Тектоникалық көлдер

Мазмұны

І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

ІІ.Негізгі бөлім
1.1Тектоникалық көлдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2Мұздық көлдер типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.1Балқаш көлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2.2 Арал теңізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16

Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17

Кіріспе.
Қазакстанның кең-байтақ аумағында көлдер көп. Мұңда ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көл бар. Олардың ішінде Каспий теңізі, Арал теңізі және Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқа, көбі (94%) - көлемі 1 км2-ден кем шағын көлдер. Көлдердің барлығы дерлік - ағынсыз тұйық көлдер.
Көбінің суы тұзды, соңдықтан тұңба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі. Қазақстанда ауданы 100 км2-ден астам 21 көл бар. Олар республикадағы көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр. Қазақстан көлдері аумақ бойынша біркелкі тарамаған. Климаттық жағдайларға байланысты көлдердің саны солтүстіктен оңтүстіке қарай кемиді. Мысалы, Солтүсгік Қазақстанда 21580 көл бар (еліміздегі көддің 45%-ы). Ал Орталық және Оңтүстік Қазақстан аумағында 17550 көл (36%) кездеседі. Алып жатқан ауданы жағынаы солтүстік көлдерінің үлесі бүкіл көлдердің 35%-ын, ал орталық және оңтүстік көлдершің үлесі 10%-ын кұрайды.
Көлдер табиғат зоналарының бәрінде де бар, бірақ жылу мен ылғал тепе-теңдігіне байланысты олардың орналасуы, саны және суының сапасы зоналыққа бағынады. Ылғалы мол аудандарда көл көбірек және суы тұщырақ болады. Құрғақ климатты аудандарда көлдер аз, су деңгейі төмен әрі ағынсыз, көбісі тартылып қалады, тұзды. Мысалы, орманды дала зонасында ауданы 1 км2-ден астам 740 көл бар, олардың ішінде тұщы көлдер тұзды көддерден 6 есе көп. Оңтүстікке қарай тұщы көлдер азайып, тұзды көлдер көбейе түседі. Дала зонасының сондай 1875 көлінің тұщылары тұзды көлдерден 4 есе, шөлейт зонасының 216 көлінің тұщылары 1,3 есе көп болады. Шөл зонасының 142 көлінің дені тұзды келеді.
Жазықтағы көлдердің көпшілігі теңіз деңгейінен 100-350 м биіктіктегі неоген және антропоген шөгінді жыныстарының үстінде орналасқан. Көлдердің орналасуында байқалатын тағы бір ерекшелік –

Әдебиеттер
1. Соседов И. С. и др. Методика территориальных водно-балаисовых обобщений в горах.- Алматы: Наука КазССР, 1976..
2. Соседов И. С. и др. Водный баланс и водные ресурсы северного склона Джунгарского Алатау. Алматы: Наука КазССР, 1984..
3. Токмагамбетов Г. А. Ледники Заилийского Алатау - Алматы: Наука КазССР 1976..
4. Мачерет Ю. Я., Черкасов П. А., Боброва Л. И. Толщина объем леднивДжунгар-
скогоАлатауподаннымаэрорадиозондироеания. - МГИ, 1988. С. 59-71.

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ.Негізгі бөлім
1.1Тектоникалық көлдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2Мұздық көлдер типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.1Балқаш көлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2.2 Арал теңізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .16
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

Кіріспе.
Қазакстанның кең-байтақ аумағында көлдер көп. Мұңда ірілі-ұсақты 48
мыңнан астам көл бар. Олардың ішінде Каспий теңізі, Арал теңізі және
Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқа, көбі (94%) - көлемі 1
км2-ден кем шағын көлдер. Көлдердің барлығы дерлік - ағынсыз тұйық көлдер.
Көбінің суы тұзды, соңдықтан тұңба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі.
Қазақстанда ауданы 100 км2-ден астам 21 көл бар. Олар республикадағы
көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр. Қазақстан көлдері аумақ
бойынша біркелкі тарамаған. Климаттық жағдайларға байланысты көлдердің саны
солтүстіктен оңтүстіке қарай кемиді. Мысалы, Солтүсгік Қазақстанда 21580
көл бар (еліміздегі көддің 45%-ы). Ал Орталық және Оңтүстік Қазақстан
аумағында 17550 көл (36%) кездеседі. Алып жатқан ауданы жағынаы солтүстік
көлдерінің үлесі бүкіл көлдердің 35%-ын, ал орталық және оңтүстік көлдершің
үлесі 10%-ын кұрайды.
Көлдер табиғат зоналарының бәрінде де бар, бірақ жылу мен ылғал тепе-
теңдігіне байланысты олардың орналасуы, саны және суының сапасы зоналыққа
бағынады. Ылғалы мол аудандарда көл көбірек және суы тұщырақ болады. Құрғақ
климатты аудандарда көлдер аз, су деңгейі төмен әрі ағынсыз, көбісі
тартылып қалады, тұзды. Мысалы, орманды дала зонасында ауданы 1 км2-ден
астам 740 көл бар, олардың ішінде тұщы көлдер тұзды көддерден 6 есе көп.
Оңтүстікке қарай тұщы көлдер азайып, тұзды көлдер көбейе түседі. Дала
зонасының сондай 1875 көлінің тұщылары тұзды көлдерден 4 есе, шөлейт
зонасының 216 көлінің тұщылары 1,3 есе көп болады. Шөл зонасының 142
көлінің дені тұзды келеді.
Жазықтағы көлдердің көпшілігі теңіз деңгейінен 100-350 м биіктіктегі
неоген және антропоген шөгінді жыныстарының үстінде орналасқан. Көлдердің
орналасуында байқалатын тағы бір ерекшелік –
олардың топ-топ болып шоғырлануы. Каспий маңы ойпаты, Тұран ойпаты және
Батыс Сібір жазықтарында, сондай-ақ аласа таулы Сарыарқада және оңтүстік-
шығыс таулы аймақтарда да кеп. Қазақстан көлдерінің тағы бір ерекшелігі
-жасының әр түрлі болуы. Көлдер әр кезеңде паңда болған. Орманды дала, дала
зоналарының кеддері біртіндеп шөгінді жыныстарға толып, оларда өсімдіктер
қаптап өсуде. Шөлейт, шөл зоналарыньщ көддері тұз тез байланатын көлдерге
айналады. Мұнан әрі ол көлдер сорға айналады. Сөйтіп, олардың көпшілігі
жойылудың әр түрлі дәрежесіне жеткен. Қазақстанның биік таулы аймақтары
көлдерінің шығу тегі жас көлдерге жатады. Олардың өздері де біркелкі
таралмаған, негізінен, 1400-2800 м биіктік аралығында орналасқан. Олардың
саны жоғары және төмен қарай кеми түседі. 1400 м-ден төменде су эрозиясының
қарқынды болуы көдцердің пайда болуына мүмкіндік бермейді.
Көлдердегі су деңгейі судың кірісі мен шығысының арақатынасына
байланысты. Оларда су балансы жыл ішінде айтарлықтай өзгеріп тұратындықтан,
деңгейі жиі ауыткуға ұшырайды. Қазақстан көлдері көпшілігшің деңгейі
көктемгі қар еріген кезде көтеріледі. Жаз бойы олардың деңгейі баяу
төмендейді, бірақ нөсер жаңбырлар әсерінен аз уақытта қайта көтеріледі.
Кейде су деңгейінің шұғыл езгеретіні соншалық, тіпті кейбір тайыз көддер
мезгіл-мезгіл кеуіп қалады. XX ғасырда Қазақстанда ең аз сулы кезең 1936-
1940 жылдары бодды. Сол жыддары Солтүстік Қазақстан көлдерінің 70%-ы құрғап
қадды.
Қазақстан көлдері қазаншұңқырларының пайда болуына қарай бірнеше типке
бөлінеді.

І.Қазақстан көлдері
1.1Тектоникалық көлдер
Тектоникалық көлдер жер қыртысының қозғалуы нәтижесінде қалыптасады.
Төмен түскен ойыстар мен жарықтарда көл қазаншұңқырлары пайда болып, суға
толады да, көддер түзіледі. Мұңдай көддер таулы аудаңдарға тән.
Қазақстанның оңтүстік-шығыс таулары мен Сары-аркада көбірек таралған.
Зайсан, Марқакөл, Қарасор, Теңіз-Қорғалжың тобы, Көкшетау тобы, бұрынғы
тектоникалық бөген Есік көлі т.б. су айдындары осы топқа жатады.
Реликті (қалдың) көлдер ертеде пайда болған алғашқыі жазықтарға, оның
ішінде Каспий маңы ойпатына тән. Сонымен қатар Тұран ойпатының Торғай
қолатындағы, Балқаш-Алакөл ойысындағы кейбір көлдер қалдық көлдерге жатады.
Қазақстанның басты қалдық көлдері -Каспий мен Арал теңіздері. Бұлар жер
қыртысының майысқан бөлігінде тектоникалық көлдер болып қалыптасты. Қалдық
көлдер ежелгі Тетис теңізінің геологиялық тарихымен тығыз байланысты.
Мезозой эрасының ортасында Оңтүстік Еуропа мен Азия бойында ендік бағытта
Тетис теңізі созылып жатты. Ол батысында Қара теңіз бен Жерорта теңзін
қамтыған Атлант мұхитымен, шығысында Тынық мұхитпен жалғасып тұрған. Неоген
дәуірін-де күрделі тектоникалық қозғалыстың нәтижесінде Тетис алдымен Тынық
мұхиттан бөлініп, кейіннен Атлант мүхитынан ажырады. Осыдайша, біртұтас
Тетис теңізінің қалдықтарынан Каспий теңізі мен Арал теңізі қалыптасты.
Бөгендердің көбі Орталық, Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда шоғырланған:
Бұқтырма, Қапшағай, Шардара, Самарқан, Бөген, Ақкөл, Молодежное, Шерубай-
Нұра, Кеңгір, Өскемен т.б. Осы аймақтың 20 бөгенінің су айдыны
(акваториясы) 8,7 мың км2-ді (барлық бөгендердің 87%-ы) кұрайды, ал су
көлемі 86 км2-ден (барлық бөгендердің 95%-ы) артық.Бөгендердің
шаруашылықмаңызы зор.

1.2Мұздық көлдер типі
Мұздық көлдер типі биік тауларда, ежелгі мұз басқан аудандарда кездеседі.
Оларға мореналықкөлдер жатады. Іле Алатауындағы Үлкен Алматы өзенінің
бастауы Үлкен Алматы көлі, Жоңғар Алатауының солтүстік беткейіндегі Лепсі
өзені бастау алатын Жасыл көл және т.б. мұздық көлдері жатады.
Кар көлдері биік тауларда кар сызығы маңында аяздық үгілу нәтижесінде
пайда болған шұңғымаларда таралған. Кар ойыстарының пішіні көбінесе
дөңгелек болып келеді, олар суға толғанда, қар көддері кұралады. Мұндай
көлдер өте көп, бірақ олардың көлемі шағын болады.
Суффозиялықнемесе борпылдақ жыныстардың шөгуі салдарынан пайда болған
көлдер. Оларды дала табақшалары деп те атайды. Түбі тегіс ойыстар суға
толып, шағын көлдерге айналады. Қазақстанның солтүстігінде, Батыс Сібір
жазығында мұндай көлдер өте көп.
Ескі арна көлдері - Қазақстан өзендерінің ирелендеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.