Меншіктік қатынастарының экономикалық жүйедегі орны
Жоспар.
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.10
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары
2.3. Меншік көптүрлілігінің объективті қажеттілігі
2.4. Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.10
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары
2.3. Меншік көптүрлілігінің объективті қажеттілігі
2.4. Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Кіріспе.
Меншік - ол иеле¬ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ¬та¬ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты¬настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты¬лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа¬шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынасы.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас түрлерінің құқықтық ауқымын анықтайды.
1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Кониститутциясы алғаш рет жеке меншік құқығын анықтады, осы кезден жекешелендіру және мемлекетсіздендіруге тұңғыш қадамдар жасалды. Жекшелендірудің заңдық негізі ”Меншік туралы” және ”Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы” Заңдарда көрініс тапқан.
Жаппай жекешелендіру 1992 жылдан басталды. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіруді 3 кезеңде 31 мың кәсіпорындарда жүргізу болжанды.
Бірінші кезеңде (1992-93 жж.) шағын жекешелендірудің 50% объектілерін жекешелендіру болжанған.
Екінші кезең (1994-95 жж.) орта және ірі кәсіпорындарды жекешелендіру. Алайда, 1992-93 жж. жекешелендіру нәтижелері бойынша тиімсіз, ақысыз жіберілетін объекті¬лер саясатынан оларды өткізуге 1994-95 жылдарға ауысты. Осы уақыт ішінде әр түрлі көлемдегі 20 мыңнан аса кәсіп¬орын¬дар жекешелендірілді. Жекешелендірудің дербес жобасы бойынша үшінші кезеңі әлі жалғасуда.
Меншік - ол иеле¬ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ¬та¬ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты¬настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты¬лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа¬шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынасы.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас түрлерінің құқықтық ауқымын анықтайды.
1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Кониститутциясы алғаш рет жеке меншік құқығын анықтады, осы кезден жекешелендіру және мемлекетсіздендіруге тұңғыш қадамдар жасалды. Жекшелендірудің заңдық негізі ”Меншік туралы” және ”Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы” Заңдарда көрініс тапқан.
Жаппай жекешелендіру 1992 жылдан басталды. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіруді 3 кезеңде 31 мың кәсіпорындарда жүргізу болжанды.
Бірінші кезеңде (1992-93 жж.) шағын жекешелендірудің 50% объектілерін жекешелендіру болжанған.
Екінші кезең (1994-95 жж.) орта және ірі кәсіпорындарды жекешелендіру. Алайда, 1992-93 жж. жекешелендіру нәтижелері бойынша тиімсіз, ақысыз жіберілетін объекті¬лер саясатынан оларды өткізуге 1994-95 жылдарға ауысты. Осы уақыт ішінде әр түрлі көлемдегі 20 мыңнан аса кәсіп¬орын¬дар жекешелендірілді. Жекешелендірудің дербес жобасы бойынша үшінші кезеңі әлі жалғасуда.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Экономикалық теория негіздері. Семестрлік жумыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау. Алматы 2009 ж.
2. Әубәкіров Ә.Я., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табеев Т.П. “Экономикалық теория. Оқу құралы” Алматы “Қазақ университеті”. 1999 ж.
3. Байжомартов У.С., Комягин Б.И., Жүнісов Б.А., Сағындықов Е.Н., Шеденов Ө.Қ. “Жалпы экономикалық теория” “А – полиграфия” Ақтобе 2004 ж.
4. Крымова В. “Экономикалық теория: кестелі оқу құралы” Алматы 2009 ж.
5. www.bestreferatov.kz , http://referat.ru/ сайтары.
1. Экономикалық теория негіздері. Семестрлік жумыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау. Алматы 2009 ж.
2. Әубәкіров Ә.Я., Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф.Н., Табеев Т.П. “Экономикалық теория. Оқу құралы” Алматы “Қазақ университеті”. 1999 ж.
3. Байжомартов У.С., Комягин Б.И., Жүнісов Б.А., Сағындықов Е.Н., Шеденов Ө.Қ. “Жалпы экономикалық теория” “А – полиграфия” Ақтобе 2004 ж.
4. Крымова В. “Экономикалық теория: кестелі оқу құралы” Алматы 2009 ж.
5. www.bestreferatov.kz , http://referat.ru/ сайтары.
Жоспар.
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-10
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары
2.3. Меншік көптүрлілігінің объективті қажеттілігі
2.4. Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Кіріспе.
Меншік - ол иеле - ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ - та - ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты - настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты - лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа - шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынасы.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас түрлерінің құқықтық ауқымын анықтайды.
1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Кониститутциясы алғаш рет жеке меншік құқығын анықтады, осы кезден жекешелендіру және мемлекетсіздендіруге тұңғыш қадамдар жасалды. Жекшелендірудің заңдық негізі "Меншік туралы" және "Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы" Заңдарда көрініс тапқан.
Жаппай жекешелендіру 1992 жылдан басталды. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіруді 3 кезеңде 31 мың кәсіпорындарда жүргізу болжанды.
Бірінші кезеңде (1992-93 жж.) шағын жекешелендірудің 50% объектілерін жекешелендіру болжанған.
Екінші кезең (1994-95 жж.) орта және ірі кәсіпорындарды жекешелендіру. Алайда, 1992-93 жж. жекешелендіру нәтижелері бойынша тиімсіз, ақысыз жіберілетін объекті - лер саясатынан оларды өткізуге 1994-95 жылдарға ауысты. Осы уақыт ішінде әр түрлі көлемдегі 20 мыңнан аса кәсіп - орын - дар жекешелендірілді. Жекешелендірудің дербес жобасы бойынша үшінші кезеңі әлі жалғасуда.
Негізгі бөлім.
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі.
Кез келген өндіріс сипаты, көлемінен тәуелсіз бола отырып, меншіксіз әрекет ете алмайды. Меншік - ол иеле - ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ - та - ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты - настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты - лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа - шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік қатынасының сыртқы көрінісіне дәстүр мен әдет-ғұрып, адамгершілік, мәжбүр ету, құқық жатады. Дәл осы құқықтар (заңдық) меншік құқығын заңды түрде реттеп, өзгерістерді есепке алуға (пайда болу, шеттеу, тоқтатылу және меншік құқығын қайта қалпына келтіру) мүмкіндік береді.
Меншік қатынастарының мазмұны өндіріс, оны бөлу (қайта бөлу), өнімдерді айырбастау және тұтыну бойынша адамдар арасындағы экономикалық қатынастарды құрау. Бұл экономикалық теория пәнінің меншіктік қатынас - тарды реттеп, оған анықтама беріп, жасаған негізгі түсінігі.
Экономикалық теория меншіктік қатынастарда барлық өндірістің өсу ауқымдарын, олардың қайталану-шылық, ұдайы өндірушілік негізі екенін көрсетеді.
Сонымен, меншіктік қатынастар - бұл өндіріс құралдары, олардың күшімен өндірілетін тұтыну заттары ретіндегі иелену, бөлу, басқару, пайдалану және осылардан туатын меншіктену құқықтарымен тығыз байланысты, адам - дар арасындағы жүйелі түрде қайталанатын, ұдайы өндірістік қатынастар.
Меншіктің заңдық қатынастары - бұл иелену құқығы, яғни мен иеленемін дегенді білдіреді. Иелену меншіктің бірінші және басты себебі. Бірақ өзінен-өзі иелену меншіктің экономикалық мазмұнын сипаттамайды. Меншік субъектісін белгілеп, пассивті түрде де иеленуге болады. Заңды түрде оны қол - данбауы әбден мүмкін, яғни өндірістік қатынастар пайда болғанша. Меншік иесі өз меншігін толық билеуі мүмкін босату, сыйға тарту, мұрагерлікке беру және т.б., бірақ барлық осы қатынастардан экономикалық қатынастар туындамайды.
Экономика ретінде өндірістік қатынастар меншік иесі өз мүлкін пайдаланған кезде ғана пайда болады, яғни ол жұмыс күшін жалдайды, оны өндірістік мақсат - тар - да өз меншігімен біріктіріп, басқарады, сонан соң өндіріс нәтижелерін иеленеді. Бұл меншіктік қатынастарды экономикалық жүзеге асыру болып табылады.
Сонымен, меншіктік қатынастардың экономикалық мазмұны, бұл:
өндіріс құралдарын жұмыс күшімен біріктіру, яғни өндіріс процесін ұйымдастыру;
өндірістің қоғамдық қаражаттары мен жұмыс күшінің пайда болуы;
қоғамдық маңызды материалдық игіліктерді (тауар) сату, жеке қызмет көрсету.
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары.
Өндірістік қатынастардан пайда болған өнімді өткізу, оны тұтыну, табысты бөлу кезінде тағы бір қатынас түрі туындайды. Түйіні, біреудің мүлкін пайдалану арқасында қоғамдық өндірістік қатынастар - дың негізі жеке меншік негізінде экономи - калық қатынастар пайда болады. Осылайша адамның өзі, оның жанұясы тұратын үйі пайда болады. Бұл үй - оның дербес (жеке) меншігі. Бірақ үй иесі өз үйін жалға беруі мүмкін. Жалдаушымен шарт жасасып, жылдық төлемді анық - тады, 5 жыл мерзімге нотариалды түрде келісім жасады дейік. Үй иесі пәтерлік қызметтер көрсете бастайды, қоғамдық қатынастар туындайды. Осы жай қызмет түрі, пәтерді қажет ететін әрбір адам пайдалана алады. Жекеден дербес меншіктің айырмашылығы - оның экономикалық мәнінде дербес байлық - оны қажет ететіндерге билік беріп, банкирдің көмегімен қоғамдық қатынастар туындайды.
Сонымен, меншік формасының құрылымын үш сөзбен сипаттауға болады: мен иеленемін, пайдаланамын және билеймін.
Сәйкесінше, өндіріс - бұл түрлі меншік иелері, экономикалық субъектілердің өзара қатынасы. Немесе, өндіріс - бұл өзара араласуымен өз қажеттерін қанағаттанды - ра - тын қоғам мүшелерінің, жеке меншік иелерінің қызметі.
Нарықтық экономикада дәстүрлі түрде меншікті мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөледі.
Мемлекеттік емес жеке меншікке - нақты субъектіге меншік объектісін пайдалану құқығы мен тиімділікті алуға мүмкіндік беретін оның түрлі үлгілері жатады.
Қатынастар жүйесі ретінде мемлекеттік меншік жал - пы ұлт мүдделерін есепке ала отырып, барлық экономи - ка - лық жүйенің өмірге бейімділігін қамтамасыз етеді.
Жеке меншік ерекшелігі меншік иесінің иеленуі, билеуі, басқаруы, пайдалануы және меншіктену құқықтарын іске асыруы жатады. Ол объективті заңдары бар, қатал бәсекелестік үстемдік ететін нарықта өз үрейімен, тәуекелі - мен әрекет етеді. Нарықтағы табыстылық, көп пайдалы - лық, белгілі бір саладағы қызмет, осының барлығы - жеке меншік иесінің еңбек нәтижесі, ұтуы, ұтылуы (2.1. кесте).
2.1 кесте
Меншік объктісі (өндіріс құралы)
Сонда тікелей
Кері тікелей
Меншік субъектісі (жалдамалы жұмыс
күші, акция иелері)
Сонда тікелей
Кері ткелей
Меншік субъектісі (жалдамалы жұмыс күші, акция иелері)
Алайда, нарықта сұрапылдық пен анархия үстемдік етеді. Оны көрінбейтін қол деп, А.Смит қоғамдық мақсатқа сәйкестік пен тиімділіктің қорытындысын айтқан. Сондықтан меншік иесі меншік нарығында пайдасын ойлап, есептеп, оқуға, ізденуге, тануға, ойлап табуға, сатып алуға, өзіне керекті ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға, өндірістік күштерді дамытуға мәжбүр. Мұнда жеке меншіктің терең және прогрессивті мағынасы жаты. Ол адам мүмкіндіктерін, біліктілігі мен білімін ең көп шамада жұмылдырады.
2.3. Меншіктің көп түрлілігінің объективті қажеттілігі.
ХІХ ғасыр үшін жеке меншікке негізделген, жұмыс күнінің 14-18 сағатқа созылуы тән болды. Мұндай жағдайларда тек коммунисттер ғана емес, сонымен қатар, социал-демократтар, түрлі партиялар мен қозғалыс - тар теңсіздік пен жеке меншіктің орнына қоғамдық мен - шікті құру үшін күресті.
Қоғамдық меншік негізінде адамзат қоғамын ұйым - дастыру логикасы меншіктің жалпы халықтық және мемле - кеттік формасында құрылуы шарт. Оның форма - ларының көп түрлілігі болуы мүмкін.
Қоғамдық меншік бірігіп иеленуді, билеу, пайдалануды бол - жайды. Егер қоғамдық меншік - ортақ, бірігіп иелену бол - са, онда ол өндіріс құралдарына қатысты адамдардың барлығын теңесті - ре - ді. Бұл қоғам мүшелерінің теңдігі, адамды адам қанау сияқты капитализмнің басты кемшілігін кері ысырып тастайды. Сондай-ақ, оңай табылатын табыстарды пайдалануды жояды. Барлық қоғам мүшелері тіршілік ете - тін қаражаттардың жал - ғыз қайнар көзі жалпы және міндетті сипатқа ие жеке еңбек болуға тиіс. Осыдан бөлудің социалис - тік принциптері шығады: кім жұмыс істемесе, сол тамақ ішпейді. Бұл, социалистік өндіріс құралдары қоғамдық меншікке негізделген. Мұнда жаман ештеме жоқ.
Алайда, өндіріс құралдарына қоғамдық меншіке алғаш - қы қалыптасуынан-ақ оған шешілмейтін қайшылықтар жүктелген болатын: иеленуге мүліктік құқықтың болмауы (2.2. кесте). Қоғамдық меншікті іске асыру.
Қоғамның барлық мүшелері меншік иелері. Алайда солардың біреуі өндіріс қаражатын, құралдарын билеп, басқарып немесе өнді - ріс пропорцияларын анықтау керек. Ешкім жеке өзі, дербес, мұны істей алмады. Сонда теңдік негізінде құрылған қоғам басқару аппаратын құрды. Ол халықтың атынан - өндіріс қара - жаттарының меншік иесінің атынан иелену, пайдалану және меншікті билеуді жүзеге асырады. Бірақ қоғамның эконо - микалық қайшылықтары, бара-бара шешіл - мейтін мәселе бола бастайды. Мемлекеттік билік ауқымды шаруашылықты басқару мүмкіндігін жоғалтты, саяси және экономикалық биліктің өзі өтімді бола бастады. Меншік құқығы басқару аппаратының тікелей араласуынсыз іске асырылады.
Қоғам үшін қиын жағдай биліктің партиялық мемлекеттік, шаруашылық, заңдық, атқарушылық формаларының объек - тивті ұлғаюы болады. Биліктің бұл аппараты тек халық - тың атынан ғана емес, сонымен қатар халықтың өзін өндіріс қаражаттарын, экономикалық, әлеуметтік және идеологиялық тұрғыдан басқаратын корпоративті күшке айналады.
Тағы бір әлеуметтік және экономикалық тосқауыл, на - рық қызметтерін реттейтін, ынталандыратын маңызды эконо - ми - калық категориялар біртіндеп ыдырай бастады. Жай түсі - нікте нарық болған жоқ, оның көрінбейтін қолы, тәуекелі, ынта - сы, ізденушілігі, тұтынушылық жұмысы жоға - лып кетті. Осының барлығын ештеңемен ауыстыруға бол - мады, ал нарық қатаң бәсекелестік жағдайында әрекет ететін табысты, ынталы, есепке бейім өндірушілерді таңдады және таңдайды.
Қоғамдық меншік - нарықтың реттейтін, ынталан - ды - ра - тын рөлдерін жоспармен ауыстырды. Тәуекел, ынта, ізденушілік - осының барлығы жоспарда қарастырылуы керек болды. Егер жоспар ғылыми негізделсе, ол оның орындал - маушылығы мен асыра орын - далуын болдырмады. Халық шаруашылығы - теңгерілген. Өндіріс монополиясы дамып, бәсекелестік, тәуекелдік жойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
2. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-10
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары
2.3. Меншік көптүрлілігінің объективті қажеттілігі
2.4. Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
4. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Кіріспе.
Меншік - ол иеле - ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ - та - ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты - настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты - лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа - шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынасы.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас түрлерінің құқықтық ауқымын анықтайды.
1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Кониститутциясы алғаш рет жеке меншік құқығын анықтады, осы кезден жекешелендіру және мемлекетсіздендіруге тұңғыш қадамдар жасалды. Жекшелендірудің заңдық негізі "Меншік туралы" және "Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы" Заңдарда көрініс тапқан.
Жаппай жекешелендіру 1992 жылдан басталды. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіруді 3 кезеңде 31 мың кәсіпорындарда жүргізу болжанды.
Бірінші кезеңде (1992-93 жж.) шағын жекешелендірудің 50% объектілерін жекешелендіру болжанған.
Екінші кезең (1994-95 жж.) орта және ірі кәсіпорындарды жекешелендіру. Алайда, 1992-93 жж. жекешелендіру нәтижелері бойынша тиімсіз, ақысыз жіберілетін объекті - лер саясатынан оларды өткізуге 1994-95 жылдарға ауысты. Осы уақыт ішінде әр түрлі көлемдегі 20 мыңнан аса кәсіп - орын - дар жекешелендірілді. Жекешелендірудің дербес жобасы бойынша үшінші кезеңі әлі жалғасуда.
Негізгі бөлім.
2.1. Меншіктің экономикалық және құқықтық негізі.
Кез келген өндіріс сипаты, көлемінен тәуелсіз бола отырып, меншіксіз әрекет ете алмайды. Меншік - ол иеле - ну, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақ - та - ғы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.
Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қаты - настарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмты - лыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруа - шылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.
Меншік қатынасының сыртқы көрінісіне дәстүр мен әдет-ғұрып, адамгершілік, мәжбүр ету, құқық жатады. Дәл осы құқықтар (заңдық) меншік құқығын заңды түрде реттеп, өзгерістерді есепке алуға (пайда болу, шеттеу, тоқтатылу және меншік құқығын қайта қалпына келтіру) мүмкіндік береді.
Меншік қатынастарының мазмұны өндіріс, оны бөлу (қайта бөлу), өнімдерді айырбастау және тұтыну бойынша адамдар арасындағы экономикалық қатынастарды құрау. Бұл экономикалық теория пәнінің меншіктік қатынас - тарды реттеп, оған анықтама беріп, жасаған негізгі түсінігі.
Экономикалық теория меншіктік қатынастарда барлық өндірістің өсу ауқымдарын, олардың қайталану-шылық, ұдайы өндірушілік негізі екенін көрсетеді.
Сонымен, меншіктік қатынастар - бұл өндіріс құралдары, олардың күшімен өндірілетін тұтыну заттары ретіндегі иелену, бөлу, басқару, пайдалану және осылардан туатын меншіктену құқықтарымен тығыз байланысты, адам - дар арасындағы жүйелі түрде қайталанатын, ұдайы өндірістік қатынастар.
Меншіктің заңдық қатынастары - бұл иелену құқығы, яғни мен иеленемін дегенді білдіреді. Иелену меншіктің бірінші және басты себебі. Бірақ өзінен-өзі иелену меншіктің экономикалық мазмұнын сипаттамайды. Меншік субъектісін белгілеп, пассивті түрде де иеленуге болады. Заңды түрде оны қол - данбауы әбден мүмкін, яғни өндірістік қатынастар пайда болғанша. Меншік иесі өз меншігін толық билеуі мүмкін босату, сыйға тарту, мұрагерлікке беру және т.б., бірақ барлық осы қатынастардан экономикалық қатынастар туындамайды.
Экономика ретінде өндірістік қатынастар меншік иесі өз мүлкін пайдаланған кезде ғана пайда болады, яғни ол жұмыс күшін жалдайды, оны өндірістік мақсат - тар - да өз меншігімен біріктіріп, басқарады, сонан соң өндіріс нәтижелерін иеленеді. Бұл меншіктік қатынастарды экономикалық жүзеге асыру болып табылады.
Сонымен, меншіктік қатынастардың экономикалық мазмұны, бұл:
өндіріс құралдарын жұмыс күшімен біріктіру, яғни өндіріс процесін ұйымдастыру;
өндірістің қоғамдық қаражаттары мен жұмыс күшінің пайда болуы;
қоғамдық маңызды материалдық игіліктерді (тауар) сату, жеке қызмет көрсету.
2.2. Меншіктің құрылымы мен формалары.
Өндірістік қатынастардан пайда болған өнімді өткізу, оны тұтыну, табысты бөлу кезінде тағы бір қатынас түрі туындайды. Түйіні, біреудің мүлкін пайдалану арқасында қоғамдық өндірістік қатынастар - дың негізі жеке меншік негізінде экономи - калық қатынастар пайда болады. Осылайша адамның өзі, оның жанұясы тұратын үйі пайда болады. Бұл үй - оның дербес (жеке) меншігі. Бірақ үй иесі өз үйін жалға беруі мүмкін. Жалдаушымен шарт жасасып, жылдық төлемді анық - тады, 5 жыл мерзімге нотариалды түрде келісім жасады дейік. Үй иесі пәтерлік қызметтер көрсете бастайды, қоғамдық қатынастар туындайды. Осы жай қызмет түрі, пәтерді қажет ететін әрбір адам пайдалана алады. Жекеден дербес меншіктің айырмашылығы - оның экономикалық мәнінде дербес байлық - оны қажет ететіндерге билік беріп, банкирдің көмегімен қоғамдық қатынастар туындайды.
Сонымен, меншік формасының құрылымын үш сөзбен сипаттауға болады: мен иеленемін, пайдаланамын және билеймін.
Сәйкесінше, өндіріс - бұл түрлі меншік иелері, экономикалық субъектілердің өзара қатынасы. Немесе, өндіріс - бұл өзара араласуымен өз қажеттерін қанағаттанды - ра - тын қоғам мүшелерінің, жеке меншік иелерінің қызметі.
Нарықтық экономикада дәстүрлі түрде меншікті мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөледі.
Мемлекеттік емес жеке меншікке - нақты субъектіге меншік объектісін пайдалану құқығы мен тиімділікті алуға мүмкіндік беретін оның түрлі үлгілері жатады.
Қатынастар жүйесі ретінде мемлекеттік меншік жал - пы ұлт мүдделерін есепке ала отырып, барлық экономи - ка - лық жүйенің өмірге бейімділігін қамтамасыз етеді.
Жеке меншік ерекшелігі меншік иесінің иеленуі, билеуі, басқаруы, пайдалануы және меншіктену құқықтарын іске асыруы жатады. Ол объективті заңдары бар, қатал бәсекелестік үстемдік ететін нарықта өз үрейімен, тәуекелі - мен әрекет етеді. Нарықтағы табыстылық, көп пайдалы - лық, белгілі бір саладағы қызмет, осының барлығы - жеке меншік иесінің еңбек нәтижесі, ұтуы, ұтылуы (2.1. кесте).
2.1 кесте
Меншік объктісі (өндіріс құралы)
Сонда тікелей
Кері тікелей
Меншік субъектісі (жалдамалы жұмыс
күші, акция иелері)
Сонда тікелей
Кері ткелей
Меншік субъектісі (жалдамалы жұмыс күші, акция иелері)
Алайда, нарықта сұрапылдық пен анархия үстемдік етеді. Оны көрінбейтін қол деп, А.Смит қоғамдық мақсатқа сәйкестік пен тиімділіктің қорытындысын айтқан. Сондықтан меншік иесі меншік нарығында пайдасын ойлап, есептеп, оқуға, ізденуге, тануға, ойлап табуға, сатып алуға, өзіне керекті ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға, өндірістік күштерді дамытуға мәжбүр. Мұнда жеке меншіктің терең және прогрессивті мағынасы жаты. Ол адам мүмкіндіктерін, біліктілігі мен білімін ең көп шамада жұмылдырады.
2.3. Меншіктің көп түрлілігінің объективті қажеттілігі.
ХІХ ғасыр үшін жеке меншікке негізделген, жұмыс күнінің 14-18 сағатқа созылуы тән болды. Мұндай жағдайларда тек коммунисттер ғана емес, сонымен қатар, социал-демократтар, түрлі партиялар мен қозғалыс - тар теңсіздік пен жеке меншіктің орнына қоғамдық мен - шікті құру үшін күресті.
Қоғамдық меншік негізінде адамзат қоғамын ұйым - дастыру логикасы меншіктің жалпы халықтық және мемле - кеттік формасында құрылуы шарт. Оның форма - ларының көп түрлілігі болуы мүмкін.
Қоғамдық меншік бірігіп иеленуді, билеу, пайдалануды бол - жайды. Егер қоғамдық меншік - ортақ, бірігіп иелену бол - са, онда ол өндіріс құралдарына қатысты адамдардың барлығын теңесті - ре - ді. Бұл қоғам мүшелерінің теңдігі, адамды адам қанау сияқты капитализмнің басты кемшілігін кері ысырып тастайды. Сондай-ақ, оңай табылатын табыстарды пайдалануды жояды. Барлық қоғам мүшелері тіршілік ете - тін қаражаттардың жал - ғыз қайнар көзі жалпы және міндетті сипатқа ие жеке еңбек болуға тиіс. Осыдан бөлудің социалис - тік принциптері шығады: кім жұмыс істемесе, сол тамақ ішпейді. Бұл, социалистік өндіріс құралдары қоғамдық меншікке негізделген. Мұнда жаман ештеме жоқ.
Алайда, өндіріс құралдарына қоғамдық меншіке алғаш - қы қалыптасуынан-ақ оған шешілмейтін қайшылықтар жүктелген болатын: иеленуге мүліктік құқықтың болмауы (2.2. кесте). Қоғамдық меншікті іске асыру.
Қоғамның барлық мүшелері меншік иелері. Алайда солардың біреуі өндіріс қаражатын, құралдарын билеп, басқарып немесе өнді - ріс пропорцияларын анықтау керек. Ешкім жеке өзі, дербес, мұны істей алмады. Сонда теңдік негізінде құрылған қоғам басқару аппаратын құрды. Ол халықтың атынан - өндіріс қара - жаттарының меншік иесінің атынан иелену, пайдалану және меншікті билеуді жүзеге асырады. Бірақ қоғамның эконо - микалық қайшылықтары, бара-бара шешіл - мейтін мәселе бола бастайды. Мемлекеттік билік ауқымды шаруашылықты басқару мүмкіндігін жоғалтты, саяси және экономикалық биліктің өзі өтімді бола бастады. Меншік құқығы басқару аппаратының тікелей араласуынсыз іске асырылады.
Қоғам үшін қиын жағдай биліктің партиялық мемлекеттік, шаруашылық, заңдық, атқарушылық формаларының объек - тивті ұлғаюы болады. Биліктің бұл аппараты тек халық - тың атынан ғана емес, сонымен қатар халықтың өзін өндіріс қаражаттарын, экономикалық, әлеуметтік және идеологиялық тұрғыдан басқаратын корпоративті күшке айналады.
Тағы бір әлеуметтік және экономикалық тосқауыл, на - рық қызметтерін реттейтін, ынталандыратын маңызды эконо - ми - калық категориялар біртіндеп ыдырай бастады. Жай түсі - нікте нарық болған жоқ, оның көрінбейтін қолы, тәуекелі, ынта - сы, ізденушілігі, тұтынушылық жұмысы жоға - лып кетті. Осының барлығын ештеңемен ауыстыруға бол - мады, ал нарық қатаң бәсекелестік жағдайында әрекет ететін табысты, ынталы, есепке бейім өндірушілерді таңдады және таңдайды.
Қоғамдық меншік - нарықтың реттейтін, ынталан - ды - ра - тын рөлдерін жоспармен ауыстырды. Тәуекел, ынта, ізденушілік - осының барлығы жоспарда қарастырылуы керек болды. Егер жоспар ғылыми негізделсе, ол оның орындал - маушылығы мен асыра орын - далуын болдырмады. Халық шаруашылығы - теңгерілген. Өндіріс монополиясы дамып, бәсекелестік, тәуекелдік жойылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz