Орта ғасырдағы Франция
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.5
1 Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ...6.13
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік.экономикалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13.22
2. Франция халықаралық қатынастар жүйесінде
2.1. Жүз жылдық соғыстың негізгі шайқастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23.26
2.2.Жанна Д´Арктің жүз жылдық соғыста алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27.29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.5
1 Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... ...6.13
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік.экономикалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13.22
2. Франция халықаралық қатынастар жүйесінде
2.1. Жүз жылдық соғыстың негізгі шайқастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23.26
2.2.Жанна Д´Арктің жүз жылдық соғыста алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27.29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
Пайланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Қосымшалар
Өзектілігі:Әр қоғамның әлеуметтік – экономикалық және мәдени – рухани дамуына сай оқытудың теориясы мен әдістемесі өзгеріп отырады. Қазіргі кезедегі қоғамның жағдайы, оның даму тенденциялары мектепте тарихты оқытуды, өзгертуді талап ететінін өмір көрсетіп отыр. Оны біз жүргізіліп жатқан реформалардан, оқыту технологияларының жаңаруынан көреміз. Оқушылардың танымдық қызметі тарихи білімдерді қалыптастырудың тұтастығына және шығармашылықпен қолдана білуіне бағытталады. Тарих пәнінің тәрбиелік мүмкіндігі мол. Өйткені ол адамзат баласына ғасырлар бойы жинаған тәжірибесін баяндайды.
Франция классикалық феодализм елі Батыс Рим империясы территориясында пайда болған Франк мемлекетінің бір бөлігі. Францияда феодалдық мемлекеттің типтік формасы монархия болды. Елдің солтүстік және орталық бөлігінде римдік және варварлық бастаулардың синтезі толық жүзеге асты.
Біздің зерттеп отырған тақырыбымыз ортағасырлардағы Францияның қалыптасып,орталықтанған мемлекетке айналу процесі және орталықтандыру барысында болған жүз жылдық соғыс мәселесін қамтиды. Жүз жылдан астам уақытты қамтитын Англия мен Франция арасындағы (1337-1453 ж.ж.) оқиға Батыс Европа тарихындағы дамыған феодализм дәуіріндегі ең ірі саяси оқиға. Бұл екі орталықтанған ірі мемлекеттердің алғаш қақтығысуы. Ағылшын – француз саяси қақтығысы халықаралық масштабтағы оқиғаға айналды. Жүз жылдық соғыс кезінде екі мемлекетте де көптеген антифеодалдық көтерілістер болып тұрды. Англияда Уот Тайлер мен Джек Кед көтерілісі, Жакерия, Францияда Этьн Марсель, Кабош бастаған көтерілісшілердің ерліктері, Жанна Д' Арк сияқты көрнекті қайраткерлер сияқты өмірі мен істері бей-жай қалдырмасы анық.
Тарихнамасы:Тақырыптың да соған арналу тарихнамасына келсек, хроникалар – Франция мемлекетінің құрылуы, қалыптасу жүз жылдық соғыстың тарихын баяндайтын құнды дерек болып табылады. Автордың өмір сүру жолы бойынша қаншалықты соғыс кезеңін көзімен көргенін білуге болады. Ағылшын хронисті Уолсенгем (1422 жылы қайтыс болған), француз хронисті және ақын Фруассары (1337-1404), XV ғасырдың басын ағылшын хронисті Капгреев (1393-1404), Бурунд хронисті – Монстреле (1390-1453), соғыстың аяқталу түсін Базенд хроникалар жалғастырады (1412-1491) және Кузинов (1400-1484) және Беннед (1462 қайтыс болған) жазған еңбектері бізге дейін жеткен.
Совет тарихнамасында: Хачатурян Н.А. «Сословная монархия во Франции»[3], «Возникновение Генеральных Штатов во Франции»[5] еңбектерінде король билігінің, сословиялық мекеменің қалыптасу күшею тарихы қарастырылады. Люблинская А. Д. “Столетняя война и народные восстание XV – XIV в.в.» [24], Басовская Н.И. «Столетняя война 1337 – 1453г.»[12] зерттеулерінде Францияның тәуелсіздік үшін күресі жан – жақты берілген. Жүз жылдық соғыс кезінде және көтерілісшілердің қимыл жасауы кезінде Франциядағы шаруалардың жағдайын бейнелеп көрсетуде «Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия. Документы/Пер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского» деген еңбектерден көре аламыз. Орлеан түбіндегі күрестер туралы материалды мына кітаптардың бірінен табады: Левандовский А. «Жанна д' Арк» [21], Райцес В. И. «Жанна д' Арк»[22].
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері: ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық даму тарихы, король билігінің күшеюі, орталықтанған мемлекет қалыптасу тарихы қарастырылады. Жүз жылдық соғыс барысын тарихта алатын орнын деректерге, зерттеулерге сүйене отырып зерттеу және оның Франция орталықтанған мемлекетінің құрылу процесінде алатын орнын көрсету. Жүз жылдық соғыс тақырыбына арналған деректер, зерттеулерді, әдістемелік әдебиеттерді
Франция классикалық феодализм елі Батыс Рим империясы территориясында пайда болған Франк мемлекетінің бір бөлігі. Францияда феодалдық мемлекеттің типтік формасы монархия болды. Елдің солтүстік және орталық бөлігінде римдік және варварлық бастаулардың синтезі толық жүзеге асты.
Біздің зерттеп отырған тақырыбымыз ортағасырлардағы Францияның қалыптасып,орталықтанған мемлекетке айналу процесі және орталықтандыру барысында болған жүз жылдық соғыс мәселесін қамтиды. Жүз жылдан астам уақытты қамтитын Англия мен Франция арасындағы (1337-1453 ж.ж.) оқиға Батыс Европа тарихындағы дамыған феодализм дәуіріндегі ең ірі саяси оқиға. Бұл екі орталықтанған ірі мемлекеттердің алғаш қақтығысуы. Ағылшын – француз саяси қақтығысы халықаралық масштабтағы оқиғаға айналды. Жүз жылдық соғыс кезінде екі мемлекетте де көптеген антифеодалдық көтерілістер болып тұрды. Англияда Уот Тайлер мен Джек Кед көтерілісі, Жакерия, Францияда Этьн Марсель, Кабош бастаған көтерілісшілердің ерліктері, Жанна Д' Арк сияқты көрнекті қайраткерлер сияқты өмірі мен істері бей-жай қалдырмасы анық.
Тарихнамасы:Тақырыптың да соған арналу тарихнамасына келсек, хроникалар – Франция мемлекетінің құрылуы, қалыптасу жүз жылдық соғыстың тарихын баяндайтын құнды дерек болып табылады. Автордың өмір сүру жолы бойынша қаншалықты соғыс кезеңін көзімен көргенін білуге болады. Ағылшын хронисті Уолсенгем (1422 жылы қайтыс болған), француз хронисті және ақын Фруассары (1337-1404), XV ғасырдың басын ағылшын хронисті Капгреев (1393-1404), Бурунд хронисті – Монстреле (1390-1453), соғыстың аяқталу түсін Базенд хроникалар жалғастырады (1412-1491) және Кузинов (1400-1484) және Беннед (1462 қайтыс болған) жазған еңбектері бізге дейін жеткен.
Совет тарихнамасында: Хачатурян Н.А. «Сословная монархия во Франции»[3], «Возникновение Генеральных Штатов во Франции»[5] еңбектерінде король билігінің, сословиялық мекеменің қалыптасу күшею тарихы қарастырылады. Люблинская А. Д. “Столетняя война и народные восстание XV – XIV в.в.» [24], Басовская Н.И. «Столетняя война 1337 – 1453г.»[12] зерттеулерінде Францияның тәуелсіздік үшін күресі жан – жақты берілген. Жүз жылдық соғыс кезінде және көтерілісшілердің қимыл жасауы кезінде Франциядағы шаруалардың жағдайын бейнелеп көрсетуде «Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия. Документы/Пер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского» деген еңбектерден көре аламыз. Орлеан түбіндегі күрестер туралы материалды мына кітаптардың бірінен табады: Левандовский А. «Жанна д' Арк» [21], Райцес В. И. «Жанна д' Арк»[22].
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері: ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық даму тарихы, король билігінің күшеюі, орталықтанған мемлекет қалыптасу тарихы қарастырылады. Жүз жылдық соғыс барысын тарихта алатын орнын деректерге, зерттеулерге сүйене отырып зерттеу және оның Франция орталықтанған мемлекетінің құрылу процесінде алатын орнын көрсету. Жүз жылдық соғыс тақырыбына арналған деректер, зерттеулерді, әдістемелік әдебиеттерді
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Пти-Дютайи Ш. Феодальная монархия во Франции и в Англии Х- ХІІІ веков. Москва, 1938.-562с
2. Гизо Ф. История цивилизации во Франции. Москва, 1980. Т. IV.250с
3. Хачатурян Н.А. Сословная монархия во Франции ХІІІ-ХV вв. Москва, 1989.-460с
4. Сугерий - аббат. Книга о делах управления /Пер. А.М.Малинина//Уч. зап. Ленинград. пед. Ин-та им. А.И.Герцена. 1941.-200с
5. Хачатурян Н.А. Возникновение Генеральных Штатов во Франции. Москва, 1976.-320с
6. Тьерри О. Опыт истории происхождения и успехов третьего сословия /Яьерри О. Избр.соч. Москва, 1937.-505с
7. Регистры ремесел и торговли города Парижа/Пер. Л.И.Киселевой. Под ред. и с предисл. А.Д. Люблинской//Средние века.Москва,1957-1958.Вып.10-11.-225с
8. Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия. Документы/Пер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского. Москва. 1935.-230с
9. Блок М. Характерные черты французской аграрной истории. Москва, 1957.-450с
10. Ляскоронский В.Л Филипп-Август в его отношениях к городам. Киев, 1902.-110с
11. Конокотин А.В. Очерки по аграрной истории Северной Франции в IX-XIV веках //Уч.зап.Ивановского гос.пед.ин-та.Т. 16. Иваново, 1958.-320с
12. Басовская Н.И. Столетняя война 1337-1453 гг. Москва, 1985.-410с
13. Райцес В.И. Жанна д'Арк: факты, легенды, гипотезы. Ленинград, 1982.-400с
14. Бессмертный Ю.Л. Жизнь и смерть в средние века. Очерки демографической истории Франции. Москва, 1991.-250с
15. Конокотин А.В. Жакерия 1358 г. во Франции// Уч.зап.Ивановского гос.пед.ин-та. Томск. 1964.- 162с
16. Грацианский Н.П. Бургундская деревня вХ-ХІІ столетиях. Москва, 1935.-220с
17. Левандовский А.П. Жанна д'Арк. 2-е изд. Москва, 1982.-171с
18. Перну Р, Клэн М.В. Жанна д'Арк. Москва. 1977.-140с
19. Сидорова Н.А. Очерки по истории ранней городской культуры во Франции. Москва, 1953.-215с
20. Левандовский А. Жанна д' Арк. Москва, 1968.-110с
22. Левандовский А. Жанна Д' Арк. Москва.1964.- 95с
23. Р а й ц е с В. И. Жанна д' Арк. Москва. 1959.-106с
24. Р а йц е с В. И. Жанна д' Арк. Ленинград. 1959.-152с.
1. Пти-Дютайи Ш. Феодальная монархия во Франции и в Англии Х- ХІІІ веков. Москва, 1938.-562с
2. Гизо Ф. История цивилизации во Франции. Москва, 1980. Т. IV.250с
3. Хачатурян Н.А. Сословная монархия во Франции ХІІІ-ХV вв. Москва, 1989.-460с
4. Сугерий - аббат. Книга о делах управления /Пер. А.М.Малинина//Уч. зап. Ленинград. пед. Ин-та им. А.И.Герцена. 1941.-200с
5. Хачатурян Н.А. Возникновение Генеральных Штатов во Франции. Москва, 1976.-320с
6. Тьерри О. Опыт истории происхождения и успехов третьего сословия /Яьерри О. Избр.соч. Москва, 1937.-505с
7. Регистры ремесел и торговли города Парижа/Пер. Л.И.Киселевой. Под ред. и с предисл. А.Д. Люблинской//Средние века.Москва,1957-1958.Вып.10-11.-225с
8. Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия. Документы/Пер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского. Москва. 1935.-230с
9. Блок М. Характерные черты французской аграрной истории. Москва, 1957.-450с
10. Ляскоронский В.Л Филипп-Август в его отношениях к городам. Киев, 1902.-110с
11. Конокотин А.В. Очерки по аграрной истории Северной Франции в IX-XIV веках //Уч.зап.Ивановского гос.пед.ин-та.Т. 16. Иваново, 1958.-320с
12. Басовская Н.И. Столетняя война 1337-1453 гг. Москва, 1985.-410с
13. Райцес В.И. Жанна д'Арк: факты, легенды, гипотезы. Ленинград, 1982.-400с
14. Бессмертный Ю.Л. Жизнь и смерть в средние века. Очерки демографической истории Франции. Москва, 1991.-250с
15. Конокотин А.В. Жакерия 1358 г. во Франции// Уч.зап.Ивановского гос.пед.ин-та. Томск. 1964.- 162с
16. Грацианский Н.П. Бургундская деревня вХ-ХІІ столетиях. Москва, 1935.-220с
17. Левандовский А.П. Жанна д'Арк. 2-е изд. Москва, 1982.-171с
18. Перну Р, Клэн М.В. Жанна д'Арк. Москва. 1977.-140с
19. Сидорова Н.А. Очерки по истории ранней городской культуры во Франции. Москва, 1953.-215с
20. Левандовский А. Жанна д' Арк. Москва, 1968.-110с
22. Левандовский А. Жанна Д' Арк. Москва.1964.- 95с
23. Р а й ц е с В. И. Жанна д' Арк. Москва. 1959.-106с
24. Р а йц е с В. И. Жанна д' Арк. Ленинград. 1959.-152с.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
1 Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. .6-13
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік-экономикалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...13-22
2. Франция халықаралық қатынастар жүйесінде
2.1. Жүз жылдық соғыстың негізгі
шайқастары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
-26
2.2.Жанна Д´Арктің жүз жылдық соғыста алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 27-29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 31
Қосымшалар
Кіріспе.
Өзектілігі:Әр қоғамның әлеуметтік – экономикалық және мәдени – рухани
дамуына сай оқытудың теориясы мен әдістемесі өзгеріп отырады. Қазіргі
кезедегі қоғамның жағдайы, оның даму тенденциялары мектепте тарихты
оқытуды, өзгертуді талап ететінін өмір көрсетіп отыр. Оны біз жүргізіліп
жатқан реформалардан, оқыту технологияларының жаңаруынан көреміз.
Оқушылардың танымдық қызметі тарихи білімдерді қалыптастырудың тұтастығына
және шығармашылықпен қолдана білуіне бағытталады. Тарих пәнінің тәрбиелік
мүмкіндігі мол. Өйткені ол адамзат баласына ғасырлар бойы жинаған
тәжірибесін баяндайды.
Франция классикалық феодализм елі Батыс Рим империясы территориясында
пайда болған Франк мемлекетінің бір бөлігі. Францияда феодалдық мемлекеттің
типтік формасы монархия болды. Елдің солтүстік және орталық бөлігінде
римдік және варварлық бастаулардың синтезі толық жүзеге асты.
Біздің зерттеп отырған тақырыбымыз ортағасырлардағы Францияның
қалыптасып,орталықтанған мемлекетке айналу процесі және орталықтандыру
барысында болған жүз жылдық соғыс мәселесін қамтиды. Жүз жылдан астам
уақытты қамтитын Англия мен Франция арасындағы (1337-1453 ж.ж.) оқиға Батыс
Европа тарихындағы дамыған феодализм дәуіріндегі ең ірі саяси оқиға. Бұл
екі орталықтанған ірі мемлекеттердің алғаш қақтығысуы. Ағылшын – француз
саяси қақтығысы халықаралық масштабтағы оқиғаға айналды. Жүз жылдық соғыс
кезінде екі мемлекетте де көптеген антифеодалдық көтерілістер болып тұрды.
Англияда Уот Тайлер мен Джек Кед көтерілісі, Жакерия, Францияда Этьн
Марсель, Кабош бастаған көтерілісшілердің ерліктері, Жанна Д' Арк сияқты
көрнекті қайраткерлер сияқты өмірі мен істері бей-жай қалдырмасы анық.
Тарихнамасы:Тақырыптың да соған арналу тарихнамасына келсек,
хроникалар – Франция мемлекетінің құрылуы, қалыптасу жүз жылдық соғыстың
тарихын баяндайтын құнды дерек болып табылады. Автордың өмір сүру жолы
бойынша қаншалықты соғыс кезеңін көзімен көргенін білуге болады. Ағылшын
хронисті Уолсенгем (1422 жылы қайтыс болған), француз хронисті және ақын
Фруассары (1337-1404), XV ғасырдың басын ағылшын хронисті Капгреев (1393-
1404), Бурунд хронисті – Монстреле (1390-1453), соғыстың аяқталу түсін
Базенд хроникалар жалғастырады (1412-1491) және Кузинов (1400-1484) және
Беннед (1462 қайтыс болған) жазған еңбектері бізге дейін жеткен.
Совет тарихнамасында: Хачатурян Н.А. Сословная монархия во Франции[3],
Возникновение Генеральных Штатов во Франции[5] еңбектерінде король
билігінің, сословиялық мекеменің қалыптасу күшею тарихы қарастырылады.
Люблинская А. Д. “Столетняя война и народные восстание XV – XIV в.в.
[24], Басовская Н.И. Столетняя война 1337 – 1453г.[12] зерттеулерінде
Францияның тәуелсіздік үшін күресі жан – жақты берілген. Жүз жылдық соғыс
кезінде және көтерілісшілердің қимыл жасауы кезінде Франциядағы шаруалардың
жағдайын бейнелеп көрсетуде Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия.
ДокументыПер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского деген еңбектерден
көре аламыз. Орлеан түбіндегі күрестер туралы материалды мына кітаптардың
бірінен табады: Левандовский А. Жанна д' Арк [21], Райцес В. И. Жанна д'
Арк[22].
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері: ортағасырлық Францияның саяси
және әлеуметтік экономикалық даму тарихы, король билігінің күшеюі,
орталықтанған мемлекет қалыптасу тарихы қарастырылады. Жүз жылдық соғыс
барысын тарихта алатын орнын деректерге, зерттеулерге сүйене отырып зерттеу
және оның Франция орталықтанған мемлекетінің құрылу процесінде алатын орнын
көрсету. Жүз жылдық соғыс тақырыбына арналған деректер, зерттеулерді,
әдістемелік әдебиеттерді тақырыптық талдау негізінде негізгі щайқастар,
король билігінің күшеюі, Жанна д,Арктың тарихи ролін ашу.
Зерттеу обьектісі:Францияның ІХ ғасырдан Каролингтер әулетінің ыдырап,
Капетингтер династиясының құрылуы, сонымен қатар 1477 жылы Нанси түбінде
болған қырғын соғыста (Лотарингияда) герцогтың қаза болуы, ХІ Людовикке
Пикардия мен Нивернэні және Бургундия герцогтігін Франциямен қайта
бірігуімен аяқталады.
Хронологиялық шегі: 843 жылдан бастап Каролингтер әулетінің ыдырауынан
870 жылы Мерсен бітіміне сәйкес Франция мемлекетінің құрылуы және 1337-
1453 жылдардағы Жүзжылдық соғыс, аяғы 1491 жылы VІІІ Карлдың Анна
Бретонскаяға үйленуі себепті Бретань Францияға қосылды. Францияның
құрамынан тыс ХV ғасырдың аяғында тек Лотарингия мен Франш-Контэ, Руссильон
мен Савоня қалды. Франция ХVІ ғасырдың қарсаңына Батыс Европаның
экономикалық қарым-қатынастары дами түскен, бай қалалары мен өскелең
мәдениетті қоғамы бар, бір орталыққа бағынған мемлекеттерінің ең ірілерінің
бірі ретінде келіп
Зерттеу әдісі:
Курс жұмысының құрылымы: мынандай бөлімдерден тұрады: кіріспе, екі
тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалар.Кіріспе
бөлімінде тақырыптың өзектілігі, тарихнамасы, мақсат-міндеттер көрсетіледі.
І – тарауда – Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік-
экономикалық дамуына талдау жасалып жазылған, және ерекшелігі бөлініп
көрсетіледі.
ІI – тарауда Жүз жылдық соғыстың басталуы, шайқастарының маңызы,
тарихи тұлға көрсетілген.,
Қорытынды бөлім - теориялық мәселелер бойынша жалпы қорытындылар
берілген.
I.Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық
дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы.
843 жылы Каролинг империясы ыдырағаннан кейін және 870 жылғы Мерсен
бітіміне сәйкес Францияны Германия мен Италиядан бөліп тұрған оның шығыс
шекарасы үлкен өзендердің бойымен: Маастың төменгі жағалауымен, Мозельмен
және Ронамен өтті. Кейін ІХ ақырында Сона мен Ронаның шығысында екі Бургунд
корольдігі – Х ғасырда (933ж) бірыңғай Бургундия (Арелат) корольдігіне
біріккен Жоғарғы және Төменгі Бургунд корольдіктері құрылды. Аквитания тағы
да іс жүзінде тәуелсіз болды да, Нейстрия мен Бургундияның солтүстік –батыс
бөлігі – ІХ ғасырда құрылған Бургундия герцогтығы Франциядағы соңғы
Каролингтердің қол астында қалды.
Х ғасырда бұл аймақтардың жағдайы тым ауыр болды. Неміс және француз
Каролингтерінің арасында өзара қырқысқан соғыстар жүріп жатты. Тұрғындарын
талан-таражға салып, қырғынға ұшыратқан үздіксіз нормандар шапқыншылықтары
ұшан-теңіз шығынға душар етті. Соларға қарсы кескілескен ұрыста бірінші
шепке – бұл уақытта әбден әлсіреп, өзінің барлық жерінен айрылған
Каролингтерге қарама-қарсы Париждың бай да ықпалды графтары шықты. Олар аса
қауіпті жаудан өз қалалары Париж бен Орлеанды сәтті қорғады, Орталық және
Оңтүстік Нейстрияны сақтап қалды, бірақ Х ғасырдың басында Сена сағасына
іргелес жатқан солтүстік-батыс аймаққа ірге тепкен Нормандия герцогтігін
норманндарға беруге тура келді. Х ғасырда Париж бен соңғы Каролингтер
графтықтары арасында тәж үшін күрес жүрді. Робертиндердің кейбіреулері
король болып сайланды, Бірақ кейін олардың тағына Каролингтер ауысып
отырды. Ақыры 987 жылы аса ірі ақсүйек және дін феодалдары Францияның ұлы
герцогы деп аталған Робертин Гуго Капетті король етіп сайлады, сөйтіп осы
уақыттан бастап 18 ғасырға дейін француз тәжі Капетингтер мен солардың
руынан тараған басқа ағайындарында қалды.
Біржолата ыдыраған Каролинг империясынан Франция корольдігінің бөлініп
шығуы – осы ел өміріндегі жаңа да өте маңызды сатының басталғанына айғақ
болды. Х ғасырда феодалдық қатынастардың орнауына әкеп соқтырған әлеуметтік
–экономикалық процестер аяқталды, әр түрлі этникалық элементтер сіңісіп
бітті. Германдықтармен араласып кеткен галлорим халқының негізінде жаңа
тілі мен территориясы жағынан бір-біріне туыстас феодалдық
халықтар:солтүстік – француз және провансаль халықтары қалыптасты. Олардың
өзара шекарасы Луара ағысынан біраз оңтүстікке қарай өтті. Бұл халықтар
болашақ француз ұлтының негізі болды.[1;45]
Х ғасырда ел өзінің қазіргі атын алды, яғни Франция деп аталды.Қаншама
кескілескен ұрыстан кейін Франция өзінің негізін құрды. Билік басына
Капетингтер әулеті келіп Францияның одан әрі нығаюына әсерін тигізді.
Король домені. Король домендерінің аса құнарлы аймақтарға стратегиялық
жағынан маңызды пунктер – аса ірі екі өзен – Сена мен Луараның орта
ағыстарына, сондай-ақ оңтүстіктен солтүстікке апаратын құрлықтағы жолдарға
үстемдік ететін Париж бен Орлеанда орналасуының Франция тарихы үшін маңызы
зор болды.
Капетингтер үйінен шыққан алғашқы корольдердің ірі феодалдардан
айырмашылығы шамалы болды. Олардың тұрақты тұрағы да болмады, өзінің
нөкерлерімен бір иеліктен екіншісіне көшіп жүрді де, сонда жиналған қорды
тұтынды. Корольдерге тіпті өз домендерінде де әскеріне сүйеніп жолдарда
қарақшылық жасаған вассалдармен күресуіне тура келді.ХІ ғасырларда
Капетингтер негізінен өз жерлеріндегі, яғни тәуелді және крепостной
шаруаларды тікелей қанау арқылы табыс түсіріп, баяу да болса иелік жерін
ұлғайта бастады.[2;119]
ХІ ғасырда Францияда король билігі өте нашар дамыды, себебін алғашқы
корольдердің ірі феодалдардан айырмашылығы жоқ болғаннан деп түсінемін және
көп тәжірибелері де болған емес.
ХІІ ғасырда король өкіметінің нығаюы. Францияда бір орталыққа бағынған
мемлекеттің құрылу процесі ХІІ ғасырда басталды. Бұл процесс ең әуелі оның
экономикалық және әлеуметтік алғышарттары бар Солтүстік Францияда
өрістетілді.Феодалдық сеньорларды өзіне бағындырып қаратуға бағытталған
король өкіметінің саясаты, көбінесе феодалдар табының мүдделерінен туған
еді.Оның ең басты мақсаты шаруалардың қарсылығын тұншықтырып басып отыру
үшін өкіметті нығайтып және оны орталықтандыру болған еді.Бұған қолдарында
экономикадан тыс зорлаушылыққа жеткілікті құралдары жоқ, әсіресе, ұсақ және
орташа феодалдар мұқтаж болды. Олардың король өкіметін нығайтуға мүдделі
болғандарының тағы бір себебі, оны өздерінен гөрі әлдірек ірі феодалдардан
көретін зорлық-зомбылықтары мен қысымдарынан – қорғанышымыз деп санады.
Корольдердің орталықтандырушылық саясаты прогресшіл жағдай болды. Король
өкіметі елдің өндіргіш күштерін әлсірететін феодалдық анархиямен күресіп,
қалалар мен қолөнердің және сауда-саттықтың өсуілеріне көмектесті.
Ф.Энгельстің айтуынша феодалдық анархия – тәртіп болмаған жерде тәртіп
орнатудың өкілі болды.[2;120]. Сондықтан қалалар король өкіметін қолдап,
ірі феодалдарға қарсы күресте жиі-жиі оның одақтасы болды және бұлардың
көрсеткен көмегі орталықтандырылған мемлекеті құруда маңызды роль атқарды.
Бұл саясатқа бәрінен де гөрі өздерінің саяси дербестіліктерін
қадірлеуші және соған байланысты халыққа өктемдік жүргізу құқығы мен одан
түсетін табыстарынан айрылғысы келмейтін ірі феодалдар қарсы шықты, оларды
жоғары дін басшыларының бір бөлігі де қолдады. Король өкіметінің нығая
түсуіне ірі феодалдардың арасындағы ешқандай тынбайтұғын араздық та қолайлы
жағдай болды.Феодалдардың әрқайсысы бір-бірінің есебінен әлденіп, күшейе
беруге тырысты. [2;121] Корольдер міне осы күресті өз саясатының пайдасына
пайдаланып, оны тіпті онан да гөрі қоздыра түсуге де құмар болды.
ХІІ ғасырдың басы Капетингтер өкіметінің өсіп, жетіле түсу процесінде
аса бір өзгерісті кезең болып табылады.
VІ Людовик (1108-1137) және оның канцлері Сугерий корольдің жеке
меншік жеріндегі феодалдардың жасаған қарсылығының үнін өшірді. Олардың
қамалдарын жермен-жексен етті немесе оларға корольдің гарнизондарын
орналастырды.Қалалардың қолдаушылығымен пайдаланған Капентингер өздерінің
иеліктеріне таяудағы аймақтарды қосып ала бастады. VІІ Людовиктің кезінде
(1137-1180ж) корольдің жеке меншік жерінің көлемі Буржа мен Сансаны қосып
алу есебінен ұлғайтылды.
Бірақ та ХІІ ғасырдың орта шенінде француз корольдерінің Францияда өте
күшті бақталастары пайда болды. 1154ж. Француз феодалдарының бірі граф
Анжуйский Генрих Плантагенет, ІІ Генрих деген атпен Англияның королі болды.
Оның Франциядағы иеліктері : Анжу, Мэн, Турень, Нормандия, Пуату, ал содан
соң Аквитания француз королінің жеке меншікті жерінен әлденеше рет артып
түскен территория болып шықты. Бұл жағдай ІІ Филипп Августтың (1180-1223ж)
тұсында Капетингтер мен Плантагенттердің арасында жаңа кезеңде енген қиян-
кескі күрес туғызбай қоймады. Шебер саясатшы және үздік дипломат – ІІ Филип
өзінің бар назарын Плантагенеттермен болған күреске аударды. Ол ағылшын
королі Иоанн Безземельныймен жүргізген күресінде ең зор табыстарға жетті.
ІІ Филипп Иоанның әрі Англияның өзінде, әрі Франциядағы иеліктерінде жұртқа
әйгілі және беделді еместігін пайдалануға тырысты. Ол 1202 жылы Иоанның
Франциядағы иеліктерінің бәрі де кәмпескеленді деп жариялап, Нормандияны
(1202-1204ж) жаулап басып алды. Иоанның қорқытуынан әбден азабын тартқан
нормандық барондар мен қалалар француз короліне оншама үлкен қарсылық
көрсете қоймады. Содан соң ІІ Филипп ағылшын корольдерінің Франциядағы
Луарадан солтүстікке және оның оңтүстігіне қарай көсіліп жатқан басқа
иеліктерін де тартып алды. Плантагенеттердің қол астында тек Пуатудың бір
бөлігі мен Аквитания герцогтығы ғана қалды.
Айырылып қалған аймақтарын қайтарып алуға тырысқан Иоанн өз жағына
герман императоры ІV Оттон мен граф Фландрскийді және кейбір ірі
феодалдарды тартты. Бірақ 1214 жылы француздар Ларош-о-Муане түбінде және
Бувинде болған қырғын соғыста ағылшындардың және олардың одақтастарының тас-
талқанын шығара жеңді. Сонымен ІІ Филипп өзінің жаулап алған иеліктерін
түпкілікті түрде баянды етіп алды. Өзінен бұрынғылардың бәрінен де гөрі
феодалдық бытыраңқылыққа қарсы жүргізілген күресте қалалардың король
өкіметіне қаншама зор пайда келтіре алатындығын, ол әбден жақсы түсінді
және солармен одақтастығын шыңдай түсуге де талаптанады. Бұл жөнінде оның
бірқатар қалаларға берген көптеген коммуналдық хартиялары дәлел бола алды.
Қалаларға ерекше жеңілдіктер беруге қозғаушы болған маңызды себептердің
бірі қалалардың әскери жасақтарын пайдалануға тырысушылық болған еді.
ІІ Филипп соғыс табыстарының арқасында Француз королінің жеке меншікті
жерінің көлемі шамасы төрт есе артты. Король өкіметінің маңызы Францияның,
корольдің жеке меншікті жерінің құрамына әлі енбеген бөліктерінде де
күштірек арта түсті. Король ірі феодалдардың істеріне кірісерліктей болған
жағдайдың бірін де бос жібермеді. Король олардан вассалдық міндеттерін,
атап айтқанда, әскери қызметті бұлжытпай орындауды талап етті. Вассалдық
герцогтықтардың әрқайсысында да корольдің қалалар мен дін басыларының біраз
бөлігінен және ұсақ рыцарьлардан одақтастары болды. Король өкіметі өз
мүдделері үшін ұсақ рыцарьлар мен шонжарлардың арасындағы қақтығысуларды
шебер пайдаланып отырды. [3;154]
Көбінесе деректерде ІІ Филипп сыртқы саясатында әлсіз болғанын айтады,
ол соғыс жорықтарына өз көп бармаған, тек әскерін ғана жіберіп отырған.
Бірақ ішкі саяси дамуында көптеген реформалар жүргізе білген.
Мемлекетті басқару. Өзінің жеке меншігіндегі жерінің ұлғаюына
байланысты король өкіметінің алдына – әжептәуір көлемді территорияны
басқаруды ұйымдастыру жөнінде жаңа маңызды міндет қойылды. ІІ Филипптен
бастап корольдердің жүргізген реформалары, орталық аппаратты – Корольдік
пен жергілікті басқару жұмыстарын ұйымдастыруға арналды. Бұл жерде француз
корольдеріне өздерінің жеке меншікті иеліктерінде ешбір тежеусіз билік
жүргізуге ықтиярлымыз деп санаған ірі феодалдардың қарсылықтарына тойтарыс
беруге тура келді.
Корольдердің көптен бері ауық-ауық шақырып отыратын ең ірі
вассалдарымен қатар, енді ерекше Корольдік Үкімет құрылды. Корольдің өз
жанындағы осы тұрақты қызмет атқаратын мекеменің құрамына, оның өзіне әбден
жаққан феодалдар мен заң, финанс және әкімшілік мәселелеріне жетік
білгіштер, бір жағынан қала халықтары мен ұсақ, орташа рыцарьлардың және
дін басыларының арасынан шыққан легистер (заңшылдар) кірді.
Енді корольдің жеке меншігіндегі жерінің шеңберінде құрылған жеке-жеке
округтардың басына, заң дейтіндер, яғни бұрын әуелі корольдің поместьелерін
басқарғандар қойылды. Округтар бальяжи деп аталған неғұрлым ірірек
әкімшіліктерге біріктіріліп, оларды корольдің бальи деп аталған
чиновниктері басқарды. Қағида бойынша, оларды король өз жағына тарту
мақсатымен жергілікті ірі феодалдың арасынан шыққан тәуірлерін тағайындап
отырды.
Корольдің чиновниктері тек өздеріне сеніп тапсырылған округтарды
басқарып қана қойған жоқ. Олар өздерінің тәуелсіздіктерін әлі де сақтап
қалған феодалдардың істеріне де араласып, корольдік вассалдардың король
пайдасына әскери қызмет атқаруларын бақылап, корольдің қамқорлығына алынған
қалалардың құқықтарын қорғап отырды. Олар өздерінің құқықтарын король
өкіметінің беделін көтеріп, нығайта беруге пайдаланды. [4;59]
Басқа барлық елдер секілді бұл елде де әртүрлі салық, қаржы, жер
мәселелері бойынша реформалар жүргізіліп отырды. ІІ Филипптен бастап
корольдердің реформалары Корольдік Үкіметтің құрылуына негіз болған.
Альбига соғыстары. XIII ғасырдың басына шейін оңтүстік
аймақтар елдің солтүстігіндегі бөлігін жекелеу қақас дерлік өмір сүріп
жатты. Содан соң оларды корольдің жеке меншігі жеріне жаулап алу түріне
көше бастады.
Оңтүстік француз қалаларының жақсылап өркендеуге бет алған
экономикалық жағдайы және олардың саяси дербестілігі, әлеуметтік
қайшылықтардың тым ертерек шиеленісуі мен идеологиялық күрестің мейлінше
күшейе түсуіне әкеліп жеткізді. Бұл Францияның Оңтүстік аймақтарындағы ашық
антифеодалдық бағытта болған вальденстер мен қатарлардың еретикалық
ілімдерінің кең таралғандығын айқын көрінеді. XII ғасырдың орта шенінде
альбигалықтар деген жалпы атпен атай бастады (діннен безгендердің басты
орталығы Альби қаласының аты бойынша). Альбигалықтар дүниені де және
католиктік шіркеудің өзін де сайтан жаратты деп санап, шіркеудің негізгі
догматтарын теріске шығарды. Олар шіркеулік иерархия мен шіркеулік жер
иеленушілікті және ондықты жоюды талап етті. Альбигалықтар дінді
бүркемеленіп, феодалдарға және ең алдымен қалалардың одан әрі дамуларына
бөгет жасаушы католиктік шіркеуге қарсы жасалған күресті кең
өрістетті.Альбигалықтардың негізгі көпшілігі болған қала халықтарына,
әсіресе қозғалыстың бастапқы кезінде,шіркеудің жер байлықтарына қызығып,
көз алартқан рыцарьлар мен ақсүйектер де қосылды. Граф Тулузский Раймондтың
да альбигалықтардың қозғалысына бүйрегі бұрды.
Шіркеу XII ғасырдың 70-жылдарында-ақ ересьтердің жолын кесуге
тырысты, бірақ онысынан ештеңе шықпады; ол кең таралып, бүкіл Оңтүстікті
түгел дерлік қамтыды. Ересьтер қозғалысының әсері Солтүстік Франция мен
Батыс Европаның басқа елдерінде де біліне бастады. 1209 жылы папа III
Иннокентий Солтүстік француз епископтарын олардың вассалдарымен қоса, папа
легантының (өкілінің)басшылығымен альбигалықтарға қарсы бағытталған крест
жорығын ұйымдастырды. Солтүстік француздық рыцарьлар оңтүстіктің бай
қалаларының есесінен олжа табу ниетімен жорыққа өздері тіленіп
қатысты.Солтүстік рыцарьлардың бірі, барон Симон де Монфор, жорықтың әскери
көсемі болды. Өздерінің жасаған қажырлы қарсылықтарына қарамастан,
оңтүстіктің көптеген қалалары басып алынды және талан-таражға түсті,
олардың тұрғындары құртылып, жойылды. Мюрэ түбіндегі қырғын соғыста (1213)
кресшілер шешуші жеңіске жетті. Раймонд Тулузский тек Тулуза, Ним, Бокер
және Ажан қалаларын ғана ұстап қала алды; қалған қалаларды Монфор билік
жүргізді. Ол қаза болғаннан кейін (1218) Оңтүстікті бағындыру үшін
жүргізілген соғыста француз корольі VIII Людовик араласты. 1224 және 1226
жылдары ойдағыдай жүргізілген жорықтардың нәтижесінде ол Тулуза графтығын
корольдің жеке меншікті жеріне қосты және оған ең алғаш тер Жерорта
теңізінің бойындағы (1229) жерлердің бір бөлігін кіргізді. Алайда,
Оңтүстік-батыстық графтықтар өздерінің дербестілігін сақтады, ал
Аквитанияның Плантагентердің иелігі болып қала берді.
Альбигалықтардың соғыстарынан кейін оңтүстіктегі қалалар біршама
тезірек естерін жиып оңалды, бірақ бұдан былай ешқашанда да XII
ғасырдағыдай көрнекті түрде өркендеуге жете алмады. Альбига соғыстарының
кезінде теңіз саудасы жағынан әлденіп алған бақталастары – италяндық қала-
республикалармен және катондық қалалармен бәсекелесу енді олардың
шамаларынан келмейтін болды.[5;310]
ХІІІ ғасырдағы мемлекет. XIII ғасыр ішінде, әсіресе IX Людовиктің
(1226-1270) билеген кезінде, король бірқатар маңызды реформалармен,
көбінесе сот реформасын баянды етілді. Корольдің жеке меншікті жерінің
территориясында бұрын сеньориялдық соттарда кеңінен қолданылған сот
айтыстарына тыйым салынды; дауласушы жақтарға істерін корольдік сотқа беріп
шештіруге мүмкіндік жасалынды. Феодалдық соттың шағым арыз берілуге
мүмкіндік туды, сөйтіп ол енді бүкіл корольдіктегі сот істері жағынан ең
жоғары саты болып табылды.
Орталықтанған басқару жұмысы бұдан былай да дами түсті. Корольдік
өкіметтен ерекше со палатасы бөлініп шықты және ол парламент деп
аталынды. XI Людовик корольдің жеке меншік жеріне соғыстарға тыйым салды,
ал әлі де корольдің жеке меншікті жеріне қосылмаған иеліктерге корольдің
40 күндік әдеті дегенді, яғни белгілі мерзімді заңдастырды. Осы мерзім
ішінде соғысқа шақыру алған жақ корольге шағым арыз бере алатын. Бұл әдет
феодалдардың арасындағы бақастық пен алауыздықтарды әлсіретті.
Корольдің жеке меншікті жерінің бәріне бірыңғай монет соғып шығару
жүйесі енгізілді және корольдің соғып шығарған монеті бүкіл ел ішіндегі
монеттермен қатар қолданылуға тиіс болды. Бұл Франциядағы экономикалық
жағынан топтана түсуіне көмектесті. Корольдің соғып шығарған монеті тек
жергілікті монеттермен қатар жүріп қоймай, басқа монеттерді айналыстан
ығыстырып шығара бастады;көпестер көбінесе корол монетімен немесе тіпті
сонымен ғана төлеуді талап етті.
Сыртқы саясатта IX Людовик, Оңтүстік аймақтардың бір бөлігін иемдене
отыра, Францияның Жерорта теңізіндегі позицияларын нығайтуға тырысты. Ол
өзінің інісі Карл Анжуйскийге Оңтүстік Италия мен Сицилияны басып алып,
Египет пен Тунисте бекінуіне көмектесуге тырысты, бірақта бұл ісінің сәті
болмады.
Сонымен XI-XIII ғасырларда Франциядағы феодалдық мемлекеттің дамуы
бірқатар кезеңдерден өтті. Феодалдық бытыраңқылық ең әуелі елдің Солтүстік
бөлігінде жойылды. Король өкіметі бұл аудандарда қалалардың дамуының және
аймақтар арасындағы экономикалық қарым-қатынастардың күшеюі негізінде
өрістеп нығайды. Үлкен ірі аула қолөнер және саяси орталыққа айналған
Париж енді Францияның астанасы болды. Алайда корольдің жеке меншікті
жерінің төңірегінде ірі феодалдық иеліктерді жинастыруды Плантагенеттермен
жүргізілген күрес қиындап, тежей берді. Капетингтерге тек француз
герцогтарымен және графтарымен ғана емес, олардан анағұрлым күштірек
жаулармен – ағылшын корольдерімен жауласып, соғысуға тура келді.
Оңтүстік аймақтардың бір бөлігі Капетингтердің иеліктеріне тек XIII
ғасырдың бірінші жартысында жаулап алудың нәтижесінде ғана қосылды. Елдің
Солтүстік бөлігі Парижбен орталық өкіметтің төңірегіне жеткілікті, берік
біріктірлген еді. [6;107]
ХІ Людовик тұсында елдің ішкі және сыртқы саяси дамуы жақсы дамыған.
Бұл ХІ Людовиктің ерекше талантты билеуші екенін көрсетеді.Реформалар
барлық жағынан тиімді болды, сыртқы саясатында көптеген өз жерлерін
нығайтты.
Францияның саяси бірігуі. ХV ғасырдың 30 жылдарында француз армиясының
жеңістеріне байланысты соғыстың және ұзаққа созылған феодалдық өзара
бақталастықтардың кезінде кідіріс тапқан Францияның орталық өкіметін
нығайту процесі енді қайтадан басталды. Король өкіметі ол кезде ұлттық
бірлік пен мемлекеттік тәуелсіздікті бейнелеуші орган болып табылды. Бұл
процесс тек феодалдық ақсүйектерге ғана ұнамсыз болды, өйткені олар енді
өздерінің жеке билеушілігінен айырылатын болды. Король отбасыларының
принцтері, оңтүстік аймақтардың ірі сеньорлары және, әсіресе, өз
иеліктерінде толық үстемдік жүргізген герцогтар – Бретонский мен
Бургундский өздерінің құқықтарын тежеп кемсітуге бағытталған VІІ Карлдың
шараларына қарсылық әрекеттерін жасауға тырысты. ХІ Людовиктің тұсында бұл
істің түрі 1465 жылы корольге қарсы қарулы күреске баруға шейін айналған
болатын. Принцтер қоғамдық игіліктің Лигасы дегенді ұйымдастырып, алым-
салықтық езгінің күшеюімен байланысты қалалар мен шаруалардың
наразылықтарын пайдаланды және алым-салықтарды жою керек деген көптеген
талаптарды жариялады. Лиганы Солтүстік нидерландық провинциялар мен Рейн
бойындағы аймақтардың есебінен иеліктерін өсірген герцог Бургундский Карл
мықты (1467-1477ж) басқарды. Бургундтық жерлер Францияның Лионға шейінгі
дерлік солтүстік-шығысын және де бірыңғай таза француздық аймақтарды:
Бургундия мен Нивернэні және Пикардияны айнала қамтыды. Карл мықты алғашқы
орта ғасырдағы Бургундтық корольдікті бұрынғы қалпына келтіруді, яғни
өзінің иеліктері мен француздық оңтүстік-шығыс аймақтарынан құралған дербес
мемлекет құруды көздеді. ХІ Людовиктің күшеюі бұл жоспарлардың сәтсіздікке
ұшырау қаупін туғызды.
Лиганы оның мүшелеріне тәуелді орташа және ұсақ дворяндардың, сондай-
ақ принцтердің территорияларындағы кейбір қалалардың қалалық өкіметтерінің
бір бөлігі қолдап шықты. Лиганың соғыс кезінде Париж үлкен роль атқарды.
Париждықтардың негізгі көпшілігі корольді жақтап шығып, принцтерді астанаға
кіргізбеді. Ал дінбасылары мен чиновниктердің және көпестердің біраз
бөлігі, содан аз ғана уақыт бұрын корольдің олардан тартып алған құқықтарын
толығымен қайтарып береміз деген Лиганың уәделеріне құлақ асып сеніп қалды.
Астананың билеуші топтарының бұл позициясы ХІ Людовикті, 1465 жылдың
аяғында бітімнің тым ауыр шарттарына келісіп қол қойып, Лиганың мүшелеріне
өз иеліктерінде дербестілік беруге мәжбүр етті. Ал бірақ та осы бітімге
барумен қатар, король өзінің қалалармен одақтастығын барынша нығайтып және
өзінің жауларын бірін-біріне айдап салу арқылы ажыратып, олардың
әрқайсысымен жеке-жеке күресу үшін жасалған тыныстауды мейлінше жақсы шебер
пайдаланды. Бұл оның бұдан былайғы жерде де ірі феодалдарды айтқанына
көндіріп, бағынуларын қамтамасыз етті. Әйткеніменен корольдің алдына қойған
ең басты саяси мақсаты – Карл мықты бас игізіп, бағындыруда болды. Бірақ
бұл мақсатты жүзеге асыра қою онша оңайға түсе қоймайтындықтан ХІ Людовикке
өзінің көреген шебер дипломаттығын алдағы уақытта да ептілікпен қолданып,
үлкен шығынға төзе тұруға тура келді.
Бургундтық мемлекеттің өмір сүрушілігі территориялық, экономикалық
және мәдениет жағынан біртұтас мемлекетке біріктіруді аяқтауға елеулі
кедергі жасады. Карл мықтыға қарсы жүргізген соғыс әрекеттерінде ХІ Людовик
сәтсіздікке ұшырады. Герцог Бургундскийдің жасаған агрессиясынан зиян
шеккен және сол агрессияның келешектегі жалғасынан сескенген
лотарингіліктер мен швейцарлықтарды король қолдап, өз жағына тарту
саясатына көшті. Сонымен қатар король Карл мықтыға қарсы көтеріліс жасаған
Фландрияның қалаларын да қолдады, 1477 жылы Нанси түбінде болған қырғын
соғыста (Лотарингияда) герцогтың қаза болуы, ХІ Людовикке Пикардия мен
Нивернэні және Бургундия герцогтігін Франциямен қайта біріктіруге мүмкіндік
берді. Бургундық графтық және Нидерландылар герман императорының ұлы
Максимилиан Габсбургке күйеуге шыққан Карл мықтының қызы Марияның қарауында
қалды. Бұл иеліктер ХVІ ғасырда V Карл Габсбургтың империясын құруға негіз
болды.
1481 жылы Францияға көптен бері-ақ француз көпестерінің Левант пен
Италия, Испания мен Африканың солтүстік жағалауымен сауда-саттық
жүргізулерінде үлкен роль атқарған ең ірі Марсель сияқты Жерорта теңіздік
порты бар Прованс қосылды. Өткендегінің бәрін жинақтап келгенде ХІ
Людовиктің билеген уақытының аяқ кезіне таман елді мықты орталық өкіметі
бар бірыңғай мемлекетке біріктіру негізінен аяқталды. ХІ Людовик қайтыс
болған соң 1491 жылы VІІІ Карлдың Анна Бретонскаяға үйленуі себепті Бретань
Францияға қосылды. Францияның құрамынан тыс ХV ғасырдың аяғында тек
Лотарингия мен Франш-Контэ, Руссильон мен Савоня қалды. [6;115]Франция ХVІ
ғасырдың қарсаңына Батыс Европаның экономикалық қарым-қатынастары дами
түскен, бай қалалары мен өскелең мәдениетті қоғамы бар, бір орталыққа
бағынған мемлекеттерінің ең ірілерінің бірі ретінде келіп кірді.
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік-экономикалық дамуы.
Феодализмнің нақ кемеліне келген кезеңінде Франция XI ғасырында
келіп жетті. Оның XI-XIII ғасырлардағы тарихынан ауыл шаруашылығының дамуы
мен қалалардың пайда болып, қолөнер кәсібі мен сауда –саттықтың өсуі ең
маңызды орын алды. Францияда бір орталыққа бағынған феодалдақ мемлекеттің
қалыптаса бастауы да осы мезгілге жатады.
XI-XIII ғасырларда елдің солтүстігіндегі француз деревнясындағы үш
танапты егіс жұттары ( олардың ішінде бидай бірінші орында болды),
жақсартылған соқа өте кең тарады. Ауыл шаруашылығының жұмыстарын атқаратын
күш көлігінің - өгіздің орнына енді атты пайдаланудың нәтижесінде жер
жыртудың және де басқа да ауыл шаруашылық жұмыстарды орындаудың мерзімдері
қысқартылды. Оңтүстік аймақтардағы ауа райы мен топырақтың кейбір
ерекшеліктеріне қарай қос танапты егіс системасы мен жеңіл соқа сақталып
келді. Онда дәнді дақылдармен қатар жүзім мен техникалық дақылдардың және
жеміс ағаштарын егіп өсіретін жердің көлемі де көп болды.
XII ғасырда тың жатқан жерлер мен ормандарды егістікке арнап тазартып,
әзірлеу жұмыстары да басталды. Сол замандағы бір адамның айтуына қарағанда,
ұзақ уақыт бос жатқан шүйгін жер, тамаша құнарланып, өнімді мол беріпті.
Дәнді дақылдар мен жүзім егістерінің көлемдері кеңітілді. Шараптың сапасы
да жақсартылды. Мал шаруашылығының дамуы егістік жерлерді неғұрлым жақсырақ
тыңайтуға мүмкіндік берді. Бақшаларда көкеністің жаңа немесе ең тәуір
сорттары өсіріле бастады. XII ғасырдың аяғында Нормандияда жел диірмендері
пайда болып және ол содан соң Францияның басқа аймақтарына да таралды.
XII-XIII ғасырларда егістік жер көлемінің біраз өсушілігі сол
замандарға шейін, әсіресе апатты тұйық натуралдық шаруашылықтың тұсында,
егіс шықпай қалғын жылдар мен қуаңшылықтың және су тасудың, тағы басқа сол
сияқты қолайсыз жағдайлардың салдарынан жиі-жиі кездесіп тұратын аштық пен
эпидемияларды біршама азайтты. [7;97]
Саяси дамуы мықты дамыған елдің шаруашылығы да жақсы дамиды.Әртүрлі
егістіктер мен жер жырту мәселелері жүргізілді.
Еңбек өнімділігі көбінесе шаруалар шаруашылығында өсті. Барщиналық
өтеуден гөрі шаруа өз үлесінде жұмысты бар ынтасын сала жақсы істеді. Оның
еңбегі анағұрлым өнімдірек те болды және астық пен көкеністерден де молырақ
өнім берді. Сондықтан сеньорларға феодалдық рентаны еріксіз барщиналық
еңбек түрінде емес, шаруалардың өз учаскелерінен жинап алған өнімінен
төлету әлдеқайда пайдалырақ болды. Олар бірте-бірте өздерінің бұрынғы
барщиналық еңбекпен өнделіп, жыртылған жерлерін жойып оларды шаруаларға
мұрагерлік жолымен ұстап пайдалану үлестіріп беріп отырды. Осының негізінде
XII – XIII ғасырларда барщиналық өнім рентасына көшу пайда болды. Мұның
мәнісі Францияның егін шаруашылығындағы барщиналық бірте-бірте қысқартылып
бұрын барщинаға аздап қана қосалқы болып келген заттай төлемдердің көбейе
түсуінде болды.
Шіркеулік мекемелерге қарағанда, дүнияуи сеньорлар өнім рентасына
бұрынырақ көшті. XII ғасырда дүнияуи феодалдардың тіпті ең ірілерінің
қолдарында өздерінің меншікті жыртылатын біраз аумақты жер массивтері қалып
та жарымады. Феодалдың иелігіндегі жерді сеньорға қызмет ету шартын
қабылдау негізінде орташа және ұсақ рыцарьларға, түпкілікті, мұраға
ақсүйектері бөлшектелініп кетті. Ақсүйектердің табыстарды тәуелді
шаруалардың төлейтін заттай ренталарынан, әсіресе сот штрафтарынан және
сеньорларға бағынышты территорияларда тұратын шаруалар мен қала халқынан
түсетін әр түрлі алым-салықтардан құралды.
Сол кездерде үздіксіз жүргізілген сыртқы және ішкі соғыстар француз
феодалдарын шаруашылыққа қожалық етуден гөрі көбірек әсерлік қызметіне
бейімдеді. Оның өмірінде шаруашылыққа қамқоршылық жасау үшін орын қалмады.
Рыцарь бұл міндетті әдетте өнім рентасын өндіріп алу құқығын түгел сатып
алып жүретін өзінің басқарушысына жүктеді.
Шіркеу помесьтелерінде бұл іс біршама басқаша қойылды. Монастырлар мен
қалалардың соборлық шіркеулері өздерінің жер массивтерін бөлшектемей сақтап
қалды. Оларды басқару жұмысы да жақсы ұйымдастырылды, өйткені осының бәрін
де жалпы мүдделері мен тәртібі жағынан тығыз байланысты болған монахтық
қауым мүшелері мұқият қарап, бақылап отырды. Бірақ шіреулік жер иеленуді
де, бәсеңдету бола тұрғанымен де, сол жалпы феодалдық жер иеленудегі болған
өзгерістер де жүріп жатты. XII ғасырдың бірінші жартысында-ақ француз
корольдігінің канцлері және аса дәулетті Сен-Денилік монастырының аббаты
Сугерий монастырьдың жерін натуралды алым төлеп ұстаушыларға бөліп беру
арқылы аббат билігінің табыстарын едәуір дәрежеде арттырды.
Жұмыспен өтеу рентасының орнын өнім рентасының басуына ормандарды
егістікке тазартып, әзірлеу үлкен мүмкіндік туғызды. Бұл жұмыстарды бастап
жүзеге асырудағы шаралар үлкен рол атқарды. Тазартылған жерлерге
қоныстанушылардың (госпиттер) арасындағы көптеген қашқын шаруалар барщинаны
өтемей, сеньорларға тек натуралды алым мен азын-аулақ ақша төлеп тұрды.
Олар қарабасының азаттығына ие адамдар (вилландар- Орта ғасырлық Бтасы
Европадағы шаруашылық қауымының бір жігі) бола тұрғанымен де, жер салығы
мен сот қатынастары жағынан феодалға тәуелді болды (сервтер – басыбайлылар)
XI-XII ғасырларда креспастной күйінде қалып қойды.
Барщинадан натуралды алымға ауысушылық шаруалар шаруашылығының бұдан
былай да нығая түсуіне мүмкіндік жасады.
Шаруаларды алым беруге ауыстыра отырып, сеньорлар алым-салықтарды
арттыра беруге ұмтылды. Шаруалар бұған жаңа алым-салықтарды төлеуден бас
тартумен, крест жорықтарына қатысумен қарсылық көрсетті. Бірақ бұл,
әдеттегінше, тек жергілікті сипатта ғана болып жүрді; шаруалардың күресі
бөлек-бөлек түрде ғана, көбінесе кейбір жеке сеньорының шеңберлерінде ғана
болып отырды.Шаруалардың XI-XII ғасырларда жасаған көтерілістері мен
қарсылығының басқа да формаларының маңызы, әдетте, алдына қойған тікелей
мақсатына – жаңа алым-салықтарды толық жоюға жете алмағанымен де өте зор
болды. [8;95]
Феодализмнің негізінен орнауына байланысты елдің әр түрлі бөлімдерінде
кейбір ерекшеліктерге ие болды. Феодолдық өндірістік қатынастардың мейлінше
толық дамып, крепостной шаруалардың саны басым болған солтүстікте
бытыраңқылық өзінің аяқталуына жетті де, ал феодалдық иерархия өзінің
барынша күрделілік ерекшелігін көрсетті. Король тек өзінің тікелей
вассалдарына : герцогтар мен графтарға, сондай-ақ өзінің жеке меншігіндегі
жерде (доменде) тұратын барондары мен рыцьорларына ғана сеньор болды.
Феодалдық құқықтың: менің вассалыма менің вассалым емес деген нормасы
әрекет жасауда болды.
Тағдырлары жағынан өзгешелеу болып құрылған Бретания мен Нормандияда
солтүстіктің феолдалдық бытыраңқылығына өте себепші болды. Кельттер
мекендеген Бретань іс жүзінде XV ғасырдың аяғында дейін мүлдем дербес
герцогтік болып келді. Сенаның сағаларына орналасқан Нормандия Париж
жағынан теңізге шығатын жолды кесіп тастады. 1066 жылдан бастап ол ағылшын
королі иеліктерінің бір бөлігіне айналды. Капетингтердің мекендеген жерлері
солтүстік пен шығыс және оңтүстік-шығыс жақтарынан феодалдық князьдіктердің
қыспағында тұрған тәрізді болды. Бұлардың теңіз бойына (Нормандия) немес
корольдіктің шекарасында орналасқандығы (Шампань, Бургундия) олардың
дербестігін күшейтті. Тек Парижден солтүстік пен шығысқа қарай тым ұсақтау,
көбінесе шіркеулік иеліктер: Бовэ, Лан, Нуайрон, Реймс, Марнедегі-Шалон
және басқалары орналасқан. Қиыр солтүстік-шығыста, сонымен қатар және
шекарада және теңіз жанына орнласақан Фландр графтығын іс жүзінде тәуелсіз
болды.
Оңтүстіктегі феодалдық қатынастар Солтүстікке тән болған тұтастыққа
жете алмады. Онда тұрып қалған ірілі-уақты аллодтардың (феодализм
тұсындағы жер иеленудің бір түрі), яғни шаруалардың саны аз еместігі; мұнда
крепосниктік жағдай әлі толық дамып кете алмаған-ды. Мал шаруашылығы кең
өркендеген Орталық массивтің таулы аймақтарында және әсіресе, Севенн
тауларында, ерікті қауымдар ұзақ сақталды. Қалалардың ертерек өсіп-
өркендеуі қалалардың төңірегіндегі феодалдық қатынастардың діңкесін ерте
құртуға себепкер болды.
Мұнымен қатар феодалдық иерархия да оңтүстікке экономикалық жағынан
кемеліне келіп жете алмады. Мұнда өздерінің жергілікті династиялары болды
және Капетингтер жайында, тіпті, көп ешнәрсе біле де қоймады. Аквитанияның
герцогтары өздеріне бүкіл Аквитания монархиясын герцогтары деген титул
беріп, барлық жағынан да корольмен теңбіз деп санады, Гасконның герцогтары
өз иеліктерін корольдік деп атап, Капетингтермен қарым-қатынастардың
қандайын болса да мойындады. Бұлардың екеуі де өздерінің вассалдарына
сүйене отырып, дербес сыртқы саясат жүргізді. Оңтүстіктің ірі феодалдық
иеліктері XI-XII ғасырларда, Солтүстік Франция мен Капетингтер
династиясының корольдерінен гөрі, өзге елдермен (Англия мен Испания және
Шығыстағы крест жорықтарына қатысуша мемлкеттермен) көбірек қатынастар
жасады. Францияның феодалдық бытыраңқылығының барған сайын ұлғайып,
тереңдей түсуіне елдің Солтүстігі мен Оңтүстік бөліктеріндегі әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамушылықтың осы елеулі айырмашылықтары, сондай-ақ
оның территориясында екі халықтың – солтүстік француз халқы мен провансаль
халқының барлығы да үлкен себеп болды. Бұдан арғы ертерек дәуірдегі сияқты,
бұл халықтар тілдердің жергілікті әр түрлі диалектілерінде: Францияның
оңтүстігінде – провансаль, ал солтүстігінде – солтүстік француз
диалектілерінде сөйлесті. [9;365]
ХІ-ХІІІ ғасырлардағы қалалар. Орта ғасырдағы Францияның көптеген ірі
қалалары бұрыңғы Рим замандарында салынды, бірақ олар V-ІХ ғ азып-тозып,
қолөнерімен сауда-саттықтары құлдырап төмендеп кетті. Шаруашылық өмірінің
жағдайы бойынша олардың көпшілігі деревнядан асып кете қоймады. Х ғ
қолөнердің ауыл шаруашылығын бөлініп шығуының негізінде экономикалық
орталықтар, қолөнерімен сауда-саттықтардың орталықтары- феодалдық қалалар
өз өмірін бастауға кірісті. Ескі қалаларда қолөнерімен сауда-саттық
жұмыстары өркендеп, селолар мен кішігірім қоныстардан көптеген қалалар
пайда болды. ХІІ-ХІІІ ғ орманнан тазартылған жерлерге салынған
қоныстардың көпшілігі қалаларға айналды. ХІІІғ өзінде-ақ бүкіл ел
көптеген ірі , орташа және кішігірім қалаларға толып болды. Сондықтан
қазіргі замандағы Францияның ХІІІ-ХІV ғғ жас қалалық орталықтары кемде –кем
ғана болса керек. Ескілерінде болсын немесе жаңадан салынған қалаларда
болсын қолөнері мен сауда-саттық жұмыстары бастапқы, кезде ауыл
шаруашылығымен жарасып тұрды, бірақ көп ұзамай –ақ оны ығыстырып, кейінгі
қатарға шегіндіріп тастады.
Францияның Оңтүстік және Солтүстік қалаларының арасында әуелі бастан
кейбір айырмашылықтар орын алды. Оңтүстіктегі қалалардың – Бордонның,
Тулузаның Альбидің, Монпельенің, Нарбонның, Ниманның, Каркасонның,
Марсельді және басқалардың өркендеушіліктері –ХІ ғ басталды және әсіресе,
ХІІ ғ күшейе түсті. Олардың дами түсуіне крест жорықтары үлкен рөл атқарды.
Бұл жорықтар қалаларға Левантпен тікелей сауда-саттық байланыстарын орнату
үшін өздерінің қолайлы географиялық жағдайын пайдалануға мүмкіндік берді.
Оның үстіне қалалар бір-бірімен сауда-саттық жұмысын жүргізді және
көбінесе, Солтүстік Европаның елдермен арадағы сауда-саттық жұмысын
жүргізуде делдалдық рөл атқарды. Францияның Жерорта теңізінің порттары
арқылы елге бүкіл шығыс пен Италия және Испания товарлары ағылып келіп
жатты. Левантпен жүргізілген сауда-саттық жұмыстары оңтүстіктің көптеген
қалаларда қолөнердің жедел өсуіне мүмкіндік берді. Ним мен Монпельде басқа
қалаларға экспортқа арналған жұқа жарқын бояулы шұға өндірісі дамыды. Бұған
қажетті шикі зат сол кезде бүкіл Францияда қойларының даңқы жер жарған
Кос үстіртінен келіп жатты. Оңтүстік Француз қалаларының әлеуметтік-
экономикалық ерекшелігі цехтардың толық дерлік жоқтығында болды; оларда
ерікті қолөнерлер үстемдік етті, яғни қолөнершілер кәсіптері жағынан
бірлестірілмеді және олардың жұмыстарын бақылауды өздерінің арасынан
сайлағандар емес қалалық муниципалитет басқарды.
Бұл қалалар саяси жағынан да қолайлы жағдайда болды. Олардың басым
көпшілігінде сонау Рим замандарынан бері келе жатқан өздерінің сот
жүргізу құқығы болды, ал және ішінара ескі униципальдық басқарудың
формаларын да сақтап қалды. Оңтүстіктегі қалалардың дені ірі феодалдардың
қол астарынан не қарулы күрес жүргізу, я болмаса финанстық келісімдер жасау
арқылы біршама ертерек және барлық жерлерде жаппай босанды, бұл әрекеттің
өзі қалалардан алыстағы король өкіметінің қатынаусыз жүзеге асырылды. ХІІғ
бойында оңтүстік қалаларының бәрінде де дерлік консулат деп аталған
басқарушылық орнатылды. Қаладағы өкімет билігі дворяндар мен көпестерден
және қолөнершілерден сайланған консулдардың қолдарында шоғырланды. Бұлармен
қатар толық құқылы барлық қала халықтарынан құралған Үлкен үкіметтер де
өмір сүрді. Оңтүстіктегі қалалар әбден байыды және көптеген жағдайында
Италияның қалалары тәрізді іс жүзінде дербес қалаларға айналды. Бірсыпыра
дворяндар қалаларда тұрып, сауда –саттық жұмыстарын жүргізуге құмартып,
бір-бірімен делдалдық саудада бақталастық жасады. Сол себепті олардың
өзара және түгелдей Оңтүстікпен байланыстары нашар, ал Солтүстік
Франциямен тіпті онан да бетер төмен болды. Сондықтанда олардың барынша
өркендеген кезеңі ХІІғ Оңтүстікте бірыңғай экономикалық және саяси орталық
құрылмады. Не Бордо, не Тулуза Оңтүстік үшін нағыз астаналар бола алмады.
Үлкен бай қалалардың дербестіліктерінің нәтижесінде ірі феодалдардың
өкіметі әлсіреді.
Солтүстік қалалардың үлесіне тиген жағдай тым ауырлау болды. Олардың
ең маңыздылыңы- Аррас, Бовэ, Санлис, Амьен, Нуайон, Лан Реймс-Францияның
солтүстік-шығысында, қой шаруашылығы кемеліне келген аймақтарда өркендеді
және олардағы қолөнер өндірісінің ең басты саласы шұға тоқу ғана болды.
Шұға бұйымдарын басқа жақтағы қалаларға және, тіпті шетелдерге де апарып
өткізудің өрісі барынша кеңейіп, бұларға жан-жақтан келіп түсіп жатқан
сұраныс үнемі арта берді және осыған байланысты шұға тоқу өндірісінің
көлемін ұлғайту мәселесі қолға алынды. Бұрын шұға бұйымдары мен қолөнер
кәсібінің шығарған заттарын өткізуді түгелге жуық қамтып келген жергілікті
рыноктың шеңбері енді тарлық ете бастады. Солтүстік-шығыс қалаларында
дәулетті шеберлер мен көпестер пайда болды. Бірақ та олардың экономикалық
әрекеттері , қалаларды билеуші сеньорлардың, көбінесе епископтардың
тарапынан жасалған толып жатқан кедергілерге кездесе берді. Сеньорлар мен
епископтар әртүрлі сылтаутармен, кейде тіпті бір жағынан озбырлық
актілерін жасау арқылы қала халықтарын аямастан тонауға салды. [10;45]
Қалаларда қолөнер жақсы дами бастаған, енді ауылда тұратын халық
біртіндеп кәбінесе қалаға көше бастады. Сауда жақсы дамыған қалада
мәдениетте біршама өсті, халықтың саны да әжептәуірге жете бастады.
Қалалардың феодалдық сеньорлармен күресі: ХІ ғ ішінде қалалар
феодалдардың озбырлық талаптарынан талай рет төлемдер беріп құтылып
отырды. Бірақта сеньорлардың бұл жөнінде өздеріне алған міндеттерін
шімірікпестен қайта-қайта бұза бергендері қала халықтарын көтеріліске
итермеледі. Қала халықтары әдетте өте бір шиеленіскен жағдайларында
өзара астыратын сөз байласып, қолдарына қару алып, сеньорға және оның
рыцарьларына тап беріп,, оларды не өлтіріп, , не қаладан аластап қуатын-ды.
Көтерілістің сәттілікпен аяқталған кезде, феодалдың лажсыздықтан беретін
келісім қалаға азды-көпті болсада өзін-өзі басқару мүмкіндігін беретін еді.
Алайда, түпкілікті жеңіс беретін оңайға түсе қоймады. Феодалдар бағынғысы
келмейтін қаланы көбіне басып алып, оны қатаң жазалайтын еді. Онан соң
көтеріліс қайта басталып , ақыр аяғында қала халықтары жеңіп шығатынды.
Ең тұңғыш коммунаға, яғни қаланың өзін -өзі ерікті басқарушылығына ,
1077ж Камбре қаласының қолы жетті және ол коммуналық хартияға ие болды;
содан соң ХІІғ І жартысында оның салған үлгісімен Сен-Кантенде, Корбиде,
Реймсте және т.б.коммуналар құрылды. Коммунаның құрылу нәтижесінде қала
өзін-өзі басқару, сот және салық салу құқықтарына ие болды. Сеньормен
болатын қарым-қатынастар енді арнаулы шартпен дәл көрсетіліп, онда қаланың
қолы жеткен біраз маңызды артықшылықтары мен сеньордан тәуелсіздік
дәрежелері анық белгіленді.
Солтүстік Француз қалаларының жүргізген күрес үлгісінің бір
өзекшілігі, Парижден солтүстік-шығысқа орналасқан Лан қаласының тарихы
болып табылады. ХІ ғ аяғында Солтүстік Францияның ең бай қалаларының бірі
болды. ХІІғ басына таман қала сеньорларының епископтардың және қала
халықтарының арасында күрес мейлінше шиеленісті. Езушіліктің зардабы
әсіресе, нормандық Годри епископ болған кезде күшейе түсті. Қала сеньорға
біраз ақша төлеп құтылып, Ланда коммуна құрды. Қала халықтарының өтініші
бойынша коммунаны король VІ Людовик қабылдап бекітті. Мұның үшін оған бай
сыйлықтар берілді. Бірақта көп ұзамай Годри қаладан алған ақшаны жұмсап
бітірді. Содан соң Корольді Ландқа шақырып алып, ол онан коммунаны жоюды
өтінді және оның үшін оған едәуір көп ақша төлеуге уәдесін берді. Қала
халықтары да өз тарапынан корольге ақша беруді ұсынды, бірақ Годридің
берген ақшасы олардікінен анағұрлым көп болғандықтан коммуналдық хартия
жойылды. Рыцарьлары мен қызмет адамдарының көбі өлтірілді және
епископтардың өзі де қаза тапты. Коммунаны жоюға рұқсат берген VІ Людовиг
және Солтүстік Францияның феодалдары Лан қаласын күшпен басып алып, тас-
талқанын шығарып тонады, көптеген қала халқын азаптап өлтірді. Сөйтіп
коммуна жойылды. Қаланы басқаратын жаңа епископ баяғы Горди орнатқан
тәртіптің бәрін де абайлап қайта орнатты. Қала халқы тағы да бірнеше рет
көтеріліс жасап, ақыр соңында 1128ж епископты қайтадан коммунаға рұқсат
беруге көндірді және мұны король бекітті.
Корольдер көбінесе коммунаның сеньорлардың қарсы жүргізген күресін
қолдап отырды, өйткені сеньорлардың билеп-төстеушілігінен құтылған қалалар
корольдің өкіметін мойындап таныды және оның ірі феодалдармен жүргізген
күресіне көмектесіп отырды. Бірақ өзінің жеке меншігіндегі жердің
территориясындағы қалаларға коммунаның құқығын беруге корольдердің батылы
бармай қашқалақтай берді. Корольдің меншігіндегі жердің
территориясындағы үлкен қалалар , әдетте тек ішінара ғана өзін-өзі
басқару құқығын алды, онда да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
1 Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. .6-13
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік-экономикалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...13-22
2. Франция халықаралық қатынастар жүйесінде
2.1. Жүз жылдық соғыстың негізгі
шайқастары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
-26
2.2.Жанна Д´Арктің жүз жылдық соғыста алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 27-29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 31
Қосымшалар
Кіріспе.
Өзектілігі:Әр қоғамның әлеуметтік – экономикалық және мәдени – рухани
дамуына сай оқытудың теориясы мен әдістемесі өзгеріп отырады. Қазіргі
кезедегі қоғамның жағдайы, оның даму тенденциялары мектепте тарихты
оқытуды, өзгертуді талап ететінін өмір көрсетіп отыр. Оны біз жүргізіліп
жатқан реформалардан, оқыту технологияларының жаңаруынан көреміз.
Оқушылардың танымдық қызметі тарихи білімдерді қалыптастырудың тұтастығына
және шығармашылықпен қолдана білуіне бағытталады. Тарих пәнінің тәрбиелік
мүмкіндігі мол. Өйткені ол адамзат баласына ғасырлар бойы жинаған
тәжірибесін баяндайды.
Франция классикалық феодализм елі Батыс Рим империясы территориясында
пайда болған Франк мемлекетінің бір бөлігі. Францияда феодалдық мемлекеттің
типтік формасы монархия болды. Елдің солтүстік және орталық бөлігінде
римдік және варварлық бастаулардың синтезі толық жүзеге асты.
Біздің зерттеп отырған тақырыбымыз ортағасырлардағы Францияның
қалыптасып,орталықтанған мемлекетке айналу процесі және орталықтандыру
барысында болған жүз жылдық соғыс мәселесін қамтиды. Жүз жылдан астам
уақытты қамтитын Англия мен Франция арасындағы (1337-1453 ж.ж.) оқиға Батыс
Европа тарихындағы дамыған феодализм дәуіріндегі ең ірі саяси оқиға. Бұл
екі орталықтанған ірі мемлекеттердің алғаш қақтығысуы. Ағылшын – француз
саяси қақтығысы халықаралық масштабтағы оқиғаға айналды. Жүз жылдық соғыс
кезінде екі мемлекетте де көптеген антифеодалдық көтерілістер болып тұрды.
Англияда Уот Тайлер мен Джек Кед көтерілісі, Жакерия, Францияда Этьн
Марсель, Кабош бастаған көтерілісшілердің ерліктері, Жанна Д' Арк сияқты
көрнекті қайраткерлер сияқты өмірі мен істері бей-жай қалдырмасы анық.
Тарихнамасы:Тақырыптың да соған арналу тарихнамасына келсек,
хроникалар – Франция мемлекетінің құрылуы, қалыптасу жүз жылдық соғыстың
тарихын баяндайтын құнды дерек болып табылады. Автордың өмір сүру жолы
бойынша қаншалықты соғыс кезеңін көзімен көргенін білуге болады. Ағылшын
хронисті Уолсенгем (1422 жылы қайтыс болған), француз хронисті және ақын
Фруассары (1337-1404), XV ғасырдың басын ағылшын хронисті Капгреев (1393-
1404), Бурунд хронисті – Монстреле (1390-1453), соғыстың аяқталу түсін
Базенд хроникалар жалғастырады (1412-1491) және Кузинов (1400-1484) және
Беннед (1462 қайтыс болған) жазған еңбектері бізге дейін жеткен.
Совет тарихнамасында: Хачатурян Н.А. Сословная монархия во Франции[3],
Возникновение Генеральных Штатов во Франции[5] еңбектерінде король
билігінің, сословиялық мекеменің қалыптасу күшею тарихы қарастырылады.
Люблинская А. Д. “Столетняя война и народные восстание XV – XIV в.в.
[24], Басовская Н.И. Столетняя война 1337 – 1453г.[12] зерттеулерінде
Францияның тәуелсіздік үшін күресі жан – жақты берілген. Жүз жылдық соғыс
кезінде және көтерілісшілердің қимыл жасауы кезінде Франциядағы шаруалардың
жағдайын бейнелеп көрсетуде Французская деревня ХІІ-ХІV вв. и Жакерия.
ДокументыПер., ввод. Статья и примеч. Н.П.Грацианского деген еңбектерден
көре аламыз. Орлеан түбіндегі күрестер туралы материалды мына кітаптардың
бірінен табады: Левандовский А. Жанна д' Арк [21], Райцес В. И. Жанна д'
Арк[22].
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері: ортағасырлық Францияның саяси
және әлеуметтік экономикалық даму тарихы, король билігінің күшеюі,
орталықтанған мемлекет қалыптасу тарихы қарастырылады. Жүз жылдық соғыс
барысын тарихта алатын орнын деректерге, зерттеулерге сүйене отырып зерттеу
және оның Франция орталықтанған мемлекетінің құрылу процесінде алатын орнын
көрсету. Жүз жылдық соғыс тақырыбына арналған деректер, зерттеулерді,
әдістемелік әдебиеттерді тақырыптық талдау негізінде негізгі щайқастар,
король билігінің күшеюі, Жанна д,Арктың тарихи ролін ашу.
Зерттеу обьектісі:Францияның ІХ ғасырдан Каролингтер әулетінің ыдырап,
Капетингтер династиясының құрылуы, сонымен қатар 1477 жылы Нанси түбінде
болған қырғын соғыста (Лотарингияда) герцогтың қаза болуы, ХІ Людовикке
Пикардия мен Нивернэні және Бургундия герцогтігін Франциямен қайта
бірігуімен аяқталады.
Хронологиялық шегі: 843 жылдан бастап Каролингтер әулетінің ыдырауынан
870 жылы Мерсен бітіміне сәйкес Франция мемлекетінің құрылуы және 1337-
1453 жылдардағы Жүзжылдық соғыс, аяғы 1491 жылы VІІІ Карлдың Анна
Бретонскаяға үйленуі себепті Бретань Францияға қосылды. Францияның
құрамынан тыс ХV ғасырдың аяғында тек Лотарингия мен Франш-Контэ, Руссильон
мен Савоня қалды. Франция ХVІ ғасырдың қарсаңына Батыс Европаның
экономикалық қарым-қатынастары дами түскен, бай қалалары мен өскелең
мәдениетті қоғамы бар, бір орталыққа бағынған мемлекеттерінің ең ірілерінің
бірі ретінде келіп
Зерттеу әдісі:
Курс жұмысының құрылымы: мынандай бөлімдерден тұрады: кіріспе, екі
тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалар.Кіріспе
бөлімінде тақырыптың өзектілігі, тарихнамасы, мақсат-міндеттер көрсетіледі.
І – тарауда – Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік-
экономикалық дамуына талдау жасалып жазылған, және ерекшелігі бөлініп
көрсетіледі.
ІI – тарауда Жүз жылдық соғыстың басталуы, шайқастарының маңызы,
тарихи тұлға көрсетілген.,
Қорытынды бөлім - теориялық мәселелер бойынша жалпы қорытындылар
берілген.
I.Ортағасырлық Францияның саяси және әлеуметтік экономикалық
дамуы
1.1.Францияның саяси дамуы.
843 жылы Каролинг империясы ыдырағаннан кейін және 870 жылғы Мерсен
бітіміне сәйкес Францияны Германия мен Италиядан бөліп тұрған оның шығыс
шекарасы үлкен өзендердің бойымен: Маастың төменгі жағалауымен, Мозельмен
және Ронамен өтті. Кейін ІХ ақырында Сона мен Ронаның шығысында екі Бургунд
корольдігі – Х ғасырда (933ж) бірыңғай Бургундия (Арелат) корольдігіне
біріккен Жоғарғы және Төменгі Бургунд корольдіктері құрылды. Аквитания тағы
да іс жүзінде тәуелсіз болды да, Нейстрия мен Бургундияның солтүстік –батыс
бөлігі – ІХ ғасырда құрылған Бургундия герцогтығы Франциядағы соңғы
Каролингтердің қол астында қалды.
Х ғасырда бұл аймақтардың жағдайы тым ауыр болды. Неміс және француз
Каролингтерінің арасында өзара қырқысқан соғыстар жүріп жатты. Тұрғындарын
талан-таражға салып, қырғынға ұшыратқан үздіксіз нормандар шапқыншылықтары
ұшан-теңіз шығынға душар етті. Соларға қарсы кескілескен ұрыста бірінші
шепке – бұл уақытта әбден әлсіреп, өзінің барлық жерінен айрылған
Каролингтерге қарама-қарсы Париждың бай да ықпалды графтары шықты. Олар аса
қауіпті жаудан өз қалалары Париж бен Орлеанды сәтті қорғады, Орталық және
Оңтүстік Нейстрияны сақтап қалды, бірақ Х ғасырдың басында Сена сағасына
іргелес жатқан солтүстік-батыс аймаққа ірге тепкен Нормандия герцогтігін
норманндарға беруге тура келді. Х ғасырда Париж бен соңғы Каролингтер
графтықтары арасында тәж үшін күрес жүрді. Робертиндердің кейбіреулері
король болып сайланды, Бірақ кейін олардың тағына Каролингтер ауысып
отырды. Ақыры 987 жылы аса ірі ақсүйек және дін феодалдары Францияның ұлы
герцогы деп аталған Робертин Гуго Капетті король етіп сайлады, сөйтіп осы
уақыттан бастап 18 ғасырға дейін француз тәжі Капетингтер мен солардың
руынан тараған басқа ағайындарында қалды.
Біржолата ыдыраған Каролинг империясынан Франция корольдігінің бөлініп
шығуы – осы ел өміріндегі жаңа да өте маңызды сатының басталғанына айғақ
болды. Х ғасырда феодалдық қатынастардың орнауына әкеп соқтырған әлеуметтік
–экономикалық процестер аяқталды, әр түрлі этникалық элементтер сіңісіп
бітті. Германдықтармен араласып кеткен галлорим халқының негізінде жаңа
тілі мен территориясы жағынан бір-біріне туыстас феодалдық
халықтар:солтүстік – француз және провансаль халықтары қалыптасты. Олардың
өзара шекарасы Луара ағысынан біраз оңтүстікке қарай өтті. Бұл халықтар
болашақ француз ұлтының негізі болды.[1;45]
Х ғасырда ел өзінің қазіргі атын алды, яғни Франция деп аталды.Қаншама
кескілескен ұрыстан кейін Франция өзінің негізін құрды. Билік басына
Капетингтер әулеті келіп Францияның одан әрі нығаюына әсерін тигізді.
Король домені. Король домендерінің аса құнарлы аймақтарға стратегиялық
жағынан маңызды пунктер – аса ірі екі өзен – Сена мен Луараның орта
ағыстарына, сондай-ақ оңтүстіктен солтүстікке апаратын құрлықтағы жолдарға
үстемдік ететін Париж бен Орлеанда орналасуының Франция тарихы үшін маңызы
зор болды.
Капетингтер үйінен шыққан алғашқы корольдердің ірі феодалдардан
айырмашылығы шамалы болды. Олардың тұрақты тұрағы да болмады, өзінің
нөкерлерімен бір иеліктен екіншісіне көшіп жүрді де, сонда жиналған қорды
тұтынды. Корольдерге тіпті өз домендерінде де әскеріне сүйеніп жолдарда
қарақшылық жасаған вассалдармен күресуіне тура келді.ХІ ғасырларда
Капетингтер негізінен өз жерлеріндегі, яғни тәуелді және крепостной
шаруаларды тікелей қанау арқылы табыс түсіріп, баяу да болса иелік жерін
ұлғайта бастады.[2;119]
ХІ ғасырда Францияда король билігі өте нашар дамыды, себебін алғашқы
корольдердің ірі феодалдардан айырмашылығы жоқ болғаннан деп түсінемін және
көп тәжірибелері де болған емес.
ХІІ ғасырда король өкіметінің нығаюы. Францияда бір орталыққа бағынған
мемлекеттің құрылу процесі ХІІ ғасырда басталды. Бұл процесс ең әуелі оның
экономикалық және әлеуметтік алғышарттары бар Солтүстік Францияда
өрістетілді.Феодалдық сеньорларды өзіне бағындырып қаратуға бағытталған
король өкіметінің саясаты, көбінесе феодалдар табының мүдделерінен туған
еді.Оның ең басты мақсаты шаруалардың қарсылығын тұншықтырып басып отыру
үшін өкіметті нығайтып және оны орталықтандыру болған еді.Бұған қолдарында
экономикадан тыс зорлаушылыққа жеткілікті құралдары жоқ, әсіресе, ұсақ және
орташа феодалдар мұқтаж болды. Олардың король өкіметін нығайтуға мүдделі
болғандарының тағы бір себебі, оны өздерінен гөрі әлдірек ірі феодалдардан
көретін зорлық-зомбылықтары мен қысымдарынан – қорғанышымыз деп санады.
Корольдердің орталықтандырушылық саясаты прогресшіл жағдай болды. Король
өкіметі елдің өндіргіш күштерін әлсірететін феодалдық анархиямен күресіп,
қалалар мен қолөнердің және сауда-саттықтың өсуілеріне көмектесті.
Ф.Энгельстің айтуынша феодалдық анархия – тәртіп болмаған жерде тәртіп
орнатудың өкілі болды.[2;120]. Сондықтан қалалар король өкіметін қолдап,
ірі феодалдарға қарсы күресте жиі-жиі оның одақтасы болды және бұлардың
көрсеткен көмегі орталықтандырылған мемлекеті құруда маңызды роль атқарды.
Бұл саясатқа бәрінен де гөрі өздерінің саяси дербестіліктерін
қадірлеуші және соған байланысты халыққа өктемдік жүргізу құқығы мен одан
түсетін табыстарынан айрылғысы келмейтін ірі феодалдар қарсы шықты, оларды
жоғары дін басшыларының бір бөлігі де қолдады. Король өкіметінің нығая
түсуіне ірі феодалдардың арасындағы ешқандай тынбайтұғын араздық та қолайлы
жағдай болды.Феодалдардың әрқайсысы бір-бірінің есебінен әлденіп, күшейе
беруге тырысты. [2;121] Корольдер міне осы күресті өз саясатының пайдасына
пайдаланып, оны тіпті онан да гөрі қоздыра түсуге де құмар болды.
ХІІ ғасырдың басы Капетингтер өкіметінің өсіп, жетіле түсу процесінде
аса бір өзгерісті кезең болып табылады.
VІ Людовик (1108-1137) және оның канцлері Сугерий корольдің жеке
меншік жеріндегі феодалдардың жасаған қарсылығының үнін өшірді. Олардың
қамалдарын жермен-жексен етті немесе оларға корольдің гарнизондарын
орналастырды.Қалалардың қолдаушылығымен пайдаланған Капентингер өздерінің
иеліктеріне таяудағы аймақтарды қосып ала бастады. VІІ Людовиктің кезінде
(1137-1180ж) корольдің жеке меншік жерінің көлемі Буржа мен Сансаны қосып
алу есебінен ұлғайтылды.
Бірақ та ХІІ ғасырдың орта шенінде француз корольдерінің Францияда өте
күшті бақталастары пайда болды. 1154ж. Француз феодалдарының бірі граф
Анжуйский Генрих Плантагенет, ІІ Генрих деген атпен Англияның королі болды.
Оның Франциядағы иеліктері : Анжу, Мэн, Турень, Нормандия, Пуату, ал содан
соң Аквитания француз королінің жеке меншікті жерінен әлденеше рет артып
түскен территория болып шықты. Бұл жағдай ІІ Филипп Августтың (1180-1223ж)
тұсында Капетингтер мен Плантагенттердің арасында жаңа кезеңде енген қиян-
кескі күрес туғызбай қоймады. Шебер саясатшы және үздік дипломат – ІІ Филип
өзінің бар назарын Плантагенеттермен болған күреске аударды. Ол ағылшын
королі Иоанн Безземельныймен жүргізген күресінде ең зор табыстарға жетті.
ІІ Филипп Иоанның әрі Англияның өзінде, әрі Франциядағы иеліктерінде жұртқа
әйгілі және беделді еместігін пайдалануға тырысты. Ол 1202 жылы Иоанның
Франциядағы иеліктерінің бәрі де кәмпескеленді деп жариялап, Нормандияны
(1202-1204ж) жаулап басып алды. Иоанның қорқытуынан әбден азабын тартқан
нормандық барондар мен қалалар француз короліне оншама үлкен қарсылық
көрсете қоймады. Содан соң ІІ Филипп ағылшын корольдерінің Франциядағы
Луарадан солтүстікке және оның оңтүстігіне қарай көсіліп жатқан басқа
иеліктерін де тартып алды. Плантагенеттердің қол астында тек Пуатудың бір
бөлігі мен Аквитания герцогтығы ғана қалды.
Айырылып қалған аймақтарын қайтарып алуға тырысқан Иоанн өз жағына
герман императоры ІV Оттон мен граф Фландрскийді және кейбір ірі
феодалдарды тартты. Бірақ 1214 жылы француздар Ларош-о-Муане түбінде және
Бувинде болған қырғын соғыста ағылшындардың және олардың одақтастарының тас-
талқанын шығара жеңді. Сонымен ІІ Филипп өзінің жаулап алған иеліктерін
түпкілікті түрде баянды етіп алды. Өзінен бұрынғылардың бәрінен де гөрі
феодалдық бытыраңқылыққа қарсы жүргізілген күресте қалалардың король
өкіметіне қаншама зор пайда келтіре алатындығын, ол әбден жақсы түсінді
және солармен одақтастығын шыңдай түсуге де талаптанады. Бұл жөнінде оның
бірқатар қалаларға берген көптеген коммуналдық хартиялары дәлел бола алды.
Қалаларға ерекше жеңілдіктер беруге қозғаушы болған маңызды себептердің
бірі қалалардың әскери жасақтарын пайдалануға тырысушылық болған еді.
ІІ Филипп соғыс табыстарының арқасында Француз королінің жеке меншікті
жерінің көлемі шамасы төрт есе артты. Король өкіметінің маңызы Францияның,
корольдің жеке меншікті жерінің құрамына әлі енбеген бөліктерінде де
күштірек арта түсті. Король ірі феодалдардың істеріне кірісерліктей болған
жағдайдың бірін де бос жібермеді. Король олардан вассалдық міндеттерін,
атап айтқанда, әскери қызметті бұлжытпай орындауды талап етті. Вассалдық
герцогтықтардың әрқайсысында да корольдің қалалар мен дін басыларының біраз
бөлігінен және ұсақ рыцарьлардан одақтастары болды. Король өкіметі өз
мүдделері үшін ұсақ рыцарьлар мен шонжарлардың арасындағы қақтығысуларды
шебер пайдаланып отырды. [3;154]
Көбінесе деректерде ІІ Филипп сыртқы саясатында әлсіз болғанын айтады,
ол соғыс жорықтарына өз көп бармаған, тек әскерін ғана жіберіп отырған.
Бірақ ішкі саяси дамуында көптеген реформалар жүргізе білген.
Мемлекетті басқару. Өзінің жеке меншігіндегі жерінің ұлғаюына
байланысты король өкіметінің алдына – әжептәуір көлемді территорияны
басқаруды ұйымдастыру жөнінде жаңа маңызды міндет қойылды. ІІ Филипптен
бастап корольдердің жүргізген реформалары, орталық аппаратты – Корольдік
пен жергілікті басқару жұмыстарын ұйымдастыруға арналды. Бұл жерде француз
корольдеріне өздерінің жеке меншікті иеліктерінде ешбір тежеусіз билік
жүргізуге ықтиярлымыз деп санаған ірі феодалдардың қарсылықтарына тойтарыс
беруге тура келді.
Корольдердің көптен бері ауық-ауық шақырып отыратын ең ірі
вассалдарымен қатар, енді ерекше Корольдік Үкімет құрылды. Корольдің өз
жанындағы осы тұрақты қызмет атқаратын мекеменің құрамына, оның өзіне әбден
жаққан феодалдар мен заң, финанс және әкімшілік мәселелеріне жетік
білгіштер, бір жағынан қала халықтары мен ұсақ, орташа рыцарьлардың және
дін басыларының арасынан шыққан легистер (заңшылдар) кірді.
Енді корольдің жеке меншігіндегі жерінің шеңберінде құрылған жеке-жеке
округтардың басына, заң дейтіндер, яғни бұрын әуелі корольдің поместьелерін
басқарғандар қойылды. Округтар бальяжи деп аталған неғұрлым ірірек
әкімшіліктерге біріктіріліп, оларды корольдің бальи деп аталған
чиновниктері басқарды. Қағида бойынша, оларды король өз жағына тарту
мақсатымен жергілікті ірі феодалдың арасынан шыққан тәуірлерін тағайындап
отырды.
Корольдің чиновниктері тек өздеріне сеніп тапсырылған округтарды
басқарып қана қойған жоқ. Олар өздерінің тәуелсіздіктерін әлі де сақтап
қалған феодалдардың істеріне де араласып, корольдік вассалдардың король
пайдасына әскери қызмет атқаруларын бақылап, корольдің қамқорлығына алынған
қалалардың құқықтарын қорғап отырды. Олар өздерінің құқықтарын король
өкіметінің беделін көтеріп, нығайта беруге пайдаланды. [4;59]
Басқа барлық елдер секілді бұл елде де әртүрлі салық, қаржы, жер
мәселелері бойынша реформалар жүргізіліп отырды. ІІ Филипптен бастап
корольдердің реформалары Корольдік Үкіметтің құрылуына негіз болған.
Альбига соғыстары. XIII ғасырдың басына шейін оңтүстік
аймақтар елдің солтүстігіндегі бөлігін жекелеу қақас дерлік өмір сүріп
жатты. Содан соң оларды корольдің жеке меншігі жеріне жаулап алу түріне
көше бастады.
Оңтүстік француз қалаларының жақсылап өркендеуге бет алған
экономикалық жағдайы және олардың саяси дербестілігі, әлеуметтік
қайшылықтардың тым ертерек шиеленісуі мен идеологиялық күрестің мейлінше
күшейе түсуіне әкеліп жеткізді. Бұл Францияның Оңтүстік аймақтарындағы ашық
антифеодалдық бағытта болған вальденстер мен қатарлардың еретикалық
ілімдерінің кең таралғандығын айқын көрінеді. XII ғасырдың орта шенінде
альбигалықтар деген жалпы атпен атай бастады (діннен безгендердің басты
орталығы Альби қаласының аты бойынша). Альбигалықтар дүниені де және
католиктік шіркеудің өзін де сайтан жаратты деп санап, шіркеудің негізгі
догматтарын теріске шығарды. Олар шіркеулік иерархия мен шіркеулік жер
иеленушілікті және ондықты жоюды талап етті. Альбигалықтар дінді
бүркемеленіп, феодалдарға және ең алдымен қалалардың одан әрі дамуларына
бөгет жасаушы католиктік шіркеуге қарсы жасалған күресті кең
өрістетті.Альбигалықтардың негізгі көпшілігі болған қала халықтарына,
әсіресе қозғалыстың бастапқы кезінде,шіркеудің жер байлықтарына қызығып,
көз алартқан рыцарьлар мен ақсүйектер де қосылды. Граф Тулузский Раймондтың
да альбигалықтардың қозғалысына бүйрегі бұрды.
Шіркеу XII ғасырдың 70-жылдарында-ақ ересьтердің жолын кесуге
тырысты, бірақ онысынан ештеңе шықпады; ол кең таралып, бүкіл Оңтүстікті
түгел дерлік қамтыды. Ересьтер қозғалысының әсері Солтүстік Франция мен
Батыс Европаның басқа елдерінде де біліне бастады. 1209 жылы папа III
Иннокентий Солтүстік француз епископтарын олардың вассалдарымен қоса, папа
легантының (өкілінің)басшылығымен альбигалықтарға қарсы бағытталған крест
жорығын ұйымдастырды. Солтүстік француздық рыцарьлар оңтүстіктің бай
қалаларының есесінен олжа табу ниетімен жорыққа өздері тіленіп
қатысты.Солтүстік рыцарьлардың бірі, барон Симон де Монфор, жорықтың әскери
көсемі болды. Өздерінің жасаған қажырлы қарсылықтарына қарамастан,
оңтүстіктің көптеген қалалары басып алынды және талан-таражға түсті,
олардың тұрғындары құртылып, жойылды. Мюрэ түбіндегі қырғын соғыста (1213)
кресшілер шешуші жеңіске жетті. Раймонд Тулузский тек Тулуза, Ним, Бокер
және Ажан қалаларын ғана ұстап қала алды; қалған қалаларды Монфор билік
жүргізді. Ол қаза болғаннан кейін (1218) Оңтүстікті бағындыру үшін
жүргізілген соғыста француз корольі VIII Людовик араласты. 1224 және 1226
жылдары ойдағыдай жүргізілген жорықтардың нәтижесінде ол Тулуза графтығын
корольдің жеке меншікті жеріне қосты және оған ең алғаш тер Жерорта
теңізінің бойындағы (1229) жерлердің бір бөлігін кіргізді. Алайда,
Оңтүстік-батыстық графтықтар өздерінің дербестілігін сақтады, ал
Аквитанияның Плантагентердің иелігі болып қала берді.
Альбигалықтардың соғыстарынан кейін оңтүстіктегі қалалар біршама
тезірек естерін жиып оңалды, бірақ бұдан былай ешқашанда да XII
ғасырдағыдай көрнекті түрде өркендеуге жете алмады. Альбига соғыстарының
кезінде теңіз саудасы жағынан әлденіп алған бақталастары – италяндық қала-
республикалармен және катондық қалалармен бәсекелесу енді олардың
шамаларынан келмейтін болды.[5;310]
ХІІІ ғасырдағы мемлекет. XIII ғасыр ішінде, әсіресе IX Людовиктің
(1226-1270) билеген кезінде, король бірқатар маңызды реформалармен,
көбінесе сот реформасын баянды етілді. Корольдің жеке меншікті жерінің
территориясында бұрын сеньориялдық соттарда кеңінен қолданылған сот
айтыстарына тыйым салынды; дауласушы жақтарға істерін корольдік сотқа беріп
шештіруге мүмкіндік жасалынды. Феодалдық соттың шағым арыз берілуге
мүмкіндік туды, сөйтіп ол енді бүкіл корольдіктегі сот істері жағынан ең
жоғары саты болып табылды.
Орталықтанған басқару жұмысы бұдан былай да дами түсті. Корольдік
өкіметтен ерекше со палатасы бөлініп шықты және ол парламент деп
аталынды. XI Людовик корольдің жеке меншік жеріне соғыстарға тыйым салды,
ал әлі де корольдің жеке меншікті жеріне қосылмаған иеліктерге корольдің
40 күндік әдеті дегенді, яғни белгілі мерзімді заңдастырды. Осы мерзім
ішінде соғысқа шақыру алған жақ корольге шағым арыз бере алатын. Бұл әдет
феодалдардың арасындағы бақастық пен алауыздықтарды әлсіретті.
Корольдің жеке меншікті жерінің бәріне бірыңғай монет соғып шығару
жүйесі енгізілді және корольдің соғып шығарған монеті бүкіл ел ішіндегі
монеттермен қатар қолданылуға тиіс болды. Бұл Франциядағы экономикалық
жағынан топтана түсуіне көмектесті. Корольдің соғып шығарған монеті тек
жергілікті монеттермен қатар жүріп қоймай, басқа монеттерді айналыстан
ығыстырып шығара бастады;көпестер көбінесе корол монетімен немесе тіпті
сонымен ғана төлеуді талап етті.
Сыртқы саясатта IX Людовик, Оңтүстік аймақтардың бір бөлігін иемдене
отыра, Францияның Жерорта теңізіндегі позицияларын нығайтуға тырысты. Ол
өзінің інісі Карл Анжуйскийге Оңтүстік Италия мен Сицилияны басып алып,
Египет пен Тунисте бекінуіне көмектесуге тырысты, бірақта бұл ісінің сәті
болмады.
Сонымен XI-XIII ғасырларда Франциядағы феодалдық мемлекеттің дамуы
бірқатар кезеңдерден өтті. Феодалдық бытыраңқылық ең әуелі елдің Солтүстік
бөлігінде жойылды. Король өкіметі бұл аудандарда қалалардың дамуының және
аймақтар арасындағы экономикалық қарым-қатынастардың күшеюі негізінде
өрістеп нығайды. Үлкен ірі аула қолөнер және саяси орталыққа айналған
Париж енді Францияның астанасы болды. Алайда корольдің жеке меншікті
жерінің төңірегінде ірі феодалдық иеліктерді жинастыруды Плантагенеттермен
жүргізілген күрес қиындап, тежей берді. Капетингтерге тек француз
герцогтарымен және графтарымен ғана емес, олардан анағұрлым күштірек
жаулармен – ағылшын корольдерімен жауласып, соғысуға тура келді.
Оңтүстік аймақтардың бір бөлігі Капетингтердің иеліктеріне тек XIII
ғасырдың бірінші жартысында жаулап алудың нәтижесінде ғана қосылды. Елдің
Солтүстік бөлігі Парижбен орталық өкіметтің төңірегіне жеткілікті, берік
біріктірлген еді. [6;107]
ХІ Людовик тұсында елдің ішкі және сыртқы саяси дамуы жақсы дамыған.
Бұл ХІ Людовиктің ерекше талантты билеуші екенін көрсетеді.Реформалар
барлық жағынан тиімді болды, сыртқы саясатында көптеген өз жерлерін
нығайтты.
Францияның саяси бірігуі. ХV ғасырдың 30 жылдарында француз армиясының
жеңістеріне байланысты соғыстың және ұзаққа созылған феодалдық өзара
бақталастықтардың кезінде кідіріс тапқан Францияның орталық өкіметін
нығайту процесі енді қайтадан басталды. Король өкіметі ол кезде ұлттық
бірлік пен мемлекеттік тәуелсіздікті бейнелеуші орган болып табылды. Бұл
процесс тек феодалдық ақсүйектерге ғана ұнамсыз болды, өйткені олар енді
өздерінің жеке билеушілігінен айырылатын болды. Король отбасыларының
принцтері, оңтүстік аймақтардың ірі сеньорлары және, әсіресе, өз
иеліктерінде толық үстемдік жүргізген герцогтар – Бретонский мен
Бургундский өздерінің құқықтарын тежеп кемсітуге бағытталған VІІ Карлдың
шараларына қарсылық әрекеттерін жасауға тырысты. ХІ Людовиктің тұсында бұл
істің түрі 1465 жылы корольге қарсы қарулы күреске баруға шейін айналған
болатын. Принцтер қоғамдық игіліктің Лигасы дегенді ұйымдастырып, алым-
салықтық езгінің күшеюімен байланысты қалалар мен шаруалардың
наразылықтарын пайдаланды және алым-салықтарды жою керек деген көптеген
талаптарды жариялады. Лиганы Солтүстік нидерландық провинциялар мен Рейн
бойындағы аймақтардың есебінен иеліктерін өсірген герцог Бургундский Карл
мықты (1467-1477ж) басқарды. Бургундтық жерлер Францияның Лионға шейінгі
дерлік солтүстік-шығысын және де бірыңғай таза француздық аймақтарды:
Бургундия мен Нивернэні және Пикардияны айнала қамтыды. Карл мықты алғашқы
орта ғасырдағы Бургундтық корольдікті бұрынғы қалпына келтіруді, яғни
өзінің иеліктері мен француздық оңтүстік-шығыс аймақтарынан құралған дербес
мемлекет құруды көздеді. ХІ Людовиктің күшеюі бұл жоспарлардың сәтсіздікке
ұшырау қаупін туғызды.
Лиганы оның мүшелеріне тәуелді орташа және ұсақ дворяндардың, сондай-
ақ принцтердің территорияларындағы кейбір қалалардың қалалық өкіметтерінің
бір бөлігі қолдап шықты. Лиганың соғыс кезінде Париж үлкен роль атқарды.
Париждықтардың негізгі көпшілігі корольді жақтап шығып, принцтерді астанаға
кіргізбеді. Ал дінбасылары мен чиновниктердің және көпестердің біраз
бөлігі, содан аз ғана уақыт бұрын корольдің олардан тартып алған құқықтарын
толығымен қайтарып береміз деген Лиганың уәделеріне құлақ асып сеніп қалды.
Астананың билеуші топтарының бұл позициясы ХІ Людовикті, 1465 жылдың
аяғында бітімнің тым ауыр шарттарына келісіп қол қойып, Лиганың мүшелеріне
өз иеліктерінде дербестілік беруге мәжбүр етті. Ал бірақ та осы бітімге
барумен қатар, король өзінің қалалармен одақтастығын барынша нығайтып және
өзінің жауларын бірін-біріне айдап салу арқылы ажыратып, олардың
әрқайсысымен жеке-жеке күресу үшін жасалған тыныстауды мейлінше жақсы шебер
пайдаланды. Бұл оның бұдан былайғы жерде де ірі феодалдарды айтқанына
көндіріп, бағынуларын қамтамасыз етті. Әйткеніменен корольдің алдына қойған
ең басты саяси мақсаты – Карл мықты бас игізіп, бағындыруда болды. Бірақ
бұл мақсатты жүзеге асыра қою онша оңайға түсе қоймайтындықтан ХІ Людовикке
өзінің көреген шебер дипломаттығын алдағы уақытта да ептілікпен қолданып,
үлкен шығынға төзе тұруға тура келді.
Бургундтық мемлекеттің өмір сүрушілігі территориялық, экономикалық
және мәдениет жағынан біртұтас мемлекетке біріктіруді аяқтауға елеулі
кедергі жасады. Карл мықтыға қарсы жүргізген соғыс әрекеттерінде ХІ Людовик
сәтсіздікке ұшырады. Герцог Бургундскийдің жасаған агрессиясынан зиян
шеккен және сол агрессияның келешектегі жалғасынан сескенген
лотарингіліктер мен швейцарлықтарды король қолдап, өз жағына тарту
саясатына көшті. Сонымен қатар король Карл мықтыға қарсы көтеріліс жасаған
Фландрияның қалаларын да қолдады, 1477 жылы Нанси түбінде болған қырғын
соғыста (Лотарингияда) герцогтың қаза болуы, ХІ Людовикке Пикардия мен
Нивернэні және Бургундия герцогтігін Франциямен қайта біріктіруге мүмкіндік
берді. Бургундық графтық және Нидерландылар герман императорының ұлы
Максимилиан Габсбургке күйеуге шыққан Карл мықтының қызы Марияның қарауында
қалды. Бұл иеліктер ХVІ ғасырда V Карл Габсбургтың империясын құруға негіз
болды.
1481 жылы Францияға көптен бері-ақ француз көпестерінің Левант пен
Италия, Испания мен Африканың солтүстік жағалауымен сауда-саттық
жүргізулерінде үлкен роль атқарған ең ірі Марсель сияқты Жерорта теңіздік
порты бар Прованс қосылды. Өткендегінің бәрін жинақтап келгенде ХІ
Людовиктің билеген уақытының аяқ кезіне таман елді мықты орталық өкіметі
бар бірыңғай мемлекетке біріктіру негізінен аяқталды. ХІ Людовик қайтыс
болған соң 1491 жылы VІІІ Карлдың Анна Бретонскаяға үйленуі себепті Бретань
Францияға қосылды. Францияның құрамынан тыс ХV ғасырдың аяғында тек
Лотарингия мен Франш-Контэ, Руссильон мен Савоня қалды. [6;115]Франция ХVІ
ғасырдың қарсаңына Батыс Европаның экономикалық қарым-қатынастары дами
түскен, бай қалалары мен өскелең мәдениетті қоғамы бар, бір орталыққа
бағынған мемлекеттерінің ең ірілерінің бірі ретінде келіп кірді.
1.2. Ортағасырлық Францияның әлеуметтік-экономикалық дамуы.
Феодализмнің нақ кемеліне келген кезеңінде Франция XI ғасырында
келіп жетті. Оның XI-XIII ғасырлардағы тарихынан ауыл шаруашылығының дамуы
мен қалалардың пайда болып, қолөнер кәсібі мен сауда –саттықтың өсуі ең
маңызды орын алды. Францияда бір орталыққа бағынған феодалдақ мемлекеттің
қалыптаса бастауы да осы мезгілге жатады.
XI-XIII ғасырларда елдің солтүстігіндегі француз деревнясындағы үш
танапты егіс жұттары ( олардың ішінде бидай бірінші орында болды),
жақсартылған соқа өте кең тарады. Ауыл шаруашылығының жұмыстарын атқаратын
күш көлігінің - өгіздің орнына енді атты пайдаланудың нәтижесінде жер
жыртудың және де басқа да ауыл шаруашылық жұмыстарды орындаудың мерзімдері
қысқартылды. Оңтүстік аймақтардағы ауа райы мен топырақтың кейбір
ерекшеліктеріне қарай қос танапты егіс системасы мен жеңіл соқа сақталып
келді. Онда дәнді дақылдармен қатар жүзім мен техникалық дақылдардың және
жеміс ағаштарын егіп өсіретін жердің көлемі де көп болды.
XII ғасырда тың жатқан жерлер мен ормандарды егістікке арнап тазартып,
әзірлеу жұмыстары да басталды. Сол замандағы бір адамның айтуына қарағанда,
ұзақ уақыт бос жатқан шүйгін жер, тамаша құнарланып, өнімді мол беріпті.
Дәнді дақылдар мен жүзім егістерінің көлемдері кеңітілді. Шараптың сапасы
да жақсартылды. Мал шаруашылығының дамуы егістік жерлерді неғұрлым жақсырақ
тыңайтуға мүмкіндік берді. Бақшаларда көкеністің жаңа немесе ең тәуір
сорттары өсіріле бастады. XII ғасырдың аяғында Нормандияда жел диірмендері
пайда болып және ол содан соң Францияның басқа аймақтарына да таралды.
XII-XIII ғасырларда егістік жер көлемінің біраз өсушілігі сол
замандарға шейін, әсіресе апатты тұйық натуралдық шаруашылықтың тұсында,
егіс шықпай қалғын жылдар мен қуаңшылықтың және су тасудың, тағы басқа сол
сияқты қолайсыз жағдайлардың салдарынан жиі-жиі кездесіп тұратын аштық пен
эпидемияларды біршама азайтты. [7;97]
Саяси дамуы мықты дамыған елдің шаруашылығы да жақсы дамиды.Әртүрлі
егістіктер мен жер жырту мәселелері жүргізілді.
Еңбек өнімділігі көбінесе шаруалар шаруашылығында өсті. Барщиналық
өтеуден гөрі шаруа өз үлесінде жұмысты бар ынтасын сала жақсы істеді. Оның
еңбегі анағұрлым өнімдірек те болды және астық пен көкеністерден де молырақ
өнім берді. Сондықтан сеньорларға феодалдық рентаны еріксіз барщиналық
еңбек түрінде емес, шаруалардың өз учаскелерінен жинап алған өнімінен
төлету әлдеқайда пайдалырақ болды. Олар бірте-бірте өздерінің бұрынғы
барщиналық еңбекпен өнделіп, жыртылған жерлерін жойып оларды шаруаларға
мұрагерлік жолымен ұстап пайдалану үлестіріп беріп отырды. Осының негізінде
XII – XIII ғасырларда барщиналық өнім рентасына көшу пайда болды. Мұның
мәнісі Францияның егін шаруашылығындағы барщиналық бірте-бірте қысқартылып
бұрын барщинаға аздап қана қосалқы болып келген заттай төлемдердің көбейе
түсуінде болды.
Шіркеулік мекемелерге қарағанда, дүнияуи сеньорлар өнім рентасына
бұрынырақ көшті. XII ғасырда дүнияуи феодалдардың тіпті ең ірілерінің
қолдарында өздерінің меншікті жыртылатын біраз аумақты жер массивтері қалып
та жарымады. Феодалдың иелігіндегі жерді сеньорға қызмет ету шартын
қабылдау негізінде орташа және ұсақ рыцарьларға, түпкілікті, мұраға
ақсүйектері бөлшектелініп кетті. Ақсүйектердің табыстарды тәуелді
шаруалардың төлейтін заттай ренталарынан, әсіресе сот штрафтарынан және
сеньорларға бағынышты территорияларда тұратын шаруалар мен қала халқынан
түсетін әр түрлі алым-салықтардан құралды.
Сол кездерде үздіксіз жүргізілген сыртқы және ішкі соғыстар француз
феодалдарын шаруашылыққа қожалық етуден гөрі көбірек әсерлік қызметіне
бейімдеді. Оның өмірінде шаруашылыққа қамқоршылық жасау үшін орын қалмады.
Рыцарь бұл міндетті әдетте өнім рентасын өндіріп алу құқығын түгел сатып
алып жүретін өзінің басқарушысына жүктеді.
Шіркеу помесьтелерінде бұл іс біршама басқаша қойылды. Монастырлар мен
қалалардың соборлық шіркеулері өздерінің жер массивтерін бөлшектемей сақтап
қалды. Оларды басқару жұмысы да жақсы ұйымдастырылды, өйткені осының бәрін
де жалпы мүдделері мен тәртібі жағынан тығыз байланысты болған монахтық
қауым мүшелері мұқият қарап, бақылап отырды. Бірақ шіреулік жер иеленуді
де, бәсеңдету бола тұрғанымен де, сол жалпы феодалдық жер иеленудегі болған
өзгерістер де жүріп жатты. XII ғасырдың бірінші жартысында-ақ француз
корольдігінің канцлері және аса дәулетті Сен-Денилік монастырының аббаты
Сугерий монастырьдың жерін натуралды алым төлеп ұстаушыларға бөліп беру
арқылы аббат билігінің табыстарын едәуір дәрежеде арттырды.
Жұмыспен өтеу рентасының орнын өнім рентасының басуына ормандарды
егістікке тазартып, әзірлеу үлкен мүмкіндік туғызды. Бұл жұмыстарды бастап
жүзеге асырудағы шаралар үлкен рол атқарды. Тазартылған жерлерге
қоныстанушылардың (госпиттер) арасындағы көптеген қашқын шаруалар барщинаны
өтемей, сеньорларға тек натуралды алым мен азын-аулақ ақша төлеп тұрды.
Олар қарабасының азаттығына ие адамдар (вилландар- Орта ғасырлық Бтасы
Европадағы шаруашылық қауымының бір жігі) бола тұрғанымен де, жер салығы
мен сот қатынастары жағынан феодалға тәуелді болды (сервтер – басыбайлылар)
XI-XII ғасырларда креспастной күйінде қалып қойды.
Барщинадан натуралды алымға ауысушылық шаруалар шаруашылығының бұдан
былай да нығая түсуіне мүмкіндік жасады.
Шаруаларды алым беруге ауыстыра отырып, сеньорлар алым-салықтарды
арттыра беруге ұмтылды. Шаруалар бұған жаңа алым-салықтарды төлеуден бас
тартумен, крест жорықтарына қатысумен қарсылық көрсетті. Бірақ бұл,
әдеттегінше, тек жергілікті сипатта ғана болып жүрді; шаруалардың күресі
бөлек-бөлек түрде ғана, көбінесе кейбір жеке сеньорының шеңберлерінде ғана
болып отырды.Шаруалардың XI-XII ғасырларда жасаған көтерілістері мен
қарсылығының басқа да формаларының маңызы, әдетте, алдына қойған тікелей
мақсатына – жаңа алым-салықтарды толық жоюға жете алмағанымен де өте зор
болды. [8;95]
Феодализмнің негізінен орнауына байланысты елдің әр түрлі бөлімдерінде
кейбір ерекшеліктерге ие болды. Феодолдық өндірістік қатынастардың мейлінше
толық дамып, крепостной шаруалардың саны басым болған солтүстікте
бытыраңқылық өзінің аяқталуына жетті де, ал феодалдық иерархия өзінің
барынша күрделілік ерекшелігін көрсетті. Король тек өзінің тікелей
вассалдарына : герцогтар мен графтарға, сондай-ақ өзінің жеке меншігіндегі
жерде (доменде) тұратын барондары мен рыцьорларына ғана сеньор болды.
Феодалдық құқықтың: менің вассалыма менің вассалым емес деген нормасы
әрекет жасауда болды.
Тағдырлары жағынан өзгешелеу болып құрылған Бретания мен Нормандияда
солтүстіктің феолдалдық бытыраңқылығына өте себепші болды. Кельттер
мекендеген Бретань іс жүзінде XV ғасырдың аяғында дейін мүлдем дербес
герцогтік болып келді. Сенаның сағаларына орналасқан Нормандия Париж
жағынан теңізге шығатын жолды кесіп тастады. 1066 жылдан бастап ол ағылшын
королі иеліктерінің бір бөлігіне айналды. Капетингтердің мекендеген жерлері
солтүстік пен шығыс және оңтүстік-шығыс жақтарынан феодалдық князьдіктердің
қыспағында тұрған тәрізді болды. Бұлардың теңіз бойына (Нормандия) немес
корольдіктің шекарасында орналасқандығы (Шампань, Бургундия) олардың
дербестігін күшейтті. Тек Парижден солтүстік пен шығысқа қарай тым ұсақтау,
көбінесе шіркеулік иеліктер: Бовэ, Лан, Нуайрон, Реймс, Марнедегі-Шалон
және басқалары орналасқан. Қиыр солтүстік-шығыста, сонымен қатар және
шекарада және теңіз жанына орнласақан Фландр графтығын іс жүзінде тәуелсіз
болды.
Оңтүстіктегі феодалдық қатынастар Солтүстікке тән болған тұтастыққа
жете алмады. Онда тұрып қалған ірілі-уақты аллодтардың (феодализм
тұсындағы жер иеленудің бір түрі), яғни шаруалардың саны аз еместігі; мұнда
крепосниктік жағдай әлі толық дамып кете алмаған-ды. Мал шаруашылығы кең
өркендеген Орталық массивтің таулы аймақтарында және әсіресе, Севенн
тауларында, ерікті қауымдар ұзақ сақталды. Қалалардың ертерек өсіп-
өркендеуі қалалардың төңірегіндегі феодалдық қатынастардың діңкесін ерте
құртуға себепкер болды.
Мұнымен қатар феодалдық иерархия да оңтүстікке экономикалық жағынан
кемеліне келіп жете алмады. Мұнда өздерінің жергілікті династиялары болды
және Капетингтер жайында, тіпті, көп ешнәрсе біле де қоймады. Аквитанияның
герцогтары өздеріне бүкіл Аквитания монархиясын герцогтары деген титул
беріп, барлық жағынан да корольмен теңбіз деп санады, Гасконның герцогтары
өз иеліктерін корольдік деп атап, Капетингтермен қарым-қатынастардың
қандайын болса да мойындады. Бұлардың екеуі де өздерінің вассалдарына
сүйене отырып, дербес сыртқы саясат жүргізді. Оңтүстіктің ірі феодалдық
иеліктері XI-XII ғасырларда, Солтүстік Франция мен Капетингтер
династиясының корольдерінен гөрі, өзге елдермен (Англия мен Испания және
Шығыстағы крест жорықтарына қатысуша мемлкеттермен) көбірек қатынастар
жасады. Францияның феодалдық бытыраңқылығының барған сайын ұлғайып,
тереңдей түсуіне елдің Солтүстігі мен Оңтүстік бөліктеріндегі әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамушылықтың осы елеулі айырмашылықтары, сондай-ақ
оның территориясында екі халықтың – солтүстік француз халқы мен провансаль
халқының барлығы да үлкен себеп болды. Бұдан арғы ертерек дәуірдегі сияқты,
бұл халықтар тілдердің жергілікті әр түрлі диалектілерінде: Францияның
оңтүстігінде – провансаль, ал солтүстігінде – солтүстік француз
диалектілерінде сөйлесті. [9;365]
ХІ-ХІІІ ғасырлардағы қалалар. Орта ғасырдағы Францияның көптеген ірі
қалалары бұрыңғы Рим замандарында салынды, бірақ олар V-ІХ ғ азып-тозып,
қолөнерімен сауда-саттықтары құлдырап төмендеп кетті. Шаруашылық өмірінің
жағдайы бойынша олардың көпшілігі деревнядан асып кете қоймады. Х ғ
қолөнердің ауыл шаруашылығын бөлініп шығуының негізінде экономикалық
орталықтар, қолөнерімен сауда-саттықтардың орталықтары- феодалдық қалалар
өз өмірін бастауға кірісті. Ескі қалаларда қолөнерімен сауда-саттық
жұмыстары өркендеп, селолар мен кішігірім қоныстардан көптеген қалалар
пайда болды. ХІІ-ХІІІ ғ орманнан тазартылған жерлерге салынған
қоныстардың көпшілігі қалаларға айналды. ХІІІғ өзінде-ақ бүкіл ел
көптеген ірі , орташа және кішігірім қалаларға толып болды. Сондықтан
қазіргі замандағы Францияның ХІІІ-ХІV ғғ жас қалалық орталықтары кемде –кем
ғана болса керек. Ескілерінде болсын немесе жаңадан салынған қалаларда
болсын қолөнері мен сауда-саттық жұмыстары бастапқы, кезде ауыл
шаруашылығымен жарасып тұрды, бірақ көп ұзамай –ақ оны ығыстырып, кейінгі
қатарға шегіндіріп тастады.
Францияның Оңтүстік және Солтүстік қалаларының арасында әуелі бастан
кейбір айырмашылықтар орын алды. Оңтүстіктегі қалалардың – Бордонның,
Тулузаның Альбидің, Монпельенің, Нарбонның, Ниманның, Каркасонның,
Марсельді және басқалардың өркендеушіліктері –ХІ ғ басталды және әсіресе,
ХІІ ғ күшейе түсті. Олардың дами түсуіне крест жорықтары үлкен рөл атқарды.
Бұл жорықтар қалаларға Левантпен тікелей сауда-саттық байланыстарын орнату
үшін өздерінің қолайлы географиялық жағдайын пайдалануға мүмкіндік берді.
Оның үстіне қалалар бір-бірімен сауда-саттық жұмысын жүргізді және
көбінесе, Солтүстік Европаның елдермен арадағы сауда-саттық жұмысын
жүргізуде делдалдық рөл атқарды. Францияның Жерорта теңізінің порттары
арқылы елге бүкіл шығыс пен Италия және Испания товарлары ағылып келіп
жатты. Левантпен жүргізілген сауда-саттық жұмыстары оңтүстіктің көптеген
қалаларда қолөнердің жедел өсуіне мүмкіндік берді. Ним мен Монпельде басқа
қалаларға экспортқа арналған жұқа жарқын бояулы шұға өндірісі дамыды. Бұған
қажетті шикі зат сол кезде бүкіл Францияда қойларының даңқы жер жарған
Кос үстіртінен келіп жатты. Оңтүстік Француз қалаларының әлеуметтік-
экономикалық ерекшелігі цехтардың толық дерлік жоқтығында болды; оларда
ерікті қолөнерлер үстемдік етті, яғни қолөнершілер кәсіптері жағынан
бірлестірілмеді және олардың жұмыстарын бақылауды өздерінің арасынан
сайлағандар емес қалалық муниципалитет басқарды.
Бұл қалалар саяси жағынан да қолайлы жағдайда болды. Олардың басым
көпшілігінде сонау Рим замандарынан бері келе жатқан өздерінің сот
жүргізу құқығы болды, ал және ішінара ескі униципальдық басқарудың
формаларын да сақтап қалды. Оңтүстіктегі қалалардың дені ірі феодалдардың
қол астарынан не қарулы күрес жүргізу, я болмаса финанстық келісімдер жасау
арқылы біршама ертерек және барлық жерлерде жаппай босанды, бұл әрекеттің
өзі қалалардан алыстағы король өкіметінің қатынаусыз жүзеге асырылды. ХІІғ
бойында оңтүстік қалаларының бәрінде де дерлік консулат деп аталған
басқарушылық орнатылды. Қаладағы өкімет билігі дворяндар мен көпестерден
және қолөнершілерден сайланған консулдардың қолдарында шоғырланды. Бұлармен
қатар толық құқылы барлық қала халықтарынан құралған Үлкен үкіметтер де
өмір сүрді. Оңтүстіктегі қалалар әбден байыды және көптеген жағдайында
Италияның қалалары тәрізді іс жүзінде дербес қалаларға айналды. Бірсыпыра
дворяндар қалаларда тұрып, сауда –саттық жұмыстарын жүргізуге құмартып,
бір-бірімен делдалдық саудада бақталастық жасады. Сол себепті олардың
өзара және түгелдей Оңтүстікпен байланыстары нашар, ал Солтүстік
Франциямен тіпті онан да бетер төмен болды. Сондықтанда олардың барынша
өркендеген кезеңі ХІІғ Оңтүстікте бірыңғай экономикалық және саяси орталық
құрылмады. Не Бордо, не Тулуза Оңтүстік үшін нағыз астаналар бола алмады.
Үлкен бай қалалардың дербестіліктерінің нәтижесінде ірі феодалдардың
өкіметі әлсіреді.
Солтүстік қалалардың үлесіне тиген жағдай тым ауырлау болды. Олардың
ең маңыздылыңы- Аррас, Бовэ, Санлис, Амьен, Нуайон, Лан Реймс-Францияның
солтүстік-шығысында, қой шаруашылығы кемеліне келген аймақтарда өркендеді
және олардағы қолөнер өндірісінің ең басты саласы шұға тоқу ғана болды.
Шұға бұйымдарын басқа жақтағы қалаларға және, тіпті шетелдерге де апарып
өткізудің өрісі барынша кеңейіп, бұларға жан-жақтан келіп түсіп жатқан
сұраныс үнемі арта берді және осыған байланысты шұға тоқу өндірісінің
көлемін ұлғайту мәселесі қолға алынды. Бұрын шұға бұйымдары мен қолөнер
кәсібінің шығарған заттарын өткізуді түгелге жуық қамтып келген жергілікті
рыноктың шеңбері енді тарлық ете бастады. Солтүстік-шығыс қалаларында
дәулетті шеберлер мен көпестер пайда болды. Бірақ та олардың экономикалық
әрекеттері , қалаларды билеуші сеньорлардың, көбінесе епископтардың
тарапынан жасалған толып жатқан кедергілерге кездесе берді. Сеньорлар мен
епископтар әртүрлі сылтаутармен, кейде тіпті бір жағынан озбырлық
актілерін жасау арқылы қала халықтарын аямастан тонауға салды. [10;45]
Қалаларда қолөнер жақсы дами бастаған, енді ауылда тұратын халық
біртіндеп кәбінесе қалаға көше бастады. Сауда жақсы дамыған қалада
мәдениетте біршама өсті, халықтың саны да әжептәуірге жете бастады.
Қалалардың феодалдық сеньорлармен күресі: ХІ ғ ішінде қалалар
феодалдардың озбырлық талаптарынан талай рет төлемдер беріп құтылып
отырды. Бірақта сеньорлардың бұл жөнінде өздеріне алған міндеттерін
шімірікпестен қайта-қайта бұза бергендері қала халықтарын көтеріліске
итермеледі. Қала халықтары әдетте өте бір шиеленіскен жағдайларында
өзара астыратын сөз байласып, қолдарына қару алып, сеньорға және оның
рыцарьларына тап беріп,, оларды не өлтіріп, , не қаладан аластап қуатын-ды.
Көтерілістің сәттілікпен аяқталған кезде, феодалдың лажсыздықтан беретін
келісім қалаға азды-көпті болсада өзін-өзі басқару мүмкіндігін беретін еді.
Алайда, түпкілікті жеңіс беретін оңайға түсе қоймады. Феодалдар бағынғысы
келмейтін қаланы көбіне басып алып, оны қатаң жазалайтын еді. Онан соң
көтеріліс қайта басталып , ақыр аяғында қала халықтары жеңіп шығатынды.
Ең тұңғыш коммунаға, яғни қаланың өзін -өзі ерікті басқарушылығына ,
1077ж Камбре қаласының қолы жетті және ол коммуналық хартияға ие болды;
содан соң ХІІғ І жартысында оның салған үлгісімен Сен-Кантенде, Корбиде,
Реймсте және т.б.коммуналар құрылды. Коммунаның құрылу нәтижесінде қала
өзін-өзі басқару, сот және салық салу құқықтарына ие болды. Сеньормен
болатын қарым-қатынастар енді арнаулы шартпен дәл көрсетіліп, онда қаланың
қолы жеткен біраз маңызды артықшылықтары мен сеньордан тәуелсіздік
дәрежелері анық белгіленді.
Солтүстік Француз қалаларының жүргізген күрес үлгісінің бір
өзекшілігі, Парижден солтүстік-шығысқа орналасқан Лан қаласының тарихы
болып табылады. ХІ ғ аяғында Солтүстік Францияның ең бай қалаларының бірі
болды. ХІІғ басына таман қала сеньорларының епископтардың және қала
халықтарының арасында күрес мейлінше шиеленісті. Езушіліктің зардабы
әсіресе, нормандық Годри епископ болған кезде күшейе түсті. Қала сеньорға
біраз ақша төлеп құтылып, Ланда коммуна құрды. Қала халықтарының өтініші
бойынша коммунаны король VІ Людовик қабылдап бекітті. Мұның үшін оған бай
сыйлықтар берілді. Бірақта көп ұзамай Годри қаладан алған ақшаны жұмсап
бітірді. Содан соң Корольді Ландқа шақырып алып, ол онан коммунаны жоюды
өтінді және оның үшін оған едәуір көп ақша төлеуге уәдесін берді. Қала
халықтары да өз тарапынан корольге ақша беруді ұсынды, бірақ Годридің
берген ақшасы олардікінен анағұрлым көп болғандықтан коммуналдық хартия
жойылды. Рыцарьлары мен қызмет адамдарының көбі өлтірілді және
епископтардың өзі де қаза тапты. Коммунаны жоюға рұқсат берген VІ Людовиг
және Солтүстік Францияның феодалдары Лан қаласын күшпен басып алып, тас-
талқанын шығарып тонады, көптеген қала халқын азаптап өлтірді. Сөйтіп
коммуна жойылды. Қаланы басқаратын жаңа епископ баяғы Горди орнатқан
тәртіптің бәрін де абайлап қайта орнатты. Қала халқы тағы да бірнеше рет
көтеріліс жасап, ақыр соңында 1128ж епископты қайтадан коммунаға рұқсат
беруге көндірді және мұны король бекітті.
Корольдер көбінесе коммунаның сеньорлардың қарсы жүргізген күресін
қолдап отырды, өйткені сеньорлардың билеп-төстеушілігінен құтылған қалалар
корольдің өкіметін мойындап таныды және оның ірі феодалдармен жүргізген
күресіне көмектесіп отырды. Бірақ өзінің жеке меншігіндегі жердің
территориясындағы қалаларға коммунаның құқығын беруге корольдердің батылы
бармай қашқалақтай берді. Корольдің меншігіндегі жердің
территориясындағы үлкен қалалар , әдетте тек ішінара ғана өзін-өзі
басқару құқығын алды, онда да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz