Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының қызметін ұйымдастыру
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.Прокуратура мемлекеттің заңдарының нақты орындалуын қадағалаушы орган ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Прокурорлық қызмет мақсаты және негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .
3.Прокуратура органдарының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.Прокуратура мемлекеттің заңдарының нақты орындалуын қадағалаушы орган ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Прокурорлық қызмет мақсаты және негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .
3.Прокуратура органдарының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Бүгінгі күннің болмысы республиканың мемлекеттік-құқықтық институттарының жүйесі ретінде ҚР Конституциясының сақталуын мемлекеттін атынан жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, қылмысқа карсы күресте құқық қорғау және өзге де органдардың қызметін үйлестіретін, өз кезегінде, заңдардың, азаматтардың құқықтарын қорғауға және мемлекеттік мүдделердің сақталуына ықпал ететін көп функционалды орган ретінде прокуратура органдарының құқықтық мәртебесін заңнамалық тәртіппен кеңейтуді талап етеді. Сондықтан 2002 жылғы 9 тамыздағы ҚР Заңымен "Прокуратура туралы" ҚР Заңына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі кездейсоқтық емес.
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызметі мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды есте сақтау кажет: біріншіден, прокурорлық кадағалау - бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік, қоғамдық, өз бетінше немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік кызметтің дербес өзгеше түрі. Екіншіден, прокурорлық қадағалау мемлекеттің – Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы, прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес, мемлекет жүйесіне біріктірілген барлығының атынан жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың, мекемелердің, лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалауға шаралар қабылдайды.Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Оның мемлекеттік қызметтің басқа түрлерінен айырмашылығы ҚР Конституциясының нақты сақталуын, заңдардың талаптары орындалуын, өзге де құқықтык актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдануын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмұнының өзгешелігімен айқындалады.Төртіншіден, прокуратура Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін орған болуына қарамастан, Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге, соның ішінде
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызметі мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды есте сақтау кажет: біріншіден, прокурорлық кадағалау - бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік, қоғамдық, өз бетінше немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік кызметтің дербес өзгеше түрі. Екіншіден, прокурорлық қадағалау мемлекеттің – Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы, прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес, мемлекет жүйесіне біріктірілген барлығының атынан жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың, мекемелердің, лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалауға шаралар қабылдайды.Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Оның мемлекеттік қызметтің басқа түрлерінен айырмашылығы ҚР Конституциясының нақты сақталуын, заңдардың талаптары орындалуын, өзге де құқықтык актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдануын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмұнының өзгешелігімен айқындалады.Төртіншіден, прокуратура Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін орған болуына қарамастан, Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге, соның ішінде
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы Заңы
2.Қазақстан Республикасының Конституция 1995 жылы 30 тамыз
3. ҚР қылмыстық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист, 2003. - 220 б.
4. ҚР азаматтық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист, 2003. - 131 б.
5. Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары. - Алматы: "Дәнекер",2000.
6. Алиев М.М. Прокурорский надзор РК. Оку-әдістемелік материалдары. "Жеті Жарғы", Алматы, 2002. -41 6.
7. Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор. 3-і басылым. М., 2001, - 352 б.
1.Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы Заңы
2.Қазақстан Республикасының Конституция 1995 жылы 30 тамыз
3. ҚР қылмыстық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист, 2003. - 220 б.
4. ҚР азаматтық-іс жүргізу кодексі. - Алматы: Юрист, 2003. - 131 б.
5. Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары. - Алматы: "Дәнекер",2000.
6. Алиев М.М. Прокурорский надзор РК. Оку-әдістемелік материалдары. "Жеті Жарғы", Алматы, 2002. -41 6.
7. Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор. 3-і басылым. М., 2001, - 352 б.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.Прокуратура мемлекеттің заңдарының нақты орындалуын қадағалаушы орган ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Прокурорлық қызмет мақсаты және негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .
3.Прокуратура органдарының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Бүгінгі күннің болмысы республиканың мемлекеттік-құқықтық институттарының жүйесі ретінде ҚР Конституциясының сақталуын мемлекеттін атынан жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, қылмысқа карсы күресте құқық қорғау және өзге де органдардың қызметін үйлестіретін, өз кезегінде, заңдардың, азаматтардың құқықтарын қорғауға және мемлекеттік мүдделердің сақталуына ықпал ететін көп функционалды орган ретінде прокуратура органдарының құқықтық мәртебесін заңнамалық тәртіппен кеңейтуді талап етеді. Сондықтан 2002 жылғы 9 тамыздағы ҚР Заңымен "Прокуратура туралы" ҚР Заңына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі кездейсоқтық емес.
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызметі мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды есте сақтау кажет: біріншіден, прокурорлық кадағалау - бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік, қоғамдық, өз бетінше немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік кызметтің дербес өзгеше түрі. Екіншіден, прокурорлық қадағалау мемлекеттің - Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы, прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес, мемлекет жүйесіне біріктірілген барлығының атынан жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың, мекемелердің, лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалауға шаралар қабылдайды.Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Оның мемлекеттік қызметтің басқа түрлерінен айырмашылығы ҚР Конституциясының нақты сақталуын, заңдардың талаптары орындалуын, өзге де құқықтык актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдануын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмұнының өзгешелігімен айқындалады.Төртіншіден, прокуратура Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін орған болуына қарамастан, Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге, соның ішінде мемлекет басшысының актілеріне де жоғары кадағалауды жүзегс асырады. 20Прокурорлық қадағалауды мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде мемлекет атынан жүзеге асырылатын арнайы уәкілдік берілгсн адамдардың - прокурорлардың - бұзушылықтарды дер кезінде анықтау және оларды жоюға шаралар қабылдау, кінәлілерді жауапкершілікке тарту, кылмыстық қудалауды жүзеге асыру арқылы заңдардың дәл орындалуын және бірыңғай қолданылуын (орындалуын) жоғары қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі қызмет ретінде сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының қызметін ұйымдастыру
Прокурорлық қадағалаудың мақсаттары мен міндеттері өзара тығыз байланысты. Прокурорлық кадағалаудың мақсаты ретінде прокуратураның тұтастай алғанда барлық кызметі және атап айтқанда, оның маңызды функциясы - прокурорлық кадағалауда қол жеткен нәтижені түсіну керек. Прокурорлық кадағалаудың мақсаттары прокуратураның мәртебесімен оның мемлекеттегі орны әрі рөлімен айкындалады. Ең соңында олар ҚР Конституциясы мен "Прокуратура туралы" ҚР Заңымен, прокуратура органдарының қызметін регламенттейтін басқа да заң актілерімен айкындалады. Е.С.Мсрзадинвтың пікірінше, Конституция мен заңдардың үстемдігін қамтамасыз ету, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын" қорғау прокурорлық қадағалаудың максаттары болады. Прокуратураны ұйымдастырудың және оның қызметінің қағидаттары - прокуратура органдарының көп қырлы қызметінің аса елеулі сипаттары мен белгілерін және оларға қойылатын негізгі талаптарды айқындайтын негізгі, басшылыкқа алынатын ережелер.
Қағидаттар қандай да бір теорияның, ғылымның, дүниетанымның, саяси ұйымның негізгі ережелерін камтиды. Мәселен, жалпы нысанда қағидат үғымы айкындалады. Прокуратураға катысты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаты - ҚР Конституциясында және басқа да заңдарда бекітілген, прокуратураның саяси және мемлекеттік мақсаттарын білдіретін, прокурордың міндеттері мен өкілеттіктерін айқындайтын, сондай-ақ мемлекетте заңдардың дәл әрі бірыңғай орындалуын қадағалауды жүзеге асыру бойынша құқықтық құралдар мен әдістердің мазмұнын және сипатын білдіретін, сондай-ақ прокуратура органдарының өзге мемлекеттік органдардан, соның ішінде құқық қорғау органдарынан айырмашылығын айқындайтын негізгі талаптар. Егер бұрын прокурорлық қадағалаудың басым бағыттары заңдардың үстемдігін қамтамасыз ету, біркелкілік және заңдылық пен кұқық тәртібін нығайту болып табылса, ҚР Конституциясында жоғары құндылықтар деп аталған адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары прокуратура органдары қызметінің негізгі кағидаттары болды.21 Заңнамада белгіленген қағидаттарды сақтау прокуратураға мемлекетте зандардың нақты әрі бірыңғай орындалуын қадағалауды жүзеге асыру бойынша олардың алдында түрған міндеттерді ойдағыдай орындауға мүмкіндік береді. Прокурорлық кадағалау қағидаттарының қатарына ҚР Конституциясына негізделген, прокуратура органдарын, кімнен кайдан шыққанына қарамастан, заңды бұзуды табысты жою үшін қажетті өкілеттіктерді бере отырып, тәуелсіз мемлекеттік органның дәрежесіне көтеретін ережелер жатады. Прокуратура органдарын ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары тұтастық, орталықтандыру, тәуелсіздік, жариялылық және заңдылык кағидаттарына бөлінетін "Прокуратура туралы" ҚР Заңының 3-бабында айкындалған. Прокуратура органдарының тұтастығы мен орталықтандыру бұл органдардың ҚР Бас прокуроры басқаратын тұтас жүйені білдіреді. Бүл қағидат барлық буындағы прокурорлардың алдында түрған мақсаттар мен міндеттердің тұтастығын білдіреді және заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асыру нысандары мен әдістерінің, тәсілдерінің ортақтығымен, анықталған заңды бұзуға прокурорлық ден қою құралдарының, сондай-ақ заңды бүзудың жолын кесу жөніндегі шараларды кабылдау тұтастығымен айқындалады. Тұтастық қағидаты жоғары тұрған прокурордың өз құқықтарын төмен тұрған прокурорға беру, сондай-ақ өзіне төмен түрған прокурордың өкілеттігін қабылдауға құқылы ережелерді айкындайды. Прокуратураның тәуелсіздігі қағидатының мәні әрбір прокурордың өз қызметінде тәуелсіз болуынан және оған жүктелген міндеттері орындау кезінде заңдарды және оларға сәйкес шығарылатын Бас прокурордың нұсқаулары мен бұйрықтарын басшылыққа алудан тұрады. Прокурор оның қадағалау қызметіне қандай да болмасын орталық немесе жергілікті органның араласуынан қорғалған. Қадағалауды ұйымдастыру және жүзеге асыру тәуелсіздігі қағидатының мемлекеттік және саяси аса маңызы зор, осы қағидатты дәйекті сақтаған кезде ғана прокуратура мемлекет койған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізе алады. Осы қағидатты жүзеге асыру ұйымдастыру арқылы, прокурорлық кадрларды тағайындау тәртібімен, заңмен белгіленген прокурорлардың бағыныстылык және есеп беру жүйесімен қамтамасыз етіледі. Прокуратура органдары қызметіндегі жариялылық прокуратураның республикадағы басқа да құқық қорғау органдары сияқты өз функцияларын қоғамнан, азамттардан оқшауланбай жүзеге асырады. Заңда прокуратура органдарының азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау, мемлекеттік құпияларды қорғау туралы ҚР заңдарының талаптарына қайшы келмейтін шамада ашық әрекет ететіні үйғарылған.Заң шығаруда заңдылық қағидаты ерекше бөлінген. Бұл қағидат барлық прокуратура органдарының өздерінің қадағалау функцияларын заңды жоне жеке тұлғалардың заңда көзделген құкықтары мен бостандықтарын сақтай отырып, катаң заң шеңберінде жүзеге асыратынын білдіреді. Заңдардың орындалуыыа қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурорлар заңда белгіленген өкілеттіктер шегінде ғана әрекет ете алады. Заңдылық қағидатының прокурорлық қадағалау үшін ерекше маңызы бар, себебі оған барлық заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың заңды орындауын бақылау міндеті жүктелген. Сондықтан прокуратураның өзі осы фукнцияларды орындай отырып, заңды нақты және бұлжытпай сақтауға міндетті. Заң шығарушы сондай-ақ барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін прокурорлық ден қою актілерінің міндеттілігі қағидатын және өз өкілеттіктерін жүзеге асыруы кезінде прокуратура органдарының қызметіне араласуга тыйым салу кағидатын бөліп көрсетеді. "Прокурорлық қадағалау" термині аясында мыналардың үғынылатынын есте сактау керек:
1) мемлекеттік кызметтің өзгеше түрі;
2) заң ғылымының дербес саласы;
3) оқу пәні.
Прокурордың өкілеттігі - Конституцияда және ҚР заңдарында оның құқықтарының маңызы бірдей қамтылған құқықтық үғым (наразылық келтіру құқығы, нұсқаулар беру қүқығы, қамауда заңсыз ұсталғандарды босату қүқығы және т.б.). Өкілеттік зан ғылымында прокурордың өз міндеттерін орындауы оған заңмен берілген құқықтарды іске асыру аркылы өтетіндіктен, құкықтар мен міндеттердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Жоғарыда аталған Заңнын 4-бабында прокуратура органдары кызметінің негізгі бағыттары мен мазмұны саналмаған: "Конституция мен заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және азаматтың кұкықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының және Президентінің Жарлықтарының және өзге де нормативтік күқықтык актілердің дәл әрі бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан Конституцияның, заң актілерінің және Республика Президенті актілерінің бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын колданады; жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалауды жүзеге асырады; сотта мемлекет мүддесін білдіреді; Республиканың Конституциясы мен заңдарына кайшы келетін заңдарға және басқа да құқықтық актілерге наразылық жасайды; заңда белгіленген тәртіп пен шекте кылмыстық қудалауды жүзеге асырады; статистикалық көрсеткіштердің тұтастығын, объективтілігін және жеткіліктілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады, арнайы есепке алуды жүргізеді, құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаудың құралдары ретінде олардың өкілеттіктерінен туындайтын прокурордың іс-әрекеттері мен құқықтық актілері, олардың көмегімен ол қойылған міндеттерді шешеді: заңдарды бұзуды анықтау, жою, алдын алу, кінәлі адамдарды жауапкершілікке тарту. Аталған Заңның 3-тарауында прокуратураның құқықтық актілері көзделген. 18-бапта құқықтық актілер жүйесі белгіленген. Прокуратураның күқықтық актілерінің жүйесін:
1) прокурорлық қадағалау актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш, санкция, нұсқау, ұсыным, заңға түсіндірме;
2) Прокуратураны ұйымдастыру және оның кызмет мәселелерін реттейтін актілер: бұйрықтар, нұсқаулар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар кұрайды. Нормативтік құқықтық актілердің қолданылуын тоқтата тұратын прокурорлық қадағалау актілері жариялануға тиіс.Прокуратураның ережелері мен нұсқаулықтары тиісті прокурорлардың бұйрықтарымен бекітіледі. ҚР прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары. Өз мәні бойынша прокурорлық қадағалау мемлекеттік кызметтің өзгеше түрі ретінде жалғыз. Бұл ҚР прокуратурасының барлық жүйесі үшін мақсаттарының бірдей, прокуратура жүйесінін бірыңғай, прокуратура қызметінің құқықтық базасының біртұтас болуына байланысты. Алайда прокурорлық қадағалау процесінің өзінде елеулі өзгешеліктер бар. Бұл өзгешеліктер біртұтас прокурорлық кадағалауды жүзеге асыруда:
-орындалуына қадағалау жүзеге асырылатын заңнаманың ерекшеліктерінен;
-осы заңнамапы орындайтын объектілердің өзгешелігінен;
-прокурорлардың өкілеттіктерінің өзгешелігінен туындайды. Осыған сәйкес "Прокуратура туралы" ҚР Заңында (4-бап) біртұтас прокурорлық кадағалауды мынадай салаларға бөледі:
- министрліктердің, ведомстволардың, өкілетті және атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, бақылаушы органдардың, олардың лауазымды адамдарының заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарын және өзге де нормативтік актілерді дәл және бірыңғай қолданылуын, сондай-ақ олар шығаратын нормативтік кұкықтық актілердің заңнамаға сәйкестігін қадағалау;
- Қазакстан Республикасының аумағында және одан тыс жерлерде адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау;
- жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың занды қолданылуын қадағалау;
- анықтау және алдын ала тергеу органдарының заңды қолдануын қадағалау;
- әкімшілік кұқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезінде қадағалау;
- атқарушылық іс жүргізудің заңдылығын, бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдарға қатысты заңдардың дұрыс қолданылуын, сот тағайындаған жазаны және мәжбүрлеу сипатында өзге де шараларды орындау кезінде, сондай-ақ азаматтық және өзге істер бойынша сот шешімдерінің орындалуын қадағалау. Прокурорлық кадағалау салаларынан басқа прокуратура қызметінің басқа да бағыттары бөлінеді:
- қылмыстық, азаматтык немесе өзге де сот ісін жүргізу барысында көрсетілген Заңда белгіленген өкілеттіктерге, сондай-ақ республиканың қылмыстық іс жүргізу, азаматтық іс жүргізу және өзге де заңнамаларына сәйкес аппеляциялық және қадағалау тәртібімен сотта мемлекеттің мүдделерін білдіреді;
- Конституцияға сәйкес (83-бап) Заңда және қылмыстық-іс жүргізу заңнамасында белгіленген тәртіппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады;
- қылмысқа қарсы күрес жөніндегі құкық корғау органдарының кызметін үйлестіреді;
- статистикалык көрсеткіштердің тұтастығын, объективтілігін және жеткіліктілігін камтамасыз сту мақсатымен мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады;
- норма шығармашылық қызметке катысады, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарын білдіреді. Сонымен катар, жаңа ҚР ҚІЖК-не сәйкес прокурор айыпталушыны сотқа тапсыруды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының прокуратурасы органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және соларға теңестірілген әскери және мамандандырылған прокуратуралар құрайды. ҚР Бас прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғары буыны болып табылады және барлық прокуратура органдары мен оның мекемелеріне басшылықты жүзеге асырады. Бас прокуратураны жоғарыда аталған Заңның 12-бабына сәйкес ҚР Бас прокуроры басқарады. Оның ҚР Президенті ҚР Бас прокурорының ұсынуымен кызметке тағайындайтын және қызметтен босататын бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады. Бас прокуратурада құрамында оның төрағасы болып табылатын ҚР Бас прокуроры және мүшелері: ҚР Бас прокуроры тағайындайтын бірінші орынбасары және орынбасарлары (лауазым бойынша), басқа да прокурор қызметкерлер болатын Алқа кұрылады. ҚР Бас прокуратурасының құрылымын аға көмекшілер болып табылатын бастықтар басқаратын департаменттер, басқармалар мен бөлімдер кұрайды. ҚР Бас прокурорының ерекше тапсырмалар жөніндегі кеңесшілері мен көмекшілері болады. ҚР Бас прокуроры орынбасарларының да ерекше тапсырмалар жөніндегі көмекшілері болады. Департаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және прокурорлар лауазымы көзделген. Бөлімшелердің әрқайсысы заңмен белгіленген прокурорлық қадағалаудың бағыттарын ескере отырып, прокурорлық жүйенің функцияларынан туындайтын міндеттерді шешеді және орындайды. Бас басқарма құқығында ҚР Бас прокуратурасының құрылымына бір мезгілде ҚР Бас прокурорының орынбасары болып табылатын Бас әскери прокурор баскаратын Бас әскери прокуратура кіреді. Департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің бастықтарын және олардың орынбасарларын, сондай-ақ аға көмекшілер, көмекшілер, ерекше тапсырмалар жөніндегі көмекшілерді, департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің аға прокурорлары мен прокурорларын республика Бас прокуроры қызметке тағайындайды және кызметтен босатады. Жоғарыда аталған Заңның 12-бабының 5-тармағына сәйкес Бас прокуратура:
1)Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың қызметінің негізгі бағыттары бойынша үйлестірілуі ... жалғасы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.Прокуратура мемлекеттің заңдарының нақты орындалуын қадағалаушы орган ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Прокурорлық қызмет мақсаты және негізгі бағыттары ... ... ... ... ... .
3.Прокуратура органдарының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Бүгінгі күннің болмысы республиканың мемлекеттік-құқықтық институттарының жүйесі ретінде ҚР Конституциясының сақталуын мемлекеттін атынан жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, қылмысқа карсы күресте құқық қорғау және өзге де органдардың қызметін үйлестіретін, өз кезегінде, заңдардың, азаматтардың құқықтарын қорғауға және мемлекеттік мүдделердің сақталуына ықпал ететін көп функционалды орган ретінде прокуратура органдарының құқықтық мәртебесін заңнамалық тәртіппен кеңейтуді талап етеді. Сондықтан 2002 жылғы 9 тамыздағы ҚР Заңымен "Прокуратура туралы" ҚР Заңына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі кездейсоқтық емес.
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызметі мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды есте сақтау кажет: біріншіден, прокурорлық кадағалау - бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік, қоғамдық, өз бетінше немесе өзге ұйымдар, мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік кызметтің дербес өзгеше түрі. Екіншіден, прокурорлық қадағалау мемлекеттің - Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы, прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып, құқық бұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес, мемлекет жүйесіне біріктірілген барлығының атынан жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың, мекемелердің, лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалауға шаралар қабылдайды.Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Оның мемлекеттік қызметтің басқа түрлерінен айырмашылығы ҚР Конституциясының нақты сақталуын, заңдардың талаптары орындалуын, өзге де құқықтык актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдануын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмұнының өзгешелігімен айқындалады.Төртіншіден, прокуратура Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін орған болуына қарамастан, Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге, соның ішінде мемлекет басшысының актілеріне де жоғары кадағалауды жүзегс асырады. 20Прокурорлық қадағалауды мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде мемлекет атынан жүзеге асырылатын арнайы уәкілдік берілгсн адамдардың - прокурорлардың - бұзушылықтарды дер кезінде анықтау және оларды жоюға шаралар қабылдау, кінәлілерді жауапкершілікке тарту, кылмыстық қудалауды жүзеге асыру арқылы заңдардың дәл орындалуын және бірыңғай қолданылуын (орындалуын) жоғары қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі қызмет ретінде сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының қызметін ұйымдастыру
Прокурорлық қадағалаудың мақсаттары мен міндеттері өзара тығыз байланысты. Прокурорлық кадағалаудың мақсаты ретінде прокуратураның тұтастай алғанда барлық кызметі және атап айтқанда, оның маңызды функциясы - прокурорлық кадағалауда қол жеткен нәтижені түсіну керек. Прокурорлық кадағалаудың мақсаттары прокуратураның мәртебесімен оның мемлекеттегі орны әрі рөлімен айкындалады. Ең соңында олар ҚР Конституциясы мен "Прокуратура туралы" ҚР Заңымен, прокуратура органдарының қызметін регламенттейтін басқа да заң актілерімен айкындалады. Е.С.Мсрзадинвтың пікірінше, Конституция мен заңдардың үстемдігін қамтамасыз ету, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын" қорғау прокурорлық қадағалаудың максаттары болады. Прокуратураны ұйымдастырудың және оның қызметінің қағидаттары - прокуратура органдарының көп қырлы қызметінің аса елеулі сипаттары мен белгілерін және оларға қойылатын негізгі талаптарды айқындайтын негізгі, басшылыкқа алынатын ережелер.
Қағидаттар қандай да бір теорияның, ғылымның, дүниетанымның, саяси ұйымның негізгі ережелерін камтиды. Мәселен, жалпы нысанда қағидат үғымы айкындалады. Прокуратураға катысты ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаты - ҚР Конституциясында және басқа да заңдарда бекітілген, прокуратураның саяси және мемлекеттік мақсаттарын білдіретін, прокурордың міндеттері мен өкілеттіктерін айқындайтын, сондай-ақ мемлекетте заңдардың дәл әрі бірыңғай орындалуын қадағалауды жүзеге асыру бойынша құқықтық құралдар мен әдістердің мазмұнын және сипатын білдіретін, сондай-ақ прокуратура органдарының өзге мемлекеттік органдардан, соның ішінде құқық қорғау органдарынан айырмашылығын айқындайтын негізгі талаптар. Егер бұрын прокурорлық қадағалаудың басым бағыттары заңдардың үстемдігін қамтамасыз ету, біркелкілік және заңдылық пен кұқық тәртібін нығайту болып табылса, ҚР Конституциясында жоғары құндылықтар деп аталған адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары прокуратура органдары қызметінің негізгі кағидаттары болды.21 Заңнамада белгіленген қағидаттарды сақтау прокуратураға мемлекетте зандардың нақты әрі бірыңғай орындалуын қадағалауды жүзеге асыру бойынша олардың алдында түрған міндеттерді ойдағыдай орындауға мүмкіндік береді. Прокурорлық кадағалау қағидаттарының қатарына ҚР Конституциясына негізделген, прокуратура органдарын, кімнен кайдан шыққанына қарамастан, заңды бұзуды табысты жою үшін қажетті өкілеттіктерді бере отырып, тәуелсіз мемлекеттік органның дәрежесіне көтеретін ережелер жатады. Прокуратура органдарын ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары тұтастық, орталықтандыру, тәуелсіздік, жариялылық және заңдылык кағидаттарына бөлінетін "Прокуратура туралы" ҚР Заңының 3-бабында айкындалған. Прокуратура органдарының тұтастығы мен орталықтандыру бұл органдардың ҚР Бас прокуроры басқаратын тұтас жүйені білдіреді. Бүл қағидат барлық буындағы прокурорлардың алдында түрған мақсаттар мен міндеттердің тұтастығын білдіреді және заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асыру нысандары мен әдістерінің, тәсілдерінің ортақтығымен, анықталған заңды бұзуға прокурорлық ден қою құралдарының, сондай-ақ заңды бүзудың жолын кесу жөніндегі шараларды кабылдау тұтастығымен айқындалады. Тұтастық қағидаты жоғары тұрған прокурордың өз құқықтарын төмен тұрған прокурорға беру, сондай-ақ өзіне төмен түрған прокурордың өкілеттігін қабылдауға құқылы ережелерді айкындайды. Прокуратураның тәуелсіздігі қағидатының мәні әрбір прокурордың өз қызметінде тәуелсіз болуынан және оған жүктелген міндеттері орындау кезінде заңдарды және оларға сәйкес шығарылатын Бас прокурордың нұсқаулары мен бұйрықтарын басшылыққа алудан тұрады. Прокурор оның қадағалау қызметіне қандай да болмасын орталық немесе жергілікті органның араласуынан қорғалған. Қадағалауды ұйымдастыру және жүзеге асыру тәуелсіздігі қағидатының мемлекеттік және саяси аса маңызы зор, осы қағидатты дәйекті сақтаған кезде ғана прокуратура мемлекет койған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізе алады. Осы қағидатты жүзеге асыру ұйымдастыру арқылы, прокурорлық кадрларды тағайындау тәртібімен, заңмен белгіленген прокурорлардың бағыныстылык және есеп беру жүйесімен қамтамасыз етіледі. Прокуратура органдары қызметіндегі жариялылық прокуратураның республикадағы басқа да құқық қорғау органдары сияқты өз функцияларын қоғамнан, азамттардан оқшауланбай жүзеге асырады. Заңда прокуратура органдарының азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау, мемлекеттік құпияларды қорғау туралы ҚР заңдарының талаптарына қайшы келмейтін шамада ашық әрекет ететіні үйғарылған.Заң шығаруда заңдылық қағидаты ерекше бөлінген. Бұл қағидат барлық прокуратура органдарының өздерінің қадағалау функцияларын заңды жоне жеке тұлғалардың заңда көзделген құкықтары мен бостандықтарын сақтай отырып, катаң заң шеңберінде жүзеге асыратынын білдіреді. Заңдардың орындалуыыа қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурорлар заңда белгіленген өкілеттіктер шегінде ғана әрекет ете алады. Заңдылық қағидатының прокурорлық қадағалау үшін ерекше маңызы бар, себебі оған барлық заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың заңды орындауын бақылау міндеті жүктелген. Сондықтан прокуратураның өзі осы фукнцияларды орындай отырып, заңды нақты және бұлжытпай сақтауға міндетті. Заң шығарушы сондай-ақ барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін прокурорлық ден қою актілерінің міндеттілігі қағидатын және өз өкілеттіктерін жүзеге асыруы кезінде прокуратура органдарының қызметіне араласуга тыйым салу кағидатын бөліп көрсетеді. "Прокурорлық қадағалау" термині аясында мыналардың үғынылатынын есте сактау керек:
1) мемлекеттік кызметтің өзгеше түрі;
2) заң ғылымының дербес саласы;
3) оқу пәні.
Прокурордың өкілеттігі - Конституцияда және ҚР заңдарында оның құқықтарының маңызы бірдей қамтылған құқықтық үғым (наразылық келтіру құқығы, нұсқаулар беру қүқығы, қамауда заңсыз ұсталғандарды босату қүқығы және т.б.). Өкілеттік зан ғылымында прокурордың өз міндеттерін орындауы оған заңмен берілген құқықтарды іске асыру аркылы өтетіндіктен, құкықтар мен міндеттердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Жоғарыда аталған Заңнын 4-бабында прокуратура органдары кызметінің негізгі бағыттары мен мазмұны саналмаған: "Конституция мен заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және азаматтың кұкықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының және Президентінің Жарлықтарының және өзге де нормативтік күқықтык актілердің дәл әрі бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан Конституцияның, заң актілерінің және Республика Президенті актілерінің бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын колданады; жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалауды жүзеге асырады; сотта мемлекет мүддесін білдіреді; Республиканың Конституциясы мен заңдарына кайшы келетін заңдарға және басқа да құқықтық актілерге наразылық жасайды; заңда белгіленген тәртіп пен шекте кылмыстық қудалауды жүзеге асырады; статистикалық көрсеткіштердің тұтастығын, объективтілігін және жеткіліктілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады, арнайы есепке алуды жүргізеді, құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаудың құралдары ретінде олардың өкілеттіктерінен туындайтын прокурордың іс-әрекеттері мен құқықтық актілері, олардың көмегімен ол қойылған міндеттерді шешеді: заңдарды бұзуды анықтау, жою, алдын алу, кінәлі адамдарды жауапкершілікке тарту. Аталған Заңның 3-тарауында прокуратураның құқықтық актілері көзделген. 18-бапта құқықтық актілер жүйесі белгіленген. Прокуратураның күқықтық актілерінің жүйесін:
1) прокурорлық қадағалау актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш, санкция, нұсқау, ұсыным, заңға түсіндірме;
2) Прокуратураны ұйымдастыру және оның кызмет мәселелерін реттейтін актілер: бұйрықтар, нұсқаулар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар кұрайды. Нормативтік құқықтық актілердің қолданылуын тоқтата тұратын прокурорлық қадағалау актілері жариялануға тиіс.Прокуратураның ережелері мен нұсқаулықтары тиісті прокурорлардың бұйрықтарымен бекітіледі. ҚР прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары. Өз мәні бойынша прокурорлық қадағалау мемлекеттік кызметтің өзгеше түрі ретінде жалғыз. Бұл ҚР прокуратурасының барлық жүйесі үшін мақсаттарының бірдей, прокуратура жүйесінін бірыңғай, прокуратура қызметінің құқықтық базасының біртұтас болуына байланысты. Алайда прокурорлық қадағалау процесінің өзінде елеулі өзгешеліктер бар. Бұл өзгешеліктер біртұтас прокурорлық кадағалауды жүзеге асыруда:
-орындалуына қадағалау жүзеге асырылатын заңнаманың ерекшеліктерінен;
-осы заңнамапы орындайтын объектілердің өзгешелігінен;
-прокурорлардың өкілеттіктерінің өзгешелігінен туындайды. Осыған сәйкес "Прокуратура туралы" ҚР Заңында (4-бап) біртұтас прокурорлық кадағалауды мынадай салаларға бөледі:
- министрліктердің, ведомстволардың, өкілетті және атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, бақылаушы органдардың, олардың лауазымды адамдарының заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарын және өзге де нормативтік актілерді дәл және бірыңғай қолданылуын, сондай-ақ олар шығаратын нормативтік кұкықтық актілердің заңнамаға сәйкестігін қадағалау;
- Қазакстан Республикасының аумағында және одан тыс жерлерде адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау;
- жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың занды қолданылуын қадағалау;
- анықтау және алдын ала тергеу органдарының заңды қолдануын қадағалау;
- әкімшілік кұқық бұзушылық туралы заңнаманы қолдану кезінде қадағалау;
- атқарушылық іс жүргізудің заңдылығын, бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдарға қатысты заңдардың дұрыс қолданылуын, сот тағайындаған жазаны және мәжбүрлеу сипатында өзге де шараларды орындау кезінде, сондай-ақ азаматтық және өзге істер бойынша сот шешімдерінің орындалуын қадағалау. Прокурорлық кадағалау салаларынан басқа прокуратура қызметінің басқа да бағыттары бөлінеді:
- қылмыстық, азаматтык немесе өзге де сот ісін жүргізу барысында көрсетілген Заңда белгіленген өкілеттіктерге, сондай-ақ республиканың қылмыстық іс жүргізу, азаматтық іс жүргізу және өзге де заңнамаларына сәйкес аппеляциялық және қадағалау тәртібімен сотта мемлекеттің мүдделерін білдіреді;
- Конституцияға сәйкес (83-бап) Заңда және қылмыстық-іс жүргізу заңнамасында белгіленген тәртіппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады;
- қылмысқа қарсы күрес жөніндегі құкық корғау органдарының кызметін үйлестіреді;
- статистикалык көрсеткіштердің тұтастығын, объективтілігін және жеткіліктілігін камтамасыз сту мақсатымен мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады;
- норма шығармашылық қызметке катысады, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарын білдіреді. Сонымен катар, жаңа ҚР ҚІЖК-не сәйкес прокурор айыпталушыны сотқа тапсыруды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының прокуратурасы органдарының біртұтас жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және соларға теңестірілген әскери және мамандандырылған прокуратуралар құрайды. ҚР Бас прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғары буыны болып табылады және барлық прокуратура органдары мен оның мекемелеріне басшылықты жүзеге асырады. Бас прокуратураны жоғарыда аталған Заңның 12-бабына сәйкес ҚР Бас прокуроры басқарады. Оның ҚР Президенті ҚР Бас прокурорының ұсынуымен кызметке тағайындайтын және қызметтен босататын бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады. Бас прокуратурада құрамында оның төрағасы болып табылатын ҚР Бас прокуроры және мүшелері: ҚР Бас прокуроры тағайындайтын бірінші орынбасары және орынбасарлары (лауазым бойынша), басқа да прокурор қызметкерлер болатын Алқа кұрылады. ҚР Бас прокуратурасының құрылымын аға көмекшілер болып табылатын бастықтар басқаратын департаменттер, басқармалар мен бөлімдер кұрайды. ҚР Бас прокурорының ерекше тапсырмалар жөніндегі кеңесшілері мен көмекшілері болады. ҚР Бас прокуроры орынбасарларының да ерекше тапсырмалар жөніндегі көмекшілері болады. Департаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және прокурорлар лауазымы көзделген. Бөлімшелердің әрқайсысы заңмен белгіленген прокурорлық қадағалаудың бағыттарын ескере отырып, прокурорлық жүйенің функцияларынан туындайтын міндеттерді шешеді және орындайды. Бас басқарма құқығында ҚР Бас прокуратурасының құрылымына бір мезгілде ҚР Бас прокурорының орынбасары болып табылатын Бас әскери прокурор баскаратын Бас әскери прокуратура кіреді. Департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің бастықтарын және олардың орынбасарларын, сондай-ақ аға көмекшілер, көмекшілер, ерекше тапсырмалар жөніндегі көмекшілерді, департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің аға прокурорлары мен прокурорларын республика Бас прокуроры қызметке тағайындайды және кызметтен босатады. Жоғарыда аталған Заңның 12-бабының 5-тармағына сәйкес Бас прокуратура:
1)Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың қызметінің негізгі бағыттары бойынша үйлестірілуі ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz