Ежелгі Қытай легизмінің саяси құқықтық ілімі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ежелгі Қытайдағы легизм мектебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ежелгі Қытайдағы легизм мектебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Осыдан бес мың жыл бұрын қалыптасқан қытай өркениеті өзінің қол жеткізген табыстарымен ерекшеленеді. Атап айтқанда, бұл халықтың, адамзаттың рухани мәдениетіне, саясатқа, құқыққа да қосқан үлесі зор. Саясат, құқық, дін аяларында еңбек еткен ұлы қытайлықтардың есімдері қазіргі күнге дейін сақталып келе жатыр.
Әсіресе, ежелгі Қытай Жер шарында алғаш қалыптасқан саяси құқықтық ошақтарының біріне жатады. Осы елде б.з.д. VI – IV ғасырлар аралығында ең белгілі мектептер пайда болып, даму өрісін кеңейтеді.
Сол мектептердің біріне ежелгі Қытайдағы легизм мектебін жатқызамыз. Ежелгі Қытайдағы легизм идеялары б.з.д. IV ғасырларда жарық көрген. Легизм ілімінің және заңшылдар мектебінің негізін қалаған ол Шан облысының билеушісі болды. Шан Ян заңдар мен қатал жазаға сүйенген басқару жүйесін қолдады. Сол кездегі үлкен ықпалға ие болған конфуцизмді сынаған Шан Ян заң нормалары ғана елде тәртіп орната алады деп есептеді. Ел басқарудың негізгі әдісі ретінде қатал заңдарды жақтаған ол мемлекет пен адамдар арасындағы қатынастарды оңай
Осыдан бес мың жыл бұрын қалыптасқан қытай өркениеті өзінің қол жеткізген табыстарымен ерекшеленеді. Атап айтқанда, бұл халықтың, адамзаттың рухани мәдениетіне, саясатқа, құқыққа да қосқан үлесі зор. Саясат, құқық, дін аяларында еңбек еткен ұлы қытайлықтардың есімдері қазіргі күнге дейін сақталып келе жатыр.
Әсіресе, ежелгі Қытай Жер шарында алғаш қалыптасқан саяси құқықтық ошақтарының біріне жатады. Осы елде б.з.д. VI – IV ғасырлар аралығында ең белгілі мектептер пайда болып, даму өрісін кеңейтеді.
Сол мектептердің біріне ежелгі Қытайдағы легизм мектебін жатқызамыз. Ежелгі Қытайдағы легизм идеялары б.з.д. IV ғасырларда жарық көрген. Легизм ілімінің және заңшылдар мектебінің негізін қалаған ол Шан облысының билеушісі болды. Шан Ян заңдар мен қатал жазаға сүйенген басқару жүйесін қолдады. Сол кездегі үлкен ықпалға ие болған конфуцизмді сынаған Шан Ян заң нормалары ғана елде тәртіп орната алады деп есептеді. Ел басқарудың негізгі әдісі ретінде қатал заңдарды жақтаған ол мемлекет пен адамдар арасындағы қатынастарды оңай
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Мухамедов М., Сатершинов Б., Сырымбетұлы Б. «Саяси – құқықтық ілімдер тарихы». Алматы. 2005 ж. – 340 б.
2. Алтай Ж. Қасқабек А. Мухамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық – Алматы. 2006ж. – 312 б.
3. Жұмасұлтанова Ғ.Ә. «Саяси ілімдер тарихы». Қарағанды. 2011ж.– 144 б.
1. Мухамедов М., Сатершинов Б., Сырымбетұлы Б. «Саяси – құқықтық ілімдер тарихы». Алматы. 2005 ж. – 340 б.
2. Алтай Ж. Қасқабек А. Мухамбетәли Қ. Философия тарихы. Оқулық – Алматы. 2006ж. – 312 б.
3. Жұмасұлтанова Ғ.Ә. «Саяси ілімдер тарихы». Қарағанды. 2011ж.– 144 б.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық
ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ежелгі Қытайдағы легизм
мектебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
КІРІСПЕ
Осыдан бес мың жыл бұрын қалыптасқан қытай өркениеті өзінің қол
жеткізген табыстарымен ерекшеленеді. Атап айтқанда, бұл халықтың,
адамзаттың рухани мәдениетіне, саясатқа, құқыққа да қосқан үлесі зор.
Саясат, құқық, дін аяларында еңбек еткен ұлы қытайлықтардың есімдері
қазіргі күнге дейін сақталып келе жатыр.
Әсіресе, ежелгі Қытай Жер шарында алғаш қалыптасқан саяси құқықтық
ошақтарының біріне жатады. Осы елде б.з.д. VI – IV ғасырлар аралығында ең
белгілі мектептер пайда болып, даму өрісін кеңейтеді.
Сол мектептердің біріне ежелгі Қытайдағы легизм мектебін жатқызамыз.
Ежелгі Қытайдағы легизм идеялары б.з.д. IV ғасырларда жарық көрген. Легизм
ілімінің және заңшылдар мектебінің негізін қалаған ол Шан облысының
билеушісі болды. Шан Ян заңдар мен қатал жазаға сүйенген басқару жүйесін
қолдады. Сол кездегі үлкен ықпалға ие болған конфуцизмді сынаған Шан Ян заң
нормалары ғана елде тәртіп орната алады деп есептеді. Ел басқарудың негізгі
әдісі ретінде қатал заңдарды жақтаған ол мемлекет пен адамдар арасындағы
қатынастарды оңай реттеуге болатындығын айтты. Бұл кімді кім жеңетіндігі
туралы принципке негізделген таптар күресінің қатынастарын көрсетті. Оның
айтуынша, халық, өз өкіметінен күштірек болса, мемлекет әлсіз, ал өкімет
өз халқынан күштірек болса, армия күшті, әрі қуатты болады.
Шан Янның басқару туралы концепциясы адамдарға дұшпандық көзқараста болу
оларды жазалау және күштеу шаралары арқылы қалаған тәртіпке көндіруге
болады деген тұжырымға сәйкес келеді.
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық ілімдері
Лао – цзы б.э.д. VI ғ. негізін қалаған даосизм ежелгі Қытайдағы
ықпалды қоғамдық саяси ілімдер ағымы болып табылады. Оның көзқарастары Дао
дэ цзин шығармасында жазылған.
Даоны "аспандық ерік" ретінде қарастырған дәстүрлік теологиялык
талдаудан ерекшелігі, Лао-цзы даоны "аспан билеушісі", тәуелсіз заттардың
табиғи жолы, табиғи заңдылығы ретіңде сипаттаиды. Дао аспан, табиғат және
қоғам заңын анықтайды. Ол жоғары мейірімділікті және табиғи әділдікті
бейнелеп Даоға қатысты барлығы тең - деп, оны табиғи құқық ретінде
түсіндіреді.
Даосизмде маңызды рөлді - әрекетсіздік қағидасы яғни белсенді
әрекеттерден тартыну ұстанымын иеленеді. Даосизм бойынша барлық табиғи
еместер (мәдениет, басқару сферасындағы жасанды азаматтық бекітілу, заң
және т.б.) бұл- Даодан ауытқу және алдамшы жол.
Қытайдын саяси және этикалық ілім тарихыңда Конфуций ілімі басты рөл
атқарады б.э.д. 551-479. Оның көзқарастары, өзінің оқушыларымен
құрастырылған "Лунь-Юй" (беседы и высказывания) кітабында жарық көрген.
Ұзақ ғасырлар бойы бұл кітап қытайлықтардың әлемдік көзқарасына және өмір
сүрулеріне маңызды ықпал жасады. Оны балалар жатқа оқыды, үлкендер оның
мәртебесіне сәйкес отбасылық және саяси істерде қолдаңды.
Дәстүрлі көзқарасқа сүйеніп, Конфуций, мемлекеттің патриархальдық -
патерналистік концепциясын дамытты. Бұл тұжырымдама мемлекетті үлкен отбасы
ретінде қарастырды. Император билігі әке билігімен, билеушілер мен
бағынушылар қатынасы кішілері - үлкендерге бағынатын отбасы қатынасымен
сәйкестендірілді.
Конфуциймен бейнеленген саяси - әлеуметтік иерархия адамдардың тең емес
қағидасына негізделген: қара адамдар, қарапайым адамдар, төменгілер,
кішілер, қайырымды ерлерге, жақсыларға, жоғарыдағыларға, үлкендерге бағынуы
керек.
Осы көзқарасымен Конфуций биліктің аристократиялық концепциясын
қолдады, қарапайым халық толығымен мемлекет билігіне араласудан шектетілді.
Басқарудың күштеусіз әдістерінің жақтаушысы болып, Конфуций билеушілерді,
шенеуніктерді және бағынушыларды өзара қатынасты қайырымдылық бастауында
қалуға шақырды.
Конфуцийдің саяси этикасы толығымен қоғамның төменгі және
жоғарыдағыларының арасындағы ішкі бейбітшілікке қол жеткізуге және
басқаруды тұрақтандыруға бағытталған. Сонымен қатар ол таза моральдық
факторлардан басқа байлық процесін және жергілікті халық арасында
кедейлікті жою қажеттілігіне көңіл бөлді.
Конфуцизм өзінің пайда болған уақытынан кейін-ақ Қытай этика саяси
ілімінде ықпалды ағымға айналды, ал б.з.д. II ғ. Қытайда ресми идеология
болып белгіленіп, мемлекеттік дін орнын иеленді.
Моизмнің негізін салушы - Мо - цзы 479 - 400 ж.ж. б э д барлық
адамдардың табиғи тепе-теңдік идеясын дамытты және жоғарғы биліктің халыққа
тиісілі деген идеясымен мемлекеттің пайда болуының келісім - шарт
концепциясын баяңдады.
"Әділдіктің бірдей үлгісін іздестіруде" Мо - цзы мемлекет және
басқарудың келісім шарты идеясын алға қойды. Ертеде басқару және жаза
болған жоқ, әркімнің әділдік туралы өз түсінігі болды, адамдар арасында
қастандық орын алды, - деді ол. Аспан астындағы тәртіпсіздік жабайы адамдар
арасындағыдай болды. Адамдар бұл хаостың негізгі себебі - басқару мен
үлкеннің жоқтығы екенін түсініп, адамдар ең жақсылық жасаушы және ақылды
аспанның адамын тандап оны "аспанның ұлы" жасапты. Тек қана, "аспан ұлы"
ғана, аспан астында әділдіктің біріккен үлгісін құра алады, сол себепті
аспан астында тәртіп орнады.
Мо - цзы ілімінде негізгі орынды мемлекетті басқару процесінде қарапайым
халықтың мүддесін есепке алуды талап ету алады. Оның саяси - құқықтық
жағдайға әлеуметтік жолы, кедейшілік басқарудағы тәртіпсіздіктің тамыры,
деген таддауынан көрінеді.
2 Ежелгі Қытайдағы легизм мектебі
Легистер (заңгерлер). Ерте легизмнің ірі өкілі Шань Ян (б.з.д. 390 — 338
жылдар шамасы) ұсынған реформалардың жобалары мен жарлықтары "Шань цзюнь
шу" трактатына ("Шань облысының әміршісі кітабы") енген. Трактаттың
бірқатар тараулары Шан Ян есімімен белгілі Гунсунь Янның өзімен жазылған.
Бұл Қытайдың белгілі теоретигі және заңшылдар мектебінің негізін
салушылардың бірі Циндік билеушілердің бірі - Сяо — гун (б.з.д. 361-338)
тұсында Шан облысының билеушісі болды.
Шан Ян заңға және қатаң жазаға негізделген басқаруды қолдады. Ол сол
уақытта кең таралған Конфуций ұстанымын және басқару саласындағы идеяларды
(заңмен дәстүрлік этикетті, ескі дәстүр мен ритуалды ұстанушылық) сынға
алды, Шан Ли айтуынша, осындай көзқарастарды ұстанған адамдар лауазымды
қызметті және занды иелене алады, бірақ олар ескі заң шеңберінен шыққан
мәселелерді талдауға мүмкіндігі жоқ.
Легизм ілімі оның алдындағы тұжырымдамалардан едәуір өзгеше болды.
Легистер саясатты дәстүрлі моральдық баяндаудан бас тартып, билікті атқару
техникасы туралы ілімді жасады. Шань Ян осы қайта бағдарлануды жүзеге асыра
отырып, патриархалдық тәртіпті жоюға қол жеткізген мемлекеттік міндеттерді
атқарған ақсүйектер мен ауқатты қауымшылдардың ұмтылыстарын басшылыққа
алды. Саяси теориядан олар басқаларға қарағанда ізгілікті ақыл-өсиеттерді
аз күтті. Оларға керегі жалпы мемлекеттік түрлендірулердің салыстыра
тексерілген бағдарламасы болатын.
Легизмнің ерекшеліктерін қоғамдық құбылыстарға тарихи көзқарастардың
элементтері құрады. Жаңа аристократияның жеке меншіктік мүдделері қауымдық
өмірдің архаистік ұстанымдарына қайшы келгендіктен, оның идеологтарына
дәстүрдің беделіне емес, әлеуметтік шарттардың бұрынғымен салыстырғандағы
өзгерістеріне шағынуына тура келді. Ежелгі тәртіптерді қалпына келтіруге
шақырған достарға, конфуцийшілдерге және моистерге қарсы легистер ескіге
қайта оралудың мүмкін еместігін дәлелдеп бақты.
Легистер қауымдық өзін-өзі басқаруды шектеу, отбасылық-рулық қауымдар
мен патронимияларды жергілікті әкімшілікке бағындыру қажет деп есептеді.
Шань Ян қауымдық өзін-өзі басқаруды теріске шығармастан, азаматтарды
мемлекеттік биліктің тікелей бақылауына қоюды көздейтін реформалардың
жобаларын (елді аудандарға бөлу, жергілікті жерлердегі шенеуніктік
қызметтер және т.б.) ұсынды. Бұл жобаларды жүзеге асыру Қытайда
азаматтардың аймақтық бөлінуінің бастауы болды.
Барлық мемлекет үшін біртұтас заңдар белгілеу ұсынылды. Басқа да ерте
легистер сияқты Шань Ян әдет-ғұрып құқығын заңнамамен толық алмастыруды
ойлаған жоқ. Занды ол қуғын-сүргін саясаты (қылмыстық заң) және үкіметтің
әкімшілік өкімі деп түсінді.
Билік пен халық арасындағы қарым-қатынастарды Шань Ян жауласушы
тараптардың бір-біріне қарсы тұруы деп қарады. Үлгілі мемлекетте әміршінің
билігі күшке арқа сүйейді және ешқандай заңға бағындырылмаған. Шань Янға
азаматтардың құқығы, олардың заңды кепілдері туралы және т.б. ұғымдар
белгісіз. Заң, оның ойынша, қорқыныш ұялатушы, ескерту жасаушы террор болып
шығады. Тақсыр қызметінің жоғарғы мақсатын Шань Ян басқыншылық соғыстар
жолымен Қытайды біріктіруге қабілетті күшті билік құру деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық
ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ежелгі Қытайдағы легизм
мектебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
КІРІСПЕ
Осыдан бес мың жыл бұрын қалыптасқан қытай өркениеті өзінің қол
жеткізген табыстарымен ерекшеленеді. Атап айтқанда, бұл халықтың,
адамзаттың рухани мәдениетіне, саясатқа, құқыққа да қосқан үлесі зор.
Саясат, құқық, дін аяларында еңбек еткен ұлы қытайлықтардың есімдері
қазіргі күнге дейін сақталып келе жатыр.
Әсіресе, ежелгі Қытай Жер шарында алғаш қалыптасқан саяси құқықтық
ошақтарының біріне жатады. Осы елде б.з.д. VI – IV ғасырлар аралығында ең
белгілі мектептер пайда болып, даму өрісін кеңейтеді.
Сол мектептердің біріне ежелгі Қытайдағы легизм мектебін жатқызамыз.
Ежелгі Қытайдағы легизм идеялары б.з.д. IV ғасырларда жарық көрген. Легизм
ілімінің және заңшылдар мектебінің негізін қалаған ол Шан облысының
билеушісі болды. Шан Ян заңдар мен қатал жазаға сүйенген басқару жүйесін
қолдады. Сол кездегі үлкен ықпалға ие болған конфуцизмді сынаған Шан Ян заң
нормалары ғана елде тәртіп орната алады деп есептеді. Ел басқарудың негізгі
әдісі ретінде қатал заңдарды жақтаған ол мемлекет пен адамдар арасындағы
қатынастарды оңай реттеуге болатындығын айтты. Бұл кімді кім жеңетіндігі
туралы принципке негізделген таптар күресінің қатынастарын көрсетті. Оның
айтуынша, халық, өз өкіметінен күштірек болса, мемлекет әлсіз, ал өкімет
өз халқынан күштірек болса, армия күшті, әрі қуатты болады.
Шан Янның басқару туралы концепциясы адамдарға дұшпандық көзқараста болу
оларды жазалау және күштеу шаралары арқылы қалаған тәртіпке көндіруге
болады деген тұжырымға сәйкес келеді.
1 Ежелгі Қытай саяси құқықтық ілімдері
Лао – цзы б.э.д. VI ғ. негізін қалаған даосизм ежелгі Қытайдағы
ықпалды қоғамдық саяси ілімдер ағымы болып табылады. Оның көзқарастары Дао
дэ цзин шығармасында жазылған.
Даоны "аспандық ерік" ретінде қарастырған дәстүрлік теологиялык
талдаудан ерекшелігі, Лао-цзы даоны "аспан билеушісі", тәуелсіз заттардың
табиғи жолы, табиғи заңдылығы ретіңде сипаттаиды. Дао аспан, табиғат және
қоғам заңын анықтайды. Ол жоғары мейірімділікті және табиғи әділдікті
бейнелеп Даоға қатысты барлығы тең - деп, оны табиғи құқық ретінде
түсіндіреді.
Даосизмде маңызды рөлді - әрекетсіздік қағидасы яғни белсенді
әрекеттерден тартыну ұстанымын иеленеді. Даосизм бойынша барлық табиғи
еместер (мәдениет, басқару сферасындағы жасанды азаматтық бекітілу, заң
және т.б.) бұл- Даодан ауытқу және алдамшы жол.
Қытайдын саяси және этикалық ілім тарихыңда Конфуций ілімі басты рөл
атқарады б.э.д. 551-479. Оның көзқарастары, өзінің оқушыларымен
құрастырылған "Лунь-Юй" (беседы и высказывания) кітабында жарық көрген.
Ұзақ ғасырлар бойы бұл кітап қытайлықтардың әлемдік көзқарасына және өмір
сүрулеріне маңызды ықпал жасады. Оны балалар жатқа оқыды, үлкендер оның
мәртебесіне сәйкес отбасылық және саяси істерде қолдаңды.
Дәстүрлі көзқарасқа сүйеніп, Конфуций, мемлекеттің патриархальдық -
патерналистік концепциясын дамытты. Бұл тұжырымдама мемлекетті үлкен отбасы
ретінде қарастырды. Император билігі әке билігімен, билеушілер мен
бағынушылар қатынасы кішілері - үлкендерге бағынатын отбасы қатынасымен
сәйкестендірілді.
Конфуциймен бейнеленген саяси - әлеуметтік иерархия адамдардың тең емес
қағидасына негізделген: қара адамдар, қарапайым адамдар, төменгілер,
кішілер, қайырымды ерлерге, жақсыларға, жоғарыдағыларға, үлкендерге бағынуы
керек.
Осы көзқарасымен Конфуций биліктің аристократиялық концепциясын
қолдады, қарапайым халық толығымен мемлекет билігіне араласудан шектетілді.
Басқарудың күштеусіз әдістерінің жақтаушысы болып, Конфуций билеушілерді,
шенеуніктерді және бағынушыларды өзара қатынасты қайырымдылық бастауында
қалуға шақырды.
Конфуцийдің саяси этикасы толығымен қоғамның төменгі және
жоғарыдағыларының арасындағы ішкі бейбітшілікке қол жеткізуге және
басқаруды тұрақтандыруға бағытталған. Сонымен қатар ол таза моральдық
факторлардан басқа байлық процесін және жергілікті халық арасында
кедейлікті жою қажеттілігіне көңіл бөлді.
Конфуцизм өзінің пайда болған уақытынан кейін-ақ Қытай этика саяси
ілімінде ықпалды ағымға айналды, ал б.з.д. II ғ. Қытайда ресми идеология
болып белгіленіп, мемлекеттік дін орнын иеленді.
Моизмнің негізін салушы - Мо - цзы 479 - 400 ж.ж. б э д барлық
адамдардың табиғи тепе-теңдік идеясын дамытты және жоғарғы биліктің халыққа
тиісілі деген идеясымен мемлекеттің пайда болуының келісім - шарт
концепциясын баяңдады.
"Әділдіктің бірдей үлгісін іздестіруде" Мо - цзы мемлекет және
басқарудың келісім шарты идеясын алға қойды. Ертеде басқару және жаза
болған жоқ, әркімнің әділдік туралы өз түсінігі болды, адамдар арасында
қастандық орын алды, - деді ол. Аспан астындағы тәртіпсіздік жабайы адамдар
арасындағыдай болды. Адамдар бұл хаостың негізгі себебі - басқару мен
үлкеннің жоқтығы екенін түсініп, адамдар ең жақсылық жасаушы және ақылды
аспанның адамын тандап оны "аспанның ұлы" жасапты. Тек қана, "аспан ұлы"
ғана, аспан астында әділдіктің біріккен үлгісін құра алады, сол себепті
аспан астында тәртіп орнады.
Мо - цзы ілімінде негізгі орынды мемлекетті басқару процесінде қарапайым
халықтың мүддесін есепке алуды талап ету алады. Оның саяси - құқықтық
жағдайға әлеуметтік жолы, кедейшілік басқарудағы тәртіпсіздіктің тамыры,
деген таддауынан көрінеді.
2 Ежелгі Қытайдағы легизм мектебі
Легистер (заңгерлер). Ерте легизмнің ірі өкілі Шань Ян (б.з.д. 390 — 338
жылдар шамасы) ұсынған реформалардың жобалары мен жарлықтары "Шань цзюнь
шу" трактатына ("Шань облысының әміршісі кітабы") енген. Трактаттың
бірқатар тараулары Шан Ян есімімен белгілі Гунсунь Янның өзімен жазылған.
Бұл Қытайдың белгілі теоретигі және заңшылдар мектебінің негізін
салушылардың бірі Циндік билеушілердің бірі - Сяо — гун (б.з.д. 361-338)
тұсында Шан облысының билеушісі болды.
Шан Ян заңға және қатаң жазаға негізделген басқаруды қолдады. Ол сол
уақытта кең таралған Конфуций ұстанымын және басқару саласындағы идеяларды
(заңмен дәстүрлік этикетті, ескі дәстүр мен ритуалды ұстанушылық) сынға
алды, Шан Ли айтуынша, осындай көзқарастарды ұстанған адамдар лауазымды
қызметті және занды иелене алады, бірақ олар ескі заң шеңберінен шыққан
мәселелерді талдауға мүмкіндігі жоқ.
Легизм ілімі оның алдындағы тұжырымдамалардан едәуір өзгеше болды.
Легистер саясатты дәстүрлі моральдық баяндаудан бас тартып, билікті атқару
техникасы туралы ілімді жасады. Шань Ян осы қайта бағдарлануды жүзеге асыра
отырып, патриархалдық тәртіпті жоюға қол жеткізген мемлекеттік міндеттерді
атқарған ақсүйектер мен ауқатты қауымшылдардың ұмтылыстарын басшылыққа
алды. Саяси теориядан олар басқаларға қарағанда ізгілікті ақыл-өсиеттерді
аз күтті. Оларға керегі жалпы мемлекеттік түрлендірулердің салыстыра
тексерілген бағдарламасы болатын.
Легизмнің ерекшеліктерін қоғамдық құбылыстарға тарихи көзқарастардың
элементтері құрады. Жаңа аристократияның жеке меншіктік мүдделері қауымдық
өмірдің архаистік ұстанымдарына қайшы келгендіктен, оның идеологтарына
дәстүрдің беделіне емес, әлеуметтік шарттардың бұрынғымен салыстырғандағы
өзгерістеріне шағынуына тура келді. Ежелгі тәртіптерді қалпына келтіруге
шақырған достарға, конфуцийшілдерге және моистерге қарсы легистер ескіге
қайта оралудың мүмкін еместігін дәлелдеп бақты.
Легистер қауымдық өзін-өзі басқаруды шектеу, отбасылық-рулық қауымдар
мен патронимияларды жергілікті әкімшілікке бағындыру қажет деп есептеді.
Шань Ян қауымдық өзін-өзі басқаруды теріске шығармастан, азаматтарды
мемлекеттік биліктің тікелей бақылауына қоюды көздейтін реформалардың
жобаларын (елді аудандарға бөлу, жергілікті жерлердегі шенеуніктік
қызметтер және т.б.) ұсынды. Бұл жобаларды жүзеге асыру Қытайда
азаматтардың аймақтық бөлінуінің бастауы болды.
Барлық мемлекет үшін біртұтас заңдар белгілеу ұсынылды. Басқа да ерте
легистер сияқты Шань Ян әдет-ғұрып құқығын заңнамамен толық алмастыруды
ойлаған жоқ. Занды ол қуғын-сүргін саясаты (қылмыстық заң) және үкіметтің
әкімшілік өкімі деп түсінді.
Билік пен халық арасындағы қарым-қатынастарды Шань Ян жауласушы
тараптардың бір-біріне қарсы тұруы деп қарады. Үлгілі мемлекетте әміршінің
билігі күшке арқа сүйейді және ешқандай заңға бағындырылмаған. Шань Янға
азаматтардың құқығы, олардың заңды кепілдері туралы және т.б. ұғымдар
белгісіз. Заң, оның ойынша, қорқыныш ұялатушы, ескерту жасаушы террор болып
шығады. Тақсыр қызметінің жоғарғы мақсатын Шань Ян басқыншылық соғыстар
жолымен Қытайды біріктіруге қабілетті күшті билік құру деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz