Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1.1 Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы
1.2 Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері
2 Бөлім. Шағын бизнестің қалыптасуы, дамуы, оны жетілдіру жолдары
2.1 Ұсақ бизнестің Қазақстанда қалыптасуы, дамуы
2.2 Шағын бизнес проблемалары және шешу жолдары
3 Бөлім. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1 Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1.1 Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы
1.2 Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері
2 Бөлім. Шағын бизнестің қалыптасуы, дамуы, оны жетілдіру жолдары
2.1 Ұсақ бизнестің Қазақстанда қалыптасуы, дамуы
2.2 Шағын бизнес проблемалары және шешу жолдары
3 Бөлім. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің он жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта – ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені кәсіпорында ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпкерліктерде өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен, нарықты зерттейтін, өнімді өндіруге, сатуға белсенді іс жүргізе алатын адамды кәсіпкер деп санауға болады.
Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып жұмыстар атқарылады, қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы игі қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект болып табылады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты. Кәсіпкерліктің нарықтық экономикадағы мәнін, рөлін анықтап, оның институционалдық тұрғыдан қарастырып, фирма теориясының негізгі мәселелеріне жалпы сипаттама беру болып табылады. экономикалық жауапкершілікті, барлық ресурстар түрін
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің он жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта – ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені кәсіпорында ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпкерліктерде өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен, нарықты зерттейтін, өнімді өндіруге, сатуға белсенді іс жүргізе алатын адамды кәсіпкер деп санауға болады.
Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып жұмыстар атқарылады, қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы игі қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект болып табылады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты. Кәсіпкерліктің нарықтық экономикадағы мәнін, рөлін анықтап, оның институционалдық тұрғыдан қарастырып, фирма теориясының негізгі мәселелеріне жалпы сипаттама беру болып табылады. экономикалық жауапкершілікті, барлық ресурстар түрін
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Я. Ә. Әубәкіров. Экономикалық теория. -Алматы. Қазақ университеті, 1999 жыл.
2. В. Крымова. Экономикалық теория. Кестелі құрал. - Алматы, 2003 ж.
3. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. -252 бет.
4. Ө.Қ Шеденов, Е.Н. Сағындықов, Б.А Жүнісов, И.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. Жалпы экономикалық теория. Ақтөбе, А – Полиграфия, 2004 ж.
5. С.С. Мауленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ. Құдайбергенов Экономикалық теория оқу құралы. –Алматы: Экономика 2003ж.
6. Н.Қ. Мамырова, М.Ә. Тілеужанова. Макроэкономика. -Алматы 2003 ж.
7. // Заң және заман.№ 8, Кәсіпкерлікті қолдау да, қорғау да қажет, 2007 жыл //
8. Я.Әубәкіров, Қ. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Байжұмаев, С.Досқалиев, Ж. Жәйшібекова. Экономикалық теория неіздері. – Алматы, 1998 ж.
9. А.Д. Үмбеталие., Ғ.Е. Керімбек. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік: Оқу құралы. –Астана, 2005 ж.
10. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ұ.Байжомартов. Нарықтық экономика негіздері. - Алматы, 1994 ж.
11. // Экономика негіздері. №2, Кәсіпкерлікке кең өріс, 2006 ж //
12.// Экономика негіздері. №5, Экономиканың үлкен – кішісі жоқ, 2006 ж//
13. К.Ж. Оразалин. Кәсіпорын экономикасы:Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. -Алматы, ТОО Издательство LEM, 2007ж.
14. Р.Байжолова. // Қаржы-қаржат №6 1998 ж //, // Қаржы-қаржат №5 2001 ж //
15. Қ.Р. Нұрғалиев. Қазақстан экономикасы. –Алматы: Қазақ университеті 1999ж.
1. Я. Ә. Әубәкіров. Экономикалық теория. -Алматы. Қазақ университеті, 1999 жыл.
2. В. Крымова. Экономикалық теория. Кестелі құрал. - Алматы, 2003 ж.
3. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. -252 бет.
4. Ө.Қ Шеденов, Е.Н. Сағындықов, Б.А Жүнісов, И.С. Байжомартов, Б.И. Комягин. Жалпы экономикалық теория. Ақтөбе, А – Полиграфия, 2004 ж.
5. С.С. Мауленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ. Құдайбергенов Экономикалық теория оқу құралы. –Алматы: Экономика 2003ж.
6. Н.Қ. Мамырова, М.Ә. Тілеужанова. Макроэкономика. -Алматы 2003 ж.
7. // Заң және заман.№ 8, Кәсіпкерлікті қолдау да, қорғау да қажет, 2007 жыл //
8. Я.Әубәкіров, Қ. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е.Жатқанбаев, Е.Байжұмаев, С.Досқалиев, Ж. Жәйшібекова. Экономикалық теория неіздері. – Алматы, 1998 ж.
9. А.Д. Үмбеталие., Ғ.Е. Керімбек. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік: Оқу құралы. –Астана, 2005 ж.
10. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ұ.Байжомартов. Нарықтық экономика негіздері. - Алматы, 1994 ж.
11. // Экономика негіздері. №2, Кәсіпкерлікке кең өріс, 2006 ж //
12.// Экономика негіздері. №5, Экономиканың үлкен – кішісі жоқ, 2006 ж//
13. К.Ж. Оразалин. Кәсіпорын экономикасы:Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. -Алматы, ТОО Издательство LEM, 2007ж.
14. Р.Байжолова. // Қаржы-қаржат №6 1998 ж //, // Қаржы-қаржат №5 2001 ж //
15. Қ.Р. Нұрғалиев. Қазақстан экономикасы. –Алматы: Қазақ университеті 1999ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1.1 Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы
1.2 Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері
2 Бөлім. Шағын бизнестің қалыптасуы, дамуы, оны жетілдіру жолдары
2.1 Ұсақ бизнестің Қазақстанда қалыптасуы, дамуы
2.2 Шағын бизнес проблемалары және шешу жолдары
3 Бөлім. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің он жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта – ықыластың уақыт өткен сайын
әлсіремейтіндігінің қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені кәсіпорында ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпкерліктерде өндірісті және
өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол
сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару
жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен,
іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен, нарықты зерттейтін, өнімді
өндіруге, сатуға белсенді іс жүргізе алатын адамды кәсіпкер деп санауға
болады.
Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып жұмыстар атқарылады, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы игі
қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект болып
табылады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты. Кәсіпкерліктің нарықтық
экономикадағы мәнін, рөлін анықтап, оның институционалдық тұрғыдан
қарастырып, фирма теориясының негізгі мәселелеріне жалпы сипаттама беру
болып табылады. экономикалық жауапкершілікті, барлық ресурстар түрін тиімді
пайдалануды жақсартуды және кәсіпорын басшысы алдына қойған күрделі
мәселелерді шешу.
Бүгінгі күні елімізде төрт жүз тоқсан үш мың шағын және орта
бизнес мекемелері бар. Оларда бір миллион үш жүз қырық мыңнан астам адам
жұмыс жасауда.
Қазақстанның отбасылық коэффиценті 3,5 деп санайтын болсақ, төрт
миллионнан астам адам өз еңбек ақыларын осы мекемелерден тауып отыр. Бұл
еліміз халқының төрттен бірін құрайды деген сөз.
Табыстың орташа көрсеткіші 18 пайызға өсті. Біздің халқымыздың осы
салалардан табатын жалақыларының жалпы көлемі 500 миллиард теңгеге жеткен.
Бұл өте жоғарғы көрсеткіш, биік жетістік.
Қазақстанда бұрын-соңды тарихымызда болмаған, бүгінгі көпке кең
танылған кәсіпкерлер өсіп, қалыптасып шықты.
Әрине, олар жас буынның арасынан шықты, өйткені аға буынды бұл іске
ешкім баулып, үйретпеген. Халық нарықтың, кәсіпкерліктің қыр-сырын түсіне
бастады.
Еліміздің халық шаруашылығық құрылымын жайсыз экологиялық жағдайда
біріңғай ішкі заттар өндіруден, экологиялық таза аграрлық- индустриялық
елдердің қатарына енгізу.
Еліміздің экономикасында жақсы даму, қалыпты өркендеу бар, оны
әрқашан айтып келе жатырмыз.
Кәсіпкерліктің қыр-сыры, оның психологиясы мен жұмыс жүргізу
тәсілдері өзгерді. Бизнестің ішінде жаңа бағыттар, жаңа нышандар пайда
болды.
1Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1. Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі,
Гарворд профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан
мынадай сөзі эпиграф болып саналады Кәсіпкер болу – басқаның істегенін
істемеу.
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы
француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген Кәсіпкер -
адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам.
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард
Контильон (1650-1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік
жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам
белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама
түрінде қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым
болғанмен, оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды.
Бизнес – табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік
қызметпен тығыз байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер –
ол өнертапқыш. Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас
тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды. Нарық жағдайында кәсіпкерлік
қызмет көп нышанда болады. Оларды мына түрге бөлуге болады:
1. Масштабы бойынша: шағын, орта, ірі кәсіпкерлік.
2. Кәсіпкерліктің субъектілері бойынша: кәсіпкерліктің субъектілері
экономикалық қызметтің әр түрлі қатысушылары – жеке тұлғалар,
келісімшарт міндеттемелерімен, ортақ экономикалық мүдделерімен,
біріккен адамдар тобы, яғни ұжымдық кәсіпкерлік, серіктестік,
кооперативтер, акционерлік қоғам, холдингтер және осыған тәріздес
мемлекеттік кәсіпкерлер бола алады.
Кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізудің әдісі және өз бетімен жұмыс
істеуге негізделген экономикалық ойлаудың ерекше типі. Кәсіпкерлікті
дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік отанын құру үшін
ғана емес, сонымен қатар еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын мемлекет
иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады. Әр
бір заттың немесе құбылыстың өзіне тән даму және қалыптасу тарихы бар. Сол
тәрізді кәсіпкерліктің даму тарихы талай ғасырларды қамтиды. Дегенмен
қазіргі түсініктің орын алуы капитализмнің қалыптасу және даму кезеңіне
сай келеді. Буржуазиялық саяси экономияда кәсіпкерлік түсінігі XVIII
ғасырда пайда болды, сонымен қатар меншік иесі деген түсінік алды.
Кәсіпкерліктің даму тарихы 4 бағытта дамыды:
1 – бағыт. Кәсіпкерлікті тәуекелдікпен байланыстырды. Бұл бағыттың
негізін салушысы болып француз экономисі – Ричард Контильон болып саналады.
Ол мынадай шешімге келеді: Кәсіпкер болашақтағы мүмкіндіктерді болжап,
өзіне табыс табу мақсатында мүмкіндіктерді жүзеге асырады. Сұраныс пен
ұсыныс қатынасын ескере отырып, кәсіпкер тауарды арзан бағаға сатып алып,
қымбат бағаға сатады.
2 – бағыт. Ж. Сей мен А. Маршалдың көзқарастарымен байланысты. Олардың
ойынша өндірістік факторлардың бірі рационалдық комбинацияны жүзеге асыру
және қалыпты кәсіпкерлік табыс табу.
3 – бағыт. Кәсіпкерлік теориясын құрудағы негізгісі мен
перспективалық бағыт. Бұл бағыттың негізін салушы Шумпеттер. Егер
шаруашылық субъектілері жаңа комбинацияны жүзеге асырмаса, ол кәсіпкер
болып саналмайды. Кәсіпкерлік функцияларын мынадай адам ғана жүзеге
асыра алады. Егер ол сезімтал, иновациялық өзгерістерге икемді адам болса,
жаңалықты таба білетін, оның нәтижесін тиімді қолдана білетін тұлға.
4 – бағыт. Бұл бағыттың негізін салған адамдар П. Дюркер, В. Санто
олар кәсіпкерлікті менеджментпен тығыз байланыстырады. Кәсіпкерлік пен
менеджмент бірін-бірі толықтырып тұрады және құрамдас бөлігі болып
табылады. Менеджмент көбінесе кәсіпорынның қызмет көрсету саласына көп
көңіл бөледі және кәсіпкерліктің басқару стилін нығайтады.
2. Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері.
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі – кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып, мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді.
Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға, экономикалық және
ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа, жаңашылдыққа байланысты. Кәсіпкерлікті жаңа
тұрғыдан түсіндіргенде мынадай екі жағдайға:
Біріншіден, коммерциялық бағыт-бағдарға, тәуекелге бел буушылық пен
дербестікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді
жеңе білуге;
Екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық
танытуға, ғылыми – техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері) - жеке тұлғалар, әр түрлі
ассоциациялар, акционерлік қоғамдар, арендалық ұжым, кооперативтер және
мемлекет бола алады. Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп
беру өзгешелігі, кәсіпкер барлық жұмыстарды қолға алады, ал тұтынушы оған
бүгіннен бастап ақша төлеуге дайын болады.
Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осыған орай,
кәсіпкерлік өндірістік, коммерциялық және қаржылық болып бөлінеді.
Осылардың әрбір формасы өзіндік ерекшелігі, демек өзіндік технологиясы
болады.
• Өндірістік кәсіпкерлік - бұл тауарлар, қызметтер, ақпараттар,
рухани құндылықтар өндіретін
кәсіпкерлік. Кәсіпкерліктің бұл түрінде өндіріс функциясы негізі болып
саналады. Тұтынушылардың кейінен сатып алуына тиісті өнім өндіру, жұмыстар
жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және ақпарат беру, рухани
құндылық жасау тағы тағыларға бағытталған қызметтер жатады.
Өндірістік кәсіпкерліктің мүдделілік өрісі едәуір түрліше және оны
іске асыру үшін қаржылық және материалдық ресурстар, ал кейде олар көп
мөлшерде қажет болады. Өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі мол өнім
өндіру және оны сату мүмкіндігі болып табылады.
• Коммерциялық кәсіпкерлік- бұл тауарлар мен қызметтерді қайта сату
бойынша мәмілелер мен операциялар құрамына енеді және өнім өндірісімен
байланыспайды. Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға
сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң шегінде болса, алыпсатарлық
болып есептелмейді.
• Қаржылық кәсіпкерлікке келетін болсақ, ол коммерциялық
кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады, сату-сатып алудың объектісі ақша,
валюта, бағалы қағаздар болып табылады. Солай болғандықтан қаржылық
кәсіпкерлік - бұл коммерцияның бір түрі, онда қаржылық кәсіпкерінің
технологиялық мәмілесі коммерциялық технология мәмілесімен ұқсас болады,
айырмасы тек тауар- қаржы активі болып саналады.
• Делдалдық кәсіпкерлік – бұл бір мәмілеге өзара мүдделі жақтардың
басын қосатын қызметте көрінеді. Мұндай қызметті көрсеткені үшін кәсіпкер
табыс алады.
• Сақтандыру кәсіпкерлігі дегеніміз, кәсіпкер сақтандырған оқиға
болған кезде ғана қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын қаржы
кәсіпкерлігінің ерекше формасы. Жарналардың қалған бөлігі кәсіпкерлік
табысты құрайды.
Көріп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға
бағытталған. Бірақ ол шектеулі ресурстарды қиыстырып пайдалануға керек.
Ресурстардың әр түрлі комбинацияларын жасау- кәсіпкер қызметінің
қажетті буыны. Олар Шумпетер көзқарасы бойынша бес бағытты қамтиды:
1. Жаңа игілікті жасау немесе ескі игіліктің жаңа сапасын жасау;
2. Өндірістің жаңа әдісін енгізу;
3. Жаңа өткізу нарығына шығу;
4. Шикізат немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін табу;
5. Өндірісте қайта ұйымдастыруды жүргізу;
Әрбір мерзім аралығында жаңа комбинациялар көрінуі мүмкін.
Кәсіпкерліктің бұл қасиетіне кәсіркерлікті өндіріс факторын комбинация
жасайтын экономикалық агент ретінде анықтай отырып, А. Смиттің тұжырымын
Ж.Б.Сэй толықтырған.
Кәсіпкерлік қызмет тек бір ғана меншік формасымен (жеке, ұжымдық,
қоғамдық) байланысты емес. Оның әр түрі варианттары мен үйлесімдері болуы
мүмкін. Бұл кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін қолданылған капиталдың толық
меншік болуы міндет емес деген сөз. Қарыз капиталын қолдануға болады.
Алайда қарыз капиталы пайданың белгілі бір бөлігімен бірге қайтарылады.
Сондықтан оны пайдалану кезінде кәсіпкердің экономикалық тәуекел дәрежесі
өседі.
Нарықтық экономиканың субъектілері болып жекеленген меншік иелері
саналады. Меншік иесінің өз мүліктерін пайдалануға, иеленуге құқығы бар.
Меншіктің көп түрлі формалары болуы кәсіпорынның әр түрлі ұйымдық- құқықтық
формасын құруға негіз болып табылады.
Кәсіпорын - қоғамдық өндірістің бастапқы, басты буыны болып
саналады. Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып, жұмыстар атқарылады,
қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы
игі қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект
болып табылыды.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынас жағдайында әрбір
кәсіпорын:
1. Нарық конъюктураға сүйене отырып, өз алдына өз жұмысын
жоспарлайды және даму перспективаларын белгілейді. Жоспарларының
негізін тауар (жұмыс, қызмет) тұтынушылармен жасалған келісімдері
құрайды.
2. Өз өнімдерін (жұмыстарын, қызметтерін) және өндірістің
қалдықтарын өз бетінше немесе келісім негізінде белгіленген
бағалар мен тарифтер бойынша таратады, ал кейбір жағдайда заңнама
бойынша бағаны реттеу немесе белгілеуді мемлекет атқарады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 385 - бабында былай
жазылған:
а) Шарттың орындалуы тараптардың келісімімен белгіленген баға бойынша
төленеді. Заң актілерінде көзделген жағдайда оған уәкілдік берілген
мемлекеттік органдар белгілейтін немесе реттейтін баға (тарифтер, баға қою,
ставкалар және тағыда басқа) қолданылады.
ә) Шарт жасалғаннан кейін бағаны өзгертуге шартта, заң актілерінде
көзделген реттер мен жағдайларда немесе заң актілерінде белгіленген тәртіп
бойынша жол беріледі
б) Ақылы шартта баға көзделмеген және шарт ережелерін негізге ала
отырып, оны анықтау мүмкін болмаған реттерде шартты орындау, шартты жасау
кезінде осыған ұқсас жағдайларда әдетте осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе
қызметтер үшін алынатын баға бойынша жүргізілуге тиіс деп есептеледі.
3. Қаржы ресурстары мынадай көздердің есебінен құралады: табыстан,
амортизациялық аударудан, еңбек ұжымының (кәсіпорындардың,
ұйымдардың және азаматтардың) бағалы қағаздарын және басқа
жарналарын сатудан түскен қаражаттан, сондай-ақ несиелерден және
басқа заңды түсімдерден.
4. Несиелік шарттардың және есептесу - қаржы тәртібінің сақталуына
Қазақстан Республикасы және Халықаралық заңдарға сәйкес толық
жауаптылық көтереді.
1994 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінің 119 - бабы кәсіпорынға мынандай анықтама береді: Кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланатын мүліктік кешен құқық объектісі
түріндегі кәсіпорын деп танылады. Кәсіпорын тұтасымен мүліктік кешен
ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызмет етуіне арналған мүліктің барлық
түрлері, соның ішінде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар,
шикізат, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету құқықтары, борыштар,
сондай-ақ оның қызметін дараландыратын белгілерге құқықтар (фирмалық атау,
тауар белгілері) және егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше
көзделмесе, басқа да айрықша құқықтар енеді. Кәсіпорын тұтасымен немесе
оның бір бөлігі сатып алу-сату, кепілге, арендаға беру және тоқтатуға
байланысты басқа да мәмілелер объектісі болуы мүмкін
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне Мемлекеттік
кәсіпорындар туралы, Акционерлік қоғамдар туралы, Жауапкершілігі
шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы және басқа
заңдарда:
● Меншіктің көп түрлі формалары жағдайында кәсіпорындарды
құрудың жалпы құқылық негіздері белгіленген;
● Кәсіпорындардың ұйымдық-құқылық формалары, олардың жұмыс
ерекшеліктері бекітілген;
● Кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен
жауапкершіліктері айқындалған;
● Кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау, реттеу мен қолдау
шаралары белгіленген.
Кәсіпорын- қоғамдық өндірістің негізгі буыны. Кәсіпорындарда
тауарлар мен игі қызметтер өндіріледі, тасмалданады және нақтылы
тұтынушыларға сатылады. Әрбір өндіруші өз кәсіпорнында жасалған
өнімдерді сатуға ғана ұмтылып қоймайды, сонымен бірге таза табыс алуға
да тырысады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 10, 11 - баптарының
1-5- тармақтарында Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметінің жүзеге асырылуының
жалпы құқылық ауқымы айқындалған.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік тұңғыш рет Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі 10 - бабының, 1- тармағында заңмен
бекітілген: Кәсіпкерлік - меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
пайда немесе жеке табыс табуға бағытталған жеке меншікке (жеке
кәсіпкерлік), не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына
(мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет
кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылады.
Мыналар кәсіпкерлік қызметтердің субъектілері болуы мүмкін:
● Әрекет қабілеті заңда белгіленген тәртіпте шектелмеген
Қазақстан Республикасының азаматтары;
● Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
өкілеттіктер шегінде шет мемлекеттердің азаматтары мен азаматтықтары жоқ
адамдар;
● Азаматтар бірлестігі – ұжымдық кәсіпкерлер (әріптестер).
Кәсіпкерлер мәртебесі мемлекеттік тіркеу және реестерге кіргізуі
арқылы беріледі. Реестр – фирмалардың атаулары, олардың жұмыс бағыттары,
жеке жауапкершіліктері бар серіктестіктер мүшелерінің фамилиялары, фирманың
жеке капиталы туралы мәлімет және басқа да деректер жазылған есеп жүргізу
кітабы.
Кәсіпорынды басқарушы субъекті мен меншік иесі арасындағы қатынас
жақтардың өзара міндеттемелерін, мүлікті пайдалану және қызметтің кейбір
түрлерін жүзеге асыру құқығын шектеуді, жақтардың қаржылық өзара
қатынастары мен материалдық жауапкершілігінің тәртібі мен жағдайларын
белгілейтін шартпен (келісіммен) реттеледі; кәсіпорын мүлік иесінің
басқарушымен шарт жасасқаннан кейін, шартта, кәсіпорын жарғысында және
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайлардан өзге
реттерде, кәсіпорын қызметіне араласуға құқығы жоқ.
Кәсіпорынның банкіде есеп айырысатын өз есепшоты, мөрі болуы
мүмкін, сондай-ақ ол әр текті операциялар жасап, мәмілелер жүргізе алады.
Бұл жағдайда ол басқа кәсіпорын немесе мемлекет қаражаттары есебінен де
немесе өз бетінше де өмір сүре алады. Осыған байланысты кәсіпорын әр түрлі
дербестік алады. Бірінші жағдайда біз жедел шаруашылық жүргізудегі
дербестік туралы, ал екінші жағдайда кәсіпорынға тұрақты қаржылық жағдай
жасайтын оның экономикалық дербестігі, тиімді қызметі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1.1 Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы
1.2 Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері
2 Бөлім. Шағын бизнестің қалыптасуы, дамуы, оны жетілдіру жолдары
2.1 Ұсақ бизнестің Қазақстанда қалыптасуы, дамуы
2.2 Шағын бизнес проблемалары және шешу жолдары
3 Бөлім. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік
3.1 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің он жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта – ықыластың уақыт өткен сайын
әлсіремейтіндігінің қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені кәсіпорында ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпкерліктерде өндірісті және
өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол
сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару
жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен,
іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілікпен, нарықты зерттейтін, өнімді
өндіруге, сатуға белсенді іс жүргізе алатын адамды кәсіпкер деп санауға
болады.
Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып жұмыстар атқарылады, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы игі
қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект болып
табылады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты. Кәсіпкерліктің нарықтық
экономикадағы мәнін, рөлін анықтап, оның институционалдық тұрғыдан
қарастырып, фирма теориясының негізгі мәселелеріне жалпы сипаттама беру
болып табылады. экономикалық жауапкершілікті, барлық ресурстар түрін тиімді
пайдалануды жақсартуды және кәсіпорын басшысы алдына қойған күрделі
мәселелерді шешу.
Бүгінгі күні елімізде төрт жүз тоқсан үш мың шағын және орта
бизнес мекемелері бар. Оларда бір миллион үш жүз қырық мыңнан астам адам
жұмыс жасауда.
Қазақстанның отбасылық коэффиценті 3,5 деп санайтын болсақ, төрт
миллионнан астам адам өз еңбек ақыларын осы мекемелерден тауып отыр. Бұл
еліміз халқының төрттен бірін құрайды деген сөз.
Табыстың орташа көрсеткіші 18 пайызға өсті. Біздің халқымыздың осы
салалардан табатын жалақыларының жалпы көлемі 500 миллиард теңгеге жеткен.
Бұл өте жоғарғы көрсеткіш, биік жетістік.
Қазақстанда бұрын-соңды тарихымызда болмаған, бүгінгі көпке кең
танылған кәсіпкерлер өсіп, қалыптасып шықты.
Әрине, олар жас буынның арасынан шықты, өйткені аға буынды бұл іске
ешкім баулып, үйретпеген. Халық нарықтың, кәсіпкерліктің қыр-сырын түсіне
бастады.
Еліміздің халық шаруашылығық құрылымын жайсыз экологиялық жағдайда
біріңғай ішкі заттар өндіруден, экологиялық таза аграрлық- индустриялық
елдердің қатарына енгізу.
Еліміздің экономикасында жақсы даму, қалыпты өркендеу бар, оны
әрқашан айтып келе жатырмыз.
Кәсіпкерліктің қыр-сыры, оның психологиясы мен жұмыс жүргізу
тәсілдері өзгерді. Бизнестің ішінде жаңа бағыттар, жаңа нышандар пайда
болды.
1Бөлім. Кәсіпкерлік әрекеттің Қазақстанда даму ерекшеліктері
1. Кәсіпкерлік ұғымы және кәсіпкерліктің даму тарихы.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі,
Гарворд профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан
мынадай сөзі эпиграф болып саналады Кәсіпкер болу – басқаның істегенін
істемеу.
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы
француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген Кәсіпкер -
адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам.
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард
Контильон (1650-1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік
жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам
белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама
түрінде қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым
болғанмен, оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды.
Бизнес – табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік
қызметпен тығыз байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер –
ол өнертапқыш. Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас
тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды. Нарық жағдайында кәсіпкерлік
қызмет көп нышанда болады. Оларды мына түрге бөлуге болады:
1. Масштабы бойынша: шағын, орта, ірі кәсіпкерлік.
2. Кәсіпкерліктің субъектілері бойынша: кәсіпкерліктің субъектілері
экономикалық қызметтің әр түрлі қатысушылары – жеке тұлғалар,
келісімшарт міндеттемелерімен, ортақ экономикалық мүдделерімен,
біріккен адамдар тобы, яғни ұжымдық кәсіпкерлік, серіктестік,
кооперативтер, акционерлік қоғам, холдингтер және осыған тәріздес
мемлекеттік кәсіпкерлер бола алады.
Кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізудің әдісі және өз бетімен жұмыс
істеуге негізделген экономикалық ойлаудың ерекше типі. Кәсіпкерлікті
дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік отанын құру үшін
ғана емес, сонымен қатар еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын мемлекет
иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады. Әр
бір заттың немесе құбылыстың өзіне тән даму және қалыптасу тарихы бар. Сол
тәрізді кәсіпкерліктің даму тарихы талай ғасырларды қамтиды. Дегенмен
қазіргі түсініктің орын алуы капитализмнің қалыптасу және даму кезеңіне
сай келеді. Буржуазиялық саяси экономияда кәсіпкерлік түсінігі XVIII
ғасырда пайда болды, сонымен қатар меншік иесі деген түсінік алды.
Кәсіпкерліктің даму тарихы 4 бағытта дамыды:
1 – бағыт. Кәсіпкерлікті тәуекелдікпен байланыстырды. Бұл бағыттың
негізін салушысы болып француз экономисі – Ричард Контильон болып саналады.
Ол мынадай шешімге келеді: Кәсіпкер болашақтағы мүмкіндіктерді болжап,
өзіне табыс табу мақсатында мүмкіндіктерді жүзеге асырады. Сұраныс пен
ұсыныс қатынасын ескере отырып, кәсіпкер тауарды арзан бағаға сатып алып,
қымбат бағаға сатады.
2 – бағыт. Ж. Сей мен А. Маршалдың көзқарастарымен байланысты. Олардың
ойынша өндірістік факторлардың бірі рационалдық комбинацияны жүзеге асыру
және қалыпты кәсіпкерлік табыс табу.
3 – бағыт. Кәсіпкерлік теориясын құрудағы негізгісі мен
перспективалық бағыт. Бұл бағыттың негізін салушы Шумпеттер. Егер
шаруашылық субъектілері жаңа комбинацияны жүзеге асырмаса, ол кәсіпкер
болып саналмайды. Кәсіпкерлік функцияларын мынадай адам ғана жүзеге
асыра алады. Егер ол сезімтал, иновациялық өзгерістерге икемді адам болса,
жаңалықты таба білетін, оның нәтижесін тиімді қолдана білетін тұлға.
4 – бағыт. Бұл бағыттың негізін салған адамдар П. Дюркер, В. Санто
олар кәсіпкерлікті менеджментпен тығыз байланыстырады. Кәсіпкерлік пен
менеджмент бірін-бірі толықтырып тұрады және құрамдас бөлігі болып
табылады. Менеджмент көбінесе кәсіпорынның қызмет көрсету саласына көп
көңіл бөледі және кәсіпкерліктің басқару стилін нығайтады.
2. Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны, түрлері және белгілері.
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи
ұмтылуды тудырып, өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл
қызметтің ерекше түрі – кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп
соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып, мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді.
Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға, экономикалық және
ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа, жаңашылдыққа байланысты. Кәсіпкерлікті жаңа
тұрғыдан түсіндіргенде мынадай екі жағдайға:
Біріншіден, коммерциялық бағыт-бағдарға, тәуекелге бел буушылық пен
дербестікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді
жеңе білуге;
Екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық
танытуға, ғылыми – техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері) - жеке тұлғалар, әр түрлі
ассоциациялар, акционерлік қоғамдар, арендалық ұжым, кооперативтер және
мемлекет бола алады. Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп
беру өзгешелігі, кәсіпкер барлық жұмыстарды қолға алады, ал тұтынушы оған
бүгіннен бастап ақша төлеуге дайын болады.
Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осыған орай,
кәсіпкерлік өндірістік, коммерциялық және қаржылық болып бөлінеді.
Осылардың әрбір формасы өзіндік ерекшелігі, демек өзіндік технологиясы
болады.
• Өндірістік кәсіпкерлік - бұл тауарлар, қызметтер, ақпараттар,
рухани құндылықтар өндіретін
кәсіпкерлік. Кәсіпкерліктің бұл түрінде өндіріс функциясы негізі болып
саналады. Тұтынушылардың кейінен сатып алуына тиісті өнім өндіру, жұмыстар
жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және ақпарат беру, рухани
құндылық жасау тағы тағыларға бағытталған қызметтер жатады.
Өндірістік кәсіпкерліктің мүдделілік өрісі едәуір түрліше және оны
іске асыру үшін қаржылық және материалдық ресурстар, ал кейде олар көп
мөлшерде қажет болады. Өндірістік кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі мол өнім
өндіру және оны сату мүмкіндігі болып табылады.
• Коммерциялық кәсіпкерлік- бұл тауарлар мен қызметтерді қайта сату
бойынша мәмілелер мен операциялар құрамына енеді және өнім өндірісімен
байланыспайды. Кәсіпкер пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға
сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң шегінде болса, алыпсатарлық
болып есептелмейді.
• Қаржылық кәсіпкерлікке келетін болсақ, ол коммерциялық
кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады, сату-сатып алудың объектісі ақша,
валюта, бағалы қағаздар болып табылады. Солай болғандықтан қаржылық
кәсіпкерлік - бұл коммерцияның бір түрі, онда қаржылық кәсіпкерінің
технологиялық мәмілесі коммерциялық технология мәмілесімен ұқсас болады,
айырмасы тек тауар- қаржы активі болып саналады.
• Делдалдық кәсіпкерлік – бұл бір мәмілеге өзара мүдделі жақтардың
басын қосатын қызметте көрінеді. Мұндай қызметті көрсеткені үшін кәсіпкер
табыс алады.
• Сақтандыру кәсіпкерлігі дегеніміз, кәсіпкер сақтандырған оқиға
болған кезде ғана қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын қаржы
кәсіпкерлігінің ерекше формасы. Жарналардың қалған бөлігі кәсіпкерлік
табысты құрайды.
Көріп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға
бағытталған. Бірақ ол шектеулі ресурстарды қиыстырып пайдалануға керек.
Ресурстардың әр түрлі комбинацияларын жасау- кәсіпкер қызметінің
қажетті буыны. Олар Шумпетер көзқарасы бойынша бес бағытты қамтиды:
1. Жаңа игілікті жасау немесе ескі игіліктің жаңа сапасын жасау;
2. Өндірістің жаңа әдісін енгізу;
3. Жаңа өткізу нарығына шығу;
4. Шикізат немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін табу;
5. Өндірісте қайта ұйымдастыруды жүргізу;
Әрбір мерзім аралығында жаңа комбинациялар көрінуі мүмкін.
Кәсіпкерліктің бұл қасиетіне кәсіркерлікті өндіріс факторын комбинация
жасайтын экономикалық агент ретінде анықтай отырып, А. Смиттің тұжырымын
Ж.Б.Сэй толықтырған.
Кәсіпкерлік қызмет тек бір ғана меншік формасымен (жеке, ұжымдық,
қоғамдық) байланысты емес. Оның әр түрі варианттары мен үйлесімдері болуы
мүмкін. Бұл кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін қолданылған капиталдың толық
меншік болуы міндет емес деген сөз. Қарыз капиталын қолдануға болады.
Алайда қарыз капиталы пайданың белгілі бір бөлігімен бірге қайтарылады.
Сондықтан оны пайдалану кезінде кәсіпкердің экономикалық тәуекел дәрежесі
өседі.
Нарықтық экономиканың субъектілері болып жекеленген меншік иелері
саналады. Меншік иесінің өз мүліктерін пайдалануға, иеленуге құқығы бар.
Меншіктің көп түрлі формалары болуы кәсіпорынның әр түрлі ұйымдық- құқықтық
формасын құруға негіз болып табылады.
Кәсіпорын - қоғамдық өндірістің бастапқы, басты буыны болып
саналады. Тікелей кәсіпорындарда өнім шығарылып, жұмыстар атқарылады,
қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және таза табыс алу мақсатындағы
игі қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорын өз алдына шаруашылық етуші субъект
болып табылыды.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынас жағдайында әрбір
кәсіпорын:
1. Нарық конъюктураға сүйене отырып, өз алдына өз жұмысын
жоспарлайды және даму перспективаларын белгілейді. Жоспарларының
негізін тауар (жұмыс, қызмет) тұтынушылармен жасалған келісімдері
құрайды.
2. Өз өнімдерін (жұмыстарын, қызметтерін) және өндірістің
қалдықтарын өз бетінше немесе келісім негізінде белгіленген
бағалар мен тарифтер бойынша таратады, ал кейбір жағдайда заңнама
бойынша бағаны реттеу немесе белгілеуді мемлекет атқарады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 385 - бабында былай
жазылған:
а) Шарттың орындалуы тараптардың келісімімен белгіленген баға бойынша
төленеді. Заң актілерінде көзделген жағдайда оған уәкілдік берілген
мемлекеттік органдар белгілейтін немесе реттейтін баға (тарифтер, баға қою,
ставкалар және тағыда басқа) қолданылады.
ә) Шарт жасалғаннан кейін бағаны өзгертуге шартта, заң актілерінде
көзделген реттер мен жағдайларда немесе заң актілерінде белгіленген тәртіп
бойынша жол беріледі
б) Ақылы шартта баға көзделмеген және шарт ережелерін негізге ала
отырып, оны анықтау мүмкін болмаған реттерде шартты орындау, шартты жасау
кезінде осыған ұқсас жағдайларда әдетте осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе
қызметтер үшін алынатын баға бойынша жүргізілуге тиіс деп есептеледі.
3. Қаржы ресурстары мынадай көздердің есебінен құралады: табыстан,
амортизациялық аударудан, еңбек ұжымының (кәсіпорындардың,
ұйымдардың және азаматтардың) бағалы қағаздарын және басқа
жарналарын сатудан түскен қаражаттан, сондай-ақ несиелерден және
басқа заңды түсімдерден.
4. Несиелік шарттардың және есептесу - қаржы тәртібінің сақталуына
Қазақстан Республикасы және Халықаралық заңдарға сәйкес толық
жауаптылық көтереді.
1994 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінің 119 - бабы кәсіпорынға мынандай анықтама береді: Кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланатын мүліктік кешен құқық объектісі
түріндегі кәсіпорын деп танылады. Кәсіпорын тұтасымен мүліктік кешен
ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызмет етуіне арналған мүліктің барлық
түрлері, соның ішінде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар,
шикізат, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету құқықтары, борыштар,
сондай-ақ оның қызметін дараландыратын белгілерге құқықтар (фирмалық атау,
тауар белгілері) және егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше
көзделмесе, басқа да айрықша құқықтар енеді. Кәсіпорын тұтасымен немесе
оның бір бөлігі сатып алу-сату, кепілге, арендаға беру және тоқтатуға
байланысты басқа да мәмілелер объектісі болуы мүмкін
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне Мемлекеттік
кәсіпорындар туралы, Акционерлік қоғамдар туралы, Жауапкершілігі
шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы және басқа
заңдарда:
● Меншіктің көп түрлі формалары жағдайында кәсіпорындарды
құрудың жалпы құқылық негіздері белгіленген;
● Кәсіпорындардың ұйымдық-құқылық формалары, олардың жұмыс
ерекшеліктері бекітілген;
● Кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен
жауапкершіліктері айқындалған;
● Кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау, реттеу мен қолдау
шаралары белгіленген.
Кәсіпорын- қоғамдық өндірістің негізгі буыны. Кәсіпорындарда
тауарлар мен игі қызметтер өндіріледі, тасмалданады және нақтылы
тұтынушыларға сатылады. Әрбір өндіруші өз кәсіпорнында жасалған
өнімдерді сатуға ғана ұмтылып қоймайды, сонымен бірге таза табыс алуға
да тырысады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 10, 11 - баптарының
1-5- тармақтарында Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметінің жүзеге асырылуының
жалпы құқылық ауқымы айқындалған.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік тұңғыш рет Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексі 10 - бабының, 1- тармағында заңмен
бекітілген: Кәсіпкерлік - меншік түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
пайда немесе жеке табыс табуға бағытталған жеке меншікке (жеке
кәсіпкерлік), не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына
(мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет
кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылады.
Мыналар кәсіпкерлік қызметтердің субъектілері болуы мүмкін:
● Әрекет қабілеті заңда белгіленген тәртіпте шектелмеген
Қазақстан Республикасының азаматтары;
● Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
өкілеттіктер шегінде шет мемлекеттердің азаматтары мен азаматтықтары жоқ
адамдар;
● Азаматтар бірлестігі – ұжымдық кәсіпкерлер (әріптестер).
Кәсіпкерлер мәртебесі мемлекеттік тіркеу және реестерге кіргізуі
арқылы беріледі. Реестр – фирмалардың атаулары, олардың жұмыс бағыттары,
жеке жауапкершіліктері бар серіктестіктер мүшелерінің фамилиялары, фирманың
жеке капиталы туралы мәлімет және басқа да деректер жазылған есеп жүргізу
кітабы.
Кәсіпорынды басқарушы субъекті мен меншік иесі арасындағы қатынас
жақтардың өзара міндеттемелерін, мүлікті пайдалану және қызметтің кейбір
түрлерін жүзеге асыру құқығын шектеуді, жақтардың қаржылық өзара
қатынастары мен материалдық жауапкершілігінің тәртібі мен жағдайларын
белгілейтін шартпен (келісіммен) реттеледі; кәсіпорын мүлік иесінің
басқарушымен шарт жасасқаннан кейін, шартта, кәсіпорын жарғысында және
Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайлардан өзге
реттерде, кәсіпорын қызметіне араласуға құқығы жоқ.
Кәсіпорынның банкіде есеп айырысатын өз есепшоты, мөрі болуы
мүмкін, сондай-ақ ол әр текті операциялар жасап, мәмілелер жүргізе алады.
Бұл жағдайда ол басқа кәсіпорын немесе мемлекет қаражаттары есебінен де
немесе өз бетінше де өмір сүре алады. Осыған байланысты кәсіпорын әр түрлі
дербестік алады. Бірінші жағдайда біз жедел шаруашылық жүргізудегі
дербестік туралы, ал екінші жағдайда кәсіпорынға тұрақты қаржылық жағдай
жасайтын оның экономикалық дербестігі, тиімді қызметі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz