АҚАЖ (ЗАГС) бөлімінің құжат айналымын автоматтандыру
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру ... ... ... .. 7
1.1 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2 Мәліметтер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
1.3 Delphi визуалды бағдарламалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
1.4 Логикалық және физикалық модельдер ... ... ... ... ... . 48
2. АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны ... ... ... ... ... .. 56
2.1 BDE технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.2 Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде ADO технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
2.3 Delphi.SQL сұранысын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
2.4 Бағдарламалық комплексті сипаттау ... ... ... ... .. 79
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 82
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру ... ... ... .. 7
1.1 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2 Мәліметтер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
1.3 Delphi визуалды бағдарламалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
1.4 Логикалық және физикалық модельдер ... ... ... ... ... . 48
2. АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны ... ... ... ... ... .. 56
2.1 BDE технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.2 Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде ADO технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
2.3 Delphi.SQL сұранысын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
2.4 Бағдарламалық комплексті сипаттау ... ... ... ... .. 79
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 82
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 83
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
КІРІСПЕ
Өндірісте, ауыл шаруашылығы мен оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде, үлкен көлемдi мәлiметтермен жұмыс iстейдi. Яғни, түрлі берілгендерді дайындау, оларды өндеу, сақтау жиі кездеседі. Осы кезде компьютер технологиясын қолдана отырып сол обьектiлердiң мәлiметтерiн басқаратын бағдарлама түзуге болады. Қазiргi кезде үлкен көлемдi мәлiметтердi сақтауға және оларды өңдеуге арналған мәлiметтер базасының түрлерi өте көп. Олардың әрбiреуiнiң түрлi объектiлермен жұмыс iстеу ерекшелiктерiне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрiнiң өзгешелiгiне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешенi қалыптасқан. Сондықтан бiзге бiр ғана мәлiметтер базасын басқару жүйесiн қарастырсақ жеткiлiктi.
ХХ ғасырдың соңғы үш он жылдығы білім көлемінің және қоғамда айналымдағы ақпарат ағындарының бұрын болып көрмеген өсімімен сипатталады. Бұл күндері бұл ағындардың қуаты мен динамикасы соншалықты, оларды адам баласы қазіргі информатика құралдары мен жаңа жоғары тиімді ақпараттық технологияларды пайдаланған жағдайда ғана меңгере алады.
Қазіргі ғылыми-техникалық даму кезеңінде инженерлі, экономикалық, басқару, ғылыми және басқа түрлі есептерді тиімді түрде шешу мен медициналық диагноз қою т.б. зерттеу нәтижелерін жоғары дәлдікпен алуды электронды-есептеуіш мәшинелерсіз (ЭЕМ-сіз) ұйымдастыру мүмкін емес. Осы себепті орта және жоғары білімді мамандар өз білімін ЭЕМ-ді тиімді пайдалану әдістерімен кеңінен үйлестіре алатын болуы тиіс. Бұл олардың келешек жұмысында ЭЕМ-мен жұмыс істеуді күнделікті дағдыға айналдыруы үшін де қажет.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін мәліметтерді басқару мәселесі туады. ...
Өндірісте, ауыл шаруашылығы мен оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде, үлкен көлемдi мәлiметтермен жұмыс iстейдi. Яғни, түрлі берілгендерді дайындау, оларды өндеу, сақтау жиі кездеседі. Осы кезде компьютер технологиясын қолдана отырып сол обьектiлердiң мәлiметтерiн басқаратын бағдарлама түзуге болады. Қазiргi кезде үлкен көлемдi мәлiметтердi сақтауға және оларды өңдеуге арналған мәлiметтер базасының түрлерi өте көп. Олардың әрбiреуiнiң түрлi объектiлермен жұмыс iстеу ерекшелiктерiне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрiнiң өзгешелiгiне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешенi қалыптасқан. Сондықтан бiзге бiр ғана мәлiметтер базасын басқару жүйесiн қарастырсақ жеткiлiктi.
ХХ ғасырдың соңғы үш он жылдығы білім көлемінің және қоғамда айналымдағы ақпарат ағындарының бұрын болып көрмеген өсімімен сипатталады. Бұл күндері бұл ағындардың қуаты мен динамикасы соншалықты, оларды адам баласы қазіргі информатика құралдары мен жаңа жоғары тиімді ақпараттық технологияларды пайдаланған жағдайда ғана меңгере алады.
Қазіргі ғылыми-техникалық даму кезеңінде инженерлі, экономикалық, басқару, ғылыми және басқа түрлі есептерді тиімді түрде шешу мен медициналық диагноз қою т.б. зерттеу нәтижелерін жоғары дәлдікпен алуды электронды-есептеуіш мәшинелерсіз (ЭЕМ-сіз) ұйымдастыру мүмкін емес. Осы себепті орта және жоғары білімді мамандар өз білімін ЭЕМ-ді тиімді пайдалану әдістерімен кеңінен үйлестіре алатын болуы тиіс. Бұл олардың келешек жұмысында ЭЕМ-мен жұмыс істеуді күнделікті дағдыға айналдыруы үшін де қажет.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін мәліметтерді басқару мәселесі туады. ...
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Фленов М.В. Программирование в Delphi глазами хакера +CD, Москва.
2. Культин Н.Б. Самоучитель Основы программирования в Delphi 7
3. Хармон Руководство разработчика баз данных в Delphi/Kylix.
4. Роберт Делросси VB2D - конвертор с Visual Basic на Delphi
5. Г. В. Галисеев "Программирование в среде Delphi 8 for . NET.
6. Бьерн Страуструп Язык программирования C++ Специальное издание.
7. Д.Чепмен, Вильямс Разработка защищенных приложений в среде Visual Basic., 2000.
8. Э.Хармон, Вильямс Разработка СОМ-приложений в среде Delphi 5, 2000.
9. В. Фаронов Программирование баз данных в Delphi 7. Учебный курс : Издательство "Питер"В. Mіcrosoft Access 2003. Самоучитель.
10. Mіcrosoft Access 97 в подлиннике. Том 1; Дженнингс Роджер
11. Mіcrosoft Access 97 в подлиннике. Том 2; Дженнингс Роджер
12. Access. Ответы; Кэмпбелл Мэри
13. Access 97 (русифицированная версия);Пасько Виктор
14. Камардинов А. Delphi 5, Алматы, “Ата-мура”, 2002.
15. www.google.kz
16. www.yandex.ru
17. www.bankreferatov.ru
18. www.refer.kz
19. www.kais.kz
20. www.alser.kz
1. Фленов М.В. Программирование в Delphi глазами хакера +CD, Москва.
2. Культин Н.Б. Самоучитель Основы программирования в Delphi 7
3. Хармон Руководство разработчика баз данных в Delphi/Kylix.
4. Роберт Делросси VB2D - конвертор с Visual Basic на Delphi
5. Г. В. Галисеев "Программирование в среде Delphi 8 for . NET.
6. Бьерн Страуструп Язык программирования C++ Специальное издание.
7. Д.Чепмен, Вильямс Разработка защищенных приложений в среде Visual Basic., 2000.
8. Э.Хармон, Вильямс Разработка СОМ-приложений в среде Delphi 5, 2000.
9. В. Фаронов Программирование баз данных в Delphi 7. Учебный курс : Издательство "Питер"В. Mіcrosoft Access 2003. Самоучитель.
10. Mіcrosoft Access 97 в подлиннике. Том 1; Дженнингс Роджер
11. Mіcrosoft Access 97 в подлиннике. Том 2; Дженнингс Роджер
12. Access. Ответы; Кэмпбелл Мэри
13. Access 97 (русифицированная версия);Пасько Виктор
14. Камардинов А. Delphi 5, Алматы, “Ата-мура”, 2002.
15. www.google.kz
16. www.yandex.ru
17. www.bankreferatov.ru
18. www.refer.kz
19. www.kais.kz
20. www.alser.kz
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру ... ... ... .. 7
1.1 Деректер қорын басқару 7
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Мәліметтер қорын 24
жобалау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
1.3 Delphi визуалды 31
бағдарламалау ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
1.4 Логикалық және физикалық модельдер ... ... ... ... ... . 48
2. АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны ... ... ... ... ... .. 56
2.1 BDE 56
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
... ...
2.2 Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде ADO
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .59
... ... ... ... .
2.3 Delphi-SQL сұранысын 71
құру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.4 Бағдарламалық комплексті сипаттау ... ... ... ... .. 79
Қорытынды 82
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 83
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
Қысқартылған сөздер
БҚ – Бағдарламалармен қамтамасыздандыру
БТ – Бағдарламалау технологиясы
АЖ – Ақпараттық жүйелер
ДҚ – Деректер қоры
МБ – Мәліметтер базасы
МҚБЖ – Мәліметтер қорын басқару жүйесі
ОЖ – Операциялық жүйе
МҚ – Мәліметтер қоры
ДК – Дербес компьютер
АХАЖ- Азаматтық хал актілерін жазатын
КІРІСПЕ
Өндірісте, ауыл шаруашылығы мен оқу орындарында, коммерциялық
мекемелерде, үлкен көлемдi мәлiметтермен жұмыс iстейдi. Яғни, түрлі
берілгендерді дайындау, оларды өндеу, сақтау жиі кездеседі. Осы кезде
компьютер технологиясын қолдана отырып сол обьектiлердiң мәлiметтерiн
басқаратын бағдарлама түзуге болады. Қазiргi кезде үлкен көлемдi
мәлiметтердi сақтауға және оларды өңдеуге арналған мәлiметтер базасының
түрлерi өте көп. Олардың әрбiреуiнiң түрлi объектiлермен жұмыс iстеу
ерекшелiктерiне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрiнiң өзгешелiгiне
қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешенi қалыптасқан. Сондықтан бiзге бiр
ғана мәлiметтер базасын басқару жүйесiн қарастырсақ жеткiлiктi.
ХХ ғасырдың соңғы үш он жылдығы білім көлемінің және қоғамда
айналымдағы ақпарат ағындарының бұрын болып көрмеген өсімімен сипатталады.
Бұл күндері бұл ағындардың қуаты мен динамикасы соншалықты, оларды адам
баласы қазіргі информатика құралдары мен жаңа жоғары тиімді ақпараттық
технологияларды пайдаланған жағдайда ғана меңгере алады.
Қазіргі ғылыми-техникалық даму кезеңінде инженерлі, экономикалық,
басқару, ғылыми және басқа түрлі есептерді тиімді түрде шешу мен
медициналық диагноз қою т.б. зерттеу нәтижелерін жоғары дәлдікпен алуды
электронды-есептеуіш мәшинелерсіз (ЭЕМ-сіз) ұйымдастыру мүмкін емес. Осы
себепті орта және жоғары білімді мамандар өз білімін ЭЕМ-ді тиімді
пайдалану әдістерімен кеңінен үйлестіре алатын болуы тиіс. Бұл олардың
келешек жұмысында ЭЕМ-мен жұмыс істеуді күнделікті дағдыға айналдыруы үшін
де қажет.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьтерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік компаниялар,
қаржы ұйымдары, өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер
қорынсыз жұмыс істеуі өте қиын. Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды
қолдану, жүйелік құрылғылардың дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау
құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ арасында диалогты қамтамасыз ететін,
файлдарды оқу үшін, сақталған мәліметтерді модификациялауда жаңа
мәліметтерді қосу немесе сақталынған мәліметтер негізінде шешім қабылдау
үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл функцияларды қамтамасыздандыру үшін
мәліметтер қорын басқару жүйесі деген мамандандырылған құрал енгізілген.
Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын басқару жүйелері) - ақпараттар
массивін басқаруда бір немесе бірнеше қолданушылардың бір уақыт ішінде
жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер қорын басқарудың көп қолданушылар
жүйесі.
Ақпараттандыру концепциясының негізгі идеясы қоғамның әлеуметтік
экономикалық дамуына ақпарат пен жаңа ақпараттық технология әсерінің өсе
түсуі болып отыр. Осы жерде екі ұғымның түсінігін анықтау мәселесі туады -
информациялық ұқыптылық және компьютерлік сауаттылық. Бұл екі ұғымды жиі
алмастыру байқалады. Бірақ, алғашқы ұғымның арнасы кеңірек, ол
информацияның қай жерде және қандай түрде сақталатынын біле отырып,
информацияны табу қабілетін ғана емес, сонымен қатар, ол нақты қандай
ақпарат, ол қалай классификациаланып, жөнделген, оны қалай пайдалануға
болады және ең бастысы белгілі бір жағдайда ол байлық табу жолында қандай
үлес қоса алады деген мәселелер туралы нақты біле алады. Ал мұндай ой
еңбегі тек жалпы білімде ғана емес, арнайы дайындықты да қажет етеді.
Екінші жағынан, әрбір қоғамның ақпараттандыру деңгейі информация саласында
жұмыс істеушілер санымен анықталады. Сондықтан да, жан - жақты білімді
және компьютерлік сауатты мамандар дайындау қазіргі заманның үлкен
қажеттілігі болып отыр.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстанда кейбір АХАЖ бөлімдері әлі де
құжаттарды қағаз жүзінде іске асырады, сондықтан АХАЖ бөлімінің
қызметкерлерінің жұмысын жеңілдету үшін арнайы бағдарлама құрылды, бұл
бағдарлама қызмет көрсетуді барынша автоматтандырады, сонымен қатар қызмет
көрсету бағдарламаларының интерфейсін жаңартып отыру қажет. Жаңа ақпараттық
технологияны дамыту Елбасымыздың қойып отырған талаптарының бірі болып
саналады. Осы саланы компьютерлендіру, АХАЖ бөлімінің жұмысын
автоматтандыру оның әрі қарай дамуына өз септігін тигізуі сөзсіз.
Диплом жұмысының мақсаты кез-келген АХАЖ бөлімдерінде құжатты
рәсімдеуде пайдалануға болатын бағдарлама құру.
Жұмыстың құрылымы:
Диломдық жұмыс екі тараудан тұрады. Бірінші тарау теориялық мәліметке
арналған. Ол Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру деп аталады. 1-ші
тарау 4 тақырыпшадан тұрады. Деректер қорын басқару жүйесі, Мәліметтер
қорын жобалау, Delphi визуалды бағдарламалау, Логикалық және физикалық
модельдер қарастырылады..
Екінші тарауда орындалатын жұмыстың сипаты, бағдарлама бөлімі
беріледі. Бұл тарау АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны деп аталады. Ол да
төрт тақырыпшадан тұрады: BDE технологиясы, Автоматтандырылған ақпараттық
жүйелерде ADO технологиясы, Delphi-SQL сұраныс құру және бағдарламалық
комплексті сипаттау
Сонан соң қорытынды, әдебиеттер тізімі және қосымшалар беріледі.
І. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру
1. Деректер қорын басқару жүйесі
Ақпараттық жүйелер бастапқы күйде тұрақты бар ақпаратты сақтауға,
таңдауға және модификациялауға бағытталған. Ақпарат құрылымы өте күрделі,
бірақ деректер құрылымы әртүрлі ақпараттық жүйелерде түрлі болып келеді,
олардың арасында көп ұқсастық болады. Бастапқы кезеңде қолданылатын есептеу
техникасының ақпаратты басқару үшін деректер құрылымының мәселелері әр
ақпараттық жүйеде жеке шешілді. Файлдық жүйелерге (программа кітапханасы)
қажетті қалпына келтірулер жүргізілді, осыған ұқсас компиляторда,
редакторда жасалынатын және т.б. Бірақ ақпараттық жүйелер күрделі деректер
құрылымын талап етеді, бұл деректерді басқарудың жеке қосымша құралдары
ақпараттық жүйенің маңызды бір бөлігі болып табылады және практика жүзінде
бір жүйеден екінші жүйеге қайталанады. Біздің көз қарасымызға қарай,
күрделі құрылымды деректерді басқаруға жауапты ақпараттық жүйенің жалпы
бөлігін ерекшелеп және жалпылай көрсетуге тырысқанымыз ДҚБЖ құруға себепкер
болды. Жақын уақытта белгілі болды, базалық файлдық жүйе тарататын
деректерді сақтаудың күрделі әдістеріне жалпы программалардың кітапханасыз
болмауға мүмкін емес.
Деректер келісімі түсінігі деректер қорының кілттік түсінігі болып
табылады. Шындығында, егер ақпараттық жүйе (тіпті қарапайым, біздің
мысалдағы сияқты) бірнеше файлда келісілген ақпаратты сақтауды ұстайды, оны
деректер қорын ұстайды деп те айтуға болады. Егер деректерді басқарудың
кейбір көмекші жүйесі олардың келісімін қамтамасыз етіп, бірнеше файлмен
жұмыс істеуге мүмкіндік берсе, онда оны деректер қорын басқару жүйесі деп
атауға болады. Бірнеше файлдарда деректердің келісім талабы функцияның
кітапханасынан тыс бола алмаса: мұндай жүйеде деректер тұтастығын
анықтайтын жеке деректері мен білімі болуы керек.
Бірінші өркендеген файлдық жүйе 360 сериясы үшін IBM фирмасымен
құрылған. Қазіргі уақытта ол ескірген, біз оны қарастырмаймыз. Ескеріп
кетеміз, бұл жүйеде таза түрде тізбектелген, индексті-тізбектелген файлдар
ұсталынған, ал үлестіру көп жағдайда жақында пайда болған дискілік
құралдарды басқарудың бақылаушыларна сүйенді. OS360-тағы файл түсінігі
негізгі абстрактілі түсінік болып таңдалды, оған кез келген сыртқы
құрылғылармен қоса сыртқы объект сәйкес келді, бірақ пайдаланушы деңгейінде
жұмыс істеу ыңғайсыз болды. Детальмен толтырылған конструкциялар қатары
талап етілді. Осының бәрі отандық аналогты IBM компьютерлерін қолдану
арқылы өткен, ортаңғы және жоғары буындағы программисттерге белгілі.
Жақсы тәсіл іздеудің белсенді әрекеті және ақпарат көлемінің күрт
өсуі, 60 жылдардың басында Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ) деп
аталатын арнайы программа комплексін құруға әкеліп соқты. ДҚБЖ жалпы
ерекшелігі – оның деректердің өзін енгізу және сақтау ғана емес, сонымен
бірге оның құрлымын сипаттайтын процедурасы бар. ДҚБЖ басқаруында болатын
және онда сақталынатын деректер жазбасымен қамсыздандырылған файлдарды,
деректер банккі деп атады, содан соң "Деректер қоры" (ДҚ).
ДҚБЖ кез келген пайдаланушымен деректерге қатынау мүмкіндігін беру
қажет, олардың білгісі келмейді:
• деректер жадысында орналасуы және оның сипаттамасы жөнінде;
• сұраныс деректерін іздеу механизмі жөнінде;
• көп пайдаланушылармен (қолдаңбалы программа) бір деректі бір уақытта
сұраныс жасау кезінде пайда болған мәселелер жөнінде;
• рұқсат етілмеген қатынау және (немесе) нақты емес жаңартудан
деректерді қорғауды қамтамасыз ету тәсілдері жөнінде;
• деректер қорын актуальды күйде ұстау және ДҚБЖ басқа функциялары
жөнінде.
ДҚБЖ осы функциялардың негізгісін орындау кезінде деректердің әртүрлі
сипаттамасын қолдану қажет. Мұндай жазбаларды қалай құру керек? Расында,
деректер қорының жобасын пәндік саланы талдаудан бастау керек және оған
жеке пайдаланушылар талабын қою (деректер қоры құрылатын ұйым қызметкерлері
үшін). Бұл процесс төменде қарастырылады, ескертіп кетеміз, жобалау адамға
тапсырылады (топ тұлғасына) – деректер қорының әкімшілігіне (ДҚӘ). Ұйымның
арнайы белгіленген қызметкері, сол сияқты деректер қорын пайдаланушысы және
деректерді өңдеуші машинамен таныс болуы керек. Пайдаланушы сұранысы
нәтижесінде алынған деректер қоры құрамын біріктіре отырып, ДҚӘ алғашқыда
құрылатын деректер қорын формальды емес сипаттамасын құрады. Бұл сипаттама
деректер қоры жобасымен айналысатын адамдарға түсінікті нақты тілдерді,
математикалық формулаларды, кестелерді, графика және басқа құрылғыларды
қолданып орындалғандықтан деректердің инфологиялық моделі деп атайды.
Сурет 1.1. - Деректер моделінің деңгейі
Мұндай адамға-бағытталған модель толығымен деректерді сақтау ортасының
физикалық параметрлеріне тәуелді. Сонда мұндай орта ЭЕМ емес, адам жадысы
болып келеді. Сондықтан инфологиялық модель өзгерісті талап етпегенге
дейін өзгермеу керек, бұл модель пәндік сала көрінісін береді. 2 - суретте
көрсетілген қалған модельдер компьютерлі-бағдарланған болып келеді. ДҚБЖ
көмегімен, олардың физикалық орналасуына қарамай, программа мен
пайдаланушыға аты бойынша сақталынған деректерге қатынауға мүмкіндік
береді. Керекті деректер ДҚБЖ сыртқы еске сақтау құрылғыларымен деректердің
физикалық моделі бойынша ізделінеді. Көрсетілген қатынау нақты ДҚБЖ
көмегімен іске асырылады, онда модельдер осы ДҚБЖ деректерді сипаттау
тілінде сипатталу керек. Деректердің инфологиялық моделі бойынша ДҚӘ
құрылатын мұндай сипаттамасын деректердің даталогиялық моделі деп атайды.
Үшдеңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық деңгейлі)
қолданатын програмалардан тәуелсіз сақталу деректерін қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді. ДҚӘ қажет болған кезде сақталынған деректерді басқа
ақпаратты жеткізгіштерге жазады және (немесе) деректердің физикалық моделін
өзгертіп, оның физикалық құрылымын қайта ұйымдастырады. ДҚӘ жүйеге жаңа
пайдаланушылардың кез келген санның толтырады, егер керек болса
датологиялық модельді. Физикалық және даталогиялық модельдің көрсетілген
өзгертулері жүйенің пайдаланушыларымен белгіленбейді (олар үшін "мөлдір"
болуы мүмкін), сол сияқты жаңа пайдаланушыларда белгіленбейді. Сонымен
қатар, деректер тәуелділігі бар қосымшаларды бұзбай деректер қорының
жүйесін өркендеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қоры туралы түсінік 60 жылдардың соңында пайда болды.
Бұдан алдын мәліметтерді өңдеу саласында мәліметтер файлы және мәліметтер
жиыны жайлы айтылатын болған. ЭЕМ-нің үшінші ұрпағы пайда болғанға дейін
(олардың алғашқылары 1965ж. орнатылды) мәліметтер өңдеудің бағдарламалақ
қамтамасыздандыруы тек мәліметтерді енгізу-шығарумен ғана шектелген
болатын. Мәліметтер қорын ұйымдастыруды қолданбалы бағдарламаларды
жазғанда қарау керек болды, бұл қарапайым әдіспен жасалды, яғни
мәліметтер тізбектелген файлдар ретінде магниттік лентаға сақталды.
Мәліметтер тәуелсіздігі жоқ болатын. Егер мәліметтерді ұйымдастыру немесе
еске сақтау құрылғылары өзгергенде, қолданбалы бағдарламашы сәкесінше
бағдарламаларды өзгерту керек болды, оларды қайта компиляциялап, қою қажет
болады. Файлды жаңалау үшін, қайтадан жаңа файл құру керек болатын. Бұрынғы
файл бастапқы файл ретінде сақталып тұратын. Бұрынғы нұсқасы сақталатын,
кейде одан бұрынғы нұсқалары да сақталатын. Бірнеше файл бір бағдарлама
үшін пайдаланалатын. Басқа бағдарламалар үшін де сол мәліметтерді
қолданды, бірақ басқа формада, басқа өрістермен сондықтан да, бір мәліметті
пайдаланып, бірнеше файлдар құрылатын болған. Нәтижесінде жүйеде артық
мәлімет пайда болды, бір мәліметі бар түрлі файлдар көп болды.
Кейде мәліметтерге өз бетінше рұқсаты бар файлдар қолданылды, ал ол
файлды біртіндеп қарап шығудың орнына, қолданушыларға файлдың кез-келген
жазбасына тікелей рұқсат берді. Жазбаларды адрестеу әдісін бағдарламаны
жазу барысында қолданбалы бағдарламашы қамтамасыз етеді. Егер есте сақтау
құрылғылары ауысқан жағдайда қолданбалы бағдарламаға көптеген өзгеріс
енгізу қажет болды. Ал іс жүзінде есте сақтау құрылғыларын ауыстырмау
мүмкін емес. Жаңа технология бір бит ақпаратты сақтау шығындарының барынша
азаюына әкелді, ал қазіргі таңда файлдардың көлемі бұрынғы кезде
қолданылған есте сақтау құрылғыларының көлемінен әлде қайда үлкен.
Екінші кезең (60 жылдардың соңы) бірінші кезеңмен салыстырғанда
файлдардың табиғатымен, олар сақталған құрылғылардың өзгеруімен
сипатталады. Қолданбалы бағдарламашыны аппаратураға әсер етуіне шек қою
мүмкіндігін қабылдады. Бағдарламалық қамтамасыздандыру тіпті олардың
логикалық сипатын өзгертпей, мәліметтердің физикалық орын ауыстыру
мүмкіндігін береді, тек оның негізгі файлдарының құрылымы немесе
жазбалардың іші өзгермеген шарты болса. Осы кезеңге сәйкес мәліметті өңдеу
әдісінің дамуы бірінші кезеңдегі тәрізді, файлдар тек бір бағдарламаға
немесе бір-бірімен өте тығыз байланысқан бағдарламаларға негізделген.
Коммерциялық мәліметтерді өңдеудің дамунан мынаны көруге болды:
қолданбалы бағдарламаларды, файлдарды сақтауда аппараттық тәсілдердің
өзеруінен және файлдардың көлемінің өсуінен, сонымен қатар сақталған
мәліметтреге жаңа өрістер және жаңа байланыстарды қосуда тәуелсіз ету
болды.
Бізге мәліметтер қоры үнемі дамитын объект ретінде белгілі.
Мәліметтер базасына жаңа жазбалар қоылады, ал бар жазбаларға жаңа
мәліметтер элементі қосылады. Мәліметтер қорының құрылымы тіпті оған жаңа
сұраныстар келіп осылған жағдайда да, оның тиімділігін арттыру және жұмыс
істеуін жақсарту мақсатында өзгертіледі. Қолданушылар талаптарын және
мәліметтерге сұраныс типтерін өзгертеді.
Мәліметтер базасының құрылымы файлдық құрылымға қарағанда
статистикалық емес болып табылады. Сақталған мәліметтер элементтері және
оларды сақтау әдістері үздіксіз өзгереді. Егер мәліметтерді ұйымдастыруға,
есептеуіш жүйесінен файлдық құрылымның әрқашан өзгермеу талабы сияқты
шектеу түссе, онда ол файлдың құрылымының өзгерген жағдайында
бағдарламашылардың жаңа бағдарламаларды іске асырудың орнына оны өзгертуге
көп уақыт жоғалтады.
Бір жағдайда мәлімет немесе жазба элементінің аты ғана хабарлануы
мүмкін. Келесі жағдайда (басқа бағдарламалық құрылымның бар болғанында) ол
осы мәлімет элементі бар теңестірілетін мәлімет элементінің және аттар
жиынын хабарлау керек. Бағдарламалық қамтамасыздандыру мәліметтермен
жазбалар деңгейінде емес, мәлімет элементі деңгейінде (өрістер) байланысқан
жағдайында ғана жаңа мәлімет элементтерінің жазбаларға қосылуы қолданбалы
бағдарламаның өзгермеуіне әкеліп соқтырады. Бұл қиын құрылымды
мәліметтердің құрылуына көп әкеледі. Бірақ жақсы мәліметтер базасының
бағдарламалық қамтамасыздандырылуы бағдарламашыны қиын құрылымдылықпен
байланысты қиыншылықтардан құтқарады. Шын мәнінде мәліметтер қалай
ұйымдастырылғанына тәуелсіз қолданбалы бағдарламашы өзінің талаптарына
сәйкес құрылған салыстырмалы қарапайым құрылымды файлды көз алдына елестету
керек.
Мәліметтер қорының бағдарламалық қамтамасыздандырылуының 3 кезеңі (70
жылдардың басы) қолданбалы бағдарламашы мәліметтің физикалық құрылымын
нақты құрылғыға сақтады және керісінше.
Бағдарламалық қамтамасыздандырудың деңгейіне байланысты қолданбалы
бағдарламашы файл мәліметтерінің ұйымдасуын білуі керек. Бұл жағдайда ол
мәліметтердің машиналық адресін беруі мүмкін. Егер мәліметтер тәуелсіздігі
жоқ болса, онда қолданбалы бағдарламашыға жазбаның нақты физикалық
форматын білуі қажет. Ең болмағанда, бағдарламашы өз ісінің мамны
навигаторң болуы шарт.
Қолданбалы бағдарламашының логикалық жазбаларға немесе логикалық
жазбаның элементіне обращениесінің туындысы машиналық обращения 65754.
Првязка деп мәліметтердің физикалық көрінісінің бағдарламамен байланысын
айтады. Байланысты осы мәліметтер қолданады. Привязка процесі орындалғаннан
кейін бағдарлама физикалық мәліметерден тәуелсіз болмайды.
Сонымен үшінші кезеңде:
▪ түрлі логикалық файлдар бір физикалық мәліметтерден алынды.
▪ Бір мәліметке рұқсат, бағдарлама талаптарына жауап бере алатын
түрлі бағдарламамен, түрлі жолдармен жүзеге асырылды.
▪ Бағдарламалық қамтамасыздандыруда мәліметтердің артық болуын
кемітетін тәсіл болды.
▪ Түрлі бағдарламаларға мәліметтер элементі жалпы болып табылды.
▪ Мәліметтердің физикалық құрылымы қолданбалы бағдаламаға
байланыссыз болды. Оны қолданбалы бағдарламалардың өзгеруін
пайдаланбай-ақ, мәліметтер қорының тиімділігін арттыру мақсатында
өзгертуге болатын болды.
▪ Мәліметтер өрістермен немесе топтар деңгейінде адрестеледі.
▪ Мәліметтер қорын басқару деңгейінде адрестеледі.
Алғашқы мәліметтер қорын басқару жүйесін қолдануда тәжірибе
жинақталғаннан кейін, тағы да қосымша тәуелсіз мәліметтер деңгейі керек
екені анықталды. Мәліметтердің жалпы логикалық құрылымы әдеттегідей өте
қиын, ал мәліметтер қоры көбейген сайын ол міндетті түрде өзгереді.
Сондықтан да, қолданылатын көптеген қолданбалы бағдарламаларды
өзгертпей, тек жалпы логикалық құрылымының ғана өзгеруін
қамтамасыздадыру қажет. Кейбір жүйелерде мәліметтердің жалпы логикалық
құрылымының өзгеруі оның бар болуының формасын құрайды, яғни бұл құрылым
әрқашан дамуда болады. Сондықтан да мәліметтер тәуелсіздігінің екі деңгейі
керек. Оларды мәліметтердің логикалық және физикалық тәуелсіздігі деп
атайды.
Мәліметтердің логикалық тәуелсіздігі мәліметтердің жалпы логикалық
құрылымының өзгерген жағдайында қолданбалы бағдаламалар өзгеріссіз
қалатындығын білдіреді. (өзгеріс, әрине, мәліметтер базасынан қолданбалы
бағдарламалар қолданатын элементерді өшіру дегенді білдірмеуі тиіс)
Мәліметтердің физикалық тәуелсіздігі мәліметтердің ұйымдасуы және
физикалық орналасуының өзгеруі оның жалпы логикалық құрылымын, қолданбалы
бағдарламалардың өзгеруін шақырмауы керектігін білдіреді.
Төртінші кезең мәліметтердің логикалық және физикалық тәуелсіздік
идеясымен сипатталадлы; мәліметтердің логикалық құрылымы оның мәліметтердің
физикалық құрылымынан және нақты қолданбалы бағдарламалардан қатты
өзгешеленеді. Мәліметтер базасын бағдарламалық қамтамасыздандыру негізінен
қолданбалы бағдарламашының мәліметтер жайлы сипатын жалпы логикалық
сипатқа айналдырады, ал сонан соң логикалық сипатты мәліметтердің
физикалық сипатына айналдырады.
Мұндай құрылым мәліметтер құрылымын бұрын мәліметтер қорын қолдануда
және жетілуінде істелген жұмысты еш өңдеусіз өзгертуге максимум бостандық
береді.
▪ Мәліметтер қоры көп шығынсыз дамиды.
▪ Мәліметтер администраторына жүктелген әдіс, оған бақылау
функциясын және мәліметтер бүтіндігін қамтамасыз етуді орындау
рұқсат етілген.
▪ Мәліметтер қауіпсіздігін және бүтіндігін, құпия қорғанысын
басқару тиімді процедуралары қамтамасыз етілген.
▪ Кейбір жүйелерде мәліметтер қорында жылдам мәліметтерді іздеуді
жүзеге асыратын инверторланған файлдар қолданылады.
▪ Мәліметтер қоры бұрын жобада болмаған ақпараттық сауалдарға жауап
бере алатындай етіп құрылған.
▪ Мәліметтерді орын ауыстыруды қамтамасыздандырады.
Access-ті пайдаланатындар – көбінесе есептеу техникаларымен жұмыс
істейтін, бірақ бағдарламалаумен айналыспайтын адамдар. Мұндай
қолданушыларды бұл бағдарламаның оқып-үйрену жеңілдігі көптеген мәселелерді
өздері бағдарламаламай-ақ шешу мүмкіндігі сондай-ақ БҚ-дағы қажетті
обьектілерді жылдам құруға мүмкіндік жасайтын құралдары бар болғандығы
қызықтырады. Access-тің тағы бір артықшылығы –жергілікті желіні қолданудағы
мүмкіндіктер .
Windows жүйесінің элементтерімен таныс кез келген қолданушының
Access бағдарламасын оқып үйренуіне және оны қолданып, БҚ-мен жұмыс
істеуіне мүмкіндігі бар. Өйткені, Access бағдарламасымен жұмыс істеу
принцптері Windows жүйесіне негізделген, оның обьектілері терезе түрінде
ашылады.
Access-ті басқарудың әр түрлі тәсілдері бар: мәзір жүйесі, саймандар
тақтасы, контексті мәзір, тышқан көрсеткішін және клавиштер комбинатциясын
қолдану. Бұлардың көбі бір команданы қайталауы мүмкін, сондықтан олардың
бәрін бірдей қолданудың қажеті жоқ. Негізінде ең ыңғайлысы-контексті
мәзір мен тышқан. Контексті мәзірді керек уақытында тышқанның оң жақ
түймесін басу арқылы кез келген обьектіге байланысты қандай операциялар
жасауға болатындығы да көрінеді.
Аccess артықшылығының бірі оның графикалық интерфейсі өте қарапайым
тек қана мәліметтер базасын ғана жасап қоймай, сонымен қатар өзінде бар
жабдықтарды қолдану арқылы бағдарламалық қабықшаларда жасауға мүмкіндік
береді.
Басқа МҚБЖ –не қарағанда Аccess барлық мәліметтерді бір файлда
сақтайды. Бірақ ондағы мәліметтерді әр түрлі кестелерге бөліп
орналастырады. Бұл мәліметтерге тек қана кестедегі ақпарат қана жатпайды,
сонымен қатар мәліметтер базасының басқада объектілері жатады. Барлық
негізгі операцияларды орындау үшін Аccess көптеген шеберлерді ұсынады.
Олар қолданушының орнына негізгі жұмысты орындайды, қайталанатын
әрекеттерді қайталаудан құтылуға көмектесіп қолданушының жұмысын
жеңілдетеді. Аccess - те көпқолданушылық МБ құру үшін және ортақ базаға
бірнеше қолданушының бір уақытта рұқсат алуы бір деңгейлі жергілікті желіде
немесе файлдық сервері бар желіде мүмкін. Желі компьютерлер арасында
мәліметтер алмасу үшін ақпараттық және бағдарламалық қолдау көрсетеді.
Аccess әр түрлі қолданушылар рұқсатын тексеріп, МБ-ның қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. Аccess клиент серверлі МББЖ болмағандықтан, көп
қолданушылық жұмысты қамтамасыз ету мүмкіндігі біраз шектеулі.Мәліметтердің
біртұтастылығын қолдау бойынша Аccess тек қана МБ-ның моделдеріне ғана
жауап береді. Онда триггерлер және сақталынған процедуралар сияқты
жабдықтар жоқ.
Ақпаратты қорғау жағына келетін болсақ Аccess –тің сенімді стандартты
жабдықтары жоқ. Стандартты қорғау әдістеріне МБ пороль арқылы қорғау
жатады. Бұндай порольді алып тастау специалист үшін қиындық туғызбайды.
Алайда, Аccess белгілі кемшіліктеріне қарамастан бір қатар
артықшылықтары да бар. Біріншіден ол кең таралған. Microsoft фирмасының
өнімі болғандықтан оны жиі қолданады. өйткені бұл фирнманығ бағдарламалық
қамтамасыздандырулары мен операциялық жүйелерін көптеген қолданушылар
пайдаланады. Аccess бағдарламасы Windows операциялық жүйесімен толық сәйкес
келеді. Және өндірушілермен үнемі жаңа өзгерістер енгізіліп отырады.
Жалпы алғанда Аccess аз ғана ақыға үлкен мүмкіндіктер береді. Және
әртүрлі қызметтік дайындықтағы қолданушыларға негізделгендігінде. Ол
қосымша мүмкіндіктерінің көптігінен байқалады. Сонымен қатар жетілген
анықтамасы мен түсінікті интерфейске ие. Бұл жабдықтар МБ - ын жасау мен
жобалау, одан мілеметтерді іріктеп алуды жеңілдетеді.
Бағдарлама жазбайтын қолданушының қарамағына Аccess әр алуан диалогты
жабдықтар ұсынады. Соның арқасында ол SQL тілінде сұраныстар құруға
жүгінбей – ақ немемсе VBA модульдер мен макростар тілінде бағдарлама
жазбай – ақ бағдарламалар құруға мүмкіндік береді. Аccess әртүрлі
форматтарға импорттау және экспорттау мүмкіндіктеріне ие.
ACCESS-ті іске қосу
ACCESS-ті іске қосу үшін Windows жұмыс үстелі Іске қосу – Программалар
– Microsoft Access. Access программасы жүктеліп, экранда терзе шығады. Бұл
терезеде Access қолданушыға үш нұсқаның бірін таңдауды ұсынады: Жаңа БҚ-ын
құру; Шеберді іске қосу; Бұрыннан бар БҚ-ын ашу.
Access –тегі берілгендер қоры.
Адамның қызметі немесе жеке басы жұмыстарында әр түрлі дерек
көздерінен алынған және олардың әрқайсысы қандай да бір қызмет түрімен
байланыста болатын берілгендермен жұмыс істеуіне тура келеді. Осы
берілгендерді координациялау (жинақтап, бір жүйеге келтіру) үшін арнайы
білім мен ұйымдастыру дағдысы қажет.
Информацияны сақтау – компьютердің ең маңызды функцияларының бірі.
Оның ең көп тараған құралы берілгендер қоры болып табылады. БҚ – берілген
құрылымдағы информациялардан тұратын арнайы форматтағы файл.
Көптеген БҚ кестелік құрылымда болады. Кестелік құрылымда
берілгендердің адрестері жол мен бағанның қиылысуымен анықталады. БҚ – да
бағандарды - өрістер деп, ал жолдарды жазбалар деп атайды. Өрістер БҚ –ның
құрылымын, ал жазбалар ондағы информацияларды құрайды.
БҚ- ын жобалау кезеңдері
Алдына қойылған мәселені шешу мақсатында қолданушы қандайда бір БҚ-ын
жасауы қажет болса, ол өзінің жұмысын төмендегі кезеңдер бойынша
ұйымдастыра білуі керек.
1.БҚ-ын құрудың негізін анықтау. Бұл кезеңде БҚ-ын құру мақсаты, оның
негізгі функциялары және онда сақталатын информациялар анықталуы керек.
2.БҚ құрамында болатын кестелерді анықтау. Кестелерді жобалау кезінде
олардың құрылымдарын алдымен қағазға жасаған ыңғайлы. Сондай-ақ, оларды
жобалау кезінде мынадай принципьерге сүйену қажет: информация кестеде және
кестелер арасында да қайталанбауы керек; әрбір кестеде тек бір ғана
тақырыпқа сай информация болуы керек.
3.Кестелердегі қажетті өрістерді анықтау. Кестедегі әрбір өріс оның
тақырыбына сәйкес болатын жеке мәліметтен тұрады. Оларды жобалау кезінде
ескеретін шарттар: әрбір өріс кестенің тақырыбымен байланысты болуы керек;
кестеге өрнектің нәтижесі болатын берілгендерді енгізудің қажеті жоқ;
кестеде барлық қажетті информация қамтылуы тиіс; информация ең кіші
логикалық бірлікте жіктеленуі қажет (мысалы, адамның аты-жөні аты және
фамилиясы деп екі өріске бөліп жазу).
4.Әрбір өріске өзіндік жеке мән беру. Әр түрлі кестелердегі
берілгендерді байланыстыру үшін, әрбір кестедегі жазбаның өзіндік жеке
мәнін бере алатын өріс немесе өрістер жиынтығы болуы тиіс. Мұндай өріс
немесе өрістер жиынтығын негізгі кілт деп атайды.
5.Кестелер арасындағы байланыстарды анықтау. Берілгендерді кестелерге
жіктеп, олардың кілттік өрістері анықталған соң әр түрлі кестелердегі
берілгендерді байланыстыратын схеманы таңдау қажет. Ол үшін кестелер
арсындағы байланыстарды анықтау керек.
6.БҚ құрылымын жаңарту. Кестелер, өрістер және байланыстар жобаланып
болған соң, БҚ-ның құрылымын қайтадан тексеріп, оның ескерілмеген жайларын
анықтау керек. Мұны кестелерді берілгендермен толтырмай тұрып орындаған
жөн. БҚ-ын тексеру кезінде кестелерді бірнеше жазбалармен толтырып, олардың
арасындағы байланыстарды бақылап, БҚ құрылымының қойылған талапқа сай
екеніне көз жеткізу керек. Кері жағдайда оның құрылымын жаңартуға тура
келеді.
7.Берілгендерді толтыру және БҚ-ның басқа объектілерін құру егер
кестелердің құрылымы қойылған талапқа сай болса, онда оларға барлық
берілгендерді енгізуге, және де кезкелген сұраныстар, формалар, есептер
және макростар мен модульдер құруға болады.
8.ACCESS- тің талдау құралдарын пайдалану. ACCESS про-граммасында екі
талдау құралы бар: кестелерді талдау шебері; әрекеттездігін талдаушы.
Оларды ACCESS-те жұмыс істеуді меңгергеннен кейін, программа анықтамасымен
таныса отырып, қолдануға болады.
ACCESS-тің объектілері
ACCESS программасының 6 объектісі бар: кесте, сұраныс, форма, есеп,
макрос, модуль бар.
Кесте – жазбалар мен өрістерден тұратын БҚ-ның негізгі объектісі.
Кестелерде берілгендер сақталады.
Сұраныс – берілгендерді бір немесе бірнеше кестелерден қолданушының
анықтаған шарты бойынша іріктеп алуға арналған құрал. Сұраныстар көмегімен
берілгендерді зерттейді, іріктейді, таңдайды, өзгертеді, біріктіреді, яғни
өңдейді.
Форма – Кестелер мен сұраныстардағы берілгендерді ыңғайлы түрде
экранда бейнелейтін және оларды басқаратын құрал.
Есеп – кестелер мен сұраныстардағы берілгендерді ыңғайлы және көрнекі
түрде экран бетіне басып шығару құралы. Есеп парақтары түзілгеннен кейін
ондағы берілгендерді редакциялауға болмайды.
Макрос – макрокомандалар жиынтығы. Егер БҚ – да қандай да бір
операциялар жиі орындалатын болса, онда олардың командаларын бір макроста
жинап, оған клавиштер комбинациясын сәйкес қоюға болады.
Модуль – Visual Basic тілінде жазылған программалық процедура. Егер
ACCESS-тің стандартты құралдары қажетті талапты қанағаттандыра алмаса, онда
программалаушы процедуралар көмегімен жүйенің мүмкіндігін кеңейте алады.
ACCESS программасында құрылған фомалар, сұраныстар және есептер
берілгендерді жылдам және эффектілі жаңартуға, әр түрлі сұрақтарға жауап
алуға, қажетті берілгендерді іздеуге, берілгендерді талдауға, есептер мен
диаграммаларды баспаға басуға мүмкіндік береді. Бір кестедегі берілгендерді
әр түрлі объектілерде көруге болады және кестеге өзгерту енгізгенде сол
берілгендер орналасқан басқа объектілердің барлығында да олар өзгереді.
Access бағдарламасының басты мәзірі
Файл мәзірі
Access программасының Файл мәзірі Windows жүйесі программаларына
ортақ стандартты түрде құрылған.
Құру командасы – БҚ файлын бос күйінде немесе Access программасындағы дайын
құрылымдарды пайдаланатын шебер арқылы құруға мүмкіндік береді.
Ашу командасы – БҚ файлын ашуға мүмкіндік береді. БҚ-ын ашу терезесінің,
Microsoft программалары үшін стандартты, файлды іздеу құралы бар. Жаңа
файлды ашу алдында осыған дейін ашық тұрған БҚ автоматты түрде жабылады.
Сыртқы берілгендер командасы – екі ішкі команда бар: Импорт; Кестемен
байланыс. Бұл екі команда БҚ-ның Кесте жапсырмасында жаңа кесте құру
кезінде қолданылады.
Жабу командасы – БҚ-мен жұмысты тоқтатады.
Сақтау командасы – БҚ файлын сақтайды. Ол Access-те берілгендерді
автоматты түрде сақтау процедурасы болғандықтан, көп қолданыла бермейді.
Сақтауэкспорт командасы – Access кестелеріндегі берілгендерді EXCEL-дің
жұмыс кітабы файлына көшіруге немесе олардың текстін документ ретінде
сақтауға мүмкіндік береді.
HTML форматында сақтау командасы – гипертексті құжаттарды құру үшін
Публикация шеберін іске қосады.
Беттер параметрі командасы – беттің параметрлерін орнату және принтерді
таңдау үшін қолданылады.
Алдын ала көру командасы – беттерді баспаға басу алдында көру үшін
қажет. Бұл команданың әрекеті Есеп жапсырмасындағы Көру түймесі сияқты.
Баспаға басу командасы – берілгендерді қағазға басумен қатар
принтердің параметрлерінде де анықтауға мүмкіндік береді.
Жіберу командасы – Access объектісін электрондық пошта арқылы жіберу үшін
қажет.
БҚ қасиеттері командасы – Қасиеттер терезесін ашады. Мұнда бірнеше
жапсырмалар орналасқан. Олардың әрқайсысын аша отырып, ондағы сервистік
мүмкіндіктерді пайдалануға болады.
Жоғарыда аталған командалармен қатар, Файл мәзірінің соңында соңғы
ашылған бірнеше файлдар тізімі де көрініп тұрады. Оларды сұхбаттық терезені
қолданбай-ақ тез арада ашуға болады.
Түзету мәзірі
Түзету мәзірі Windows –тың стандартты редакциялау командаларынан
тұрады. Оның бірінші командасы ең соңғы орындалған команданың әрекетін
жояды. Access-те кейбір командалар әрекетін алып тастауға болмайды. Ондай
командалар берілгенде мәзірдің бірінші жолында Алып тастау мүмкін емес
деп жазылады. Ал, одан кейін Қиып алу, Көшіру және Кірістіру командалары
алмасу буферімен жұмыс істеуге арналған.
Жарлық жасау командасы БҚ-ның кесте, сұраныс, форма сияқты объектілері үшін
жарлық жасауға қолданылады. Яғни, жарлық Access-ті жүктеу, керекті БҚ-ын
ашу қажетті объектіге кіру сияқты әрекеттер жиынтығын тышқан түймесін шерту
арқылы орындауға мүмкіндік жасайды.
Жою командасы белгіленген объектіні жояды. Ал Атын өзгерту командасы
объектінің атын редакциялауға мүмкіндік береді.
Көрініс мәзірі
Бұл мәзірде БҚ объектілері командасында БҚ-дағы кесте, сұраныс, форма
т.с.с. жапсырмаларды таңдауға мүмкіндік беретін ішкі командалары бар. Одан
кейінгі Үлкен белгілер, Майда белгілер, Тізім, Кесте деп аталатын 4 команда
арқылы БҚ жапсырмаларындағы информациялардың көрсетілу әдістерін беруге
болады. Мұндағы кесте командасы БҚ-ның әрбір объектісін толық сипаттайды.
Яғни олардың сипаты, өзгертілген мерзімі, құрылған мерзімі сияқты
параметрлерін көрсетеді. Көрініс мәзірінің Белгілерді реттеу командасы осы
жағдайға арналған. Оның Атауы бойынша, Типі бойынша, Құрылған мерзімі
бойынша, Өзгертілген мерзімі бойыншажәне автоматты түрде деген ішкі
командаларының біреуін қолдана отырып, БҚ объектілерінің терезе көрсетілуін
реттеуге болады.
Қасиеттер командасы арқылы БҚ-ның кез келген объектісіне тиісті
қасиеттер терезесін ашуға болады.
Саймандар тақтасы командасы өзімен аттас терезені ашады. Ол терезе
арқылы экрандағы саймандар тақтасын реттеуге немесе жаңасын құруға болады.
Мұндағы бабаына келтіру түймесі саймандар тақтасын реттеу терезесін ашады.
Кірістіру мәзірі
Кірістіру мәзірі командаларының жинтығы программаның жұмыс істеу
режиміне тәуелді. Қолданушы БҚ-ның қандайда бір режимінде жұмыс істеу
барысында, Кірістіру мәзірін аша отырып, осы режимде оның қандай
мүмкіндіктері бар екенін көруіне және оларды өз жұмысында қолдануына
болады.
Сервис мәзірі
Орфография командасы емлені тексеруге арналған. Бұл команда жұмыс
істеуі үшін Access-те оған сәйкес қосымша программа орнатылуы керек.
Автоматты түрде орнату командасы – тексті автоматты корректілеу және қатені
жөндеу параметрлерін орнатуға арналған. Ол автоматты түрде ауыстыру
терезесін ашады.
Office – пен байланыс командасының MS Word-пен бірігу, MS Excel-дегі
анализ және MS Word-тағы публикация деген ішкі командалары бар.
Есептеу техникасы саласындағы революция біздің өмірімізді утопистердің
ойына келмеген дәрежде жеңілдетуге, ықшамдауға, белсенділігін арттыруға
мүмкіндік береді. Қазіргі таңда мекемелерде түрлі ЭЕМ-де аса көп
ақпараттарды сақтау және іздеу жүзеге асырылады. Өнеркәсіптің, медициналық
қызмет көрсетудің, қаржы мекемелерінің және үкімет жұмыс орындарының барлық
салаларында қажетті берілгендерді өңдеу көлемі геометриялық прогрессиямен
өсіп отыр және оның ЭЕМ –сіз қалай жүзеге асырылатынын елестету қиын. Түрлі
ұйымдарды бұдан әрі объект (заттық облыс) деп атайтын боламыз.
Кез келген объектінің (заттық облыстың ) барлық есептеу жүйесінің
негізін берілгендер қоры (Б.Қ) деп аталатын ақпараттар қоймасы құрайды.
Сондықтан, ақпаратттарды өңдеумен байланысты екі маңызды мәселе бар:
берілгендер қорын жобалау және іске асыру.
Негізгі терминдер:
Объект (заттық облыс) (мекеме).
Объект – БҚ арқылы сипатталатын немесе модельдестірілетін және оның
қосымшаларын пайдаланатын нақты өмірдің бір бөлшегі. Бұл бір мекеме, оның
кейбір функциональды бөлігі, құбылыс, жүйе, т.с.с. Объект (заттық облыс)
ақпараттық объект және осы объектілермен орындалатын функция ұғымдарын
пайдаланып модельдестіріледі.
Ақпараттық объект.
Ақпараттық объект – нақты өмірдің идентификацияланатын объектісі.
Ақпараттық объектілерге адамдар, өнімдер, квалификация т.б. жатуы мүмкін.
Ақпараттық объект нақты мәндер (символдар, сан, код) меншіктелетін
объектілердің берілген мінездемелері арқылы сипатталады.
Берілгендер элементі.
Берілгендер элементі – аты және кейбір мєндердіњ жиыны бойынша
анықталатын объектінің мінездемесі. Берілгендер элементінің аты, мысалы
қызметкердің нөмірі, туған жылы, баға, квалификация болу мүмкін.
Берілгендер элементінің мәні берілгендер элементімен бейнеленген объекттің
мінездемесін объекттің мүмкін болатын әрбір данасы үшін сипаттайды; олар
объекттің нақты бір данасын идентификациялау үшін қолданылады немесе
қарастырылады. Берілгендер элементінің аты әдетте берілгендер қорының (БҚ)
сипаттамасының (схема) бөлігі ретінде сақталады және берілгендер
элементінің мәні ретінде берілгендер қорының өзінде сақталады өзінде
сақталадлементін әдетте кілттің немесе атрибуттың ролін атқаратын
берілгендер өрісі деп атайды.
Обьект туралы жазу.
Обьект туралы жазу дегеніміз – обьектінің нақты бір данасын
сипаттайтын берілгендер элементтінің мәндер жиыны. Айталық, СТУДЕНТ
обьектісі Аты –жөні, туған жылы, адресі, ұлты, курсы, мамандығы, ЖОО аты
деген берілгендер элементімен сипатталады.
Обьект туралы жазуларды жазу.(жинау, жиыны)
Обьект туралы жазулардың жиыны- белгілі бір типтегі объектінің барлық
даналары үшін объект туралы жазулардың жиынтығы. Объект туралы жазулардың
жиыны берілген сегменттің бір данасына қатысты сегмент типі даналардың
жиынына ұқсас.
Идентификатор.
Идентификатор- мәндері берілгендер элементінің иденфикаторларымен
байланысты бір немесе бірнеше мәндерді анықтау үшін қолданылатын
берілгендер элементі (не берілгендер элементінің жиыны).
Идентификатор деп берілген не байланысқан берілгендерді белгілеу үшін
қолданылатын символдар тізбегін айтады.
Идентификатция бір мәнді не көп мәнді болуы мүмкін. Егер идентификация
бірмәнді болса, онда идентификацияланатын элемент (Атрибут)
идентификациялаушы элементке (кілтке) функционалды тәуелді болады.
Кілт
Кілт – объект туралы жазуды бір мәнді анықтайтын идентификтор. Ол кейбір
объект туралы жазулардың атрибуттарын бір мәнді идентификациялайды. Объект
туралы жазулар жиынында мәні объект туралы жазуды бірмәнді
идентификациялайтын бірнеше берілгендер элементі болуы мүмкін. Бұл
берілгендер элементінің әрбірі алғашқы болып таңдалатын кілт болуы мүмкін.
Атрибут.
Негізгі кілт болып табылмайтын берілгендер элементі атрибут деп
аталады. Объект туралы жазуда атрибуттар мәні негізгі кілттің мәнімен
идентификацияланады. Әрбір объект негізгі атрибуттар тізбегімен
сипатталады. Мысалы, үй сыртқы пішінімен, түсімен, өлшемімен сипатталады.
Банкі клиентінің фамилия, адрес, идентификациялық нөмірі сияқты
атрибуттары болуы мүмкін.
Берілгендер мәні.
Берілгендер мәні деп әрбір берілгендер элементінде бар нақты
берілгендерді айтамыз. “Клиент фамилиясы” деген берілгендер элементі
“проф. Бердышев ” немесе “Жаңбырбай Кукиев” сияқты мәндер қабылдауы
мүмкін. Берілгендер элементінің объектті сипаттауына байланысты олардың
мәні сандық, сапалық немесе сипаттамалық болуы мүмкін.
Кесте 1.1. Мәннің сандық, сапалық немесе сипаттамасы
объект Атрибут(немесе Мән (берілгендер)
берілгендер элементі)
Клиент Идинфикациялық нөмір 123456789
Ф.И.О. проф.Бердышев
Адрес г.Жетісай
Есеп Түр Шығын
Номер 634250
Баланс 20.53
Жеткізіп Ф.И.О. Ж.Кукиев
беруші Номер Г.Жетісай
Адрес
Заттық облыс (предметный область) туралы ақпаратты бірнеше объект арқылы,
ал жеке объектіні бірнеше берілгендер элементі арқылы беру мүмкін.
Берілгендер элементі арқылы қабылданатын мән берілгендер деп аталды.
Берілгендер элементі арқылы қабылданатын мәндер жиынының бірлігі объект
даналары деп аталады. Объектілер бір-бірімен белгілі бір анықталған түрде
байланысады.
Берілгендер элементі құрайтын және өзара байланысты объектілердің
сәйкес моделі концептуальды модель деп аталады. Концептуальды модель
заттық облыста (Предметной области) берілгендер легі туралы жалпы түсінік
береді.
Объект екі және бірнеше берілгендер элементін бір мәнді
идентификациялауы мүмкін. Мұндай жағдайда оларды берілгендердің кілтті
элементіне “Кандидат” деп атайды. Объектіге ену үшін кандидаттардың қайсы
бірін пайдалану мәселесін пайдаланушы немесе жобалаушы шешеді.
Берілгендердің кілтті элементін таңдауда мұқият болу керек, өйткені дұрыс
таңдау берілгендердің сенімді (анық) концептуальды моделін құруға мүмкіндік
туғызады.
Байланыстар.
Бейнелеу.
Бейнелеу – берілгендер элементтерінің байланысқан жұптары арасындағы
өзара байланыстың сипатын анықтайтын дәстүрлі құрал. Төменде бейнелеу
түрлерінің қысқаша тізбегі келтірілген.
1:1 Бейнелеу
1:1 бейнелеу бір элемент байланыс бағыты бойынша бір тек бір ғана
элементпен байланысатын және керісінше де солай болатын байланыс түрі.
1:1 Бейнелеу 1.2-сурет.
Идентификациялау екі бағытта да бір мәнді болады.
1.2- суретте ҚЫЗМЕТКЕР НӨМІРІ және РНН берілгендер элементі үшін 1:1
бейнелеу мысалы көрсетілген. Олардың әрбірі екіншісін бірмәнді
идентификациялайды.
1: М Бейнелеу
Берілгендер элементінің бір данасынан бағытталған байланыс берілген
-дер элементінің бірнеше данасын идентификациялайды, бұл бағыттағы
идентификация бір мәнді болуы міндетті емес. Кері бағытта берілгендер
элементінің кез-келген данасы байланыс бағыты бойынша бір тек бір ғана
берілгендер элементін идентификациялайды.
1:М
1.3-сурет. Бейнелеу 1:М
1.3-суретте бір-бірімен 1:М бейнелеумен байланысқан БӨЛІМ НӨМІРІ және
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ НӨМІРІ деген элементтер мысалы берілген. Берілген бөлімде
бірнеше қызметкер жұмыс істейді, бірақ әрбірйді, бірақ әрбірана бөлімде
жұмыс істейді.
М:1 Бейнелеу
Бұл бейнелеу 1:М бейнелеуіне ұқсас. Берілгендер элементі арасындағы
өзарабайланыс ассоциотивті болып табылады.
1.4-сурет.
М:М бейнелеу
Берілгендер элементінен бағытталған байланыс бірнеше берілгендер
элементін идентификациялайды және керісінше, екі бағытта да идентификация
бір мәнді болмайды.
1.5-суретте мұндай берілгендер элементі ӨНІМ НӨМІРІ және ЖАБДЫҚТАУШЫ
(жеткізіп беруші).
1.5-сурет. М:М бейнелеу
1.2 Мәліметтер қорын жобалау
Тек үлкен ұйымдар деректерді бір толық интегралданған деректер қорында
ғана қоғамдастырады. Көбінесе деректер қоры әкімшілігі (егер бұл тіпті
тұлғалар тобы болса да) ұйымның барлық қызметкерінің (болашақ жүйе
пайдаланушыларының) барлық ақпараттық талаптарын қамтуға шамалары келмейді.
Сондықтан үлкен ұйымдардың ақпараттық жүйелері, әртүрлі бөлімшелердегі
бірнеше өзара байланысқан ЭЕМ арасында үлестірілген он шақты деректер
қорынан тұрады. (Мәселен, үлкен қалаларда әртүрлі аудандарда орналасқан
бір емес бірнеше жеміс қоймалары құрылады.) Жеке ДҚ қандай да бір салаға
қатысты, бір немесе бірнеше қолданбалы тапсырмаларды шешу үшін қажетті
барлық деректерді біріктіруі мүмкін (мысалы, қаржылық, студенттерге,
оқытушыларға, аспаздық және т.б.). Біріншісін көбінесе қолдаңбалы ДҚ, ал
екіншісін пәндік ДҚ деп атайды. (ақпараттық қосымшаға емес, ұйымның пәніне
қатысты). (Біріншілерді материалды-техникалық демалыс немесе қамсыздандыру
қорымен, екіншісін – жеміс және аяқ киім қорымен салыстыруға болады.)
Пәндік деректер қоры кез келген ағымдық және болашақтағы қосымшаларды
ұстануды қамтамасыз етеді. Бірақ деректер элементтінің жиынтығына
қолдаңбалы деректер қорының элементтер жиынтығы жатады. Осыған қатысты
пәндік ДҚ өзгеретін, белгісіз, қалыптасатын сұраныс пен қосымшалардың
негізін құрайды (қосымшаларда, деректерге қойылатын талаптарды алдын-ала
анықтау мүмкін емес. Мұндай иілгіштік пен мүмкіндік пәндік ДҚ негізінде
жеткілікті тұрақты ақпараттық жүйелер құруға мүмкіндік береді. Бұл
жүйелерде бұрынғы қосымшаны қолданбай-ақ көптеген өзгеріс жасауға болады.
Ағымдағы және алдағы қосымшаларда ДҚ жобасын негізге алып, жоғары қуатты
ақпараттық жүйе құруды тездетуге болады. Сондықтан қолданбалы жобалау осы
күнге дейін кейбір өңдеушілерді өзіне қаратады. Бірақ мұндай ақпараттық
жүйенің қосымшалар санының өсуінен қолданбалы ДҚ саны өседі, деректердің
көшірмесінің деңгейіөседі және олардың бағасы көтеріледі. Сонымен,
жобалауға қатысты әр қарастырылған әдіс, әр түрлі бағыттағы жоба нәтижесіне
әрекет етеді. Иілгіштік пен эффектілікке жету, пәндік және қолданбалы болып
жақындау қолданылатын жобалау методологиясын қалыптастыруға әкеліп соқты.
Жалпы жағдайда пәндік жақындау алғашқы ақпараттық құрылым тұрғызу үшін, ал
қолданбалы – деректерді өңдеу эффектілігін жоғарлату мақсаты үшін
қолданылады. Ақпараттық жүйені жобалау кезінде осы жүйенің мақсаттарына
талдау жүргізу қажет және жеке пайдаланушыларына талап қою (ұйым
қызметкерлеріне). Деректерді жинау осы мәнді қолданатын, процесс және ұйым
мәннің оқудан басталады (дәлірек Б қосымшасында). Мәндер "ұқсастығына"
қарай (сол немесе басқа әрекетттерді орындау үшін қолданылатын жиілік) және
араларындағы ассоциативтік байланыс жиілік санымен топталады. (тік ұшақ -
жолаушы, оқытушы – пән, студент – сессия және т.б.). Аз ғана ұқсастығы және
(немесе) ассоциативтік байланыс жиілігі бар мәндер немесе мән пәндік
деректер қорына бірігеді. (Формальды әдісті қолданбай-ақ мәндер пәндік ДҚ
бірігеді.) Әр пәндік ДҚ (бірнеше ДҚ) жобалау және енгізу үшін, қор
жобалауымен айналысатын ДҚӘ белгіленеді. Әрі қарай жеке реляциялық пәндік
ДҚ жобалаумен байланысты сұрақтар қарастырылады. ДҚ жобалаудың негізгі
мақсаты – бұл сақталатын деректерді қысқарту, сонымен қатар, қолданылатын
жады көлемін үнемдеу, көшірмелерді қайта жаңартатын операцияларға кететін
шығынды азайту және жалғыз бір объект жөнінде мәлімет әрбір жерде
сақталғандықтан қайшылықтардың пайда болу мүмкіндігін жою. "Таза" деп
аталатын ДҚ жобасын ("Әр тұжырым бір орында") қатынасты қалпына келтіру
методологиясын қолданып құруға болады.. Бірақ қалпына келтіру ДҚ жобалау
кезеңнің аяқталуда қолданылады, біз жоба жөніндегі сұрақтарды талқылауды,
Кодда талап еткендей қалпына келтіру теориясын негізін құру себебін
қарастырудан бастаймыз.
Кез келген деректер қорын құрудың мақсаты қандай да бір пәндік
саладағы ақпаратты сақтау және қолдану болып табылады. Бұл мақсатты тарату
үшін келесі құралдар қажет:
1. Деректердің реляциялық моделі -пәндік саладағы деректерді көрсетудің
ыңғайлы әдісі.
2. SQL тілі- осындай деректерді манипуляциялаудың әмбебап тәсілі.
Бірақ расында, сол бірдей пәндік саладағы реляциялық қатынастарды
көптеген әртүрлі тәсілдермен жобалауға болады. Мысалы, көп санды
атрибуттармен бірнеше қатынастарды жобалауға болады, немесе керісінше,
барлық атрибуттарды үлкен санмен ұсақ қатынастарға тарату. Қалай анықтауға
болады, қандай белгімен атрибуттарды сол немесе басқа қатынастарға
орналастыруды?
Осы бөлімде реляциялық қатынасты жобалаудың "жақсы" немесе "дұрыс"
тәсілдері қарастырылады. Алғашқыда біз, деректер моделінің "жақсысы"
немесе "дұрысын" талқылаймыз. Содан кейін бірінші, екінші, үшінші қалыпты
форма қатынас түсінігі енгізіледі (1ҚНФ, 2ҚФ, 3ҚФ) және көрсетілген
"жақсысы" үшінші қалыпты форма болып табылады.
Деректер қорын құру кезінде көбінесе бірнеше моделдеу деңгейлері
ерекшеленеді, олардың көмегімен пәндік саладан нақты ДҚБЖ құралдарының
деректер қорына өту жүргізіледі. Келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру ... ... ... .. 7
1.1 Деректер қорын басқару 7
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Мәліметтер қорын 24
жобалау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
1.3 Delphi визуалды 31
бағдарламалау ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
1.4 Логикалық және физикалық модельдер ... ... ... ... ... . 48
2. АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны ... ... ... ... ... .. 56
2.1 BDE 56
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
... ...
2.2 Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде ADO
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .59
... ... ... ... .
2.3 Delphi-SQL сұранысын 71
құру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.4 Бағдарламалық комплексті сипаттау ... ... ... ... .. 79
Қорытынды 82
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 83
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
Қысқартылған сөздер
БҚ – Бағдарламалармен қамтамасыздандыру
БТ – Бағдарламалау технологиясы
АЖ – Ақпараттық жүйелер
ДҚ – Деректер қоры
МБ – Мәліметтер базасы
МҚБЖ – Мәліметтер қорын басқару жүйесі
ОЖ – Операциялық жүйе
МҚ – Мәліметтер қоры
ДК – Дербес компьютер
АХАЖ- Азаматтық хал актілерін жазатын
КІРІСПЕ
Өндірісте, ауыл шаруашылығы мен оқу орындарында, коммерциялық
мекемелерде, үлкен көлемдi мәлiметтермен жұмыс iстейдi. Яғни, түрлі
берілгендерді дайындау, оларды өндеу, сақтау жиі кездеседі. Осы кезде
компьютер технологиясын қолдана отырып сол обьектiлердiң мәлiметтерiн
басқаратын бағдарлама түзуге болады. Қазiргi кезде үлкен көлемдi
мәлiметтердi сақтауға және оларды өңдеуге арналған мәлiметтер базасының
түрлерi өте көп. Олардың әрбiреуiнiң түрлi объектiлермен жұмыс iстеу
ерекшелiктерiне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрiнiң өзгешелiгiне
қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешенi қалыптасқан. Сондықтан бiзге бiр
ғана мәлiметтер базасын басқару жүйесiн қарастырсақ жеткiлiктi.
ХХ ғасырдың соңғы үш он жылдығы білім көлемінің және қоғамда
айналымдағы ақпарат ағындарының бұрын болып көрмеген өсімімен сипатталады.
Бұл күндері бұл ағындардың қуаты мен динамикасы соншалықты, оларды адам
баласы қазіргі информатика құралдары мен жаңа жоғары тиімді ақпараттық
технологияларды пайдаланған жағдайда ғана меңгере алады.
Қазіргі ғылыми-техникалық даму кезеңінде инженерлі, экономикалық,
басқару, ғылыми және басқа түрлі есептерді тиімді түрде шешу мен
медициналық диагноз қою т.б. зерттеу нәтижелерін жоғары дәлдікпен алуды
электронды-есептеуіш мәшинелерсіз (ЭЕМ-сіз) ұйымдастыру мүмкін емес. Осы
себепті орта және жоғары білімді мамандар өз білімін ЭЕМ-ді тиімді
пайдалану әдістерімен кеңінен үйлестіре алатын болуы тиіс. Бұл олардың
келешек жұмысында ЭЕМ-мен жұмыс істеуді күнделікті дағдыға айналдыруы үшін
де қажет.
Бізді қоршаған ортада әрқашан қозғалыста болатын ақпараттар жиындары
өте үлкен. Уақыт өтуімен олар арту тенденциясына ие. Сондықтан кез келген
үлкен немесе кіші ұйымдарда нәтижелі жұмыстарды қамтамасыз ететін
мәліметтерді басқару мәселесі туады. Кейбір ұйымдар бұл үшін папкалардан
тұратын шкафтарды пайдаланады, бірақ көпшілік ұйымдар компьтерленген
мүмкіншіліктерін жоғары бағалайды. Қазіргі күнде көпшілік компаниялар,
қаржы ұйымдары, өнеркәсіптер, сауда-саттық және т.б. ұйымдар мәліметтер
қорынсыз жұмыс істеуі өте қиын. Үлкен көлемдегі сақталған ақпараттарды
қолдану, жүйелік құрылғылардың дамуынан басқа, мәліметтерді тасымалдау
құралдары, жады үшін адам мен ЭЕМ арасында диалогты қамтамасыз ететін,
файлдарды оқу үшін, сақталған мәліметтерді модификациялауда жаңа
мәліметтерді қосу немесе сақталынған мәліметтер негізінде шешім қабылдау
үшін мүмкіншіліктер туғызуы керек. Бұл функцияларды қамтамасыздандыру үшін
мәліметтер қорын басқару жүйесі деген мамандандырылған құрал енгізілген.
Қазіргі заманғы МҚБЖ (Мәліметтер қорын басқару жүйелері) - ақпараттар
массивін басқаруда бір немесе бірнеше қолданушылардың бір уақыт ішінде
жұмыс істеуіне бағытталған мәліметтер қорын басқарудың көп қолданушылар
жүйесі.
Ақпараттандыру концепциясының негізгі идеясы қоғамның әлеуметтік
экономикалық дамуына ақпарат пен жаңа ақпараттық технология әсерінің өсе
түсуі болып отыр. Осы жерде екі ұғымның түсінігін анықтау мәселесі туады -
информациялық ұқыптылық және компьютерлік сауаттылық. Бұл екі ұғымды жиі
алмастыру байқалады. Бірақ, алғашқы ұғымның арнасы кеңірек, ол
информацияның қай жерде және қандай түрде сақталатынын біле отырып,
информацияны табу қабілетін ғана емес, сонымен қатар, ол нақты қандай
ақпарат, ол қалай классификациаланып, жөнделген, оны қалай пайдалануға
болады және ең бастысы белгілі бір жағдайда ол байлық табу жолында қандай
үлес қоса алады деген мәселелер туралы нақты біле алады. Ал мұндай ой
еңбегі тек жалпы білімде ғана емес, арнайы дайындықты да қажет етеді.
Екінші жағынан, әрбір қоғамның ақпараттандыру деңгейі информация саласында
жұмыс істеушілер санымен анықталады. Сондықтан да, жан - жақты білімді
және компьютерлік сауатты мамандар дайындау қазіргі заманның үлкен
қажеттілігі болып отыр.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстанда кейбір АХАЖ бөлімдері әлі де
құжаттарды қағаз жүзінде іске асырады, сондықтан АХАЖ бөлімінің
қызметкерлерінің жұмысын жеңілдету үшін арнайы бағдарлама құрылды, бұл
бағдарлама қызмет көрсетуді барынша автоматтандырады, сонымен қатар қызмет
көрсету бағдарламаларының интерфейсін жаңартып отыру қажет. Жаңа ақпараттық
технологияны дамыту Елбасымыздың қойып отырған талаптарының бірі болып
саналады. Осы саланы компьютерлендіру, АХАЖ бөлімінің жұмысын
автоматтандыру оның әрі қарай дамуына өз септігін тигізуі сөзсіз.
Диплом жұмысының мақсаты кез-келген АХАЖ бөлімдерінде құжатты
рәсімдеуде пайдалануға болатын бағдарлама құру.
Жұмыстың құрылымы:
Диломдық жұмыс екі тараудан тұрады. Бірінші тарау теориялық мәліметке
арналған. Ол Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру деп аталады. 1-ші
тарау 4 тақырыпшадан тұрады. Деректер қорын басқару жүйесі, Мәліметтер
қорын жобалау, Delphi визуалды бағдарламалау, Логикалық және физикалық
модельдер қарастырылады..
Екінші тарауда орындалатын жұмыстың сипаты, бағдарлама бөлімі
беріледі. Бұл тарау АХАЖ автоматтандырылған жұмыс орны деп аталады. Ол да
төрт тақырыпшадан тұрады: BDE технологиясы, Автоматтандырылған ақпараттық
жүйелерде ADO технологиясы, Delphi-SQL сұраныс құру және бағдарламалық
комплексті сипаттау
Сонан соң қорытынды, әдебиеттер тізімі және қосымшалар беріледі.
І. Автоматтандырылған ақпараттық жүйені құру
1. Деректер қорын басқару жүйесі
Ақпараттық жүйелер бастапқы күйде тұрақты бар ақпаратты сақтауға,
таңдауға және модификациялауға бағытталған. Ақпарат құрылымы өте күрделі,
бірақ деректер құрылымы әртүрлі ақпараттық жүйелерде түрлі болып келеді,
олардың арасында көп ұқсастық болады. Бастапқы кезеңде қолданылатын есептеу
техникасының ақпаратты басқару үшін деректер құрылымының мәселелері әр
ақпараттық жүйеде жеке шешілді. Файлдық жүйелерге (программа кітапханасы)
қажетті қалпына келтірулер жүргізілді, осыған ұқсас компиляторда,
редакторда жасалынатын және т.б. Бірақ ақпараттық жүйелер күрделі деректер
құрылымын талап етеді, бұл деректерді басқарудың жеке қосымша құралдары
ақпараттық жүйенің маңызды бір бөлігі болып табылады және практика жүзінде
бір жүйеден екінші жүйеге қайталанады. Біздің көз қарасымызға қарай,
күрделі құрылымды деректерді басқаруға жауапты ақпараттық жүйенің жалпы
бөлігін ерекшелеп және жалпылай көрсетуге тырысқанымыз ДҚБЖ құруға себепкер
болды. Жақын уақытта белгілі болды, базалық файлдық жүйе тарататын
деректерді сақтаудың күрделі әдістеріне жалпы программалардың кітапханасыз
болмауға мүмкін емес.
Деректер келісімі түсінігі деректер қорының кілттік түсінігі болып
табылады. Шындығында, егер ақпараттық жүйе (тіпті қарапайым, біздің
мысалдағы сияқты) бірнеше файлда келісілген ақпаратты сақтауды ұстайды, оны
деректер қорын ұстайды деп те айтуға болады. Егер деректерді басқарудың
кейбір көмекші жүйесі олардың келісімін қамтамасыз етіп, бірнеше файлмен
жұмыс істеуге мүмкіндік берсе, онда оны деректер қорын басқару жүйесі деп
атауға болады. Бірнеше файлдарда деректердің келісім талабы функцияның
кітапханасынан тыс бола алмаса: мұндай жүйеде деректер тұтастығын
анықтайтын жеке деректері мен білімі болуы керек.
Бірінші өркендеген файлдық жүйе 360 сериясы үшін IBM фирмасымен
құрылған. Қазіргі уақытта ол ескірген, біз оны қарастырмаймыз. Ескеріп
кетеміз, бұл жүйеде таза түрде тізбектелген, индексті-тізбектелген файлдар
ұсталынған, ал үлестіру көп жағдайда жақында пайда болған дискілік
құралдарды басқарудың бақылаушыларна сүйенді. OS360-тағы файл түсінігі
негізгі абстрактілі түсінік болып таңдалды, оған кез келген сыртқы
құрылғылармен қоса сыртқы объект сәйкес келді, бірақ пайдаланушы деңгейінде
жұмыс істеу ыңғайсыз болды. Детальмен толтырылған конструкциялар қатары
талап етілді. Осының бәрі отандық аналогты IBM компьютерлерін қолдану
арқылы өткен, ортаңғы және жоғары буындағы программисттерге белгілі.
Жақсы тәсіл іздеудің белсенді әрекеті және ақпарат көлемінің күрт
өсуі, 60 жылдардың басында Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ) деп
аталатын арнайы программа комплексін құруға әкеліп соқты. ДҚБЖ жалпы
ерекшелігі – оның деректердің өзін енгізу және сақтау ғана емес, сонымен
бірге оның құрлымын сипаттайтын процедурасы бар. ДҚБЖ басқаруында болатын
және онда сақталынатын деректер жазбасымен қамсыздандырылған файлдарды,
деректер банккі деп атады, содан соң "Деректер қоры" (ДҚ).
ДҚБЖ кез келген пайдаланушымен деректерге қатынау мүмкіндігін беру
қажет, олардың білгісі келмейді:
• деректер жадысында орналасуы және оның сипаттамасы жөнінде;
• сұраныс деректерін іздеу механизмі жөнінде;
• көп пайдаланушылармен (қолдаңбалы программа) бір деректі бір уақытта
сұраныс жасау кезінде пайда болған мәселелер жөнінде;
• рұқсат етілмеген қатынау және (немесе) нақты емес жаңартудан
деректерді қорғауды қамтамасыз ету тәсілдері жөнінде;
• деректер қорын актуальды күйде ұстау және ДҚБЖ басқа функциялары
жөнінде.
ДҚБЖ осы функциялардың негізгісін орындау кезінде деректердің әртүрлі
сипаттамасын қолдану қажет. Мұндай жазбаларды қалай құру керек? Расында,
деректер қорының жобасын пәндік саланы талдаудан бастау керек және оған
жеке пайдаланушылар талабын қою (деректер қоры құрылатын ұйым қызметкерлері
үшін). Бұл процесс төменде қарастырылады, ескертіп кетеміз, жобалау адамға
тапсырылады (топ тұлғасына) – деректер қорының әкімшілігіне (ДҚӘ). Ұйымның
арнайы белгіленген қызметкері, сол сияқты деректер қорын пайдаланушысы және
деректерді өңдеуші машинамен таныс болуы керек. Пайдаланушы сұранысы
нәтижесінде алынған деректер қоры құрамын біріктіре отырып, ДҚӘ алғашқыда
құрылатын деректер қорын формальды емес сипаттамасын құрады. Бұл сипаттама
деректер қоры жобасымен айналысатын адамдарға түсінікті нақты тілдерді,
математикалық формулаларды, кестелерді, графика және басқа құрылғыларды
қолданып орындалғандықтан деректердің инфологиялық моделі деп атайды.
Сурет 1.1. - Деректер моделінің деңгейі
Мұндай адамға-бағытталған модель толығымен деректерді сақтау ортасының
физикалық параметрлеріне тәуелді. Сонда мұндай орта ЭЕМ емес, адам жадысы
болып келеді. Сондықтан инфологиялық модель өзгерісті талап етпегенге
дейін өзгермеу керек, бұл модель пәндік сала көрінісін береді. 2 - суретте
көрсетілген қалған модельдер компьютерлі-бағдарланған болып келеді. ДҚБЖ
көмегімен, олардың физикалық орналасуына қарамай, программа мен
пайдаланушыға аты бойынша сақталынған деректерге қатынауға мүмкіндік
береді. Керекті деректер ДҚБЖ сыртқы еске сақтау құрылғыларымен деректердің
физикалық моделі бойынша ізделінеді. Көрсетілген қатынау нақты ДҚБЖ
көмегімен іске асырылады, онда модельдер осы ДҚБЖ деректерді сипаттау
тілінде сипатталу керек. Деректердің инфологиялық моделі бойынша ДҚӘ
құрылатын мұндай сипаттамасын деректердің даталогиялық моделі деп атайды.
Үшдеңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық деңгейлі)
қолданатын програмалардан тәуелсіз сақталу деректерін қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді. ДҚӘ қажет болған кезде сақталынған деректерді басқа
ақпаратты жеткізгіштерге жазады және (немесе) деректердің физикалық моделін
өзгертіп, оның физикалық құрылымын қайта ұйымдастырады. ДҚӘ жүйеге жаңа
пайдаланушылардың кез келген санның толтырады, егер керек болса
датологиялық модельді. Физикалық және даталогиялық модельдің көрсетілген
өзгертулері жүйенің пайдаланушыларымен белгіленбейді (олар үшін "мөлдір"
болуы мүмкін), сол сияқты жаңа пайдаланушыларда белгіленбейді. Сонымен
қатар, деректер тәуелділігі бар қосымшаларды бұзбай деректер қорының
жүйесін өркендеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қоры туралы түсінік 60 жылдардың соңында пайда болды.
Бұдан алдын мәліметтерді өңдеу саласында мәліметтер файлы және мәліметтер
жиыны жайлы айтылатын болған. ЭЕМ-нің үшінші ұрпағы пайда болғанға дейін
(олардың алғашқылары 1965ж. орнатылды) мәліметтер өңдеудің бағдарламалақ
қамтамасыздандыруы тек мәліметтерді енгізу-шығарумен ғана шектелген
болатын. Мәліметтер қорын ұйымдастыруды қолданбалы бағдарламаларды
жазғанда қарау керек болды, бұл қарапайым әдіспен жасалды, яғни
мәліметтер тізбектелген файлдар ретінде магниттік лентаға сақталды.
Мәліметтер тәуелсіздігі жоқ болатын. Егер мәліметтерді ұйымдастыру немесе
еске сақтау құрылғылары өзгергенде, қолданбалы бағдарламашы сәкесінше
бағдарламаларды өзгерту керек болды, оларды қайта компиляциялап, қою қажет
болады. Файлды жаңалау үшін, қайтадан жаңа файл құру керек болатын. Бұрынғы
файл бастапқы файл ретінде сақталып тұратын. Бұрынғы нұсқасы сақталатын,
кейде одан бұрынғы нұсқалары да сақталатын. Бірнеше файл бір бағдарлама
үшін пайдаланалатын. Басқа бағдарламалар үшін де сол мәліметтерді
қолданды, бірақ басқа формада, басқа өрістермен сондықтан да, бір мәліметті
пайдаланып, бірнеше файлдар құрылатын болған. Нәтижесінде жүйеде артық
мәлімет пайда болды, бір мәліметі бар түрлі файлдар көп болды.
Кейде мәліметтерге өз бетінше рұқсаты бар файлдар қолданылды, ал ол
файлды біртіндеп қарап шығудың орнына, қолданушыларға файлдың кез-келген
жазбасына тікелей рұқсат берді. Жазбаларды адрестеу әдісін бағдарламаны
жазу барысында қолданбалы бағдарламашы қамтамасыз етеді. Егер есте сақтау
құрылғылары ауысқан жағдайда қолданбалы бағдарламаға көптеген өзгеріс
енгізу қажет болды. Ал іс жүзінде есте сақтау құрылғыларын ауыстырмау
мүмкін емес. Жаңа технология бір бит ақпаратты сақтау шығындарының барынша
азаюына әкелді, ал қазіргі таңда файлдардың көлемі бұрынғы кезде
қолданылған есте сақтау құрылғыларының көлемінен әлде қайда үлкен.
Екінші кезең (60 жылдардың соңы) бірінші кезеңмен салыстырғанда
файлдардың табиғатымен, олар сақталған құрылғылардың өзгеруімен
сипатталады. Қолданбалы бағдарламашыны аппаратураға әсер етуіне шек қою
мүмкіндігін қабылдады. Бағдарламалық қамтамасыздандыру тіпті олардың
логикалық сипатын өзгертпей, мәліметтердің физикалық орын ауыстыру
мүмкіндігін береді, тек оның негізгі файлдарының құрылымы немесе
жазбалардың іші өзгермеген шарты болса. Осы кезеңге сәйкес мәліметті өңдеу
әдісінің дамуы бірінші кезеңдегі тәрізді, файлдар тек бір бағдарламаға
немесе бір-бірімен өте тығыз байланысқан бағдарламаларға негізделген.
Коммерциялық мәліметтерді өңдеудің дамунан мынаны көруге болды:
қолданбалы бағдарламаларды, файлдарды сақтауда аппараттық тәсілдердің
өзеруінен және файлдардың көлемінің өсуінен, сонымен қатар сақталған
мәліметтреге жаңа өрістер және жаңа байланыстарды қосуда тәуелсіз ету
болды.
Бізге мәліметтер қоры үнемі дамитын объект ретінде белгілі.
Мәліметтер базасына жаңа жазбалар қоылады, ал бар жазбаларға жаңа
мәліметтер элементі қосылады. Мәліметтер қорының құрылымы тіпті оған жаңа
сұраныстар келіп осылған жағдайда да, оның тиімділігін арттыру және жұмыс
істеуін жақсарту мақсатында өзгертіледі. Қолданушылар талаптарын және
мәліметтерге сұраныс типтерін өзгертеді.
Мәліметтер базасының құрылымы файлдық құрылымға қарағанда
статистикалық емес болып табылады. Сақталған мәліметтер элементтері және
оларды сақтау әдістері үздіксіз өзгереді. Егер мәліметтерді ұйымдастыруға,
есептеуіш жүйесінен файлдық құрылымның әрқашан өзгермеу талабы сияқты
шектеу түссе, онда ол файлдың құрылымының өзгерген жағдайында
бағдарламашылардың жаңа бағдарламаларды іске асырудың орнына оны өзгертуге
көп уақыт жоғалтады.
Бір жағдайда мәлімет немесе жазба элементінің аты ғана хабарлануы
мүмкін. Келесі жағдайда (басқа бағдарламалық құрылымның бар болғанында) ол
осы мәлімет элементі бар теңестірілетін мәлімет элементінің және аттар
жиынын хабарлау керек. Бағдарламалық қамтамасыздандыру мәліметтермен
жазбалар деңгейінде емес, мәлімет элементі деңгейінде (өрістер) байланысқан
жағдайында ғана жаңа мәлімет элементтерінің жазбаларға қосылуы қолданбалы
бағдарламаның өзгермеуіне әкеліп соқтырады. Бұл қиын құрылымды
мәліметтердің құрылуына көп әкеледі. Бірақ жақсы мәліметтер базасының
бағдарламалық қамтамасыздандырылуы бағдарламашыны қиын құрылымдылықпен
байланысты қиыншылықтардан құтқарады. Шын мәнінде мәліметтер қалай
ұйымдастырылғанына тәуелсіз қолданбалы бағдарламашы өзінің талаптарына
сәйкес құрылған салыстырмалы қарапайым құрылымды файлды көз алдына елестету
керек.
Мәліметтер қорының бағдарламалық қамтамасыздандырылуының 3 кезеңі (70
жылдардың басы) қолданбалы бағдарламашы мәліметтің физикалық құрылымын
нақты құрылғыға сақтады және керісінше.
Бағдарламалық қамтамасыздандырудың деңгейіне байланысты қолданбалы
бағдарламашы файл мәліметтерінің ұйымдасуын білуі керек. Бұл жағдайда ол
мәліметтердің машиналық адресін беруі мүмкін. Егер мәліметтер тәуелсіздігі
жоқ болса, онда қолданбалы бағдарламашыға жазбаның нақты физикалық
форматын білуі қажет. Ең болмағанда, бағдарламашы өз ісінің мамны
навигаторң болуы шарт.
Қолданбалы бағдарламашының логикалық жазбаларға немесе логикалық
жазбаның элементіне обращениесінің туындысы машиналық обращения 65754.
Првязка деп мәліметтердің физикалық көрінісінің бағдарламамен байланысын
айтады. Байланысты осы мәліметтер қолданады. Привязка процесі орындалғаннан
кейін бағдарлама физикалық мәліметерден тәуелсіз болмайды.
Сонымен үшінші кезеңде:
▪ түрлі логикалық файлдар бір физикалық мәліметтерден алынды.
▪ Бір мәліметке рұқсат, бағдарлама талаптарына жауап бере алатын
түрлі бағдарламамен, түрлі жолдармен жүзеге асырылды.
▪ Бағдарламалық қамтамасыздандыруда мәліметтердің артық болуын
кемітетін тәсіл болды.
▪ Түрлі бағдарламаларға мәліметтер элементі жалпы болып табылды.
▪ Мәліметтердің физикалық құрылымы қолданбалы бағдаламаға
байланыссыз болды. Оны қолданбалы бағдарламалардың өзгеруін
пайдаланбай-ақ, мәліметтер қорының тиімділігін арттыру мақсатында
өзгертуге болатын болды.
▪ Мәліметтер өрістермен немесе топтар деңгейінде адрестеледі.
▪ Мәліметтер қорын басқару деңгейінде адрестеледі.
Алғашқы мәліметтер қорын басқару жүйесін қолдануда тәжірибе
жинақталғаннан кейін, тағы да қосымша тәуелсіз мәліметтер деңгейі керек
екені анықталды. Мәліметтердің жалпы логикалық құрылымы әдеттегідей өте
қиын, ал мәліметтер қоры көбейген сайын ол міндетті түрде өзгереді.
Сондықтан да, қолданылатын көптеген қолданбалы бағдарламаларды
өзгертпей, тек жалпы логикалық құрылымының ғана өзгеруін
қамтамасыздадыру қажет. Кейбір жүйелерде мәліметтердің жалпы логикалық
құрылымының өзгеруі оның бар болуының формасын құрайды, яғни бұл құрылым
әрқашан дамуда болады. Сондықтан да мәліметтер тәуелсіздігінің екі деңгейі
керек. Оларды мәліметтердің логикалық және физикалық тәуелсіздігі деп
атайды.
Мәліметтердің логикалық тәуелсіздігі мәліметтердің жалпы логикалық
құрылымының өзгерген жағдайында қолданбалы бағдаламалар өзгеріссіз
қалатындығын білдіреді. (өзгеріс, әрине, мәліметтер базасынан қолданбалы
бағдарламалар қолданатын элементерді өшіру дегенді білдірмеуі тиіс)
Мәліметтердің физикалық тәуелсіздігі мәліметтердің ұйымдасуы және
физикалық орналасуының өзгеруі оның жалпы логикалық құрылымын, қолданбалы
бағдарламалардың өзгеруін шақырмауы керектігін білдіреді.
Төртінші кезең мәліметтердің логикалық және физикалық тәуелсіздік
идеясымен сипатталадлы; мәліметтердің логикалық құрылымы оның мәліметтердің
физикалық құрылымынан және нақты қолданбалы бағдарламалардан қатты
өзгешеленеді. Мәліметтер базасын бағдарламалық қамтамасыздандыру негізінен
қолданбалы бағдарламашының мәліметтер жайлы сипатын жалпы логикалық
сипатқа айналдырады, ал сонан соң логикалық сипатты мәліметтердің
физикалық сипатына айналдырады.
Мұндай құрылым мәліметтер құрылымын бұрын мәліметтер қорын қолдануда
және жетілуінде істелген жұмысты еш өңдеусіз өзгертуге максимум бостандық
береді.
▪ Мәліметтер қоры көп шығынсыз дамиды.
▪ Мәліметтер администраторына жүктелген әдіс, оған бақылау
функциясын және мәліметтер бүтіндігін қамтамасыз етуді орындау
рұқсат етілген.
▪ Мәліметтер қауіпсіздігін және бүтіндігін, құпия қорғанысын
басқару тиімді процедуралары қамтамасыз етілген.
▪ Кейбір жүйелерде мәліметтер қорында жылдам мәліметтерді іздеуді
жүзеге асыратын инверторланған файлдар қолданылады.
▪ Мәліметтер қоры бұрын жобада болмаған ақпараттық сауалдарға жауап
бере алатындай етіп құрылған.
▪ Мәліметтерді орын ауыстыруды қамтамасыздандырады.
Access-ті пайдаланатындар – көбінесе есептеу техникаларымен жұмыс
істейтін, бірақ бағдарламалаумен айналыспайтын адамдар. Мұндай
қолданушыларды бұл бағдарламаның оқып-үйрену жеңілдігі көптеген мәселелерді
өздері бағдарламаламай-ақ шешу мүмкіндігі сондай-ақ БҚ-дағы қажетті
обьектілерді жылдам құруға мүмкіндік жасайтын құралдары бар болғандығы
қызықтырады. Access-тің тағы бір артықшылығы –жергілікті желіні қолданудағы
мүмкіндіктер .
Windows жүйесінің элементтерімен таныс кез келген қолданушының
Access бағдарламасын оқып үйренуіне және оны қолданып, БҚ-мен жұмыс
істеуіне мүмкіндігі бар. Өйткені, Access бағдарламасымен жұмыс істеу
принцптері Windows жүйесіне негізделген, оның обьектілері терезе түрінде
ашылады.
Access-ті басқарудың әр түрлі тәсілдері бар: мәзір жүйесі, саймандар
тақтасы, контексті мәзір, тышқан көрсеткішін және клавиштер комбинатциясын
қолдану. Бұлардың көбі бір команданы қайталауы мүмкін, сондықтан олардың
бәрін бірдей қолданудың қажеті жоқ. Негізінде ең ыңғайлысы-контексті
мәзір мен тышқан. Контексті мәзірді керек уақытында тышқанның оң жақ
түймесін басу арқылы кез келген обьектіге байланысты қандай операциялар
жасауға болатындығы да көрінеді.
Аccess артықшылығының бірі оның графикалық интерфейсі өте қарапайым
тек қана мәліметтер базасын ғана жасап қоймай, сонымен қатар өзінде бар
жабдықтарды қолдану арқылы бағдарламалық қабықшаларда жасауға мүмкіндік
береді.
Басқа МҚБЖ –не қарағанда Аccess барлық мәліметтерді бір файлда
сақтайды. Бірақ ондағы мәліметтерді әр түрлі кестелерге бөліп
орналастырады. Бұл мәліметтерге тек қана кестедегі ақпарат қана жатпайды,
сонымен қатар мәліметтер базасының басқада объектілері жатады. Барлық
негізгі операцияларды орындау үшін Аccess көптеген шеберлерді ұсынады.
Олар қолданушының орнына негізгі жұмысты орындайды, қайталанатын
әрекеттерді қайталаудан құтылуға көмектесіп қолданушының жұмысын
жеңілдетеді. Аccess - те көпқолданушылық МБ құру үшін және ортақ базаға
бірнеше қолданушының бір уақытта рұқсат алуы бір деңгейлі жергілікті желіде
немесе файлдық сервері бар желіде мүмкін. Желі компьютерлер арасында
мәліметтер алмасу үшін ақпараттық және бағдарламалық қолдау көрсетеді.
Аccess әр түрлі қолданушылар рұқсатын тексеріп, МБ-ның қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. Аccess клиент серверлі МББЖ болмағандықтан, көп
қолданушылық жұмысты қамтамасыз ету мүмкіндігі біраз шектеулі.Мәліметтердің
біртұтастылығын қолдау бойынша Аccess тек қана МБ-ның моделдеріне ғана
жауап береді. Онда триггерлер және сақталынған процедуралар сияқты
жабдықтар жоқ.
Ақпаратты қорғау жағына келетін болсақ Аccess –тің сенімді стандартты
жабдықтары жоқ. Стандартты қорғау әдістеріне МБ пороль арқылы қорғау
жатады. Бұндай порольді алып тастау специалист үшін қиындық туғызбайды.
Алайда, Аccess белгілі кемшіліктеріне қарамастан бір қатар
артықшылықтары да бар. Біріншіден ол кең таралған. Microsoft фирмасының
өнімі болғандықтан оны жиі қолданады. өйткені бұл фирнманығ бағдарламалық
қамтамасыздандырулары мен операциялық жүйелерін көптеген қолданушылар
пайдаланады. Аccess бағдарламасы Windows операциялық жүйесімен толық сәйкес
келеді. Және өндірушілермен үнемі жаңа өзгерістер енгізіліп отырады.
Жалпы алғанда Аccess аз ғана ақыға үлкен мүмкіндіктер береді. Және
әртүрлі қызметтік дайындықтағы қолданушыларға негізделгендігінде. Ол
қосымша мүмкіндіктерінің көптігінен байқалады. Сонымен қатар жетілген
анықтамасы мен түсінікті интерфейске ие. Бұл жабдықтар МБ - ын жасау мен
жобалау, одан мілеметтерді іріктеп алуды жеңілдетеді.
Бағдарлама жазбайтын қолданушының қарамағына Аccess әр алуан диалогты
жабдықтар ұсынады. Соның арқасында ол SQL тілінде сұраныстар құруға
жүгінбей – ақ немемсе VBA модульдер мен макростар тілінде бағдарлама
жазбай – ақ бағдарламалар құруға мүмкіндік береді. Аccess әртүрлі
форматтарға импорттау және экспорттау мүмкіндіктеріне ие.
ACCESS-ті іске қосу
ACCESS-ті іске қосу үшін Windows жұмыс үстелі Іске қосу – Программалар
– Microsoft Access. Access программасы жүктеліп, экранда терзе шығады. Бұл
терезеде Access қолданушыға үш нұсқаның бірін таңдауды ұсынады: Жаңа БҚ-ын
құру; Шеберді іске қосу; Бұрыннан бар БҚ-ын ашу.
Access –тегі берілгендер қоры.
Адамның қызметі немесе жеке басы жұмыстарында әр түрлі дерек
көздерінен алынған және олардың әрқайсысы қандай да бір қызмет түрімен
байланыста болатын берілгендермен жұмыс істеуіне тура келеді. Осы
берілгендерді координациялау (жинақтап, бір жүйеге келтіру) үшін арнайы
білім мен ұйымдастыру дағдысы қажет.
Информацияны сақтау – компьютердің ең маңызды функцияларының бірі.
Оның ең көп тараған құралы берілгендер қоры болып табылады. БҚ – берілген
құрылымдағы информациялардан тұратын арнайы форматтағы файл.
Көптеген БҚ кестелік құрылымда болады. Кестелік құрылымда
берілгендердің адрестері жол мен бағанның қиылысуымен анықталады. БҚ – да
бағандарды - өрістер деп, ал жолдарды жазбалар деп атайды. Өрістер БҚ –ның
құрылымын, ал жазбалар ондағы информацияларды құрайды.
БҚ- ын жобалау кезеңдері
Алдына қойылған мәселені шешу мақсатында қолданушы қандайда бір БҚ-ын
жасауы қажет болса, ол өзінің жұмысын төмендегі кезеңдер бойынша
ұйымдастыра білуі керек.
1.БҚ-ын құрудың негізін анықтау. Бұл кезеңде БҚ-ын құру мақсаты, оның
негізгі функциялары және онда сақталатын информациялар анықталуы керек.
2.БҚ құрамында болатын кестелерді анықтау. Кестелерді жобалау кезінде
олардың құрылымдарын алдымен қағазға жасаған ыңғайлы. Сондай-ақ, оларды
жобалау кезінде мынадай принципьерге сүйену қажет: информация кестеде және
кестелер арасында да қайталанбауы керек; әрбір кестеде тек бір ғана
тақырыпқа сай информация болуы керек.
3.Кестелердегі қажетті өрістерді анықтау. Кестедегі әрбір өріс оның
тақырыбына сәйкес болатын жеке мәліметтен тұрады. Оларды жобалау кезінде
ескеретін шарттар: әрбір өріс кестенің тақырыбымен байланысты болуы керек;
кестеге өрнектің нәтижесі болатын берілгендерді енгізудің қажеті жоқ;
кестеде барлық қажетті информация қамтылуы тиіс; информация ең кіші
логикалық бірлікте жіктеленуі қажет (мысалы, адамның аты-жөні аты және
фамилиясы деп екі өріске бөліп жазу).
4.Әрбір өріске өзіндік жеке мән беру. Әр түрлі кестелердегі
берілгендерді байланыстыру үшін, әрбір кестедегі жазбаның өзіндік жеке
мәнін бере алатын өріс немесе өрістер жиынтығы болуы тиіс. Мұндай өріс
немесе өрістер жиынтығын негізгі кілт деп атайды.
5.Кестелер арасындағы байланыстарды анықтау. Берілгендерді кестелерге
жіктеп, олардың кілттік өрістері анықталған соң әр түрлі кестелердегі
берілгендерді байланыстыратын схеманы таңдау қажет. Ол үшін кестелер
арсындағы байланыстарды анықтау керек.
6.БҚ құрылымын жаңарту. Кестелер, өрістер және байланыстар жобаланып
болған соң, БҚ-ның құрылымын қайтадан тексеріп, оның ескерілмеген жайларын
анықтау керек. Мұны кестелерді берілгендермен толтырмай тұрып орындаған
жөн. БҚ-ын тексеру кезінде кестелерді бірнеше жазбалармен толтырып, олардың
арасындағы байланыстарды бақылап, БҚ құрылымының қойылған талапқа сай
екеніне көз жеткізу керек. Кері жағдайда оның құрылымын жаңартуға тура
келеді.
7.Берілгендерді толтыру және БҚ-ның басқа объектілерін құру егер
кестелердің құрылымы қойылған талапқа сай болса, онда оларға барлық
берілгендерді енгізуге, және де кезкелген сұраныстар, формалар, есептер
және макростар мен модульдер құруға болады.
8.ACCESS- тің талдау құралдарын пайдалану. ACCESS про-граммасында екі
талдау құралы бар: кестелерді талдау шебері; әрекеттездігін талдаушы.
Оларды ACCESS-те жұмыс істеуді меңгергеннен кейін, программа анықтамасымен
таныса отырып, қолдануға болады.
ACCESS-тің объектілері
ACCESS программасының 6 объектісі бар: кесте, сұраныс, форма, есеп,
макрос, модуль бар.
Кесте – жазбалар мен өрістерден тұратын БҚ-ның негізгі объектісі.
Кестелерде берілгендер сақталады.
Сұраныс – берілгендерді бір немесе бірнеше кестелерден қолданушының
анықтаған шарты бойынша іріктеп алуға арналған құрал. Сұраныстар көмегімен
берілгендерді зерттейді, іріктейді, таңдайды, өзгертеді, біріктіреді, яғни
өңдейді.
Форма – Кестелер мен сұраныстардағы берілгендерді ыңғайлы түрде
экранда бейнелейтін және оларды басқаратын құрал.
Есеп – кестелер мен сұраныстардағы берілгендерді ыңғайлы және көрнекі
түрде экран бетіне басып шығару құралы. Есеп парақтары түзілгеннен кейін
ондағы берілгендерді редакциялауға болмайды.
Макрос – макрокомандалар жиынтығы. Егер БҚ – да қандай да бір
операциялар жиі орындалатын болса, онда олардың командаларын бір макроста
жинап, оған клавиштер комбинациясын сәйкес қоюға болады.
Модуль – Visual Basic тілінде жазылған программалық процедура. Егер
ACCESS-тің стандартты құралдары қажетті талапты қанағаттандыра алмаса, онда
программалаушы процедуралар көмегімен жүйенің мүмкіндігін кеңейте алады.
ACCESS программасында құрылған фомалар, сұраныстар және есептер
берілгендерді жылдам және эффектілі жаңартуға, әр түрлі сұрақтарға жауап
алуға, қажетті берілгендерді іздеуге, берілгендерді талдауға, есептер мен
диаграммаларды баспаға басуға мүмкіндік береді. Бір кестедегі берілгендерді
әр түрлі объектілерде көруге болады және кестеге өзгерту енгізгенде сол
берілгендер орналасқан басқа объектілердің барлығында да олар өзгереді.
Access бағдарламасының басты мәзірі
Файл мәзірі
Access программасының Файл мәзірі Windows жүйесі программаларына
ортақ стандартты түрде құрылған.
Құру командасы – БҚ файлын бос күйінде немесе Access программасындағы дайын
құрылымдарды пайдаланатын шебер арқылы құруға мүмкіндік береді.
Ашу командасы – БҚ файлын ашуға мүмкіндік береді. БҚ-ын ашу терезесінің,
Microsoft программалары үшін стандартты, файлды іздеу құралы бар. Жаңа
файлды ашу алдында осыған дейін ашық тұрған БҚ автоматты түрде жабылады.
Сыртқы берілгендер командасы – екі ішкі команда бар: Импорт; Кестемен
байланыс. Бұл екі команда БҚ-ның Кесте жапсырмасында жаңа кесте құру
кезінде қолданылады.
Жабу командасы – БҚ-мен жұмысты тоқтатады.
Сақтау командасы – БҚ файлын сақтайды. Ол Access-те берілгендерді
автоматты түрде сақтау процедурасы болғандықтан, көп қолданыла бермейді.
Сақтауэкспорт командасы – Access кестелеріндегі берілгендерді EXCEL-дің
жұмыс кітабы файлына көшіруге немесе олардың текстін документ ретінде
сақтауға мүмкіндік береді.
HTML форматында сақтау командасы – гипертексті құжаттарды құру үшін
Публикация шеберін іске қосады.
Беттер параметрі командасы – беттің параметрлерін орнату және принтерді
таңдау үшін қолданылады.
Алдын ала көру командасы – беттерді баспаға басу алдында көру үшін
қажет. Бұл команданың әрекеті Есеп жапсырмасындағы Көру түймесі сияқты.
Баспаға басу командасы – берілгендерді қағазға басумен қатар
принтердің параметрлерінде де анықтауға мүмкіндік береді.
Жіберу командасы – Access объектісін электрондық пошта арқылы жіберу үшін
қажет.
БҚ қасиеттері командасы – Қасиеттер терезесін ашады. Мұнда бірнеше
жапсырмалар орналасқан. Олардың әрқайсысын аша отырып, ондағы сервистік
мүмкіндіктерді пайдалануға болады.
Жоғарыда аталған командалармен қатар, Файл мәзірінің соңында соңғы
ашылған бірнеше файлдар тізімі де көрініп тұрады. Оларды сұхбаттық терезені
қолданбай-ақ тез арада ашуға болады.
Түзету мәзірі
Түзету мәзірі Windows –тың стандартты редакциялау командаларынан
тұрады. Оның бірінші командасы ең соңғы орындалған команданың әрекетін
жояды. Access-те кейбір командалар әрекетін алып тастауға болмайды. Ондай
командалар берілгенде мәзірдің бірінші жолында Алып тастау мүмкін емес
деп жазылады. Ал, одан кейін Қиып алу, Көшіру және Кірістіру командалары
алмасу буферімен жұмыс істеуге арналған.
Жарлық жасау командасы БҚ-ның кесте, сұраныс, форма сияқты объектілері үшін
жарлық жасауға қолданылады. Яғни, жарлық Access-ті жүктеу, керекті БҚ-ын
ашу қажетті объектіге кіру сияқты әрекеттер жиынтығын тышқан түймесін шерту
арқылы орындауға мүмкіндік жасайды.
Жою командасы белгіленген объектіні жояды. Ал Атын өзгерту командасы
объектінің атын редакциялауға мүмкіндік береді.
Көрініс мәзірі
Бұл мәзірде БҚ объектілері командасында БҚ-дағы кесте, сұраныс, форма
т.с.с. жапсырмаларды таңдауға мүмкіндік беретін ішкі командалары бар. Одан
кейінгі Үлкен белгілер, Майда белгілер, Тізім, Кесте деп аталатын 4 команда
арқылы БҚ жапсырмаларындағы информациялардың көрсетілу әдістерін беруге
болады. Мұндағы кесте командасы БҚ-ның әрбір объектісін толық сипаттайды.
Яғни олардың сипаты, өзгертілген мерзімі, құрылған мерзімі сияқты
параметрлерін көрсетеді. Көрініс мәзірінің Белгілерді реттеу командасы осы
жағдайға арналған. Оның Атауы бойынша, Типі бойынша, Құрылған мерзімі
бойынша, Өзгертілген мерзімі бойыншажәне автоматты түрде деген ішкі
командаларының біреуін қолдана отырып, БҚ объектілерінің терезе көрсетілуін
реттеуге болады.
Қасиеттер командасы арқылы БҚ-ның кез келген объектісіне тиісті
қасиеттер терезесін ашуға болады.
Саймандар тақтасы командасы өзімен аттас терезені ашады. Ол терезе
арқылы экрандағы саймандар тақтасын реттеуге немесе жаңасын құруға болады.
Мұндағы бабаына келтіру түймесі саймандар тақтасын реттеу терезесін ашады.
Кірістіру мәзірі
Кірістіру мәзірі командаларының жинтығы программаның жұмыс істеу
режиміне тәуелді. Қолданушы БҚ-ның қандайда бір режимінде жұмыс істеу
барысында, Кірістіру мәзірін аша отырып, осы режимде оның қандай
мүмкіндіктері бар екенін көруіне және оларды өз жұмысында қолдануына
болады.
Сервис мәзірі
Орфография командасы емлені тексеруге арналған. Бұл команда жұмыс
істеуі үшін Access-те оған сәйкес қосымша программа орнатылуы керек.
Автоматты түрде орнату командасы – тексті автоматты корректілеу және қатені
жөндеу параметрлерін орнатуға арналған. Ол автоматты түрде ауыстыру
терезесін ашады.
Office – пен байланыс командасының MS Word-пен бірігу, MS Excel-дегі
анализ және MS Word-тағы публикация деген ішкі командалары бар.
Есептеу техникасы саласындағы революция біздің өмірімізді утопистердің
ойына келмеген дәрежде жеңілдетуге, ықшамдауға, белсенділігін арттыруға
мүмкіндік береді. Қазіргі таңда мекемелерде түрлі ЭЕМ-де аса көп
ақпараттарды сақтау және іздеу жүзеге асырылады. Өнеркәсіптің, медициналық
қызмет көрсетудің, қаржы мекемелерінің және үкімет жұмыс орындарының барлық
салаларында қажетті берілгендерді өңдеу көлемі геометриялық прогрессиямен
өсіп отыр және оның ЭЕМ –сіз қалай жүзеге асырылатынын елестету қиын. Түрлі
ұйымдарды бұдан әрі объект (заттық облыс) деп атайтын боламыз.
Кез келген объектінің (заттық облыстың ) барлық есептеу жүйесінің
негізін берілгендер қоры (Б.Қ) деп аталатын ақпараттар қоймасы құрайды.
Сондықтан, ақпаратттарды өңдеумен байланысты екі маңызды мәселе бар:
берілгендер қорын жобалау және іске асыру.
Негізгі терминдер:
Объект (заттық облыс) (мекеме).
Объект – БҚ арқылы сипатталатын немесе модельдестірілетін және оның
қосымшаларын пайдаланатын нақты өмірдің бір бөлшегі. Бұл бір мекеме, оның
кейбір функциональды бөлігі, құбылыс, жүйе, т.с.с. Объект (заттық облыс)
ақпараттық объект және осы объектілермен орындалатын функция ұғымдарын
пайдаланып модельдестіріледі.
Ақпараттық объект.
Ақпараттық объект – нақты өмірдің идентификацияланатын объектісі.
Ақпараттық объектілерге адамдар, өнімдер, квалификация т.б. жатуы мүмкін.
Ақпараттық объект нақты мәндер (символдар, сан, код) меншіктелетін
объектілердің берілген мінездемелері арқылы сипатталады.
Берілгендер элементі.
Берілгендер элементі – аты және кейбір мєндердіњ жиыны бойынша
анықталатын объектінің мінездемесі. Берілгендер элементінің аты, мысалы
қызметкердің нөмірі, туған жылы, баға, квалификация болу мүмкін.
Берілгендер элементінің мәні берілгендер элементімен бейнеленген объекттің
мінездемесін объекттің мүмкін болатын әрбір данасы үшін сипаттайды; олар
объекттің нақты бір данасын идентификациялау үшін қолданылады немесе
қарастырылады. Берілгендер элементінің аты әдетте берілгендер қорының (БҚ)
сипаттамасының (схема) бөлігі ретінде сақталады және берілгендер
элементінің мәні ретінде берілгендер қорының өзінде сақталады өзінде
сақталадлементін әдетте кілттің немесе атрибуттың ролін атқаратын
берілгендер өрісі деп атайды.
Обьект туралы жазу.
Обьект туралы жазу дегеніміз – обьектінің нақты бір данасын
сипаттайтын берілгендер элементтінің мәндер жиыны. Айталық, СТУДЕНТ
обьектісі Аты –жөні, туған жылы, адресі, ұлты, курсы, мамандығы, ЖОО аты
деген берілгендер элементімен сипатталады.
Обьект туралы жазуларды жазу.(жинау, жиыны)
Обьект туралы жазулардың жиыны- белгілі бір типтегі объектінің барлық
даналары үшін объект туралы жазулардың жиынтығы. Объект туралы жазулардың
жиыны берілген сегменттің бір данасына қатысты сегмент типі даналардың
жиынына ұқсас.
Идентификатор.
Идентификатор- мәндері берілгендер элементінің иденфикаторларымен
байланысты бір немесе бірнеше мәндерді анықтау үшін қолданылатын
берілгендер элементі (не берілгендер элементінің жиыны).
Идентификатор деп берілген не байланысқан берілгендерді белгілеу үшін
қолданылатын символдар тізбегін айтады.
Идентификатция бір мәнді не көп мәнді болуы мүмкін. Егер идентификация
бірмәнді болса, онда идентификацияланатын элемент (Атрибут)
идентификациялаушы элементке (кілтке) функционалды тәуелді болады.
Кілт
Кілт – объект туралы жазуды бір мәнді анықтайтын идентификтор. Ол кейбір
объект туралы жазулардың атрибуттарын бір мәнді идентификациялайды. Объект
туралы жазулар жиынында мәні объект туралы жазуды бірмәнді
идентификациялайтын бірнеше берілгендер элементі болуы мүмкін. Бұл
берілгендер элементінің әрбірі алғашқы болып таңдалатын кілт болуы мүмкін.
Атрибут.
Негізгі кілт болып табылмайтын берілгендер элементі атрибут деп
аталады. Объект туралы жазуда атрибуттар мәні негізгі кілттің мәнімен
идентификацияланады. Әрбір объект негізгі атрибуттар тізбегімен
сипатталады. Мысалы, үй сыртқы пішінімен, түсімен, өлшемімен сипатталады.
Банкі клиентінің фамилия, адрес, идентификациялық нөмірі сияқты
атрибуттары болуы мүмкін.
Берілгендер мәні.
Берілгендер мәні деп әрбір берілгендер элементінде бар нақты
берілгендерді айтамыз. “Клиент фамилиясы” деген берілгендер элементі
“проф. Бердышев ” немесе “Жаңбырбай Кукиев” сияқты мәндер қабылдауы
мүмкін. Берілгендер элементінің объектті сипаттауына байланысты олардың
мәні сандық, сапалық немесе сипаттамалық болуы мүмкін.
Кесте 1.1. Мәннің сандық, сапалық немесе сипаттамасы
объект Атрибут(немесе Мән (берілгендер)
берілгендер элементі)
Клиент Идинфикациялық нөмір 123456789
Ф.И.О. проф.Бердышев
Адрес г.Жетісай
Есеп Түр Шығын
Номер 634250
Баланс 20.53
Жеткізіп Ф.И.О. Ж.Кукиев
беруші Номер Г.Жетісай
Адрес
Заттық облыс (предметный область) туралы ақпаратты бірнеше объект арқылы,
ал жеке объектіні бірнеше берілгендер элементі арқылы беру мүмкін.
Берілгендер элементі арқылы қабылданатын мән берілгендер деп аталды.
Берілгендер элементі арқылы қабылданатын мәндер жиынының бірлігі объект
даналары деп аталады. Объектілер бір-бірімен белгілі бір анықталған түрде
байланысады.
Берілгендер элементі құрайтын және өзара байланысты объектілердің
сәйкес моделі концептуальды модель деп аталады. Концептуальды модель
заттық облыста (Предметной области) берілгендер легі туралы жалпы түсінік
береді.
Объект екі және бірнеше берілгендер элементін бір мәнді
идентификациялауы мүмкін. Мұндай жағдайда оларды берілгендердің кілтті
элементіне “Кандидат” деп атайды. Объектіге ену үшін кандидаттардың қайсы
бірін пайдалану мәселесін пайдаланушы немесе жобалаушы шешеді.
Берілгендердің кілтті элементін таңдауда мұқият болу керек, өйткені дұрыс
таңдау берілгендердің сенімді (анық) концептуальды моделін құруға мүмкіндік
туғызады.
Байланыстар.
Бейнелеу.
Бейнелеу – берілгендер элементтерінің байланысқан жұптары арасындағы
өзара байланыстың сипатын анықтайтын дәстүрлі құрал. Төменде бейнелеу
түрлерінің қысқаша тізбегі келтірілген.
1:1 Бейнелеу
1:1 бейнелеу бір элемент байланыс бағыты бойынша бір тек бір ғана
элементпен байланысатын және керісінше де солай болатын байланыс түрі.
1:1 Бейнелеу 1.2-сурет.
Идентификациялау екі бағытта да бір мәнді болады.
1.2- суретте ҚЫЗМЕТКЕР НӨМІРІ және РНН берілгендер элементі үшін 1:1
бейнелеу мысалы көрсетілген. Олардың әрбірі екіншісін бірмәнді
идентификациялайды.
1: М Бейнелеу
Берілгендер элементінің бір данасынан бағытталған байланыс берілген
-дер элементінің бірнеше данасын идентификациялайды, бұл бағыттағы
идентификация бір мәнді болуы міндетті емес. Кері бағытта берілгендер
элементінің кез-келген данасы байланыс бағыты бойынша бір тек бір ғана
берілгендер элементін идентификациялайды.
1:М
1.3-сурет. Бейнелеу 1:М
1.3-суретте бір-бірімен 1:М бейнелеумен байланысқан БӨЛІМ НӨМІРІ және
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ НӨМІРІ деген элементтер мысалы берілген. Берілген бөлімде
бірнеше қызметкер жұмыс істейді, бірақ әрбірйді, бірақ әрбірана бөлімде
жұмыс істейді.
М:1 Бейнелеу
Бұл бейнелеу 1:М бейнелеуіне ұқсас. Берілгендер элементі арасындағы
өзарабайланыс ассоциотивті болып табылады.
1.4-сурет.
М:М бейнелеу
Берілгендер элементінен бағытталған байланыс бірнеше берілгендер
элементін идентификациялайды және керісінше, екі бағытта да идентификация
бір мәнді болмайды.
1.5-суретте мұндай берілгендер элементі ӨНІМ НӨМІРІ және ЖАБДЫҚТАУШЫ
(жеткізіп беруші).
1.5-сурет. М:М бейнелеу
1.2 Мәліметтер қорын жобалау
Тек үлкен ұйымдар деректерді бір толық интегралданған деректер қорында
ғана қоғамдастырады. Көбінесе деректер қоры әкімшілігі (егер бұл тіпті
тұлғалар тобы болса да) ұйымның барлық қызметкерінің (болашақ жүйе
пайдаланушыларының) барлық ақпараттық талаптарын қамтуға шамалары келмейді.
Сондықтан үлкен ұйымдардың ақпараттық жүйелері, әртүрлі бөлімшелердегі
бірнеше өзара байланысқан ЭЕМ арасында үлестірілген он шақты деректер
қорынан тұрады. (Мәселен, үлкен қалаларда әртүрлі аудандарда орналасқан
бір емес бірнеше жеміс қоймалары құрылады.) Жеке ДҚ қандай да бір салаға
қатысты, бір немесе бірнеше қолданбалы тапсырмаларды шешу үшін қажетті
барлық деректерді біріктіруі мүмкін (мысалы, қаржылық, студенттерге,
оқытушыларға, аспаздық және т.б.). Біріншісін көбінесе қолдаңбалы ДҚ, ал
екіншісін пәндік ДҚ деп атайды. (ақпараттық қосымшаға емес, ұйымның пәніне
қатысты). (Біріншілерді материалды-техникалық демалыс немесе қамсыздандыру
қорымен, екіншісін – жеміс және аяқ киім қорымен салыстыруға болады.)
Пәндік деректер қоры кез келген ағымдық және болашақтағы қосымшаларды
ұстануды қамтамасыз етеді. Бірақ деректер элементтінің жиынтығына
қолдаңбалы деректер қорының элементтер жиынтығы жатады. Осыған қатысты
пәндік ДҚ өзгеретін, белгісіз, қалыптасатын сұраныс пен қосымшалардың
негізін құрайды (қосымшаларда, деректерге қойылатын талаптарды алдын-ала
анықтау мүмкін емес. Мұндай иілгіштік пен мүмкіндік пәндік ДҚ негізінде
жеткілікті тұрақты ақпараттық жүйелер құруға мүмкіндік береді. Бұл
жүйелерде бұрынғы қосымшаны қолданбай-ақ көптеген өзгеріс жасауға болады.
Ағымдағы және алдағы қосымшаларда ДҚ жобасын негізге алып, жоғары қуатты
ақпараттық жүйе құруды тездетуге болады. Сондықтан қолданбалы жобалау осы
күнге дейін кейбір өңдеушілерді өзіне қаратады. Бірақ мұндай ақпараттық
жүйенің қосымшалар санының өсуінен қолданбалы ДҚ саны өседі, деректердің
көшірмесінің деңгейіөседі және олардың бағасы көтеріледі. Сонымен,
жобалауға қатысты әр қарастырылған әдіс, әр түрлі бағыттағы жоба нәтижесіне
әрекет етеді. Иілгіштік пен эффектілікке жету, пәндік және қолданбалы болып
жақындау қолданылатын жобалау методологиясын қалыптастыруға әкеліп соқты.
Жалпы жағдайда пәндік жақындау алғашқы ақпараттық құрылым тұрғызу үшін, ал
қолданбалы – деректерді өңдеу эффектілігін жоғарлату мақсаты үшін
қолданылады. Ақпараттық жүйені жобалау кезінде осы жүйенің мақсаттарына
талдау жүргізу қажет және жеке пайдаланушыларына талап қою (ұйым
қызметкерлеріне). Деректерді жинау осы мәнді қолданатын, процесс және ұйым
мәннің оқудан басталады (дәлірек Б қосымшасында). Мәндер "ұқсастығына"
қарай (сол немесе басқа әрекетттерді орындау үшін қолданылатын жиілік) және
араларындағы ассоциативтік байланыс жиілік санымен топталады. (тік ұшақ -
жолаушы, оқытушы – пән, студент – сессия және т.б.). Аз ғана ұқсастығы және
(немесе) ассоциативтік байланыс жиілігі бар мәндер немесе мән пәндік
деректер қорына бірігеді. (Формальды әдісті қолданбай-ақ мәндер пәндік ДҚ
бірігеді.) Әр пәндік ДҚ (бірнеше ДҚ) жобалау және енгізу үшін, қор
жобалауымен айналысатын ДҚӘ белгіленеді. Әрі қарай жеке реляциялық пәндік
ДҚ жобалаумен байланысты сұрақтар қарастырылады. ДҚ жобалаудың негізгі
мақсаты – бұл сақталатын деректерді қысқарту, сонымен қатар, қолданылатын
жады көлемін үнемдеу, көшірмелерді қайта жаңартатын операцияларға кететін
шығынды азайту және жалғыз бір объект жөнінде мәлімет әрбір жерде
сақталғандықтан қайшылықтардың пайда болу мүмкіндігін жою. "Таза" деп
аталатын ДҚ жобасын ("Әр тұжырым бір орында") қатынасты қалпына келтіру
методологиясын қолданып құруға болады.. Бірақ қалпына келтіру ДҚ жобалау
кезеңнің аяқталуда қолданылады, біз жоба жөніндегі сұрақтарды талқылауды,
Кодда талап еткендей қалпына келтіру теориясын негізін құру себебін
қарастырудан бастаймыз.
Кез келген деректер қорын құрудың мақсаты қандай да бір пәндік
саладағы ақпаратты сақтау және қолдану болып табылады. Бұл мақсатты тарату
үшін келесі құралдар қажет:
1. Деректердің реляциялық моделі -пәндік саладағы деректерді көрсетудің
ыңғайлы әдісі.
2. SQL тілі- осындай деректерді манипуляциялаудың әмбебап тәсілі.
Бірақ расында, сол бірдей пәндік саладағы реляциялық қатынастарды
көптеген әртүрлі тәсілдермен жобалауға болады. Мысалы, көп санды
атрибуттармен бірнеше қатынастарды жобалауға болады, немесе керісінше,
барлық атрибуттарды үлкен санмен ұсақ қатынастарға тарату. Қалай анықтауға
болады, қандай белгімен атрибуттарды сол немесе басқа қатынастарға
орналастыруды?
Осы бөлімде реляциялық қатынасты жобалаудың "жақсы" немесе "дұрыс"
тәсілдері қарастырылады. Алғашқыда біз, деректер моделінің "жақсысы"
немесе "дұрысын" талқылаймыз. Содан кейін бірінші, екінші, үшінші қалыпты
форма қатынас түсінігі енгізіледі (1ҚНФ, 2ҚФ, 3ҚФ) және көрсетілген
"жақсысы" үшінші қалыпты форма болып табылады.
Деректер қорын құру кезінде көбінесе бірнеше моделдеу деңгейлері
ерекшеленеді, олардың көмегімен пәндік саладан нақты ДҚБЖ құралдарының
деректер қорына өту жүргізіледі. Келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz