Экстенциализм
Жоспар
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім:
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім:
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жалпы, адам өмірінің мәні, өмір мен өлім проблемасы — философиядағы мәңгілік тақырыптардың бірі. Әсіресе, қазақ философиясында бұл тақырып терең зерделенген. Мысалға, өлімді өнердің күшімен кідірткен Қорқыт Ата ұлағатының өзі әлемдік философиядағы мәңгілік проблеманың өзгеше шешімі болып табылады.
Иә, адам — жер бетінің қонағы. Қазақ халқы бұл ақиқатты “өзекті жанға бір өлім” деп қысқа да нұсқа тұжырымдаған. Ал Мағжан болса, өлімді — адамның жер бетіндегі ғұмырының аяқталуы деп қана емес, мәңгілік мекеніне аттануы деп бағалайды. Ажал адамның:
“Өлгені емес, жерді тастап кеткені,
Шын бақытқа ерте бастан жеткені”.
Содан да ақын бір сәт:
“Жел күңіренбе, жасың тый
Өлім күйі — тәтті күй
Балқиды жаным бұл күйге
Мені де, өлім, әлдиле
Әлдиле, өлім әлдиле”, — деп, жер бетіндегі азап пен қасіреттен құтылып, мәңгілік тыныштық табуды аңсайды?.
Жалпы, Шығыс философиясында, оның ішінде қазақ философиясында да, адам баласының ертеңгі “бір өлім” туралы ойлануы оның имандылыққа, ізгілікке бет бұруының өлшемі ретінде қарастырылады. Өлім туралы ойланған адам сатқындық пен арамдық жасамайды, бұл пәнидегі ғұмырын мәнді өткізуге ұмтылады. Мағжан да өлім туралы ойлана отырып, бұл пәнидегі өз өмірінің мәні туралы тебіренеді:
“Ақылға кеш айналдым, қайран күнім,
Бір күні құшағына алар өлім.
Қара жерді құшақтап мен жатармын,
Сол кезде не деп мені сынар елім?”
Әрине, шектілік те, шексіздікте адамнан тыс дүниеде бар, бірақ олар тек адам үшін бағалы не бағасыз, құнды не құнсыз, өмірінің мәні не мәнсіздік, мағынасыздық. Белгілі бір мәнділікке құрылған ғана адам үшін. Неліктен адам өзінің жеке, тек өзіне ғана қажет, бүгінгі, қазіргі, осы сәттегі мұқтаждықтармен күн кеше алмайды. Оны неліктен шексіздік толғантады? Өзі жоқ болғаннан кейінгі болатын нәрселерде оның не жұмысы бар? Көп адамдардың өлімнен, Яғни шектіліктен қорқатын себебі неде?
Оның себебін бұрында белгілі дәрежеде айтып өткендей , адамның табиғатының өзі шексіздік, универсалдылық. Күнделікті өмірінде қаншалықты шекті болғанымен ол жан дүниесінде, қиялын да , арманында бүкіл әлемнің тіршілігімен тыныстап жүретіні болады. Көп жағдайда адамның қай өмірінің оның шын өмірі екенін –күнделікті тіршіліктегі күйбеңдерң ме, әлде армандарында, қиялдарында аялайтын мәлдек, екінің бірінде өзіне ғана аян толғаныстары ма-айту қиын.
Шын мәңгіліктің аясы –адамдардың рухани дүниесі. Рухани өмірде адам бүкіл әлеммен теңдесе алады. Рухани өмірде адам толық мағынасымен еркін. Рухани дүние адамдардың ең терең, яғни ең шексіз құндылықтар адамның әлеммен, адамдардың өзара үйлесімді қатынас түзеп, соларды дамытудың құндылықтары. Ал олар – ең алдымен әрбір тұлғаның осындай құндылықтарының, мақсаттар мен пиғылдарының шеңберінде шексіз дамуы. Оның осы бағыттағы мағыналы істері, берген үлгілері, өзіндік дербес дамудың соны жолдары басқалардың бәрінеде, келесі ұрпақтарына да ізгілікті әсер етуі мүмкін. Жеке өмірдің шектілігінен адамның шексіздікке аяқ басатын тұсы осы болуы керек. Мұны көптеген ойшылдар айтқан. Түрік дүниесінің ойшылдары әл-Фараби, Баласағуни, Қорқыт-ата, Абай т.б әртүрлі мағына да болса бұл мәселе жөнінде осы ойға ойысады.
Жалпы, адам өмірінің мәні, өмір мен өлім проблемасы — философиядағы мәңгілік тақырыптардың бірі. Әсіресе, қазақ философиясында бұл тақырып терең зерделенген. Мысалға, өлімді өнердің күшімен кідірткен Қорқыт Ата ұлағатының өзі әлемдік философиядағы мәңгілік проблеманың өзгеше шешімі болып табылады.
Иә, адам — жер бетінің қонағы. Қазақ халқы бұл ақиқатты “өзекті жанға бір өлім” деп қысқа да нұсқа тұжырымдаған. Ал Мағжан болса, өлімді — адамның жер бетіндегі ғұмырының аяқталуы деп қана емес, мәңгілік мекеніне аттануы деп бағалайды. Ажал адамның:
“Өлгені емес, жерді тастап кеткені,
Шын бақытқа ерте бастан жеткені”.
Содан да ақын бір сәт:
“Жел күңіренбе, жасың тый
Өлім күйі — тәтті күй
Балқиды жаным бұл күйге
Мені де, өлім, әлдиле
Әлдиле, өлім әлдиле”, — деп, жер бетіндегі азап пен қасіреттен құтылып, мәңгілік тыныштық табуды аңсайды?.
Жалпы, Шығыс философиясында, оның ішінде қазақ философиясында да, адам баласының ертеңгі “бір өлім” туралы ойлануы оның имандылыққа, ізгілікке бет бұруының өлшемі ретінде қарастырылады. Өлім туралы ойланған адам сатқындық пен арамдық жасамайды, бұл пәнидегі ғұмырын мәнді өткізуге ұмтылады. Мағжан да өлім туралы ойлана отырып, бұл пәнидегі өз өмірінің мәні туралы тебіренеді:
“Ақылға кеш айналдым, қайран күнім,
Бір күні құшағына алар өлім.
Қара жерді құшақтап мен жатармын,
Сол кезде не деп мені сынар елім?”
Әрине, шектілік те, шексіздікте адамнан тыс дүниеде бар, бірақ олар тек адам үшін бағалы не бағасыз, құнды не құнсыз, өмірінің мәні не мәнсіздік, мағынасыздық. Белгілі бір мәнділікке құрылған ғана адам үшін. Неліктен адам өзінің жеке, тек өзіне ғана қажет, бүгінгі, қазіргі, осы сәттегі мұқтаждықтармен күн кеше алмайды. Оны неліктен шексіздік толғантады? Өзі жоқ болғаннан кейінгі болатын нәрселерде оның не жұмысы бар? Көп адамдардың өлімнен, Яғни шектіліктен қорқатын себебі неде?
Оның себебін бұрында белгілі дәрежеде айтып өткендей , адамның табиғатының өзі шексіздік, универсалдылық. Күнделікті өмірінде қаншалықты шекті болғанымен ол жан дүниесінде, қиялын да , арманында бүкіл әлемнің тіршілігімен тыныстап жүретіні болады. Көп жағдайда адамның қай өмірінің оның шын өмірі екенін –күнделікті тіршіліктегі күйбеңдерң ме, әлде армандарында, қиялдарында аялайтын мәлдек, екінің бірінде өзіне ғана аян толғаныстары ма-айту қиын.
Шын мәңгіліктің аясы –адамдардың рухани дүниесі. Рухани өмірде адам бүкіл әлеммен теңдесе алады. Рухани өмірде адам толық мағынасымен еркін. Рухани дүние адамдардың ең терең, яғни ең шексіз құндылықтар адамның әлеммен, адамдардың өзара үйлесімді қатынас түзеп, соларды дамытудың құндылықтары. Ал олар – ең алдымен әрбір тұлғаның осындай құндылықтарының, мақсаттар мен пиғылдарының шеңберінде шексіз дамуы. Оның осы бағыттағы мағыналы істері, берген үлгілері, өзіндік дербес дамудың соны жолдары басқалардың бәрінеде, келесі ұрпақтарына да ізгілікті әсер етуі мүмкін. Жеке өмірдің шектілігінен адамның шексіздікке аяқ басатын тұсы осы болуы керек. Мұны көптеген ойшылдар айтқан. Түрік дүниесінің ойшылдары әл-Фараби, Баласағуни, Қорқыт-ата, Абай т.б әртүрлі мағына да болса бұл мәселе жөнінде осы ойға ойысады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1) Әбжанов Т., Нысанбаев Ә.Қысқаша Философия тарихы,Алматы.2004.-272бет.
2) Ақмамбетов Ғ.Ғ. Философия тарихы: Оқулық.-Шымкент,2005-452б.
3) Әл-Фараби. Филос-қ трактаттар.-Алматы:Ғылым,1973.-425б.
4) Философия тарихы:Оқулық/Ж.Алтай,А.Қасабек,Қ.Мұхамбетәли.-Алматы:Жеті жарғы,1999.-288б.
5) Бейсенов Қ.Ш.Философия тарихы: Оқулық.-Шымкент,2005.-452б.
1) Әбжанов Т., Нысанбаев Ә.Қысқаша Философия тарихы,Алматы.2004.-272бет.
2) Ақмамбетов Ғ.Ғ. Философия тарихы: Оқулық.-Шымкент,2005-452б.
3) Әл-Фараби. Филос-қ трактаттар.-Алматы:Ғылым,1973.-425б.
4) Философия тарихы:Оқулық/Ж.Алтай,А.Қасабек,Қ.Мұхамбетәли.-Алматы:Жеті жарғы,1999.-288б.
5) Бейсенов Қ.Ш.Философия тарихы: Оқулық.-Шымкент,2005.-452б.
Жоспар
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім:
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жалпы, адам өмірінің мәні, өмір мен өлім проблемасы — философиядағы
мәңгілік тақырыптардың бірі. Әсіресе, қазақ философиясында бұл тақырып
терең зерделенген. Мысалға, өлімді өнердің күшімен кідірткен Қорқыт Ата
ұлағатының өзі әлемдік философиядағы мәңгілік проблеманың өзгеше шешімі
болып табылады.
Иә, адам — жер бетінің қонағы. Қазақ халқы бұл ақиқатты “өзекті жанға
бір өлім” деп қысқа да нұсқа тұжырымдаған. Ал Мағжан болса, өлімді —
адамның жер бетіндегі ғұмырының аяқталуы деп қана емес, мәңгілік мекеніне
аттануы деп бағалайды. Ажал адамның:
“Өлгені емес, жерді тастап кеткені,
Шын бақытқа ерте бастан жеткені”.
Содан да ақын бір сәт:
“Жел күңіренбе, жасың тый
Өлім күйі — тәтті күй
Балқиды жаным бұл күйге
Мені де, өлім, әлдиле
Әлдиле, өлім әлдиле”, — деп, жер бетіндегі азап пен қасіреттен құтылып,
мәңгілік тыныштық табуды аңсайды?.
Жалпы, Шығыс философиясында, оның ішінде қазақ философиясында да, адам
баласының ертеңгі “бір өлім” туралы ойлануы оның имандылыққа, ізгілікке бет
бұруының өлшемі ретінде қарастырылады. Өлім туралы ойланған адам сатқындық
пен арамдық жасамайды, бұл пәнидегі ғұмырын мәнді өткізуге ұмтылады. Мағжан
да өлім туралы ойлана отырып, бұл пәнидегі өз өмірінің мәні туралы
тебіренеді:
“Ақылға кеш айналдым, қайран күнім,
Бір күні құшағына алар өлім.
Қара жерді құшақтап мен жатармын,
Сол кезде не деп мені сынар елім?”
Әрине, шектілік те, шексіздікте адамнан тыс дүниеде бар, бірақ олар
тек адам үшін бағалы не бағасыз, құнды не құнсыз, өмірінің мәні не
мәнсіздік, мағынасыздық. Белгілі бір мәнділікке құрылған ғана адам үшін.
Неліктен адам өзінің жеке, тек өзіне ғана қажет, бүгінгі, қазіргі, осы
сәттегі мұқтаждықтармен күн кеше алмайды. Оны неліктен шексіздік
толғантады? Өзі жоқ болғаннан кейінгі болатын нәрселерде оның не жұмысы
бар? Көп адамдардың өлімнен, Яғни шектіліктен қорқатын себебі неде?
Оның себебін бұрында белгілі дәрежеде айтып өткендей , адамның
табиғатының өзі шексіздік, универсалдылық. Күнделікті өмірінде қаншалықты
шекті болғанымен ол жан дүниесінде, қиялын да , арманында бүкіл әлемнің
тіршілігімен тыныстап жүретіні болады. Көп жағдайда адамның қай өмірінің
оның шын өмірі екенін –күнделікті тіршіліктегі күйбеңдерң ме, әлде
армандарында, қиялдарында аялайтын мәлдек, екінің бірінде өзіне ғана аян
толғаныстары ма-айту қиын.
Шын мәңгіліктің аясы –адамдардың рухани дүниесі. Рухани өмірде адам бүкіл
әлеммен теңдесе алады. Рухани өмірде адам толық мағынасымен еркін. Рухани
дүние адамдардың ең терең, яғни ең шексіз құндылықтар адамның әлеммен,
адамдардың өзара үйлесімді қатынас түзеп, соларды дамытудың құндылықтары.
Ал олар – ең алдымен әрбір тұлғаның осындай құндылықтарының, мақсаттар мен
пиғылдарының шеңберінде шексіз дамуы. Оның осы бағыттағы мағыналы істері,
берген үлгілері, өзіндік дербес дамудың соны жолдары басқалардың бәрінеде,
келесі ұрпақтарына да ізгілікті әсер етуі мүмкін. Жеке өмірдің шектілігінен
адамның шексіздікке аяқ басатын тұсы осы болуы керек. Мұны көптеген
ойшылдар айтқан. Түрік дүниесінің ойшылдары әл-Фараби, Баласағуни, Қорқыт-
ата, Абай т.б әртүрлі мағына да болса бұл мәселе жөнінде осы ойға ойысады.
Адамдық дүниеге көз тігейікші. Онда біз ақындарды кездестіреміз.
Олардың жырының нысаны –адамдық дүние. Дүниеде болып жататын оқиғалар
ақындардың ой-елегінен өтіп бейнеленеді. Белгілі бір оқиғаларды ақын
адамдық дүниенің өзіне тән дүниеден биігірек, біздің жанымызды сол өмірдің
өзіндей жаңғыртатын, оны кеңейтеде, биіктете де, алатын жаңа бір реалды
дүние түзейтін ақынның жұмбағын біз адамдық дүниенің, оның ең өзіндік
белгілерінің поэзиямен қалай тамырлас екендігінашқанда ғана түсіне аламыз.
Поэзия тарихын тарихи ғылымға иайналдыра алғанда ғана теория пайда болады
ғой. Өмір өтетін сыртқы жағдайлары қай жерде және қай мезгілде екендігіне
тәуелсіз таныла алатын жеке тұлғалардың өзара ықпалы. Мен рух туралы
ғылымдардағы өмір деген сөзді тек адамдық дүниеге ғана қатысты қолданамын;
сол арқылы бұл сөздің қолдану аясы анықталды, яғни оның теріс түсіндірудің
жолы кесілді. Өмір дегеніміз тірі жандардың өзара ықпалы. Біздің түсінуіміз
бойынша өтуінің басталуы мен аяқталуы бар жанды тәни процесстер тәни
қозғалыстардың атомдық дербестігіне сай сырттай бақылаушы үшін өзіне өзі
барабар ғой; сонымен қатар осы жанды тәни процесске оның әрбір элементіне
басқа элементтерімен үздіксіздікті, өзара байланысты және оның өзі өзіне
барабарлықты белгілі бір типтік түрде сезініп толғанудың арқасында саналы
байланыс болатындықтан бір ғажайып сипаттары айқындалады. Рух туралы
ғылымдардағы өзара ықпал деген сөз ойдың табиғаттағы себептіліктің бір қыры
ретінде көретін қатынасты білдірмейді, табиғаттағы танымның табатын
себептілігінде қашанда бар. Керісінше, бұл сөздің өзі толғанысты білдіріді;
ал бұл соңғы өз кезегінде ұмтылыс пен қарсылықтық қатынасты, қысымды,
талапты, басқалар үшін қуанышты т.б. игеріп қабылдаудың көріністері болып
тұрады. Ұмтылыс мұнда түсініктемелік психологиядағыдай себептіліктің
өзіндік ішкі қуатын белгілемейді; оның мәнісі мазмұнды сезімдік толғану, ол
мазмұн тірі мақұлықтарда қалай да болмасын орныққан және сыртқы бір
нәтижеге бағытталған әрекеттерді іске асыруға деген талпынысты бастан
кешіруді мүмкін етеді. Әртүрлі кісілердің арасындағы өзара ықпалды көрініс
табатын толғаныстар осылай туындайды.
Сонымен, өмір-тірі тәндерге де қатысты себептілік заңына бағынатын
табиғат обьектілерінің өзара білгілі бір байланыстары жағдайында өтіп
жататын олардың өзара байланыстарындағы ішьей өзара ықпалдасу. Өмір қашанда
және барлық жерде кеңістік пен уақытта айқындалған оқиғаны мүмкін
ететіндіәуелді бүтіндіктің өзіне өзі барабарлығын сақтайтын қалпындағы
қасиеттерінен бастау алып кеңістік пен уақытта ажырайтын қасиетттеріне
абстракциялау жолымен емес, аңдау түрінде тоқталғанда ғана өмір туралы
ұғым туады, ал тек сол барлық құрамды формалардың, жүйелердің, біздің
толғануларымыздың, ұғынуларымыздың, көрінулеріміздің және салыстырмалы
қарастыруларымыздың негізін құрайды.
Осындай өмірде бізді тірі немесе организмдік жәндіктер дейтіндерімізде
ешбір кездеспейтін оның бүкілжалпы бір қасиеті таңдандырады.
Уақытпен өмір барынша тығыз байланысты. Оның тұтастығы да, оған тән
ыдырау процесстері де және әр сәттегі өзара байланыс пен бірлігі –бәрі де
уақытмен анықталады.
Өмір уақытта элементтерінің бүтіндікке қатынасы түрінде, яғни белгілі
бір өзара байланыс ретіндегі іске асады.
Түсінудегі бірге толғану да осы сипатта берілген.
Өмір мен бірге толғагуға элементтерінің бүтінге ерекше қатынасы тән. Бүтін
үшін элементтер маңызды. Бұл қатынас әсіресе еске түсіруде анық көрінеді.
Кез-*келген өмірлік қатынаста –мейлі ол өз өміріміздің бітіндігінің өзінің
өзіне қатынасы болсын, немесе басқа бір бүтіндікке қатынасы болсын,-
элементтердің бүтіндік үшін маңызды екндігі үнемі айқын көрінеді. Мен
ландшафтға қарап, оны танимын. Ең алдымен бұл қатынастың өмірлік емес тек
ақылдық деген жорамалдан бас тарту қадет. Сондықтан, белгілі бір сәт
толғануды ландшафтың өмірлік қатынастағы бейнесі деп қабылдауға болмайды.
Оны мен әсер деп есептеймін. Шын мағынасында маған тек әсерлер берілген.
Әсерлерден ажыраған мендік жоқ және меннен басқа оның шығар көзі де жоқ.
Әсерлердің шығар көзін мен құрамын.
Өмірдің уақытқа тәуелді жаңа нышаны енді көзге анық көрінеді, ал ол жаңа
болғандықтан да өмірдің шегінен шығып кетеді. Өзінің өзгешелігінде өмір
табиғатты тануға тіпті жат категорияларментанылады. Және де мұндағы ең
шешуші жақ-олар өмірге сырттай таңылатын, ал priori қолданылатын формалар
емес, тамырлары өмірдің өзінен туындайтын категориялар екендігі. Бұларда
абстрактылық көрініс табатын қатынас -өмірді түсінудің бірден бір ұмтылатын
нысанасы бола алатын қатынас. Өмірдің өзі бүтіндік пен оның элементтерінің
белгілі бір арақатынасы ғой. Ал егер осы арақатынасты абстрактылы дәрежеде
котагораиялармен бөліп алсақ,онда осылай әрекет жасаудың тәсілінің өзі
категориялардың сандық шекарасын жетілмегендін , ал олардың қатынастарының
логикалық формаға ие бола алмайтындығын көреміз. Маңыздылық, құндылық,
мақсат,даму, мұрат ( идеал) –осындай категориялар. Бұл өмір процесстері тек
Маңыз категориясының көмегімен түсіндіріледі, атап айтқанда, мысалы,
адамзат өміріндегі кез-келген сатысы оның басқа барлық сатылармен тәуелді
байланысын білгенде ғана түсінікті болатындығы сияқты өмірдің әр бөлігінің
тұтас өмір үшін маңызын түсінгенде ғана жалпы өмір процесстерінің ара
байланыстары түсініле алады. Маңыз-өмірді түсінудегі бәрін қамтитын ең
жалпы категория.
Өзгермелік табиғаттағы танудағы біз құратын обьеектілірге де, өз
айқындылықтарында өзін саналайтын өмірге де тән. Тек өз мүмкіндіктерін
орындайтын өмірде ғана қазіргі өткенді еске түсіруелестерінде және
келешекті өз қиялдарында өз мүмкіндіктеріндегі белсенділігінде өз
мақсаттарын қамтиды. Сонымен қазіргі өткенмен толыққан және келешекті
өзінде ұстайды. Даму категориясының рух туралы барлық мағынасы осында. Бұл
ұғым мақсаттарын іске асыратын жеке адамның, ұлттың, адамзаттың өміріне
сырттай қолдануға болады дегенді білдірмейді. Зерттеліп отырған нысанның
табиғатыны мұндай қолданыс тура келмейді,оны түбірінен теріске шығару
қажет. Ұғым өмірдің өзіне тән қатысты сипаттайды. Онымен бірге форма түзу
ұғымы да берілген. Форматүзу өмірге тұтасымен тән қасиет. Егер біз
өміргеүңіліңкірей қарасақ, тіпті ең төменгі жандарда да өзінше форматүзу
бар екендігін көреміз. Тарихтағы ең көрнекті адамдардың тағдырында
форматүзу неғұрлым айқын; ал форматүзу болмайтын ең қарапайым жанның болуы
мүмкін емес. Жанның аясында және соның арқасында пайда болған құрылым,оның
ішкі байланысы барлық өзгерістер мен өткінші жағдайларды үнемі тұрақты тек
осындай қалыпта өмірдің жоғары айтылған қатынастарға сәйкес уақыт
үдерісінде өтуі форматүзу болып есептеледі. Сондықтанда да болса осы
форматүзу туралы ұғымымыз өмірді маңыз категориясына сүйеніп отырып
танығанымызда пайда болады. Маңыз категориясы өмірдің элементтерінің оның
түпкі мәніне негізделген бүтіндікке қатынасын көрсетеді. Біз осы өзара
байланысқа еске түсіруде болатын өмірдің бұрынғы ағысына шолу жасаудың
арқасында ғана иеміз. Онда маңыз өмірді түсінудің формасы ретінде
маңыздылық болып қалыптасады. Біз бұрынғының бір сәтінің маңызын түсінеміз.
Ол маңызды, өйткені онда әрекет немесе нәтиде арқылы келешекпен байланыс
іске асады. Ол маңызды, өйткені онда өмірдің келешектегі бейнесінің жоспары
немесе сол өмір бейнесін іске асырудың жоспары берілген. Немесе ол бүкіл
жалпы өмір үшін маңызды, өйткені индивид ол өмірге араласып, оның өзіндік
мәнділігі бүкіл адамзаттың қалыптасуына шешуші ықпал етеді. Осындай және де
басқа жағдайларда жеке бір сәт өзінің жалпы бүтіндікпен байланысы арқылы ,
өткен ман келешекті сабақтастыру арқылы маңызға ие болады. Осы өмірдің
ауқымындағы элементтер мен бүтіндікті қабыстырудың өзгешелігі неде?
Бұл қатынастың бір өзгешелігі-ол ешқашанда түгел іске аса алмайды. Бір
жағынан бүтіндікті түгел шолу үшін әр өмірдің аяқталу кезеңін күтсе, яғни
оның барлық элементтерінің өзара тәуелділіктерін қамтуға ұмтылса болар еді.
Бүкіл маңызын анықтауға қажет материалға ие болу үшін тарихтың да аяқталуын
күтсе болар еді. Екінші жағынан, бүтіндік біз үшін тек жеке элементтерінен
құралады. Түсіну болса, қарастырудың осы екі жолының ортасында қалықтайды.
Өмірдің маңызын біздің түсінуіміз үнемі осы екі тәсілдің арасында ауытқуда
болады. Кез-келген өмірлік жоспар- ол өмірдің маңызын түсінудің көрінісі.
Мақсат ретінде біздің келешекке бағыштап ұмсынуымыз өткеннің маңызын
түсінуді анықтайды. Сөздердің біздің оларға беретін мағынасы, сөйлемдердің
белгілі бір мәнісі болатыны сияқты өмір элементтерінің өзара
байланыстарынан олардың біршама анық, біршама күңгірт маңызын да құруымызға
болады.
Маңыз-өмір элеметтерінің оның аясындағы бүтіндікпен арақатынастарының
белгілі бір түрі. Бұл маңызды біз сөздердің мағынасын сөйлемде ғана
түсінетініміз сияқты ске түсіру мен келешектің мүмкіндіктері арқылы
түсінеміз. Маңыздың өзара қатынасының мәні уақытта өмір құрылымының
негізінде белгілі бір ортаға тән жағдайда өтетін өмір процесстеріне сай
қатынас.
Өмірді түсінуге мүмкіндік беретін әрі соның арқасында өмірдің бір өзгеше
ағымында жеке бөліктерді тұтас бірлікке келтіруге жол ашатын осындай өзара
байланысты тудыратын не нәрсе? Жеке сәттерін ортақ маңызбен біріктіретін
тұтастық, ол- толғану. Біреудің өмірінің ең маңызды кезеңдерін іріктегенде
жазушы осылай істейді. Тарихшы біреуді көрнекті, ал оның өмірлік тағдырын
маңызды деп атайды, белгілі бір шығармалардың немесе адамның өзінің адамзат
тағдырына белгілі бір ықпалына қарай ол олардың маңызын таниды. Оның
өмірінің жеке бір сәттері оның бүкіл өмірі үшін маңызды: қысқаша айтқанда
маңыз категориясы түсінуімен тікелей байланысты. Біз осыны ашуымыз керек.
Өмірдің кез келген көрінісінің маңыздылығы бар, өйткені ол белгі сияқты
өмірге қатысты бір нәрсені көрсетеді, көрінісретінде басқа бірдеңеге сілтеп
тұрады. Ал өмір өзі өздігінде басқа ештеңені көрсетпейді. Өзіне сырт
нәрсеге сілтейтіндей онда жіктеліп, оқшаулану жоқ.
Ұғымдардың көмегемен біз өмірдегі белгілі бір нәрселерді бөліп алып
отырғандықтан оларды өмірдің қайталанбас өзгешелігін бяандау үшін
пайдаланамыз. Сол арқылы бүкіл жалпы ұғымдар өмірді түсінуге қызмет етеді.
Сонымен мұнда алғышартты негіз бен оған қосылатынға қарай қозғалысының
еркін қатынасы бар:жаңа нәрсе формалық түрде алғышарттан шыға салмайды.
Керісінше, түсіну түсінілген бір белгіден содан шыға алатын нәрсеге қарай
жүреді. Ішкі қатынас болғанды қайталаумен срны толғану мүмкіндігінде
берілген. Түсіну сөздер мен олардың мәніс аясымен, белгілердің мәнін жәй
іздеумен шектелмей, өмір көріністерініңтереңірек мәнін қарастыратындықтан
оның бүкілжалпы тәсілі осындай. Осындай тәсілді тұңғыш Фихте сезген. Өмір
бір реалдық нәрселерді көрсететін әуенге ұқсайды. Әуен өмірдің өзіне тән
нәрсе.
1. Белгілі бір сөйлемді түсіну үшін маңызды ашудың ең қарапайым түрі.
Ондағы әрбір сөздің мағынасы бар, ал олардың бірлігінен сөйлемнің мәні
туады. Сонымен әрекеттің амалы мынандай: жеке сөздердің мағынасынан
сөйлемді түсіну пайда болады, атап айтқанда, бүтін мен сәттердің
арақатынасы бар, соның нәтижесінде бүкіл сөйлем мен жеке сөздердің
мүмкіндіктернен мәннің айқынсыздығы шығып отырды.
2. Тап осындай қатынас элементтер мен өмірдің бүтін үдерісі арасында да бар
әрі мұнда да бүтінді өмірдің мәнін түсіну маңызынан туындайды.
3. Осындай маңыз бен мәннің қатынасы, ендеше, өмір процесінде де бар: оны
құрайтын жеке оқиғалар сезімдік дүниеде сөйлемдегі сөздер сияқты басқа
бір нәрсеге қатыстылықты көрсетіп тұрады. Соның арқасында әрбір жеке
толғанудың мәнісі бүтіндіктің мәнінде тоғысады. Сөздерді түсіру үшін
олардың сөйлемге бірігетіндігі сияқты толғанулардың арақатынастарынан
өмір үдерісінің мағынасы ашылады. Тарихта да осы тәрізді.
4. Сонымен маңыз ұғымы ең алдымен тек қана түсіну өрісінде пайдаланылады.
Өо өзінде сыртқы сезілетін нәрсенің өзі көрінісі болып тұрған ішкі
нәрсеге қатынасын қамтиды. Бірақ бұл арақатынас граммитикалық қатынастан
түбегейлі түрде өзгеше. Өмір элементтеріндегі ішкінің көрінуі сөздік
т.б. белгілерде көрінуден тіпті өзге нәрсе.
5. Олай болса, маңыз, түсіну, өмірдің мәні немесе тарихтың мәні деген
сөздер бізге тұспалдау, ішкі өзара байланыстың түсінудегі көрінуі деген
мағынаны ғана білдірмейтіндігі анық.
6. Біздің іздейтініміз өмірдің өзіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім:
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жалпы, адам өмірінің мәні, өмір мен өлім проблемасы — философиядағы
мәңгілік тақырыптардың бірі. Әсіресе, қазақ философиясында бұл тақырып
терең зерделенген. Мысалға, өлімді өнердің күшімен кідірткен Қорқыт Ата
ұлағатының өзі әлемдік философиядағы мәңгілік проблеманың өзгеше шешімі
болып табылады.
Иә, адам — жер бетінің қонағы. Қазақ халқы бұл ақиқатты “өзекті жанға
бір өлім” деп қысқа да нұсқа тұжырымдаған. Ал Мағжан болса, өлімді —
адамның жер бетіндегі ғұмырының аяқталуы деп қана емес, мәңгілік мекеніне
аттануы деп бағалайды. Ажал адамның:
“Өлгені емес, жерді тастап кеткені,
Шын бақытқа ерте бастан жеткені”.
Содан да ақын бір сәт:
“Жел күңіренбе, жасың тый
Өлім күйі — тәтті күй
Балқиды жаным бұл күйге
Мені де, өлім, әлдиле
Әлдиле, өлім әлдиле”, — деп, жер бетіндегі азап пен қасіреттен құтылып,
мәңгілік тыныштық табуды аңсайды?.
Жалпы, Шығыс философиясында, оның ішінде қазақ философиясында да, адам
баласының ертеңгі “бір өлім” туралы ойлануы оның имандылыққа, ізгілікке бет
бұруының өлшемі ретінде қарастырылады. Өлім туралы ойланған адам сатқындық
пен арамдық жасамайды, бұл пәнидегі ғұмырын мәнді өткізуге ұмтылады. Мағжан
да өлім туралы ойлана отырып, бұл пәнидегі өз өмірінің мәні туралы
тебіренеді:
“Ақылға кеш айналдым, қайран күнім,
Бір күні құшағына алар өлім.
Қара жерді құшақтап мен жатармын,
Сол кезде не деп мені сынар елім?”
Әрине, шектілік те, шексіздікте адамнан тыс дүниеде бар, бірақ олар
тек адам үшін бағалы не бағасыз, құнды не құнсыз, өмірінің мәні не
мәнсіздік, мағынасыздық. Белгілі бір мәнділікке құрылған ғана адам үшін.
Неліктен адам өзінің жеке, тек өзіне ғана қажет, бүгінгі, қазіргі, осы
сәттегі мұқтаждықтармен күн кеше алмайды. Оны неліктен шексіздік
толғантады? Өзі жоқ болғаннан кейінгі болатын нәрселерде оның не жұмысы
бар? Көп адамдардың өлімнен, Яғни шектіліктен қорқатын себебі неде?
Оның себебін бұрында белгілі дәрежеде айтып өткендей , адамның
табиғатының өзі шексіздік, универсалдылық. Күнделікті өмірінде қаншалықты
шекті болғанымен ол жан дүниесінде, қиялын да , арманында бүкіл әлемнің
тіршілігімен тыныстап жүретіні болады. Көп жағдайда адамның қай өмірінің
оның шын өмірі екенін –күнделікті тіршіліктегі күйбеңдерң ме, әлде
армандарында, қиялдарында аялайтын мәлдек, екінің бірінде өзіне ғана аян
толғаныстары ма-айту қиын.
Шын мәңгіліктің аясы –адамдардың рухани дүниесі. Рухани өмірде адам бүкіл
әлеммен теңдесе алады. Рухани өмірде адам толық мағынасымен еркін. Рухани
дүние адамдардың ең терең, яғни ең шексіз құндылықтар адамның әлеммен,
адамдардың өзара үйлесімді қатынас түзеп, соларды дамытудың құндылықтары.
Ал олар – ең алдымен әрбір тұлғаның осындай құндылықтарының, мақсаттар мен
пиғылдарының шеңберінде шексіз дамуы. Оның осы бағыттағы мағыналы істері,
берген үлгілері, өзіндік дербес дамудың соны жолдары басқалардың бәрінеде,
келесі ұрпақтарына да ізгілікті әсер етуі мүмкін. Жеке өмірдің шектілігінен
адамның шексіздікке аяқ басатын тұсы осы болуы керек. Мұны көптеген
ойшылдар айтқан. Түрік дүниесінің ойшылдары әл-Фараби, Баласағуни, Қорқыт-
ата, Абай т.б әртүрлі мағына да болса бұл мәселе жөнінде осы ойға ойысады.
Адамдық дүниеге көз тігейікші. Онда біз ақындарды кездестіреміз.
Олардың жырының нысаны –адамдық дүние. Дүниеде болып жататын оқиғалар
ақындардың ой-елегінен өтіп бейнеленеді. Белгілі бір оқиғаларды ақын
адамдық дүниенің өзіне тән дүниеден биігірек, біздің жанымызды сол өмірдің
өзіндей жаңғыртатын, оны кеңейтеде, биіктете де, алатын жаңа бір реалды
дүние түзейтін ақынның жұмбағын біз адамдық дүниенің, оның ең өзіндік
белгілерінің поэзиямен қалай тамырлас екендігінашқанда ғана түсіне аламыз.
Поэзия тарихын тарихи ғылымға иайналдыра алғанда ғана теория пайда болады
ғой. Өмір өтетін сыртқы жағдайлары қай жерде және қай мезгілде екендігіне
тәуелсіз таныла алатын жеке тұлғалардың өзара ықпалы. Мен рух туралы
ғылымдардағы өмір деген сөзді тек адамдық дүниеге ғана қатысты қолданамын;
сол арқылы бұл сөздің қолдану аясы анықталды, яғни оның теріс түсіндірудің
жолы кесілді. Өмір дегеніміз тірі жандардың өзара ықпалы. Біздің түсінуіміз
бойынша өтуінің басталуы мен аяқталуы бар жанды тәни процесстер тәни
қозғалыстардың атомдық дербестігіне сай сырттай бақылаушы үшін өзіне өзі
барабар ғой; сонымен қатар осы жанды тәни процесске оның әрбір элементіне
басқа элементтерімен үздіксіздікті, өзара байланысты және оның өзі өзіне
барабарлықты белгілі бір типтік түрде сезініп толғанудың арқасында саналы
байланыс болатындықтан бір ғажайып сипаттары айқындалады. Рух туралы
ғылымдардағы өзара ықпал деген сөз ойдың табиғаттағы себептіліктің бір қыры
ретінде көретін қатынасты білдірмейді, табиғаттағы танымның табатын
себептілігінде қашанда бар. Керісінше, бұл сөздің өзі толғанысты білдіріді;
ал бұл соңғы өз кезегінде ұмтылыс пен қарсылықтық қатынасты, қысымды,
талапты, басқалар үшін қуанышты т.б. игеріп қабылдаудың көріністері болып
тұрады. Ұмтылыс мұнда түсініктемелік психологиядағыдай себептіліктің
өзіндік ішкі қуатын белгілемейді; оның мәнісі мазмұнды сезімдік толғану, ол
мазмұн тірі мақұлықтарда қалай да болмасын орныққан және сыртқы бір
нәтижеге бағытталған әрекеттерді іске асыруға деген талпынысты бастан
кешіруді мүмкін етеді. Әртүрлі кісілердің арасындағы өзара ықпалды көрініс
табатын толғаныстар осылай туындайды.
Сонымен, өмір-тірі тәндерге де қатысты себептілік заңына бағынатын
табиғат обьектілерінің өзара білгілі бір байланыстары жағдайында өтіп
жататын олардың өзара байланыстарындағы ішьей өзара ықпалдасу. Өмір қашанда
және барлық жерде кеңістік пен уақытта айқындалған оқиғаны мүмкін
ететіндіәуелді бүтіндіктің өзіне өзі барабарлығын сақтайтын қалпындағы
қасиеттерінен бастау алып кеңістік пен уақытта ажырайтын қасиетттеріне
абстракциялау жолымен емес, аңдау түрінде тоқталғанда ғана өмір туралы
ұғым туады, ал тек сол барлық құрамды формалардың, жүйелердің, біздің
толғануларымыздың, ұғынуларымыздың, көрінулеріміздің және салыстырмалы
қарастыруларымыздың негізін құрайды.
Осындай өмірде бізді тірі немесе организмдік жәндіктер дейтіндерімізде
ешбір кездеспейтін оның бүкілжалпы бір қасиеті таңдандырады.
Уақытпен өмір барынша тығыз байланысты. Оның тұтастығы да, оған тән
ыдырау процесстері де және әр сәттегі өзара байланыс пен бірлігі –бәрі де
уақытмен анықталады.
Өмір уақытта элементтерінің бүтіндікке қатынасы түрінде, яғни белгілі
бір өзара байланыс ретіндегі іске асады.
Түсінудегі бірге толғану да осы сипатта берілген.
Өмір мен бірге толғагуға элементтерінің бүтінге ерекше қатынасы тән. Бүтін
үшін элементтер маңызды. Бұл қатынас әсіресе еске түсіруде анық көрінеді.
Кез-*келген өмірлік қатынаста –мейлі ол өз өміріміздің бітіндігінің өзінің
өзіне қатынасы болсын, немесе басқа бір бүтіндікке қатынасы болсын,-
элементтердің бүтіндік үшін маңызды екндігі үнемі айқын көрінеді. Мен
ландшафтға қарап, оны танимын. Ең алдымен бұл қатынастың өмірлік емес тек
ақылдық деген жорамалдан бас тарту қадет. Сондықтан, белгілі бір сәт
толғануды ландшафтың өмірлік қатынастағы бейнесі деп қабылдауға болмайды.
Оны мен әсер деп есептеймін. Шын мағынасында маған тек әсерлер берілген.
Әсерлерден ажыраған мендік жоқ және меннен басқа оның шығар көзі де жоқ.
Әсерлердің шығар көзін мен құрамын.
Өмірдің уақытқа тәуелді жаңа нышаны енді көзге анық көрінеді, ал ол жаңа
болғандықтан да өмірдің шегінен шығып кетеді. Өзінің өзгешелігінде өмір
табиғатты тануға тіпті жат категорияларментанылады. Және де мұндағы ең
шешуші жақ-олар өмірге сырттай таңылатын, ал priori қолданылатын формалар
емес, тамырлары өмірдің өзінен туындайтын категориялар екендігі. Бұларда
абстрактылық көрініс табатын қатынас -өмірді түсінудің бірден бір ұмтылатын
нысанасы бола алатын қатынас. Өмірдің өзі бүтіндік пен оның элементтерінің
белгілі бір арақатынасы ғой. Ал егер осы арақатынасты абстрактылы дәрежеде
котагораиялармен бөліп алсақ,онда осылай әрекет жасаудың тәсілінің өзі
категориялардың сандық шекарасын жетілмегендін , ал олардың қатынастарының
логикалық формаға ие бола алмайтындығын көреміз. Маңыздылық, құндылық,
мақсат,даму, мұрат ( идеал) –осындай категориялар. Бұл өмір процесстері тек
Маңыз категориясының көмегімен түсіндіріледі, атап айтқанда, мысалы,
адамзат өміріндегі кез-келген сатысы оның басқа барлық сатылармен тәуелді
байланысын білгенде ғана түсінікті болатындығы сияқты өмірдің әр бөлігінің
тұтас өмір үшін маңызын түсінгенде ғана жалпы өмір процесстерінің ара
байланыстары түсініле алады. Маңыз-өмірді түсінудегі бәрін қамтитын ең
жалпы категория.
Өзгермелік табиғаттағы танудағы біз құратын обьеектілірге де, өз
айқындылықтарында өзін саналайтын өмірге де тән. Тек өз мүмкіндіктерін
орындайтын өмірде ғана қазіргі өткенді еске түсіруелестерінде және
келешекті өз қиялдарында өз мүмкіндіктеріндегі белсенділігінде өз
мақсаттарын қамтиды. Сонымен қазіргі өткенмен толыққан және келешекті
өзінде ұстайды. Даму категориясының рух туралы барлық мағынасы осында. Бұл
ұғым мақсаттарын іске асыратын жеке адамның, ұлттың, адамзаттың өміріне
сырттай қолдануға болады дегенді білдірмейді. Зерттеліп отырған нысанның
табиғатыны мұндай қолданыс тура келмейді,оны түбірінен теріске шығару
қажет. Ұғым өмірдің өзіне тән қатысты сипаттайды. Онымен бірге форма түзу
ұғымы да берілген. Форматүзу өмірге тұтасымен тән қасиет. Егер біз
өміргеүңіліңкірей қарасақ, тіпті ең төменгі жандарда да өзінше форматүзу
бар екендігін көреміз. Тарихтағы ең көрнекті адамдардың тағдырында
форматүзу неғұрлым айқын; ал форматүзу болмайтын ең қарапайым жанның болуы
мүмкін емес. Жанның аясында және соның арқасында пайда болған құрылым,оның
ішкі байланысы барлық өзгерістер мен өткінші жағдайларды үнемі тұрақты тек
осындай қалыпта өмірдің жоғары айтылған қатынастарға сәйкес уақыт
үдерісінде өтуі форматүзу болып есептеледі. Сондықтанда да болса осы
форматүзу туралы ұғымымыз өмірді маңыз категориясына сүйеніп отырып
танығанымызда пайда болады. Маңыз категориясы өмірдің элементтерінің оның
түпкі мәніне негізделген бүтіндікке қатынасын көрсетеді. Біз осы өзара
байланысқа еске түсіруде болатын өмірдің бұрынғы ағысына шолу жасаудың
арқасында ғана иеміз. Онда маңыз өмірді түсінудің формасы ретінде
маңыздылық болып қалыптасады. Біз бұрынғының бір сәтінің маңызын түсінеміз.
Ол маңызды, өйткені онда әрекет немесе нәтиде арқылы келешекпен байланыс
іске асады. Ол маңызды, өйткені онда өмірдің келешектегі бейнесінің жоспары
немесе сол өмір бейнесін іске асырудың жоспары берілген. Немесе ол бүкіл
жалпы өмір үшін маңызды, өйткені индивид ол өмірге араласып, оның өзіндік
мәнділігі бүкіл адамзаттың қалыптасуына шешуші ықпал етеді. Осындай және де
басқа жағдайларда жеке бір сәт өзінің жалпы бүтіндікпен байланысы арқылы ,
өткен ман келешекті сабақтастыру арқылы маңызға ие болады. Осы өмірдің
ауқымындағы элементтер мен бүтіндікті қабыстырудың өзгешелігі неде?
Бұл қатынастың бір өзгешелігі-ол ешқашанда түгел іске аса алмайды. Бір
жағынан бүтіндікті түгел шолу үшін әр өмірдің аяқталу кезеңін күтсе, яғни
оның барлық элементтерінің өзара тәуелділіктерін қамтуға ұмтылса болар еді.
Бүкіл маңызын анықтауға қажет материалға ие болу үшін тарихтың да аяқталуын
күтсе болар еді. Екінші жағынан, бүтіндік біз үшін тек жеке элементтерінен
құралады. Түсіну болса, қарастырудың осы екі жолының ортасында қалықтайды.
Өмірдің маңызын біздің түсінуіміз үнемі осы екі тәсілдің арасында ауытқуда
болады. Кез-келген өмірлік жоспар- ол өмірдің маңызын түсінудің көрінісі.
Мақсат ретінде біздің келешекке бағыштап ұмсынуымыз өткеннің маңызын
түсінуді анықтайды. Сөздердің біздің оларға беретін мағынасы, сөйлемдердің
белгілі бір мәнісі болатыны сияқты өмір элементтерінің өзара
байланыстарынан олардың біршама анық, біршама күңгірт маңызын да құруымызға
болады.
Маңыз-өмір элеметтерінің оның аясындағы бүтіндікпен арақатынастарының
белгілі бір түрі. Бұл маңызды біз сөздердің мағынасын сөйлемде ғана
түсінетініміз сияқты ске түсіру мен келешектің мүмкіндіктері арқылы
түсінеміз. Маңыздың өзара қатынасының мәні уақытта өмір құрылымының
негізінде белгілі бір ортаға тән жағдайда өтетін өмір процесстеріне сай
қатынас.
Өмірді түсінуге мүмкіндік беретін әрі соның арқасында өмірдің бір өзгеше
ағымында жеке бөліктерді тұтас бірлікке келтіруге жол ашатын осындай өзара
байланысты тудыратын не нәрсе? Жеке сәттерін ортақ маңызбен біріктіретін
тұтастық, ол- толғану. Біреудің өмірінің ең маңызды кезеңдерін іріктегенде
жазушы осылай істейді. Тарихшы біреуді көрнекті, ал оның өмірлік тағдырын
маңызды деп атайды, белгілі бір шығармалардың немесе адамның өзінің адамзат
тағдырына белгілі бір ықпалына қарай ол олардың маңызын таниды. Оның
өмірінің жеке бір сәттері оның бүкіл өмірі үшін маңызды: қысқаша айтқанда
маңыз категориясы түсінуімен тікелей байланысты. Біз осыны ашуымыз керек.
Өмірдің кез келген көрінісінің маңыздылығы бар, өйткені ол белгі сияқты
өмірге қатысты бір нәрсені көрсетеді, көрінісретінде басқа бірдеңеге сілтеп
тұрады. Ал өмір өзі өздігінде басқа ештеңені көрсетпейді. Өзіне сырт
нәрсеге сілтейтіндей онда жіктеліп, оқшаулану жоқ.
Ұғымдардың көмегемен біз өмірдегі белгілі бір нәрселерді бөліп алып
отырғандықтан оларды өмірдің қайталанбас өзгешелігін бяандау үшін
пайдаланамыз. Сол арқылы бүкіл жалпы ұғымдар өмірді түсінуге қызмет етеді.
Сонымен мұнда алғышартты негіз бен оған қосылатынға қарай қозғалысының
еркін қатынасы бар:жаңа нәрсе формалық түрде алғышарттан шыға салмайды.
Керісінше, түсіну түсінілген бір белгіден содан шыға алатын нәрсеге қарай
жүреді. Ішкі қатынас болғанды қайталаумен срны толғану мүмкіндігінде
берілген. Түсіну сөздер мен олардың мәніс аясымен, белгілердің мәнін жәй
іздеумен шектелмей, өмір көріністерініңтереңірек мәнін қарастыратындықтан
оның бүкілжалпы тәсілі осындай. Осындай тәсілді тұңғыш Фихте сезген. Өмір
бір реалдық нәрселерді көрсететін әуенге ұқсайды. Әуен өмірдің өзіне тән
нәрсе.
1. Белгілі бір сөйлемді түсіну үшін маңызды ашудың ең қарапайым түрі.
Ондағы әрбір сөздің мағынасы бар, ал олардың бірлігінен сөйлемнің мәні
туады. Сонымен әрекеттің амалы мынандай: жеке сөздердің мағынасынан
сөйлемді түсіну пайда болады, атап айтқанда, бүтін мен сәттердің
арақатынасы бар, соның нәтижесінде бүкіл сөйлем мен жеке сөздердің
мүмкіндіктернен мәннің айқынсыздығы шығып отырды.
2. Тап осындай қатынас элементтер мен өмірдің бүтін үдерісі арасында да бар
әрі мұнда да бүтінді өмірдің мәнін түсіну маңызынан туындайды.
3. Осындай маңыз бен мәннің қатынасы, ендеше, өмір процесінде де бар: оны
құрайтын жеке оқиғалар сезімдік дүниеде сөйлемдегі сөздер сияқты басқа
бір нәрсеге қатыстылықты көрсетіп тұрады. Соның арқасында әрбір жеке
толғанудың мәнісі бүтіндіктің мәнінде тоғысады. Сөздерді түсіру үшін
олардың сөйлемге бірігетіндігі сияқты толғанулардың арақатынастарынан
өмір үдерісінің мағынасы ашылады. Тарихта да осы тәрізді.
4. Сонымен маңыз ұғымы ең алдымен тек қана түсіну өрісінде пайдаланылады.
Өо өзінде сыртқы сезілетін нәрсенің өзі көрінісі болып тұрған ішкі
нәрсеге қатынасын қамтиды. Бірақ бұл арақатынас граммитикалық қатынастан
түбегейлі түрде өзгеше. Өмір элементтеріндегі ішкінің көрінуі сөздік
т.б. белгілерде көрінуден тіпті өзге нәрсе.
5. Олай болса, маңыз, түсіну, өмірдің мәні немесе тарихтың мәні деген
сөздер бізге тұспалдау, ішкі өзара байланыстың түсінудегі көрінуі деген
мағынаны ғана білдірмейтіндігі анық.
6. Біздің іздейтініміз өмірдің өзіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz