Жүніс Сахиевтің «Жасампаздық қиырында» шығармасы тілінің лексика−фразеологиялық ерекшеліктері

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі
1.1. Шығарма тіліндегі антоним сөздердің қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Шығарма тіліндегі синоним сөздердің қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3. Шығарма тіліндегі омоним сөздердің қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.4. Қос сөздердің қолданыс ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.5. Фразеологизмдердің стильдік қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
II. Шығарма тілінің көркемдік ерекшелігі
2.1.Мақал.мәтелдердің , авторлық афоризмдердің ұлттық танымдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.2.Теңеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
2.3.Портреттің шығарма тіліндегі қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66

1. С. Ғ. Қанапина «Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық бейнелілігі» Қостанай: «Центрум», 2010-183 бет)
2. Ғ.Қалиев, Ә.Болғанбаев «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы», Алматы:Сөздік-Словарь,2006-262 бет
3. К.Аханов «Тіл біліміне кіріспе».-Алматы, Мектеп , 1965.-328 бет
4. Оразбаева Ф.Ш, Сағидолда Г., Қасым Б., Қобыланова А., Есенова Қ., Исабекова Ұ., Қасабек Қ., Балтабаева Ж., Мұхамади Қ., Рахметова Р., Көпбаева Ж. «Қазіргі қазақ тілі»: оқу құралы.-Алматы: «Print-S» баспасы, 2005.-535 бет.
5. Жалмаханова Ш.Ш «Қазіргі қазақ тіліндегі көп мағыналы нақты түбір зат есімдердің мағыналық құрамы», Фил. Ғыл. канд. Дисс.- Алматы: 1992.
6. Бизақов Сейдін ‟Синонимдер сөздігі”. – Алматы: ‟Арыс” баспасы, 2007. – 640 бет.
7. Оразбаева Ф. ‟Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер”. – Алматы: ‟Мектеп” баспасы, 1988. – 128 бет.
8. Болғанбаев Ә. ‟Қазақ тілінің лексикологиясы”. – Алматы: ‟Мектеп” баспасы, 1988. – 147 бет.
9. А.Ө. Әдішева «Қазақ тіліндегі гомогенді омонимдердің әдеби - диалектілік варианттары (этнолингвистикалық зерттеу)» филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты, Алматы-2002.-29 бет.
10. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі/ Жалпы редакцияны басқарған Жанұзақов Т.-Алматы: Дайк-Пресс, 2008.-968 б.
11. Мамаева М. Қ. «Фразеологизмді сөз тіркестері» филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы 2004жыл.
12. Нұржанова А.Б. «Дүниенің қарабайыр бейнесі: фразеологиялық фрагменттің соматикалық коды». )» филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты,Астана,-2010.-29 бет.
13. Анар Салқынбай «Қазіргі қазақ тілі»: оқу құралы .−Алматы: қазақ университеті», 2008.-340 бет.
14. Р. Ә. Авакова «Фразеология теориясы». – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 292 бет.
15. Г.Смағұлова. Мағыналас фразеологизмдердің сөздігі. Алматы, 2001.
6-бет
16. І. Кеңесбаев «Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі». – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007. – 800 бет.
17. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі.-Алматы: «Ана тілі» баспасы , 1991 ж.-107 бет
18. Қарсыбекова Ш.П «Қазақ тіліндегі мақал− мәтелдерді топтастырудың этнолингвистикалық принциптері »- автореферат. Алматы, 2004 ж, 26 бет.
19. Исаева Ж.И. «Дүниенің паремиологиялық бейнесі» (лингвомәдениеттанымдық аспект)– автореферат. Алматы, 2007 ж, 29 бет;
20. Ә. Қайдар «Халық даналығы» Алматы: «Тоғанай Т» - 2004ж, 560 бет.
21. Т.Қоңыров «Қазақ теңеулері»−Алматы: «Мектеп» баспасы, 1978.-192 бет.
22. А.Д.Есқараева «З.Шүкіровтың поэзиялық шығармаларындағы метафоралық қолданыстар» Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты, Астана-2002.-30 бет.
23. Т.Қоңыров «Тұрақты теңеулер сөздігі»−Алматы: «яарыс» баспасы, 2007.-480 бет.
24. С.Мақпырұлы «Адамтану өнері».−Алматы,: Арыс баспасы, 2009. –214 бет.
25. Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. –Алматы, 1969. -243 бет.
26. Қалиева С.Е «Көркем прозадағы фразеологизмдердің қолданылу ерекшеліктері» Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты, Астана-2007.-23бет.
27. Бекбосынова А.Х. «С.Мәуленов өлеңдеріндегі теңеу» Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация авторефераты, Астана-2010.-28 бет.
28. Сахиев Ж. «Жасампаздық қиырында».−Алматы, «Білім» баспасы, 2009. –208бет.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Әлем бейнесінің өзі танып-бағалаған қалпын сөзге сыйғызып, болмыстың сан алуан белгілері мен қасиеттерін, қимылы мен әрекетін, сапасы мен санын, заты мен құбылысын шын шеберлікпен таңбалап, әлемдік деңгейде шашасына щаң жуытпайтындай көркем сөз өнері деңгейіне жеткізген қазақ халқының сөз жүйесі ерекше бай. Cөз өнері дертпен тең деп бағалаған бабалар табиғаттың тамаша көркін тіл кестесімен кестелеуде бүкіл заттар мен құбылыстарға атау беріп, оның мәнін дәл көрсетуде үлкен жауаптылық, көрегендік танытқан. Жаңа атаудың жасалуына ерекше мән беріп, тілге жеңіл,жүрекке жылы тиетіндей ішкі мәні мен мазмұнын қабыстырған. Халық танымында танылған ұғымның кез келгеніне атау тағуда,оның ішкі уәжділігіне, негізіне, тегіне мән берген. Қазақ лексикалық қоры мен құрамын зерделеу барысында ондағы жеке атау сөздердің тұлғалық және мағыналық құрылымының жасалуы зергерліктің, шеберліктің, бастысы ойлылық пен данышпандықтың нәтижесі екеніне көз жеткізу қиын болмайды.[13;108]
Курстық жұмыстың нысаны - Жүніс Сахтевтің Жасампаздық қиырында романы тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты - шығарма тілінің лексика - фразеологиялық ерекшеліктерін анықтау. Осы мақсатқа сай алдымызға төмендегідей міндеттерді қойдық:
oo Шығарма тіліндегі антоним, омоним, синоним сөздердің қолданыс ерекшелігін анықтау;
oo Шығарма тіліндегі қос сөздердің стиьлдік қолданысының мағынасы ашу;
oo Фразеологизмдердің шығарма тіліндегі стильдік қызметін анықтау;
oo Мақал-мәтелдердің, авторлық афоризмдердің ұлттық - танымдық қызметін, шығармадағы кейіпкер тіліндегі қолданылуын айқындау;
oo Көркемдегіш тәсілдердің , оның ішінде теңеудің шығармадағы қолданылу ерекшеліктерін анықтау.
oo Портреттің шығарма тіліндегі көрінісін анықтау;
Жұмыстың жаңалығы. Бұл жұмыста жазушы Ж.Сахиевтің Жасампаздық қиырында романы тілінің лексика - фразеологиялық ерекшеліктері зерттелініп, төмендегідей нақты нәтижелер қорытындыланды:
oo Шығарма тілінің антоним, омоним, синоним сөздердің қолданыс ерекшелігін анықталды, өзіндік ерекшеліктеріне байланысты жеке топтарға бөлінді;
oo Шығарма тіліндегі қос сөздердің стиьлдік қолданысының мағынасы ашылды;
oo Фразеологизмдердің шығарма тіліндегі стильдік қызметі анықталып, жеке - жеке стильдік қабаттарға бөлінді, талдауға түсті;
oo Мақал - мәтелдердің авторлық афоризмдердің ұлттық - танымдық қызметі, шығармадағы кейіпкертіліндегі қолданылуы айқындалады, барлығы талдауға түсті;
oo Көркемдегіш тәсілдердің , оның ішінде теңеудің шығармадағы қолданылу ерекшеліктерін анықталды.
oo Портреттің шығарма тіліндегі көрінісін анықталды;
Курстық жұмыс құрылымы - кіріспеден, ІІ бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі
1.1. Шығарма тіліндегі антоним сөздердің қолданысы

Тіл көркемдігін арттыруда, сымбаттылығы мен байлығын көрсетуде антонимдердің қызметі зор. Олар ақын-жазушылардың ойын нақ түйіп, тұжырымдап, байлауын айқындап, шығарма әсерін күшейтіп тұрады.
Қазақ тіл білімі ғылымында Қ.Аханов, Ә.Болғанбаев, Ж.Мусин, Ғ.Мұсабаев, І.Кеңесбаев, Ғ.Қалиев т.б. ғалымдардың еңбектерінде антонимдер әр түрлі зерттеу саласында көрініс тапқан[1, 7 бет].
Зерттеуші-ғалымдар Ғ.Қалиев пен Ә.Болғанбаев Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы атты еңбектерінде антонимдер жайлы : Антонимдер дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін, мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қоюдан шығады[2, 117 бет].
Ал зерттеуші-ғалым Ж.Мусин антонимдерге әр түрлі бағыттағы анықтама берген:
1. Әдетте мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер- антоним деп аталады.
2. Антонимдік мағына сапалық ұғымдарға тән болады деген пікір жиі қолданады.
3. Антоним сөздердің қарама-қарсылықты мәні, олар бір сөйлем ішінде қатар қолданғанда айқын аңғарылады. Мұндайда антоним сөздердің мағыналық қарама-қарсылығы айрықша баса көрсетіліп, ерекше көзге түседі[6, 27 бет].
Антонимдер әр түрлі жұрнақ, жалғаулар қабылдап, солар арқылы жаңа сөз өрбітіп, өріс аумағын кеңейтіп, мағыналық қырларын молайта отырып та тіл шұрайлығына қызмет етеді[1, 10 бет].
Антонимдердің стильдік қызметі туралы ғалым К.Аханов: Антонимдердің стилистикалық қызметі өте күшті. Қарама-қарсы құбылыстарды салыстыруда, оларды бір-біріне қатар қойып шендестіруде және осы тәсіл арқылы айтылатын ойды тайға таңба басқандай етіп түсіндіруде "антонимдер айрықша қызмет атқарады. Антонимдерді шебер қолданудың нәтижесінде айтылатын ой мейлінше ашық-айқын, мейлінше мәнерлі болып келеді[3, 328 бет].
Тілдегі антонимдер қарама-қарсы құбылыстарды біріне-бірін шендестіріп салыстыру арқылы күшті стильдік мән тудырады. Антонимдерді қолданудың негізінен төрт жолы бар:
1. антонимдер бір сөйлемнің өз ішінде салыстырылып айтылады;
2. антонимдер іргелес сөйлемде қарама-қарсы қойылып шендестіріледі;
3. антонимдер ыңғайласып, кезектесіп қатар жұмсалады;
4. фразеологизмдер нақты мәтіндерде бір-біріне қарама-қарсы мағынада жұмсалып, антонимдік қатынасқа түсе алады;[2, 120 бет].
Антонимдерге ең бай сөз табы- сын есімдер. Ал, етістіктерден, зат есімдерден, үстеулерден азды-көпті кездессе, қалған сөз таптарынан өте сирек ұшырасады.
Соңғы кезде зерттеушілер қазақ тіліндегі антонимдерді градуалды, привативті жэне эквиполентті антонимдік оппозицияларға ажыратып жүр.
Градуалды оппозициялардың мүшелері белгілі бір қасиеттің ең соңғы шегіне дейінгі дәрежесін білдіреді.
Привативті антонимиялық оппозициялар мүшелері арасында аралық элементтің болуы мүмкін емес. Бұл қатарға әр түрлі (бар-жоқ) және түбірлес (жанды-жансыз, таныс-бейтаныс) лексемалар енеді.
Эквиполентті антонимиялық оппозициялар мүшелері арасында тіл тәжірибесі арқылы орныққан ассоциативті қарама-қарсылық бар. Олардың өздерін іс-әрекетке байланысты туындаған қарама-қарсылықты лексемалар, лексикалық конверсивтер, үйлесімді ұғымдарды білдіруші сөздер жэне жыныстық, туыстық нышандары, тәулік уақыты, әлеуметтік қатынастары т.б. мағыналық жағынан ажыратылмайтын жұптарға топтастыруға болады.
Қазақ тілі антонимдерінің өзегін градуалды оппозициялар құрайды, ал привативті оппозициялардың жиілігі төмен де, эквиполентті оппозициялар өнімсіз қатарға енеді[4, 49-51 бет].
Антонимдердің өзіндік ерекшеліктері бар:
1.Антоним сөздер арасында ұғымдық жақындық болады. Антонимдік жұп құрайтын сыңарлар белгілі бір сапаның қарама - қарсы бағасының атауы болып табылады.
2. Антонимдер кез келген сөздермен тіркесе бермейді. Мысалы: суық - жылы деген антонимдер тек орынға, температураға байланысты зат есімдермен ғана тіркесе алады.
3. Антонимдік жұп құрайтын сөздер бір сөйлем ішінде қатар келіп отыруы шарт емес. Антоним сөздің көп мағыналы болып келуі де мүмкін, сондай - ақ бір антоним сөздің бірнеше синонимі болуы тілде жиі кездеседі. Бірнеше антоним сөз бір ғана ұғымды білдіруі де мүмкін.
4. Антонимдер - семантикалық құбылыс, яғни мағыналық қарама - қарсылыққа негізделеді. Сонымен қатар антонимдер - лексиканың полисемия, синонимия, омонимия сияқты топтарымен араласып, астасып жатқан аса мол сала.
5. Антонимдер лексикалық, грамматикалық стильдік жағынан аса икемді сөздер тобына жатады. Себебі оларға әр түрлі жұрнақтар жалғану арқылы жаңа сөздер туып, өрбіп жатады. Мұның өзі антонимдердің өріс аумағының кең екендігін көрсетеді.
6. Бір - біріне қарсы мағыналас жұрнақтары (- лы, - лі, - ды, - ді, - ты, - ті, - сыз, - сіз) арқылы жасалған сөздердегі мағына қарама - қарсылығы антонимдік қарама - қарсылықтан басқаша, яғни антонимдік мағына туғыза алмайды. Өйткені - лы, -лі екендігін көрсетсе, -сыз, -сіз жұрнағы белгілі бір затта не кұбылыста сол сапаның жоқ екендігін білдіреді. Бұлар затқа, құбылысқа, жаңа мағына бермейді. - сыз, -сіз болымсыздық категориясын туғызатын қосымша болып танылады [4; 48 - 49 бет].

Шығарма тіліндегі антоним сөздердің қолданысы

Шығармадағы сын есімге тән антонимдер:
1. Содан кейін ғарышкерлердің алыс−жақын туыстары бір бір бейнетаспадан алып өз елдеріне қайтты. (Жасампаздық қиырында , 15 бет)
Алыс−қашық, ұзақ. [10; 44бет]
Жақын−арасы алыс емес, таяу . [10; 253 бет]
2. Онан кейін кеңістікте бейберекет ұшып жүрген аса майда шаң−тозаңдар кейде кезігетін ірілі−ұсақты тастар да қауіп төндірген. (Жасампаздық қиырында ,19 бет)
Ірі−майда емес, көлемі үлкен. . [10; 952 бет]
Ұсақ-уақ,кішкен, ірі емес. [10; 861 бет]
3. Ол орындықтар әрі жоғары қарай да, төмен қарай да жылжи алады. (Жасампаздық қиырында , 21 бет)
Жоғары−үсті, бас жағы. [10; 304 бет]
Төмен-жоғарыға, биікке қарама−қарсы жақ. [10; 816 бет ]
4. Бұрын кемелер жанармай толықтыру мен ішкі−сыртқы жүйелерін тексерту үшін Айға да, Нептун мен Плутонға да қонатын. (Жасампаздық қиырында , 15 бет)
Ішкі−іш жақтағы, ішіндегі. [10; 954 бет]
Сыртқы− сырт жақтағы,өзінен тыс, бөтен,бөгде. [10; 766 бет]
5. Ол зертханаға кеменің қабырғасымен жанасқан кеңестіктегі үлкенді−кішілі заттар арнайы түп жол арқылы жетеді. (Жасампаздық қиырында , 22 бет)
Үлкен−көлемі жағынан аумақты,зор, дәу,ірі; [10; 870 бет]
Кіші- үлкен емес, шағын. [10; 442 бет]
6. Сөйтіп кеңестіктегі заттың көрінісі кемеден алыс−жақындығына қарай өзгере бермек. (Жасампаздық қиырында , 22 бет)
Алыс-қашық,ұзақ. [10; 44 бет]
Жақын− арасы алыс емес, таяу. [10; 253 бет]
7. Жердің тартылыс өрісін жеңу дегеннің қызығы сол, кез келген ауыр затты бір қолмен де,тіпті саусақпен де оңай көтеріп алып, ғажап бір балуанның күшін көрсеткендей мәз болатын. (Жасампаздық қиырында , 39 бет)
Ауыр−бейнеті көп, қиыншылығы мол. [10; 74 бет]
Оңай−қиындығы, ауырлығы жоқ, жеңіл. [10; 634 бет]
8. Оның санасы ғарышкерлердің санасынан артық болмаса, кем емес. (Жасампаздық қиырында , 62 бет)
Артық- шамадан тыс көп, мол. [10; 58 бет]
Кем−аз, толмаған, жетімсіз,кеміс. [10; 381 бет]
9. Жаман айтпай−жақсы жоқ дегендей, кемеден бір кілтипан кілт етсе,оның қайтадан ғаламшарға қарай құлдилай жөнелмесіне кім кепіл? (Жасампаздық қиырында , 91 бет)
Жаман−сапасы төмен,нашар. [10; 261 бет]
Жақсы−жаман емес, оңды, тәуір. [10; 252 бет]

Шығармадағы етістікке тән антонимдер:

1. Әлемге әйгілі Байқоңырымыздан, осы алаңдардан жұлдызды әлемге аттанып кетіп жатқан , аман−есен қайтіп келіп жатқан ғарышкерлерді бәріміз де жақсы білеміз. (Жасампаздық қиырында , 11 бет)
Кету−бір жаққа кетіп қалу, ұзап кету. [10; 392 бет]
Келу−бері қарай бет алып жүру, жылжу. [10; 379 бет]
2. Бірақ ғалым−ғарышкерлер алғашында оған аса мән бере қоймаған−ды енді қаласа да, қаламаса да оның айтқандары дәлелдене бастаған. (Жасампаздық қиырында , 48 бет)
Қалау−бір нәрсені мақұл көру, дұрыс санау, ұнату. [10; 460 бет]
Қаламау−бір нәрсені ұнатпау, дұрыс санамау, келіспеу. [10; 460 бет]
3. Оның жұлдыздарға деген махаббаты есейген сайын күшеймесе, әлсіреген емес. (Жасампаздық қиырында , 63 бет)
Күшею- күші арту, нығаю,үдеу. [10; 435]
Әлсіреу−күші кеміп қалжырау,шаршау, бәсеңсу. [10; 88 бет]
4. Енді екі жақтан да кемеге кіру мен одан шығу мәселесі қозғалды.
(Жасампаздық қиырында , 102 бет)
Кіру- ену, келу,бару. [10; 438 бет]
Шығу-шығып кету, кетіп қалу. [10; 932 бет]

Шығармадағы зат есімге тән антонимдер:

1. Көп баланың ішінде ол өзінше ерек көрінетін ата−анасына. (Жасампаздық қиырында , 5 бет)
Ата−әкенің әкесі, үлкен әке. [10; 65 бет]
Ана-баласы болған әйел, туған шеше. [10; 45 бет]
2. Кемедегі күн мен түнді алмастыратын болса да тек қана жасанды шамдар. (Жасампаздық қиырында , 38 бет)
Күн−әлемге жарық, қызу беріп тұратын жұлдыз. [10; 429 бет]
Түн−тәуліктің кешкі уақыты. [10; 833 бет]
3. Ал шыны қорап ішіндегі адам болса да сұрақ−жауаптан сескенетін емес. (Жасампаздық қиырында , 45 бет)
Сұрақ−жауап алу үшін қойылатын сұрақ, сауал. [10; 747 бет]
Жауап−сұрауға жазба не ауызша түрде қайтарылатын түсінік, сөз жүзіндегі пікір. [10; 281 бет]
4. Егер олар мына қалаға немесе далаға түсер болса, аяқ табандарымен−ақ ғаламшар бетіндегінің бәрін де езіп тастамақ. (Жасампаздық қиырында , 74 бет)
Қала−әкімшілік, мәдени және өнеркәсіптік орындары бар ірі елді мекен,шаһар. [10; 461 бет]
Дала−кең−байтақ жазық өңір,құла түз; сусыз шөл дала; [10; 185 бет]
5. Дос болуды білгенмен, дұшпан дегенді сезіне бермейді. (Жасампаздық қиырында , 61 бет)
Дос−сырлас, жақын адам. [10; 205 бет]
Дұшпан−дос емес, қас, жау. [10; 208 бет]

Шығармадағы үстеуге тән антонимдер:
1. Ғарышкерлер осы қону сәтінің өзінде де кемені қалай қарай бұрамын десе де , оңға-солға жылжытамын десе де өздері біледі. (Жасампаздық қиырында , 51 бет)
Оң− солға қарама-қарсы жақ. [10; 633 бет]
Сол− оңға қарама-қарсы жақ. [10; 735 бет]
2. Оның қозғалысы тап біреу ішінен немесе сырттан телебайланыс арқылы басқарып отырғандай болды. (Жасампаздық қиырында , 23 бет)
Іші−бір нәрсенің ішкі жағы,ортасы, арасы. [10; 953 бет]
Сырт−бір нәрсенің ішіне қарама−қарсы жақ, тыс. [10; 766 бет]
3. Өзінің титімдей ғана дене−тұрқына сай , қорап ішінде әрі−бері тынымсыз жүр. (Жасампаздық қиырында , 41 бет)
Әрі−әрмен қарай, әрі таман. [10; 91 бет]
Бері−бермен, жақын,жуық, таяу. [10; 127 бет]
Шығармадағы есімдікке тән антонимдер:
1. Бір заманда Жердің ана аймағы мен мына аймағына кібіртіктеп, абайлап, жасқанып жүретін адам баласы енді міне алапат жұлдызаралық кемеге мініп алып, жылдамдық игеріп, жұлдызаралық сапарда келеді. (Жасампаздық қиырында , 50 бет)
Ана−әне бір, сонау. [10; 46 бет]
Мына−сілтеу есімдігі,осы, мынау; [10; 607 бет]
2. Анау−мынау қара жұмыстар мен тамақ жасау , дастархан жаю жұмыстары болса да кемеге алынған биороботтардың үлесінде. (Жасампаздық қиырында , 15 бет)
Анау−ана бір, нақ өзі. [10; 46 бет]
Мынау−мына,осы. [10; 607 бет]
Қорыта келгенде, Жүніс Сахиевтің (Жасампаздық қиырында , шығармасы тілін талдау барысында 24 антоним табылып, талдауға түсті.Әр антоним сөздер сөз таптарына байланысты жеке топтарға топтастырылды.
1.2. Шығарма тіліндегі синоним сөздердің қолданысы

Тұлғасы басқаша болғанмен, мағынасы бір - біріне жуық, бірінің орнына бірі қолданыла беретін лексикалық бірлікті синонимдер деп атаймыз. Синоним сөзін грек тілінен (synonimon) аударғанда ‟қатар атау" деген мағынаны білдіреді. Тілдегі синонимдер - сөз қорының асыл қазынасы. Өйткені тілдің бай да оралымдылығы, оның сөздік құрамының қандай дәрежеде дамып жетілгені көп ретте синонимдер арқылы көрініс табады. Қай тілдің болса да көне заманнан бергі даму тарихы, лексикалық, грамматикалық жағынан жетіле түсуі оның сөздік құрамындағы синонимдік қатардың молайып, толығып отыруымен де ерекшеленеді.
Синонимдердің нәзік стильдік реңкі, экспрессивті - эмоционалды бояуы оны орнымен қолданғанда, басқа сөзбен тіркесе айтылуынан байқалады. Көп ғасырлық бай, әдеби дәстүрі бар халықтың лексикалық, морфологиялық жағынан дамып жетілген тілінің көрінісі ондағы қалыптасқан синонимдік бірліктердің әр алуандығымен, оның лексика - семантикалық жүйесінің күрделілігімен айқындалады. Соған орай синоним сөздер сөз байлығының құнарлы бір саласы болуымен қатар, әр халықтың ұлттық таным - түсінігін, болмысын да танытады. Әдетте сөз логикалық дәлдігімен, ойлаған ойдың реңктерін өз бояуымен нақты көрсете алса ғана мәнерлілік сипатқа ие болады. Мазмұн мен мақсатқа сайма - сай лайықтап алынған сөздер ғана мәнерлі деп танылады. Сөз де қиюластырып қалаған кірпіш сияқты шеберлікті керек етеді. Шешен де шебер сөйлеудің бір ұшы - тілдегі синонимдерді қисынын келтіріп, реңкін айқын ажыратып, тап басып, орнымен үйлестіріп жұмсай білуде.
Тілдің табиғатын айқын сезініп, синонимдерді таңдап, талғап пайдаланып, сөйлем ішінде дұрыс қолданудың күнделікті қарым - қатынаста айрықша маңызы бар. Лексиконы синонимге бай адам сөз мағыналарының нәзік реңктерін дөп басып, қолдану шеберлігінің арқасында шешен сөйлеп, ойын анық та тартымды жеткізе біледі. Демек, синонимдер - тіл байлығы дегенде біз сөздердің жеке тұрғандағы жай тізбегі деп түсінбейміз, олардың кең қолданысқа түсіп, көңілдегі көрікті ойды мүлтіксіз шебер жеткізудегі мәнді қызметін айтамыз.
Қазақ тіліндегі синонимдерді жүйелі түрде зерттеу, оның сөздігін құрастыру өткен ғасырдың елуінші жылдарының ортасынан басталады. Содан кейінгі жарты ғасырлық кезеңде синонимдерге қатысты тақырыпта бірнеше кандидаттық, докторлық диссертация қорғалды. Ғылыми жұмысының негізгі бағыты қазақ тілі лексикологиясы мен лексикографиясын зерттеуге арналған филология ғылымының докторы Әсет Болғанбаевтың ‟Қазақ тіліндегі синонимдер" атты монографиясы (1970 ж.) қазақ тіл біліміндегі іргелі ғылыми еңбек ретінде бағаланды [6, 617-618 бет].
Қазақ тіл білімінде арнайы сын есім синонимдерді зерттеген ғалым Фаузия Оразбаеваның ‟Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер" еңбегін айрықша атауға болады. Бұл еңбекте ғалым сын есім синонимдерді мынадай түрлерге бөліп, қарастырады:
1. Мағыналық (семантикалық) сын есім синонимдер.
2. Экспрессивтік - стилистикалық сын есім синонимдер.
3. Мағыналық - стилистикалық сын есім синонимдер [7, 78 бет].
Жалпы сын есім синонимдерді білдіретін мағыналарына байланысты бірнеше топқа бөлуге болады.
1. Адамға қатысты айтылатын сын есім синонимдер:
а) Адамның мінез - құлқына байланысты синонимдер: мейірімді - қайырымды - рақымды, ұшқалақ - күйгелек - жеңілтек, ашушаң - ашуланшақ, сотқар - бұзақы - тентек, т.б.
ә) Адамның жеке басындағы қасиеттеріне байланысты синонимдер: шешен - сөзшең - ділмәр, сөзуар - мылжың, дарынды - талантты - талапты, табанды - тұрақты - орнықты, т.б.
б) Адамның қоғамдық ортадағы орнына байланысты синонимдер: беделді - абыройлы, атақты - даңқты - әйгілі - белгілі, епті - икемді, әлді - ауқатты - бай - дәулетті, көнтерлі - көнбіс, т.б.
в) Адамның табиғатпен және қоғамдық - әлеуметтік өмірмен қарым - қатынасына байланысты синонимдер: азат - ерікті - еркін - тәуелсіз, діншіл - құдайшыл, тілектес - тілеулес, адал - ақ - пәк, жетім - панасыз, т.б.
г) Адамның денсаулығы мен мүшелік кемшіліктеріне байланысты синонимдер: науқас - аурушаң, кемтар - жарымжан - мүгедек - ғаріп, ақсақ - шойнақ - сылтыма, соқыр - әз - көрсоқыр, т.б.
2. Адам мен жан - жануарларға қатысты айтылатын сын есім синонимдер: арық - көтерем - көкбақа, мешкей - жалмауыз, тойымсыз - ашқарақ - қомағай, бұралқы - қаңғыбас, жабайы - тағы, т.б.
3. Барлық жанды - жансыз заттарға қатысты айтылатын сын есім синонимдер: бағалы - құнды - қымбат, қажет - керек - зәру - ділгір, терең - тұңғиық - шыңырау, ескі - көне - бағзы - баяғы - ежелгі - бұрынғы, дайын - әзір, аласа - тапал - кішкене - қысқа, т.б [7, 12 - 13 бет].
Синонимдер - омонимдерге қарама - қарсы лексика - семантикалық тілдік құбылыстар. Синонимдер бір ұғымды білдіретіндіктен, олар тек бір ғана сөз табына қатысты болады. Синонимдер сөздердің жалпы мағыналық бірлестігіне қарай топтастырылады.
Синонимдерге тән өзіндік белгілері болады:
Мағыналық синонимдер әрқайсысының өзіне тән мағыналық реңкі бар, стильдік жағынан шектелмейтін, тілдегі барлық салада талғаусыз қолданыла беретін синонимдер. Мысалы: абырой - бедел - қадір - құрмет - атақ - даңқ - мәртебе, т.б.
Стильдік синонимдер мағынасы жағынан ұқсас болса да, стильдік жағынан бір - бірінен өзгешеленетін синонимдер. Мысалы: жылау - еңіреу - өкіру - өкпелеу - бұртию - өксу, т.б.
Мағыналық - стильдік синонимдер әрі мағыналық, әрі стильдік белгілер арқылы ерекшеленетін синонимдер. Мысалы: мақтаншақ - бөспе - лепірме - суайт, т.б. [8, 40 бет].
Синонимдер қандай мақсаттарда қолданылады, оның қандай тәсілдері бар дегенде мынадай мәселелер назарда болуы тиіс:
1.Қатар келген сөйлемдерде бір сөзді қайталамау үшін мәндес сөздер пайдаланылады.
2. Белгілі бір ұғымның жан - жақты белгілерін сипаттауда мәндес сөздер бір - біріне қарсы қойылып та, салыстырылып та, ыңғайласып та келе береді.
3. Белгілі бір ұғымды толық сипаттау үшін қатарынан 2 немесе 3 - 4 мәндес сөз қатар жұмсалады.
4. Қазақ тілінде екі сөз қатар келіп, алдыңғысы соңғысының мағынасын күшейтіп, анықтап тұрады. Мұны әдетте плеоназм дейді. Бұлай плеонастикалық тәсілмен жұмсау сөйлемге ерекше ажар беріп, мәнерлі болып шығады. Мәндес сөздердің бір-бірімен қабаттасып, өзара тіркесіп айтылуынан жасалған сөз тізбегі плеоназм немесе плеонастикалық синтагма деп аталынады.
5. Тілдегі синонимдер қосарланып та қолданыла береді.
6. Синонимдер жеке сөздерден ғана емес, фразалық тіркестерден де бола алады.
7. Тілімізде кейде құлаққа жағымсыз естілетін сөздерді жұмсартып, тыңдаушыларға жеңілдетіп айту тәсілін эвфемизм дейміз. Осындай тәсілді пайдалану да синонимдерді қолданудың бір жолы болып табылады.
8. Кейде бір сөзді қайталамай, ойды түрлендіріп, яғни бір заттың белгілі бір қасиетін айрықша атап өткісі келгенде немесе соған ерекше назар аударту мақсатында парафраза тәсілі қолданылады.
9. Синонимдерді жеке сөз бен жеке сөз, қос сөз бен қос сөз, фраза мен фраза күйінде ғана емес, араластырып та жұмсай беруге болады [4, 35 - 37 бет].

Шығарма тіліндегі синонимдердің қолданысы төмендегідей:

1. Кемеде адам-пенденің де , өзге жан иелерінің де тіршілік етуіне барлық жағдай жасалған. (Жасампаздық қиырында, 3 бет)
Адам, кісі, жан,пенде,қаумет -ойлап сөз сөйлей алатын , еңбек құралдарын жасап, оларды өз қажетіне жарата білетін саналы қоғам мүшесі. [6,33]

2. Бұл құрамға ол өз ынта−ықыласымен енген. (Жасампаздық қиырында, 7 бет)
Ықылас,ынта,зейіл,талап,пейіл, көңіл, зауық, ілтипат, іждағат, мезірет, құнт− бір нәрсені істеуге ұмтылушылық, бейіл қоюшылық.[6,605]

3. Олар тіпті, халық арасында тұрған сүйген қыздарының бет−жүздерін де арнайы жақындатып көрсететін құрал арқылы анықтап көрі, бейнетаспаға түгелдей жазып алып жатты.
(Жасампаздық қиырында, 13)
Бет,жүз,әлпет−адамның көз, мұрын,ауыз орналасқан алдыңғы жағы.[6,139]
4. Онан кейін кеңестікте бейберекет ұшып жүрген аса майда шаң, тозаңдар кей−кейде кезігетін ірілі−ұсақты тастар да қауіп төндірген. (Жасампаздық қиырында, 19)
Шаң, тозаң−ауада, не жер бетінде болатын күлдей майда топырақ. [6,584]

5. Бірақ қазіргі мақсат оны қызықтау емес, алдағы шоқжұлдыздың құпия−сырын ашу болатын. (Жасампаздық қиырында, 22 бет)
Құпия, сыр−ешкімге айтылмаған, бұрын жария болмаған ой−пікір.[6,500]

6. Өзгерген сайын ондағы адам баласының өмірі, тіршілігі де басқа мәнге ие бола берген. (Жасампаздық қиырында, 26)
Өмір,ғұмыр, дүние,жалған, тірлік, тіршілік,дәурен−адам мен жануарлардың , өсімдіктердің өсу, даму процесі.[6,433]

7. Егіздер шоқжұлдызындағы жеке−дара жұлдыздарды бір−бір бақылап , қадағалап алған соң ұлудай адамның құпия−сырын анықтау ісіне кірісіп кетті. (Жасампаздық қиырында, 42)
Жеке, бөлек, дербес, дара, саяқ−өз алдына ала бөтен,жападан −жалғыз өзі.[6, 236]
Ж.Сахиевтің " Жасампаздық қиырында " романын талдау барысында 7 синоним сөз теріліп, талданды. ‟Қазақ тілінің синонимдер сөздігін" пайдалана отырып әрбір синоним сөздердің мағынасы ашылды.
1.3. Омоним сөздердің қолданысы
Зерттеуші-ғалымдар Ф.Ш.Оразбаева, Г.Сағидолда, Б.Қасым, А.Қобыланов, Қ.Есенова, Ұ.Исабекова, Қ.Қасабек, Ж.Балтаева, Қ.Мұхамади, Р.Рахметова, Ж.Көпбаева өздерінің Қазіргі қазақ тілі атты еңбектерінде омонимдер туралы былай дейді: Қазақ тілінде сөздің құрамы жағынан лексика - семантикалық сөздер тобының басты саласының бірі - омонимдер.
Омоним дегеніміз − түрлі себептермен, дыбысталуы бірдей, бірақ мағыналары басқа-басқа сөздер болып табылады. Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің айырмашылығы -көп мағыналы сөздер бір мағынадан тарағандықтан, түпкі мағынаның бірлігі сақталады, бір сөз табына қатысты болады. Омоним сөздер мағыналары жағынан бір-бірінен алшақ болады. Әрі бір сөз табына жататын сөздер ғана кірмейді, олар әр сөз табынан құрала береді.
Омонимдік қатарға енетін сөздердің өзгеру, түрлену жүйелерінің бір-біріне қаншалықты дәрежеде сәйкес келуіне қарай қазақ тіліндегі омонимдерді өз ішінен үшке бөліп қарастырамыз:
1.лексикалық омонимдер,
2.лексика - грамматикалық омонимдер
3.аралас омонимдер.
1.Лексикалық омонимдер. Бұл топқа енген сөздер бір ғана сөз табына қатысты болып келеді.
2. Лексика - грамматикалық омонимдерге енетін сөздер әр сөз табына қатысты болып, түбір тұлғасында ғана омоним болады да, қалған уақытта әр сөз өзіне тән тұлғаларда түрленеді.
3.Аралас омонимдерге жататын сөздер көп сыңарлы бола отырып, жоғарыдағы екі түрін (лексикалық және лексика - грамматикалық) қоса қамтиды [4, 45 - 46 бет].
Омонимдерді алғаш зерттеушілердің бірі К.Аханов: Омонимия
құбылысын жан - жақты қарастырып, оның сырын ашудың зор маңызы бар. Сөздіктерде омонимдер мен полисемия құбылысының бір - бірінен жігі ажыратылмай, теріс берілуі жиі кездеседі. Бұлай болуы негізінен алғанда, омонимия құбылысы мен полисемия құбылысының зерттелінбей келгендігімен байланысты. Омонимдерді жан - жақты толық зерттеп, олардың ерекшеліктерін ашпайынша, сөздіктерде сөз мағынасының шегін дұрыс ажыратып беру әр уақытта мүмкін мүмкін бола бермейді - дейді.
Омонимдер мәселесі жайында орыс ғалымдары: Л.А.Булаховский, В.В.Виноградов, Р.А.Будагов, Е.М.Галкина - Федорук, А.И.Смирницкий т.б. көп салалы зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Омонимдерді қазақ тілінде қарастырған К.Аханов, Т.Қордабаев, М.Бельбаева. Сөз мағынасын қарастыру барысында жалпы сөз еткен ғалымдар: Ғ.Мұсабаев, Р.Барлыбаев, Б.Ш.Мұхамеджанов, Ш.Жалмаханов, А.Османова, А.М.Құрманалиева.
Алайда, омонимия құбылысы қаншама зерттеліп келе жатса да, оның күрделі табиғатына тән заңдылықтардың қыры мен сыры түгел ашылды деп тұжырым жасауға болмайды. Омонимдердің табиғатын қарастыратын еңбектерде көбінесе дау туғызатын және өз шешуін айқындауды қажет ететін мәселелердің бірі - омонимдердің тілімізде пайда болу тәсілдері.
Зерттеушілердің бір қатары омоним сөздер деп танылу үшін омонимдік қатарға енетін сөздер өздерінің шығу тегі жағынан гетерогенді (әр текті), яғни тұлғалық ұқсастығы мен сәйкестігі кездейсоқ болуы керек деген принципті ұстанса, енді бір топ зерттеушілер тілде гомогенді (бір текті) омонимдердің болуы да заңды деп тұжырымдайды.
Сонымен, жалпы тіл білімінде, сондай - ақ жеке тілдердің фактілері бойынша омонимия құбылысы туралы қалыптасқан пікірлердің үш - төрт топқа саятындығын көреміз. Олар:
1. Омонимия тіл - тілдердің бәріне тән, ұқсас әрі ортақ құбылыс.
2. Омонимдер тек әр текті (гетерогенді) сөздерден және күтпеген жерден
(спонтанно) пайда болатын құбылыс.
3. Омонимдер сонымен катар, бір текті (гомогенді) сөздерден де пайда болатын тосын құбылыс.
4. Омонимдер екі түрлі жолмен:
- Гетерогенді (әр текті) сөздерден және (бір текті) гомогенді сөздердің іштей жіктеліп алшақтай түсуі арқылы пайда болатын құбылыс [1; 14 - 16 бет].
Тілші - ғалым Әдішева Айман Өмірзаққызы 2002 жылы қорғаған Қазақ тіліндегі гомогенді омонимдердің әдеби - диалектілік варианттары (этнолингвистикалық зерттеу) атты кандидаттық диссертациясының авторефератында гомогенді омонимдерді зерттей отырып, танып - білудің әдіс - тәсілдерін ұсынады. Олар: 1) визуальді таным; 2) этимологиялық таным; 3) логикалық таным; 4) этнолингвистикалық таным.
І.Визуальді (көрнекілік) таным. Гомогенді омонимдердің мағыналық қатарына жататын ұғым - түсініктердің материалдық негізін құраушы заттар мен құбылыстар арасында көзге көрінетін, көңілмен түсінетін бір ұқсастық, ортақ қасиет болуы шарт.
2. Этимологиялық таным. Сөздердің о бастағы негізгі мағынасы мен одан туындап, даму барысында ұмыт болған омонимдік мағыналарының ортақтығын дәлелдеудің бірден - бір ғылыми жолы - этимология. Гомоомоним табиғатын тануда да, міне, осы таным тұрақты түрде сақталуы тиіс.
3. Логикалық таным. Ой, түсінік, ұғым сияқты абстракты құбылыстар адамның жан дүниесіне тән зиялы (интеллекті) қасиеттері болып саналады және олар тіл әлемінде семасиология құзырына жатады. Гомогенді омонимдердің мағына қатарлары арасындағы байланысты, астарлы да айқын ұқсастықты таразы басына салып анықтау логикалық танымға, бұлтартпайтын объективті заңдылыққа әкеледі. Ол тіл өмір сүретін қоғамның өзіндік болмысын, адамдар табиғатын, психикасын, ондағы сан алуан қарым - қатынас, құбылыстардың пайда болуын терең білуді қажет етеді.
4. Этнолингвистикалық таным. Тіл фактілерін біз сол тілді дүниеге келтіріп, сол тілде сөйлеп, жан сырын, тән сезімін паш етіп келе жатқан, бүкіл рухани - материалдық болмысын сол тілмен баяндап, танытып, сол тіл арқылы келесі ұрпаққа мұра етіп қалдырып келе жатқан этностың, қазақ этносының өз әлемімен байланысын біз екі тұрғыдан: 1) тіл шындығын айқындаудан, яғни зерттеп отырған құбылыстың болмыстағы бар - жоқтығынан, шынайы түрде өмір сүру, не сүрмеуінен, ол деректердің жалпыхалықтық сөз қорында, әдеби тіл байлығында және жергілікті тіл құрамында сақталу, сақталмауын және 2) этностың өзімен бірге жасап, біте қайнасып кеткен жақын құбылыс ретінде қалыптасуынан біле аламыз [9; 13-15 бет].

Шығарма тіліндегі омоним сөздердің қолданысы мынадай:
Лексикалық омонимдер
1. Бірақ олардың ешқайсысына да жұлдызаралық сапарға өздерімен бірге алып кете алмайтындарына көздері жеткен соң жүректері қанша сыздаса да,махабаттың отын өлеусіретіп, тек достық, аға мен қарындас болып қала берген. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,46 бет)

Көз
I. Адамның, жануардың көру мүшесі;
II. Заттың жіп я басқа да бір нәрсе өткізетін тесігі;
III. Бір нәрсенің шығар жері, қойнауы;
IV. Бір нәрсенің нақты өз басы;
V. Өткеннен қалған нәрсе, біреуге арналған ескерткіш, мұра, ұрпақ; [10;405]

1. Бұдан бұрын осы Күн жүйеміздегі ғаламшарлар мен олардың серіктеріне сапар жасаса, енді бұларды одан тыс алыс сапар күтіп тұр. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,3 бет)

Күн
I. Әлемге жарық, қызу беріп тұратын жұлдыз;
II. Таңның атуы мен күннің батуы аралығындағы тәулік уақыты;
III. Жиырма төрт сағатқа тең уақыт, тәулік;
IV. Ауа райы, табиғат құбылысы; [10;429]

2. Бұдан бұрын осы Күн жүйеміздегі ғаламшарлар мен олардың серіктеріне сапар жасаса, енді бұларды одан тыс алыс сапар күтіп тұр. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,3 бет)

Серік
I. Сапарға бірге шығатын, не бірге жұмыс істейтін тағдырға ортақ адамдар;
II. Ермек, алданыш; [10;718]

1. Бүгінде ай мен Жердің араы кәдімгі бір ауыл мен ауылдың екі арасындай ғана болып қалғандай әсер береді. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында, 7 бет)

Жер

I. Күнді айнала қозғалатын Күннен кейінгі үшінші планета;
II. Жер қабаты, құрлық;
III. Белгілі бір ел, мемлекет;
IV. Біреудің қарамағындағы аумақ;
V. Мекен, жай, орын;
VI. Ел-жұрт өмір сүрген орта; [10;297]

2. Бірақ ешқайсысы да Жерге оралатындарын, байланыс қалыпқа түскен бетте ондағылардың ақыл-кеңес алып отырудың қажет екенін ешқашан да ұмытқан емес. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында, 162 бет)

Бет
I. Адам баласының алдыңғы жағы, жүзі;
II. Заттың үстіңгі жағы;
III. Белгілі бір бағыт, бағдар;
IV. Қалып,күй, бет; [10;129]

1. Бойы орташа,денсі мығым,бет - бейнесі ат жақты келген. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,4 бет)

Бой
I. Адам мен жануардың тік тұрғандағы дене тұрқы, ұзындығы;
II. Тұла бой, дене;
III. Өзен, көше, жол, сай тағы басқа нәрселердің жағасы, жиегі;
IV. Сырткиімнің алдыңғы, артқы өңірі; [10;134]

1. Бүгінде ай мен Жердің араы кәдімгі бір ауыл мен ауылдың екі арасындай ғана болып қалғандай әсер береді. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,7 бет)

Ара
I. Жарғақ қанаттылар тобына жататын жәндіктер тобы;
II. Ағаш, темір сияқты қатты заттарды кесуге арналған құрал;
III. Екі аралық жер, екі орта; [10;52]

Лексика - грамматикалық омонимдер

1. Барлық жеміс-жидек піскен шақ. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,103 бет)

Шақ
I. Мезгіл, мезет, кез;
II. Дәл, лайық, құйып қойғандай;
III. Жару, қирату,сындыру;
IV. Тістеу, талау;
V. Бір нәрсені тұтату;
VI. Мұңын біреуге айту, шағыну;
VII. Әрең, зорға, сәл;
VIII. Бір нәрсенің екінші бір нәрсеге тақ етіп тиген дыбысы; [10;729]

1. Сол тұрғыдан келгенде, жігіттердің өздері де неше қилы ойға қалып жатады. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,13 бет)

Ой
I. Обьективтік шындық туралы түсінік, пікір, ұғым;
II. Шұңқыр жер;
III. Оймыштау, нықыштау;
IV. Қуанып-сүйенгенді, таңданғанды білдіретін одағай сөз. [10;625]

2. Кемеге де Егіздер деп бекер ат қоймаған. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,39 бет)

Ат.
I. Піштірілген еркек жылқы;
II. Балаға қойылатын есім,ныспы;
III. Қару-жарақтан от шығару; [10;78]

3. Жақсы әңгіме қашан да жанды жадыратып, денеге күш−қуат сыйлайды. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,93 бет)
Жан
I. Адам, кісі;
II. Жануарларға тіршілік беретін рух, өмір;
III. Адамның ішкі сарайы, ой−санасы;
IV. Қадірлеу, құрметтеу ретінде айтылатын сөз;
V. Отқа күю, өртену;
VI. Бүйір, бір жақ, қасы; [10;263]

4. Көп баланың ішінде ол өзінше ерек көрінетін ата-анасына. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында, 5 бет)

Іш
I. Ішек-қарын орналасқан жер;
II. Бір нәрсенің ішкі жағы,ортасы,арасы;
III. Сұйық затты сіміре жұту, ұрттау; [10;955]

5. Ниетінің ақтығы, тілінің майдалығымен қандай кісіні болса да біраз сөйлескеннен - ақ өзіне баурап алады. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,39 бет)

Ақ
I. Сүттің, қардың түсіндей аппақ түс;
II. Адал, таза;
III. Сұлулық пен әдемілік бейнесі;
IV. Көздің қарашығын қоршаған ақшыл қабық;
V. Құс жұмыртқасының сарысын қоршаған мөлдір, тұнық бөлігі;
VI. Мал сүтінен дайындалған тамақ,сусын;
VII. Кеңес армиясына қарсы күрескен контрреволюция отряды.
VIII. Көзге түскен ноғала, шел;
IX. Шын, тура,ақақат;
X. Судың өз арнасымен бірқалыпты жылжуы;
XI. Күшейтпелі жалғау мағынасындағы демеулік; [10;31]

6. Сәрсенбі өзі отырған жұмсақ орындықтың оң жағындағы қабырғадағы шағын панельден керекті бір ток қосқыш түймені жай ғана нұқыды. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,63 бет)

Жай

I. Аспан кеңестігінде болатын табиғат құбылысы, найзағай;
II. Тұрмыстағы жағдай, жай-күй;
III. Мекен, орын, тұрақ үй;
IV. Кермесіне жебе салып тартатын сабақ;
V. Әншейін, әдеттегі, жұпыны;
VI. Жайлы, ыңғайлы, қолайлы;
VII. Емін-еркін, бос;
VIII. Ақырын, баяу;
IX. Тегін, бостан-бос, құр бекер;
X. Өрісте мал бағу; [10;247]

1. Бәрі осылай дағдарып тұрғанда Сәрсенбі Сапарұлы қақ жарылған, ең кішкен тастың ішінен титімдей ғана көк түсті шарды көрді.
( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,9 бет)
Көк

I. Түпсіз, тұңғиық аспан әлемі;
II. Киіз үйдің керегесін т.б көктейтін түйенің терісінен істелген таспа, қайыс;
III. Заттың көгілдір аспан тәрізді түсі;
IV. Көгеріп шыққан өсімдік, өскен шөп; [10;407]

Аралас омонимдер

1. Бәрі осылай дағдарып тұрғанда Сәрсенбі Сапарұлы қақ жарылған, ең кішкен тастың ішінен титімдей ғана көк түсті шарды көрді.
( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,7 бет)

Түс
I. Күннің орта мезгілі, сағат бір кезі;
II. Биіктен, жоғарыдан, төмендеу, жерге түсу;
III. Ұйқы кезінде елестелетін әртүрлі бейнелер;
IV. Әртүрлі алуан бояу; [10;835]

1. Өзі арық. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,4 бет)

Арық
I. Еті қашқан, жүдеу
II. Жұғымсыз , нәрсіз;
III. Суландыру жүйесіндегі шағын су жолы; [10;59]

1. Он екі айдың ішінде оларды нешеқилы ойлар мазалаған.
( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,3 бет)

Ай
I. Жердің табиғи серігі; түнде жерге жарық сәулесі түсіп тұратын аспан денесі.
II. Жылдың он екіден бір бөлігін көрсететін уақыт өлшемі; отыз күндік мерзім.
III. Сөздің мінін күшейтетін демеулік шылау.[10;21]

1. Оны біз де біліп отырмыз. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында, 98 бет)

Біз
I. Ағаш, қаңалтыр сияқты заттарды тесу үшін жіңішке сым темірден үшкірлеп жасалған, сабы бар сайман;
II. Жіктеу есімдігінің бірінші жағының ортақ түрі; [10;164]

1. Жақсы әңгіме қашан да жанды жадыратып, денеге күш−қуат сыйлайды.
( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,113 бет)

Жан
I. Адам, кісі;
II. Жануарларға тіршілік беретін рух, өмір;
III. Адамның ішкі сарайы, ой−санасы;
IV. Қадірлеу, құрметтеу ретінде айтылатын сөз;
V. Отқа күю, өртену;
VI. Бүйір, бір жақ, қасы; [10;263]

2. Сәрсенбі өзі отырған жұмсақ орындықтың оң жағындағы қабырғадағы шағын панельден керекті бір ток қосқыш түймені жай ғана нұқыды. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,17 бет)

Жақ
I. Адамның, жануардың қызылиек пен тіс орналасқан бет сүйегінің төменгі бөлігі;
II. Кермесіне жебе салып тартатын сабақ;
III. Белгілі бір тұс, тарап;
IV. От жағу, тұтату;
V. Жұғып, сіңетіндей етіп үйкелеу, жағу;
VI. Жақсы көріну, ұнау, жағыну;
VII. Бір нәрсенің жай-жапсары, жөні;
VIII. Біреуді қолдау, жақтау, жақ болу;
IX. Заттың, нәрсенің жиегі, қыры,шеті; [10;252]

1. Өзі бір үйдің жалғыз ұлы. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,89 бет)

Үй
I. Адам тұратын баспана;
II. Отбасы, үй іші;
III. Затты, нәрсені бір жерге төбе қылып жинау, үйіп қою; [10;867]

1. Шашы қысқа. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,7 бет)

Шаш
I. Адамның бас терісіне шығатын жіңішке әрі қалың қыл.
II. Бір затты жан-жаққа шашып жіберу, шашырату, төгу;
III. Өзінен бірдеңені бөліп шығару; [10;908]

2. Тәкен бастаған топтың мақсаты Егіздер шоқжұлдызының Ақлағыл жұлдызы жүйесіндегі тіршілікті делінген ғғаламшарды зерттеп, ондағы саналы тіршілік иелерімен тіл табысып қайту.
( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,167 бет)

Тіл
I. Жануарлар мен адамдардың дәм сезетін, үн шығаратын, адамның сөйлейтін ауыз қуысындағы негіздегі мүшесі;
II. Жіңіщке етіп кесу,осып түсу; [10;845]

1. Жап-жас қыздарды бас иесіз етіп тастап кете беру, халыққа ешқандай да пайда бермек емес; ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,6 бет)

Бас
I. Адам мен жануарларды ауыз,көз,құлақ, ми орналасқан дене мүшесі;
II. Малдың саны, тұяқ;
III. Өсімдіктердің жоғарғы жағы, ұшы;
IV. Ер адамның төменгі даусы;
V. Төмен тембрлі үрмелі аспап;
VI. Жүру, адымдау; [10;136]

2. Осы көріністен соң бір сәтке тоқтап қалған күй сазы одан әрі қарай жалғасын тапты. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,63 бет)

Күй
I. Қазақ халқының музыкалық шығармасының түрі;
II. Іс-әрекеттің белгілі бір қалпы;
III. Жану,өртену; [10;425]

3. Бұл да өмірдің бір қыры. ( Жүніс Сахиевтің Жасампаздық қиырында,98 бет)

Қыр
I. Созылып жатқан биік жер;
II. Сақал-мұртты , шашты ұстарамен алу, сыпыру;
III. Жаппай өлтіру, жойып жіберу; [10;560]

4. Аман барып, сау қайтыңдар! ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.