Хафиз Таныштың «Шараф-наме Шахи» атты шығармасының деректік маңызы

Кіріспе бөлім.

Негізгі бөлім.

I. Хафиз Таныш және оның еңбегі

II. Қазақ тарихына қатысты мәліметтерді талдау және олардың маңызы

ҚОРЫТЫНДЫ бөлім.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе бөлім

Тақырыптың өзектілігі.. Дерек Шайбанидтер династиясының тарихы, Қазақ хандығымен қарым-қатынасы баяндалғанына байланысты маңызды болып табылады.
1501 – 1598 жылдар аралығында Мұхаммед Шайбани хан және ұрпақтары Мәуеренахрдағы билік кезіндегі жазылған шығармалар Қазақстан тарихы бойынша, соның ішінде Қазақ хандығы тарихы бойынша жазба деректердің ең көп бөлігін құрайды. “Шараф-наме-йи шахи” еңбегі Шайбанидтік деректердің барлығына тән идеалогиялық сипатта болғанымен, деректе бірнеше құнды мәліметтер қамтылған.
Тақырыпты зерттеудің мақсаты. Осы жұмысты жазудағы алға қойған мақсатым Хафиз Таныштың “Шараф-наме-йи шахи” атты еңбегінің деректік маңызын түсіну
Міндеттер. 1) Хафиз Таныш және оның еңбегін, 2) Қазақ тарихына қатысты мәліметтерді талдау болып табылады
Тақырыптың деректік қоры. Тақырыптың деректік қорына келер болсақ. Ең алдымен олардың қатарына “Шараф-наме-йи шахи” жатады. Қосымша қысқаша мәліметтер Нисаридің “Музаккир ал-ахбаб”, Насрабадидің “Тазкира-йи Нсрабади”, Дарвиш Алидің “Тухфат ас-сурур” Мұхаммед Йусуфа-муншидің “Та’рих-и Муким-хани”, Шамси ад-Дин Салидің “Камус ас-а'лам” секілді еңбектерде кездеседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бұл тақырыпқа қалам тартқан кісілер көп болды. Олардың қатарына И.И. Умняков, Н. Сайфиев, Б.А. Ахмедов, К. Муниров, А.А. Семенов, М.А. Салехетдинова, П.П. Иванов кіреді.

Реферат құрылымы. Реферат Кіріспеден, І-ІІ бөлімнен, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Материалы по истории Казахских ханств. XV-XVIII вв. (извлечения из персидских и тюркских сочинений). Составители: Ибрагимов С. К., Мингулов Н. Н., Пищулина К. А., Юдин В. П. А., 1969. стр 237 – 312.
И.И. Умняков "Абдулла-намэ" Хафизи Таныша и его исследователи // ЗКВ. 1930.
Б.А. Ахмедов Государство кочевых узбеков. – М., 1965.
Хафиз Таныш Бухари. Абдулла-наме / пер. М.А. Салехетдиновой. – М., 1983. ІІ ч.: М., 1989.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚР Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Тарих, археология және этнология факультеті

Хафиз Таныштың Шараф-наме Шахи атты шығармасының деректік маңызы

Реферат

Орындаған: Қалназар Бекжан Полатұлы
Тексерген: Ноғайбаева Меңдігүл Сағатқызы

Алматы - 2013
МАЗМҰНЫ

Кіріспе бөлім.

Негізгі бөлім.

I. Хафиз Таныш және оның еңбегі

II. Қазақ тарихына қатысты мәліметтерді талдау және олардың маңызы

ҚОРЫТЫНДЫ бөлім.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе бөлім

Тақырыптың өзектілігі.. Дерек Шайбанидтер династиясының тарихы, Қазақ хандығымен қарым-қатынасы баяндалғанына байланысты маңызды болып табылады.
1501 - 1598 жылдар аралығында Мұхаммед Шайбани хан және ұрпақтары Мәуеренахрдағы билік кезіндегі жазылған шығармалар Қазақстан тарихы бойынша, соның ішінде Қазақ хандығы тарихы бойынша жазба деректердің ең көп бөлігін құрайды. "Шараф-наме-йи шахи" еңбегі Шайбанидтік деректердің барлығына тән идеалогиялық сипатта болғанымен, деректе бірнеше құнды мәліметтер қамтылған.
Тақырыпты зерттеудің мақсаты. Осы жұмысты жазудағы алға қойған мақсатым Хафиз Таныштың "Шараф-наме-йи шахи" атты еңбегінің деректік маңызын түсіну
Міндеттер. 1) Хафиз Таныш және оның еңбегін, 2) Қазақ тарихына қатысты мәліметтерді талдау болып табылады
Тақырыптың деректік қоры. Тақырыптың деректік қорына келер болсақ. Ең алдымен олардың қатарына "Шараф-наме-йи шахи" жатады. Қосымша қысқаша мәліметтер Нисаридің "Музаккир ал-ахбаб", Насрабадидің "Тазкира-йи Нсрабади", Дарвиш Алидің "Тухфат ас-сурур" Мұхаммед Йусуфа-муншидің "Та'рих-и Муким-хани", Шамси ад-Дин Салидің "Камус ас-а'лам" секілді еңбектерде кездеседі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бұл тақырыпқа қалам тартқан кісілер көп болды. Олардың қатарына И.И. Умняков, Н. Сайфиев, Б.А. Ахмедов, К. Муниров, А.А. Семенов, М.А. Салехетдинова, П.П. Иванов кіреді.

Реферат құрылымы. Реферат Кіріспеден, І-ІІ бөлімнен, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады

Негізгі бөлім
І. Хафиз Таныш және оның еңбегі
Книга шахской славы. Шығарманың басқаша атауы "Абдаллах-наме", "Абдаллах хан туралы кітап"
Авторы Хафиз Таныш (Тыныш) бен мир Мухаммед әл-Бухари. Екі әдеби лақап аты (тахаллус) бар: негізгісі - Нахли, ал екіншісі - Кирами. Хафиз Таныш туралы мәліметтер өзінің еібегінде жазылған. Қосымша қысқаша мәліметтер Нисаридің "Музаккир ал-ахбаб", Насрабадидің "Тазкира-йи Нсрабади", Дарвиш Алидің "Тухфат ас-сурур" Мұхаммед Йусуфа-муншидің "Та'рих-и Муким-хани", Шамси ад-Дин Салидің "Камус ас-а'лам" секілді еңбектерде кездеседі.
Нисба Бухари Хафиз Таныш тегі жөнінде оны бұхарлық дейді. Оның әкесі Маулана мир Мұхаммед Ұбайдоллах ханның (1533 - 40) жақын адамы болған және ол Бұхарда тұрған. Махмуд-и А'заманың "Джами' ал-макамат" еңбегінде XVI ғасырдың 50-ші жылдары Маулан мир Мұхаммед Қашқарға кетіп, сол жерде 2жылдан соң қайтыс болады делінген.
Хафиз Таныштың нақты туылған датасы белгісіз. Автор шайбанид ІІ Абдаллах хан Мауеренахрды бағындырып, Бұхараны астаны қылған кезінде 36 жаста болғанын хабарлайды. Егер бұл кез Абдаллах ханның әкесі Искандер ханның хижра бойынша 991 жылдың басында, яғни 1583 жылдың маусым айының соңында қайтыс болуымен тұспа-тұс болса, онда жазушының туған жылы 1547 жыл деп қабылдауымыз керек. Ал егерде Хафиз Таныштың өмірі мен шығармашылығын зерттеушілердің есептеуін, яғни Мауеренахрдың бағындырылуы 1585 жыл болса, сәйкесінше жазуышының туған жылы 1549 жыл болып табылады.
Жазушы туған жылы туралы кейбір зерттеушілер Мауеренхрда Абдалллах ханның билігі орныққан кезінде Хафиз Таныш 33 жаста болатын дейді. Бұл жағдайда оның туған жылы сәйкесінше 1550 - 1552 жылдар аралығында анықталады.
Жас кезінде Хафиз Таныш материадық қиыншылықтарды басынан өткергенін оның өлеңдерінен байқауға болады. Абдаллах ханның билігі орнауына дейін немесе одан кейін Хафиз Таныш шайбанидтік ірі саяси, әскери, мемлекеттік қайраткермен жақсы қарым қатынаста болғанының арқасында Бұхарадағы сарайға алынады. Бұл жерде сарай ақыны мен шежіреші қызметін атқарады. Хан армиясы тонау, жаулау жорықтарына шыққан кездерінде Абдаллах ханның жорық лагерінен табылатын.
Өмірінің келесі кезеңдері де нақты көрсетілмеген. Оның Абдаллах хан өмірінің соңғы жылдарында және хан баласы Абд әл-Му'миннің билігі кезінде қайда болғаны белгісіз.
Деректе Аштарханилік Имамқұл хан кезінде де сарайда болғаны көрінеді. Деректе: Нахли ақын Имамқұл ханның жақын адамдары қатарынан болған. Ақын хан құрметіне шығарған мадақтау өлеңі үшін, соңғысы оны таразыға салып, алтындағы салмағын анықтауға бұйрық берді делінеді. 1613 жылы Үнді жерінен Ұлы Моғолдар атынан елші Хакім Хазық келеді. Ол көптеген арнайы хан жиналыстарына қатысуына рұқсат алған және ханға жағымды сөздері үшін хан жақын тартқан адам болатын. Бірде сарай ақындары Маулан Тураби мен Нахли ақындар хан алдында өз өлеңдерін айтып болды. Сол кезде хан Хакім Хазықтан: ... шешен, данышпан, сүйкімді мына екі ақынның қайсысы күшті? - деп сұрайды. Сонда ол: тақсыр, пальма ағашы жерден бітеді депті. А. А. Семенов өзінің еңбегіндегі ескертуде жоғарыда деректен келтірілген сөйлемді былай аударады: "Нахли" сөзі араб тілінен аударғанда "пальма", ал "Тураби" сөзі араб тілінен аударғанда жер дегенді білдіреді.
Хафиз Таныштың өлеңдерінде екі тарих қамтылған: біріншісі ол "шейхтердің орындары", екіншісі "таулы жұмақтың айнасы". Бірінші тарих аджабы бойынша 10291619 - 1620 жылдарды, екіншісі 10541635 - 1636 жылдарды қамтиды. Хронограммалардан Хафиз Таныштың Имамқұл хан кезінде қызмет еткені көрінеді. Ол хан жолында оның тақтан кетуіне дейін, яғни 1642 жылға дейін болған. Осы жылдарға таман Нахли Балхқа кетіп, өмірінің соңына дейін сонда болады. Ақынның қайтыс болу датасының нақты еместігін мен жоғарыда айтқанмын. Өзінің тазкиресінде Насрабади ақын Имамқұл ханның 10541644 - 1645 жылы қайтыс болғаннан кейін, яғни XVI ғасырдың ортасына келеді. Бұл мәліметтерге қарағанда Хафиз Таныш бір ғасырдай ғұмыр кешкен.
Шараф-наме-ийй шахи еңбегі Хафиз Таныштың әйгілі болуына көмегі тиген шығарма. Бұл көлемді еңбек түсінуге қиын ескі әдеби тәжік (фарс) тілінде жазылған. Хафиз Таныштың бұл еңбегі өзінің және басқалардың өлеңдерінен үзінді, Құран үзінділерімен, хадистерімен қамтылғандығымен ерекшеленеді. 9221584 жылы хроникада кейінгі жылдардағы оқиғаларды көрсетуіне байланысты бұл датаны кейбір зерттеушілер шығарманың жазылуының аяқталу датасы деп қабылдайды. Бәлкім бұл кезде автор басқа шығармасын("Үш асар") жазуға кіріскен болар.
Шығармада келтірілетін әбден кешіктіріген дата мына өлеңнің үзіндісінен көруге болады: Разум невольно сказал дату завоевания: Да будет к счастью ему (т.е. Абдулле-хану) город Герат
Осы өлеңнің соңғы жолдары, есептеп шығарғанда 1590-1591 жылдардағы оқиғаны суреттейді. Жылнамада айтылғандай, дәл осы жылы Абдаллах хан Гератты басып алған. И.И. Умняков бұл хронологиямен келіспей отыр, өйткені Искандар-муншидің Тарих-и аламара-йи Аббасси шығармасында бұл оқиға 1588-1589 жылдары болған деп келтірілген. Сондақтан да, И И Умняковтың айтуына қарағанда, дәл осы жылдары Шафар-наме-йи шахи жылнамасы жазылып аяқталуы мүмкін.
Автордың жоспары бойынша оның шығармасы кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан құрылуы кере болды. Алайда, Абдаллах ханн мінезінің жақсы жақтары, өзінің замандастары - шейхтер, эмирлер, ғылым ақындар, қоғамдық құрылыстар мен дін мекемелер туралы ақпараттар беретін екінші бөлімі, сондай-ақ қорытындысы ешбір деректерде кездеспейді. Мүмкін олар жазылмаған да шығар.
Хафиз Таныш өз еңбектерінде өзі көрген жәйттерді, ерекше оқиғалардың куәсі болғандар, замандастарының әңгімелерін, ресми мемлекеттік құжаттарды пайдаланып жазған. ШЫғармада әдеби деректер де кездеседі, мысалы: Наршахидің Тарихи Бухара, Ата Малик Джуванидің Тарихи джаханкушай, авторы белгісіз Китаб масалик ва мамалик, Хамдаллах Казвинидің Нузхат ал-кулуб Фазлаллах Рашид ад-диннің Джами ат-таварих авторы белгісіз Тарих-иал-и Саман, Хафиз Абрудың шығармалары, Мырза Мухаммад Хайдар доглаттың Тарихи Рашиди, Шараф ад-Дин Али Йаздидің Зафар-наме, авторы белгісіз Тарихи Шайбани, Фахр ад - Дин Али бен Хусайн Кашифидің Рашахат айн ал-хайат. Авторы белгісіз Тарихи Шайбаниден басқа барлық деректер жақсы таныс. Мухаммад Шайбани хан секілді Абдуллах хан да әдебиетшілердің жазба еңбектерінде оның өмірі мен іс-әрекеттерін баяндайтын шығармалардың енуіне атой салған. Олардың көбісі біздің күнімзге дейін жеткен, мысалы, Абдаллаххан туралы шығармалар: Тарихи Абдаллах хан немесе Джахан нума, Абдаллах ханның қол астында қызмет жасаған Мушфикидің өлеңдер жинағы, Бадр ад-Дин ал-Кашмиридің Зафар наме және Раузат арризван ва хадикат ал-гилман, Мукимнің Зафар наме, Мухаммадийар бен Араб катаганның Мусаххир ал-билад, сонымен қатар 1604-1605 жылдарға дейін баяндайтын авторы белгісіз Тарих-и Шайбани еңбегін жатқызуға болады. Бұл деректер шайбанид әулеті туралы баяндайтын деректердің екінші тобына жатады. Барлық деректер шайбанид мемлекетінің бірлігі мен мықтылығын баяндайды. Екінші топтағы деректер жазылған тілімен, құрамымен, жеке детальдермен екершеленеді, олардың бірі өлең түрінде жасылса, екіншісі проза тілімен жазылған. Бұл шығармалардың бір біріне қатысы бар екеніне ешбір күмән жоқ.
Еуропа ғылымдарына Шафар-наме-йи шахи жылнамасын ашқан ВВ Вельямин-Зернов, ол кітапты орыс тіліне аударып, тіпті оны басып шығармақ болған. Алайда, қазақтар туралы мәліметтер Вельяминов-Зерновтың орыс тілінде жарыққа шыққан еңбегінде кеңінен айтылады. 30 жылдары оның аудармалары қазақ тілінде басылып шықты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.