қаржының тиімділігіне төмендегі факторлардың әсер ететінін ескеру қажет:
- өнімнің еңбек шығындылығы, қор шығындылығы мен материал шығындылығының өзгеруі және тиісті қорларының үнемделуі;
- күрделі қаржының салалық, ұдайы өндірістік, технологиялық құрылымдағы өзгерістер;
- құрылыстың сметалық құнының өзгеруі;
- құрылыс жүргізу мерзімі мен жобалық іске қосылатын қуаттарды игеру мерзімінің қысқаруы;
- өнімнің сапасының жоғарлауы.
Кешенді бағдарламаларды жүзеге асыру, құрылысты жүргізу вариантын және құрылыс жобаларының тиімдісін таңдау үшін күрделі қаржының салыстырмалы экономикалық тиімділігі көрсеткішін есептейді. Бұл көрсеткіштің негізіне келтірілген шығындардың минимумы алынған. Әр вариант бойынша көрсетілген шығындар салыстырмалы тиімділік нормативіне (Ен = 0,12) сәйкес бірыңғай жылдық мөлшерге келтірілген ағымдағы шығындар (өзіндік құн) (С) мен күрделі қаржының (К) қосындысы арқылы анықталады:
С+Ен.К -- min. [5]
Күрделі қаржының көлемдік құрылымдық көрсеткіштерін анықтау және экономикалық тиімділігін нақтылау үшін жүргізілген есептеулер нәтижесінде жоспарлы кезеңде олардың тиімді пайдалануын қамтамасыз ететін жалпы өндіріс тиімділігін арттыратын шешімдер табуы тиіс.
Жалпы алғанда, инвестициялық - құрылыс кешенінің дамуының тиімділігі әрқаша орталық басқару органдарының назарында болуы керек, өйткені ұлттық табысты бөлу, қайта бөлу мәселелерін дұрыс шешу, көбінесе осы көрсеткіштің деңгейіне байланысты.
1. 3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі
Экономикалық әдебиетте инвестиция түсінігіне анықтама беру жөнінде көп талас жоқ. Қалыптасқан пікір бойынша оның құрамына пайда, табыс және әлеуметтік эффект алу мақсатында экономика салаларының барлық нысандарына, кәсіпкерлік қызметті дамытуға жұмсалатын меншік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрі енеді. Инвестиция құралы ақша қаражаттарынан, мақсатты банк несиелерінен, үлестік жарналардан, акциялар мен басқа да бағалы қағаздардан, қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерден (ғимараттар, қондырғылар, материалдар т.б.) жерді пайдалану құқығынан, табиғи қорлардан т.б. тұрады. Инвестициялық қызметтің негізгі нысаны инвестициялық жобаларды жүзеге асыру болып табылады. Бұл жерде инвестициялау үрдісін қаржыландыру үрдісінен ажыратып алған жөн. Егер инвестициялау қорларды көрсетілген жобалар бойынша орналастыру болса, онда қаржыландыру осы қорлардың көздерін қамтамасыз етеді.
Кейбір әдебиеттерде инвестицияны күрделі қаржы ретінде қарастырады. Мұндай қателіктің себеб, инвестициялық қорларды нақты пайдалану нысанының анықталмауында. Егер күрдлі қаржы негізгі негізгі қорларды қарапайым және ұдайы өндіруге бағытталған болса, онда инвестсциялар құрылыс-монтаждау жұмыстарының, еректі қондырғылардың және басқа шығындардың құнын қамтиды. Яғни, инвестиция түсінгіүрделі қаржы түсінігінен әлдеқайда кең. Сонымен инвестициялық қызмет дегеніміз Заңды тұлғалардың, азаматтардың және мемлекеттің инестициаларды жүзеге асыру жөніндегі практикалық іс-әрекеттің жиынтығы болып табылады.
Олар төмендегідей инвестициялық сфераларды жүзеге асырылады: а) күрделі құрылыс; ә) инновациялық сфера; б) қаржы капиталын пайдалану сферасы, в) қозғалатын және қозғалмайтын мүлк нарығында мүліктік құқықтарды жүзеге асыру сферасында (епілдік құқық пен ипотекалық несиені қоса есептегенде).
Инвестициялардың күрделі қаржыдан тағы бір айырмашылығы, олар материялдық емес активтерді (жер бөліктерін пайдалану құқығы мен табиғатты пайдалану нысандары, потенттер, авторлық құқықтар, тауарлық белгілер, сауда маркалары, лицензиялар және т.б.) ұлғайту үшін де жұмсалынады. Материалдық емес активтерді құру және ұлғайтуды қаржыландыру үшін қолданылатын негізгі көздергеамортизациялық төлемдер, тааз пайда, коммерциялық және басқа да банктердің ссудалары, қор нарығынан түсімдер және т.б. жатады.
Инвестицияларды әр түрлі меншік түрлеріндегі кәсіпорындардың айналым активтеріне де жұмсалады. Кәсіпорындардың айналым активтері өндіріс сферасындағы (өндірістік запастар, аяқталмаған өндіріс, кеғлешек кезеңдер шығындары ж.б.) айналым қорларынан тұрады.
Инвестициялау жөнінде шешім қабылдауға негізгі мәселе-инвестициялық жобаларды объективті бағалау. Жобаларды бағалау оңай шаруа емес, себбі сөз жалпы экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет деңгейінде жүргізілетін жобалар туралы болып отыр. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауда таза ағымдағы құн, рентабльділік, ішкі табыстылық, өтелу мерзімі сияқты көрсеткіштерді есептеумен қатар, ақшаның қазіргі және келешек кезеңдегі құнының айырмасын да анықтау керек.
Бұндай есептеулер не үшін қажет? Өйткені, ақшаның қазіргі кездегі құны бойынша есептелген шығынддарды табыспен салыстыру мүмкіндігін туғызу керек. Сол себепті, жобаны жүзеге асыру кезіндегі ақша құны бойынша есептелген табыстар, инвестициялау жөнінде шешім қабылданған кезеңдегі ақша құнымен қайта есептелуі тиіс.
Бұл есептеудің дисконттау деп аталатыны белгілі, және ол төменгі формула бойынша жүргізіледі:
Sd =
Бұл жерде:
Sd - дисконттау мөлшерлемесі немесе ақшаның қазіргі кездегі құны;
mt - ақшаның келешектегі құны;
a - пайданың талапты нормасы немесе ақшаның уақытша құны;
n - ақша құнының өсуі байқалатын жылдар саны.[5]
Осындай есептеулердің нәтижесінде инвестициялық жобалар таза қазіргі құнын анықтаймыз. Келтірілген (дисконтталған) табыстарды келтірілген шығындар көлеміне бөлу арқылы жобаның рентабльділік деңгейін есептеп шығаруға болады. Қарастырылып отырған инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау үшін оның ішкі табыстылық көрсеткішін пайдаланады. Ол көрсеткіш жобаны жүзеге асыру кезеңіндегі инфляция деңгейінің ықпалын көрсетеді. Яғни, инвестициялық жобаны жүзеге асырудың зиянсыз болуына сенімді болу үшін, есепке алынатын инфляция деңгейі қандай болуы керек деген сұраққа жауап береді.
Сонымен, мемлекет тарапынан инвестициялық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру, осы іс - әрекетті ұйымдастырудың логикалық моделін аладын ала дайындауды талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде шешімдерді қаржыландыру орталықтандырылған (бюджеттік) қорлар есебінен жүргізіледі, ал олардың көлемі жылдан жылға азаюда. Азайған көлемінің орны мемлекетттік кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі капиталға жұмсалған өз қаржыларының есебінен толтырылады. Осы көрсеткіштердің динамикасын Қазақстан бойынша төменде келтірілген мәліметтер арқылы байқауға болады.
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялар нақты бағамен, млн тенге
Жылдар
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестиция
Одан
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарға
Мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдарға
Тұрғындарға жеке меншікті үйлер мен пәтерлер салуға
Млн тенге
%
Млн
тенге
%
Млн
тенге
%
Млн
тенге
%
2010*
13059
100
12541
95,3
383
2,9
225
1,7
2011*
148590
100
66780
44,9
80029
53,8
1781
1,2
2012*
404175
100
53755
13,3
342188
84,6
8232
2,0
оперативтік мәліметтер.
Кесте мәліметтерінен байқайтынымыз, соңғы он жылда күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың жалпы көлемінде мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың үлесі өте азайған (95,3 пайыздан 13,3 пайызға дейін), керісінше, мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың үлесі жоғарылаған (2,9 пайыздан 84,6 пайызға дейін). Бұндай жағдайдың қалыптасуына, әрине, жекешелендіру нәтижесінде көптеген мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың жеке меншікке өткендігі себеп болып отыр.
Қаржыландыру көздері бойынша күрделі құрылысқа инвестицияларды бөлу.
2010
2011
2012
Күрделі құрылысқа инвестициялар, барлығы
100,0
100,0
100,0
Бюджеттік қаржылар
38,9
5,0
10,0
Соның ішінде:
Республикалық бюджеттің
...
3,5
3,2
Жергілікті бюджеттің
...
1,1
6,8
Бюджеттен тыс қаржылардың есебінен
...
0,4
-
Кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары
59,4
92,3
49,4
Жеке құрылыс салушылар
1,7
1,2
2,0
Шет ел инвестициялары
-
1,5
38,6
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың көлемінде бюджеттік қаржылардың үлесі жылдан - жылға төмендеуде. Егер бұл көрсеткіш 2010 жылы 38,9 пайызға тең болса, 2011 жылы - 5,0 пайызға, ал 2012 жылы - 10,0 пайызға тең. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржыларының үлесі, тиісінше, 54,9%, 92,3%, 49,4% болып отыр. Он жыл ішінде жеке құрылыс салушылардың қаржыларының үлесі айтарлықтай өзгере қойған жоқ.
Мемлекеттік инвестициялық қызметін реттеуде шетел инвестицияларын тарту мен тиімді пайдалану маңызды рол атқарады. Кестедегі көрсеткіштерге жүгінсек, олардың үлесі 2011 жылғы 1,5 пайыздан 2000 жылы 38,6 пайызға дейін өскен.
Шетел инвестицияларында жетекші орындарында Жапония, АҚШ, Ұлыбритания, Оңтүстік Корея т.б. алып отыр. Айта кететін бір жайт, инвестициялық белсенділікті жоғарлатуға ұйымдастырушылық - құқықтық және салық жүйелеріндегі жиі өзгерістер, халық шаруашылығының салалық және аумақтық басқару жүйесіндегі айқынсыздық т.б. кедергі болуда.
Отандық және шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық қызметтің, оның ішінде шетелдік инвестицияларды тартудың негізгі қағидаларының тұрақты болуы өте маңызды. Олардың арасында инвестициялық қызметтің экономикалық және әлеуметтік қағидасы негізгі болып саналады. Осы қағиданы басшылыққа алу - яғни, инвестициялық жобаның жоғары ретабльділігімен, тікелей инвестициялар мен инвестициялық кредит берудің қолайлы жағдайлармен, жоғары бәсекелестігімен ерекшеленуі.
Шетел инвестицияларын тартудың тағы бір негізгі қағидасы - ол келісілген істің екі жаққа да пайдалы болуы. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, біржақты табыс алуды қуалау тек елдер арасындағы инвестициялық қарым - қатынас қиындатады, нәтижесінде екі жақта ұтылып қалуы мүмкін.
Біздің жағдайымызда, шетелдік инвестициялық қорларды пайдаланудың маңызды қағидасы елдің экономикалық (саяси) және экологиялық қауіпсіздігін сақтау және нығайту болып табылады. Осыған байланысты, экономика салаларының негізін құрайтын кәсіпорындарды шетелдік инвесторларға сату арқылы біздің елде жүргізіліп отырған жекешелендіру саясатын толық қолдауға болмас. Практика көрсеткендей, олардың барлығы дерлік инвестициялау жағдайларын сақтап және біздің мүдделерімізді, әсіресе экологиялық қауіпсіздікті ескеріп отырған жоқ. Және де, шетелдік инвесторлар негізінен өнеркәсіптің өндіруші салаларына көңіл бөлуде, ол республика халық шаруашылығы құрылымының біржақты дамуын сақтайды, әсіресе Қазақстанның басқа елдер алдында ауыл шаруашылық өнімдеріне тәуелділігін қалыптастырады. Сондықтан, шетелдік инвесторлардың қатысуымен жүзеге асырылатын инвестициялық жобалар, тұтынуға дайын сапалы өнімдер шығару негізінде, елдің экспорттық мүмкіндіктерін жоғарлату және импортты алмастыру өндірісін дамыту тұрғысынан бағалау тиіс. Түптеп келгенде, республика аумағын шетелдер экологиялық таза өндірістерді ұйымдастыруға қажетті шикізат өнімдерін беретін салалардың даму полигонына айналдырмау керек.
2. Қазақстан Республикасындағы компанияның инвестициялық портфелін қалыптастырудың дамуы
2. 1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау
Елдегі қаржылық, несиелік жүйелер мен оның институттарының дұрыс қалыптасуы шетелдік капиталдың жаппай өктемдік жүргізуі үшін қолайлы жағдайлар жасады.
Мемлкеттік меншікті жекешелендіру процестерінің кезеңдері іс жүзінде меншік формаларының ұдайы өндіріс процестеріне әсер ете алмайды. 1993-1996 жылдарда Қазақстанға шетел инвестициялары 6,2 млрд.доллар көлемінде тартылды.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын дамытушы елдер тәжірибесімен салыстыра отырып, Аргентина саясатымен белгілі бір ортақтықтың бар екендігін атап өтуге болады.
Өйткені Қазақстанда жүргізілген 4 кезең төмендегідей нәтижелерге әкелді:
:: Реформалаудың бірінші кезеңі - инвестициялық жекешелендіру қорының (ИЖҚ) қалыптасуына және капиталдың үкімет кепілдемесі арқылы тартылатындығына жағдай жасады.
:: Екінші кезең - жекешелендіру процестерінің белсенді жүруін және акциялардың мемлкеттік пакеттерінің 80%-ке дейіні шетелдік инвесторларға саталуын қамтамасыз етті, осы уақытта төлемдердің төленбеуі және отандық тауар өндірушілердің банкротқа ұшырауы проблемалары қат-қабат жүріп отырды.
:: үшінші кезең - жекешелендіру процесінде республикалық нарықта шетелдік банктердің рөлін "тереңірек" өтті; нәтижесінде инвестициялық саясатың аргентиналық қателіктері болған, атап айтқанда: аз шығынды әдіс өңдеу, ғылыми технологиялар салаларының туындауына жағдай жасамай, керісінше дәстүрлі салалар экспортын кеңейту құралдарының дамуына жағдай жасады.
Тиімді инвестициялық саясаттың жоқ болуы "өсу нүктесі" болып табылатын белгілі бір салаларды анықтауға мүмкіндік бермеді; ол сыртқы экономикалық саясатты "өсу локомотивінен" "тежеу локомотивіне" айналдыруды, әлеуметтік реформаларды ұстап тұру, халықтың ағымдық табысының төмен деңгейі, сонымен бірге тұтынушылық несиенің болмауы республика халқын инвестициялық саясаттың белсенді субъектілерінің біріне айналдырды.
Бұл кездегі тауар өндірушілердің жаппай банкротқа ұшырауы шетел инвесторларының баюы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақстанның инвестициялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі ... 13
2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОМПАНИЯНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПОРТФЕЛІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ДАМУЫ
2.1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау...18
2.2 ҚР-дағы қаржылық инвестициялар портфелін қаржыландыру көздерінің негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 ҚазТрансОйл АҚ-ның компаниясының инвестициялық жобаларын қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.ҚАЗТРАНСОЙЛ АҚ-НЫҢ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ НЕМЕСЕ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
3.1 ҚазТрансОйл АҚ-ның болашақтағы жобаларының есептемесі ... ... ... 29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат - макроэкономикалық, салық және аймақтақ деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып отыр.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындағы, аралық және дайын өнім, өнеркәсіптегі өндіріс құралдарының өндірісі, ұлттық табыстағы тұтыну қоры мен қор жинау, өндірістік және өндірістік емес күрделі қаржы жұмсау, құрылыс-монтаж жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шығын жұмсау араларындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу дегеніміз - қоғамның табиғи шикізат, материалдық-техникалық және интелектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық құрылымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың маңызды тетігі - макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер ететін салалық басымдықтарды ғылыми негіздеу болып табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау - экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен тығыз байланысты.
Дағдарысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту - ұлттық табыстағы өндірістік қор жинау үлесін арттыруға байланысты. Ал бұл, өз кезегінде, әсіресе барынша жетілдірілген өндіріс құралдарын шығаратын салаларда өндірістің өсу қарқынын арттыруды қажет етеді. Мұнда да шетелдік технологиялық инвестицияларға бағытталуға болады және бағытталу керек деген жаңсақ пікірлер бар. Шетелдік технологиялық инвестицияларға толықтай бағытталу, біріншіден, отандық машина жасау және өндіріс процесін механизацияландыру мен автоматтандыруды қамтамасыз ететін салалардың мүддесіне шек келтіруі мүмкін; екіншіден, елде техникалық процестің негізгі бағыттары бойынша күрделі және қолданбалы ғылыми зерттеу жүргізуге қажеттілік төмендеуі мүмкін. Бұл екі жағдайда да өндірісте интелектуалдық ұтылыс анық байқалады, ал оны болдырмау үшін мемлекеттің құрылымдық саясатын қалыптастыруда халық шаруашылығының инфрақұрылымдық және әлеуметтік салаларының өндірістік негізін жаңарту мен пайдалану тиімділігін арттыру мүдделері көзделуі тиіс.
Инвестордың дұрыс шешім қабылдауы балама жобаларды салыстыруға негізделеді және инвестицияларды жобалаудағы ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Мұндай жобаларды түрлі критерийлер бойынша саралау кезінде қайшылықтар пайда болуы мүмкін, сондықтан өзара балама жобалармен жұмыс жасағанда да ұсыныстар әр түрлі болуы мүмкін.
Осыған орай курстық жұмыстың тақырыбы Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігін арттыру құралы ретінде деп аталады.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі - қазіргі нарықтық экономикада компанияның инвестициялық портфеліне байланысты мәселелерді қарастыру көздерін жетілдіру жолдарын шешу болып табылады.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - осы аталған мәселелерді толығымен ашып жеткізу. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан компаниялардың инвестициялық портфельдерін қалыптастыруды тұрақтандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Ал курстық жұмыстың міндеті - қазіргі күндегі компаниялардың инвестициялық портфельдерін барынша дамыту, оның даму жолында алғашқы іс-шаралар жүргізуін қамтамасыз ету.
Курстық жұмыстың теориялық әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдылықтары, жарлықтары мен бұйрықтары, ҚР-сы үкіметінің қаулылары, экономикалық монографиялар, оқулықтар, ҚР-ң статистикалық мәліметтері, мерзімді басымдылықтар құрайды.
1. Компанияның инвестициялық портфелінің нарықтық экономикада алатын орны
1. 1 Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері
Мемлекеттік құрылымдық саясатын іске асырудың негізін инвестициялық - құрылыс кешені құрайды. Осы кешеннің қазіргі дамуын талдап - зерттейтін болсақ, онда төмендегідей заңдылықтардың қалыптасқанын байқаймыз:
- мемлекеттік күрделі қаржы көлемінің, әсіресе, өндірістік сфераға - төмендеуі;
- инфляцияға және бағаның ырқына жіберілуіне байланысты, жалпы күрделі қаржы көлемінде өтелімдік үлесінің азаюы;
- құрылыс өзгерісінің негізгі қорларын ұдайы өндіріп отыруға қаржы жетіспеушілігі салдарынан, олардың тозу деңгейінің жоғарлауы;
- экономика нарықтық қатынастарға бейімдеу реформалары тыңғылықты зерттеусіз, асығыс жүргізілуі себебінен қаржыландыру көздерін жоғалтып алған құрылыс объектілерінде аяқталмаған өндіріс көлемінің өте жоғары болуы;
- халық шаруашылығының материалдық, ғылыми - техникалық негіздерін жаңарту үрдісіне шетелдік инвестицияларды тарту мен ынталандырудың нормативтік - құқықтық негіздерінің тұрақсыз және әлсіз болуы.
Жоғарыда айтылған тенденцияларды жою үшін, мемлекеттің қазіргі инвестициялық саясатын қалыптастыру мен жүзеге асыру үрдісіне жаңа көзқарастар керек. Сөз, біріншіден, инвестициялық қорларды тек қана экономиканың құрылымдық өзгерістерінің ғана емес, сонымен қатар республиканың экономикалық тәуелсіздігінің негізі болып саналатын халық шаруашылығының басыңқы бағыттарын дамытуға жұмылдыруда болып отыр.
Екіншіден, осы саясатты жүзеге асыру механизмі күрделі қаржы көздерінің жүйесі сан - салалы, әрі кәсіпорындардың өз қаржыларын пайдалануды ынталандыру артықшылықпен жүргізілетінін қамтамасыз ететіндей болып құрылғаны дұрыс. Осындай механизм шетелдік технологиялық инвестицияларды тартуды ынталандыру үшін де қажет.
Үшіншіден, халық шаруашылығы салаларының өндірістік қорларын тезірек жаңартуға мүмкіндік беретін жеделдетілген өтелім саясатын іс жүзінде, нақты жүзеге асыру керек.
Төртіншіден, басыңқы салалар мен өндірістерді қаржыландыру республиканың экспортық потенциалының көлемі мен тиімділігін жоғарлату мақсатында жүргізілуі тиіс.
Жоғарыда көрсетілген шаралар әлеуметтік - экономикалық дамудың орта және ұзақ мерзімдік кезеңдерін қамтитын стратегиялық жоспарлар жасау кезінде ескерілуі тиіс. Осы жоспарлардың құрамында, ұлттық және аймақтық басыңқылар бойынша жасалатын бағдарламалармен тығыз байланысқан, арнаулы мемлекеттік инвестициялық бағдарламалар жасалынады.
Осы бағдарламаларды жүзеге асыру - халық шаруашылығының маңызды салаларының бірі - құрылыс саласының арқасында ғана мүмкін болады.Бұл саланың индустриялдық негізін құрылыс жұмыстарын кешенді түрде жүргізілетін құрылыс - монтаж ұйымдарды құрайды. Қазіргі кезде бұл саланы басқаруда, меншік түрлерінің өзгеруіне, нарықтық қатынастарды қалыптастыруға, нарықтық инфрақұрылым институттарын құруға, құрылыс өндірісінің көлемінің өсуін экономикалық ынталандыру тетіктері мен тиісті индикаторлардың енгізілуіне байланысты түпкілікті өзгерістер жүріп жатыр.
Инвестициялық - құрылыс үрдісіне мемлекеттің реттеушілік ықпалдары басқару - ұйымдастыру сипатындағы шараларды жүзеге асырудан басталады. Олардың қатарына төмендегідей шаралар жатады:
- құрылыс кешенін қаржыландыруды орталықсыздандыру;
- құрылыс - ұйымдарының материалдық - техникалық, қаржылық мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануды қамтамасыз ету;
- құрылыс жұмыстарына тапсырыс берушілер мен оны жүргізуші медігерлердің өзара байланыстарына әкімшілік араласу шараларын қолдануды жою;
- медігерлік сауда (тендер) жүйесін қалыптастыру;
- құрылыс өндірісін басқаруды орталықсыздандыру арқылы құрылыс ұйымдарына меншік түрлерін таңдау мен жұмыс түрі бойынша мамандырылуына толық еркіндік беру.
Дегенмен, қазіргі кездегі осы саланың дамуын зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, жүргізіліп отырған монополияны жою, жекешелендіру, саланы реформалау үрдістері кедергісіз, ауыртпалықсыз және жан - жақты болмай отыр. Әсіресе, төменгі құрылыс ұйымдары өздерінің материалдық - техникалық базасы, ұйымдық құрылымы, мамандандырылуы, қаржылық мүмкіндіктері жағынан қатты ерекшеленеді. Сол себепті, жоғарыда аталған үрдіс осы ерекшеліктерді ескере отырып жүргізілуі тиіс.
Құрылыс кешенінің дамуын реформалауда мемлекеттің атқаратын рөлі - ол жоғарыда аталған үрдістердің нормативтік - құқықтық базасын құру. Бұл жұмыс, негізінен, екі бағытта жүргізіледі: а) заңдар, жарлықтар, қаулылар мен басқа да құқықтық актілерді қабылдау. Олар құрылыс өндірісінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің өзара байланыстарын, қарым - қатынастарын реттейді, ойын тәртібін бұзған жағдайда қолданылатын әкімшілік, экономикалық санкцияларды анықтайды; ә) экономикалық индикаторлар құрамын, мемлекеттік реттеу механизмдерін (салық және несие мөлшерлемесінің деңгейін, бағаны т.б.) белгілеу.
Сонымен қатар, мемлекет республиканың ішкі құрылыс нарығын қорғау шараларын жүзеге асырады. Олардың қатарына шетелдік фирмалармен қатар, қазақстандық құрылыс - монтаж ұйымдарының (медігерлердің) міндетті түрде қатысуымен өткізілетін құрылыс тендерлерін жүйелі түрде ұйымдастыру, жекелеген құрылысы материалдарын экспорттау - импорттау барысында лицензиялық, кедендік реттеулерді қолдану, республика аумағында құрылыс жұмыстарын жүргізу жөнінде шетелдік фирмалармен жасалған келісімдердің міндетті шарты ретінде қазақстандық мамандандырылған жұмысшы кадрларды пайдалануды белгілеу т.б. шаралар жатады.
Құрылыстық сауда - тендерлерді ұйымдастырудың негізгі қағидалары ретінде төмендегілерді атауға болады:
- медігерлік конкурс пен сауда - тендердің таңдап алынған түрі инвестордың инвестициялық құрылыс қызметіне және мүмкіндіктеріне сай болуы;
- үміткер-мердігерлердің меншік түрі мен шаруашылық жүргізу нысандарына, қайда орналасқанына қарамастан, оларға тең құқық беру;
- конкурс барысында ешбір үміткер-мердігерге өзнің монополиялық мүмкіндіктерінің пайдалануына жол бермеу;
- мердігерлік конкурстың міндетті шарттарын орындамағаны үшін үміткерлердің жауапкершілігін қамтамасыз ету, т.б.
Нарық қатынастарының кеңеюі жағдайында инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекет тарапынан құрылатын тендерлік жіне мемлекеттік сараптау комиттері де жоғары роль атқарады. Егер олардың алғашқысы конкурстар мен мердігерлік тендерлерге қатысушылардың дұрыс бағалауға мүмкіндік беретін барлық факторларды ескеретін болса, ал мемлекеттік сараптау жүйесі мемлекет үшін эканомикалық, әлуметтік және экалогиялық ұтымдылық тұрғысынан осы ұсыныстар жобасының үстінен бақылау жүргізеді.
Дегенмен, мемлекеттік сараптаудан өтпеген жобалар бойынша құрылыс жүріп жатқан объектілер саны әлі де көп. Құрылыс жүріп жатқан объектілерде бектілген жобалық шешімдерді бұзу фактілері де кездеседі..
Осы жағдайлар, орталықта жергілікті жерлерде (облыстарда) кәсіпорындарға (фирмаларға) жобалау, құрылыс-монтаждау, архитекторлық-құқықтық бақылау жұмыстарын жүргізуге құқық беретін арнаулы лицензиялау қызметін ұйымдастыруға қажеттілік туғызады.
Сонмен қатар мемлекеттік венчурлық бизнестің нормативтік-құқықтық және ұйымдастыру негіздерін қалыптастырады. Венчурлық бизнестің мақсаты- жаңа технологиялар мен венчурлық (тәуекелдік ) капитал негізінде өнімнің жаңа түрлерін өндіруді құүру мен игеру, негізгі қорларды жеделдетілген өтелім мен жабдықтарды (қондырғыларды) жылдам жаңарту қағидасын жүзеге асыру, шығарылатын өнімнің жоғары бәсекелестігінің арқасында қаржылық табыстарға қол жеткізу болып табылады.
Дегенмен, инвестициялық-құрылыс кешенінде эканомиканы мемлекеттік реттеудің негізгі объектісі ретінде макрокөрсеткіштер саналады. Олардың қатарына күрделі қаржы көлемі мен құрылымын (ұдайы өндірістік, техналогиялық, салалық, аумақтық), оларды қалыптастыру көздерінің параметірлерін, құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемін т.б. жатқызуға болады.
Соңғы кездері күрделі қаржы көлемінде өтілімдік төлемдердің үлесі төмендеуде себебі оны есептеу базасы әлсіз (негізгі қорлардың тозу денгейінің жоғарлығы) және де олардың бір бөлігін инфляция жеп қойып отыр. Осыған байланысты, үкімет халық шаруашылығы салаларының негізі қорларының қарапайым және ұдайы өндірілуін қаржыландыруды ұлғайту шараларын іздестіруге мәжбүр болып отыр.
Әрине, бұл істегі ең негізгі бағыт-жеке меншік секторындағы кәсіпорындардың өз қаржыларының рөлін жоғарылату.
Күрделі қаржы көлемін қалыптастыру көздерінде эканомиканың мемлекеттік және де үй шаруашылығынан тапқан қаржыларының да рольі жоғарылауы тиіс. Бұл жағдайда, үкімет үшін өндірістік сфера салаларын бюджеттік қаржыландыруды қатал саясат ұстауына мүмкіндік туар еді. Егер мемлекет кәсіпкерлер мен жеке түлғалардың іскерлік белсенділігін көтеру үшін шаралар қолданатын болса, үкімет шешімдері негізінде мемлекеттік күрделі қаржының салалық құрылымы әлуметтік салалар пайдасына өзгертіледі деп күтугк болады. Сондықтан, макродеңгидегі мемлекеттің реттеушілік рөлі республикалық және жергілікті бюджеттердің шығындарын қай бағытта пайдалануды анықтауда айқын байқалады. Ал егер мемлекеттік күрделі қаржының салалық құрылымын қарайтын болсақ, онда, соңғы кездері басыңқы салалардың үлесінің жоғарлағанын көреміз. Сөз отан-энергетикалық және металургиялық кешендер салалары туралы болып отыр.
Күрделі қаржының аймақтық құрылымын талдауда үш нәрсеге көңіл бөлу қажет - жергілікті бюджеттердң (облыстық, қалалық, аудандық) кірістері мен маңызының жоғарлауы , әлуметтік - шаруашылық жағынан артта қалған республика облыстары мен аудандарын артықшылық пен дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру және жекелеген аймақтардың табиғи-эканомикалық әлуметін толық пайдалану.
Ғылыми техналогиялық индустриялдық жағынан жоғары дамыған аймақтарда мемлекет нарықтық инфрақұрылымның дамуын жеделдетуге, шетелдік инвестицияларды тартуға, барлық шарушылық жүргізуші субъектілердің иновациялық қызыметін жандандыруға, бірлескен кәсіпорындар құруға жағдайда жасауға тарсады.
Табиғат байлығымен және экспорттық әлуметімен ерекшеленетін аймақтардың дамуына мемлекет алдаңғы қатарлы шетелдік технологияларды және ақша капиталын тартуды ынталандыру механизімдерін қалыптастыру арқылы реттеушілік әсер етеді. Бұл жерде мемлекет екі мақсатты көздейді: а) табиғат-шикізаттық қорларды тереңірек өңдеу мен кешенді игеру; ә) өңделген өнімнің әлем нарығындағы бәсекелестігін жоғарылату. Ауылшарушылығы дамыған аймақтарда, эканомиканы мемлекеттік реттеу механизмдерінің ішінде, алдыңғы қатарда ауылды кіші индустриаландыруды ынталандыру шараларының жүйесін енгізу тұрады. Бұл шара ауыл шарушылығы өндірісінің тауарлылығын арттырып қана қоймай , сонымен бірге жергілікті еңбек ресурстарының жұмысбастылығы деңгейін жоғарылатады.
Күрделі қаржыны ұтымды пайдалану тұрғысының, оның техналогиялық құрылымын сипаттайтын көрсеткіштер динамикасын талдау маңызды орын алады. Ол төменде көрсетілген шығындардың көлемдерінің өзара қатынасын есептеу нәтижесінде анықталады:
- құрылыс-монтаж жұмыстары, олар негізгі қорлардың ынжық бөлімін құрайды.;
- жабдықтар (техника түрлері, технологиялық желілер т.б.) сатып алу және орнату, олар негізгі қорлардың белсенді бөлімін құрайды;
- басқа жұмыс түрлері (жобалау - ізденіс қызметі, қосалқы және уақытша қондырғылардың құрылысын жүргізу т.б.
Қазақстанда, соңғы 30-35 жыл аралығында, өндірісті қорлардың белсенді бөлігін құруға жұмсалған шындардың үлесі өскені байқалады (37-39%), дегенмен, күрделі қаржының өте үлкен бөлігі (шамамен50%), аяқталмаған құрылыс көлемінің жоғары болуына байланысты, құрылыс-монтаж жүмыстарының үлесіне тиеді. Сондықтан, барлық қаржыландыру көздері есебінен құрылған күрделі қаржыны ертеректе басталған құрылыстарды, әсіресе өндірістік маңыздағы, аяқтауға жұмсау, қазіргі кезде күрделі қаржыны орынды пайдалану бағыттарының бірі болып есептеледі.
Күрделі қаржының көлемін, құрылымдық көрсеткіштерін, тиімділік деңгейін нақтылауда баға саясатының алатын орны зор. Нарықтық қатнастарға өту кезеңінде инвестициялық қызмет сферасында мемлекеттік билік оргндары тағайындайтын, сондықтан барлық инвесторлар мен құрылыс өндірісіне қатысушылар үшін міндетті болып табылатын тұрақты (тіркелген) бағаларды қолдану шеңбері болғаны жөн. Мемлекет осы бағалар жүйесін қолдану арқылы мемлекеттік күрделі қаржыны пайдалануға, өндірістік қуаттар мен әлуметтік сфера нысандарын іске қосуды жеделдетуге, инвестициялық белсенділікті ынталандыруға бағытталған өзінің бақылаушылық функциясын жүзеге асырады.
Ал, реттелмелі бағаларға келсек, оларды ырқына жіберу үрдісі осы бағалардың жоғарғы және төменгі деңгейін белгілеумен шектеледі. Басқа жағдайларда, нарық заңына сәйкес, мердігерлік жұмыстар бойынша сауда-тендерлерге қатычсушылардың бәсекелестігінен, олсы жұмыстарға деген сұраныс пен ұсыныстың өзара қатынасынан туындайтын еркін беғалар қолданылады.
1. 2 Қазақстанның инвестициялық саясаты
Инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын реттеуде мемлекет иілігінде қаржылық реттеудің несиелік, салықтық тетіктерінің де бар екенін естен шығармау керек, әсіресе олардың ынталандыру функциясын кеңінен қолдануға көңіл бөлінуі тиіс.
Жоғарыда аталған механизмдердің барлығын бір мақсатқа қол жеткізуге жұмылдырып, өзара байланыстырып отыратын, инвестициялық - құрылыс кешенінің дамуын мемлекеттік реттеудің ең басты, негізгі механизмі ретінде жоспарлауды айтуға болады.
Нарық жағдайында орталық жалпы экономикалық мемлекеттік басқару органдарының осы кешенінің тиімді дамуын қамтамасыз етудегі негізгі міндеттері төмендегілер болып саналады:
- ұзақ және қысқа мерзімдерге инвестициялық - құрылымдық саясатты қалыптастыру жөнінде тиісті басқару органдарына ұсыныстарды әзірлеу;
- кешенді бағдарламаларды дайындау және жүзеге асыру;
- күрделі қаржының жалпы көлемі мен құрылымын және мемлекеттік инвестициялардың көлемін анықтау;
- мемлекеттік және муниципалдық маңызы бар объектілердің тізімін қалыптастыру және оларды инвестициялық - құрылыс қызметін көрсетуші субъектілердің арасына конкурстық негізгі орналастыру;
- республика және оның аймақтары бойынша инвестициялық қызметтің ағымдағы жағдайын және нәтежелерін талдау.
Жоғарыда жазылған жайттар инвестициялық-құрылыс кешенінің дамуын жоспарлауға жалпы методикалық көзқарастар, сонымен қатар, күрделі құрылыс саласының негізгі көрсеткіштерін нақтылау әдістемесін де білген жөн. Күрделі құрылыстың өндірістік қызметін сипатттаушы негізгі көрсеткіштер қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:
1) күрделі қаржы және мердігерлік жұмыстар көлемдері:
2) өндірістік қуаттар мен негізгі қорларды іске қосу;
3) дайын құрылыс өнімі (құрылыс-монтаж ұйымдары үшін).
Өндірістік бағдарламаны негіздеу үшін, жоғарыда аталған көрсеткіштерден басқа, аяқталмаған құрылыс көлемі, сыбағалы күрделі қаржы жіне оның тиімділігі, т.б. көрсеткіштер қолданылады.
Күрделі құрылыс жоспарының жобасын әзірлеуде, алдымен барлық қаржыландыру көздері бойынша жұмсалатын күрделі қаржының жалпы көлемі (салалар мен облыстар бойынша бөлінген) анықталады. Басқа көрсеткіштердің деңгейін анықтау үшін баланстық және техникалық-экономикалық есептеулер әдістері қолданылады. Олардың негізгілері болып төмендегілер саналады:
- негізгі қорлар, қондырғылар, өндірістік қуат және күрделі қаржы баланс;
- жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру, реконструкциялау және кеңейту жоспарлары;
- құрылыс материяларының негізгі түрлерінің баланыстары;
- күрделі қаржының технологиялық құрылымының есептері;
- сыбағалы күрделі қаржы нормативтері және басқа да нормативтер;
- кәсіпорындармен ғимараттар құрылысының ұзақтығы мен заделінің нормалары (мөлшерлері).
Күрделі қаржы көлемі мен оны пайдалану бағыттарын бөлу жоспары өнім және қызмет көлемінің жоспарлары өсуін қамтамасыз ету қажеттіліктерін сәйкес жасалады.Материалдық өндіріс салаларын дамытуға жұмсалатын күрделі қаржыларға жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта жарақтандыруға, реконструкциялауға, кеңейтуге және жаңа кәсіпорындар мен объектілерді салуға кететін шығындар жатады.
Жоспарда көзделген күрделі қаржы көлемі, материялдық өндіріс салалары бойынша, төмендегілерді қамтамасыз ету тиіс:
а) жұмыс істеп тұрған жалпы мемлекіттік маңызы бар кәсіпорындарды қолдану;
б) жоспарла кезеңнің аяғында нормативті құрылыс заделін құру;
в) құрылыс сметасына енгізілмеген машналармен қондырғыларды сатып алу.
Егер, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар оларды қайта техникалық жарақтандыру мен реконструкция шараларын жүзеге асырғанда да берілген өнім түрі бойынша жоспарда көрсетілген өнім көлемін өндіруді қамтамасыз ете алмаса және қаржыландыру көздері анықталса, сонда ғана кәсіпорын салуға қаржы бөліну тиіс. Ол үшін өнімнің өсім көлемінің және іске қосылатын қуаттардың бірліктеріне жұмсалатын сыбағалық күрделі қаржы, жұмыс істеп тұрған қуаттарды қолдау, қор қайтарымы сияқты көрсеткіштер мен нормативтер қолданылады. Жоспарлы кезеңге арналған сыбағалық күрделі қаржы нормативтер болмаған жағдайда, күрделі қаржыға қажеттілік көлемі экстрополитивтік әдіспен есептелуі мүмкін,яғни осы көрсеткiштің өткен мерзiмдерде қалыптасқан нақты және күтулi көлемi негiзiнде (iшкi салалық құрылымның өз-гepyiн ескере отырып). Сонымен қатар, күрделi кар-жының қажеттiлiк көлемiн қор қайтару немесе қор сыйымдылығы көрсеткiштерi неriзiнде, оларға жоспарлы кезеңде әсер eтетін факторларды ескере отырып, iрiлей есептеуге де болады.
Күрделi қаржыға жалпы қажеттiлiк өндiрicтiк жене өндiрiстiк емес мақсаттағы объектiлер бойынша жұмсaлынатын күрделi қаржылардың қосындысы ретiнде аныкталады.
Күрделi қаржынң технологиялық құрылымын жоспарлауда есептелетiн құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі мердiгерлiк құрылыс жұмыстары жоспарын дайындаyға негiз болып табылады. Қондырғылар мен басқа да белсендi қорларға күрделi қаржы бөлу - күрделi құылысты машина жасау салаларын өндiрiс жоспарларын байланыстыруға мүмкiндiк бередi. Жаңадан басталатын құрылыстар бойынша күрделi қаржының технологиялық құрылымын есептеуде жобалық сметалық құжаттар, техникалык - экономикалық негіздеулер қолданылады.
Инвестициялық - құрылыс кешенін ұйымдастыру мен экономикалық басқару механизмдерін жетілдіру, түптеп келгенде, инвестициялық қызмет пен құрылыс өндірісінің тиімділігінің жоғарлатуды қамтамасыз етуі тиіс.
Сондықтан, осы кешеннің тиімділігін есептеу әдістемесіне қысқаша тоқталып өтейік.
Күрделі қаржының тиімділігін есептеу халық шаруашылығы, оның салалары, жекелеген ведомостволар, шаруашылық бірлестіктері, кәсіпорындар және құрылыс объектілері бойынша жүргізіледі.
Стратегиялық жоспарлау шеңберінде бұл есептеулер халық шаруашылығының, оның салаларының даму болжамдарына, ұзақ мерзімдік кешенді салааралық бағдарламаларға негізделуі тиіс. Олар, кешенді мақсатты бағдарламалар әзірлеген кезде және өндіргіш күштерді дамыту және орналастыру жөнінде жекелеген техникалық - экономикалық нақтылаулар жасалғанда да жүргізіледі.
Іс жүзінде, төмендегі көрсеткіштер арқылы күрделі қаржының жалпы (абсолютті) тиімділігі (Э) анықталады:
- халық шаруашылығы бойынша - жоспарлы кезеңдегі ұлттық табыс көлемінің жылдық өсімінің (Д) осы өсімді қамтамасыз еткен күрделі қаржы көлеміне (К) қатынасы ретінде:
Э= ДК;
- жеке салалар, министрліктер, ведомстволар, шаруашылық жүргізуші бірлестіктер, кәсіпорындар бойынша - таза пайданың (П), немесе таза өнімнің (ЧП) жылдық өсімінің осы өсімді тудырған күрделі қаржының көлеміне қатынасы ретінде:
- мақсатты кешенді бағдарламалар, жекеленген жобаланушы (құрылғысы жүргізілуші) кәсіпорындар, объектілер бойынша - жобалық жылдық өнім шығару құны мен жылдық өнім шығарудың өзіндік құынының (С) айырмасының құрылыстың сметалық құнына немесе сол шараны жүргізуге асыруға жұмсалған шығындар көлеміне (К) қатынасы ретінде:
Э= Ц - С К.
Күрделі қаржының тиімділігін сипаттайтын және бір көрсеткіш ретінде, жұмсалған күрделі қаржы көлемінің табысы өсіміне немесе өзіндік құнның төмендеуі салдарынан алынған үнемге қатысы бойынша есептелетін күрделі қаржының өтелу мерзімі(Т) көрсеткішін атауға болады:
Т= КД; Т=КП; Т=КЦ-С.[5]
Жоғарыда көрсетілген есептеулерде күрделі қаржының тиімділігіне төмендегі факторлардың әсер ететінін ескеру қажет:
- өнімнің еңбек шығындылығы, қор шығындылығы мен материал шығындылығының өзгеруі және тиісті қорларының үнемделуі;
- күрделі қаржының салалық, ұдайы өндірістік, технологиялық құрылымдағы өзгерістер;
- құрылыстың сметалық құнының өзгеруі;
- құрылыс жүргізу мерзімі мен жобалық іске қосылатын қуаттарды игеру мерзімінің қысқаруы;
- өнімнің сапасының жоғарлауы.
Кешенді бағдарламаларды жүзеге асыру, құрылысты жүргізу вариантын және құрылыс жобаларының тиімдісін таңдау үшін күрделі қаржының салыстырмалы экономикалық тиімділігі көрсеткішін есептейді. Бұл көрсеткіштің негізіне келтірілген шығындардың минимумы алынған. Әр вариант бойынша көрсетілген шығындар салыстырмалы тиімділік нормативіне (Ен = 0,12) сәйкес бірыңғай жылдық мөлшерге келтірілген ағымдағы шығындар (өзіндік құн) (С) мен күрделі қаржының (К) қосындысы арқылы анықталады:
С+Ен.К -- min. [5]
Күрделі қаржының көлемдік құрылымдық көрсеткіштерін анықтау және экономикалық тиімділігін нақтылау үшін жүргізілген есептеулер нәтижесінде жоспарлы кезеңде олардың тиімді пайдалануын қамтамасыз ететін жалпы өндіріс тиімділігін арттыратын шешімдер табуы тиіс.
Жалпы алғанда, инвестициялық - құрылыс кешенінің дамуының тиімділігі әрқаша орталық басқару органдарының назарында болуы керек, өйткені ұлттық табысты бөлу, қайта бөлу мәселелерін дұрыс шешу, көбінесе осы көрсеткіштің деңгейіне байланысты.
1. 3 Компанияның инвестициялық портфелінің мәні, экономикалық негізі
Экономикалық әдебиетте инвестиция түсінігіне анықтама беру жөнінде көп талас жоқ. Қалыптасқан пікір бойынша оның құрамына пайда, табыс және әлеуметтік эффект алу мақсатында экономика салаларының барлық нысандарына, кәсіпкерлік қызметті дамытуға жұмсалатын меншік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрі енеді. Инвестиция құралы ақша қаражаттарынан, мақсатты банк несиелерінен, үлестік жарналардан, акциялар мен басқа да бағалы қағаздардан, қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерден (ғимараттар, қондырғылар, материалдар т.б.) жерді пайдалану құқығынан, табиғи қорлардан т.б. тұрады. Инвестициялық қызметтің негізгі нысаны инвестициялық жобаларды жүзеге асыру болып табылады. Бұл жерде инвестициялау үрдісін қаржыландыру үрдісінен ажыратып алған жөн. Егер инвестициялау қорларды көрсетілген жобалар бойынша орналастыру болса, онда қаржыландыру осы қорлардың көздерін қамтамасыз етеді.
Кейбір әдебиеттерде инвестицияны күрделі қаржы ретінде қарастырады. Мұндай қателіктің себеб, инвестициялық қорларды нақты пайдалану нысанының анықталмауында. Егер күрдлі қаржы негізгі негізгі қорларды қарапайым және ұдайы өндіруге бағытталған болса, онда инвестсциялар құрылыс-монтаждау жұмыстарының, еректі қондырғылардың және басқа шығындардың құнын қамтиды. Яғни, инвестиция түсінгіүрделі қаржы түсінігінен әлдеқайда кең. Сонымен инвестициялық қызмет дегеніміз Заңды тұлғалардың, азаматтардың және мемлекеттің инестициаларды жүзеге асыру жөніндегі практикалық іс-әрекеттің жиынтығы болып табылады.
Олар төмендегідей инвестициялық сфераларды жүзеге асырылады: а) күрделі құрылыс; ә) инновациялық сфера; б) қаржы капиталын пайдалану сферасы, в) қозғалатын және қозғалмайтын мүлк нарығында мүліктік құқықтарды жүзеге асыру сферасында (епілдік құқық пен ипотекалық несиені қоса есептегенде).
Инвестициялардың күрделі қаржыдан тағы бір айырмашылығы, олар материялдық емес активтерді (жер бөліктерін пайдалану құқығы мен табиғатты пайдалану нысандары, потенттер, авторлық құқықтар, тауарлық белгілер, сауда маркалары, лицензиялар және т.б.) ұлғайту үшін де жұмсалынады. Материалдық емес активтерді құру және ұлғайтуды қаржыландыру үшін қолданылатын негізгі көздергеамортизациялық төлемдер, тааз пайда, коммерциялық және басқа да банктердің ссудалары, қор нарығынан түсімдер және т.б. жатады.
Инвестицияларды әр түрлі меншік түрлеріндегі кәсіпорындардың айналым активтеріне де жұмсалады. Кәсіпорындардың айналым активтері өндіріс сферасындағы (өндірістік запастар, аяқталмаған өндіріс, кеғлешек кезеңдер шығындары ж.б.) айналым қорларынан тұрады.
Инвестициялау жөнінде шешім қабылдауға негізгі мәселе-инвестициялық жобаларды объективті бағалау. Жобаларды бағалау оңай шаруа емес, себбі сөз жалпы экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет деңгейінде жүргізілетін жобалар туралы болып отыр. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауда таза ағымдағы құн, рентабльділік, ішкі табыстылық, өтелу мерзімі сияқты көрсеткіштерді есептеумен қатар, ақшаның қазіргі және келешек кезеңдегі құнының айырмасын да анықтау керек.
Бұндай есептеулер не үшін қажет? Өйткені, ақшаның қазіргі кездегі құны бойынша есептелген шығынддарды табыспен салыстыру мүмкіндігін туғызу керек. Сол себепті, жобаны жүзеге асыру кезіндегі ақша құны бойынша есептелген табыстар, инвестициялау жөнінде шешім қабылданған кезеңдегі ақша құнымен қайта есептелуі тиіс.
Бұл есептеудің дисконттау деп аталатыны белгілі, және ол төменгі формула бойынша жүргізіледі:
Sd =
Бұл жерде:
Sd - дисконттау мөлшерлемесі немесе ақшаның қазіргі кездегі құны;
mt - ақшаның келешектегі құны;
a - пайданың талапты нормасы немесе ақшаның уақытша құны;
n - ақша құнының өсуі байқалатын жылдар саны.[5]
Осындай есептеулердің нәтижесінде инвестициялық жобалар таза қазіргі құнын анықтаймыз. Келтірілген (дисконтталған) табыстарды келтірілген шығындар көлеміне бөлу арқылы жобаның рентабльділік деңгейін есептеп шығаруға болады. Қарастырылып отырған инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау үшін оның ішкі табыстылық көрсеткішін пайдаланады. Ол көрсеткіш жобаны жүзеге асыру кезеңіндегі инфляция деңгейінің ықпалын көрсетеді. Яғни, инвестициялық жобаны жүзеге асырудың зиянсыз болуына сенімді болу үшін, есепке алынатын инфляция деңгейі қандай болуы керек деген сұраққа жауап береді.
Сонымен, мемлекет тарапынан инвестициялық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру, осы іс - әрекетті ұйымдастырудың логикалық моделін аладын ала дайындауды талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде шешімдерді қаржыландыру орталықтандырылған (бюджеттік) қорлар есебінен жүргізіледі, ал олардың көлемі жылдан жылға азаюда. Азайған көлемінің орны мемлекетттік кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі капиталға жұмсалған өз қаржыларының есебінен толтырылады. Осы көрсеткіштердің динамикасын Қазақстан бойынша төменде келтірілген мәліметтер арқылы байқауға болады.
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялар нақты бағамен, млн тенге
Жылдар
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестиция
Одан
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарға
Мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдарға
Тұрғындарға жеке меншікті үйлер мен пәтерлер салуға
Млн тенге
%
Млн
тенге
%
Млн
тенге
%
Млн
тенге
%
2010*
13059
100
12541
95,3
383
2,9
225
1,7
2011*
148590
100
66780
44,9
80029
53,8
1781
1,2
2012*
404175
100
53755
13,3
342188
84,6
8232
2,0
оперативтік мәліметтер.
Кесте мәліметтерінен байқайтынымыз, соңғы он жылда күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың жалпы көлемінде мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың үлесі өте азайған (95,3 пайыздан 13,3 пайызға дейін), керісінше, мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың үлесі жоғарылаған (2,9 пайыздан 84,6 пайызға дейін). Бұндай жағдайдың қалыптасуына, әрине, жекешелендіру нәтижесінде көптеген мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың жеке меншікке өткендігі себеп болып отыр.
Қаржыландыру көздері бойынша күрделі құрылысқа инвестицияларды бөлу.
2010
2011
2012
Күрделі құрылысқа инвестициялар, барлығы
100,0
100,0
100,0
Бюджеттік қаржылар
38,9
5,0
10,0
Соның ішінде:
Республикалық бюджеттің
...
3,5
3,2
Жергілікті бюджеттің
...
1,1
6,8
Бюджеттен тыс қаржылардың есебінен
...
0,4
-
Кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары
59,4
92,3
49,4
Жеке құрылыс салушылар
1,7
1,2
2,0
Шет ел инвестициялары
-
1,5
38,6
Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялардың көлемінде бюджеттік қаржылардың үлесі жылдан - жылға төмендеуде. Егер бұл көрсеткіш 2010 жылы 38,9 пайызға тең болса, 2011 жылы - 5,0 пайызға, ал 2012 жылы - 10,0 пайызға тең. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржыларының үлесі, тиісінше, 54,9%, 92,3%, 49,4% болып отыр. Он жыл ішінде жеке құрылыс салушылардың қаржыларының үлесі айтарлықтай өзгере қойған жоқ.
Мемлекеттік инвестициялық қызметін реттеуде шетел инвестицияларын тарту мен тиімді пайдалану маңызды рол атқарады. Кестедегі көрсеткіштерге жүгінсек, олардың үлесі 2011 жылғы 1,5 пайыздан 2000 жылы 38,6 пайызға дейін өскен.
Шетел инвестицияларында жетекші орындарында Жапония, АҚШ, Ұлыбритания, Оңтүстік Корея т.б. алып отыр. Айта кететін бір жайт, инвестициялық белсенділікті жоғарлатуға ұйымдастырушылық - құқықтық және салық жүйелеріндегі жиі өзгерістер, халық шаруашылығының салалық және аумақтық басқару жүйесіндегі айқынсыздық т.б. кедергі болуда.
Отандық және шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық қызметтің, оның ішінде шетелдік инвестицияларды тартудың негізгі қағидаларының тұрақты болуы өте маңызды. Олардың арасында инвестициялық қызметтің экономикалық және әлеуметтік қағидасы негізгі болып саналады. Осы қағиданы басшылыққа алу - яғни, инвестициялық жобаның жоғары ретабльділігімен, тікелей инвестициялар мен инвестициялық кредит берудің қолайлы жағдайлармен, жоғары бәсекелестігімен ерекшеленуі.
Шетел инвестицияларын тартудың тағы бір негізгі қағидасы - ол келісілген істің екі жаққа да пайдалы болуы. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, біржақты табыс алуды қуалау тек елдер арасындағы инвестициялық қарым - қатынас қиындатады, нәтижесінде екі жақта ұтылып қалуы мүмкін.
Біздің жағдайымызда, шетелдік инвестициялық қорларды пайдаланудың маңызды қағидасы елдің экономикалық (саяси) және экологиялық қауіпсіздігін сақтау және нығайту болып табылады. Осыған байланысты, экономика салаларының негізін құрайтын кәсіпорындарды шетелдік инвесторларға сату арқылы біздің елде жүргізіліп отырған жекешелендіру саясатын толық қолдауға болмас. Практика көрсеткендей, олардың барлығы дерлік инвестициялау жағдайларын сақтап және біздің мүдделерімізді, әсіресе экологиялық қауіпсіздікті ескеріп отырған жоқ. Және де, шетелдік инвесторлар негізінен өнеркәсіптің өндіруші салаларына көңіл бөлуде, ол республика халық шаруашылығы құрылымының біржақты дамуын сақтайды, әсіресе Қазақстанның басқа елдер алдында ауыл шаруашылық өнімдеріне тәуелділігін қалыптастырады. Сондықтан, шетелдік инвесторлардың қатысуымен жүзеге асырылатын инвестициялық жобалар, тұтынуға дайын сапалы өнімдер шығару негізінде, елдің экспорттық мүмкіндіктерін жоғарлату және импортты алмастыру өндірісін дамыту тұрғысынан бағалау тиіс. Түптеп келгенде, республика аумағын шетелдер экологиялық таза өндірістерді ұйымдастыруға қажетті шикізат өнімдерін беретін салалардың даму полигонына айналдырмау керек.
2. Қазақстан Республикасындағы компанияның инвестициялық портфелін қалыптастырудың дамуы
2. 1 Компанияның инвестициялық портфелінің негізгі қызметтерін талдау
Елдегі қаржылық, несиелік жүйелер мен оның институттарының дұрыс қалыптасуы шетелдік капиталдың жаппай өктемдік жүргізуі үшін қолайлы жағдайлар жасады.
Мемлкеттік меншікті жекешелендіру процестерінің кезеңдері іс жүзінде меншік формаларының ұдайы өндіріс процестеріне әсер ете алмайды. 1993-1996 жылдарда Қазақстанға шетел инвестициялары 6,2 млрд.доллар көлемінде тартылды.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын дамытушы елдер тәжірибесімен салыстыра отырып, Аргентина саясатымен белгілі бір ортақтықтың бар екендігін атап өтуге болады.
Өйткені Қазақстанда жүргізілген 4 кезең төмендегідей нәтижелерге әкелді:
:: Реформалаудың бірінші кезеңі - инвестициялық жекешелендіру қорының (ИЖҚ) қалыптасуына және капиталдың үкімет кепілдемесі арқылы тартылатындығына жағдай жасады.
:: Екінші кезең - жекешелендіру процестерінің белсенді жүруін және акциялардың мемлкеттік пакеттерінің 80%-ке дейіні шетелдік инвесторларға саталуын қамтамасыз етті, осы уақытта төлемдердің төленбеуі және отандық тауар өндірушілердің банкротқа ұшырауы проблемалары қат-қабат жүріп отырды.
:: үшінші кезең - жекешелендіру процесінде республикалық нарықта шетелдік банктердің рөлін "тереңірек" өтті; нәтижесінде инвестициялық саясатың аргентиналық қателіктері болған, атап айтқанда: аз шығынды әдіс өңдеу, ғылыми технологиялар салаларының туындауына жағдай жасамай, керісінше дәстүрлі салалар экспортын кеңейту құралдарының дамуына жағдай жасады.
Тиімді инвестициялық саясаттың жоқ болуы "өсу нүктесі" болып табылатын белгілі бір салаларды анықтауға мүмкіндік бермеді; ол сыртқы экономикалық саясатты "өсу локомотивінен" "тежеу локомотивіне" айналдыруды, әлеуметтік реформаларды ұстап тұру, халықтың ағымдық табысының төмен деңгейі, сонымен бірге тұтынушылық несиенің болмауы республика халқын инвестициялық саясаттың белсенді субъектілерінің біріне айналдырды.
Бұл кездегі тауар өндірушілердің жаппай банкротқа ұшырауы шетел инвесторларының баюы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz