Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу әдістемесі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..4
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алгашқы кезеңіндегі тергеуші іс.әрекеттері ... ... ... 8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..4
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алгашқы кезеңіндегі тергеуші іс.әрекеттері ... ... ... 8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
КІРІСПЕ
Қылмыстық заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге тол маған адамдар танылады. Көбіне мұндай тұлғалар үлкендер жасайтын қылмыстарды да жасап жатады.
Қазақстан Республикасынық Қылмыстық кодексінің 15-бабының екінші бөлігіне сәйкес, қылмыс жасаған кезде он төрт жасқа толған адамдар кісі өлтіргені, денсаулыққа қасақана ауыр немесе орташа ауырлықтағы зардап келтіргені, зорлағаны, ұрлық жасағаны, кісі тонағаны, ұрып-соққаны, қорқытып алғаны және басқа да бірқатар қылмыстары үшін қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы өзінің белгілі өзгешелігімен ажыратылады. Осылайша, мүліктік қылмыстарға қатысты тікелей қылмыстық қастандылық заты ретінде көлемі кішкентай жеңіл тасымалданатын заттар жүреді (әдетте, жастар арасында қадірлі заттар - кроссовкалар, күртелер, джинсилер, бейнекассеталар, үн және бейнетаспалар және т.б.).
Қылмыстық заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге тол маған адамдар танылады. Көбіне мұндай тұлғалар үлкендер жасайтын қылмыстарды да жасап жатады.
Қазақстан Республикасынық Қылмыстық кодексінің 15-бабының екінші бөлігіне сәйкес, қылмыс жасаған кезде он төрт жасқа толған адамдар кісі өлтіргені, денсаулыққа қасақана ауыр немесе орташа ауырлықтағы зардап келтіргені, зорлағаны, ұрлық жасағаны, кісі тонағаны, ұрып-соққаны, қорқытып алғаны және басқа да бірқатар қылмыстары үшін қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы өзінің белгілі өзгешелігімен ажыратылады. Осылайша, мүліктік қылмыстарға қатысты тікелей қылмыстық қастандылық заты ретінде көлемі кішкентай жеңіл тасымалданатын заттар жүреді (әдетте, жастар арасында қадірлі заттар - кроссовкалар, күртелер, джинсилер, бейнекассеталар, үн және бейнетаспалар және т.б.).
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. А.О. Шәкенов Криминалистика: Оқулық. Астана, 2008.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы:ЮРИСТ, 2013
3.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүгізу кодексі . – Алматы: ЮРИСТ, 2013.
1. А.О. Шәкенов Криминалистика: Оқулық. Астана, 2008.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы:ЮРИСТ, 2013
3.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүгізу кодексі . – Алматы: ЮРИСТ, 2013.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алгашқы кезеңіндегі тергеуші
іс-
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 14 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .15
КІРІСПЕ
Қылмыстық заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге
қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге тол маған адамдар танылады.
Көбіне мұндай тұлғалар үлкендер жасайтын қылмыстарды да жасап жатады.
Қазақстан Республикасынық Қылмыстық кодексінің 15-бабының екінші
бөлігіне сәйкес, қылмыс жасаған кезде он төрт жасқа толған адамдар кісі
өлтіргені, денсаулыққа қасақана ауыр немесе орташа ауырлықтағы зардап
келтіргені, зорлағаны, ұрлық жасағаны, кісі тонағаны, ұрып-соққаны,
қорқытып алғаны және басқа да бірқатар қылмыстары үшін қылмыстық жауапқа
тартылуға тиіс.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы өзінің белгілі өзгешелігімен ажыратылады. Осылайша, мүліктік
қылмыстарға қатысты тікелей қылмыстық қастандылық заты ретінде көлемі
кішкентай жеңіл тасымалданатын заттар жүреді (әдетте, жастар арасында
қадірлі заттар - кроссовкалар, күртелер, джинсилер, бейнекассеталар, үн
және бейнетаспалар және т.б.).
Аталмыш тұлғалардың қылмыс жасау тәсілдері әдебиеттерден, кинодан,
теледидардан белгілі ересек қылмыскерлердің іс-қимылдарына еліктеу арқылы
сипатталады. Үлкен арандатушы бар кәмелетке толмағандар тобымен жасаған
қылмыстарды санамағанда, басқалардың қылмыстық іс-қимылдары бейберекет,
тұрақсыз болады, қылмысына мұқият дайындық болмайды, қылмыс іздерін
жасыруға әрекет көбіне жасалынбайды.
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың жағдайы, уақыты және орны
да өзгеше болып келеді. Кешкілік уақытта кәмелетке толмағандар тарапынан
көбіне бұзақылық, денсаулыққа зардап келтіру, қарақшылық, тонау тәріздес
қылмыстар жасалады; ал күндізгі уақыттарды - пәтерлерден ұрлық жасау,
жыныстық қылмыстар және тағы басқа құқық бұзушылықтардың түрлері жасалады.
Қоғамдық орындарда кәмелетке тол- мағандар кейде бүзақылық әрекеттер,
жаппай тәртіпсіздіктер (әсіресе, футбол командаларының жанкүйерлері)
жасайды. Жасөспірімдер қылмысты көбіне тұрғылықты жерлерінің маңайында іске
асырады.
Қылмыскерлер қалдыратын іздердің ерекшіліктеріне келетін болсақ,
осындай санаттағы қылмыстар бойынша материалдық іздер (қол, аяқ, тіс
іздері, аэрозольдық бүріккіштер көмегімен қабырғада қалдырылған әр түрлі
жазулар). Мұндай ақпараттардың қылмыстың интеллектуалдық іздері туралы
мәліметтермен толықтырылатын көріністері де аз емес (жасөспірімдердің құқық
бұзушылық әрекеттерін куәгерлер, жәбірленуші және басқа да хабардар
тұлғалардың байқап тұруы).
Жасөспірімдер қылмысты топтасып та жасайды. Осылайша, топпен ұрлықтың
жартысына көбі, тонаудың үштен екі бөлігі және қарақшылықтың 90 % жаса
лынады.
Жасөспірім қылмыскерлер әдетте, жоғары әсерленгіштікпен, көңіл күйдің
ауытқуымен қатарласқан ашулаңдықпен сипатталады. Алайда, қылмыс жасау
туралы шешім қабылдау - оның жасына байланысты ерек- шеліктер емес, ол
әдетте, тұлғаның адамгершілік қасиетіндегі өзгерістер, әлеуметтік
дамуындағы теріс тәрбиесіне көп байланысты болады.
Өмірлік тәжірибенің жеткіліксіз болу салдарынан жасөспірімдер нақтылы
жағдайға дұрыс баға бере алмайды, соның нәтижесінде әлеуметтік емес мінез-
құлықтарды таңдауға бейім түрады. Сонымен қатар жасөспірімдер өз күштеріне
асыра сенеді, үлкендердің іс-қимылдарын талғамсыз қабылдауға әзірлігі жөне
қозғамдардың (мотив) енжарлығы (инфантильность), олардың іс-әрекеттерінің
қозғамына қоршаған орта ықпал етеді.
Тәжірибені талдаудан өткізу нәтижесіне байланысты кәмелетке толмаған
қылмыскерлердің елеулі үлесі өрдайым спирт ішімдіктерін немесе есірткі
заттарын пайдаланған. Жасөспірімдердің кейбір бөлігі қүмарлық ойындарға,
күнде тойлап, мақсатсыз уақыт өткізуге құмар болған, әдеттегідей, мектепте
олар сабақты нашар оқып, үлгермеушілер қатарында жүріп, басым көпшілігі
көркем әдебиеттер бетін ашпаған.
Қарастырылып отырған қылмыстар бойынша жәбірленуші ретінде үлкендер
де, кәмелетке толмағандар да болады. Үлкендерге қатысты жасөспірімдер
әдетте, қылмысты топтасып жасайды (кісі өлтіру, бұзақы- лық, тонау,
қарақшылық және т.б.). Замандастарына қатысты жыныстық қылмыстар,
денсаулыққа зардап келтіру, бұзақылық көріністер басым болады. Мұндай
қылмыстардың бірқатары топтасып жасалады.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасының аталған элементтерін бір-бірімен байланыстыра отырып
қарастырған жөн.
Қылмыстық іс қозғау ерекшеліктері. Анықтауға жататын жағдайлар.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар бойынша іс жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 52-тарауында
көрсетілген. Мұндағы қағидалар қылмыс жасаған кезде он сегізге толмаған
(заң бойынша он сегізге толды деп туған күнінде емес, келесі күннен бастап
саналады) тұлғаларға қолданылады. Туған күні мен жылы туу туралы куә-
лікпен, төл қүжатпен немесе аталмыш құжаттарды қарау хаттамасымен
анықталады.
Осындай санаттағы істердің елеулі ерекшелігі - басқа да жағдайлармен
қатар ҚР КІЖК-нің 481-бабында көрсетілген мән-жайларда анықталу қажет:
• кәмелетке толмағанның жасы (туған күні, айы, жылы);
• кәмелетке толмағанның түрмысы мен тәрбие жағ- дайы;
• зияткерліқ, ерік-жігерінің және психикалық даму дөрежесі, мінезі мен
тегеуріндік ерекшеліктері, мүқтаж- дары мен мүдделері;
• кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке
толмағандардың ықпалы.
Есі ауысқандық ауруларға байланысты емес, кәмелетке толмағанның ойлау
қабілетінде тегеуріндік көріністер бар деген ой-пікірлер туындағанда,
өзінің жасаған әрекеттерінің мағынасын толық түсіну-түсінбеушілігі ту- ралы
жағдайлар анықталу керек. Мұндай мән-жайлар- ды анықтау мақсатында қажетті
мағлүмат бере алатын кәмелетке толмағанның ата-анасынан, мүғалімдерінен,
тәрбиешілерінен жауап алынады, сондай-ақ керек қүжаттар талап етіледі және
тергеулік, соттық іс-әрекеттер жүргізіледі. Бұл жерде балалар және
жасөспірімдер психологиясы саласында мамандандырылған психиатрлар немесе
психологтар кеңесін алу өз нәтижесін береді.
Қылмыстық іс қозғауға дейінгі тексеріс мынадай жағдайларда қажет:
кәмелетке толмағанның қылмысы туралы арызда елеулі кереғарлықтар болғанда;
хабар кімнен келіп түскендігі белгісіз; арыз, қылмыс жасалғаннан кейін көп
уақыт өтісімен барып берілген; қылмыстық оқиғаны суреттеу нақты емес;
қылмыс жасауда сезікті жасөспірім қылмыстық жауаптылыққа тартылатындай
жасқа келген жоқ деген жорамал бар және т.б.
Кәмелетке толмаған жасаған әрбір қылмыстық іс бойынша басқаларымен
қатар мынадай болжамдарды тексерген жөн:
• үлкен арандатушылар немесе қатысушылар бар ма;
• бірнеше қылмыс жасаған жасөспірімдер мен ересектердің қылмыстық тобы бар
ма;
• кәмелетке толмағандарқайыршылыкка, ішімдікке салынуға, қүмарлық ойындар
ойнауға, есірткі заттарды немесе басқа да есеңгірететін нәрселерді
пайдалануға үйренген бе;
• үлкендер жағынан алдын ала уәделеспеген жасырушылық фактісі (оның ішінде
ата-анасы жағынан да) бар ма.
Қылмыстарды кәмелетке толмағандар тобы жасағанда, олардың құрылу
жағдайлары мен әрекеттесу ерекшеліктері, әрбір мүшесінің рөлі анықталады.
Мұндай топтың ұйымдасқан қылмыстық қауымдастықтармен байланыс
мүмкіндіктерін анықтаған жөн.
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алғашқы кезеңіндегі тергеуші
іс-әрекеттері
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар жайлы істер бойынша тергеуші
іс-әрекеттерінің бағдарламасы көбіне ұрлық, тонау, зорлау тәріздес қылмыс
топтарын тергеу барысында қалыптасатын кәдімгі тергеулік ситу- ациялармен
қамтамасыз етіледі. Қарастырылып отырған істер бойынша тергеуші іс-
әрекеттерінің бағдарламасының мұндай ситуациялық өзара қамтамасыздығы -
кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар үшін тән ерекшелік. Міне, осы
жағдай тергеу әрекеттерінің реті мен сипатына әсер етеді.
Тәжірибеде төмендегідей кәдімгі тергеулік жағдай лар кездеседі.
1. Жәбірленуші немесе куәлар қылмыскерлерді білмейді, бірақ та бет
пішіні, өзін-өзі ұстау мәнеріне және басқа да белгілері сай, олар кәмелетке
толмағандар бо- луы мүмкін деп жорамалдайды.
Мұндай жағдайда, яғни, қылмыстың интеллектуалдық іздері болғанда,
материалдық іздерді анықтау жүмы- сына назар аударылады. Әдетте, мұндай
кезде оқиға болған жерді қарау (қылмыс кәмелетке толмағандармен
жасалғандығын көрсететін белгілер айқындалу керек);
жөбірленушіден не материалдық тұрғыдан жауапты тұлғалардан жауап алу; ізін
суытпай қылмыскерлерді іздеу мақсатындағы жедел іздестірушілік шаралар; қыл-
мыскерлерді ұстау; кәмелетке толмағандардьщ жұмыс, оқу орнын және мекен-
жайын тінту жөне сондағылардан жауап алу; жеке басын тінту; сот
сараптамаларын жүргізу іске асырылады.
2.Оқиға болған жердің жағдайы, іздер және басқа да мәліметтер
қылмыс жасөспірімдермен жасалғандығын көрсетеді.
Материалдық іздер болғанда, терғеушінің жұмыс бағдарламасы негізінен
қылмыстың интеллектуалдық іздерімен жұмыс істеу қажеттілігімен анықталады.
Бұл жерде жәбірленуші, хабардар немесе материалдық түрғыдан жауапты
тұлғалардан жауап алу, ізін суытпай жедел іздестіру қызметкерлерінің
көмегімен мақсатты түрде қылмыскерлерді іздеу, сондай-ақ кылмыс- керлерді
ұстап, тану үшін ұсынудың маңызы зор. Сонан соң кідіртілмей ұсталғандардан
жауап алынады, жұмыс, оқу орны және мекен-жайы тінтіледі, жеке басы
тінтіледі, тиісті сот сараптамалары тағайындалады. Оқиға болған жерден
табылған іздер криминалистикалық тіркеулермен тексеріледі.
3.Жәбірленушілер мен қуәларға қылмыскерлер және олардың жасы
мәлім.
Мұндай жағдайда әдетте, кәмелетке толмағандарға қатысты ұстау
жүргізіледі, оқиға болған жер каралады, ұсталғандар мен хабардар
тұлғалардан жауап алынады, тану үшін үсыну әрекеті іске асырылады, іздер
тіркеулерден тексеріледі, жұмыс, оқу орны және мекен-жайы тінтіледі, жеке
басы тінтіледі, кәмелетке толмағандардан жауап алынады, сот сараптамалары
тағайындалады.
Осылайша, кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстық істер бойынша пайда
болған жағдайларға байланыс- сыз күдіктіге қатысты ұстау өрекеті жүзеге
асырылады, оқиға болған жер қаралады, кәмелетке толмағандардан жауап
алынады, тінту жүргізіледі, сот сараптамалары тағайындалады.
Кейбір тергеу әрекеттері тактикасының ерекшеліктері
Тергеу өрекеттері тактикасының реті мен ерекшеліктері жайлы дұрыс шешім
мынадай мәселелерге байла нысты:
➢ көмелеткетолмағандар жасаған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алгашқы кезеңіндегі тергеуші
іс-
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 14 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .15
КІРІСПЕ
Қылмыстық заңға сәйкес кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге
қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге тол маған адамдар танылады.
Көбіне мұндай тұлғалар үлкендер жасайтын қылмыстарды да жасап жатады.
Қазақстан Республикасынық Қылмыстық кодексінің 15-бабының екінші
бөлігіне сәйкес, қылмыс жасаған кезде он төрт жасқа толған адамдар кісі
өлтіргені, денсаулыққа қасақана ауыр немесе орташа ауырлықтағы зардап
келтіргені, зорлағаны, ұрлық жасағаны, кісі тонағаны, ұрып-соққаны,
қорқытып алғаны және басқа да бірқатар қылмыстары үшін қылмыстық жауапқа
тартылуға тиіс.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы өзінің белгілі өзгешелігімен ажыратылады. Осылайша, мүліктік
қылмыстарға қатысты тікелей қылмыстық қастандылық заты ретінде көлемі
кішкентай жеңіл тасымалданатын заттар жүреді (әдетте, жастар арасында
қадірлі заттар - кроссовкалар, күртелер, джинсилер, бейнекассеталар, үн
және бейнетаспалар және т.б.).
Аталмыш тұлғалардың қылмыс жасау тәсілдері әдебиеттерден, кинодан,
теледидардан белгілі ересек қылмыскерлердің іс-қимылдарына еліктеу арқылы
сипатталады. Үлкен арандатушы бар кәмелетке толмағандар тобымен жасаған
қылмыстарды санамағанда, басқалардың қылмыстық іс-қимылдары бейберекет,
тұрақсыз болады, қылмысына мұқият дайындық болмайды, қылмыс іздерін
жасыруға әрекет көбіне жасалынбайды.
1 Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстарды тергеу ерекшеліктері
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың жағдайы, уақыты және орны
да өзгеше болып келеді. Кешкілік уақытта кәмелетке толмағандар тарапынан
көбіне бұзақылық, денсаулыққа зардап келтіру, қарақшылық, тонау тәріздес
қылмыстар жасалады; ал күндізгі уақыттарды - пәтерлерден ұрлық жасау,
жыныстық қылмыстар және тағы басқа құқық бұзушылықтардың түрлері жасалады.
Қоғамдық орындарда кәмелетке тол- мағандар кейде бүзақылық әрекеттер,
жаппай тәртіпсіздіктер (әсіресе, футбол командаларының жанкүйерлері)
жасайды. Жасөспірімдер қылмысты көбіне тұрғылықты жерлерінің маңайында іске
асырады.
Қылмыскерлер қалдыратын іздердің ерекшіліктеріне келетін болсақ,
осындай санаттағы қылмыстар бойынша материалдық іздер (қол, аяқ, тіс
іздері, аэрозольдық бүріккіштер көмегімен қабырғада қалдырылған әр түрлі
жазулар). Мұндай ақпараттардың қылмыстың интеллектуалдық іздері туралы
мәліметтермен толықтырылатын көріністері де аз емес (жасөспірімдердің құқық
бұзушылық әрекеттерін куәгерлер, жәбірленуші және басқа да хабардар
тұлғалардың байқап тұруы).
Жасөспірімдер қылмысты топтасып та жасайды. Осылайша, топпен ұрлықтың
жартысына көбі, тонаудың үштен екі бөлігі және қарақшылықтың 90 % жаса
лынады.
Жасөспірім қылмыскерлер әдетте, жоғары әсерленгіштікпен, көңіл күйдің
ауытқуымен қатарласқан ашулаңдықпен сипатталады. Алайда, қылмыс жасау
туралы шешім қабылдау - оның жасына байланысты ерек- шеліктер емес, ол
әдетте, тұлғаның адамгершілік қасиетіндегі өзгерістер, әлеуметтік
дамуындағы теріс тәрбиесіне көп байланысты болады.
Өмірлік тәжірибенің жеткіліксіз болу салдарынан жасөспірімдер нақтылы
жағдайға дұрыс баға бере алмайды, соның нәтижесінде әлеуметтік емес мінез-
құлықтарды таңдауға бейім түрады. Сонымен қатар жасөспірімдер өз күштеріне
асыра сенеді, үлкендердің іс-қимылдарын талғамсыз қабылдауға әзірлігі жөне
қозғамдардың (мотив) енжарлығы (инфантильность), олардың іс-әрекеттерінің
қозғамына қоршаған орта ықпал етеді.
Тәжірибені талдаудан өткізу нәтижесіне байланысты кәмелетке толмаған
қылмыскерлердің елеулі үлесі өрдайым спирт ішімдіктерін немесе есірткі
заттарын пайдаланған. Жасөспірімдердің кейбір бөлігі қүмарлық ойындарға,
күнде тойлап, мақсатсыз уақыт өткізуге құмар болған, әдеттегідей, мектепте
олар сабақты нашар оқып, үлгермеушілер қатарында жүріп, басым көпшілігі
көркем әдебиеттер бетін ашпаған.
Қарастырылып отырған қылмыстар бойынша жәбірленуші ретінде үлкендер
де, кәмелетке толмағандар да болады. Үлкендерге қатысты жасөспірімдер
әдетте, қылмысты топтасып жасайды (кісі өлтіру, бұзақы- лық, тонау,
қарақшылық және т.б.). Замандастарына қатысты жыныстық қылмыстар,
денсаулыққа зардап келтіру, бұзақылық көріністер басым болады. Мұндай
қылмыстардың бірқатары топтасып жасалады.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасының аталған элементтерін бір-бірімен байланыстыра отырып
қарастырған жөн.
Қылмыстық іс қозғау ерекшеліктері. Анықтауға жататын жағдайлар.
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар бойынша іс жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 52-тарауында
көрсетілген. Мұндағы қағидалар қылмыс жасаған кезде он сегізге толмаған
(заң бойынша он сегізге толды деп туған күнінде емес, келесі күннен бастап
саналады) тұлғаларға қолданылады. Туған күні мен жылы туу туралы куә-
лікпен, төл қүжатпен немесе аталмыш құжаттарды қарау хаттамасымен
анықталады.
Осындай санаттағы істердің елеулі ерекшелігі - басқа да жағдайлармен
қатар ҚР КІЖК-нің 481-бабында көрсетілген мән-жайларда анықталу қажет:
• кәмелетке толмағанның жасы (туған күні, айы, жылы);
• кәмелетке толмағанның түрмысы мен тәрбие жағ- дайы;
• зияткерліқ, ерік-жігерінің және психикалық даму дөрежесі, мінезі мен
тегеуріндік ерекшеліктері, мүқтаж- дары мен мүдделері;
• кәмелетке толмағандарға ересек адамдар мен басқа да кәмелетке
толмағандардың ықпалы.
Есі ауысқандық ауруларға байланысты емес, кәмелетке толмағанның ойлау
қабілетінде тегеуріндік көріністер бар деген ой-пікірлер туындағанда,
өзінің жасаған әрекеттерінің мағынасын толық түсіну-түсінбеушілігі ту- ралы
жағдайлар анықталу керек. Мұндай мән-жайлар- ды анықтау мақсатында қажетті
мағлүмат бере алатын кәмелетке толмағанның ата-анасынан, мүғалімдерінен,
тәрбиешілерінен жауап алынады, сондай-ақ керек қүжаттар талап етіледі және
тергеулік, соттық іс-әрекеттер жүргізіледі. Бұл жерде балалар және
жасөспірімдер психологиясы саласында мамандандырылған психиатрлар немесе
психологтар кеңесін алу өз нәтижесін береді.
Қылмыстық іс қозғауға дейінгі тексеріс мынадай жағдайларда қажет:
кәмелетке толмағанның қылмысы туралы арызда елеулі кереғарлықтар болғанда;
хабар кімнен келіп түскендігі белгісіз; арыз, қылмыс жасалғаннан кейін көп
уақыт өтісімен барып берілген; қылмыстық оқиғаны суреттеу нақты емес;
қылмыс жасауда сезікті жасөспірім қылмыстық жауаптылыққа тартылатындай
жасқа келген жоқ деген жорамал бар және т.б.
Кәмелетке толмаған жасаған әрбір қылмыстық іс бойынша басқаларымен
қатар мынадай болжамдарды тексерген жөн:
• үлкен арандатушылар немесе қатысушылар бар ма;
• бірнеше қылмыс жасаған жасөспірімдер мен ересектердің қылмыстық тобы бар
ма;
• кәмелетке толмағандарқайыршылыкка, ішімдікке салынуға, қүмарлық ойындар
ойнауға, есірткі заттарды немесе басқа да есеңгірететін нәрселерді
пайдалануға үйренген бе;
• үлкендер жағынан алдын ала уәделеспеген жасырушылық фактісі (оның ішінде
ата-анасы жағынан да) бар ма.
Қылмыстарды кәмелетке толмағандар тобы жасағанда, олардың құрылу
жағдайлары мен әрекеттесу ерекшеліктері, әрбір мүшесінің рөлі анықталады.
Мұндай топтың ұйымдасқан қылмыстық қауымдастықтармен байланыс
мүмкіндіктерін анықтаған жөн.
2 Кәмелетке толмағандардың қылмысын тергеудің алғашқы кезеңіндегі тергеуші
іс-әрекеттері
Кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар жайлы істер бойынша тергеуші
іс-әрекеттерінің бағдарламасы көбіне ұрлық, тонау, зорлау тәріздес қылмыс
топтарын тергеу барысында қалыптасатын кәдімгі тергеулік ситу- ациялармен
қамтамасыз етіледі. Қарастырылып отырған істер бойынша тергеуші іс-
әрекеттерінің бағдарламасының мұндай ситуациялық өзара қамтамасыздығы -
кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар үшін тән ерекшелік. Міне, осы
жағдай тергеу әрекеттерінің реті мен сипатына әсер етеді.
Тәжірибеде төмендегідей кәдімгі тергеулік жағдай лар кездеседі.
1. Жәбірленуші немесе куәлар қылмыскерлерді білмейді, бірақ та бет
пішіні, өзін-өзі ұстау мәнеріне және басқа да белгілері сай, олар кәмелетке
толмағандар бо- луы мүмкін деп жорамалдайды.
Мұндай жағдайда, яғни, қылмыстың интеллектуалдық іздері болғанда,
материалдық іздерді анықтау жүмы- сына назар аударылады. Әдетте, мұндай
кезде оқиға болған жерді қарау (қылмыс кәмелетке толмағандармен
жасалғандығын көрсететін белгілер айқындалу керек);
жөбірленушіден не материалдық тұрғыдан жауапты тұлғалардан жауап алу; ізін
суытпай қылмыскерлерді іздеу мақсатындағы жедел іздестірушілік шаралар; қыл-
мыскерлерді ұстау; кәмелетке толмағандардьщ жұмыс, оқу орнын және мекен-
жайын тінту жөне сондағылардан жауап алу; жеке басын тінту; сот
сараптамаларын жүргізу іске асырылады.
2.Оқиға болған жердің жағдайы, іздер және басқа да мәліметтер
қылмыс жасөспірімдермен жасалғандығын көрсетеді.
Материалдық іздер болғанда, терғеушінің жұмыс бағдарламасы негізінен
қылмыстың интеллектуалдық іздерімен жұмыс істеу қажеттілігімен анықталады.
Бұл жерде жәбірленуші, хабардар немесе материалдық түрғыдан жауапты
тұлғалардан жауап алу, ізін суытпай жедел іздестіру қызметкерлерінің
көмегімен мақсатты түрде қылмыскерлерді іздеу, сондай-ақ кылмыс- керлерді
ұстап, тану үшін ұсынудың маңызы зор. Сонан соң кідіртілмей ұсталғандардан
жауап алынады, жұмыс, оқу орны және мекен-жайы тінтіледі, жеке басы
тінтіледі, тиісті сот сараптамалары тағайындалады. Оқиға болған жерден
табылған іздер криминалистикалық тіркеулермен тексеріледі.
3.Жәбірленушілер мен қуәларға қылмыскерлер және олардың жасы
мәлім.
Мұндай жағдайда әдетте, кәмелетке толмағандарға қатысты ұстау
жүргізіледі, оқиға болған жер каралады, ұсталғандар мен хабардар
тұлғалардан жауап алынады, тану үшін үсыну әрекеті іске асырылады, іздер
тіркеулерден тексеріледі, жұмыс, оқу орны және мекен-жайы тінтіледі, жеке
басы тінтіледі, кәмелетке толмағандардан жауап алынады, сот сараптамалары
тағайындалады.
Осылайша, кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстық істер бойынша пайда
болған жағдайларға байланыс- сыз күдіктіге қатысты ұстау өрекеті жүзеге
асырылады, оқиға болған жер қаралады, кәмелетке толмағандардан жауап
алынады, тінту жүргізіледі, сот сараптамалары тағайындалады.
Кейбір тергеу әрекеттері тактикасының ерекшеліктері
Тергеу өрекеттері тактикасының реті мен ерекшеліктері жайлы дұрыс шешім
мынадай мәселелерге байла нысты:
➢ көмелеткетолмағандар жасаған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz