Өнеркәсіптік кешендердің дамуын мемелекеттік реттеу негіздері

Өнеркәсіптік кешендердің дамуын мемелекеттік реттеу негіздері.

Жоғарыда айтылғандай, экономикалық өсудің материалдық - эаттық факторларын тиімді пайдалану - оны қамтамасыз етуде негізгі рөл атқарады. Бірақ, ол факторларды тиімді пайдалану ең алдымен өнеркәсіп өндірісін ұйымдасьыру және оның материалдық - техникалық базасының қалптасқан жағдайына байланысты. өйткені өнеркәсіп салаларында жалпы ұлттық өнімнің жартысына жуығы құрылады. Сонымен бірге, өнеркәсіптің материалдық өндіріс саласы ретіндегі басыңқы рөлі - оның халық шарушылығының басқа салаларын индустрияландырудың шешуші факторы екендігіне де байланысты.

Қазіргі кезде Қазақстан дамуында қандай ерекшеліктер бар?

Біріншіден, ол өз дамуында бұрынғы кезде қалыптасқан шикізаттық бағыттан арыла алмауы. Республика экономикасы өңдеуші салалардың нашар дамығандағынан көп жағдайларда ұтылып отыр. Сол себептен, республика өнеркәсібі сыртқы және ішкі нарықтарға бәсекелестікті көтере алатын өнім түрлерін ұсына алмайды. Соның салдарына, осы уақытқа дейін өнеркәсіп салаларының А және В топтарының арасында қалптасқан үйлесімдік ( диспропорция) сқталып келеді.

Екіншіден, республика өнеркісібінің негізгі қорларның (станоктар, жабдықтар, технологиялық желілер) моральді және физикалық тозу коэффициенті (0, 4 - тен 0, 7 - ге дейін) өте жоғары. Сол себептен, өнеркәсіп өнімдерінің үлкен білігің сапасы өте төмен, нарық қатынастарының дамуына байланысты ол өнімдер басқа елдердің өнеркәсіп өнімдерімен бәсекеге түсе алмайды.

Үшіншіден, индустриалды еңбекті ұйымдастыруда жіберілген қателіктер, оның қолайсыздығы мен жағымсыздығына байланысты өнеркәсіптік еңбектің мәртебесі төмендеуде.

Жоғарыда айтылған кемшіліктерге, республиканың өнеркәсіп кәсіпорандарына жете ойланылмай жүргізілген жекшелендіру шараларының жағымсыз жақтарын да қосуға болады.

Кезінде дағдарыстық жылодардың қиыншылықтарын бастан өткізген алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесі өкіметтің дағдарыстық жағдайларда белсенді түрде құрылымдық - инвестициялық, фискалдақ, монетарлық, монополияға қарсы және баға саясаттарын жүргізу арқылы жалпы экономикалық процестерді басқарудың өз қолына алатынын көрсетеді.

Өнеркәсіп орындарын мемлекет мешігінен алуды және жекешелендіруді жасанда жеделдету мақсатында жүргізілген әкімшілік шаралар, күтілгендей, бағалы және орны толмайтын табиғи - шикізат қорларын шетелге шығарудың жаңа жолдарын ашты.

Егер, баяғы Одақ кезінде орталықтандырылған жоспар бойынша Қазақстанның мұнайдың 70%, фосфориттер мен қара металдардың 45% - ға жуығы, темір рудасының жартысынан жоғары бөлігі, синтетикалық каучуктың 90% және түрлі- түсті металдардың 40% - ға жуығы сыртқа шығарылған болса, қазіргі кезде республикаға тиімсіз көптеген бірлескен кәсіпорындардың әрекетіне жекешелендірілген кәсіпорындардың“коммерциялық құпиясын” сақтауға байланысты ол өнімдердің сыртқа шығарылған көлемдерін дұрыс анықтау қиын болып отыр.

Қазіргі кезде Қазақстан республикасының өнеркәсібінің дамуында қалыптасқан тенденцияларды толығырақ анықтау және түсіну үшін оның соңғы он жылдағы дамуын сиптаттайтын негізгі көрсеткіштерге талдау жүргізейік. Өнеркәсіптің ЖІӨ - дегі сыбағалық салмағы 1990 жылмен салыстырғанда 2000 жылы 20, 5 пайыздан 31, 9 пайызға дейін өсті.

Енді Қазақстан Республикасының өнеркісібінің дамуын сипаттайтын негізгі көрсеткіштерге тоқталып кетейік (1-кесте) .

1-кесте

Жалпы ішкі өнімнің құрылымы*

Соңғы жылдары ЖІӨ - нің құрылымы арқылы қызмет түрлерінің үлесіне жоғарылауына қарай өзгерді. Олардың сыбағалық салмағы 24 пайыздан (2000 жыл) дейін өскен. Керісінше, өнеркәсіптің үлесі өскеніне қарамстан ЖІӨ - нің құрысымында өндірістік сектордың сыбағалық салмағы төмендеген. Мұндай құбылыс нарықтық экономикасы дамыған елдрге тән.

Қазақстан өнеркәсібінің дамуы туралы толық мәлімет алу үшін жоғарыда келтірілген кесте, әрине, жеткіліксіз, сондықтан, енді өнеркәсіп өнімдерінің динамикасының өзгеруін зерттеп көрейік. Құндыө өлшемтегі көрсеткіштер өтпелі экономиканың алғашқы жылодары ақша реформасы (15 қараша 1993 жыл) жүргізілгендіктен және инфляция жоғары днңгейде блоғандықтан өндіріс динамикасын шынайы сипаттай алмайды, сол себептен натуралдық өлшемдегі (нақты мәндегі) көрсеткіштерге тоқталғанды жөн көрдік. Және, кесте көлемді болғандықтан 1990 және 2000 көрсеткіштерін алдық (2-кесте) .

Нақты мәнде өнеркәсіптің өнімдернің негізгі түрлерін өндіру**

“Құлдырау” себептерін терңірек түсіну және өнеркәсіптің қайсы саласы нарыққа өту мақсатында жүргізілген реформалардан көп “зардап” шеккенін анықтау үшін, енді Қазақстан өнеркәсібінің құрылымының динамикасын зерттеп көрейік (3-кесте) .

3-кесте

Қазақстан өнеркәсібінің құрылымының динамикасы

1998 жылдан бастап Қазақстан Республикасының статистикалық есеп жүйесі барлық экономикалық іс-әрекеттің жалпы классификаторына көшірілгендіктен (1998 жылға дейінгі халық шаруашылығы салаларының жалпы одақтық классификаторы қолданылған) өнеркәсіп өндірісінің 2000 жылғы құрылымын өндіріс көлемімен бірге бөлек кестемен сипаттап отырмын (4-кесте) .

3 және 4-кестеден, бұрынғы және жаңа классификаторлардың өнеркәсіп салаларын топтастыруында айтарлықтай алшақтық барлығына қарамастан, экономикалық либерализациялау, үйреншікті таур өткізу рыноктарынан айырылу - экстпротқа бағытталған мұнай, газ, қара және түсті металлургия, электроэнергетика салаларына онша зиянын тигізе алмағанын байқуға болады. Олардың Қазақстан өнеркәсібінің құрылымындағы сыбағалық сашлмақтары жоғарылай түскен. Ал, керісінше, ішік нарыққа бағытталған жеңіл және химия өнеркәсіптерінде, машина жасау және құрылыс материалдарын өндіру саларында өндірістің күрт құлдырауы байқалады. Сол себепті өнеркәсіп құрылымдағы үлестері күрт төмендеген. Мұндай жағдайда Қазақстанның өнеркәсібінде төмендегі Себептерге байланысты орын алды:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс