Егіншілік түсінігі, жүйесі, мәдениеті

Кіріспе 3
1. Егіншілік түсінігі 4
2. Егіншілік жүйесі 6
3. Егіншілік мәдениеті 7
4. Егіншіліктің ғылыми негіздері 10
5. Пайдаланылған әдебиеттер 13
Қолданылған әдебиеттер 14

Кіріспе
Егіншілік жүйелерінің даму кезеңдері. Егіншілік жүйесінің түрлері: қарапайым, экстенсивті және интенсивті.
Егіншілік жүйелерінің ғылыми негіздері: егіншіліктің жалпы заңдылықтары, топырақтың құнарлылығы туралы ілім, топырақты эрозиядан қорғау мәселелері. Егіншілік жүйесінің тиімділігі. Егіншілік жүйелерінің негізгі буындары.
Қазақстандағы интенсивті егіншілік жүйелері: отамалы, агроландшафтық және басқалар.

Ұсынылатын әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. Әуезов Ә.Ә, Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. «Егіншілік», Алматы, 2005
2. Әуезов Ә.Ә., Сүлейменова Н.Ш., Уразымбетова Қ.Н. Егіншілік практикумы, Алматы, 2006
1. Бараев А.И., Сулейменов М.К. және басқалар. Почвозащитная система земледелия.-Алматы,1985
2. Богарное земледелие. –Алматы, 1976
3. Ерлепесов М.Н., Турешев О.Т. Орошаемое земледелие. – Алматы, 1973
4. Жаңабаев Қ.Ш. және т.б. «Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Алматы, 1994
5. Жаңабаев Қ.Ш. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес, Алматы, 1994
6. Зенкова Е.М. Севообороты и плодородие почвы. Алматы, 1979.
7. Иванников А.В., Мұқажанов К. Солтүстік Қазақстан егіншілігі. – Алматы, 2004
8. Киреев А.К., Сейтказинов Д.Т. Обработка почвы на богаре Казахстана. – Алматы, 2001

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3
1. Егіншілік түсінігі 4
2. Егіншілік жүйесі 6
3. Егіншілік мәдениеті 7
4. Егіншіліктің ғылыми негіздері 10
5. Пайдаланылған әдебиеттер 13
Қолданылған әдебиеттер 14

6.
Кіріспе
Егіншілік жүйелерінің даму кезеңдері. Егіншілік жүйесінің түрлері: қарапайым, экстенсивті және интенсивті.
Егіншілік жүйелерінің ғылыми негіздері: егіншіліктің жалпы заңдылықтары, топырақтың құнарлылығы туралы ілім, топырақты эрозиядан қорғау мәселелері. Егіншілік жүйесінің тиімділігі. Егіншілік жүйелерінің негізгі буындары.
Қазақстандағы интенсивті егіншілік жүйелері: отамалы, агроландшафтық және басқалар.

Егіншілік түсінігі
Егіншілік - 1) ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу үшін жерді өңдеп баптау тәсілдерінің жүйесі. 20 ғасырдың басында Қазақстандағы егіс көлемі күрт көбейіп, 4,1 миллион гектарға жетті. Егістіктің басым көпшілігі (96%) дәнді дақыл болатын. Оның жартысынан көбі Ақмола, Торғай аймақтарында, қалғаны Қостанай, Ақтөбе, Жайық,Павлодар, Семей өңірінде егілді. Сырдария өзенінің төменгі жағында күріш, Жетісуда мақта егілді. Қазақстанда егін шаруашылығын одан әрі дамыту жолында, әсіресе, соғыс жылдары, одан кейін де көптеген жұмыстар атқарылды. Машина-трактор стансалары құрылып, егістікті күтіп-баптау жұмыстарын барынша механикаландыруға мүмкіншілік туды. Егістіктің 96,5%-ы тұқым сепкішпен себіліп, 97%-ы комбайнмен жиналды. Үш дақыл бойынша Қазақстанда өнімділіктің дүниежүзілік рекорды тіркелді. Шығанақ Берсиев басқарған звено тарының әр гектарынан (тәжірибелік телімде) 125 ц өнім алды. Ыбырай Жақаевтың звеносында күріш өнімділігі бір гектарынан 174 ц-ге жетті. Ольга Гонаженко звеносы қызылшаның бір гектарынан 1515 ц-ден өнім алды. 1954 ж. тың және тыңайған жерлерді жаппай игеру басталды. Алғашқы бес - алты жыл ішінде-ақ республика бойынша 25 млн. гектар тың жер игерілді. Оның 17 млн. гектары еліміздің солтүстігінде (Қостанай, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан, Павлодар) орналасқан. Егіншіліктің экстенсивті және интенсивті түрлері бар. Экстенсивті түрінде егіншіліктен өнім алу үшін қосымша қаражат көп жұмсалмайды. Жалпы түсімнің артуы, көбінесе, топыраққұнарлылығына және егін егетін жер көлемінің жаңадан кеңейтілуіне байланысты. Өндірістік күштердің және ғылымның дамуына байланысты егіншілік экстенсивті түрден интенсивті түрге ауысты. Егіншіліктің интенсивті түрінде пайдаланылып жүрген жерге қосымша еңбек, қаржы (механикаландыру, суландыру, тыңайту, агротехникалық шаралар жүйесін көтеру, т.б.) жұмсап, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін арттырады. Қазақстанда егіншіліктің құрғақ, суармалы, тәлімі және таудағы түрлері қалыптасқан. Құрғақ егіншілік жауыны аз, желді, құрғақ далалы аймақтарда орналасқан. Бұл жерлерде құрғақшылыққа төзімді дақылдар өсіріліп, топырақта ылғал сақтаудың агротехникалық шаралар жүйесі (қар тоқтату, топырақты аудармай жырту, егісті қысқа мерзімде себу, т.б.) қолданылады. Суармалы егіншілікте, көбінесе, мақта, қант қызылшасы, дәнді дақылдар, көп жылдық жемшөптер, күріш өсіріледі. Тәлімі егіншілікте астық, жемдік дақылдар өсіріліп, құрғақ егіншілікке тән агротехникалық шаралар қолданылады. Таудағы егіншілік тау баурайын, тау аралығындағы ойпаң жерлерді қамтиды. Мұндағы агротехникалық шаралар топырақты су эрозиясынан қорғау мақсатында жүргізіледі; 2) ауыл шаруашылық дақылдарын егіп-өсірудің және топырақ құнарлылығын жоғарылатудың жалпы тәсілдерін зерттейтін агрономия ғылымының саласы. Егіншілік ғылым ретінде топырақ құнарлығын арттыру, оны эрозиядан қорғау, топырақ пен өсімдіктің өзара әсерін, топыраққа механикалық, биологиялық және химиялық әдістермен әсер ете отырып жоғары әрі тұрақты өнім алу, егістікті зиянкестер мен арамшөптерден, қолайсыз жағдайлардан (құрғақшылық, аңызақ, үсік) қорғау мәселелерін зерттейді. Егіншілік агрономияның басқа салаларымен (агрохимия, агрофизика, селекция, т.б.) тығыз байланысты.
Суармалы Егіншілік - ылғалы аз, құрғақ, шөлейт және шөлді аймақтарда жоғары өнім алуға бағытталған егіншілік түрі. Суармалы егіншілік жағдайында егістіктердің ылғал режимімен қатар қоректік режимі, яғни топыраққа тыңайтқыштар енгізу қолдан реттеледі. Сондықтан суармалы егіншілік тұрақты, сапалы әрі мол (бидайдың әр гектарынан 65 - 70 ц, күріштен 80 - 100 ц, мақтадан 40 - 50 ц, т.б.) өнім алуды қамтамасыз ете алады. Сонымен қатар сол маусымда суармалы егіншілік танаптарына аңыздық дақылдарды қайталап себу арқылы мал азығы қорын арттыруға болады. Суармалы егіншілік күріш, мақта, қант қызылшасы, бидай, жүгері, жоңышқа өсіруде кең қолданылады. Ыстық аймақтарда Суармалы егіншілік халық ш-на көп пайда әкеледі. Суармалы егіншілікте суару (ылғалдандыру үшін, тұқым себу алдында, вегетация кезеңінде, жаңарту үшін, т.б.) әр түрлі тәсілдермен орындалады: атыздар арасымен (қызылша, жүгері, мақта, т.б.), жаңбырлата (жүгері, бұршақ, т.б.), көлдете (күріш, т.б.) суару, т.б. Әлемнің дамыған елдерінде Суармалы егіншілікпен айналысу - өздерін азық-түлікпен, жеңіл өнеркәсібін шикізатпен қамтамасыз етудің негізгі көзі. Сондықтан ертедегі өркениетті дамыған елдердің басым бөлігі суы мол Ніл, Тигр, Евфрат, Әмудария мен Сырдария өзендері және Қытайдың суы мол өзендерінің бойларында болған. Қазақстанда Отырар, Сауран, Тараз, Сығанақ сияқты көне қалалардың аймақтарынан белгілі. Суармалы егіншілік қазіргі уақытта Сырдария, Шу, Іле, Жайық, Қаратал, Ертіс, т.б. өзен алқаптарында орналастырылған. Қазақстан жағдайындағы суармалы егіншілікте кейбір дақылдардан әлемдік рекордтық өнімдер алынған. Мысалы, ақтөбелік Ш.Берсиев тарының әрбір гектарынан 201 ц, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері атанған Ы.Жақаев күріштің әрбір гектарынан 172 ц, тәтті тамыр өсіру шебері О.Гоноженко қызылшаның әрбір гектарынан 1600 ц өнім алуға қол жеткізді

Егіншілік жүйесі
Егіншілік жүйесі - жерді дұрыс пайдалануға, топырақ құнарлылығын қалпына келтіріп, одан әрі арттыруға, сақтауға, егілетін дақылдардан тұрақты мол өнім алуға бағытталған өзара байланысты агротех. мелиоративтік және ұйымдастырушылық шараларының жиынтығы. Егіншілік жүйесіне жер жағдайына, ауа райының ерекшеліктерін еске ала отырып, ауыспалы егіс жүйесін қолдану, дақылды жақсы жерге егу және сапалы тұқым себу, жерді органик., минералдық тыңайтқыштармен тыңайту, суғармалы жерге егілгендақылдарды дер кезінде қандыра суғару, қол еңбегін көп қажет ететін жұмыстарды механикаландыру, арамшөппен, өсімдік зиянкестерімен, ауруларымен күресу, т.б. жатады. Ғылым негізде дұрыс құрылған ауыспалы егіс жүйесі жердің құнарлылығын арттыра түседі, барлық дақылдардың өнімділігін көтеріп, оның сапасын жақсартумен қатар, ауыл шаруашылыгы машиналарын, техникалык, материалдық ресурстарды, қарқынды технологияны тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Дақылдардың құрамына, олардың үлес салмағына қарай ауыспалы егіс жүйесі әр түрлі аталады. Республиканың топырақ-климат жағдайына байланысты Қазақстанда аймақтық Егіншілік жүйесі енгізілуде. Белгілі бір аймақтың ерекшеліктеріне қарай осы жүйенің өзі топырақ қорғау жүйесі, суғармалы жүйе және тау жүйесі, т.б. болып бөлінеді. Топырақ қорғау жүйесі Қазақстанның солтүстік, батыс және орталық аудандарындағы егіс танаптарына енгізілген. Мұнда дәнді дақылдардан кейін пар жыртылады, оған көбіне жаздық дақылдар егіледі. Суғармалы жүйе республиканың оңт.-шығысындағы егіс танаптарына енгізілген. Мұнда арнайы ауыспалы егіс игерілген, көкөніс, бақша және мал азықтық дақылдар алмастырылып отырылады. Тау Егіншілік жүйесін Алматы облысының шаруашылықтары пайдаланады. Мұнда дәнді дақылдардан кейін пар жырту ауыспалы егістігі игерілген. Дәнді дақылдар мен мал азықтық дақылдар егіледі
2011 жылы ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс құрылымы - 893,7 мың гектарды құрады. Осы көлемнің 51,3% -дәнді дақылдар, 17,6 -техникалық дақылдар, 7,5%- картоп, көкөніс және бақша дақылдары, 23,4 азықтық дақылдар.
2010 жылмен салыстырғанда интенсивті технологиямен өсірілген дақылдар - 6,1 гектарға ұлғайып, 106,2 мың гектарға жетті, ылғал сақтау технологиясы - 90,6 мың, тамшылатып суару әдісімен өсірілген дақылдар көлемі -2242,5 гектарға жетті.
2010 жылмен салыстырғанда енгізілген минералды тыңайтқыштар көлемі 0,8 есеге өсіп, 30,7 мың тоннаны құрады.
484,6 гектар жаңа бақ, 17 гектар жүзімдіктер отырғызылды. Облыста 16 бірегей, 21-элиталық, 32 жоғары репродукциялы тұқым өсіретін шаруашылықтар жұмыс істейді.

Осы шаруашылықтар тауар өндірушілерге 2950 тонна бидай, 470,9 тонна арпа, 916,8 тонна күріш, 2421,57 тонна жүгері, 2280 тонна картоп, 3 тонна қант қызылшасы 480,0 тонна соя, 12,6 тонна көп жылдық шөп тұқымын өндіріп сатты. Сонымен қатар 417,5 мың дана жеміс ағаштары көшеттері өсіріліп, шаруашылықтарға таратылды. 484 жылы жай жұмыс істеп тұр, 84 жылыжайдың құрылысы жүргізілуде.

Қаржыландырудың барлық көздері арқылы 455 ауыл шаруашылығы техникалары сатылып алынды. (1638 млн.теңге) 52 МТС -212,9 млн.теңгеге қызмет көрсетті.
2012 жылдың өніміне 92,4 мың тонна дәнді дақылдар тұқымы құйылды. 177,6 мың гектар күздік дақылдар себілді. (2010 жылы-152,5 мың га) 201,4 гектар жерде сүдігер жыртылды. (2010ж-201,0 мың га) 2015,9 мың тонна шөп дайындалды. (2010 жылға-121,4% ) 77, 0 мың тонна пішендеме салынып, (101,5% ) 300 мың тонна жемдік астық құйылды. (102,7%) 172,4 мың тонна (102,0%) сабан дайындалды.
2011 жылы 1174,2 мың тонна астық жиналды, немесе 2010 жылға қарағанда 0,1 есе артық, жеміс-жидек-77,8 мыңтонна(1,7есе артық), 124,0 мың тонна майлы дақылдар (1,2есе), картоп, көкөніс және бақша дақылдары - 1394,9 мың тонна, немесе 105,5 % жетті.

Егіншілік мәдениеті
Егіншілік мәдениеті - Отырар аймағындағы ежелден қалыптасқан егіншілік-шаруа-шылық саласы. Ақышев басқарған археологиялық экспедициялар жүргізген зерттеулер жерді қолдан суару әдісі Сырдарияның жағасында ерте темір дәуірінде-ақ қолданғанын аңғартады. К.Байпақов, В.Грошев сияқты ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, суармалы егіншілік Отырар алқабында ерте кезден-ақ (1 -- 6 ғ-лар) дамыған. Ғалымдардың айтуынша, Отырар қаласына таяу жердегі Арыс өзенінің Сырдарияға құяр түсында егіншіліктің тарихын бейнелейтін су жүйелері бар. Бұлар кейіннен магистральды каналдар жүргізуге негіз болған.
7 -- 9 ғ-ларда қала мәдениетінің өрістеуіне байланысты және Қазақстанның оңтүстігінде қалыптаса бастаған алғашкы феодалдық мемлекеттердің мүддесіне сай, егінді ызаға егу өдісі бірте-бірте тоғандап байлап, керегінде ағызып ала беруге болатын тасқын суды пайдалану өдісіне ауыса бастайды. Арыс өзені тарамдарының негізінде алғашқы магистральды каналдар қазыла бастаған. Мұнын өзі Отырар алқабындағы елдің кәсібінде егіншілік рөлінің артуьша ықпал еткен ( Ежелгі суармалы жер; Ежелгі суару орындары; Екінші реттегі жер суландыру каналы). Бұрынғы кішігірім арықтар бір-бірімен жалғасып, енді су тікелей Арыс ө-нен ұзындығы 30 -- 40 км магистральды каналдар арқылы алынып, оның өң бойына шығырлар орнатылатын болған. Оның өгіз немесе түйе шығыр және су шығыры деген екі түрі болған. Алдыңғы түрі ағысы жай өзендер мен каналдарда, көлдерде пайдаланылған.
Су шығыры тікелей ағын судың өзіне орнатылған. Түйе шығыр диам. 1,5 м келетін жетекші тісті дөңгелектен -- үстіңгі тоғыннан, диам. 1 м келетін жетекші тісті дөңгелектен -- астыңғы тоғыннан жоне диаметірі 5 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.