Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесін шешу жолдары

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.ЖҰМЫССЫЗДЫҚТЫҢ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ, СЕБЕПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1.Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теориялары ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АЙМАҚТЫҚ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Ақтөбе облысы аймақтық еңбек нарығының жалпы сипаты ... ... ... ... ... 15
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ
МӘСЕЛЕСІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселесі және
жұмыспен қамту саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3.2 "Жұмыспен қамту . 2020" бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың маңыздылығы. Еңбек қашанда адамның аса қадірлеп, құрмет тұратын игіліктерінің бірі болып саналып келді. Ол материалдық және рухани байлықтарының ғана көзі емес, сонымен қатар адамның аса маңызды өмірлік қажеті мен құқығы, оның жеке басының дамуы үшін қажетті қуат құралы болып табылады. Адамның қабілеті еркін де мазмұнды еңбек үстінде көрініп, жетіле түседі. Еңбекке деген білгірлік негізінен алғанда өндіріс құрал-жабдықтарын иемденушілерге жұмысшы күшін сату арқылы және де ол күш неғұрлым мол пайда табу мүддесіне сай келетіндей мөлшерде ғана өтеледі. Мұндай жағдайда еңбекші қауымның қыруар бөлігі жұмыссыздыққа душар болады. Жұмыссыздық қазіргі кезде үйренішті болса да, ол ешқашан да мұншалықты тұрақты сипат алып, ешқашанда өзінің құрамы жағынан еңбекшілердің осыншалықты кең шеңберін қамтып, басқа да бір әлеуметтік апат – инфляциямен дәл қазіргі уақыттағыдай асталып көрген жоқ.
“Жұмыссыздықтың індетінің” қазіргі бұрқ ете түсуі “бар жұртты жарылқайтын қоғам” жайындағы ағымның күлін көкке шығарды. Жаппай жұмыссыздық еңбекшілердің қайыршылыққа ұшырап, экономикалық жағдайының нашарлап тұрақсыздануының, олардың материалдық күйзеліске душар болып, рухани жапа шегуінің басты себебіне айналып отыр. Жұмыссыздық тек әлеуметтік қақтығыстарды ғана емес, сонымен бірге адамзат арасындағы қайшылықтарды да асқындыра түседі. Жұмыстан айрылу еңбекшілер үшін нағыз қасіретке айналуда. Ол тек материалдық жоқшылыққа, кедейшілік пен қайыршылыққа ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік-психологиялық күйзеліске, өздерін өздері қандай қыруға, қылмыстың, маскүнемдік пен наша шегудің құжылап көбеюіне душар етуде.
Жұмыссыздықтың тауқыметін тек оған душар болған еңбекшілер ғана тартып қоймайды. Бүкіл жұмысшы тобының халі мүшкілге айналады. Еңбекшілердің қалың тобы арасында ертеңгі күнге деген сенімділік өрбіп, келешектен қорқып-үрку сезімі пайда болады.
Осы заманғы жұмыссыздықты – оның құрамы мен сұрапыл өсу себептерін, еңбекшілердің жағдайына тигізетін әсерін мемлекеттің еңбекке араласуды реттеу әдістерін және жұмысшы тобының еңбек ету құқық жолындағы күресті өрістету тәсілдерін практикалық, теориялық және тәжірибе жүзінде дәріптету қажет.
Қазір дүние жүзі елдерінің халықаралық жағдайда асқындыруына байланысты жұмыссыздық пен инфляцияның арақатынасы, жанталаса қаруланудың еңбекке араласуға әсері, жөніндегі мәселелер ерекше маңызға ие болып отыр. Ақыр аяғында, жұмысшы тобының жалпы білімі мен мамандық дәрежесінің артуы, оның қажеттерінің өсіп, түрлерінің өзгеруі еңбекке араласудың сан мөлшерінің ғана емес, сонымен бірге сапа белгілерінің де маңызды орын атқаратынын анықтайды.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Әкімбеков, “Экономикалық теория”, 282-289 беттер.

2. Жандабеков Р., “Жұмыссыздықты жетелейтін жері - қылмыс”, Заң және заман, 2001, №5

3. Кәрібайұлы Ж., “Жастарға жанашырлық жетіспейді” (Жастар арасындағы жұмыссыздық), Егемен Қазақстан, 2003 14 қараша.

4. Қилысбаева М., “Жұмыссыздарға кім жатады?”, Халық кеңесі, 2000.

5. Төлеген Б., “Жұмыссыздық күрделі мәселе”, Алматы ақшамы, 2002, 3-4 беттер.

6. Шеденов, Жүнісов, “Жалпы экономикалық теория”, Алматы, 2002, 76-79 беттер.
7. “Қазіргі таңның басты мәселесі”, Саясат, 2004, №8

8. Айкенова А. Қазақстанның еңбек нарығындағы негізгі тенденциялар Қаржы менеджменті.-2008.- №7.-12б.

9. Әкімбекова Ш. Қазақстандағы еңбек нарығының қалыптасу ерекшеліктері. Жаршы.-2005.-№5

10. Байболов А. Халықты жұмыспен қамту. Саясат.-2007.-№7.-77б.

11. Жұмакасынова К. ҚР жұмыс күші –қонын мемлекеттік тұрғыдан реттеуді ұйымдастыру. Қаржы-қаражат.-2005.-№2.-61,
12. Ақтөбе облысы Статистика басқармасының мәліметтері, 2009-2011жж.
13. Қазақстан Республикасының «Халықты жұмыспен қамту» Заңы, 2009ж.
14. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы, 2011ж.
15. Ақтөбе облысы бойынша 2011-2013 жылдарға арналған жалдамалы еңбек нарығын дамыту және халықты жұмыспен қамту бағдарламасы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері ... ... ... ... ... ... .. ...5
1.1.Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу
теориялары ... ... ... ... ... ... . ... ... .5
2. АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АЙМАҚТЫҚ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 15
2.1 Ақтөбе облысы аймақтық еңбек нарығының жалпы
сипаты ... ... ... ... ...15
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ
МӘСЕЛЕСІН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселесі және
жұмыспен қамту
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...19
3.2 "Жұмыспен қамту - 2020"
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...34
Пайдаланған Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .36

Кіріспе

Курстық жұмыстың маңыздылығы. Еңбек қашанда адамның аса қадірлеп,
құрмет тұратын игіліктерінің бірі болып саналып келді. Ол материалдық және
рухани байлықтарының ғана көзі емес, сонымен қатар адамның аса маңызды
өмірлік қажеті мен құқығы, оның жеке басының дамуы үшін қажетті қуат құралы
болып табылады. Адамның қабілеті еркін де мазмұнды еңбек үстінде көрініп,
жетіле түседі. Еңбекке деген білгірлік негізінен алғанда өндіріс құрал-
жабдықтарын иемденушілерге жұмысшы күшін сату арқылы және де ол күш
неғұрлым мол пайда табу мүддесіне сай келетіндей мөлшерде ғана өтеледі.
Мұндай жағдайда еңбекші қауымның қыруар бөлігі жұмыссыздыққа душар болады.
Жұмыссыздық қазіргі кезде үйренішті болса да, ол ешқашан да мұншалықты
тұрақты сипат алып, ешқашанда өзінің құрамы жағынан еңбекшілердің
осыншалықты кең шеңберін қамтып, басқа да бір әлеуметтік апат – инфляциямен
дәл қазіргі уақыттағыдай асталып көрген жоқ.
“Жұмыссыздықтың індетінің” қазіргі бұрқ ете түсуі “бар жұртты
жарылқайтын қоғам” жайындағы ағымның күлін көкке шығарды. Жаппай
жұмыссыздық еңбекшілердің қайыршылыққа ұшырап, экономикалық жағдайының
нашарлап тұрақсыздануының, олардың материалдық күйзеліске душар болып,
рухани жапа шегуінің басты себебіне айналып отыр. Жұмыссыздық тек
әлеуметтік қақтығыстарды ғана емес, сонымен бірге адамзат арасындағы
қайшылықтарды да асқындыра түседі. Жұмыстан айрылу еңбекшілер үшін нағыз
қасіретке айналуда. Ол тек материалдық жоқшылыққа, кедейшілік пен
қайыршылыққа ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік-психологиялық күйзеліске,
өздерін өздері қандай қыруға, қылмыстың, маскүнемдік пен наша шегудің
құжылап көбеюіне душар етуде.
Жұмыссыздықтың тауқыметін тек оған душар болған еңбекшілер ғана тартып
қоймайды. Бүкіл жұмысшы тобының халі мүшкілге айналады. Еңбекшілердің қалың
тобы арасында ертеңгі күнге деген сенімділік өрбіп, келешектен қорқып-үрку
сезімі пайда болады.
Осы заманғы жұмыссыздықты – оның құрамы мен сұрапыл өсу себептерін,
еңбекшілердің жағдайына тигізетін әсерін мемлекеттің еңбекке араласуды
реттеу әдістерін және жұмысшы тобының еңбек ету құқық жолындағы күресті
өрістету тәсілдерін практикалық, теориялық және тәжірибе жүзінде дәріптету
қажет.
Қазір дүние жүзі елдерінің халықаралық жағдайда асқындыруына байланысты
жұмыссыздық пен инфляцияның арақатынасы, жанталаса қаруланудың еңбекке
араласуға әсері, жөніндегі мәселелер ерекше маңызға ие болып отыр. Ақыр
аяғында, жұмысшы тобының жалпы білімі мен мамандық дәрежесінің артуы, оның
қажеттерінің өсіп, түрлерінің өзгеруі еңбекке араласудың сан мөлшерінің
ғана емес, сонымен бірге сапа белгілерінің де маңызды орын атқаратынын
анықтайды.
Кескілескен идеологиялық күрестің түйініне айналып, отырған осы
мәселелерге талдау жасау еңбекке араласу мен жұмыссыздықтың теорияларын
сынау үшін қажет. Ал бұл теориялар қоғамның дамуындағы жаңа құбылыстарды
тануда дәрменсіздік көрсетіп отыр. Мұндай талдау жұмыссыздық үшін күнәні
жұмысшылардың өздеріне аударуға тырысушы “үлкен бизнестің” насихаттық
ақпараттарының екі жүзділігін, сондай-ақ бюджет қаржыларын “үнемдеуді”,
инфляцияны тежеуді желеу еткен үкіметтің сұрқиялығы мен өтірігін
әшкерлейді.
Экономикалық дағдарыс та, тағы да жұмыстан босату қаупі де
еңбекшілердің жаппай бас көтеруін тежей алмады. Мұнда жұмыссыздыққа қарсы,
еңбек ету құқығы үшін күрес шешуші орындардың біріне ие болуда. Жұмыстан
босатуға қарсы бас көтерулер көбіне өндіріске қоғамдық бақылау жасау және
басқару ісіне қатысу жолындағы күреске ұласады. Еңбек ресурстарын
пайдалануды жақсарту үшін ішінара, жартылай шаралардың жетімсіз екенін
жұмысшы тобы барған сайын сезінуде. Еңбекке араласу мен жұмыссыздық
мәселелерін тек түбірлі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жолымен ғана
шешуге болатынын еңбекшілердің қалың тобы жете түсінуде.
Курстық жұмыстың мақсаты - жұмыссыздықтың мәнін, түрлері мен
себептерін, жалпы жұмыссыздықты реттеу мәселесін анықтау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстандағы жұмыссыздық мәселелері және оны шешудің жолдарын қарастыру;
- Еңбек нарығы және халықты жұмыспен қамту мәселелерін зерттеу, -
Қазақстан Републикасында еңбек нарығы және оның бүгінгі мәселелерінің
экономикаға тигізетін ықпалын қарастыру.
Курс жұмысының құрылымын негіздеу. Осы зерттеу жұмысы жұмыссыздықтың
экономикаға ықпалын, еңбек нарығының мәнін, құрылымын зерттейді, яғни
тұрғындарды толық және тиімді еңбекпен қамтылуын шешеді.

1.Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері

1.1 Жалпы жұмыссыздықтың пайда болу теориялары

Жалпы жұмыссыздық термині бірінші рет 1911 жылы Ұлыбритания
энциклопедиясында 1915 жылы АҚШ-тың Минтруд әдебиетінде қолданған. Қазіргі
кезде жұмыссыздық дүние жүзінің барлық елдерінде әр түрлі формада, көлемде,
ұзақтықта қатысуда.
Елдегі еңбекке жарамды халықтың қоғамдың өндірісте тұрақты қатысуы. Ол әр
бір елдің сақтандыруды қамсыздандыруы ең негізгі факторларының бірі болып
табылады.
Әміршіл-әкімшіл экономикадан рыноктік бағдарға ауысуы көптеген
жұмысшылардың жұмысынан айырылуына әкеп соғады. Рыноктік қатынастардың
дамуы кәсіпкершіліктің қауіпі өндірістік сферадан еңбек, жұмысбастылықтан
туындайды. Яғни, рынокқа ауысудан жұмыссыздықтың мәні – объективтік
процесс, ал басқа жағынан – қоғам, ол жұмыссыздық табиғи деңгейін
сақтандырудың ұйғарымды шегін талап етеді. Оның осы қоғамдық шектен шығуы
өткір проблема тұғызады.
Жалпы жұмыссыздықты түсіндіруді бүгінгі кезде “қарабайыр” деп атауға
болады: бұған еңбектегі баға мен еңбекке ұсыныстың өзара қарым-қатынасы деп
айтуға болады. Жалақының төмендеуі еңбекке деген сұранысқа жағдай жасайды
және де осыдан жұмысбастылық; жалақы өсімі еңбекке деген ұсынысты
көбейтеді, бірақ сұраныс өсімін тоқтатады. Жұмыссыздықтың себептерін
талдауды көптеген экономикалық мектептер береді. Ең алғаш жұмыссыздықты
түсіндіру туралы ағылшын экономисті Т. Мальтустың “Халықтың өсу тәжірибесі”
еңбегінде көрсетілген. Мальтустың айтуы бойынша жұмыссыздық демографиялық
себептерге әкеліп соғады, соның нәтижесінде халықтың өсуі қарқыны
өндірістің өсу қарқынынан асып түседі.
Ал Марксистік әдебиетте Мальтустың теориясын “тұрпайы” және
"дәрменсіздік" деп қарап тұрақты дәстүр қалыптасқан. Мұнда айтылады:
“жұмыссыздықтың түп негізін өзінен іздеу емес, оны дәл экономикалық
шаруашылық жүйеден іздеу керек” дейді.
Жалпы К.Маркс жұмыссыздықты өзінің “Капитал” еңбегінде зерттеп
қарастырған. Ол айтып кеткен, техникалық өрлеумен өндіріс жабдықтарының
көлемі мен бағасы өседі, жан басына шаққанда 1 жұмысшыға. Бұл жағдай
Марксті сенгіздіреді, экономикалық өркендеу капиталды жинақтау қарқынынан
еңбекке деген сұранысқа әкеп соғады, осыдан келіп жұмыссыздық себептері
көрінеді. Бұл трактовка байланыссыз болып есептеледі, егер жұмысшы күшіне
сұраныс өссе, онда жұмыссыздық жойылады, немесе ең болмаса қысқарады,
капитал жинақтаудан одан әрмен жоғары қарқынмен болады.[1]
Бұл жұмыссыздықтың түсіндіруін толық деп санауға болмайды. Маркс және де
басқа себептеріне болжам жасады.
Нарықтық шаруашылықтың дамуы, оны өркендеген рыноктік шаруашылықтың
серігі жасайды.
Экономикалық циклдің дамуынан жұмыссыздықты тұжырымдау Маркстен кейін
экономикалық теорияда тұрақты дәстүр болып қалыптасты. Егер, экономика
циклдік дамыса, өсу мен кему шаруашылық дамуымен келіссе, бұдан жұмысшы
күшін босату және өндірісті тоқтату деп тұжырымдайды, жұмыссыздық армиясы
көбейеді.
Ағылшын экономисті А.Пигу “Жұмыссыздық теориясында” мынадай тезис
дәлелдеді, - “еңбек рыногында бәсекелестік жүреді ”. Бұл, еңбекке бағаның
көтерелуін әкеп соғады. Сондықтан көптеген экономистердің айтуы бойынша
кәсіпкерлер жоғары көлемді жалақыны білікті маманға төлеу, егер сол маман
өнімнің шығару құнын көбейтсе, соның есебінен еңбекке жоғары өнімділігі
нәтижесінде кәсіпкерлердің жұмысшы персоналын қысқартуға мүмкіндігі болады.
Бұл дәрежеде мынадай принцип жүреді:
“Ыңғайлысы, 1 жұмысшы ұстап, оған жақсы жалақы беру, 5-6 адамға төмен
жалақы беруге қарағанда. Пигу өз кітабында көп жақсы, нақты өз ойын былай
деп қарастырған: “Жалпы ақшалай жалақының қысқаруы жұмысбастылық жағдай
жасай алады. Мұндай трактовканы дәлелсіз деп қарастырамыз, ол жалақысы аз
жұмысшылардың жұмыссыздық армиясына қосылуы”, “толуы” дегенді растайды.
Тұрпайы саяси экономика жұмыссыздықты теңдік жағдайынан “кездейсоқ”
ауытқу деп қарастырады. Алайда, капитализм тарихындағы аса күйзелісті
болған 30-жылдардағы дағдарыс тұғызған шым-шытырық оқиғалардың ықпалымен
ағылшын экономисі Д.Кейнс капитализм тұсында жұмыссыздықтың лажсыз сипатта
болғанын мойындайды. Жұмыссыздықтың болуын ол өндіріс құрал-жабдықтары мен
тұтыну заттарына жиынтық сұранымның жеткіліксіздігінен байланыстырады. Бұл
ретте Д.Кейнс өндірістің объективті заңдылықтары мен қайшылықтарын елемей,
кәсіпкерлер мен тұтынушылардың психологиялық мінез-құлық дәлелдеріне,
жиынтық сұранымды мемлекеттің ынталандыруы арқылы “жұмыспен толық”
қамтамасыз етуге болады.
Кейнстің ізбасарлары оның концепциясының түрлі жақтарын соның ішінде
жұмыссыздыққа және оның бағасының серпінділігімен өзара байланысына қатысты
жақтарын дамытып, толықтыра түседі. Бір жағынан, нақты жалақы мен баға
дәрежесінің өзгеруі және екінші жағынан, жұмыссыздықтың абсолютті көлемі
арасындағы олар (арасындағы) анықтаған кері тәуелділік “сұранымның
молшылығы” жөніндегі Кейнстің теорияның рухында түсіндіріледі.
Экономикалық сілкіністер, шиеленіскен экономикалық құрылымдық
дағдарыстар, кейнсшілдік түсініктерге қарамастан жаппай жұмыссыздықпен
ұштасатын, бақылауға келмейтін созылмалы инфляция кейнстің теориялық негізі
ретінде пайдаланған мемлекеттік монополистік реттеу практикасының да
негізсіз екенін ашып көрсетті.
Қазіргі кезде де даусыз болып қала береді. Қазіргі неоконсерватизмнің
жақтаушылары жаппай жұмыссыздықтың негізінде рыноктік бәсекеден тыс
факторлардың әсерінен болатын жалақының қатаң жүйесін жояды. Жұмыссыздық өз
еркімен де болуы мүмкін, жұмыс орны болса да жұмысшыға жалақы деңгейі
ұнамайды, немесе еңбек сипаты көңілдегідей емес (ауыр, қызықты емес),
еңбектің маңыздылығы, қызығушылығы төмен. Амалсыздан, болатын жұмыссыздық
жалақы белгілеудегі рыноктік тепе-теңдіктің сатысын белгілеумен байланысты,
мұнда жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың арасында алшақтық болады.
Қазіргі экономикалық теорияда жұмыссыздықтың ерекше мынадай түрлерін
қарастырады, ерекше бөледі:
Фрикциондық жұмыссыздық - адамдар бір жұмыстан басқа жұмысқа, бір жерден
басқа жерге жұмыс іздеумен ауысуын айтамыз.
Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің нәтижесінде
болады: жеке саланың дамуының кері пропорционалды болуынан және ескі саланы
жабу мен жаңа саланы дамытудың нәтижесі ретінде қараймыз.
Циклдық жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни
экономикалық циклдің осы фазасымен байланысты.
Құрылымдық және фрикциондық (экономикалық) жұмыссыздықтар оның “табиғи”
деңгейін білдіреді. Бұл жағдайда инфляция орташа көлемде жүреді. Циклдің
факторлар жұмыссыздықты “табиғи” деңгейден жоғарылатады.
Егер, жұмысбастылық толық болған жағдайда жұмыссыздық деңгейі
“Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” деп айтылады.
Және тағы бір жұмыссыздық түрі бір нақты аумақта жұмысшы күшінің сұраныс
пен ұсыныс арасындағы сәйкессіздік нәтижесінде туындайды. Ол тең емес
экономикалық аумақтың дамуына ықпал етіп қалыптасады және де демографиялық,
тарихтық, мәдениеттік тағы басқа да өзгеше факторлар әсер етеді.
Жалпы ең негізгі жұмыссыздық – фрикциондық, құрылымдық, циклдық болып
келеді.[2]
Жалпы жұмыссыз деп статистикалық тексеру кезінде жұмыссыз болып, бірақ
жұмыс іздеп және жұмысқа кіруге дайын адамдарды айтады. Шетелдік мамандар
жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, оның әр түрлі нысандарын тудыратын
нақты факторларын қарайды. Жұмыссыздықтың мынадай нысандары болады: жасырын
функционалдық, маусымдық, құрылымдық, технологиялық, институтционалды,
ерікті, жасырын тағы басқа.
Жасырын жұмыссыздық - өндірісте және мемлекеттік ақпаратта артық
жұмысшылардың қолданылуы. Қазіргі болмыста олардың жұмыстарын аз
жұмысшылардың қолданылуы. Қазіргі болмыста олардың жұмыстарын аз жұмыс
күшімен атқаруға болады.
Институтционды жұмыссыздық еңбек рыногының институтынан, құрылысынан,
ұсыныс пен сұранысқа ықпал ететін факторлардан туады.
Ерікті жұмыссыздыққа әр себеппен, өз еркімен жұмыс істегісі келмейтін
адамдар жатады.
Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық кезеңде жұмыс жасауы:
бұл кейбір өндіріс саласында кездеседі, әсіресе қайта өрлеу өнеркәсібінде
т.б.
Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен ауыстырудың нәтижесі,
біліктілікті өзгертуді немесе басқа мамандықты игеруді талап етеді.
Жұмыссыздық – экономикалық белсенді халықтың бір бөлігінің еңбек
рыногында талап етілмеулерінен туындайтын әлеуметтік-экономикалық құбылыс;
адамдар жұмыс істеуге қабілетті және жұмыс істегілері келетін, бірақ жұмыс
табылмайтын хал-жағдай.
Жалпы жұмыссыздық – үш критерийге қатар жауап беретін адам жұмыссыз болып
есептелетін кездегі жұмыссыздық, олар:
а) істейтін жұмыс (табысты жұмыс) жоқ,
б) белсенді түрде іздеп жүр,
в) белгілі бір уақыт аралығында жұмысқа кірісуге даяр (қағида бойынша,
екі аптаның ішінде)
Ресми жұмыссыздық – маусымдық ауытқуларға түзетусіз, мемлекеттік
органдарда тіркелген жұмыссыздардың жалпы саны.
Жасырын жұмыссыздық (бүркемелі) – жұмыс істегілері келетін, бірақ
жұмыссыз ретінде тіркелуді, әдетте, жәрдемақы алуға құқылы еместігінен
пайдасыз көретін жұмыссыздардың жалпы саны.
Созылыңқы жұмыссыздық – 12 айға және одан ұзақ уақытқа созылатын
жұмыссыздық.
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып
шетел авторлары олардың жекелеген түрлерін тудыратын нақты факторларын
қарастырады. Мысалы, АҚШ-ы Конгресі экономикалық статистика бойынша
комиссияның жүргізген зерттеуі жұмыссыздықтың 70 түрін атаған. Олардың
әрқайсысының өзінің ерекше “себептері” бар. Экономистер барлық
жұмыссыздықтың түрлерін негізінен екі топқа жіктеп қарайды. Жұмыссыздықтың
бірінші тобына – “жиынтық сұранымның жеткіліксіздігінен”туындауын
жатқызады, алдыменен циклдық жұмыссыздықты айтамыз. Жұмыссыздықтың екінші
тобына – “жиынтық сұраным өзгерісімен байланысты емес: фрикциондық,
құрылымдық, технологиялық және басқа түрлерін” жатқызамыз.
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең ауыр экономикалық және
әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп
есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да
жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде бағалап,
тек ең жақын туысқаны қайтыс болғанда алатын стресс деңгейінде қаралады.
Жұмыссыздық деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:

