Жастардың әлеуметтік құрылымдағы рөлі
КІРІСПЕ
І.ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселесі, даму перспективасы
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы белсен.ділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік.таптық құрылымындағы жастар
2.2 Қоғамның әлеуметтік.демографиялық құрылымындағы жастар
2.3 Қоғамның әлеуметтік.аймақтық құрылымындағы жастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
І.ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселесі, даму перспективасы
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы белсен.ділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік.таптық құрылымындағы жастар
2.2 Қоғамның әлеуметтік.демографиялық құрылымындағы жастар
2.3 Қоғамның әлеуметтік.аймақтық құрылымындағы жастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Зерттеу тақырыбы дәл қазіргі жағдайда Қазақстан қоғамы үшін де, әлеуметтану ғылымы үшін де маңызды. Нақты-рақ әлеуметтану тілімен айтқанда, жастар - жас адамдардың жасы келе қалып-тасқан әлеуметтік жағдайы негізінде, қоғамның әлеуметтік құрылымындағы алатын орны және қызметімен, өзіне тән мүдделері және құндылықтары мен ерекшелентін әлеуметтік – демографиялық топ.
Қазіргі уақытта БҰҰ-ның мәліметтері бойынша 15-24 жасқа дейінгі жас-тардың саны 1,3 млрд. құрайды. Қазақстанда жастарды 14-29 жасқа дейінгі ара-лықта есептеу негізге алынған. Қазіргі уақытта, аталған жас топтары халықтың 27,2%-ын құрап, қоғамның ең маңызды бөлшегіне айналып отыр. Осыған орай, мемлекет үшін жастардың пікірлерін зерттеу, олардың қазіргі жағдайы мен әлеуметтік құрылымдағы орынын анықтау, жастар саясатының жағдайына мониторинг жасау өзекті мәселелер қатарында.
Жастардың еліміздегі әлеуметтік, эканомикалық және саяси үрдістерге белсенді қатысуы негізінен алғанда бүгінгі таңда елімізде көрініс тапқан жалпы әлеуметтік-саяси ақуалдың жай-күйін анықтаумен қатар, оның болашақтағы бағытына да елеулі түрде әсер етеді.
Зертеу тақырыбының өзектілігі қазіргі кезде қазақстандық қоғамда жастардың әлеуметтік дамуын реттеуде қалыптасқан көптеген қарама – қайшылықтардың себебі мен шешімін табудың объективті қажеттіліктерінің туындауымен айқындалады. Жастардың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштері, білім деңгей, денсаулық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік жеңіл-діктердің қарастырылуы, тұрмыс құру жайы т.б көптеген сұрақтар төңірегінде қордаланып қалған мәселер өте көп.
Зерттеу мәселесі. Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастардың алатын орны мен атқаратын қызметін, әлеуметтік белсенділігін көтеруге байланысты атқарылып жатқан жұмыстардың нақты жүйеленбеуі. Осы жағдайдағы орын алған қарама-қайшылықтардың нәтижелі тетіктерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстандық жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін айқындау үшін, жастардың әлеуметтік-экономикалық жағдайының үрдістеріне, динамикасына, азаматтық белсенділігі мен рухани-өнегелік бағдарларына, білім деңгейі мен денсаулық жағдайына, сонымен қатар кәсіпкерлік тұрғыдан дамуы мен әл-ауқатына нақты әлеуметтік тұрғыдан талдау жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Алға қойған мақсаттарды орындау үшін мынандай міндеттерді атқару қажет:
1. Жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін анықтау.
2. Жастардың елдің қоғамдық өміріне, жастар ұйымдарының қызметтеріне қатысу деңгейін анықтау.
3. Қазақстандық жастардың негізгі құндылық, рухани және өнегелік бағдарлары туралы ақпараттар алу.
4. Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік дамуы деңгейі мен инновациялық әл-ауқаты деңгейін бағалау.
5. Білім деңгейі мен денсаулық жағдайын анықтау.
6. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар мәселелерін зерделеу.
Қазіргі уақытта БҰҰ-ның мәліметтері бойынша 15-24 жасқа дейінгі жас-тардың саны 1,3 млрд. құрайды. Қазақстанда жастарды 14-29 жасқа дейінгі ара-лықта есептеу негізге алынған. Қазіргі уақытта, аталған жас топтары халықтың 27,2%-ын құрап, қоғамның ең маңызды бөлшегіне айналып отыр. Осыған орай, мемлекет үшін жастардың пікірлерін зерттеу, олардың қазіргі жағдайы мен әлеуметтік құрылымдағы орынын анықтау, жастар саясатының жағдайына мониторинг жасау өзекті мәселелер қатарында.
Жастардың еліміздегі әлеуметтік, эканомикалық және саяси үрдістерге белсенді қатысуы негізінен алғанда бүгінгі таңда елімізде көрініс тапқан жалпы әлеуметтік-саяси ақуалдың жай-күйін анықтаумен қатар, оның болашақтағы бағытына да елеулі түрде әсер етеді.
Зертеу тақырыбының өзектілігі қазіргі кезде қазақстандық қоғамда жастардың әлеуметтік дамуын реттеуде қалыптасқан көптеген қарама – қайшылықтардың себебі мен шешімін табудың объективті қажеттіліктерінің туындауымен айқындалады. Жастардың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштері, білім деңгей, денсаулық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік жеңіл-діктердің қарастырылуы, тұрмыс құру жайы т.б көптеген сұрақтар төңірегінде қордаланып қалған мәселер өте көп.
Зерттеу мәселесі. Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастардың алатын орны мен атқаратын қызметін, әлеуметтік белсенділігін көтеруге байланысты атқарылып жатқан жұмыстардың нақты жүйеленбеуі. Осы жағдайдағы орын алған қарама-қайшылықтардың нәтижелі тетіктерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстандық жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін айқындау үшін, жастардың әлеуметтік-экономикалық жағдайының үрдістеріне, динамикасына, азаматтық белсенділігі мен рухани-өнегелік бағдарларына, білім деңгейі мен денсаулық жағдайына, сонымен қатар кәсіпкерлік тұрғыдан дамуы мен әл-ауқатына нақты әлеуметтік тұрғыдан талдау жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Алға қойған мақсаттарды орындау үшін мынандай міндеттерді атқару қажет:
1. Жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін анықтау.
2. Жастардың елдің қоғамдық өміріне, жастар ұйымдарының қызметтеріне қатысу деңгейін анықтау.
3. Қазақстандық жастардың негізгі құндылық, рухани және өнегелік бағдарлары туралы ақпараттар алу.
4. Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік дамуы деңгейі мен инновациялық әл-ауқаты деңгейін бағалау.
5. Білім деңгейі мен денсаулық жағдайын анықтау.
6. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар мәселелерін зерделеу.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі www.stat.kz
2. www.testent.ru
3. www.egemen.kz
4. www.zhasotan.kz
5. www.eurasiacongress.org
6. www. tylek.wksu.kz
7. www.government.kz
8. www.ult.kz
9. www.bolashak.kz
10. http://old.ineu.edu.kz
11. http://www.kazakzaman.kz/
12. www.el.kz
13. www.Намыс.kz
14. www.rezerv.kz
15. www.yvision.kz
16. www.enbek.gov.kz
17. www.damu.kz
18. www.zhastar-bko.kz/index.php/bko-jastar
19. http://newskaz.kz/society/20120912/3930518.html
20. http://www.azattyq.org
21. http://www.senkazakh.com
22. www. muftyat.kz
23. ҚР-ның президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан Халқына Жолдауы Егемен Қазақстан 27 қаңтар 2012 жыл
1. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі www.stat.kz
2. www.testent.ru
3. www.egemen.kz
4. www.zhasotan.kz
5. www.eurasiacongress.org
6. www. tylek.wksu.kz
7. www.government.kz
8. www.ult.kz
9. www.bolashak.kz
10. http://old.ineu.edu.kz
11. http://www.kazakzaman.kz/
12. www.el.kz
13. www.Намыс.kz
14. www.rezerv.kz
15. www.yvision.kz
16. www.enbek.gov.kz
17. www.damu.kz
18. www.zhastar-bko.kz/index.php/bko-jastar
19. http://newskaz.kz/society/20120912/3930518.html
20. http://www.azattyq.org
21. http://www.senkazakh.com
22. www. muftyat.kz
23. ҚР-ның президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан Халқына Жолдауы Егемен Қазақстан 27 қаңтар 2012 жыл
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Жастардың әлеуметтік құрылымдағы рөлі мен орнына байланысты зерттеулерді
талдау
Тексерген:.
Орындаған:
Алматы 2014 жыл
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І.ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселесі, даму перспективасы
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы белсен-
ділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар
2.2 Қоғамның әлеуметтік-демографиялық құрылымындағы жастар
2.3 Қоғамның әлеуметтік-аймақтық құрылымындағы жастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Зерттеу тақырыбы дәл қазіргі жағдайда
Қазақстан қоғамы үшін де, әлеуметтану ғылымы үшін де маңызды. Нақты-
рақ әлеуметтану тілімен айтқанда, жастар - жас адамдардың жасы келе қалып-
тасқан әлеуметтік жағдайы негізінде, қоғамның әлеуметтік құрылымындағы
алатын орны және қызметімен, өзіне тән мүдделері және құндылықтары мен
ерекшелентін әлеуметтік – демографиялық топ.
Қазіргі уақытта БҰҰ-ның мәліметтері бойынша 15-24 жасқа дейінгі жас-
тардың саны 1,3 млрд. құрайды. Қазақстанда жастарды 14-29 жасқа дейінгі
ара-лықта есептеу негізге алынған. Қазіргі уақытта, аталған жас топтары
халықтың 27,2%-ын құрап, қоғамның ең маңызды бөлшегіне айналып отыр. Осыған
орай, мемлекет үшін жастардың пікірлерін зерттеу, олардың қазіргі жағдайы
мен әлеуметтік құрылымдағы орынын анықтау, жастар саясатының жағдайына
мониторинг жасау өзекті мәселелер қатарында.
Жастардың еліміздегі әлеуметтік, эканомикалық және саяси үрдістерге
белсенді қатысуы негізінен алғанда бүгінгі таңда елімізде көрініс тапқан
жалпы әлеуметтік-саяси ақуалдың жай-күйін анықтаумен қатар, оның
болашақтағы бағытына да елеулі түрде әсер етеді.
Зертеу тақырыбының өзектілігі қазіргі кезде қазақстандық қоғамда
жастардың әлеуметтік дамуын реттеуде қалыптасқан көптеген қарама –
қайшылықтардың себебі мен шешімін табудың объективті қажеттіліктерінің
туындауымен айқындалады. Жастардың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштері,
білім деңгей, денсаулық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік
жеңіл-діктердің қарастырылуы, тұрмыс құру жайы т.б көптеген сұрақтар
төңірегінде қордаланып қалған мәселер өте көп.
Зерттеу мәселесі. Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастардың алатын
орны мен атқаратын қызметін, әлеуметтік белсенділігін көтеруге байланысты
атқарылып жатқан жұмыстардың нақты жүйеленбеуі. Осы жағдайдағы орын алған
қарама-қайшылықтардың нәтижелі тетіктерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстандық жастардың әлеуметтік
құрылымдағы орны мен рөлін айқындау үшін, жастардың әлеуметтік-экономикалық
жағдайының үрдістеріне, динамикасына, азаматтық белсенділігі мен рухани-
өнегелік бағдарларына, білім деңгейі мен денсаулық жағдайына, сонымен қатар
кәсіпкерлік тұрғыдан дамуы мен әл-ауқатына нақты әлеуметтік тұрғыдан
талдау жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Алға қойған мақсаттарды орындау үшін
мынандай міндеттерді атқару қажет:
1. Жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін анықтау.
2. Жастардың елдің қоғамдық өміріне, жастар ұйымдарының қызметтеріне
қатысу деңгейін анықтау.
3. Қазақстандық жастардың негізгі құндылық, рухани және өнегелік
бағдарлары туралы ақпараттар алу.
4. Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік дамуы деңгейі мен инновациялық әл-
ауқаты деңгейін бағалау.
5. Білім деңгейі мен денсаулық жағдайын анықтау.
6. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар мәселелерін зерделеу.
7. Жастарға әлеуметтік-демографиялық жағынан талдау жасау.
Зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасы жастарының әлеуметтік
позициясы.
Зерттеудің негізгі болжамдары: Қазақстандық жастардың әлеуметтік
құрылымдағы орны алдыңғы жылдармен салыстырғанда оң бағаланады. Жастардың
тұрмыс деңгейі жақсарып келеді. Жастардың азаматтық белсенділік деңгейі
орташа. Жастардың біраз бөлігі жастар ұйымдарының қызметтеріне қатысады.
Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік даму деңгейі мен инновациялық әл-
ауқат деңгейі, қызметтік мобильділігі дамыған елдердің көрсеткіштерімен
салыстырғанда айтарлықтай төмен. Осы жағынан алып қарағанда жастар деңгейін
көтеруге бағытталатын жұмыстар әлі де болса жан-жақтылық пен жеделділікті
талап етіп отыр.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1-кезеңде (2012 ж) зерттелініп отырған мәселенің қазіргі күйіне шолу
жасалынды, отандық және шетел социологиялық және экономикалық
әдебиеттеріндегі аталмыш мәселенің зерттелу деңгейі талданды. Зерттеудің
әдістемелік негіздемесі айқындалды, зерттеу бағдарламасы жасалынды,
ақпаратты жинау жүзеге асырылды, зерттеу мақсаты мен міндеттері, нысаны,
пәні, болжамы айқындалды.
2-кезең (2013 ж.) Әлеуметтік құрылымдағы жастардың атқаратын негізгі рөлін
бағалау мен өлшеу көрсеткіштерін социологиялық зерттеуге арналған алдын-
ала түзілген болжамдарды түзеу, зертеу нәтижелерін жүйелеу және
қорытындылау жүзеге асырылды. Қазақстан Республикасындағы жастардың
қоғамдық құрылымдағы белсенділігін жоғарылатуға ұсыныстар жасалынды.
Зерттеу нәтижелерінің теориялық маңыздылығы: зерттеудегі тео-риялық
мәліметтер мен фактілер, қорытындылар мен ұсыныстар жастардың
әлеуметтік құрылымдағы алатын орыны мен рөлін бағалау мен жақсарту тетігін
қалыптастыруда қолданылуы мүмкін. Автордың аталмыш тақырыптағы жинаған
мәліметтерге жасаған талдауы әлеуметтік құрылымдағы жастар белсенділігін
арттыруға байланысты белгілі бір жобалар мен жоспарлар жасалынған кезінде
ескерілуі мүмкін. Автор жүйелеген теориялық, социологиялық, статистикалық
нәтижелер әлеуметтану, саясаттану, эканомика және демографиялық
пәндердің жастарға қатысты тақырыпшаларын оқу барысында қолданылуы мүмкін.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдамалар:
• Әлеуметтік құрылымдағы жастардың – материалдық, рухани құндылықтармен
қамтамасыз етілуі және олардың өзінің өмір шарттарымен индивидуалдық
қанағаттану деңгейін сипаттауы.
• Соңғы он жылдықтағы Қазақстан Республикасындағы жаңартулар, жастар
рөлінің артуы мен олардың әлеуметтік белсенділігін жоғарылатуға
бағыталған, дегенмен, бұл мәселе толық шешімін тапқан жоқ.
• Жастар мен қоғам арасында өзара тікелей және кері байланыстар бар. Бір
жағынан-жастар жағдайының жақсаруы тікелей халықтың әлеуметтік
жағдайының жақсарғандығынан хабар береді, екінші жағынан-жоғары
деңгейдегі тұрмыс-тіршілік жастар ғана емес жалпы қоғамның әлеуметтік-
эканомикалық дамуының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
І ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
Қоғамның құрылымы өте күрделі. Әлеуметтік құрылым дегеніміз қоғам-ның
ішкі құрамы, оның элементтерінің жиынтығы мен олардың арасындағы
сан алуан байланыстар.
Әлеуметтік құрылымның басты екі элементтері, олар:
1. Әлеуметтік қауымдастықтар (топтар)
2. Әлеуметтік институттар
Әлеуметтік қауымдастық - бұл белгілі бір өзара әрекет ететін
индивидтер тобына ортақ болып табылатын, өмір әрекеті жағдайымен
(экономикалық, әлеуметтік жағдай, кәсіби дайындығы мен білім,
қажеттіліктер мен мүдделер деңгейі) сипатталатын индивидтер жиынтығы;
тарихи қалыптасқан территориялық қауымдастықтарға, белгілі бір әлеуметтік
институттарға (отбасы, білім, ғылым) енуі.
Әлеуметтік институттар негізінен қоғам арасындағы түрлі мәселелердің
де себебін анықтау, анықтап қана қоймай оны әлеуметтік жағынан талдау
жұмыстарымен де жүйелі түрде айналысады. Соның нәтижесінде орын алуы тиіс
күрделі мәселелерді шешудің оңтайлы жолдары табылады. Осы арқылы
отабасындағы әр түрлі негативті себептер анықталып шешіледі.
Қоғамдағы негізгі қызмет ету салаларына қарай әлеуметтік
институттардың 4 тобын атап көрсетуге болады. Олардың әрқайсысы өздерінің
функцияларын атқарады:
1) Экономикалық институттар экономиканың тиімді дамуын қамтамас ыз ету
мақсатында шаруашылықты басқару мен ұйымдастыруды жүзеге асырады.
Мәселен, меншік қатынастары жеке тұлғалардың материалдық және басқа да
құндылықтарға ие болуына және олардың пайда көзіне айналдыруына мүмкіндік
берсе, ақша – тауар айырбасының жалпылама эквиваленті болып табылады.
2) Саяси институттар қоғамды билеу және басқару қызметтерін жүзеге асырып
отырады.
3) Рухани саланың институттары ғылым мен білімнің, өнердің дамуына және
қоғамдағы моральдық құндылықтарды қолдауға ықпал етеді.
4) Отбасы институты - әлеуметтік жүйенің негізгі және маңызды саласы.
Отбасы саналы азаматтың қалыптасуында басты рөл атқарады. Отбасының
берекелі де берік болуын тұтас қоғамның тұрақты
болуын қамтамасыз етеді.
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселелері,
даму перспективалары
Қазіргі қоғамдағы жастар рөлі, жас буынның әлеуметтік қызметтері,
оның саяси позициясы мен көзқарасы, білімі мен кәсіби біліктілігінің
деңгейі, адамгершілігі мен мәдени қажеттіліктері туралы мәселелерді
зерттеудің теориялық және практикалық мәні аса зор. Қоғамдық үрдістегі
жастардың рөлі, олардың қызметінің түрлері, құндылықтары, дүниетанымы,
қызығушылықтары, қажеттіліктері мен психологиялық қасиеттері әлеуметтік
және геосаяси даму сипаты, қоғамдық қатынастар, тарихи
жағдайлар сипатымен қалыптасқан.
Жастардың қоғамда алатын орнын әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан талдау
қажеттілігі ең аз дегенде екі маңызды шартпен негізделеді. Біріншіден,
жастар шамамен Қазақстанда еңбекке жарамды халықтың 25 пайыз құрайды;
екіншіден, олар елдің болашағы, олардың қызметі қоғамның дамуы
тікелей байланысты.
Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету ұйымдасқан экономикалық қатынастар
жиынтығын бейнелейді. Бұл басқару объектісі мен субъектісінің әлеуметтік
және экономикалық жетістіктеріне бағытталып, жұмыспен қамтамаз ету
кепілдігін қамтамасыз етеді.
Бұл жүйе:
• кәсіпорында, ұйымда және мемлекеттік мекемелерде конкурстық сұрыптау
негізінде жастарды жұмыспен қамту және тәжірибелерді ұйымдастыру;
• жастарға жұмыс орындарын үлестіру мақсатымен аудандық арнайы
бюджеттік қорлар жасау;
• білім беру мекемелерінің түлектерін жұмыспен қамтамасыз ететін жұмыс
берушілердің ынталандыру жүйесін жетілдіру;
• жастармен мамандыққа бағытталған ескертпелі жұмыс жүргізу;
• жастар жұмыссыздығын алдын-ала ескерту жөнінде іс-шараларды
қалыптастыру және жүзеге асыру;
• жастарды баспа және электронды ауқымды ақпарат құралдары арқылы
ақпараттандыру , еңбек нарығы және жастарды қолдану шаралары туралы
анықтамалық және ақпараттық-әдістемелік әдебиеттерді баспаға шығару;
• жас кәсіпкерлікті және жастар кәсіпкерлігін құру тәжірибесін дамыту,
жастардың бизнес-жоспарларын кеңеспен және эксперттермен қамтамасыз
ету негізінде қалыптасуы қажет.
Жастардың еңбек ресурстарының қалыптасуына ықпал етуші әлеуметтік-
демографиялық факторлар жастардың еңбек ресурстар ының сандық және
сапалық сипатын көрсетеді. Сандық сипаттарын құрайтындарға мыналарды
жатқазу керек:
1) Жастардың еңбек ресурстарының саны;
2) Жастардың еңбек ресурсының икемділігі;
Жастардың еңбек ресурсының әлеуметтік-демографиялық факторлары ның
сапалық құрастырушыларына келесілер ді жатқызыу керек:
1) жалпы білім беретін, мәдени және кәсіптік-білікті дайындық деңгейі
тұрғы-сынан алғандағы еңбекке қабілетті жастардың сапасы;
2) ой және дене еңбегімен айналысатын жастардың арақатынасы;
3) eңбекке жарамды жастардың еңбекке дене күші жағынан қабілеттілігі
және денсаулығының жай-күйі;
4) жастардың еңбек ресурстарының ұлттық-этникалық құрылымы;
Негізгі әлеуметтік механизмдердің бірі жастарды жұмыспен тиімді
қамтамасыз ету механизмі мен оның жұмыссыздық деңгейін төмендету болып
табылады. Оның тиімді жұмыс істеуіне келесідей шараларды орындағанда және
сақтағанда қол жеткізілуі мүмкін:
1) Жастардың еңбек нарығы мәселелерінің аймақтық ерекшеліктер ін шешудегі
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының рөлін күшейту;
2) Мемлекеттік бюджет құралдары мен әлеуметтік бюджеттен тыс қорлар
есебі-нен жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі бар аймақтарда
әлеуметтік және экономикалық бағдарламаларды басымд ылықпен
қаржыландыруды жүзеге асыру;
3) Индустриялық аудандарда, сонымен бірге шағын және орташа қалаларда,
моноэкономикалық құрылымды кенттерде жастардың жаппай жұмыссыз
болуының жағымсыз салдарын барынша азайту;
4) Жас қызметкерлердің жаппай жұмыстан шығарылуының алдын алу, жастар
үшін әлеуметтік-экономикалық мақсатқа сай бар жұмыс орындарын
сақтап қалу және жаңаларын ашу, жаңа прогерссивті өндіріс
үшін жас мамандарды қайта даярлаудың озық тәжірбиесін жүзеге асыру;
5) Жастардың дәрменсіз ұйымдардағы еңбек құқығын қорғауды, жұмысынан
айрылған кезде жастарға тиімді қолдауды қамтамасыз ету;
6) Әлеуметтік қорғау және біліктілікті арттыруды қамтамасыз ету үшін
қажетті инфрақұрылым жасай отырып, ірі жастар құрылыстарын
ұйымдастыру.
Аталған механизм әрекет еткенде жастарға қатысты мемлекеттік жұмыспен
қамту қызметінің бірінші кезектегі функцияларын, оның
міндеттерінің жастарға қатынасын анықтау қажет, ол біздің ойымызша, келесі
мәселелерді қорытындылауы тиіс:
- Жастардың жұмыспен қамтылу деңгейін дамытудың болжамы және жағдайының
бағасы, сондай-ақ еңбек нарғындағы сол немесе басқа бос орындардың сандары
туралы ақпараттандырып отыру;
- Жастардың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу бойынша мақсатты бағдарламалар
жобасын жасау, оған оның жұмыспен шығарылу тәуекеліндегі бөлігін, сондай-ақ
әлеуметтік қорғауға ерекше мұқтаж және жұмыс іздеп қиындық көріп
жүргендерді енгізу;
- Қолайлы жұмыс іздеуге, ал жұмыс берушілерге жастар арасынан қажетті
жұмыскерлерді іріктеуге жәрдемдесу;
- Кәсіптік бағдар, кәсіптік дайындауды ұйымдастыру, жұмыссыз жастарды қайта
даярлау және біліктілігін жоғарылату;
- Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы түрінде әр түрлі әлеуметтік төлемдер,
жұмыспен қамту қызметі органдарының жолдамасы бойынша оқытылу кезінде
шәкіртақы тағайындау, жұмыссыз жастарға материалдық және басқа да көмектер
көрсету.
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы
белсенділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
Жастар саясатының қазіргі жағдайы мен оның болашағын айқындау
мәселесі үлкен өзектілікке ие. Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау
және дамыту Қазақстан Республика-сының мемлекеттік саясатының
стратегиялық маңызы бар басымдықтарының бірі.
Жыл сайынғы Елбасының жолдауларында жастардың әлеуметтік жағдайын жақсарту
жайына, мемлекеттің құрылуы мен дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылы ҚР Үкіметінің
жанындағы техникалық және кәсіби білім беруді дамыту және кадрларды
даярлау жөніндегі Ұлттық кеңес құрылды. Нәтижесінде, әкімшіліктер
мен орта және кіші бизнес субъектілерінің арасында 16,2 мың
келісімге қол қойылды. 2009 жылы өндірістік іс-тәжірибеден өтуге 48
мың жұмыс орны берілген болатын.
ҚР статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша, жастар арасындағы
жұмыссыздық деңгейі 2008 жылғы 13,4% көрсеткіштен 2010 жылы 5,9%
төмендеген. 2010 жылдың 3 ақпанында өткен ҚР білім және ғылыми
министрлігінің кеңейтілген отырысында cол кездегі министр Ж.Түймебаев 2009-
2011 жылдарға арналған Ауыл жастары, Дипломмен ауылға, Жастардың
кадрлық қоры, Жастар – Отанға және Жастар практикасы жалпы ұлттық
бастамалық жобалардың іске асырылып жатқанын мәлімдеді. Ж.Түймебаевтың
есебінде жобалардың берген қорытындылары туралы ақпарат берілмеді, сол
себептен де әрбір жобаның нәтижесін өзіміз сараптап көрелік.
Жастардың кадрлық қоры жобасының нәтижелері бойынша, 2009-2011
жылдары 1000 үміткердің 32 тіркеуге алынып, барлығы дерлік оқыту мен іс-
тәжірибеден өтті. Жас Отан ЖҚ сол кездегі атқарушы хатшысы Н.Утешевтің
айтуы бойынша, іріктеу сындарының ең соңында кадрлар қоры 300 адамнан
тұратын болады. Байқау сынының барлық кезеңдерінен өтіп, ең жоғары
деңгейдегі көрсеткіштерге жеткен 300 үміткердің ішіндегі 70 адам
республика-лық деңгейдегі кадрлық қорға тіркеледі. Ал қалған 230 үміткер
аймақтық деңгейдегі кадрлар қорына тіркелетін болады. Кадрлық қорға тіркеу
– үміткердің одан да биік лауазымға ұсынылуы немесе мемлекеттік қызметке
тұруына өзіндік ұсыныс хат болып саналады.
Ауыл жастары бағдарламасы бойынша, мысал үшін, Жамбыл облысында 200
жас маман жұмысқа орналастырылды. Олардың әрбіреуіне 70 айлық есептік
көрсеткіш көлемінде көтерме жәрдемақы төленді. Педагогика мамандары үшін
жұмыс орындарын табу қиынға соқпағанымен, жас дәрігерлердің мәселесі сол
ашық күйінде қалды. Жастардың ауылдық жерлерде жұмыс істеуден бас
тартуының негізгі екі себебін атап көрсетуге болады: жалақысы жоғары жұмыс
пен қазіргі заман талабына сай инфрақұрылымның жоқтығы. Бұл мәселелерді
мемлекеттің жастарға көрсетілетін қолдауынсыз шешу мүмкін емес. Аудандық
бюджеттерді бекіту кезінде жастарды ауылдық жерлерде үлкен сұранысқа ие
мамандықтар бойынша оқыту үшін қосымша қаражаттың бөлінуін қарастыру қажет.
Сонымен қатар, жас мамандарға жеңілдіктер бойынша тұрғын үй беру, мал мен
жер телімдерін сатып алуда көмек көрсету, қажет жағдайда – жас мамандардың
балаларының мектепке дейінгі мекемелерге орналастырылуын қамтамасыз ету
сияқты механизмдерді қолданып, аудандық бюджеттерден қосымша қаражат бөлу
қажет. Мұндай мәселелерді шешудің тағы бір жолы ретінде Дипломмен ауылға
акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы Министрлігінің мәліметі
бойынша 2009-2011 жылдары әлеуметтік саланың 6 582 маманы ауылдық жерлерге
көшіп, жұмысқа тұрды. Бұл жоба 6 582 маманның қызметке тұрып, үлкен өмірге
қадам басуына жасалған үлкен көмек болды. Дей тұрсақ та, бұл 600 000 жуық
жас маманның 1 %-ынан сәл ғана артық болып отыр.
Жастар практикасы жобасы 2009 жылы Жол картасы бағдарламасының
аясында басталып, бірқатар жетістіктерге жетіп үлгерді. Бұл жоба оқу
орындарының түлектеріне игерілген мамандық бойынша іс-тәжірибе жинақтап,
кәсіпқой мамандармен бәсекеге түсуге мүмкіндік береді. Жастар практикасына
жоғары және орта кәсіби білім беретін мекемелердің түлектері жіберілді. Ал
оның ұзақтығы, жоғарыда аталып өткендей, алты айдан аспауы тиіс. Бұл
бағдарламаның жүзеге асуы мен бөлінген қаражаттың қайда жұмсалғаны туралы
ақпарат БАҚ-та таратылмады. Жалпы алғанда, Жастар практикасы
бағдарламасын кеңейту барысында 51 мың жас маман жіберілген 13 мың
кәсіпорынмен келісімшарттарға қол қойылған болатын. Алматы қаласының жастар
саясаты мәселелері бойынша басқарма бастығының қызметін орындаушы Бахтияр
Макеннің айтуынша, 2010 жылы 3044 жас маман жұмыспен қамтылды.
Республика аумағында жүзеге асырылып жатқан жобалардың ішінде, 2010
жылғы көрсеткіш бойынша жоғары оқу орындарының жұмыспен қамтылу ісінде
Дипломмен ауылға жобасы ең үлкен жетістіктерге жетті, ал оның аясында 6
582 маман жұмыспен қамтылды. Қалған жобалардың жұмысына қатысты жүргізілген
сараптама көрсетіп отырғандай, олар жоғары оқу орындарының түлектерін
кешенді жұмыспен қамту ісінде өз тиімділіктерін көрсете алмады. Жұмыспен
қамтылған жас мамандардың саны бойынша екінші орын алатын жоба – Жастар
практикасы болып отыр. Айта кететін жайт, мұндай жобалардың басым
көпшілігі іс жүзіндегі жұмысты 2009 жылдың соңына қарай бастады, бәлкім,
нәтижелердің төмендігі осыған байланысты болар.
Жастар саясатын іске асыру сұрақтары Білім және ғылым министрлігінің
2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспарына, Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасына енгізілген.
Кесте 1. Өңірлер туралы ақпарат.
Облыстар Жұмыспен қамтылған, Жалпы қамтылғандар
адам саны
ШҚО 1 300 сарбаздар 5 809 сарбаздар
Ақтөбе облысы 2 000 сарбаздар 2 500студенттер және
жұмыссыз жастар
СҚО 170 сарбаздар 2500 адам
Жамбыл облысы 500 сарбаздар 3470студенттер
ОҚО 1 426 сарбаздар 1 500студенттер және
жұмыссыз жастар
Қызылорда облысы 685 сарбаздар 1 835студенттер және
жұмыссыз жастар
Қостанай обл 574 сарбаздар 4 500студенттер
БҚО 750 сарбаздар -
Алматы обл. 555 сарбаздар 216 664студенттер,жұмыссыз
жастар
Павлодар обл. 940 сарбаздар 990 студенттер және жұмыссыз
жастар
Қарағанды облысы 1 100 сарбаздар 1600студенттер және жұмыссыз
жастар
Алматы қаласы 495 сарбаздар 400 студенттер
Астана қаласы 775 сарбаздар 2300студенттер және жұмыссыз
жастар
Ақмола облысы 580 сарбаздар 1400 студенттер және
жұмыссыз жастар
Маңғыстау облысы 150 сарбаздар -
Атырау облысы - 50 адам
Барлығы 12 000
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар
Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы негізгі өлшемдер әлеуметтік-таптық
түсініктерге тән. Себебі әлеуметтік-таптық құрылымның компоненттері
көп жағдайда қоғамның ішкі жүйесіне елеулі әсер етеді. Негізінен жастарды
әлеуметтік-таптық құрылымның ішіндегі әлеуметтік топ ретінде қарастырамыз.
Көптеген әдебиеттерде, ғылыми мақалаларда да негізінен жастарды осы
тұрғыдан қарастырады. Сондықтан да алдымен әлеуметтік-таптық құрылымдағы
әлеуметтік топ түсінігін талдап алуды жөн санаймыз.
Әлеуметтік топ — жеке тұлғалардың ортақ, ынтымақты, үйлескен іс-
әрекетті жүзеге асырудағы қажеттіліктерін қамтамасыз ететін адамдар
бірлестігінің, өзара әрекетінің негізгі түрі,бірігу дәрежесі әрқилы
бірлестіктердің құрамын белгілейін өте кең ұғым. Әлеуметтік топтар
теориясында топтар үлкен, орта және кіші болып бөлінеді. Әлеуметтік топ -
кең мағынада белгілі бір нақты әлеуметтік, яғни ең алдымен қоғам өмірімен
байланысты белгілердің қоғамдағы қоғамдық қатынастар жүйесінің негізіндегі
топтық қауымдастықтардың кең жиынтығы.
Әлеуметтік топ санына қарай үлкен және кіші; әрекет етудің ұйымдасуы
мен реттелуіне қарай ресми және бейресми болып бөлінеді.
1. Үлкен әлеуметтік топтарға халықты қамтитын бірлестіктер кіреді,
яғни олар: сословиелер, таптар, әлеуметтік жіктер, жыныстық, жас
ерекшелігі бойынша, этникалық, діни және т.б. топтар. Үлкен
топтар елеулі саяси ықпалға ие болғандықтан әр түрлі әлеуметтік
қозғалыстардың базалық негізі болуы мүмкін.
2. Орташа топтар өндірістік, территориялық бірлестіктерден құрылады,
олардың арасында әр түрлі мүдделер мен саяси бәсекелест ік болуы мүмкін.
3. Кіші топтарға, ең алдымен, мүдделер ортақтығы негізінде пайда болатын
тұрақты немесе уақытша ассоцияциялар жатады. Отбасы, шағын өндірістік
бірлестіктер, қоғамдық өмірдің әр түрлі ұйымдары кіші топтар түрлері
ретінде есептеледі.
Жоғарыдағы жазбалар арқылы қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымын,
соның ішіндегі әлеуметтік топ түсінігін жіктеп алдық. Енді әлеуметтік-
таптық құрылымдағы жастардың жай күйі, олардың алатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жастардың әлеуметтік құрылымдағы рөлі мен орнына байланысты зерттеулерді
талдау
Тексерген:.
Орындаған:
Алматы 2014 жыл
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І.ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселесі, даму перспективасы
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы белсен-
ділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар
2.2 Қоғамның әлеуметтік-демографиялық құрылымындағы жастар
2.3 Қоғамның әлеуметтік-аймақтық құрылымындағы жастар
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Зерттеу тақырыбы дәл қазіргі жағдайда
Қазақстан қоғамы үшін де, әлеуметтану ғылымы үшін де маңызды. Нақты-
рақ әлеуметтану тілімен айтқанда, жастар - жас адамдардың жасы келе қалып-
тасқан әлеуметтік жағдайы негізінде, қоғамның әлеуметтік құрылымындағы
алатын орны және қызметімен, өзіне тән мүдделері және құндылықтары мен
ерекшелентін әлеуметтік – демографиялық топ.
Қазіргі уақытта БҰҰ-ның мәліметтері бойынша 15-24 жасқа дейінгі жас-
тардың саны 1,3 млрд. құрайды. Қазақстанда жастарды 14-29 жасқа дейінгі
ара-лықта есептеу негізге алынған. Қазіргі уақытта, аталған жас топтары
халықтың 27,2%-ын құрап, қоғамның ең маңызды бөлшегіне айналып отыр. Осыған
орай, мемлекет үшін жастардың пікірлерін зерттеу, олардың қазіргі жағдайы
мен әлеуметтік құрылымдағы орынын анықтау, жастар саясатының жағдайына
мониторинг жасау өзекті мәселелер қатарында.
Жастардың еліміздегі әлеуметтік, эканомикалық және саяси үрдістерге
белсенді қатысуы негізінен алғанда бүгінгі таңда елімізде көрініс тапқан
жалпы әлеуметтік-саяси ақуалдың жай-күйін анықтаумен қатар, оның
болашақтағы бағытына да елеулі түрде әсер етеді.
Зертеу тақырыбының өзектілігі қазіргі кезде қазақстандық қоғамда
жастардың әлеуметтік дамуын реттеуде қалыптасқан көптеген қарама –
қайшылықтардың себебі мен шешімін табудың объективті қажеттіліктерінің
туындауымен айқындалады. Жастардың өмір сүру деңгейінің көрсеткіштері,
білім деңгей, денсаулық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік
жеңіл-діктердің қарастырылуы, тұрмыс құру жайы т.б көптеген сұрақтар
төңірегінде қордаланып қалған мәселер өте көп.
Зерттеу мәселесі. Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастардың алатын
орны мен атқаратын қызметін, әлеуметтік белсенділігін көтеруге байланысты
атқарылып жатқан жұмыстардың нақты жүйеленбеуі. Осы жағдайдағы орын алған
қарама-қайшылықтардың нәтижелі тетіктерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстандық жастардың әлеуметтік
құрылымдағы орны мен рөлін айқындау үшін, жастардың әлеуметтік-экономикалық
жағдайының үрдістеріне, динамикасына, азаматтық белсенділігі мен рухани-
өнегелік бағдарларына, білім деңгейі мен денсаулық жағдайына, сонымен қатар
кәсіпкерлік тұрғыдан дамуы мен әл-ауқатына нақты әлеуметтік тұрғыдан
талдау жасау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Алға қойған мақсаттарды орындау үшін
мынандай міндеттерді атқару қажет:
1. Жастардың әлеуметтік құрылымдағы орны мен рөлін анықтау.
2. Жастардың елдің қоғамдық өміріне, жастар ұйымдарының қызметтеріне
қатысу деңгейін анықтау.
3. Қазақстандық жастардың негізгі құндылық, рухани және өнегелік
бағдарлары туралы ақпараттар алу.
4. Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік дамуы деңгейі мен инновациялық әл-
ауқаты деңгейін бағалау.
5. Білім деңгейі мен денсаулық жағдайын анықтау.
6. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар мәселелерін зерделеу.
7. Жастарға әлеуметтік-демографиялық жағынан талдау жасау.
Зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасы жастарының әлеуметтік
позициясы.
Зерттеудің негізгі болжамдары: Қазақстандық жастардың әлеуметтік
құрылымдағы орны алдыңғы жылдармен салыстырғанда оң бағаланады. Жастардың
тұрмыс деңгейі жақсарып келеді. Жастардың азаматтық белсенділік деңгейі
орташа. Жастардың біраз бөлігі жастар ұйымдарының қызметтеріне қатысады.
Қазақстандық жастардың кәсіпкерлік даму деңгейі мен инновациялық әл-
ауқат деңгейі, қызметтік мобильділігі дамыған елдердің көрсеткіштерімен
салыстырғанда айтарлықтай төмен. Осы жағынан алып қарағанда жастар деңгейін
көтеруге бағытталатын жұмыстар әлі де болса жан-жақтылық пен жеделділікті
талап етіп отыр.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1-кезеңде (2012 ж) зерттелініп отырған мәселенің қазіргі күйіне шолу
жасалынды, отандық және шетел социологиялық және экономикалық
әдебиеттеріндегі аталмыш мәселенің зерттелу деңгейі талданды. Зерттеудің
әдістемелік негіздемесі айқындалды, зерттеу бағдарламасы жасалынды,
ақпаратты жинау жүзеге асырылды, зерттеу мақсаты мен міндеттері, нысаны,
пәні, болжамы айқындалды.
2-кезең (2013 ж.) Әлеуметтік құрылымдағы жастардың атқаратын негізгі рөлін
бағалау мен өлшеу көрсеткіштерін социологиялық зерттеуге арналған алдын-
ала түзілген болжамдарды түзеу, зертеу нәтижелерін жүйелеу және
қорытындылау жүзеге асырылды. Қазақстан Республикасындағы жастардың
қоғамдық құрылымдағы белсенділігін жоғарылатуға ұсыныстар жасалынды.
Зерттеу нәтижелерінің теориялық маңыздылығы: зерттеудегі тео-риялық
мәліметтер мен фактілер, қорытындылар мен ұсыныстар жастардың
әлеуметтік құрылымдағы алатын орыны мен рөлін бағалау мен жақсарту тетігін
қалыптастыруда қолданылуы мүмкін. Автордың аталмыш тақырыптағы жинаған
мәліметтерге жасаған талдауы әлеуметтік құрылымдағы жастар белсенділігін
арттыруға байланысты белгілі бір жобалар мен жоспарлар жасалынған кезінде
ескерілуі мүмкін. Автор жүйелеген теориялық, социологиялық, статистикалық
нәтижелер әлеуметтану, саясаттану, эканомика және демографиялық
пәндердің жастарға қатысты тақырыпшаларын оқу барысында қолданылуы мүмкін.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдамалар:
• Әлеуметтік құрылымдағы жастардың – материалдық, рухани құндылықтармен
қамтамасыз етілуі және олардың өзінің өмір шарттарымен индивидуалдық
қанағаттану деңгейін сипаттауы.
• Соңғы он жылдықтағы Қазақстан Республикасындағы жаңартулар, жастар
рөлінің артуы мен олардың әлеуметтік белсенділігін жоғарылатуға
бағыталған, дегенмен, бұл мәселе толық шешімін тапқан жоқ.
• Жастар мен қоғам арасында өзара тікелей және кері байланыстар бар. Бір
жағынан-жастар жағдайының жақсаруы тікелей халықтың әлеуметтік
жағдайының жақсарғандығынан хабар береді, екінші жағынан-жоғары
деңгейдегі тұрмыс-тіршілік жастар ғана емес жалпы қоғамның әлеуметтік-
эканомикалық дамуының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
І ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ АЛАТЫН ОРНЫН ЗЕРТТЕУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қоғамның әлеуметтік құрылымы және оның мәні, жіктелуі
Қоғамның құрылымы өте күрделі. Әлеуметтік құрылым дегеніміз қоғам-ның
ішкі құрамы, оның элементтерінің жиынтығы мен олардың арасындағы
сан алуан байланыстар.
Әлеуметтік құрылымның басты екі элементтері, олар:
1. Әлеуметтік қауымдастықтар (топтар)
2. Әлеуметтік институттар
Әлеуметтік қауымдастық - бұл белгілі бір өзара әрекет ететін
индивидтер тобына ортақ болып табылатын, өмір әрекеті жағдайымен
(экономикалық, әлеуметтік жағдай, кәсіби дайындығы мен білім,
қажеттіліктер мен мүдделер деңгейі) сипатталатын индивидтер жиынтығы;
тарихи қалыптасқан территориялық қауымдастықтарға, белгілі бір әлеуметтік
институттарға (отбасы, білім, ғылым) енуі.
Әлеуметтік институттар негізінен қоғам арасындағы түрлі мәселелердің
де себебін анықтау, анықтап қана қоймай оны әлеуметтік жағынан талдау
жұмыстарымен де жүйелі түрде айналысады. Соның нәтижесінде орын алуы тиіс
күрделі мәселелерді шешудің оңтайлы жолдары табылады. Осы арқылы
отабасындағы әр түрлі негативті себептер анықталып шешіледі.
Қоғамдағы негізгі қызмет ету салаларына қарай әлеуметтік
институттардың 4 тобын атап көрсетуге болады. Олардың әрқайсысы өздерінің
функцияларын атқарады:
1) Экономикалық институттар экономиканың тиімді дамуын қамтамас ыз ету
мақсатында шаруашылықты басқару мен ұйымдастыруды жүзеге асырады.
Мәселен, меншік қатынастары жеке тұлғалардың материалдық және басқа да
құндылықтарға ие болуына және олардың пайда көзіне айналдыруына мүмкіндік
берсе, ақша – тауар айырбасының жалпылама эквиваленті болып табылады.
2) Саяси институттар қоғамды билеу және басқару қызметтерін жүзеге асырып
отырады.
3) Рухани саланың институттары ғылым мен білімнің, өнердің дамуына және
қоғамдағы моральдық құндылықтарды қолдауға ықпал етеді.
4) Отбасы институты - әлеуметтік жүйенің негізгі және маңызды саласы.
Отбасы саналы азаматтың қалыптасуында басты рөл атқарады. Отбасының
берекелі де берік болуын тұтас қоғамның тұрақты
болуын қамтамасыз етеді.
1.2 Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы жастар: мәселелері,
даму перспективалары
Қазіргі қоғамдағы жастар рөлі, жас буынның әлеуметтік қызметтері,
оның саяси позициясы мен көзқарасы, білімі мен кәсіби біліктілігінің
деңгейі, адамгершілігі мен мәдени қажеттіліктері туралы мәселелерді
зерттеудің теориялық және практикалық мәні аса зор. Қоғамдық үрдістегі
жастардың рөлі, олардың қызметінің түрлері, құндылықтары, дүниетанымы,
қызығушылықтары, қажеттіліктері мен психологиялық қасиеттері әлеуметтік
және геосаяси даму сипаты, қоғамдық қатынастар, тарихи
жағдайлар сипатымен қалыптасқан.
Жастардың қоғамда алатын орнын әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан талдау
қажеттілігі ең аз дегенде екі маңызды шартпен негізделеді. Біріншіден,
жастар шамамен Қазақстанда еңбекке жарамды халықтың 25 пайыз құрайды;
екіншіден, олар елдің болашағы, олардың қызметі қоғамның дамуы
тікелей байланысты.
Жастарды жұмыспен қамтамасыз ету ұйымдасқан экономикалық қатынастар
жиынтығын бейнелейді. Бұл басқару объектісі мен субъектісінің әлеуметтік
және экономикалық жетістіктеріне бағытталып, жұмыспен қамтамаз ету
кепілдігін қамтамасыз етеді.
Бұл жүйе:
• кәсіпорында, ұйымда және мемлекеттік мекемелерде конкурстық сұрыптау
негізінде жастарды жұмыспен қамту және тәжірибелерді ұйымдастыру;
• жастарға жұмыс орындарын үлестіру мақсатымен аудандық арнайы
бюджеттік қорлар жасау;
• білім беру мекемелерінің түлектерін жұмыспен қамтамасыз ететін жұмыс
берушілердің ынталандыру жүйесін жетілдіру;
• жастармен мамандыққа бағытталған ескертпелі жұмыс жүргізу;
• жастар жұмыссыздығын алдын-ала ескерту жөнінде іс-шараларды
қалыптастыру және жүзеге асыру;
• жастарды баспа және электронды ауқымды ақпарат құралдары арқылы
ақпараттандыру , еңбек нарығы және жастарды қолдану шаралары туралы
анықтамалық және ақпараттық-әдістемелік әдебиеттерді баспаға шығару;
• жас кәсіпкерлікті және жастар кәсіпкерлігін құру тәжірибесін дамыту,
жастардың бизнес-жоспарларын кеңеспен және эксперттермен қамтамасыз
ету негізінде қалыптасуы қажет.
Жастардың еңбек ресурстарының қалыптасуына ықпал етуші әлеуметтік-
демографиялық факторлар жастардың еңбек ресурстар ының сандық және
сапалық сипатын көрсетеді. Сандық сипаттарын құрайтындарға мыналарды
жатқазу керек:
1) Жастардың еңбек ресурстарының саны;
2) Жастардың еңбек ресурсының икемділігі;
Жастардың еңбек ресурсының әлеуметтік-демографиялық факторлары ның
сапалық құрастырушыларына келесілер ді жатқызыу керек:
1) жалпы білім беретін, мәдени және кәсіптік-білікті дайындық деңгейі
тұрғы-сынан алғандағы еңбекке қабілетті жастардың сапасы;
2) ой және дене еңбегімен айналысатын жастардың арақатынасы;
3) eңбекке жарамды жастардың еңбекке дене күші жағынан қабілеттілігі
және денсаулығының жай-күйі;
4) жастардың еңбек ресурстарының ұлттық-этникалық құрылымы;
Негізгі әлеуметтік механизмдердің бірі жастарды жұмыспен тиімді
қамтамасыз ету механизмі мен оның жұмыссыздық деңгейін төмендету болып
табылады. Оның тиімді жұмыс істеуіне келесідей шараларды орындағанда және
сақтағанда қол жеткізілуі мүмкін:
1) Жастардың еңбек нарығы мәселелерінің аймақтық ерекшеліктер ін шешудегі
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының рөлін күшейту;
2) Мемлекеттік бюджет құралдары мен әлеуметтік бюджеттен тыс қорлар
есебі-нен жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі бар аймақтарда
әлеуметтік және экономикалық бағдарламаларды басымд ылықпен
қаржыландыруды жүзеге асыру;
3) Индустриялық аудандарда, сонымен бірге шағын және орташа қалаларда,
моноэкономикалық құрылымды кенттерде жастардың жаппай жұмыссыз
болуының жағымсыз салдарын барынша азайту;
4) Жас қызметкерлердің жаппай жұмыстан шығарылуының алдын алу, жастар
үшін әлеуметтік-экономикалық мақсатқа сай бар жұмыс орындарын
сақтап қалу және жаңаларын ашу, жаңа прогерссивті өндіріс
үшін жас мамандарды қайта даярлаудың озық тәжірбиесін жүзеге асыру;
5) Жастардың дәрменсіз ұйымдардағы еңбек құқығын қорғауды, жұмысынан
айрылған кезде жастарға тиімді қолдауды қамтамасыз ету;
6) Әлеуметтік қорғау және біліктілікті арттыруды қамтамасыз ету үшін
қажетті инфрақұрылым жасай отырып, ірі жастар құрылыстарын
ұйымдастыру.
Аталған механизм әрекет еткенде жастарға қатысты мемлекеттік жұмыспен
қамту қызметінің бірінші кезектегі функцияларын, оның
міндеттерінің жастарға қатынасын анықтау қажет, ол біздің ойымызша, келесі
мәселелерді қорытындылауы тиіс:
- Жастардың жұмыспен қамтылу деңгейін дамытудың болжамы және жағдайының
бағасы, сондай-ақ еңбек нарғындағы сол немесе басқа бос орындардың сандары
туралы ақпараттандырып отыру;
- Жастардың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу бойынша мақсатты бағдарламалар
жобасын жасау, оған оның жұмыспен шығарылу тәуекеліндегі бөлігін, сондай-ақ
әлеуметтік қорғауға ерекше мұқтаж және жұмыс іздеп қиындық көріп
жүргендерді енгізу;
- Қолайлы жұмыс іздеуге, ал жұмыс берушілерге жастар арасынан қажетті
жұмыскерлерді іріктеуге жәрдемдесу;
- Кәсіптік бағдар, кәсіптік дайындауды ұйымдастыру, жұмыссыз жастарды қайта
даярлау және біліктілігін жоғарылату;
- Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы түрінде әр түрлі әлеуметтік төлемдер,
жұмыспен қамту қызметі органдарының жолдамасы бойынша оқытылу кезінде
шәкіртақы тағайындау, жұмыссыз жастарға материалдық және басқа да көмектер
көрсету.
1.3 Қазақстан Республикасында жастардың әлеуметтік құрылымдағы
белсенділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар
Жастар саясатының қазіргі жағдайы мен оның болашағын айқындау
мәселесі үлкен өзектілікке ие. Жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау
және дамыту Қазақстан Республика-сының мемлекеттік саясатының
стратегиялық маңызы бар басымдықтарының бірі.
Жыл сайынғы Елбасының жолдауларында жастардың әлеуметтік жағдайын жақсарту
жайына, мемлекеттің құрылуы мен дамытылуына айрықша көңіл бөлінеді.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылы ҚР Үкіметінің
жанындағы техникалық және кәсіби білім беруді дамыту және кадрларды
даярлау жөніндегі Ұлттық кеңес құрылды. Нәтижесінде, әкімшіліктер
мен орта және кіші бизнес субъектілерінің арасында 16,2 мың
келісімге қол қойылды. 2009 жылы өндірістік іс-тәжірибеден өтуге 48
мың жұмыс орны берілген болатын.
ҚР статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша, жастар арасындағы
жұмыссыздық деңгейі 2008 жылғы 13,4% көрсеткіштен 2010 жылы 5,9%
төмендеген. 2010 жылдың 3 ақпанында өткен ҚР білім және ғылыми
министрлігінің кеңейтілген отырысында cол кездегі министр Ж.Түймебаев 2009-
2011 жылдарға арналған Ауыл жастары, Дипломмен ауылға, Жастардың
кадрлық қоры, Жастар – Отанға және Жастар практикасы жалпы ұлттық
бастамалық жобалардың іске асырылып жатқанын мәлімдеді. Ж.Түймебаевтың
есебінде жобалардың берген қорытындылары туралы ақпарат берілмеді, сол
себептен де әрбір жобаның нәтижесін өзіміз сараптап көрелік.
Жастардың кадрлық қоры жобасының нәтижелері бойынша, 2009-2011
жылдары 1000 үміткердің 32 тіркеуге алынып, барлығы дерлік оқыту мен іс-
тәжірибеден өтті. Жас Отан ЖҚ сол кездегі атқарушы хатшысы Н.Утешевтің
айтуы бойынша, іріктеу сындарының ең соңында кадрлар қоры 300 адамнан
тұратын болады. Байқау сынының барлық кезеңдерінен өтіп, ең жоғары
деңгейдегі көрсеткіштерге жеткен 300 үміткердің ішіндегі 70 адам
республика-лық деңгейдегі кадрлық қорға тіркеледі. Ал қалған 230 үміткер
аймақтық деңгейдегі кадрлар қорына тіркелетін болады. Кадрлық қорға тіркеу
– үміткердің одан да биік лауазымға ұсынылуы немесе мемлекеттік қызметке
тұруына өзіндік ұсыныс хат болып саналады.
Ауыл жастары бағдарламасы бойынша, мысал үшін, Жамбыл облысында 200
жас маман жұмысқа орналастырылды. Олардың әрбіреуіне 70 айлық есептік
көрсеткіш көлемінде көтерме жәрдемақы төленді. Педагогика мамандары үшін
жұмыс орындарын табу қиынға соқпағанымен, жас дәрігерлердің мәселесі сол
ашық күйінде қалды. Жастардың ауылдық жерлерде жұмыс істеуден бас
тартуының негізгі екі себебін атап көрсетуге болады: жалақысы жоғары жұмыс
пен қазіргі заман талабына сай инфрақұрылымның жоқтығы. Бұл мәселелерді
мемлекеттің жастарға көрсетілетін қолдауынсыз шешу мүмкін емес. Аудандық
бюджеттерді бекіту кезінде жастарды ауылдық жерлерде үлкен сұранысқа ие
мамандықтар бойынша оқыту үшін қосымша қаражаттың бөлінуін қарастыру қажет.
Сонымен қатар, жас мамандарға жеңілдіктер бойынша тұрғын үй беру, мал мен
жер телімдерін сатып алуда көмек көрсету, қажет жағдайда – жас мамандардың
балаларының мектепке дейінгі мекемелерге орналастырылуын қамтамасыз ету
сияқты механизмдерді қолданып, аудандық бюджеттерден қосымша қаражат бөлу
қажет. Мұндай мәселелерді шешудің тағы бір жолы ретінде Дипломмен ауылға
акциясы ұйымдастырылған болатын. Ауыл шаруашылығы Министрлігінің мәліметі
бойынша 2009-2011 жылдары әлеуметтік саланың 6 582 маманы ауылдық жерлерге
көшіп, жұмысқа тұрды. Бұл жоба 6 582 маманның қызметке тұрып, үлкен өмірге
қадам басуына жасалған үлкен көмек болды. Дей тұрсақ та, бұл 600 000 жуық
жас маманның 1 %-ынан сәл ғана артық болып отыр.
Жастар практикасы жобасы 2009 жылы Жол картасы бағдарламасының
аясында басталып, бірқатар жетістіктерге жетіп үлгерді. Бұл жоба оқу
орындарының түлектеріне игерілген мамандық бойынша іс-тәжірибе жинақтап,
кәсіпқой мамандармен бәсекеге түсуге мүмкіндік береді. Жастар практикасына
жоғары және орта кәсіби білім беретін мекемелердің түлектері жіберілді. Ал
оның ұзақтығы, жоғарыда аталып өткендей, алты айдан аспауы тиіс. Бұл
бағдарламаның жүзеге асуы мен бөлінген қаражаттың қайда жұмсалғаны туралы
ақпарат БАҚ-та таратылмады. Жалпы алғанда, Жастар практикасы
бағдарламасын кеңейту барысында 51 мың жас маман жіберілген 13 мың
кәсіпорынмен келісімшарттарға қол қойылған болатын. Алматы қаласының жастар
саясаты мәселелері бойынша басқарма бастығының қызметін орындаушы Бахтияр
Макеннің айтуынша, 2010 жылы 3044 жас маман жұмыспен қамтылды.
Республика аумағында жүзеге асырылып жатқан жобалардың ішінде, 2010
жылғы көрсеткіш бойынша жоғары оқу орындарының жұмыспен қамтылу ісінде
Дипломмен ауылға жобасы ең үлкен жетістіктерге жетті, ал оның аясында 6
582 маман жұмыспен қамтылды. Қалған жобалардың жұмысына қатысты жүргізілген
сараптама көрсетіп отырғандай, олар жоғары оқу орындарының түлектерін
кешенді жұмыспен қамту ісінде өз тиімділіктерін көрсете алмады. Жұмыспен
қамтылған жас мамандардың саны бойынша екінші орын алатын жоба – Жастар
практикасы болып отыр. Айта кететін жайт, мұндай жобалардың басым
көпшілігі іс жүзіндегі жұмысты 2009 жылдың соңына қарай бастады, бәлкім,
нәтижелердің төмендігі осыған байланысты болар.
Жастар саясатын іске асыру сұрақтары Білім және ғылым министрлігінің
2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспарына, Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасына енгізілген.
Кесте 1. Өңірлер туралы ақпарат.
Облыстар Жұмыспен қамтылған, Жалпы қамтылғандар
адам саны
ШҚО 1 300 сарбаздар 5 809 сарбаздар
Ақтөбе облысы 2 000 сарбаздар 2 500студенттер және
жұмыссыз жастар
СҚО 170 сарбаздар 2500 адам
Жамбыл облысы 500 сарбаздар 3470студенттер
ОҚО 1 426 сарбаздар 1 500студенттер және
жұмыссыз жастар
Қызылорда облысы 685 сарбаздар 1 835студенттер және
жұмыссыз жастар
Қостанай обл 574 сарбаздар 4 500студенттер
БҚО 750 сарбаздар -
Алматы обл. 555 сарбаздар 216 664студенттер,жұмыссыз
жастар
Павлодар обл. 940 сарбаздар 990 студенттер және жұмыссыз
жастар
Қарағанды облысы 1 100 сарбаздар 1600студенттер және жұмыссыз
жастар
Алматы қаласы 495 сарбаздар 400 студенттер
Астана қаласы 775 сарбаздар 2300студенттер және жұмыссыз
жастар
Ақмола облысы 580 сарбаздар 1400 студенттер және
жұмыссыз жастар
Маңғыстау облысы 150 сарбаздар -
Атырау облысы - 50 адам
Барлығы 12 000
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ ЖАСТАР
2.1 Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымындағы жастар
Қоғамның әлеуметтік құрылымындағы негізгі өлшемдер әлеуметтік-таптық
түсініктерге тән. Себебі әлеуметтік-таптық құрылымның компоненттері
көп жағдайда қоғамның ішкі жүйесіне елеулі әсер етеді. Негізінен жастарды
әлеуметтік-таптық құрылымның ішіндегі әлеуметтік топ ретінде қарастырамыз.
Көптеген әдебиеттерде, ғылыми мақалаларда да негізінен жастарды осы
тұрғыдан қарастырады. Сондықтан да алдымен әлеуметтік-таптық құрылымдағы
әлеуметтік топ түсінігін талдап алуды жөн санаймыз.
Әлеуметтік топ — жеке тұлғалардың ортақ, ынтымақты, үйлескен іс-
әрекетті жүзеге асырудағы қажеттіліктерін қамтамасыз ететін адамдар
бірлестігінің, өзара әрекетінің негізгі түрі,бірігу дәрежесі әрқилы
бірлестіктердің құрамын белгілейін өте кең ұғым. Әлеуметтік топтар
теориясында топтар үлкен, орта және кіші болып бөлінеді. Әлеуметтік топ -
кең мағынада белгілі бір нақты әлеуметтік, яғни ең алдымен қоғам өмірімен
байланысты белгілердің қоғамдағы қоғамдық қатынастар жүйесінің негізіндегі
топтық қауымдастықтардың кең жиынтығы.
Әлеуметтік топ санына қарай үлкен және кіші; әрекет етудің ұйымдасуы
мен реттелуіне қарай ресми және бейресми болып бөлінеді.
1. Үлкен әлеуметтік топтарға халықты қамтитын бірлестіктер кіреді,
яғни олар: сословиелер, таптар, әлеуметтік жіктер, жыныстық, жас
ерекшелігі бойынша, этникалық, діни және т.б. топтар. Үлкен
топтар елеулі саяси ықпалға ие болғандықтан әр түрлі әлеуметтік
қозғалыстардың базалық негізі болуы мүмкін.
2. Орташа топтар өндірістік, территориялық бірлестіктерден құрылады,
олардың арасында әр түрлі мүдделер мен саяси бәсекелест ік болуы мүмкін.
3. Кіші топтарға, ең алдымен, мүдделер ортақтығы негізінде пайда болатын
тұрақты немесе уақытша ассоцияциялар жатады. Отбасы, шағын өндірістік
бірлестіктер, қоғамдық өмірдің әр түрлі ұйымдары кіші топтар түрлері
ретінде есептеледі.
Жоғарыдағы жазбалар арқылы қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымын,
соның ішіндегі әлеуметтік топ түсінігін жіктеп алдық. Енді әлеуметтік-
таптық құрылымдағы жастардың жай күйі, олардың алатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz