Сот ісін жүргузудің тәртібі және сот шешімдерін орындау

Кіріспе
Сот органдары құқық тәртібін нығайтуда үлкен рөл атқарады, құқық бұзушылықпен белсенді түрде күрес жүргізіп, мемлекет пен азаматтардың мүддесін қорғайды. Өзінің барлық қызметінде адамдарды заңдарды бұлжытпай сақтауға тәрбиелейді.
Сот органдары қызметінің бір түрі міндеттердің үлкен ауқымын орындайтын азаматтық сот жүргізу ісі болып табылады. Ол міндеттерге қоғамдық және мемлекеттік құрылысты қорғау шаруашылық пен жеке меншік жүйесін, саяси, еңбек, баспана және азаматтардың басқа да жеке әрі мүліктік мүдделерін қорғау мақсатындағы, сондай–ақ мемлекеттік кәсіпорындардың, мекемелердің, кооперативтердің, қоғамдық ұйымдардың заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау мақсатындағы азаматтық істерді шапшаң, дұрыс қарап шешу жатады.
“Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқық тәртібін нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады” (АІЖК, 5 бап).
Азаматтық сот төрелігі мәжілістерінде азаматтардың, мемлекеттік кәсіпорындардың, мекемелердің, кооперативтер мен басқа да қоғамдық ұйымдардың құқықтары мен мүдделерін қозғайтын даулар бойынша азаматтық істерді қарап, шешім шығаруды жүзеге асырады.
Азаматтық сот жүргізу ісінде әділетті заңдылықтың азаматтық сот арқылы қорғануы, заңдылықтың тек сот арқылы іске асуы, азаматтардың заң және сот алдында теңдігі, істі қараудағы алқалылық, соттардың тәуелсіздігі және одардың тек заңға ғана бағынуы, ұлттық тіл, сот жүргізудің жариялылығы тәрізді конституциялық негіздерге сүйену басты орында болады.
Сот арқылы қорғануға азаматтардың құқығының мәнкі кез келген адам және ұйым заңдық тәртіппен белгіленген субъективті құқығы, мүддесі бұзылып немесе аяққа тапталған жағдайда қорғану үшін сотқа өтініш беруіне болады. Тек қана сот қамтамасыз ететін сөт төрелігі принципі дегеніміз: сот төрелігі соттың ерекше компетенциясы екендігін білдіреді. Бұл принциптің заңдылықты нығайтуға, нақтылы фактінің барлық жағдаяттарын дұрыс анықтауға, сөйтіп дәлелді шешім шығаруға зор маңызы бар. Конституцияның 75–бабында былай айтылған: “Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады”. Бұл айтылған Ереже заңдылықты нығайтуда, нақты деректі барлық жаңдайда объективті түсіндіруді қамтамасыз етуде, ол жөнінде негізделген шешім шығаруда маңызды орынға ие.
Сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы. Азаматтық істер бойынша сот төрелігі азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленген ережелер бойынша тек қана сот жүзеге асырады. Соттың биліктік өкілеттілігін кімнің де болса иеленуі заңда көзделген жауаптылыққа әкеліп соғады.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Нормативтік – құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995 жыл 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 2007 жыл 21 мамыр.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: Норма – К, 2007 жыл.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: ЮРИСТ 2007 жыл. Қ.Р. Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 30-наурыздағы “Қылмыстық жаза тағайындауда соттардан заңдалықты сақтау туралы қаулысы”

Қосымша әдебиеттер:
1. Борчашевили И.Ш. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Жалпы бөлім: - Алматы. Норма-К, 2006 жыл.
2. Дж. Флетчер, А.В. Наумов. Осы заманғы қылмыстық құқықтың негізгі тұжырымдамалары. Алматы. Қазақстан. 1999 жыл.
3. А.А. Пионтковский. Қылмыс туралы оқыту. М., 1961 жыл.
4. В.Н. Кудрявцев. Қылмыстық кваливикацияның жалпы теориясы. М.,1972 жыл.

Негізгі әдебиеттер:
1. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім: - Алматы: “ Жеті жарғы” 2000 жыл.
2. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім: - Алматы: “Жеті жарғы” 2000 жыл.
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім “Жеті жарғы” 1998 жыл.
4. Бұғыбай Д.Б. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім: Лекциялар курсы – Алматы, 2003 жыл.
5. Оспанов Қ.И. Құқық негіздері: - Алматы, 2006 жыл.
6. Думанов Н.Д. кеңестік қылмыстық заң. М., 1967 жыл.
7. Кеңестік қылмыстық құқық курсы. М., 1970. Т. 1-3
8. Қылмыстық кодекс бойынша түсіндірме Ресей Федерациясы А.В. Наумова. М., 1996 жыл.
9. Оқу - әдістемелік құрал құқықтан. М., 1996 жыл.
10. Каиржанов Е.И. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы (Жалпы бөлім). Алматы. 1998 жыл

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3

1. Сот ісін жүргузудің тәртібі және сот шешімдерін орындау.
Сотталғандықтан арылу және оны жою жолдары.
1.1 Сот ісін жүргізудің тәртібі және сот шешімдерін орындау.
6
1.2 Сотталғандықтан арылу және оны жою жолдары.
10
1.3 Жәбірленушімен татуласуға байланысты және жағдайдың өзгеруіне
байланысты сотталғанды жауапкершіліктен босату.
13
2. Сотталғандардың шын өтінуіне байланысты қылмыстық жауаптылықтан
босату.
2.1 Сотталғандардың жазасының өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза
түрімен ауыстыру не жүкті әйелдердің, жас балалары бай әйелдердің жазаны
өтеуін кейінге қалдыру.
15
2.2 Сотталғандарды айыптау орындалудың мерзімі ескеруге байланысты
және төтенше мән – жайлардың салдарынан жазадан босату.
16
2.3. Сотталғандарды ауруға шалдығуына байланысты және рақымшылық
кешірім жасау актісі негізінде қылмыстық жауаптылықтан босату.
18

Қорытынды
20

Әдебиеттер тізімі
21

Кіріспе
Сот органдары құқық тәртібін нығайтуда үлкен рөл атқарады, құқық
бұзушылықпен белсенді түрде күрес жүргізіп, мемлекет пен азаматтардың
мүддесін қорғайды. Өзінің барлық қызметінде адамдарды заңдарды бұлжытпай
сақтауға тәрбиелейді.
Сот органдары қызметінің бір түрі міндеттердің үлкен ауқымын
орындайтын азаматтық сот жүргізу ісі болып табылады. Ол міндеттерге
қоғамдық және мемлекеттік құрылысты қорғау шаруашылық пен жеке меншік
жүйесін, саяси, еңбек, баспана және азаматтардың басқа да жеке әрі мүліктік
мүдделерін қорғау мақсатындағы, сондай–ақ мемлекеттік кәсіпорындардың,
мекемелердің, кооперативтердің, қоғамдық ұйымдардың заңмен қорғалатын
мүдделерін қорғау мақсатындағы азаматтық істерді шапшаң, дұрыс қарап шешу
жатады.
“Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің
және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және
заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқық тәртібін нығайту,
құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады” (АІЖК, 5 бап).
Азаматтық сот төрелігі мәжілістерінде азаматтардың, мемлекеттік
кәсіпорындардың, мекемелердің, кооперативтер мен басқа да қоғамдық
ұйымдардың құқықтары мен мүдделерін қозғайтын даулар бойынша азаматтық
істерді қарап, шешім шығаруды жүзеге асырады.
Азаматтық сот жүргізу ісінде әділетті заңдылықтың азаматтық сот арқылы
қорғануы, заңдылықтың тек сот арқылы іске асуы, азаматтардың заң және сот
алдында теңдігі, істі қараудағы алқалылық, соттардың тәуелсіздігі және
одардың тек заңға ғана бағынуы, ұлттық тіл, сот жүргізудің жариялылығы
тәрізді конституциялық негіздерге сүйену басты орында болады.
Сот арқылы қорғануға азаматтардың құқығының мәнкі кез келген адам және
ұйым заңдық тәртіппен белгіленген субъективті құқығы, мүддесі бұзылып
немесе аяққа тапталған жағдайда қорғану үшін сотқа өтініш беруіне болады.
Тек қана сот қамтамасыз ететін сөт төрелігі принципі дегеніміз: сот
төрелігі соттың ерекше компетенциясы екендігін білдіреді. Бұл принциптің
заңдылықты нығайтуға, нақтылы фактінің барлық жағдаяттарын дұрыс анықтауға,
сөйтіп дәлелді шешім шығаруға зор маңызы бар. Конституцияның 75–бабында
былай айтылған: “Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана
жүзеге асырады”. Бұл айтылған Ереже заңдылықты нығайтуда, нақты деректі
барлық жаңдайда объективті түсіндіруді қамтамасыз етуде, ол жөнінде
негізделген шешім шығаруда маңызды орынға ие.
Сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы. Азаматтық істер бойынша
сот төрелігі азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленген ережелер бойынша
тек қана сот жүзеге асырады. Соттың биліктік өкілеттілігін кімнің де болса
иеленуі заңда көзделген жауаптылыққа әкеліп соғады.
Заң мен сот алдындағы азаматтардың теңдігі азаматтық істер бойынша сот
төрелігін іске асыруда ешкімге де артықшылық берілмейтінін білдіреді. Шығу
тегі, әлеуметтік және мүліктік жағдайларына, нәсілдік ерекшелігі және
ұлтына, жынысына, біліміне, тіліне, дінге қатысына, кәсібінің тегі мен
сипатына, тұрған орнына және басқа жағдаяттарға қарамастан, заң мен сот
алдында барлық азаматтар тең. Бұл әрбір азамат заңмен бірдей қорғалады,
оның алдындағы жауапкершілігі де бірдей, өз мүдделерін қорғауда бірдей
процессуалдық өкілдіктерді пайдаланады дегенді білдіреді. Бұл принцип
азаматтардың құқықтарын толық қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылады.
Құрамында соттың үш мүшесі бар, істі бақылаушы қайта қараушы түріндегі
істер алқалы түрде қаралады. Істі алқалы түрде қарау сот төрелігінің
тәрбиелік мәнін көтеріп, соттың халықпен байланысын нығайтады.
Соттардың тәуелсіздігі және олардың тек заңға бағынуы сот төрелігін
жүзеге асыруында көлденең адамдардың ықпалын, әсерін жоққа шығару деген сөз
емес. Азаматтық істер заң негізінде ғана, істің барлық жағдаяттарын толық
және объективті зерделей отырып, жан–жақты негізделген ішкі сезімінің
негізінде шешіледі. Бұл принцип заңдылықты қатаң бақылауда үлкен маңызға
ие.
Сот ісін жүргізудің ұлттық тіліне қатысты Азаматтық іс жүргізу
кодексінің 14 –бабы азаматтық істер бойынша сот ісі мемлекеттік тілде
жүргізіледі, ал қажет болған жағдайда сот ісін жүргізуде мемлекеттік тілмен
орыс тілі немесе басқа тілдер бірдей қолданылады, деп белгіденген. Сот ісі
жүргізілетін тілді білмейтін адамға ана тілінде мәлімдеме жасау,
түсініктемелер және айғақтар беру, сотта ана тілінде сөйлеп, арыз жазу,
сондай–ақ аудармашы қызметін пайдалану құқығы қамтамасыз етіледі.
Сот ісін жүргізудегі жариялылық – істі ашық қарау, яғни азаматтардың
жалпы бұқарасының алдында қарау құқық бұзушылармен күресте азаматтардың
белсенділігін нығайтуға ықпал жасап, тәрбиелік тұрғыдан әсер етіп қана
қоймайды, сонымен берге қабылданған шешім үшін сот құрамының
жауапкершілігін күшейтуге, сөйтіп, сотты қоғамдық бақылауға ықпалын
тигізеді.
Барлық соттар мен барлық сот сатыларында сотта істі қарау ашық
жүргізіледі.
Мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтері бар шешімдерді
хабарлауды қоса, сондай–ақ бала асырап алу құпиясын, жеке, отбасылық,
коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларды, азаматтар
өмірінің ашық айтпайтын сырлары туралы мәліметтерді сақтауды қамтамасыз ету
қажет екендігін не істі ашық қарауға кедергі келтіретін өзге де
мән–жайларды негізге алған іске қатысушы адамның өтінішін сот
қанағатандырған кезде, сондай–ақ АІЖК–нің 179–бабының алтыншы бөлігінде
көзделген жағдайда заңға сәйкес істерді қарау жабық отырысында жүзеге
асырылады.
Азаматтық сот жүргізу ісінің, сондай–ақ заңдылық, тікелей тараптардың
айтысуы мен тең құқықтылығы, білікті заң көмегін алуға құқықты қамтамасыз
ету деген принциптері бар.
Заңдылық дегеніміз, сот істерді азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен
шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, Азаматтық іс жүргізу
кодексінің, басқа да нормативтік құқықтық актілердің талаптарын дәлме–дәл
сақтауға міндетті. Cотттардың адамның және азаматтың Конституцияда баянды
етілген құқытарына және бостандықтарына қысым жасайтын заңдар мен өзге де
нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ.
Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың айтысуы мен тең құқықтылығы
негізінде жүзеге асырылады. Талаптар бірдей іс жүргізу құқықтарын
пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндеттерін көтереді.
Сот төрелігі дегеніміз–Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес
Жоғарғы Соттың, облыстық, қалалық соттардың, аудандық (қалалық) соттарының
іс әрекеттері.

1. Сот ісін жүргізудің тәртібі және сот шешімдерін орындау.
Сотталағандықтан арылу және оны жою жолдары.
1.1 Сот ісін жүргізудің тәртібі және сот шешімдерін орындау.
Заң негізінде тиісті құқықтары мен міндеттері бар адамдардың
(тараптар, үшінші жақтағы адамдар мен прокурор) қатысуымен азаматтық сот
жүргізу ісі жүзеге асырылады. Азаматтық процеске қатысушылар мемлекеттік
басқару органдары, кәсіподақтар, ммлекеттік мекемелер, кәсіпорындар,
кооперативтік және қоғамдық ұйымдар немесе өзінің құқықтары мен басқа
адамдардың заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа талап арыз берген жекелеген
азаматтар (мысалы, коммуналдық шаруашылық органдарының тұрғын алаңды бөлу
ісіне байланысты қатысуы) бола алады. Іске қатысушы куә, сарапшы,
аудармашылар процестегі мұндай қатысушылар бола алмайды. Олардың процестегі
рөлі–сотқа жағдаятты түсіну барысына және дұрыс шешім шығару үшін көмек
көрсету.
Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады.
Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар
мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуаным талабы
қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады.
Тараптар процесте құқықтың үлкен ауқымына ие. Талапкер де, жауапкер де
бірдей процестік құқықты пайдаланады. Олар істің материалдарымен танысуға,
сот құрамы туралы арыз беруге, прокурорға, сарапшыға, аудармашыға жүгінуге,
сотқа дәлелдер беруге, сот процесінің кез келген ақытында іске қатысушы
басқа адамдарға, куәлерге, сарапшыларға сауалдар беруге құзырлы, мәлімдеме
жасауға, сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге, сот
талқылауындағы мәселелер бойынша өзінің дәлелдері мен болжамдарын
келтіруге, соттың шешімі мен анықтамасына шағым беруге және заңда көзделген
басқа да процестік әрекеттерге құқылы.
Үшінші жақтағы адамдар сот процесіне даулы мәселеге дербес талап
қойған өз өтініштері бойынша қатысады. Бұл жағдайда олар іске сот шешімінің
қаулысына дейін кірісіп, барлық құқықтарды пайдаланады және талапкердің
барлық міндеттерін мойына алады.
Сот шешім шығарғанша тараптардың, прокурордың немесе соттың ұсыныс
жасап, бастама білдіруімен талапкер жағында іске үшінші адам араласуы
мүмкін. Сот өз бастамасы бойынша жұмысқа қайта орналастыру жөніндегі
іс–бойынша, атап айқанда, өз өкімімен жұмыстан босату немесе басқа жұмысқа
ауыстыру құбылысы жүргізілген лауазым иесінің жағында, яғни жауапкер
жағында үшінші адамды іске тарта алады. Процеске қатысушының процессу алды
құқықтары мен міндеттері берілген лауазым иесін бұлайша тарту жұмысшылар
мен қызметшілердің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру туралы мәселені
соттың толық, объективті шешуіне әсер етіп қана қоймайды, сонымен бірге
лауазым иесінің өзіне заңды қалай бұзғанын түсіндіруге ықпал жасайды.
Түптеп келгенде, мұның бәрі осындай құқық бұзушылықтың алдын алу үшін
маңызды.
Республиканың бас прокуроры және оған бағынышты прокурорлар заңды
барлық органдар мен азаматтардың дәл және біркелкі орындауын қадағалайды;
талап қойып, процестің кез келген сатысында іске араласып кетуге құқылы.
Заң прокурордың қатысуын міндеттейтін іс шеңберлерін белгілеген. АІЖК–нің
55– бабы бойынша, прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы мұның
өзі заңмен көзделген немесе осы іске прокурордың қатысу қажеттілігін сот
таныған жағдайларда міндетті.
Сот жүргізу ісін қозғауға негіз болатын талап арыз беру, яғни талапкер
өзінің құқықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуі болып
табылады. Талап арыз беру сотқа жазбаша нысанда арыз беру арқылы
жасалынады. Арызда соттың атауы, арыз беретін талапкердің аты–жөні,
жауапкердің аты–жөні және олардың тұрғылықты мекендері, талапкер өз талабы
мен дәлелдерін негізге алатын, талапкердің айтқанын тиянақтайтын
жағдаяттар, талапкердің талабы, талап берудің бағасы көрсетілуі тиіс.
АІЖК–нің 32–бабына сәйкес басқа да мәселелер жазылады. Мысалы,
тұрғылықты жері белгісіз не Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері жоқ
жауапкерге талап оның мүлкі орналасқан жер бойынша немесе оның ең соңғы
белгілі тұрған жері бойынша қойылуы мүмкін.
Мертігуден немесе денсаулығының өзге де зақымдауынан, сондай–ақ
асыраушысының қайтыс болуынан келген зиянды өтеу туралы талаптарды да талап
қоюшы өзінің тұрғылықты жері бойынша немесе зиян келтірілген жер бойынша
қоя алады.
Жалақыны, зейнетақыны және жәрдемақыны өндіріп алу туралы талаптар,
сондай–ақ заңсыз соттаудан, қылмыстық жауапқа заңсыз тартудан, бұлтартпау
шараларын заңсыз қолданудан не әкімшілік қамау түрінде әкімшілік жазаны
заңсыз қолданудан азаматқа келтірілген зиянды өтеуге байланысты еңбек,
зейнеткерлік және тұрғын үй құқықтарын қалпына келтіру туралы талаптар
талап қоюшының тұратын жері бойынша қойылуы мүмкін. Әкімшілік жаза қолдану
туралы қаулыларға дай ату жөніндегі талаптар талап қоюшының тұрғылықты жері
бойынша да қойылуы мүмкін.
Екінші тараптағылар заңды тәртіппен қарсы талап–арыз бергісі келген
жағдайда, сот оларға онлай мүмкіндік беруге міндетті.
Талапкердің заңды мүдделерін қорғау мақсатында сот талапты қамтамасыз
ету шараларын, атап айтқанда, жауапкерге тиесілі мүлікті немесе ақша
сомасын тұтқындайды, осы бағытта заңда көзделген басқа әрекеттерді де
жасайды.
Материалдар түскеннен кейін судья азаматтық істерді сот талқысына
дайындайды.
Сотта іс қарауға істі әзірлеудің әрбір іс бойынша міндетті міндеттері
мыналар: істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән–жайларды айқындау; тараптардың
құқықтық қатынастарын және басшылыққа алынуға тиісті заңды анықтау; іске
қатысатын адамдардың құрамы мен процестің басқа да қатысушылары туралы
мәселені шешу; әрбір тарап өз пайымдауларын негіздеу үшін ұсынуға тиіс
дәлелдемелерді анықтау.
Істің мән–жайларын ескере отырып, істі сотта қарауға әзірлеу
тәртібімен судья мынадай әрекеттерді жүргізеді: талап қоюшыдан ол
мәлімдеген талаптардың мәні бойынша жауап алады, одан жауапкердің тарапынан
мүмкін болатын қарсылықтарды анықтап алады, егер бұл қажет болса, қосымша
дәлелдемелер беруді ұсынады, талап қоюшыға оның іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін түсіндіреді; қажет болған жағдайларда жауапкерді шақырып алады,
одан істің мән –жайлары бойынша жауап алады, талап қоюға қандай қарсылықтар
бар екенін және бұл қарсылықтардың қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін
екенін анықтайды; айрықша күрделі істер жөнінде жауапкерге іс бойынша
жазбаша түсінік беруді ұсынады, жауапкерге оның іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін түсіндіреді; оның нәтижесінде мүдделі азаматтар мен ұйымдарға
істі қараудың уақыты мен орны туралы хабарлайды; куәларды сот отырысына
шақыру туралы мәселені шешеді; тараптардың өтінімі бойынша және өз
бастамасы бойынша сараптама тағайындайды, сондай–ақ іске маманды,
аудармашыны қатысуға тарту туралы мәселені шешеді; тараптардың өтінімі
бойынша ұйымдардан немесе азамататардан дәлелдемелер талап етеді; кейінге
қалтыруға болмайтын жағдайларда іске қатысатын адамдарды хабарландыра
отырып, жазбаша және заттай дәлелдемелерді сол жерде тексеруді жүргізеді;
сот тапсырмаларын жібереді; талап қоюды қамтамасыз ету туралы мәселені
шешеді; талапкердің өтініші бойынша оның берген арызын қайтару туралы
ұйғарым шығарады.
Сот отырысын ашу. Істі қарау үшін белгіленген уақытта төрағалық етуші
сот отырысын ашады және қандай азаматтық іс қаралуға тиіс екенін жария
етеді.
Сот отырысының хатшысы осы іс бойынша шақырылған адамдардан кімнің
келгенін, келмеген адамдарға хабар берілген берілмегенін және олардың
келмеу себептері туралы қандай мәліметтердің бар екенін сотқа баяндайды.
Төрағалық етуші сот құрамын жария етеді, прокурор, срапшы, маман, сот
отырысының хатшысы, сот приставы ретінде кімдердің қатысатынын хабарлайды
және іске қатысушы адамдарға олардың қарсылық білдіру құқығын түсіндіреді.
Содан кейін төрағалық етуші іске қатысушы адамдарға және өкілдерге
олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін, соның ішінде тараптарға дауды
шешу үшін аралық сотқа жүгіну құқығын және осындай әрекеттің салдарларын
түсіндіреді.
Содан кейін төрағалық етуші талапкерден өз талаптарын қолдай ма,
жауапкер талапкердің талабын мойындай ма және талаптар істі бейбіт
келісіммен аяқтауға келісе ме деген сұрақтарға жауап алады. Бұдан кейін сот
талапкер мен жауапкердің, іске қатысушы басқа адамдардың түсініктемелерін
тыңдайды, куәлерден жауап алады, жазбаша және заттай айғақтарды тексеріп,
сарапшылардың қорытындысын тыңдайды.
Сот жарыссөзі іске қатысушы адамдар мен өкілдердің сөздерінен тұрады.
Алдымен талап қоюшы және оның өкілі, ал содан соң жауапкер мен оның өкілі
сөз сөйлейді. Басталып кеткен прцоесте даудың нысанасы бойынша дербес
талапкер қойған үшінші тұлға мен оның өкілі тараптар мен олардың
өкілдерінен кейін сөз сөйлейді. Даудың нысанасы бойынша өз бетінше талаптар
қоймаған үшінші тұлға мен оның өкілі талап қоюшыдан немесе үшінші тұлға
іске өзі қатысатын жақтағы жауапкерден кейін сөз сөйлейді. Жарыссөз бен
прокурордың қорытындысынан кейін сот шешім қабылдау үшін кеңесетін бөлмеге
кетеді. Сот шешімін оған қол қойылғаннан кейін төраға хабарлайды.
1. Шешім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.
2. Шешім кіріспе, сипаттау, дәлелдеу және қарар бөліктерінен тұрады.
3. Шешімнің кіріспе бөлігінде шешім шығарылған уақыт пен орын; шешім
шығарған соттың атауы; соттың құрамы; сот отырысының хатшысы; сот
приставы; тараптар; іске қатысушы басқа адамдар және өкілдер; даудың
нысанасы немесе мәлімделген талап көрсетіледі.
4. Шешімнің сипаттау бөлігі талап қоюшының талаптарын, жауапкердің
наразылығын және іске қатысушы басқа адамдардың түсініктемелерін
қамтуға тиіс.
5. Шешімнің дәлелдеу бөлігінде істің сот анықтаған мән–жайлары, құқықтар
мен міндеттер туралы соттың қорытындылары негізделген дәлелдемелері;
сот қабылдамай тастаған белгілі бір дәлелдемелердің негіздері, және
сот басшылыққа алған заңдар көрсетіледі. Жауапкер талап қоюды
мойындаған жағдайда дәлелдеу бөлігінде талап қоюдың танылғаны және оны
соттың қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін.
6. Шешімнің қарар бөлігі талап қоюды қанағаттандыру туралы немесе талап
қоюдан толық немесе оның бір бөлігінен бас тарту туралы сот
қорытындысын, сот шығындарының бөлінуін, шешімге шағым беру мерзімдері
мен тәртібін көрсетуді, сондай–ақ өзге де қорытындыларды қамтуға тиіс
(АІЖК–нің 221-бабы).
Сот шешімі заңды күшіне енгеннен бастап азаматтық процестің соңғы
сатысы– сот шешімін орындау басталады. Азаматтардың, мемлекеттік және
қоғамдық ұйымдардың мүдделерін заңмен қорғаудың, құқық қорғаудың маңызды
кепілдігі сот шешімдерін дер кезінде және тиісінше орындау болып табылады.
Сондықтан заңда белгіленген тәртіпті өз еркімен орындамаған жағдайда
мемлекеттік мәжбүрлік–сот орындаушылары арқылы өндіріп алу шарасы
қолданылуы мүмкін.
Сот шешімін орындау өндіріп алу үшін сот беретін орындау қағазы–барлық
борышқорлар үшін міндетті құжат заңды күшіне енуімен қамтамасыз етіледі.
1.2 Сотталғандықтан арылу және оны жою жолдары.
Сотталғандық дегеніміз кінәлі адамның қылмыс істегені үшін қандай бір
жазаға сотталып, соған байланысты белгілі бір құқылық шектеуге душар болу
жағдайын айтамыз.
Қылмыс жасағаны үшін сотталған адам соттың айыптау үкімі заңды күшіне
енген күннен бастап соттылықты жою немесе алып тастау кезіне дейін сотты
болған деп есептеледі. Осы Кодекске сәйкес соттылық қылмыстың әлденеше рет
қайталануы, қылмысты қайталау кезінде және жаза тағайындау кезінде
ескерілді (қылмыстық кодекстің 77-бабы,1-бөлігі).77–бап. Соттылық (1-
бөлігі).
Қылмыстың әлденеше рет қайталауының түсінігі Қылмыстық кодекстің 1-
бабында көрсетілген. Қылмыстың қайталануы дегеніміз бұрын қасақана жасаған
қылмысы үшін сотталғандық атағы бар адамның қасақана қылмыс істеуі болып
табылады (ҚК, 13- бап).
1. Бұрын қасақана жасағана жасаған қылмысы үшін соттылығы бар адамның
қасақана қылмыс жасауы қылмыстың қайталануы деп танылады.
2. Қылмыстың қайталануы: а) егер адам бұрын қасақана жасаған қылмысы
үшін екі рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса, осы адам қасақана
жасаған қылмысы үшін бас бостандығынан айыруға сотталған жағдайда; б) егер
адам бұрын ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған болса, ол ауыр қылмыс
жасаған жағдайда қауіпті деп танылады.
3. Қылмыстың қайталануы:
а) егер адам бұрын ауыр қылмыс немесе ауырлығы орташа қасақана қылмыс
жасағаны үшін кемінде үш рет бас бостандығынан айыруға сотталған болса,
осы адам қасақана жасаған қылмысы үшін бас бостандығынан айыруға сотталған
жағдайда;
б) егер адам бұрын ауыр қылмыс жасағаны үшін екі рет бас
бостандығынан айыруға сотталса немесе ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталған
болса, осы адам жасаған ауыр қылмысы үшін бас бостандығынан айыруға
сотталған жағдайда;
в) егер адам бұрын ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін
сотталған болса, ол аса ауыр қылмыс жасаған жағдайда аса қауіпті деп
танылады.
4. Он сегіз жасқа толмаған адамның жасаған қылмысы үшін соттылығы,
сондай-ақ осы Кодексте белгіленген тәртіп бойынша алынып тасталған немесе
жойылған соттылық қылмыстың қайталануын тану кезінде ескерілмейді.
5. Қылмыстардың қайталануы осы Кодексте көзделген негіздер мен
шектерде неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтырады. Заң бойынша сотталғандық
атағы жоқ адамдарға ғана бас бостандығынан шектеу(45–бап), тәртіптік
әскери бөлімде ұстау (48 – бап), жаза түрлері тағайындалады.
45–бап. Бас бостандығын шектеу.
1. Бас бостандығын шектеу соттың сотталған адамға оның бас
бостандығын шектейтін белгілі бір міндеттер жүктеуінен тұрады және
қоғамнан оқшауламай бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге мамандандырылған
органның қадағалауымен оның тұрғылықты жері бойынша өтеледі. Өзге жаза бас
бостандығын шектеуге ауыстырылған жағдайда, ол бір жылға жетпейтін
мерзімге тағайындалуы мүмкін. Сот бас бостандығын шектеу түрінде жаза
тағайындай отырып, сотталған адамға мамандандырылған органға хабарламай
тұрақты тұратын, жұмыс істейтін және оқитын жерін өзгертпеу,
мамандандырылған органның рұқсатынсыз белгілі бір жерлерге бармау
міндеттерін орындауды жүктейді.
2. Бас бостандығынан шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден қасақана
жалтарған жағдайда сот бас бостандығын шектеудің өтелмеген мерзімін нақ
сол мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазамен ауыстырылады.Бұл
ретте бас бостандығын шектеуді өтеу уақыты бас бостандығынан айыру мерзімі
есептеледі.
3. Бас бостандығын шектеу ауыр және аса ауыр қылмыс жасағаны үшін
сотталғандығы бар адамдарға, әскери қызметшілерге, сондай ақ тұрақты
тұратын жері жоқ адамдарға қолданылмайды.
4. Бас бостандығын шектеу түріндегі жазаны өтеу кезіндегі сот
сотталған адамның мінез–құлқын қадағалауды жүзеге асыратын органның
ұсынысы бойынша сотталған адамға бұрын белгіленген міндеттердің күшін
толық немесе ішнара жоя алады.
Сотталғандық атақ түзеу мекемелерінің түрін белгілеуге (48-бап),
адамды ауыр немесе аса ауыр қылмысты қайталанған деп тануға (13-бап)
тікелей әсері бар. Сотталғандық атақ жауаптылықты және жазаны ауырлататын
мән жайлар ретінде қарастырылады. Мысалы (54–бап, 1 бөлігі “а” тармағы).
Бұрын сотталғандық көптеген нақты қылмыс құрамындағы күшейтілген,
жетілдірілген белгісі ретінде де көрініс табуы мүмкін. Мысалы, Қылмыстық
кодекстін ерекше бөліміндегі 183-бап, 2- бөлігі,”в” ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.