(1)
мұндағы - ЖД - жұмыссыздық деңгейі;

ЖС - жұмыссыздар саны;
ЖК - жұмыс күшінің саны.

Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бар бөлігі өнім өндіруге
қатыса алмайды. Сөйтіп олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай
жұмыссыздыққа ақы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі
өсе түседі.
Әйелдердің де, еркектердің де жұмыссыздықтарының негізгі себептері оқу
орнын бітіргеннен кейін жұмысқа орналасудың қиындығы және кез келген
жұмыстың табылмауы болып табылады. Әйелдердің салыстырмалы теңсіздігінің
себебі – олар еркектерге қарағанда штат қысқартуға байланысты жұмыстан
жиірек босатылады және үй шаруашылығын жүргізу қажеттілігі бойынша жұмысты
тастайды.
Жасқа қарай жұмыссыздық сипаттамасы да сондай-ақ еңбек нарығындығы
әйелдер мен еркектер арасындағы теңсіздікті айғақтайды.

1.2 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық жағдайы

Жұмыссыздық нарықты экономиканың айырылмас серігі деуге болады.
Белгілі экономистер пікірлері бойынша жұмыссыздықтың
белгілі бір деңгейден аспауы нарықты экономикаға тән табиғы құбылыс деп
бейнеледі. Мысалы, кейбір экономистер: Дж. Кейнс 3-4%, М. Фридмен 5-6%
жұмыссыздықты табиғы мөлшер деңгейі деп белгілеген. Ал осы деңгейден
жұмыссыздық аса бастаса онда амалсыз, еріксіз жұмыссыздық пайда бола
бастайды.
Санақ бойынша, жұмыссыздық деңгейі жұмыс күшінің жалпы санындағы
жұмыссыздардың үлесін көрсетеді.
Жалпы жұмыссыздық деңгейі – жұмыс күшінен пайыздық есептердегі
жұмыссыздар үлесі (экономикалық белсенді халық) деңгейі жұмыспен қамтылу
мәселелері бойынша халықты ішінара тексеру негізінде есептеледі, тексеруді
ХЕҰ әдіснамасын пайдалану арқылы Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігі жүргізеді. Аптасына ең кемі 1 сағат жұмыс істесе де, ол
адам жұмыспен қамтылған болып саналады.
Ресми (тіркелген) жұмыссыздық деңгейі – экономикалық белсенді
халықтан пайыздарға шыққандағы мемлекеттік жұмыспен қамту органдарында
тіркелген жұмыссыздар үлесі.
Жұмыссыздықтың орташа ұзақтығы адамның қанша жұмыссыз жүрген уақытын
көрсетеді. Жұмыспен қамтылған адам деп – жұмысы барлары, ал жұмыссыздар деп
– жұмысы жоқ немесе соны іздеп жүрген адамдар деген мағынада қарастырып,
жұмыссыздықтың бірнеше мәніне тоқталып өттім. Енді мен сол адамдардың санақ
бойынша зерттелген, немесе зерттеу құрамына кіретіндер қарастырып, және сол
санақ бойынша біраз мысалдар мен еліміздің тәжирібелерін қарастырайын.
Халықтың бір бөлігі санақ бойынша жұмысшы күші құрамына кірмейді (оқушылар,
зейнеткерлер және т.б.) адамдар. Мұндай көзқарас әділетті саналуда, себебі
көптеген жұмысшылар жұмыс табудан әбден күдер үзеп, еш жерде тіркелмей де,
сөйтіп жұмыссыздар армия есебіне кірмей қалады. Қызметінен төмендегендер
мен толық жұмыс күнімен естімейтіндер де ресми түрде есептелмейді.
Жалпы 2012 жылдың маусымындағы есеп бойынша ресми тіркелген
жұмыссыздар саны 469,2 мың адамға жетті. Жұмыссыздық деңгейі халықтың
экономикалық белсенді санының 5,2%-ын құрайды. 2012 жылдың маусым айының
соңында жұмыспен қамту органдарында жұмыссыз ретінде тіркелген тұлғалар
саны 62,9 мың адамды немесе халықтың экономикалық белсенді санының 0,7%-ын
құрады. Есеп бойынша жабық жұмыссыздықтың деңгейі экономикалық белсенді
халықтың 0,3%-ын құрады.

Кесте 1.2012 жылғы 1 тоқсандағы жасы және жынысы бойынша жұмыссыздар

Барлығы Оның ішінде
еркектер әйелдер
адам жұмыссыздық адам жұмыссыздық адам жұмыссыздық
деңгейі,% деңгейі,% деңгейі,%
Жұмыссыздар 18 407 5,4 6533 3,9 11 874 6,8
барлығы,
олардың
жастары
15-24 2010 4,7 416 1,9 1594 7,4
25-29 3588 7,8 2130 9,0 1458 6,5
30-34 1555 3,6 259 1,1 1296 6,3
35-39 2151 5,6 819 4,2 1332 7,0
40-44 1740 5,0 202 1,3 1538 8,2
45-49 2286 7,0 708 4,7 1578 8,9
50-54 2158 4,0 923 3,6 1235 4,4
55-59 2293 7,4 450 3,5 1843 10,1
60-64 626 4,0 626 6,7 - -

2012 жылғы 1-ші тоқсанда жалпы жұмыссыздар санындағы жастардың үлесі (15-24
жастағы) 10,9% құрады немесе 2,0 мың адам. Жастардың жұмыссыздық деңгейі
4,7% құрады (2011 жылғы 1 тоқсанда – 5,2%).
Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика
және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті (бұдан әрі - Комитет)
Қазақстандағы жұмыссыз халық арасындағы қылмыстылықтың деңгейі туралы 10
жылдық (2001-2011 жылдар) статистикалық деректердің талдауын әзірледі.
Осы талдауды құрастыруда Комитет және Қазақстан Республикасының
статистика жөніндегі агенттігінің ресми статистикалық деректері және
Ғаламтор желісінде орналасқан монографиялар, баптар мен ғылыми жұмыстар
қолданылды.
Әлемдік қауымдастықта болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
қоғамдық өмірдің көптеген салаларындағы әлеуметтік тұрақсыздық пен
қарбаластықты туғызады, бұл қылмыстылық пен жұмыссыздық деңгейіне ерекше
әсерін тигізеді.
Ірі елдердің көпшілігі дүниежүзілік экономикалық дағдарысты қиындықпен
жеңді, бұл жұмыссыздық деңгейінің өсуіне ықпал етті. (кесте 2)

Кесте 2.Жекелеген әлем елдеріндегі жұмыссыздық деңгейі

2001ж. 2002ж.
Аудан орталығы Тұрғындар саны,
мың адам
Алға ауданы 37,3 Алға қаласы 15,1
Әйтеке би ауданы 40,1 Комсомол ауылы 4,6
Байғанин ауданы 28,6 Қарауылкелді ауылы 7,7
Ырғыз ауданы 17,5 Ырғыз ауылы 4,7
Қарғалы ауданы 20,9 Батамша қаласы 5,7
Мартөк ауданы 32,3 Мартөк ауылы 7,8
Мұғаджар ауданы 71,4 Қандыағаш қаласы 27,0
Темір ауданы 39,4 Темір қаласы 2,8
Ойыл ауданы 22,9 Ойыл ауылы 6,0
Қобда ауданы 33,6 Қобда ауылы 4,5
Шалқар ауданы 54,7 Шалқар қаласы 28,7
Ақтөбе қаласы 415,5 Ақтөбе қаласы 415,5

Облыс орталығы болып табылатын Ақтөбе қаласы соңғы 25-30 жылда Батыс
Қазақстандағы ірі индустриалды және мәдени орталыққа айналды.
Осыған қарамастан нарықтық экономикаға көшуге байланысты өтпелі
кезеңнің ауыртпалығын көтерген облыс экономикасында өндірістің құлдырауы
мемлекеттік меншіктен жеке меншікке көшуге байланысты әлеуметтік-
экономикалық құбылыс жұмыссыздық пайда болды. Сонымен қатар нарықтық
қатынастар жағдайында қалыптасқан еңбекпен қамту процесінің құрылымы мен
сипаты түбегейлі өзгерді (кесте 4).

Кесте 4. Аймақтық еңбек нарығының негізгі индикаторлары (2007-2011ж.ж.)

№ Көрсеткіштер өлшем 2007 2008 2009 2009 2011
бірлігі
1 Экономикалық белсенді мың 323,0325,9364,2335,0 379,4
тұрғындар адам
2 Тұрғындардың экономикалық % 67,6 67,9 76,8 72,0 74,1
белсенділігінің деңгейі
3 Еңбекпен қамтылғандар саны мың 278,9282,4322,8300,8 346,4
адам
4 Жалдамалы жұмысшылар мың 145,7170,0175,5178,8 217,2
адам
5 Өз бетінше жұмыспен мың 133,2112,4147,3122,0 129,2
қамтылғандар адам
6 Жұмыссыздар саны мың 44,1 43,5 41,3 34,2 33,0
адам
7 Жұмыссыздық деңгейі % 13,7 13,3 11,4 10,2 8,7
8 Экономикалық белсенді емес мың 155,0154,2110,3130,0 132,9
тұрғындар адам
9 Экономикалық белсенді емес % 32,4 32,1 23,2 28,0 25,9
тұрғындар деңгейі

Жоғарыдағы көрсетілген 4 кесте мәліметтеріне сай экономикалық белсенді
тұрғындар саны Ақтөбе облысы бойынша 2011 жылы 379,4 мың адамды құрайды,
бұл көрсеткіш 2007 жылмен салыстырғанда 56,4 мың адамға өскенін көрсетіп
отыр. Экономикалық белсенді тұрғындарға барлық еңбекпен қамтылғандар және
жұмыссыздар жатады (халықаралық еңбекті ұйымдастыру әдістемесіне сай
жұмыссыз деп бұрын жұмыс жасаған, қазір жұмыссыз жоқ, кіріс көзі жоқ, жұмыс
іздеп жүрген, еңбекпен қамту органдарында тіркелген, олар тарапынан
ұсынылған жұмысқа кірісуге дайын тұлғаны айтады). Тұрғындардың экономикалық
белсенділік деңгейі облыс бойынша 2007 жылы 67,6%-ды құраса 2011 жылы 74,1%-
ды құрап 6,5%-ға өскенін көрсетеді. Соңғы 5 жылдықта экономикалық
белсенділік деңгейінің ең жоғарғы шегі 76,8%-ды құрап отыр. [20]
Облыс көлемінде еңбекпен қамтылғандар саны 2011 жылы 346,4 мың адамды
құрап, бұл көрсеткіш 2006 жылмен салыстырғанда жалпы өсу динамикасын
көрсетіп отыр. Соның ішінде жалдамалы жұмыспен қамтылғандар және өз бетінше
жұмыспен қамтылғандар саны да жоғарылап отыр. Бұл көрсеткіштерге әсер етуші
негізгі факторлар өндірістік кәсіпорындардың жалдануы, құрылыс, транспорт,
байланыс салаларының көтерілуі, кіші бизнестің дамуы болып табылады. Осыған
орай жұмыссыздық деңгейі аймақтық еңбек нарығында 2009 жылы 8,7%-ды құрап
төмендегенін көрсетеді (2007жылмен салыстырғанда 5%-ға төмендеген). Ал
экономикалық белсенді емес тұрғындар саны 2011 жылы 132,9 мың адамды құрап
бұл көрсеткіш 2007 жылмен салыстырғанда 22,1 мың адамға азайып отыр.

Кесте 5. Ақтөбе облысы бойынша тіркелген жұмыссыздар саны және құрылымы
(2011 жылдың 4-ші кварталы)

Жұмыссыздар саны Соның ішінде ауылдық
жерде тұратындар
Көрсеткіштер
Бар соның ішінде Бар Соның ішінде
лығы лығы
әйелдер 16-24 әйелдер 16-24
жас жас
тағы тағы
жастар жастар
1. Ағымдық жылдың
басындағы жұмыссыздар 7953 4336 1336 3060 1590 627
саны
2. Ағымдық жылда
тіркелген жұмыссыздар 15259 7329 3661 6711 3085 1374
саны
3. Ағымдық жылда
жұмыссыздар тіркеуінен 16304 7276 3926 6606 2677 1504
алынғандар саны
жұмысқа орналасуына
байланысты 11057 4419 2703 3395 1130 671
шығарылғандар саны
өзге себептер бойынша 4858 2537 1170 3136 1513 808
шығарылғандар саны
өзге аудандарға
ауысуына байланысты 389 320 53 75 34 25
шығарылғандар саны
4. Ағымдық жылдың
соңындағы жұмыссыздар 6908 4389 1071 3165 1998 497
саны

5 Кесте мәліметі бойынша 2011 жылдың басында жұмыссыздар саны 7953
адамды құраса, жыл аяғында бұл көрсеткіш 6908 адамды құрап 13%-ға
төмендегенің көрсетіп отыр. Жалпы жұмыссыздық көрсеткіштерінің қозғалысында
тізімнен шығарылған 16304 адамның 11057-сі немесе 68%-ы. Жұмысқа
орналасуына байланысты болса, өзге себептермен тізімнен шыққандар саны 4858
адамды немесе 30%-ын құрайды. Жұмысқа орналасқандар санының көп болуы облыс
экономикасының өрлеуімен, кіші және орта бизнестің дамуымен тікелей
байланысты. Көңіл аударуға тұрарлық кесте мәліметтерінің бірі жұмыссыздар
санындағы әйел адамдардың үлес салмағы, ол көрсеткіш жыл басында 55%-ды
құраса, жыл аяғында 63,5%-ды құрайды.[4]
Экономикалық белсенді емес тұрғындар санының негізгі бөлігін оқушылар
мен студенттер 58%, зейнеткерлер 6,5%, үй шаруашылығы жұмысындағылар 1%
құрайды (кесте 6). [20]
Облыстың еңбекпен қамту органдарына 2011 жылы жұмыссыздар ретінде 7521 адам
тіркелді, оның ішінде 3331 адам (44,3%) ұзақ уақыт (1 жылдан астам жұмыс
істемеген), 1392 адам (18,5%) бұрын жұмыс істемеген. 2336 адам (31,1%)
жалпы орта білімі бар, 462 адам (6,1%) жалпы орта білімі жоқ. Еңбек
нарығындағы жұмыссыздардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында
қалалық жұмыспен қамту орталығы жұмыссыздар біліктілігін арттыру және жаңа
мамандықтарға оқыту жөнінде оқулар ұйымдастыруда. 2009-2011 жылдары 953
жұмыссыз оқуға жіберіліп олардың барлығы дерлік жұмысқа орналастырылды.
Жұмыссыздарды уақытша жұмыспен қамтып, жұмыссыздықтың ұзақтығын
төмендету мақсатында ақылы қоғамдық жұмыстар ұйымдастырылып, оған соңғы үш
жылда 11,1 мың адам қатысты.
Еңбек нарығының жабық секторында жұмыс жасап жүрген тұрғындар көп
жағдайда әлеуметтік қорғылмайды. Олардың құқықтық сауатсыздығы, еңбек
жағдайының нашарлығына қарамастан, кіріс көзі аз болуына байланысты жұмыс
орындарына тәуелділігі, төмен біліктілікке байланысты еңбек нарығында еркін
бәсекеге түсе алмауы жұмыс берушілердің заңсыз талаптарына келісім беруіне
мәжбүр етеді. Осының салдарынан жұмысшылардың еңбек ақысы қағаз жүзінде
заңды түрде есепке алынбайды, табыс салығы, зейнет ақы жарнасы ұсталмайды,
кезекті еңбек демалысына, уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемдер
төленбейді. Бұл жағдай жұмысшылардың тұрақты жұмыс орнына беки алмауының
басты себептері болып табылады.
2011 жылы аймақтық еңбек нарығында жұмыссыздардың жұмыс орындарына
деген күресінде бәсекелестікке қабілеттілігін жоғарылату мақсатында
кәсіптік дайындық, қайта оқыту, біліктілікті жоғарылату мақсатындағы
жұмыстар жүргізілді. Сонымен қатар, Бизнестің жол картасы, Ауылдың
гүлденуі – Қазақстанның гүлденуі, Жасыл ел, Атамекен бағдарламасы
бойынша көптеген жастар, студенттер, оқушылар жұмысқа орналастырылды.
Сонымен қатар, аз қамтылған азаматтарды қолдаушы аймақтық, қайырымдылық
қоры мемлекеттік емес қоғам Микрокредит, қоғамдық ұйым Поколение, іскер
әйелдер және шаруа қожалығы ассоциацияларының көмегімен аз қамтылған және
кедей азаматтарға әлеуметтік көмек көрсетуге байланысты жұмыстар
жүргізілуде.

3. Жұмыссыздық мӘселесін шешу жолдары

3.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселесі және жұмыспен қамту
саясаты

Жұмыссыздықтың проблемасын шешудің бірден-бір жолы бұл еңбек биржалары
туралы көптеген мемлекеттердің практикасының нәтижелерін көруіміз керек.
Еңбек биржалары бойынша тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету олай болуының
өзінен жұмыссыздықпен күресудің негізгі құралы екенін көре аламыз. Бұл
еңбек биржалары ең алғашқы кездерде дамыған мемлекеттерде жұмыссыздарға
көмек беру мақсатындағы адамгершілік институттары ретінде пайда болады.
Уақыт өте келе және еңбек қатынастарының дамуына байланысты оның атқаратын
қызметі мен нақты өзгеруі. Еңбек биржасы – бұл еңбекті талдау барысында
жұмыскерлер мен кәсіпкерлер арасында делдалдық қызметін атқаратын
келісімдер жайын, тұрақты мерзімді қызмет жасайтын мәселе.
Тәуелсіздік алғашымызға он жылдан асып уақыт өте келе, біздің жас
мемлекетіміз жұмыссыздық проблемасымен күресуде, бірақ осыған қарамастан
жұмыссыздар саны таңдаусыз өсуде. Ташкентте еңбекпен қамту биржалары
ешқашан жабылмай жұмыс істеуде, әр таңертең сайын базардың алдында жиналған
дұмыссыздар бұл еңбек биржасының мың жылдан жоғары тарихы бар: бұл биржадан
жұмыс іздеушілер мен жұмыс ұсынушылар көзбе-көз кездеседі. Олар келісімге
келіп өз жұмыстарын атқарып, ал жұмысты ұсынушылар өздеріне керекті еңбек
күшін тауып келіседі. Міне, бұл биржаның жұмыс жасау принципі осы ғана. Бұл
биржа туралы әгімелегенде Сейфуллин көшесінің бойында тұрғандар арасынан
сіз не бір аз жұмысына, яғни мамандығына нағыз шын көңілмен беріліп, аз
мамандығын кәсіпқойлық деңгейде меңгергендерді кездестіруге болады. Ал
бірақ осы адамдардың кейбіреулері күні бойы жұмыс істегендегі табысын
спиртке, яғни бір бутылка ішімдікке жұмсағанын көргенде не айтарыңызды
білмейсіз. Өкінішке орай Совет өкіметі кезінде Ташкенттегідей еңбек биржасы
жұмыс істемеді.
Бірақ, болашақта жұмыссыздар санын азайту үшін Қазақстан Республикасының
заңдарына сай жұмыс істеуі керек. Ал, бірақ әзірге ондайдың болуы мүмкін
емес. Себебі жемқорлықпен күрес жүргізіп жатқанымыз да сол проблемаларды
шешудің негізгі екендігінде. Сонымен бірге жұмыссыз адамдар тек материалдық
жақтарымен ғана емес психологиясының да өзгеруі әбден мүмкін. Егер біз
жанұядағы бір адамның жұмыс істеуі, ал басқаларының жұмыссыз отыруы
“Еңбексіз елге сыймас” деген ғылымымыздың осындай ойлы сөздеріне тура
келеді. Сол себепті жанұяда бірін-бірі түсінбеушілік туындайды. Бұл
жұмыссыздық тек Қазақстан ғана емес әлемнің барлық еледерінде болып жатқан
құбылыс. Халқы жағынан алдыңқы орындағы Қытай мен Индияда жұмыссыз
адамдардың пайызы 27%, бірақ бұдан ад жоғары екені мәлім. Әлемде ең көп
жұмыссыздар Оңтүстік Азия елдері мен Сахарада орналасқан біршама елдерді
айтуға болады. Көптеген кедей мемлкеттер адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету
өте төмен, бірақ арзан еңбек күшінің болғанымен экономикалық-әлеуметтік
жағдайымыз төмен.
Осы кезде айта кететін жай бөлімде айтып өткен биржа қызметтерін жалдау
арқылы толық түсінуге болады. Ол еңбек нарығындағы ұсыныс пен сұранысты
реттейді; жұмыссыздарды есепке алу мен бас жұмыс орындарын тіркеу; жұмысын
ауыстыратын немесе жұмыс іздеген, жұмысқа тұруға тілек білдірген адамдарға
ақпарат беру, жұмыс істеп жүрген адамдарды оқыту мен қайта дайындауды
ұйымдастыру; жастар арасында кәсіптік бағдар беру жұмысын жүргізу:
адамдарды жұмысқа тарту үшін делдалдық қызмет атқару. Осындай кезде
жұмыссыздыққа байланысты жәрдем ақы тағайындау. Мемлекет кәсіпорындар мен
ұйымдардың мүдделерін есепке ала отырып, биржалар арқылы еңбек нарығына
әсер етеді. Еңбек биржасы ретінде және олардың берген жолдама кәсіпкерлер
үшін міндетті болмайды. Ол тек қана ұсынымдылық сипатта болады. Себебі
олардың жұмысшыларды еркін түрде қабылдауға мүмкіншілігі бар, немесе
өздерінің кадр тағайындау бөлімі арқылы тағайындайды және оны толық
жалдауға тырысады.
Ал қазіргі кездегі биржада еңбекке деген сұраныс пен ұсыныс туралы толық
мағлұмат болуы тиіс. Осы бағытта өнеркәсібі дамыған Батыс елдерінің
тәжирібесіндегі жағдайларды қолдануға болады. Бұл консультацияның көмегімен
бір айдың ішінде барлық мамандық таптарындағы жұмыссыздық 40%-ке кемиді.
Сондай-ақ, жұмыссыздарды қаржыландырудың жаңа бағдарламасы енгізілген.
Вашингтон штатында феодалдық өкімет тиісті білім, жұмыс тәжирібесі бар және
өз ісінің маманы болғысы келген 400 жұмыссыз адамға алдын-ала мүмкіндік
беріп, бірнеше айға дейін жәрдем ақы береді.
Жұмыссыздықты сонымен бірге жоюдің тағы бір жолы экономиканың неформалды
секторын дамыту, оның негізгі қала экономикасы, ал қызмет көрсетудің ерекше
саласы. Бұл салаға және адамның еңбек етуі, дәстүрлі қалыптасқан өнеркәсіп
және бұл салаға мемлекеттік саясаттың ешқандай араласуынсыз жұмыс істей
алады. Дамушы елдерде және қалаларда формалды емес сектрде 50% жұмысшы қала
жұмыскерлер күші қалыптасқан. Мемлекет бұл саланың дамуына ешқандай шек
қоймай, қайта шағын кәсіпорындарға несие бөліп, қалалардың
инфраструктурасын жақсартуға барынша көмектескені дұрыс. Көптеген
экономистердің айтуы бойынша, дамыған формалды емес сектр қаладағы
жұмыссыздар санының азаюына себебін тигізеді дейді.[5]
Сол сияқты қазіргі кезде біздің мемлекетімізде де жұмыссыздықпен күрес
жүргізуде. Президенттің 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспарында шағын
кәсіпкерлікті дамыту, халықты толық сауатты ету жолдарын айқын көреміз.
Яғни бұл мақсаттардың орындалуы келешектегі болашақ Қазақстандықтардың
жұмыспен қамтамасыз етіледі деп күтіледі.
Бағаның төмендеуін қоздыру, Бұл да жұмыссыздықты азайтуға себепші бола
алады. Ол үшін алдын-ала шетел валютасына ақша айырбастаудыға ұлттық
валютаның курсын көтеріп, ұсыныс пен сұраныс тепе-теңдігін қамтамасыз ету,
субалдия көлемін капитал көп қорланатын өнеркәсіпке аз бөлу, ең төмен
жалақыны заң арқылы тоқтату, сыртқы саудадағы барьерді азайтып, шектеуді
ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасына тоқтату.
Бұл жерде айтылған кейбір мәселелерде Қазақстанда қоданылып жатыр.
Мысалға: соңғы жылдарда Президент жарлығы бойынша ең төменгі жалақы
мөлшерін көтеру, және ол 2001 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап қайта қарауға
алынып ең төменгі жалақы мөлшері мен зейнетақыны көтеру туралы шешім
қабылдады. Осында айтып кеткеніміздей жұмыссыздыққа байланысты берілетін
жәрдемақы өзгерістерінің, оның тәртібінің жұмыссыздық мөлшеріне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.