Басшылық
1) Басшылық ұғымының түсінігі
Басшылық пен қолбасшы (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын әрі оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі – бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастан мазмұнға ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметінің мамандандырылған бөлігі.
Басқарудың мамандығын қызметінің біріңғай тұтас синтезделуін және интеграциялауын басшылық деп атайды.
Басшы өзіне негізгі 2 міндеттің жүктелгенін білуі тиіс: адамдармен жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара байланысты.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындалуына ықпал ету. Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар төменгі кестеде келтірілген. Осы қызметтің орындау үшін оның өзінің формальды өкілеттілігі мен қоса билігі болған қажет.
Билік – бұл басқалардың жүріс-тұрысына ықпал ету мүмкіндігі.
Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар (А. Эрлих бойынша)
Экономикалық ықпалдар
Беделдік формальды отрибуттарына ие болуға тырысатын ықпалдар
(жеке жұмыс кабинеті, сәнді мебелдер, телефон, көмекшілер,
автомашина, т.б.)
Қоғамдық ықпалдар – мұның мәнісі оның формальды отрибуттарына ғана емес, “қоғамның тануына ие болуына” тырысу
Қоғамға пайда келтіретініне сезіну.
Творчестволық ықпал және ой өрісін дамытуға тырысу – бұл жаңа проблеммаларды шешуге жаңаша жұмыс істеуге ұмтылу.
Басшылық пен қолбасшы (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын әрі оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі – бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастан мазмұнға ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметінің мамандандырылған бөлігі.
Басқарудың мамандығын қызметінің біріңғай тұтас синтезделуін және интеграциялауын басшылық деп атайды.
Басшы өзіне негізгі 2 міндеттің жүктелгенін білуі тиіс: адамдармен жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара байланысты.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындалуына ықпал ету. Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар төменгі кестеде келтірілген. Осы қызметтің орындау үшін оның өзінің формальды өкілеттілігі мен қоса билігі болған қажет.
Билік – бұл басқалардың жүріс-тұрысына ықпал ету мүмкіндігі.
Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар (А. Эрлих бойынша)
Экономикалық ықпалдар
Беделдік формальды отрибуттарына ие болуға тырысатын ықпалдар
(жеке жұмыс кабинеті, сәнді мебелдер, телефон, көмекшілер,
автомашина, т.б.)
Қоғамдық ықпалдар – мұның мәнісі оның формальды отрибуттарына ғана емес, “қоғамның тануына ие болуына” тырысу
Қоғамға пайда келтіретініне сезіну.
Творчестволық ықпал және ой өрісін дамытуға тырысу – бұл жаңа проблеммаларды шешуге жаңаша жұмыс істеуге ұмтылу.
Басшылық
1) Басшылық ұғымының түсінігі
Басшылық пен қолбасшы (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару
аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын әрі
оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі – бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастан мазмұнға
ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметінің мамандандырылған
бөлігі.
Басқарудың мамандығын қызметінің біріңғай тұтас синтезделуін және
интеграциялауын басшылық деп атайды.
Басшы өзіне негізгі 2 міндеттің жүктелгенін білуі тиіс: адамдармен
жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара байланысты.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындалуына ықпал
ету. Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар төменгі кестеде
келтірілген. Осы қызметтің орындау үшін оның өзінің формальды өкілеттілігі
мен қоса билігі болған қажет.
Билік – бұл басқалардың жүріс-тұрысына ықпал ету мүмкіндігі.
Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар (А. Эрлих бойынша)
Экономикалық ықпалдар
Беделдік формальды отрибуттарына ие болуға тырысатын
ықпалдар
(жеке жұмыс кабинеті, сәнді мебелдер, телефон, көмекшілер,
автомашина, т.б.)
Қоғамдық ықпалдар – мұның мәнісі оның формальды
отрибуттарына ғана емес, “қоғамның тануына ие болуына” тырысу
Қоғамға пайда келтіретініне сезіну.
Творчестволық ықпал және ой өрісін дамытуға тырысу – бұл жаңа
проблеммаларды шешуге жаңаша жұмыс істеуге ұмтылу.
теріс ықпалдар – жазалаудан талқылаудан сөгістен қауіптену
Ұйымның әр түрлі бөлімшелеріндегі басшы өзінің тікелей бастығына, қол
астындағылары мен әріптестеріне тәуелді.
Шындығына келгенде осы топтар басшының маңайына топтасқан адамдардың
бір бөлігі. Осы адамдардың жәрдемінсіз басшы өз қызметін ойдағыдай жүзеге
асыра алмайды.
Ықпал ету мен билік жүргізу ықпалы ететін жеке адамдарға сондай-ақ
нақты жағдайларға және де басшының қабілетіне байланысты. Адамдар басшыға
неғұрлым тәуелді болса, оның билігі де соғұрлым көп болады.
Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу,
қызмет бабындажоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту әлеуметтік мұқтажын
қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан,
басшының қол астындағыларға толық билігі бар.
Екінші жағынан, қабылданған шешімдердің жүзеге асуы, өндірістік
тапсырмалардың дер кезінде орындалуы басшылық қол астындағыларға тікелей
байланысты болатындықтан, кейде бұлар да басшыға билік жүргізе алады.
2) Басқару тәсілдері
Басқару үшін ықпал ету қажет. Ал ықпал ету үшін билік керек. Билік
орындаушылардың белсенді талаптарына физиологиялық талабы, қорғалу талабы,
әлеуметтік талабы, құрметтеу талабы ықпал етуге негізделген. Ықпал етудің
барлық нышандары басқа адамның тілегін орындауға түрткі болады.
Тренг пен Рейвеннің жіктеуі бойынша биліктің негізгі 5 нышаны болады:
1) Мәжбүр етуге негізделген билік қорқыту арқылы ықпал ету сонда
ғана тиімді болады егер ол мықты бақылау жүйесімен нығайтылатын
болса әдетте бұған көп шығын кетеді.
2) Көтермелеуге негізделген билік. Бұл қорқытып билік жүргізуге
қарағанда, едәуір ықпалды, әрі жұмыс сапасы біршама жақсарады.
Кейде қандай көтермелеудің тиімділігі болатындығын айқындау қиын.
3) Эксперттік билік ықпал етуінің арнайы білімі барына сол есепті
тиісті. Мұқтажын қанағаттандыратынына орындаушы сенеді.
Технология күрделілігі мен ұйым көмегі артып отарған жағдайда
орындаушыға сенім арту барған сайын тиімді бола түсуде.
4) Эталондық билік (үлгі билігі) ықпал етудің мінез-құлқы немесе
қасиеті тартымды болатыны соншалық орындаушылар соған еліктеуге,
сондай басшы болуға тырысады.
5) Заңды билік ықпал етудің бұйрық беруге қатысы бар екендігін
орындаушы мойындайды, әрі оның міндеті-бағыну керектігін
түсінеді.
Барлық басшылар заңды білікті пайдаланылады, өйткені оның өзі басқа
адамдарды басқаруға өкілдік береді. Биліктің осы 5 негіздері басшының
негізгі құралы болып саналады. Сол арқылы ол ұйымның мақсатына жету үшін
қол астындағыларға жұмысты орындауды міндеттей алады.
3) Көшбасшы (лидер)
Әдетте бейресми топтарға ұжым мүшелері арасында беделі бар, іске
қабілеті бар адамдар көшбасшылық етеді.
Әлеуметтік психологияда шағын топтағы көшбасшылар деп, мақсатқа жету
мақсатында топқа, жетекшілік ететін, басқа топ мүшелерімен өзара қарым-
қатынас арналатын адам қызметін айтады.
Топ қызметкерлерінде көшбасшы ұғымына сипаттама бергенде мынадай
жағдайлар бөліп қарастырылады.
1) Көшбасшыны қызмет орнына ресми түрде ешкім ұсынбайды. Ол басшылық
позицияны топтың ашық немесе жабық келісімімен атқарады.
2) Топ қабылдаған нормалар мен құнды бағдарламалар жүйесі
көшбасшының қолдауымен жүзеге асырылады.
3) Топ өміріндегі арнайы, алайда біршама мәнді жағдайларда көшбасшы
тиісті рөл атқарады.
Көщбасшының біршама сапалы ерекшеліктері бар:
- инециативолығы мен белсенділігі басқалардан біршама жоғары.
- Ұйымдастыру қызметінде тәжірбесі мен дағдысы бар:
- Топ ісіне мүдделі адамдарға үйір, әрі өзінің мінез-құлқымен
үлгі өнеге көрсете білетінтопта беделді болуы тиіс.
Көшбасшының 2 түрі бар.
1. Инструменттік. Көшбасшы адамдар тобына-міндет пайда
болғанда топ мүшелері осы жұмысты атқара алатын
жетекшіні көрсетеді
2. Эмоционалдық. Көшбасшы – бұл маңдай алды жақсы адам.
Бірақ оларды осы 2 ерекшелікке бірдей ие болатын адамдар сирек
кездседі.
Бейресми топта көшбасшы болу мүмкіндігінің айқындаушы факторлары
мыналар: жасы, лауазымдық орны, кәсіптік біліктілігі, жұмыс орнының
орналасуы, жұмыс айқындауы аймаймағында еркін әрекет етуі және ықыластығы.
Көшбасшыға дәл сипаттама беру топ жүйесінде қабылданған дәстүрге
байланысты.
Мыс: кейбір бейресми ұйымдарда ересек жасты көшбасшы қолайлы болса,
басқаларда керісінше болуы мүмкін.
Бейресми көшбасшының негізгі қызметі топтың негізгі мақсаттарына жетуге
жәрдемдесу әрі оны нығайта түсу.
Көшбасшы – бұл қызметті жүзеге асыру үшін топтың мақсатардыгбелгілеп,
соның, орындалуын бақылайды, адамдарға жәрдемдеседі. Ол сарапшы реттік
қызмет етеді. Адамдарға қажет болатын жағдайлар одан ақыл-кеңес алады.
Топты сыртқы ортамен таныстырады, топ ішіндегі қарым-қатынасты
реттейді.
1. Басшылық сипаты
X, Y теориясы. Адам факторларына ерекше көңіл бөлген ғалымдардың бірі
Мак-Грегор. Ол өзінің белгілі кәсіпорындардың адамгершілік жақтары
кітабында басшылықтың өктемшілік (автокатиялық және либералды
демократиялық) түрге ажыратып көрсетеді. Ол жұмыскерлерге өктемшілік
(автокатиялық) басшылықты Х тнориясы деп атайды. Бұл тнория бойынша
өктнмшіл басшылар өзінің қарамағындағылар туралы былай ойлайды:
1. Қабілеті орташа адамдарда жұмысты жек көрушілік сезімі басым болады.
Олар әйтеуір ебін тауып, содан қашқақтауға тырысады.
2. Адамдарда осындай қасиет басым болатындықтан оларды бақылау, жазалау
анықтамалары, қорқыту анықтамалары жұмыс істеуге мәжіліс ету.
Осындай күш-жігер жұмсау нәтижесінде, ұйым мақсатына жету қажет.
3. Қабілеті орташа адамдар өзіне басшылық етуі тиіс деп санайды. Олар
жауапкершіліктен тайсақтайды. Оларда атаққұмарлық деген онша
байқалмайды.
Автократ - өктемшіл басшы өз өкілдігін барынша қолданады шешім
қабылдағанда қарамағындағыларға еркіндік бермейді.
Автократ сонымен қоса өз билігіндегі барлық жұмысқа түгелей басшылық
етіп, жұмысты орындауды қамтаммасыз ету үшін психологиялық қысым
көрсету тіпті қорқыту мүмкін.
Либерал (демократ басшы ) Y теориясы бойынша мынадай қағиданы ұсынады.
1. Адамға ойнау немесе демалу үшін ақыл-ой мен дене күшін жұмсау
соншалықты қажет.
2. Ұйым мақсатына жету үшін сырттанбақылау және жазамен қорқыту күш-
жігерді жұмылдырудың бірден бірі құрамы емес.
Мақсатты шынайы түсінген адамдар өзін-өзі бақылап, өзіне - өзі
басшылық ете алады.
3. Мақсатқа берілгендік соған жетуге байланысты мадақтау қызметі
4. Қабілеті орташа адамдар тиісті жағдай болғанда, өзіне жауапкершілік
алып қана қоймай, соны орындауға тырысады.
5. Көз алдында елестете білу тапқырлық және ұйымдық проблеммаларды
іскерлікпен шешу. Адамдарда көп кездесетін белгінің бірі.
6. Қазіргі өнеркәсіп революциясы жағдайында орта буынның интелектуалдық
потенциялы мен қабілеті жарым-жартылай ғана пайдаланады.
9 тақырып
Адамдарды басқару және топтарды басқару.
1. Басшылар мен бағыныштылар: Өндіріс ұйымның нышандарында
(кәсіпорындарда) жүзеге асырылады. Осындай кәсіпорын ұжымының
ұймдық, экономика және заңды дербестігі, нақты міндеттері болады.
Мақсатқа жету үшін ұжым ұйымдасуы, әрі басқару органы болуы
керек. Өндіріс процесін басқаруды үйлестіру үшін әкімшілік
құрылым жасалып онда ұжым мүшелері сызықты және басшылық деңгейі
бойынша араласады. Осы құрылым бойынша адамдар басшыларға және
бағыныштыларға бөлінеді.
Басшылар тобы: (командалық) басшылардан және олардың тікелей
бағыныштыларынан тұрады. Әрі бағыныштыларына бұйрық беруге құқығы бар,
ал бағыныштылар оны орындауға міндетті.
Ұжымдағы қызмет қарым-қатынасын бейнелейтін құрылым әлеуметтік
психологияда ресми топтар деп аталады. Ресми топ термині белгілі бір
әрекеттеуді, жүріс-тұрыс стилін аңғартады әрі ұжым мүшелері де басшыдан
осындай қасиеттің болуын талап етеді. Басшылар өз ісін жеке білу,
ұйымдастырушылық және педагогикалық ерекшеліктерін талап етушілігі
принципшілдігі адамдарға көңіл аудара білушілігі ынталылығы т.б.
қасиеттерінің болуы ұжымды ойдағыдай басқаруына ықпал етеді.
2. Ресми және бейресми топтар:
Ресми топ: (құрылым) басшының өз еркімен құрылады адамдардың өзара
әрекет қылуы басшының жарлығымен болмайды. Бейресми топтың
(құрылымының) пайда болуыда басшының бұйрығымен құрылмайд. Мұндай
бейресми топтар мен бастықтың санасуына тура келеді, өйткені олар жеке
адамға және қызметтердің жұмыстағы жүріс тұрысына күшті ықпал етеді.
Кез келген ұжымда адамның қарым-қатынас жасауы ортақ мүддені ойластыру
бір-біріне құрмет көрсетуіненемесе бірін-бірі сынап мінеуі табиғи
нәрсе, әрі мұның өзі ешбір ережеде, нұсқауда көрсетілмейді.
Бірінші қарым-қатынас
Бұл бірін-бірі құрметтеуден ортақ мүддеден сыйластықтан туындайтын
достық бауырластық байланыс. Мұндай қарым-қатынас адамның өзіне қажетті
болғандықтан пайда болады және де оның өзі жұмыс бабына, ұжымдағы
психологиялық ақуалға ықпал етеді.
Басшы шешім қабылдарда ұжымдағы осындай бейресми құрлым мен санасуға
ақылдасып кеңесуіне тура келеді. басшымен бейресми топ арасындағы қарым-
қатынас неғұрлым алшақтаған сайын ұжымдағы байланыс соғұрлым
күрделене, шиеленісе түседі.
Ұжымның бейресми құрылымына адамдар арасындағы қарым-қатынасты
дайындауда, ұжымда болып жатқан жағдайларға терең үңілуге
социометриялық зерттеулер (социометрияның негізін қалаушы америкалық
ғылым Дж. Морено) едәуір көмек береді. Социометрияның түсінігі (социо)
– жолдас (метрия) - өлшеу. Мысалы: мынадай сұрақ қойылады: Сіз кіммен
бірге жұмыс істегіңіз келеді? Сіз бос уақытыңызда кіммен өткізгенді
қалайсыз? – топқа келуінің басты себептері: Құрылымында болу сезімі,
өзара жәрдемдесу бірін-бірі қорғау тығыз қарым-қатынаста болу. Бейресми
топтың жұмыс тиімділігі мынадай факторға тәуелді, мөлшері, құрамы
топтық нормасы топтасқанда келіспеушілігі, статусы және ондағы
мүшелерінің қызметтік ролі.
Құрам дегеніміз: жеке адамының проблема шешудегі пікілері мен
көзқарасының үйлесімділігі.
Топтық норма былайша жеткізіледі
1. Ұйым үшін мақтаныш сезімі
2. Мақсатқа жету
3. Табыстылық
4. Ұжымдық еңбек
5. Жоспарлау
6. Тапсырушылар мен қарым-қатынас
7. Адалдықты қорғау
Топтың ұйымшылдығы – топ мүшелерінің бір-біріне көңіл бөлу топтық
пікірлестік жеке адамдардың көзқарасы, ойы бір жерден, шығатын иектес,
көңілдес болуы. Топ бірлігін, ұйымдағы ауызбірлін сақтауы топ
мүшелеріндегі келіспеушілік адамдар арасында ірікті тудырады, сондықтан
бұған жол бермеу керек.
Ұйымдағы немесе топтағы кез-келген және адамның жеке статусын қызметі
бойынша лауазымдық орны, кабинетінің орналасуы жеке автомашина,
секретарша, көмекші болуы, білімі, таланты, тәжірибелілігі бойынша
айқындайды бұл факторлар топтағы адамның статусын көтеруін немесе
кемітуі мүмкін. Топтың тиімді жұмыс істеуін айқындайтын шешуші фактор,
мұндағы мүшелерінің іс - әрекетіне байланысты. Топ тиімді жұмыс етуі
үшін оның мүшелерінің ынта ықыласы жұмысқа деген дұрыс көзқарасы қажет.
Топтың қалыпты жұмыс істеуі үшін 2 бағыт ұсынылады.
1. Мақсатты бағыт рөлі мұнда топ міндеттерін таңдау және оны орындау
мүмкіндігін ойластыру көзделеді.
2. Сүйемелдеуші бағыт рөлі мұнда топтың іс-әрекетін сүйментеу мақсаты
қойылады. Американдық басқарушылар мақсатты рөлдік, ал жапондықтар
мақсаттық және сүйемелдеуінің рөлдерді орындайды.
Топтағы іс-әрекеттің түрлері:
- мақсатты рөлі, мәлімет іздестіру, пікір жинау, мілімет алу, пікір айту,
талқылау үйлестіру, көтермелеу өлшемдерді белгілеу орындаушылық сезімін
білдіру.
8 ТАҚЫРЫП
МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ РЕТТЕУЛЕР МЕН БАҚЫЛАУ ҚЫЗМЕТІ
I – БАҚЫЛАУ ҚЫЗМЕТІ
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1) Басшылық ұғымының түсінігі
Басшылық пен қолбасшы (лидерлік) жеке адамдар арасындағы басқару
аспектісі болып саналады, сол арқылы бағыныштылар кәсіпорынның мақсатын әрі
оған жету үшін неғұрлым тиімді және қолайлы ықпал етуді білуі мүмкін.
Басқару қызметі – бұл басқару қызметінің белгілі бір тұтастан мазмұнға
ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұл басқару қызметінің мамандандырылған
бөлігі.
Басқарудың мамандығын қызметінің біріңғай тұтас синтезделуін және
интеграциялауын басшылық деп атайды.
Басшы өзіне негізгі 2 міндеттің жүктелгенін білуі тиіс: адамдармен
жұмыс істеу және басқару жүйесін ұйымдастыру. Олар өзара байланысты.
Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жұмысты орындалуына ықпал
ету. Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар төменгі кестеде
келтірілген. Осы қызметтің орындау үшін оның өзінің формальды өкілеттілігі
мен қоса билігі болған қажет.
Билік – бұл басқалардың жүріс-тұрысына ықпал ету мүмкіндігі.
Басшы еңбегін таңдауға түрткі болатын ықпалдар (А. Эрлих бойынша)
Экономикалық ықпалдар
Беделдік формальды отрибуттарына ие болуға тырысатын
ықпалдар
(жеке жұмыс кабинеті, сәнді мебелдер, телефон, көмекшілер,
автомашина, т.б.)
Қоғамдық ықпалдар – мұның мәнісі оның формальды
отрибуттарына ғана емес, “қоғамның тануына ие болуына” тырысу
Қоғамға пайда келтіретініне сезіну.
Творчестволық ықпал және ой өрісін дамытуға тырысу – бұл жаңа
проблеммаларды шешуге жаңаша жұмыс істеуге ұмтылу.
теріс ықпалдар – жазалаудан талқылаудан сөгістен қауіптену
Ұйымның әр түрлі бөлімшелеріндегі басшы өзінің тікелей бастығына, қол
астындағылары мен әріптестеріне тәуелді.
Шындығына келгенде осы топтар басшының маңайына топтасқан адамдардың
бір бөлігі. Осы адамдардың жәрдемінсіз басшы өз қызметін ойдағыдай жүзеге
асыра алмайды.
Ықпал ету мен билік жүргізу ықпалы ететін жеке адамдарға сондай-ақ
нақты жағдайларға және де басшының қабілетіне байланысты. Адамдар басшыға
неғұрлым тәуелді болса, оның билігі де соғұрлым көп болады.
Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу,
қызмет бабындажоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту әлеуметтік мұқтажын
қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан,
басшының қол астындағыларға толық билігі бар.
Екінші жағынан, қабылданған шешімдердің жүзеге асуы, өндірістік
тапсырмалардың дер кезінде орындалуы басшылық қол астындағыларға тікелей
байланысты болатындықтан, кейде бұлар да басшыға билік жүргізе алады.
2) Басқару тәсілдері
Басқару үшін ықпал ету қажет. Ал ықпал ету үшін билік керек. Билік
орындаушылардың белсенді талаптарына физиологиялық талабы, қорғалу талабы,
әлеуметтік талабы, құрметтеу талабы ықпал етуге негізделген. Ықпал етудің
барлық нышандары басқа адамның тілегін орындауға түрткі болады.
Тренг пен Рейвеннің жіктеуі бойынша биліктің негізгі 5 нышаны болады:
1) Мәжбүр етуге негізделген билік қорқыту арқылы ықпал ету сонда
ғана тиімді болады егер ол мықты бақылау жүйесімен нығайтылатын
болса әдетте бұған көп шығын кетеді.
2) Көтермелеуге негізделген билік. Бұл қорқытып билік жүргізуге
қарағанда, едәуір ықпалды, әрі жұмыс сапасы біршама жақсарады.
Кейде қандай көтермелеудің тиімділігі болатындығын айқындау қиын.
3) Эксперттік билік ықпал етуінің арнайы білімі барына сол есепті
тиісті. Мұқтажын қанағаттандыратынына орындаушы сенеді.
Технология күрделілігі мен ұйым көмегі артып отарған жағдайда
орындаушыға сенім арту барған сайын тиімді бола түсуде.
4) Эталондық билік (үлгі билігі) ықпал етудің мінез-құлқы немесе
қасиеті тартымды болатыны соншалық орындаушылар соған еліктеуге,
сондай басшы болуға тырысады.
5) Заңды билік ықпал етудің бұйрық беруге қатысы бар екендігін
орындаушы мойындайды, әрі оның міндеті-бағыну керектігін
түсінеді.
Барлық басшылар заңды білікті пайдаланылады, өйткені оның өзі басқа
адамдарды басқаруға өкілдік береді. Биліктің осы 5 негіздері басшының
негізгі құралы болып саналады. Сол арқылы ол ұйымның мақсатына жету үшін
қол астындағыларға жұмысты орындауды міндеттей алады.
3) Көшбасшы (лидер)
Әдетте бейресми топтарға ұжым мүшелері арасында беделі бар, іске
қабілеті бар адамдар көшбасшылық етеді.
Әлеуметтік психологияда шағын топтағы көшбасшылар деп, мақсатқа жету
мақсатында топқа, жетекшілік ететін, басқа топ мүшелерімен өзара қарым-
қатынас арналатын адам қызметін айтады.
Топ қызметкерлерінде көшбасшы ұғымына сипаттама бергенде мынадай
жағдайлар бөліп қарастырылады.
1) Көшбасшыны қызмет орнына ресми түрде ешкім ұсынбайды. Ол басшылық
позицияны топтың ашық немесе жабық келісімімен атқарады.
2) Топ қабылдаған нормалар мен құнды бағдарламалар жүйесі
көшбасшының қолдауымен жүзеге асырылады.
3) Топ өміріндегі арнайы, алайда біршама мәнді жағдайларда көшбасшы
тиісті рөл атқарады.
Көщбасшының біршама сапалы ерекшеліктері бар:
- инециативолығы мен белсенділігі басқалардан біршама жоғары.
- Ұйымдастыру қызметінде тәжірбесі мен дағдысы бар:
- Топ ісіне мүдделі адамдарға үйір, әрі өзінің мінез-құлқымен
үлгі өнеге көрсете білетінтопта беделді болуы тиіс.
Көшбасшының 2 түрі бар.
1. Инструменттік. Көшбасшы адамдар тобына-міндет пайда
болғанда топ мүшелері осы жұмысты атқара алатын
жетекшіні көрсетеді
2. Эмоционалдық. Көшбасшы – бұл маңдай алды жақсы адам.
Бірақ оларды осы 2 ерекшелікке бірдей ие болатын адамдар сирек
кездседі.
Бейресми топта көшбасшы болу мүмкіндігінің айқындаушы факторлары
мыналар: жасы, лауазымдық орны, кәсіптік біліктілігі, жұмыс орнының
орналасуы, жұмыс айқындауы аймаймағында еркін әрекет етуі және ықыластығы.
Көшбасшыға дәл сипаттама беру топ жүйесінде қабылданған дәстүрге
байланысты.
Мыс: кейбір бейресми ұйымдарда ересек жасты көшбасшы қолайлы болса,
басқаларда керісінше болуы мүмкін.
Бейресми көшбасшының негізгі қызметі топтың негізгі мақсаттарына жетуге
жәрдемдесу әрі оны нығайта түсу.
Көшбасшы – бұл қызметті жүзеге асыру үшін топтың мақсатардыгбелгілеп,
соның, орындалуын бақылайды, адамдарға жәрдемдеседі. Ол сарапшы реттік
қызмет етеді. Адамдарға қажет болатын жағдайлар одан ақыл-кеңес алады.
Топты сыртқы ортамен таныстырады, топ ішіндегі қарым-қатынасты
реттейді.
1. Басшылық сипаты
X, Y теориясы. Адам факторларына ерекше көңіл бөлген ғалымдардың бірі
Мак-Грегор. Ол өзінің белгілі кәсіпорындардың адамгершілік жақтары
кітабында басшылықтың өктемшілік (автокатиялық және либералды
демократиялық) түрге ажыратып көрсетеді. Ол жұмыскерлерге өктемшілік
(автокатиялық) басшылықты Х тнориясы деп атайды. Бұл тнория бойынша
өктнмшіл басшылар өзінің қарамағындағылар туралы былай ойлайды:
1. Қабілеті орташа адамдарда жұмысты жек көрушілік сезімі басым болады.
Олар әйтеуір ебін тауып, содан қашқақтауға тырысады.
2. Адамдарда осындай қасиет басым болатындықтан оларды бақылау, жазалау
анықтамалары, қорқыту анықтамалары жұмыс істеуге мәжіліс ету.
Осындай күш-жігер жұмсау нәтижесінде, ұйым мақсатына жету қажет.
3. Қабілеті орташа адамдар өзіне басшылық етуі тиіс деп санайды. Олар
жауапкершіліктен тайсақтайды. Оларда атаққұмарлық деген онша
байқалмайды.
Автократ - өктемшіл басшы өз өкілдігін барынша қолданады шешім
қабылдағанда қарамағындағыларға еркіндік бермейді.
Автократ сонымен қоса өз билігіндегі барлық жұмысқа түгелей басшылық
етіп, жұмысты орындауды қамтаммасыз ету үшін психологиялық қысым
көрсету тіпті қорқыту мүмкін.
Либерал (демократ басшы ) Y теориясы бойынша мынадай қағиданы ұсынады.
1. Адамға ойнау немесе демалу үшін ақыл-ой мен дене күшін жұмсау
соншалықты қажет.
2. Ұйым мақсатына жету үшін сырттанбақылау және жазамен қорқыту күш-
жігерді жұмылдырудың бірден бірі құрамы емес.
Мақсатты шынайы түсінген адамдар өзін-өзі бақылап, өзіне - өзі
басшылық ете алады.
3. Мақсатқа берілгендік соған жетуге байланысты мадақтау қызметі
4. Қабілеті орташа адамдар тиісті жағдай болғанда, өзіне жауапкершілік
алып қана қоймай, соны орындауға тырысады.
5. Көз алдында елестете білу тапқырлық және ұйымдық проблеммаларды
іскерлікпен шешу. Адамдарда көп кездесетін белгінің бірі.
6. Қазіргі өнеркәсіп революциясы жағдайында орта буынның интелектуалдық
потенциялы мен қабілеті жарым-жартылай ғана пайдаланады.
9 тақырып
Адамдарды басқару және топтарды басқару.
1. Басшылар мен бағыныштылар: Өндіріс ұйымның нышандарында
(кәсіпорындарда) жүзеге асырылады. Осындай кәсіпорын ұжымының
ұймдық, экономика және заңды дербестігі, нақты міндеттері болады.
Мақсатқа жету үшін ұжым ұйымдасуы, әрі басқару органы болуы
керек. Өндіріс процесін басқаруды үйлестіру үшін әкімшілік
құрылым жасалып онда ұжым мүшелері сызықты және басшылық деңгейі
бойынша араласады. Осы құрылым бойынша адамдар басшыларға және
бағыныштыларға бөлінеді.
Басшылар тобы: (командалық) басшылардан және олардың тікелей
бағыныштыларынан тұрады. Әрі бағыныштыларына бұйрық беруге құқығы бар,
ал бағыныштылар оны орындауға міндетті.
Ұжымдағы қызмет қарым-қатынасын бейнелейтін құрылым әлеуметтік
психологияда ресми топтар деп аталады. Ресми топ термині белгілі бір
әрекеттеуді, жүріс-тұрыс стилін аңғартады әрі ұжым мүшелері де басшыдан
осындай қасиеттің болуын талап етеді. Басшылар өз ісін жеке білу,
ұйымдастырушылық және педагогикалық ерекшеліктерін талап етушілігі
принципшілдігі адамдарға көңіл аудара білушілігі ынталылығы т.б.
қасиеттерінің болуы ұжымды ойдағыдай басқаруына ықпал етеді.
2. Ресми және бейресми топтар:
Ресми топ: (құрылым) басшының өз еркімен құрылады адамдардың өзара
әрекет қылуы басшының жарлығымен болмайды. Бейресми топтың
(құрылымының) пайда болуыда басшының бұйрығымен құрылмайд. Мұндай
бейресми топтар мен бастықтың санасуына тура келеді, өйткені олар жеке
адамға және қызметтердің жұмыстағы жүріс тұрысына күшті ықпал етеді.
Кез келген ұжымда адамның қарым-қатынас жасауы ортақ мүддені ойластыру
бір-біріне құрмет көрсетуіненемесе бірін-бірі сынап мінеуі табиғи
нәрсе, әрі мұның өзі ешбір ережеде, нұсқауда көрсетілмейді.
Бірінші қарым-қатынас
Бұл бірін-бірі құрметтеуден ортақ мүддеден сыйластықтан туындайтын
достық бауырластық байланыс. Мұндай қарым-қатынас адамның өзіне қажетті
болғандықтан пайда болады және де оның өзі жұмыс бабына, ұжымдағы
психологиялық ақуалға ықпал етеді.
Басшы шешім қабылдарда ұжымдағы осындай бейресми құрлым мен санасуға
ақылдасып кеңесуіне тура келеді. басшымен бейресми топ арасындағы қарым-
қатынас неғұрлым алшақтаған сайын ұжымдағы байланыс соғұрлым
күрделене, шиеленісе түседі.
Ұжымның бейресми құрылымына адамдар арасындағы қарым-қатынасты
дайындауда, ұжымда болып жатқан жағдайларға терең үңілуге
социометриялық зерттеулер (социометрияның негізін қалаушы америкалық
ғылым Дж. Морено) едәуір көмек береді. Социометрияның түсінігі (социо)
– жолдас (метрия) - өлшеу. Мысалы: мынадай сұрақ қойылады: Сіз кіммен
бірге жұмыс істегіңіз келеді? Сіз бос уақытыңызда кіммен өткізгенді
қалайсыз? – топқа келуінің басты себептері: Құрылымында болу сезімі,
өзара жәрдемдесу бірін-бірі қорғау тығыз қарым-қатынаста болу. Бейресми
топтың жұмыс тиімділігі мынадай факторға тәуелді, мөлшері, құрамы
топтық нормасы топтасқанда келіспеушілігі, статусы және ондағы
мүшелерінің қызметтік ролі.
Құрам дегеніміз: жеке адамының проблема шешудегі пікілері мен
көзқарасының үйлесімділігі.
Топтық норма былайша жеткізіледі
1. Ұйым үшін мақтаныш сезімі
2. Мақсатқа жету
3. Табыстылық
4. Ұжымдық еңбек
5. Жоспарлау
6. Тапсырушылар мен қарым-қатынас
7. Адалдықты қорғау
Топтың ұйымшылдығы – топ мүшелерінің бір-біріне көңіл бөлу топтық
пікірлестік жеке адамдардың көзқарасы, ойы бір жерден, шығатын иектес,
көңілдес болуы. Топ бірлігін, ұйымдағы ауызбірлін сақтауы топ
мүшелеріндегі келіспеушілік адамдар арасында ірікті тудырады, сондықтан
бұған жол бермеу керек.
Ұйымдағы немесе топтағы кез-келген және адамның жеке статусын қызметі
бойынша лауазымдық орны, кабинетінің орналасуы жеке автомашина,
секретарша, көмекші болуы, білімі, таланты, тәжірибелілігі бойынша
айқындайды бұл факторлар топтағы адамның статусын көтеруін немесе
кемітуі мүмкін. Топтың тиімді жұмыс істеуін айқындайтын шешуші фактор,
мұндағы мүшелерінің іс - әрекетіне байланысты. Топ тиімді жұмыс етуі
үшін оның мүшелерінің ынта ықыласы жұмысқа деген дұрыс көзқарасы қажет.
Топтың қалыпты жұмыс істеуі үшін 2 бағыт ұсынылады.
1. Мақсатты бағыт рөлі мұнда топ міндеттерін таңдау және оны орындау
мүмкіндігін ойластыру көзделеді.
2. Сүйемелдеуші бағыт рөлі мұнда топтың іс-әрекетін сүйментеу мақсаты
қойылады. Американдық басқарушылар мақсатты рөлдік, ал жапондықтар
мақсаттық және сүйемелдеуінің рөлдерді орындайды.
Топтағы іс-әрекеттің түрлері:
- мақсатты рөлі, мәлімет іздестіру, пікір жинау, мілімет алу, пікір айту,
талқылау үйлестіру, көтермелеу өлшемдерді белгілеу орындаушылық сезімін
білдіру.
8 ТАҚЫРЫП
МЕНЕДЖМЕНТТЕГІ РЕТТЕУЛЕР МЕН БАҚЫЛАУ ҚЫЗМЕТІ
I – БАҚЫЛАУ ҚЫЗМЕТІ
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz