Гендер
Күнделікті өмірде қолданылатын «жыныс» деген термин еркек пен әйелдің сексуалды белсенділігінен биологиялық және анотомиялық айырымдар деп бөлу керек.
«Жыныс» деген ұғым әйел мен еркектің физикалық айырмашылықтарын берсе, ал «гендер» деген түсінік олардың психологиялық, әлеуметтік, мәдени ерекшеліктерін қозғайды. Жыныс (гендер) – еркек пен әйелдің арасындағы әлеуметтік қатынастар моделі.
Гендер тәуелділігін (идентификация) гендерден бастау алады. Гендер айырымдары адам қарым-қатынасы процесінде әрдайым пайда болып, әлеуметтің өмірдің негізін құрап, бастау алады. Гендер санасы және мінез-құлық көрінісі тіршілікке еніп кеткені соншалық, біз оларды байқамаймыз, мән бермейміз. Алайда, біз адамды кездестірсек, оның мінез-құлқынан жынысын ажырата алсақ, өзімізді біртүрлі сезінеміз. Алғаш жынысы анықталып, тек сосын жас, ұлт, нәсіл, мамандық, дінін білеміз. «Жынысты» алып жүріп, еркек басқарушы, әйел – бағынушы деп есептеген Уэст Циммерман.
Дін, тіл, білім және мәдениет еркек пен әйелді қоғамдағы белгілі құндылықтарды қабылдауға дайындайды, оны қандай да бір гендер айырымдарына негізделген нормалар арқылы күшейтеді. Компетенттілік, көшбасшылық, билікперспективалары көшбасшылыққа претендент еркек пен әйел ме, жынысқа байланысты бағаланып оытрады. Жұмыс және отбасы – негізгі әлеуметтік институттар – гендер айырымдарын толықтай сіңген әлеуметтік негізгі институттар. Барлық жерлерде қоғамдық істердің көбінде теңсіздік орнаған, әйелдерге жекеменшік, биліктің аз бөлігі ғана тиесілі болған.
Гендер тәуелділігі жеке адам қатынасын, жұмыс түрлерін, отбасы және басқа әлеуметтік институттар, өмірлік құнды ресурстардың бөлінуін, өмірлік мүмкіндіктердің құрылымын реттейді.
«Жыныс» деген ұғым әйел мен еркектің физикалық айырмашылықтарын берсе, ал «гендер» деген түсінік олардың психологиялық, әлеуметтік, мәдени ерекшеліктерін қозғайды. Жыныс (гендер) – еркек пен әйелдің арасындағы әлеуметтік қатынастар моделі.
Гендер тәуелділігін (идентификация) гендерден бастау алады. Гендер айырымдары адам қарым-қатынасы процесінде әрдайым пайда болып, әлеуметтің өмірдің негізін құрап, бастау алады. Гендер санасы және мінез-құлық көрінісі тіршілікке еніп кеткені соншалық, біз оларды байқамаймыз, мән бермейміз. Алайда, біз адамды кездестірсек, оның мінез-құлқынан жынысын ажырата алсақ, өзімізді біртүрлі сезінеміз. Алғаш жынысы анықталып, тек сосын жас, ұлт, нәсіл, мамандық, дінін білеміз. «Жынысты» алып жүріп, еркек басқарушы, әйел – бағынушы деп есептеген Уэст Циммерман.
Дін, тіл, білім және мәдениет еркек пен әйелді қоғамдағы белгілі құндылықтарды қабылдауға дайындайды, оны қандай да бір гендер айырымдарына негізделген нормалар арқылы күшейтеді. Компетенттілік, көшбасшылық, билікперспективалары көшбасшылыққа претендент еркек пен әйел ме, жынысқа байланысты бағаланып оытрады. Жұмыс және отбасы – негізгі әлеуметтік институттар – гендер айырымдарын толықтай сіңген әлеуметтік негізгі институттар. Барлық жерлерде қоғамдық істердің көбінде теңсіздік орнаған, әйелдерге жекеменшік, биліктің аз бөлігі ғана тиесілі болған.
Гендер тәуелділігі жеке адам қатынасын, жұмыс түрлерін, отбасы және басқа әлеуметтік институттар, өмірлік құнды ресурстардың бөлінуін, өмірлік мүмкіндіктердің құрылымын реттейді.
Әдебиеттер
1. Гидденс Э. «Социология» - 1999 с. 152-194.
2. Смизер Н. «Социология» - 1994 М. С.328-360.
3. Журнал «Саясат» - 2002 №5.
4. Журнал «Социс» 1998 № 3,4. Зурамыслова. Техника
5. «Пол женщины» А - 2000.
6. «Популярное гендерное образование» А – 2002.
7. Шакирова С, Токтыбаева К. Женское измерения прав человева в Казахстане. А – 2001.
8. Фуко М. Пользование наслаждении. М. - 1998.
9. Фуко М. Надзирать и наказать. М. - 1998.
10. Журналы «Гендерные исследования».
1. Гидденс Э. «Социология» - 1999 с. 152-194.
2. Смизер Н. «Социология» - 1994 М. С.328-360.
3. Журнал «Саясат» - 2002 №5.
4. Журнал «Социс» 1998 № 3,4. Зурамыслова. Техника
5. «Пол женщины» А - 2000.
6. «Популярное гендерное образование» А – 2002.
7. Шакирова С, Токтыбаева К. Женское измерения прав человева в Казахстане. А – 2001.
8. Фуко М. Пользование наслаждении. М. - 1998.
9. Фуко М. Надзирать и наказать. М. - 1998.
10. Журналы «Гендерные исследования».
Гендер
Гендер социализациясы
Күнделікті өмірде қолданылатын жыныс деген термин еркек пен
әйелдің сексуалды белсенділігінен биологиялық және анотомиялық
айырымдар деп бөлу керек.
Жыныс деген ұғым әйел мен еркектің физикалық айырмашылықтарын
берсе, ал гендер деген түсінік олардың психологиялық, әлеуметтік,
мәдени ерекшеліктерін қозғайды. Жыныс (гендер) – еркек пен әйелдің
арасындағы әлеуметтік қатынастар моделі.
Гендер тәуелділігін (идентификация) гендерден бастау алады. Гендер
айырымдары адам қарым-қатынасы процесінде әрдайым пайда болып,
әлеуметтің өмірдің негізін құрап, бастау алады. Гендер санасы және
мінез-құлық көрінісі тіршілікке еніп кеткені соншалық, біз оларды
байқамаймыз, мән бермейміз. Алайда, біз адамды кездестірсек, оның
мінез-құлқынан жынысын ажырата алсақ, өзімізді біртүрлі сезінеміз.
Алғаш жынысы анықталып, тек сосын жас, ұлт, нәсіл, мамандық, дінін
білеміз. Жынысты алып жүріп, еркек басқарушы, әйел – бағынушы деп
есептеген Уэст Циммерман.
Дін, тіл, білім және мәдениет еркек пен әйелді қоғамдағы
белгілі құндылықтарды қабылдауға дайындайды, оны қандай да бір гендер
айырымдарына негізделген нормалар арқылы күшейтеді. Компетенттілік,
көшбасшылық, билікперспективалары көшбасшылыққа претендент еркек пен
әйел ме, жынысқа байланысты бағаланып оытрады. Жұмыс және отбасы –
негізгі әлеуметтік институттар – гендер айырымдарын толықтай сіңген
әлеуметтік негізгі институттар. Барлық жерлерде қоғамдық істердің
көбінде теңсіздік орнаған, әйелдерге жекеменшік, биліктің аз бөлігі
ғана тиесілі болған.
Гендер тәуелділігі жеке адам қатынасын, жұмыс түрлерін, отбасы
және басқа әлеуметтік институттар, өмірлік құнды ресурстардың
бөлінуін, өмірлік мүмкіндіктердің құрылымын реттейді.
Смелзор ойынша, жыныс түрінің 4 компоненті бар деп есептейді:
1. Биологиялық жыныс.
2. Гендер түрі.
3. Гендер идеалдары.
4. Сексуалды рольдер.
1. Биологиялық жыныс алғашқы және екінші физикалық белгілер
(көбею органдары, беттегі түстер т.б.).
2. Гендер түрі біздің жынысымызды төзімізді еркек әлде әйел
ретінде сезінушімізбен байланысты. өз жынысын тану индивидтің
биологиялық жынысына әрдайым сәйкес келе бермейді. Теннисист Рени
Ричарде, әнші Рона интэрнэшн бұрын, өткен өмірлерінде еркек болған.
Ол адамның бала кезінде қай жыныспен тығыз байланыстылығына байланысты
болып келеді.
Биологиялық айырымдар – бұл әлеуметтік рольдің ажырауының себебі
емес, белгісі.
3. Гендер идеалдары әйелдер және еркектер мінез-құлқының 20 жылда
өзгерген мәдени көріністерді іске асырады.
4. Әйелдер мен еркектердің еңбек бөлінісінде сексуалды рольдері
құқықтар мен міндеттерімен байланысты болады. Еркектер жұмыс істеп,
әйелдер үй шаруасымен айналысу дәстүрлі болып саналады.
Джон Леннонда жаңа туған баланы баққаны үшін талқыға салды,
бірақ оны Тони Блер 30 жылдан соң арнайы демалысқа алған.
Гендер социализациясы – бұл гендер рольдерінің тану процесі.
Гендер рольдері әйел мен еркек арасындағы әлеуметтік айырылымдардан
пайда болды; олар қалай ойлап, қалай қимылдау керектігін анықтайды.
Ана-ана мен баланың арасындағы қарым-қатынас анализі әртүрлі, алайда
олар ойлағандай, олардың арасындағы айырмашылықтарды жасай алмайды.
Адам дүниеге келгеннен біз саналы немесе санасыз түрде оның жынысына
қарай әртүрлі онымен қатынасқа түсеміз. Жыныстардың әртүрлілігінен
хабар беретін вербальды және вербальды емес механизмдер бар. Әйелдер
енді полицей, өрт сөндіруші, космонавт, әскерлі адам болып жұмыс
істейді. 6 айлық баланың киімін ауыстыру тәжірибесі көрсеткендей,
адамдар оны әртүрлі киімде іртүрліше қабылдаған. Баланы қызша
киіндіріп, оған Жанна деп ат қойған, сонда оны қыз деп қабылдап,
тіпті оған қуыршақ берген. Ал, енді баланы ұлша киіндіріп, руслан
дегенде, оған батыр деп ат қойып, машина, поезбен ойнауды ұсынған.
Барлық ойыншықтар, суретті кітаптар, мультфильмдер және теледидар
бағдарламалары да кішкентайларға арналған, ер адам мен қызға тән
белгілерді нақтылап көрсетуге тырысады. Социолог – зерттеушілер тобы
балалар кітабында кең қолданыс тапқан гендер рольдеріне анализ
жүргізген, сонда кейіпкердің өзі жынысқа қатысты рольмен көзге
түсіп отырған екен. Ер адамдар әйелдерге қарағанда көп роль ойнаған.
Олардың көлемінің он бірінің бірінде ғана әйел ойнаған. Ал,
кітаптарда жыныстары анық көрсетілген жануарлар суреті 95-н 1-ге
дейін (қазақстан кітаптары, 1-11 сыныа оқулықтарында 2.5. 1) өскен.
Ердің және әйелдердің ролін ойнаушы кейіпкерлердің іс-қимылдары да
өзгеше болады. Балалар әртүрлі үйден тыс тәуелсіздікті және күшті
қажет ететін оқиғаларға қатысты. Сол уақытта қазір үй шаруасымен
шектеліп, белсенділігін таныта алмады. Олар балалар үшін қызмет
атқарып, олардың киімін жөндер, немесе олардың қайтуын күтті.
Ертегілерде, мысалы жыныстар қатынасына дәстүрлі түрде қаралды. Олар
ұлдар немесе қыздар не істеу керек, не істемеу керек деген мақсатта
суреттеледі. Мультфильмдерді тексеруде іс жүзінде негізгі басты
рольдердің көбінде ер адамдар еркін көрсеткен. Сондай-ақ,
жарнамаларда, теледидарда сондай екен. Англияда тәрбиелеудің басқаша
түрін қолданған, балаларында ер мен әйелдің қасиеттерінің
ұштасуымен, ұлдардың басқаларға сезімтал, мейірімді болуына тәжірибе
жасады. Ата-аналар қиындықтарға тап болады, ұлдарға арналған әскери
ойыншықтар, қыздарға қуыршақ, ыдыстар, ойыншықтар арқылы – ақ қоғамды
тануға болады. 5 жасар ұлдың анасы кітап кейіпкерлерін басқа
жыныспен ауыстырып көврген. Сонда баланың жауабы келесі болған:
Сен ұлдарды емес, тек қыздарды жаңа көресің.
Мектеп және жолдастарының ықпал етуі. Мектептегі көптеген
факторлар қыздар мен ұлдарға әртүрлі әсер етеді. Біріншіден, үй
шаруасын меңгеруді, екіншіден, ағаш пен металл жұмыстарын
үйренеді. Көбінесе қыздар мен ұлдардың специализациясы спорттың
әртүріне мадақталады. Ұлдарға деген қатынас жұмысшыларға сияқты
немесе олардан бұзықтық істерді көвп күтуге болады, қыздардан
қарағанда достары болады, ал қыздар мен қыздармен достасады.
Сырттай қараушылар ата-аналарына қарағанда, көп мөлшерде оларды
өздеріне тән мінез-құлықтары мен қабылдайды. Ата-аналар өз
балансының жеке ерекшелерін бар назармен қабылдайды. Танымайтын
адамдар баланы білмесе де ол, я ұл, я қыз сияқты жүру
керектігін біледі.
Ал, өз жыныстарына сай емес балаларды, әдетте жуас, жылауық
және бұзық деп атайды.
Балалар бұны бірден түсініп, олардың істерінің дұрыс емес екенін
сезіп, өздерін соған жыныстарына ой ұстай бастайды.
Гендер түрінің дамуы үшін негізгі процесске әсер етеді:
модельдеу, нығайту, өзін-өзі социализациялау. Модельдеу процесінде
балалар үлкендердің іс-әрекетіне еліктейді. Басында оларға көп
көңіл бөлетін адамға еліктейді –анасы немесе басқа адамға (әдетте
әйел адамға) көп балалар әкесі, шешесі, кейін отбасы достары,
мұғалімдер мен теледидардан көретін адамдардан үлгі алады.
Мектепке дейінгі балалар мен кіші класс оқушылары, өз
жыныстарына тән ойыншықтармен ойнайды, жыныстары бір достармен
достасатындар әдетте билік пен күшке ие үлкендерді қайталауға
тырысады. Мысалы, егер еліктеуге тамақ пісіріп жатқан анасын
немесе еркек – аспазды таңдау керек болса, онда олар еркек аспазды
таңдар еді.
Қыздар өздерінің аналарына еліктеп өседі. Нәтижесінде бала
кезден ананың тәрбиесі қыздардың бала бағуға деген
қызығушылықытарын арттырып, ұзақ уақытқа дайындайды.
Нығайту мақтау және жазалаумен байланысты. Ата-аналар
балалардың істеріне сәйкес жауап қайтарады. Ұлдарды көбінесе
қыздарға қарағанда көп ұрсып және мақтайды. Ата-аналар қыздарының
бұзық болғанынан емес, ұлдарының жуас, жылауық болғанынан
көбірек қорқады. Нәтижесінде, өз жетістеріне өздерін сыйлауға жету
принциптерін ұстанады, ал қыздарды сыйлау да басқалардың оларға
қатысына байланысты болып келеді.
Өзін-өзі социализациялау вербальды және вербальды емес әлеуметтік
қарым-қатынаспен байланысты. Нәтижесінде балалар өздерін қоғамдағы
өмірге дайындайды. Балалар адамдардың қу, дөрекі және жомарт
т.б. мінез-құлықтарын қалыптастырады.
Олар өмірдің әртүрлі жағдайларына түсіп, белгілі бір істер
басқаларды сыйлауға немесе сөз қылуға әкелетінін түсіне бастайды.
Марғарет Мид еркек пен әйелде белгілі бір рольдерге табиғаттар
жаралмағанын дәлелдеді. Оның жаңа Гвиняя жағалауында әртүрлі Гендер
рольдерін анықтаған:
Арапештер – бейбіт халық, балаларын бірге тәрбиелейді, жұмыс
істейді, көшбасшы болғылары келмейді.
Мундугуфлор – балаларға жау, еркектері әйелдерге қызғаншақ болып
келеді, ашулы, ызақор.
Тчамбули - әйелдер барлық істерджі істейді, ал еркектері өздерін
әдейілеп, өнермен, мейрамдармен айналысады.
Осылайша жыныстық айырымдар қоғамда әлеуметтік рольдерді ажыратудың
негізі ретінде қолданылады, олардың өмір сүруі биологиялық
факторларға негізделген емес.
Сексуалды рольдер қоғамда табиғи нәрселерден емес мәдениет және
әлеуметтік ерекшеліктерден туындаған. Либералды күйдегі еркектер
феминист қозғалысына жандары ашиды, ақылды және сенімді әйелдермен
ақырын, үй шаруасындағы әйелдерге жоғары емес пікірде болып, ең
бастысы деп ер адам карьерасын есептейді, теңқұқылықты әділ деп
санайды, бірақ, бәрібер әйелдің үйде отырғанын дұрыс көреді.
2. Гендер теңсіздігінің түрлері
Әйел мен еркектің арасындағы әлеуметтік істердің тең емес 3
өрісі бар: отбасылық өмір, білім және жұмыс.
Отбасылық өмір.
Әйелдер әдетте негізінен үй – жұмыстарын істейді. Ал, егер әйелдің
күйеуінен білім деңгейі жоғары болса, онда ерлі-зайыптылардың
арасында үй шаруасының тең бөлінуіне әкеледі.
Қызмет пен үй шаруасы міндеттерін істей жүріп, үйде отыратын
әйелдерге қарағанда, әлдеқайда бақытты. Жұмыстың қызық емес,
жалақысы төлем болса да, өзін-өзі сыйлауы үйде отыратын әйелдікке
қарағанда жоғары болып келеді.
Ақысыз жұмыс, үй шаруасындағы әйел жұмысы экономика үшін ақылы
түрде де өте өте қажет. Үй жұмысы өзінің құндылығы жағынан
қазіргі экономикада өндірістің үшінші бөлігін алып жатыр.
Дж.Гелбрайт ХХ ғасырдың басында малай жұмыс істеушілердің байқамас
мөлшерін алғанын анықтаған, керісінше олардың жұмысын атқарушы
әйел – малай іс жүзінде барлық еркектерге жеткілікті болған. Міне,
көп еркектер әйелдерінің үй шаруасындағы жұмысы арқасында өз-
өздеріне қызмет көрсетуден гөрі төленетін, ақылы жұмысты істеуге
икемді. Үй жұмысы өндірістегі жұмыс түрлері сияқты ауыр және ірілі-
ұсақты болып келеді. Бұл жұмыс ешқашан бітпейдібарлығын істеп біту
мүмкін емес. Үй жұмысы қазіргі көрінісінде тұрғылықты жерден жұмыс
орнының бөлектену нәтижесінде пайда болды. Үй жұмысы көрінбейтін
жұмыс болып қалды, бұл уақытта нағыз жұмыс өзінің қажеттіліктерін
алға қойды. Еңбекқорғаушы жабдықтар ауыр жұмыстың санын азайтты,
отбасы өлшемін азайтты, өйткені отбасының жұмыстың орындалуы аз
баланы қажет етті.
Үй жұмысына кететін орташа уақыт әлдеқайда азайды. Бірақ, баланы
тәрбиелеуге, тауар сатып алу мен тамақ дайындауға уақыт көбейді. Үй
шаруашылығында ұлттық байлықтан (25-тен 45%-ға дейін) туындайды. Үй
жұмысы экономиканың қалған бөлігінің фундаменті ретінде қызмет
атқарады, көптеген белсенді еңбек ресурстарының өмір сүруі үй
шаруашылығымен тығыз бірлікте.
Бұл апта ішінде әйел адам шамамен 60 сағат жұмсап, үй
жұмысының 12 түрін орындайды. Егер осы жұмысты фирма атқарған
болса, онда ол отбасына бір айға 600 АҚШ доллары кетер еді. Күйеуге
шыққан әйелдердің жартысынан артығы үйден тыс жұмысты істейді. Жұмыс
істейтін әйелдер үй шаруасын кешке немесе демалыс күндері атқарады.
Ажырасудың саны өсіп келеді, демек, жалғыз басты аналар да. Үй
шаруасы - үйдің жұмысы, өз жеріндегі жұмыс, ауру туыстарды қарау,
күйеуінің жұмысына көмек.
Компания Мэйтинг воилинг мэшин есептеуі бойынша, бір күні кір
жуудың энергиялық шығыны, ішкі (демалу, кір жууышының қолы,
ылғалдылығы) қимылдың бәрін қосқанда 5 мильді алады екен.
Сондай-ақ білім де ажыратылады. Мысалы, қыздардың қабілеті
көбінесе тілдерге, ал ұлдардың ойлау, көру қабілеті күшті,
сондықтан математика, физика мен техникаға икемді. Мектепке
дейінгі кезеңде қыздар тәрбиесінің қасында болады. Ал, ұлдарды
қыздарға қарағанда тыңдағаны және белсенді еместігі үшін аз
мақтайды.
Ұлдардың жеке қасиеттерін дамытып, тырысқаны үшін мақтайды, ал
қыздарды рухани тәрбиелейді. Ұлдар мұғалімдердің жұмысына жиі
кедергі жасайды, алайда мұғалімдер ұлдардан қарағанда қыздарды көп
тәртіпке салып отырады.
Бастауыш сыныптарда қыздардың үлгеріші жоғары болады, бірақ
жоғары сыныптарда және институт емтихандарында қыздардың сәтсіздігі,
әсіресе математика т.б. нақты ғылымдардан көп болады. Тіпті өзіне
сенімді мұғалімнің өзі гендер стереотиптерінен еркіндікте емес.
Мысалы. Қыздар мұғалімді мұқият тыңдап, сыныпта тыныш отыра алады
деп саналады. Ал, ұлдар жеке басына абыройы (қыздарға қарағанда) мақтау
сезімдеріне сене алады.
Кэролл Гиллиген және оның әріптестерінің зерттеуінше, қыздар бала
кезде нақты өзін-өзі қабылдау, қоршаған ортаға шынайы сену сияқты
сезімдерімен бөлектенген. Шамамен 11 жасқа келген кезде қыздар
өздеріне сенімді, өз сезімдері туралы еркін сөйлеп, қарама-
қайшылықта қарым-қатынаста табиғи элемент деп есептейді. Алайда,
жасөспірім кезде өзін қоршағандардың көңіліне тие ме деп, өз
сезімдерін сенімсіз түрде жеткізеді. Зерттеушілер мынадай
қорытындыға келді: қыздар жасөспірім уақытында репрессияға ұшырайды
екен. Кейбір кезде басқа адамдардың көзінше өздерінің не сөйлегенін
өте жоғары сақтықпен қорғану үшін Мен билеймін деп жауап береді
екен. Бұл оларды тым ақылды деп санағанын қаламайтыны білдіреді.
Американдық ассоциалардың зерттеуіне АҚШ-тың әр жерінде ораналасқан
аудандарынан 12 мектеппен 4-10 класстан 3000 оқушы қатысқан. 9 жасар
балалардың, қыздармен ұлдардың 70%-ы өзінің керек жағдайын
дайын және өзін-өзі қабылдауы өте жақсы дегенді көрсетті. 16
жасар оқушы-қыздардың өздеріне сенімді ұлдар да 46%-ды жақсы
жағынан көрсетті. Өзін-өзі бағалауда төменгі көрсеткіші-ақ испан
тілінде сөйлейтін қыздар көрсетті. Африкадан шыққан қыздар
жасөспірім кезде өзін-өзі қабылдауды жақсы сақтап отырған. Зерттеу
қорытындыларына сай, белгілі бір оқулықтар қиын жетіп отырған және
сандықтан өз қабілеттеріне деген сенімдеріне жоғалтқан. Сонымен
бірге, олар бір кінәны оқу пәніне артып отырған. Жасөспірім шақта
қыздар өздерінің сыртқы және физикалық ерекшеліктеріне қатысты
проблемалары да әсер еткен.
Басқа сұрақтар нәтижесінде өзінің абыройы сезімін сақтауға
тырысып, жігіттерге қарағанда, көп қиындықтар көреді екен. Қыздар
өз қанағаттануы емес, қоршаған ортаға жағуға тырысады екен. Жас
жігіттерге қарағанда, соңғы курстағы қыздар жоғары оқу орындарының
дискриминациясы мен болмайтынын сенімге соқтығысады. Әйел қалпында
болу дегеніміз, бірінші орынға оқудың сәттіліктері емес,
жігіттерді қарату болып табылады.
Көптеген әйелдердіңер адамның жұмысын қаламауының бір себебі,
өзінше сәтсіздіктен қорқу (боязнь) болып табылады. Оқу орындары
қыздар мен әйелдердің өз карьерасына дәстүрлі әйел сферасынан
таңдауды жиі марапаттады.
Еркектерді белсенді, сәтті деп стереотипті көрініс берген, ал
әйелге онша көрінбейтін, тәуелді деп беру. Сонда ең біріншіден
еркектер қоғамда басты рольді атқаратын стандарт болып есептеледі.
Екіншіден, әйелдер мәдениетке қандай үлес қосты, біздің өмірімізде
қандай роль атқарады. Үшіншіден, білім бағдарламаларында және
деңгейдегі стерертиптер көп сатылы жетістіктерге жетушілер адамдар,
ал әйелдер мінез-құлық моделін жаттаушы, көшбасшылық пен басқаруда
аз сатылы болып есептеледі. Еркек пен әйелдер мінез-құлқының
қалыптасуында жүргізуші рольді жаппай ақпарат құралдары атқарады.
Телевидение әйел бейнесіне аз назарын аударып қана қоймай, әйел
мен еркек туралы стереотипті және консервативті көзқараста
ұстанады. Әйелдер еркектерге қарағанда экранда сирек шығады.
Әйелдер көбінесе сексуалды объект ретінде киімдерді көрсету үшін жиі
шығады.
БАҚ көрсететін әйелдер бейнесі біркелкі емес. Бір жағынан
сымбатты әйел сұлулық эталоны делінсе, екінші жағынан азық-
түліктерді, адамды семіртетін азық-түлік түрлерін жиі жарнамалайды.
БАҚ бәрібір, әдеттегідей үлгі ретінде әдемі және немқұрайлы
әйелдерді көрсетуді дұрыс көреді. Жарнама берушілер жеткізгісі
келген белгіленген хабарларға қарағанда, жарнамадағы символдар
(белгілер) мінез-құлыққа терең ықпал етуі мүмкін. Сатылу
мақсатында символика түрінде жыныс айырымдары бейнеленеді. Мысалы,
көптеген жарнамаларда еркектер физикалық жәіне интеллектуалды
белсенді етіп көрсетіледі, ал әйелдер әдетке алыстан армандап қарап
тұрады. Жарнама кейіптерінде еркектер техниканы алға жылжытушылар,
ал егер әйелдер жарнамаланса, тек тұрмыстық техниканы
көрсетеді. Егер іскери сфера болса, еркек бастық, ал әйел хатшы
ретінде көрсетіледі.
Индустриалды қоғамға дейін өндіріс үйде немесе үйден алыс емес
жерде жасалған. өнеркәсіптің дамуынан үй шаруашылығы негізгі жұмыс
болудан қалды, ізінше әйел үй жұмысы құндылықтармен ерекшелене
бастады. Жұмысшы әйелдер күшін күйеуге шықпағандар құрады, ақылы
жұмыста әйелдер күші көбейе түсті. Оған себеп, соғыс болды.
Бүгінде көп елдерде 16 жастан 60-қа дейінгі әйелдердің 50%-ы
ақылы жұмысқа ие. Әйелдердің жұмысының көбеюі жұмыс орындарының
көбеюімен байланысты. Өсті. Бірақ әйелдерге айналасында
қиындықтар пайда болды. Жалақысы жоғары жұмысты иемдену мүмкіндігі
бар әйел аяқасты баланы күтуге байланысты өзінің қаржылық
жағдайын шұғыл үзуі мүмкін. Қарсы жағдайда, егер ол жартылай
(күн) істесе, оның жалақысы төмендеп, қызмет өсімі перспективасы
жоғарылады, сондай-ақ ол басқа да экономикалық льготтардан, мысалы,
пенсия алуға т.б. айырылады.
Неге әйелдердің еңбегіне қарағанда еркектердің еңбегі жоғары
сұранысқа ие? Бұған көп фактор әсер етеді, әйелдер материалды
және профессионалды жетістіктерге еркектерден қарағанда аз
талпынады, басқа фактор еркек отбасының қоректендірушісі. Тағы да
әйелдер еркектерге қарағанда еңбек стажынотбасылық жағдайларға
байланысты жиі үзіліп отырады. Әйелдер көбінесе кеңсе
жұмыстарымен бастары бос емес, олардың қызметте мүмкіндіктерді
шектеулі, ал жетістікке жетуі де әлсірейді. Олар кеңсе жұмыстары
ішінен көбіне бастауыш сынып мұғалімі немесе медбике болып істейді.
Бұл жұмыстар әйелдер жұмысы деп есептейді, өйткені тәрбиемен
және адам күтумен байланысты және де бұл мамандықтар басқаларына
қарағанда интеллектуалды қабілет пен үлкен дайындықты қажет ететін
жалақысы төмен жұмыстар екені белгілі.
Әйелдер ерлер істейтін мамандықпен жұмыс істегенді шешілмейтін
проблемаларға тап болар. Көптеген мамандықтарға ішкі стратификация
жүйесі тән. Саланың феминизациясы өркениеттің дамымай, түсуіне
әкеледі. Әйелдер көбінесе жалақысы төмен жұмыстарда жұмыс істейді.
әйелдердің жалақысы еркектердің жалақысынан орташа есеппен 75%-ын
құрайды.
Қоғамда моральдың нормаларлды қатайту гендер айырымдары
негіздегі әлеуметтік бақылауды қолданады. Өндірістегі және бала
тәрбиесіндегі жауапкершілік көбіне әйелдерге жүктеледі.
Отбасындағы кикілжіңдер, зорлық-зомбылық көбіне еркектер арқылы
жасалады. Мұндағы негізгі құрбандар әйел мен бала. Алайда, әйелдер
де кейде үйдегі күш көрсетуші болуы мүмкін.
Негізінен, үй – қазіргі заманда ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Гендер социализациясы
Күнделікті өмірде қолданылатын жыныс деген термин еркек пен
әйелдің сексуалды белсенділігінен биологиялық және анотомиялық
айырымдар деп бөлу керек.
Жыныс деген ұғым әйел мен еркектің физикалық айырмашылықтарын
берсе, ал гендер деген түсінік олардың психологиялық, әлеуметтік,
мәдени ерекшеліктерін қозғайды. Жыныс (гендер) – еркек пен әйелдің
арасындағы әлеуметтік қатынастар моделі.
Гендер тәуелділігін (идентификация) гендерден бастау алады. Гендер
айырымдары адам қарым-қатынасы процесінде әрдайым пайда болып,
әлеуметтің өмірдің негізін құрап, бастау алады. Гендер санасы және
мінез-құлық көрінісі тіршілікке еніп кеткені соншалық, біз оларды
байқамаймыз, мән бермейміз. Алайда, біз адамды кездестірсек, оның
мінез-құлқынан жынысын ажырата алсақ, өзімізді біртүрлі сезінеміз.
Алғаш жынысы анықталып, тек сосын жас, ұлт, нәсіл, мамандық, дінін
білеміз. Жынысты алып жүріп, еркек басқарушы, әйел – бағынушы деп
есептеген Уэст Циммерман.
Дін, тіл, білім және мәдениет еркек пен әйелді қоғамдағы
белгілі құндылықтарды қабылдауға дайындайды, оны қандай да бір гендер
айырымдарына негізделген нормалар арқылы күшейтеді. Компетенттілік,
көшбасшылық, билікперспективалары көшбасшылыққа претендент еркек пен
әйел ме, жынысқа байланысты бағаланып оытрады. Жұмыс және отбасы –
негізгі әлеуметтік институттар – гендер айырымдарын толықтай сіңген
әлеуметтік негізгі институттар. Барлық жерлерде қоғамдық істердің
көбінде теңсіздік орнаған, әйелдерге жекеменшік, биліктің аз бөлігі
ғана тиесілі болған.
Гендер тәуелділігі жеке адам қатынасын, жұмыс түрлерін, отбасы
және басқа әлеуметтік институттар, өмірлік құнды ресурстардың
бөлінуін, өмірлік мүмкіндіктердің құрылымын реттейді.
Смелзор ойынша, жыныс түрінің 4 компоненті бар деп есептейді:
1. Биологиялық жыныс.
2. Гендер түрі.
3. Гендер идеалдары.
4. Сексуалды рольдер.
1. Биологиялық жыныс алғашқы және екінші физикалық белгілер
(көбею органдары, беттегі түстер т.б.).
2. Гендер түрі біздің жынысымызды төзімізді еркек әлде әйел
ретінде сезінушімізбен байланысты. өз жынысын тану индивидтің
биологиялық жынысына әрдайым сәйкес келе бермейді. Теннисист Рени
Ричарде, әнші Рона интэрнэшн бұрын, өткен өмірлерінде еркек болған.
Ол адамның бала кезінде қай жыныспен тығыз байланыстылығына байланысты
болып келеді.
Биологиялық айырымдар – бұл әлеуметтік рольдің ажырауының себебі
емес, белгісі.
3. Гендер идеалдары әйелдер және еркектер мінез-құлқының 20 жылда
өзгерген мәдени көріністерді іске асырады.
4. Әйелдер мен еркектердің еңбек бөлінісінде сексуалды рольдері
құқықтар мен міндеттерімен байланысты болады. Еркектер жұмыс істеп,
әйелдер үй шаруасымен айналысу дәстүрлі болып саналады.
Джон Леннонда жаңа туған баланы баққаны үшін талқыға салды,
бірақ оны Тони Блер 30 жылдан соң арнайы демалысқа алған.
Гендер социализациясы – бұл гендер рольдерінің тану процесі.
Гендер рольдері әйел мен еркек арасындағы әлеуметтік айырылымдардан
пайда болды; олар қалай ойлап, қалай қимылдау керектігін анықтайды.
Ана-ана мен баланың арасындағы қарым-қатынас анализі әртүрлі, алайда
олар ойлағандай, олардың арасындағы айырмашылықтарды жасай алмайды.
Адам дүниеге келгеннен біз саналы немесе санасыз түрде оның жынысына
қарай әртүрлі онымен қатынасқа түсеміз. Жыныстардың әртүрлілігінен
хабар беретін вербальды және вербальды емес механизмдер бар. Әйелдер
енді полицей, өрт сөндіруші, космонавт, әскерлі адам болып жұмыс
істейді. 6 айлық баланың киімін ауыстыру тәжірибесі көрсеткендей,
адамдар оны әртүрлі киімде іртүрліше қабылдаған. Баланы қызша
киіндіріп, оған Жанна деп ат қойған, сонда оны қыз деп қабылдап,
тіпті оған қуыршақ берген. Ал, енді баланы ұлша киіндіріп, руслан
дегенде, оған батыр деп ат қойып, машина, поезбен ойнауды ұсынған.
Барлық ойыншықтар, суретті кітаптар, мультфильмдер және теледидар
бағдарламалары да кішкентайларға арналған, ер адам мен қызға тән
белгілерді нақтылап көрсетуге тырысады. Социолог – зерттеушілер тобы
балалар кітабында кең қолданыс тапқан гендер рольдеріне анализ
жүргізген, сонда кейіпкердің өзі жынысқа қатысты рольмен көзге
түсіп отырған екен. Ер адамдар әйелдерге қарағанда көп роль ойнаған.
Олардың көлемінің он бірінің бірінде ғана әйел ойнаған. Ал,
кітаптарда жыныстары анық көрсетілген жануарлар суреті 95-н 1-ге
дейін (қазақстан кітаптары, 1-11 сыныа оқулықтарында 2.5. 1) өскен.
Ердің және әйелдердің ролін ойнаушы кейіпкерлердің іс-қимылдары да
өзгеше болады. Балалар әртүрлі үйден тыс тәуелсіздікті және күшті
қажет ететін оқиғаларға қатысты. Сол уақытта қазір үй шаруасымен
шектеліп, белсенділігін таныта алмады. Олар балалар үшін қызмет
атқарып, олардың киімін жөндер, немесе олардың қайтуын күтті.
Ертегілерде, мысалы жыныстар қатынасына дәстүрлі түрде қаралды. Олар
ұлдар немесе қыздар не істеу керек, не істемеу керек деген мақсатта
суреттеледі. Мультфильмдерді тексеруде іс жүзінде негізгі басты
рольдердің көбінде ер адамдар еркін көрсеткен. Сондай-ақ,
жарнамаларда, теледидарда сондай екен. Англияда тәрбиелеудің басқаша
түрін қолданған, балаларында ер мен әйелдің қасиеттерінің
ұштасуымен, ұлдардың басқаларға сезімтал, мейірімді болуына тәжірибе
жасады. Ата-аналар қиындықтарға тап болады, ұлдарға арналған әскери
ойыншықтар, қыздарға қуыршақ, ыдыстар, ойыншықтар арқылы – ақ қоғамды
тануға болады. 5 жасар ұлдың анасы кітап кейіпкерлерін басқа
жыныспен ауыстырып көврген. Сонда баланың жауабы келесі болған:
Сен ұлдарды емес, тек қыздарды жаңа көресің.
Мектеп және жолдастарының ықпал етуі. Мектептегі көптеген
факторлар қыздар мен ұлдарға әртүрлі әсер етеді. Біріншіден, үй
шаруасын меңгеруді, екіншіден, ағаш пен металл жұмыстарын
үйренеді. Көбінесе қыздар мен ұлдардың специализациясы спорттың
әртүріне мадақталады. Ұлдарға деген қатынас жұмысшыларға сияқты
немесе олардан бұзықтық істерді көвп күтуге болады, қыздардан
қарағанда достары болады, ал қыздар мен қыздармен достасады.
Сырттай қараушылар ата-аналарына қарағанда, көп мөлшерде оларды
өздеріне тән мінез-құлықтары мен қабылдайды. Ата-аналар өз
балансының жеке ерекшелерін бар назармен қабылдайды. Танымайтын
адамдар баланы білмесе де ол, я ұл, я қыз сияқты жүру
керектігін біледі.
Ал, өз жыныстарына сай емес балаларды, әдетте жуас, жылауық
және бұзық деп атайды.
Балалар бұны бірден түсініп, олардың істерінің дұрыс емес екенін
сезіп, өздерін соған жыныстарына ой ұстай бастайды.
Гендер түрінің дамуы үшін негізгі процесске әсер етеді:
модельдеу, нығайту, өзін-өзі социализациялау. Модельдеу процесінде
балалар үлкендердің іс-әрекетіне еліктейді. Басында оларға көп
көңіл бөлетін адамға еліктейді –анасы немесе басқа адамға (әдетте
әйел адамға) көп балалар әкесі, шешесі, кейін отбасы достары,
мұғалімдер мен теледидардан көретін адамдардан үлгі алады.
Мектепке дейінгі балалар мен кіші класс оқушылары, өз
жыныстарына тән ойыншықтармен ойнайды, жыныстары бір достармен
достасатындар әдетте билік пен күшке ие үлкендерді қайталауға
тырысады. Мысалы, егер еліктеуге тамақ пісіріп жатқан анасын
немесе еркек – аспазды таңдау керек болса, онда олар еркек аспазды
таңдар еді.
Қыздар өздерінің аналарына еліктеп өседі. Нәтижесінде бала
кезден ананың тәрбиесі қыздардың бала бағуға деген
қызығушылықытарын арттырып, ұзақ уақытқа дайындайды.
Нығайту мақтау және жазалаумен байланысты. Ата-аналар
балалардың істеріне сәйкес жауап қайтарады. Ұлдарды көбінесе
қыздарға қарағанда көп ұрсып және мақтайды. Ата-аналар қыздарының
бұзық болғанынан емес, ұлдарының жуас, жылауық болғанынан
көбірек қорқады. Нәтижесінде, өз жетістеріне өздерін сыйлауға жету
принциптерін ұстанады, ал қыздарды сыйлау да басқалардың оларға
қатысына байланысты болып келеді.
Өзін-өзі социализациялау вербальды және вербальды емес әлеуметтік
қарым-қатынаспен байланысты. Нәтижесінде балалар өздерін қоғамдағы
өмірге дайындайды. Балалар адамдардың қу, дөрекі және жомарт
т.б. мінез-құлықтарын қалыптастырады.
Олар өмірдің әртүрлі жағдайларына түсіп, белгілі бір істер
басқаларды сыйлауға немесе сөз қылуға әкелетінін түсіне бастайды.
Марғарет Мид еркек пен әйелде белгілі бір рольдерге табиғаттар
жаралмағанын дәлелдеді. Оның жаңа Гвиняя жағалауында әртүрлі Гендер
рольдерін анықтаған:
Арапештер – бейбіт халық, балаларын бірге тәрбиелейді, жұмыс
істейді, көшбасшы болғылары келмейді.
Мундугуфлор – балаларға жау, еркектері әйелдерге қызғаншақ болып
келеді, ашулы, ызақор.
Тчамбули - әйелдер барлық істерджі істейді, ал еркектері өздерін
әдейілеп, өнермен, мейрамдармен айналысады.
Осылайша жыныстық айырымдар қоғамда әлеуметтік рольдерді ажыратудың
негізі ретінде қолданылады, олардың өмір сүруі биологиялық
факторларға негізделген емес.
Сексуалды рольдер қоғамда табиғи нәрселерден емес мәдениет және
әлеуметтік ерекшеліктерден туындаған. Либералды күйдегі еркектер
феминист қозғалысына жандары ашиды, ақылды және сенімді әйелдермен
ақырын, үй шаруасындағы әйелдерге жоғары емес пікірде болып, ең
бастысы деп ер адам карьерасын есептейді, теңқұқылықты әділ деп
санайды, бірақ, бәрібер әйелдің үйде отырғанын дұрыс көреді.
2. Гендер теңсіздігінің түрлері
Әйел мен еркектің арасындағы әлеуметтік істердің тең емес 3
өрісі бар: отбасылық өмір, білім және жұмыс.
Отбасылық өмір.
Әйелдер әдетте негізінен үй – жұмыстарын істейді. Ал, егер әйелдің
күйеуінен білім деңгейі жоғары болса, онда ерлі-зайыптылардың
арасында үй шаруасының тең бөлінуіне әкеледі.
Қызмет пен үй шаруасы міндеттерін істей жүріп, үйде отыратын
әйелдерге қарағанда, әлдеқайда бақытты. Жұмыстың қызық емес,
жалақысы төлем болса да, өзін-өзі сыйлауы үйде отыратын әйелдікке
қарағанда жоғары болып келеді.
Ақысыз жұмыс, үй шаруасындағы әйел жұмысы экономика үшін ақылы
түрде де өте өте қажет. Үй жұмысы өзінің құндылығы жағынан
қазіргі экономикада өндірістің үшінші бөлігін алып жатыр.
Дж.Гелбрайт ХХ ғасырдың басында малай жұмыс істеушілердің байқамас
мөлшерін алғанын анықтаған, керісінше олардың жұмысын атқарушы
әйел – малай іс жүзінде барлық еркектерге жеткілікті болған. Міне,
көп еркектер әйелдерінің үй шаруасындағы жұмысы арқасында өз-
өздеріне қызмет көрсетуден гөрі төленетін, ақылы жұмысты істеуге
икемді. Үй жұмысы өндірістегі жұмыс түрлері сияқты ауыр және ірілі-
ұсақты болып келеді. Бұл жұмыс ешқашан бітпейдібарлығын істеп біту
мүмкін емес. Үй жұмысы қазіргі көрінісінде тұрғылықты жерден жұмыс
орнының бөлектену нәтижесінде пайда болды. Үй жұмысы көрінбейтін
жұмыс болып қалды, бұл уақытта нағыз жұмыс өзінің қажеттіліктерін
алға қойды. Еңбекқорғаушы жабдықтар ауыр жұмыстың санын азайтты,
отбасы өлшемін азайтты, өйткені отбасының жұмыстың орындалуы аз
баланы қажет етті.
Үй жұмысына кететін орташа уақыт әлдеқайда азайды. Бірақ, баланы
тәрбиелеуге, тауар сатып алу мен тамақ дайындауға уақыт көбейді. Үй
шаруашылығында ұлттық байлықтан (25-тен 45%-ға дейін) туындайды. Үй
жұмысы экономиканың қалған бөлігінің фундаменті ретінде қызмет
атқарады, көптеген белсенді еңбек ресурстарының өмір сүруі үй
шаруашылығымен тығыз бірлікте.
Бұл апта ішінде әйел адам шамамен 60 сағат жұмсап, үй
жұмысының 12 түрін орындайды. Егер осы жұмысты фирма атқарған
болса, онда ол отбасына бір айға 600 АҚШ доллары кетер еді. Күйеуге
шыққан әйелдердің жартысынан артығы үйден тыс жұмысты істейді. Жұмыс
істейтін әйелдер үй шаруасын кешке немесе демалыс күндері атқарады.
Ажырасудың саны өсіп келеді, демек, жалғыз басты аналар да. Үй
шаруасы - үйдің жұмысы, өз жеріндегі жұмыс, ауру туыстарды қарау,
күйеуінің жұмысына көмек.
Компания Мэйтинг воилинг мэшин есептеуі бойынша, бір күні кір
жуудың энергиялық шығыны, ішкі (демалу, кір жууышының қолы,
ылғалдылығы) қимылдың бәрін қосқанда 5 мильді алады екен.
Сондай-ақ білім де ажыратылады. Мысалы, қыздардың қабілеті
көбінесе тілдерге, ал ұлдардың ойлау, көру қабілеті күшті,
сондықтан математика, физика мен техникаға икемді. Мектепке
дейінгі кезеңде қыздар тәрбиесінің қасында болады. Ал, ұлдарды
қыздарға қарағанда тыңдағаны және белсенді еместігі үшін аз
мақтайды.
Ұлдардың жеке қасиеттерін дамытып, тырысқаны үшін мақтайды, ал
қыздарды рухани тәрбиелейді. Ұлдар мұғалімдердің жұмысына жиі
кедергі жасайды, алайда мұғалімдер ұлдардан қарағанда қыздарды көп
тәртіпке салып отырады.
Бастауыш сыныптарда қыздардың үлгеріші жоғары болады, бірақ
жоғары сыныптарда және институт емтихандарында қыздардың сәтсіздігі,
әсіресе математика т.б. нақты ғылымдардан көп болады. Тіпті өзіне
сенімді мұғалімнің өзі гендер стереотиптерінен еркіндікте емес.
Мысалы. Қыздар мұғалімді мұқият тыңдап, сыныпта тыныш отыра алады
деп саналады. Ал, ұлдар жеке басына абыройы (қыздарға қарағанда) мақтау
сезімдеріне сене алады.
Кэролл Гиллиген және оның әріптестерінің зерттеуінше, қыздар бала
кезде нақты өзін-өзі қабылдау, қоршаған ортаға шынайы сену сияқты
сезімдерімен бөлектенген. Шамамен 11 жасқа келген кезде қыздар
өздеріне сенімді, өз сезімдері туралы еркін сөйлеп, қарама-
қайшылықта қарым-қатынаста табиғи элемент деп есептейді. Алайда,
жасөспірім кезде өзін қоршағандардың көңіліне тие ме деп, өз
сезімдерін сенімсіз түрде жеткізеді. Зерттеушілер мынадай
қорытындыға келді: қыздар жасөспірім уақытында репрессияға ұшырайды
екен. Кейбір кезде басқа адамдардың көзінше өздерінің не сөйлегенін
өте жоғары сақтықпен қорғану үшін Мен билеймін деп жауап береді
екен. Бұл оларды тым ақылды деп санағанын қаламайтыны білдіреді.
Американдық ассоциалардың зерттеуіне АҚШ-тың әр жерінде ораналасқан
аудандарынан 12 мектеппен 4-10 класстан 3000 оқушы қатысқан. 9 жасар
балалардың, қыздармен ұлдардың 70%-ы өзінің керек жағдайын
дайын және өзін-өзі қабылдауы өте жақсы дегенді көрсетті. 16
жасар оқушы-қыздардың өздеріне сенімді ұлдар да 46%-ды жақсы
жағынан көрсетті. Өзін-өзі бағалауда төменгі көрсеткіші-ақ испан
тілінде сөйлейтін қыздар көрсетті. Африкадан шыққан қыздар
жасөспірім кезде өзін-өзі қабылдауды жақсы сақтап отырған. Зерттеу
қорытындыларына сай, белгілі бір оқулықтар қиын жетіп отырған және
сандықтан өз қабілеттеріне деген сенімдеріне жоғалтқан. Сонымен
бірге, олар бір кінәны оқу пәніне артып отырған. Жасөспірім шақта
қыздар өздерінің сыртқы және физикалық ерекшеліктеріне қатысты
проблемалары да әсер еткен.
Басқа сұрақтар нәтижесінде өзінің абыройы сезімін сақтауға
тырысып, жігіттерге қарағанда, көп қиындықтар көреді екен. Қыздар
өз қанағаттануы емес, қоршаған ортаға жағуға тырысады екен. Жас
жігіттерге қарағанда, соңғы курстағы қыздар жоғары оқу орындарының
дискриминациясы мен болмайтынын сенімге соқтығысады. Әйел қалпында
болу дегеніміз, бірінші орынға оқудың сәттіліктері емес,
жігіттерді қарату болып табылады.
Көптеген әйелдердіңер адамның жұмысын қаламауының бір себебі,
өзінше сәтсіздіктен қорқу (боязнь) болып табылады. Оқу орындары
қыздар мен әйелдердің өз карьерасына дәстүрлі әйел сферасынан
таңдауды жиі марапаттады.
Еркектерді белсенді, сәтті деп стереотипті көрініс берген, ал
әйелге онша көрінбейтін, тәуелді деп беру. Сонда ең біріншіден
еркектер қоғамда басты рольді атқаратын стандарт болып есептеледі.
Екіншіден, әйелдер мәдениетке қандай үлес қосты, біздің өмірімізде
қандай роль атқарады. Үшіншіден, білім бағдарламаларында және
деңгейдегі стерертиптер көп сатылы жетістіктерге жетушілер адамдар,
ал әйелдер мінез-құлық моделін жаттаушы, көшбасшылық пен басқаруда
аз сатылы болып есептеледі. Еркек пен әйелдер мінез-құлқының
қалыптасуында жүргізуші рольді жаппай ақпарат құралдары атқарады.
Телевидение әйел бейнесіне аз назарын аударып қана қоймай, әйел
мен еркек туралы стереотипті және консервативті көзқараста
ұстанады. Әйелдер еркектерге қарағанда экранда сирек шығады.
Әйелдер көбінесе сексуалды объект ретінде киімдерді көрсету үшін жиі
шығады.
БАҚ көрсететін әйелдер бейнесі біркелкі емес. Бір жағынан
сымбатты әйел сұлулық эталоны делінсе, екінші жағынан азық-
түліктерді, адамды семіртетін азық-түлік түрлерін жиі жарнамалайды.
БАҚ бәрібір, әдеттегідей үлгі ретінде әдемі және немқұрайлы
әйелдерді көрсетуді дұрыс көреді. Жарнама берушілер жеткізгісі
келген белгіленген хабарларға қарағанда, жарнамадағы символдар
(белгілер) мінез-құлыққа терең ықпал етуі мүмкін. Сатылу
мақсатында символика түрінде жыныс айырымдары бейнеленеді. Мысалы,
көптеген жарнамаларда еркектер физикалық жәіне интеллектуалды
белсенді етіп көрсетіледі, ал әйелдер әдетке алыстан армандап қарап
тұрады. Жарнама кейіптерінде еркектер техниканы алға жылжытушылар,
ал егер әйелдер жарнамаланса, тек тұрмыстық техниканы
көрсетеді. Егер іскери сфера болса, еркек бастық, ал әйел хатшы
ретінде көрсетіледі.
Индустриалды қоғамға дейін өндіріс үйде немесе үйден алыс емес
жерде жасалған. өнеркәсіптің дамуынан үй шаруашылығы негізгі жұмыс
болудан қалды, ізінше әйел үй жұмысы құндылықтармен ерекшелене
бастады. Жұмысшы әйелдер күшін күйеуге шықпағандар құрады, ақылы
жұмыста әйелдер күші көбейе түсті. Оған себеп, соғыс болды.
Бүгінде көп елдерде 16 жастан 60-қа дейінгі әйелдердің 50%-ы
ақылы жұмысқа ие. Әйелдердің жұмысының көбеюі жұмыс орындарының
көбеюімен байланысты. Өсті. Бірақ әйелдерге айналасында
қиындықтар пайда болды. Жалақысы жоғары жұмысты иемдену мүмкіндігі
бар әйел аяқасты баланы күтуге байланысты өзінің қаржылық
жағдайын шұғыл үзуі мүмкін. Қарсы жағдайда, егер ол жартылай
(күн) істесе, оның жалақысы төмендеп, қызмет өсімі перспективасы
жоғарылады, сондай-ақ ол басқа да экономикалық льготтардан, мысалы,
пенсия алуға т.б. айырылады.
Неге әйелдердің еңбегіне қарағанда еркектердің еңбегі жоғары
сұранысқа ие? Бұған көп фактор әсер етеді, әйелдер материалды
және профессионалды жетістіктерге еркектерден қарағанда аз
талпынады, басқа фактор еркек отбасының қоректендірушісі. Тағы да
әйелдер еркектерге қарағанда еңбек стажынотбасылық жағдайларға
байланысты жиі үзіліп отырады. Әйелдер көбінесе кеңсе
жұмыстарымен бастары бос емес, олардың қызметте мүмкіндіктерді
шектеулі, ал жетістікке жетуі де әлсірейді. Олар кеңсе жұмыстары
ішінен көбіне бастауыш сынып мұғалімі немесе медбике болып істейді.
Бұл жұмыстар әйелдер жұмысы деп есептейді, өйткені тәрбиемен
және адам күтумен байланысты және де бұл мамандықтар басқаларына
қарағанда интеллектуалды қабілет пен үлкен дайындықты қажет ететін
жалақысы төмен жұмыстар екені белгілі.
Әйелдер ерлер істейтін мамандықпен жұмыс істегенді шешілмейтін
проблемаларға тап болар. Көптеген мамандықтарға ішкі стратификация
жүйесі тән. Саланың феминизациясы өркениеттің дамымай, түсуіне
әкеледі. Әйелдер көбінесе жалақысы төмен жұмыстарда жұмыс істейді.
әйелдердің жалақысы еркектердің жалақысынан орташа есеппен 75%-ын
құрайды.
Қоғамда моральдың нормаларлды қатайту гендер айырымдары
негіздегі әлеуметтік бақылауды қолданады. Өндірістегі және бала
тәрбиесіндегі жауапкершілік көбіне әйелдерге жүктеледі.
Отбасындағы кикілжіңдер, зорлық-зомбылық көбіне еркектер арқылы
жасалады. Мұндағы негізгі құрбандар әйел мен бала. Алайда, әйелдер
де кейде үйдегі күш көрсетуші болуы мүмкін.
Негізінен, үй – қазіргі заманда ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz