Экология пәнінен кейс

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Экология

Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900-шы жылы қалыптасты. «Экология» терминін 1869 жылы неміс биологы Эрнест Геккель ұсынған болатын. Демек, бұл біршама жас ғылым, сонымен қатар экология қазір қауырт өсу кезеңін басынан кешіріп отыр. Экология грекше oicos - мекен, үй және logos- ғылым деген ұғымды білдіреді. Экология сөзбе– сөз аударғанда – тіршілік мекені туралы ғылым. Экология ғылымына берілген анықтамалар бар. Дегенмен, осы заманғы зерттеушілердің басым көпшілігі экология – организмдердің тіршілік ету жағдайларын және организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым деп есептейді. Экология түсінігі өте ауқымды, сондықтан қай қырына баса мән берілуіне қарай, оның анықтамаларының тұжырымдалуы да өзгеріп отырады. Мысалы, «ұзақ мерзімдік қолданыс» үшін ең қолайлысы «Экология – қоршаған ортаның биологиясы» деген анықтама болар еді.Отандық экологтардың бірі А.С.Данилевский: «Экология- экологиялық жүйелердің құрылымы мен қызметі туралы және олардың гомеостазисін қамтамасыз етуші механизмдер туралы ғылым» деп анықтама берген.
Экология мынандай 3 бөлімнен тұрады:
1.Аутэкология
2.Демэкология
3.Синэкология
Қандай да бір түрге жататын дара организмнің немесе организмдер тобының қоршаған орта жағдайларымен қарым – қатынасын зерттеу жалпы экологияның негізгі бөлімдерінің бірі – аутэкологияның үлесіне тиеді. Әдетте, аутэкологиялық зерттеулер осы күнгі ботаникалық, зоологиялық, салыстырмалы – физиологиялық және басқа да еңбектердің маңызды бөлігін құрайды. Биологиялық жүйе ретінде аутэкология жекеленген тірі ағзаны – жануар, өсімдік немесе микроорганизм, оның қоршаған ортамен өзара қарым – қатынасын зерттейді.
Қоршаған ортаға адамнан тәуелсіз Жерде пайда болған, яғни оған мұраға өткен табиғи орта мен адам қолымен жасалған техногенді орта кіреді.
Қоршаған ортаға бұл ағзаны қоршап жатқан, оның күйі мен тіршілік қызметіне тікелей не жанама әсер ететін нәрсенің барлығы жатады.
Тірі ағзаға әсер ететін ортаның элементтерін экологиялық факторлар деп атайды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақ энциклопедиясы, 10 том;
2. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік.
3. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
4. Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
5. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

КЕЙС

Тақырыбы: __________________________________

Орындаған: ________________

Тобы:______________________

Қабылдаған: _______________

Шымкент 2014ж.

Экология

Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900-шы жылы қалыптасты.
Экология терминін 1869 жылы неміс биологы Эрнест Геккель ұсынған болатын.
Демек, бұл біршама жас ғылым, сонымен қатар экология қазір қауырт өсу
кезеңін басынан кешіріп отыр. Экология грекше oicos - мекен, үй және logos-
ғылым деген ұғымды білдіреді. Экология сөзбе– сөз аударғанда – тіршілік
мекені туралы ғылым. Экология ғылымына берілген анықтамалар бар. Дегенмен,
осы заманғы зерттеушілердің басым көпшілігі экология – организмдердің
тіршілік ету жағдайларын және организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы
арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым деп есептейді. Экология
түсінігі өте ауқымды, сондықтан қай қырына баса мән берілуіне қарай, оның
анықтамаларының тұжырымдалуы да өзгеріп отырады. Мысалы, ұзақ мерзімдік
қолданыс үшін ең қолайлысы Экология – қоршаған ортаның биологиясы деген
анықтама болар еді.Отандық экологтардың бірі А.С.Данилевский: Экология-
экологиялық жүйелердің құрылымы мен қызметі туралы және олардың
гомеостазисін қамтамасыз етуші механизмдер туралы ғылым деп анықтама
берген.
Экология мынандай 3 бөлімнен тұрады:
1.Аутэкология
2.Демэкология
3.Синэкология
Қандай да бір түрге жататын дара организмнің немесе организмдер тобының
қоршаған орта жағдайларымен қарым – қатынасын зерттеу жалпы экологияның
негізгі бөлімдерінің бірі – аутэкологияның үлесіне тиеді. Әдетте,
аутэкологиялық зерттеулер осы күнгі ботаникалық, зоологиялық, салыстырмалы
– физиологиялық және басқа да еңбектердің маңызды бөлігін құрайды.
Биологиялық жүйе ретінде аутэкология жекеленген тірі ағзаны – жануар,
өсімдік немесе микроорганизм, оның қоршаған ортамен өзара қарым – қатынасын
зерттейді.
Қоршаған ортаға адамнан тәуелсіз Жерде пайда болған, яғни оған мұраға
өткен табиғи орта мен адам қолымен жасалған техногенді орта кіреді.
Қоршаған ортаға бұл ағзаны қоршап жатқан, оның күйі мен тіршілік қызметіне
тікелей не жанама әсер ететін нәрсенің барлығы жатады.
Тірі ағзаға әсер ететін ортаның элементтерін экологиялық факторлар деп
атайды.
Экологиялық фактор дегеніміз – ағза бейімдеушілік реакциялар, не
адаптациялар арқылы жауап беретін қоршаған ортаның кез келген элементі
немесе жағдайы.
Кез келген ағзаға қоршаған ортада көптеген экологиялық факторлар әсер
етеді. Дәстүрлі жіктеу бойынша оларды: абиотикалық, биотикалық және
антропогендік деп бөледі.
Абиотикалық факторлар – бұл тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта
жағдайларының комплексі. Яғни температура, қысым, радиациялық фон,
ылғалдылық, атмосфераның, теңіз және тұщы судың, топырақтың құрамы.
Биотикалық факторлар – бұл тірі ағзалардың тіршілік әрекетінің басқаларына
тигізетін әсері. Яғни қоршаған ортаның жан – жануарларға әсер етуі.
Антропогендік факторлар – адам қызыметінің қоршаған ортаға тигізетін
әсерінің жиынтығы. Яғни зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы, топырақ
қабатының бұзылуы, табиғи ландшафттардың бұзылуы.
Аутоэкология , аутоэкология – (грекше autos – өзім және экология) –
қоршаған орта факторларының жеке организмдерге, популяцияға, түрлерге
әсерін зерттейтін экологияның бір саласы. Аутоэкология түрлердің алуан
түрлі экологиялық жағдайларға (ылғалдану режиміне, жоғары және төмен темп-
раларға, топырақтың құнарсыздануына (өсімдік үшін) физиологлиялық,
морфологиялық және өзге бейімділіктерін анықтайды. Соңғы жылдары
аутоэкология бұларға қоса, орта ластануының химиялық және физикалық түрліше
нұсқауларына организмнің жауап қайтару ерекшеліктерін зерттейді. Кейде
аутоэкологияны тірі организмдерді, көбінесе сыртқы ортаның абиотикалық
факторларына байланысты зерттейтін әдістемелік тәсіл деп санайды.
Аутоэкология ең алғаш рет экологияның жеке саласы ретінде ІІІ Халықаралық
ботаникалық конгресте (1910) қабылданды. ІV Халықарарлық экологиялық
конгрестің (Ұлыбритания, 1994) І сессиясында аутэкология тақырыбына
арналған бірнеше баяндама жасалды. Экологияның бұл саласындағы зерттеулер
жаңа әдістерді пайдаланып, жүргізіледі. Мысалы, Испанияда сұңқарлардың
қоректенуі мен орын ауыстыруы радиотелеметрия көмегімен, ал Жапониядан ұшып
келетін даур тырналары мен қара тырналардың тіршілік ету аймағы спутниктік
бақылау арқылы зерттелді.
ДЕМЭКОЛОГИЯ
Популяция туралы түсінік Әрбір түр белгілі бір территорияда - ареалда
тіршілік етеді. Көбіне ареалдың әр жерінде орналасқан особьтар топтары бір-
бірімен байланыса да алмай, шағылыса да алмай бөлектеніп өмір сүреді. Бұл
топтардың саны түрдің санына, тарихи (филогенетикалық) жасына, ареалдың
аумағына және басқа да себептерге байланысты. Популяция - тіршілік
циклдары, морфологиялық бедгілері ұқсас, генефондары ортақ особьтар
жиынтығы.
Популяция ұғымы лат. populus - халық деген мағынаны білдіреді. Бұл
терминді алғаш рет дат генетигі В.Л.Иогансен қолданды.
Популяция ұғымы биологияда негізгі ұғымдардың бірі, ал популяцияны
генетикалық, эволюциялық және экологиялық тұрғыдан зерттеу жұмыстары ерекше
бағытқа - популяциялық биологияға бірігеді. Популяциялық экология немесе
демэкология осы бағыттың бір бөлігі болып табылады.
Бір популяцияға жататын азғалар бір-біріне қоршаған ортаның факторлары
немесе басқа да бірге тіршілік ететін түрлерден кем әсер етпейді.
Популяцияда тұраралық қарым- қатынастың барлық формалары кездеседі. Алайда
популяцияда көбіне бәсекелестік және мутуалистік (бір-біріне пайдалы)
байланыстар қатты байқалады. Популяциядағы өзіндік туріші қарым қатынастары
- бұл ұрпақ әкелуге қатысты байланыстар; әртүрлі жынысқа жататын особьтар
арасындағы және ата- аналары мен ұрпақтары арасындағы байланыстар.
Экологиялық жүйелердің, сонымен қатар популяцияның негізгі қасиеті -
олар үнемі өзгерісте, қозғалыста болады. Бұл жүйенің өнімділігіне,
биологиялық алуантүрлілігіне, құрылымдық - Функционалдық ерекшелігіне әсер
етеді. Тірі материяның ұйымдасу жүйесінде популяциялық деңгей ерекше орын
алады.
Бір жағынан популяция тіршіліктің әртүрлі деңгейінде: организм-
популяция-биоценоз-биогеоценоз-биос фера Функционалдық-экологиялық қатарына
кіретін биоценотикалық Қарым-қатынастың элементарлық бірлігі болып
табылады. Екінші жағынан популяция әртүрлі деңгейдегі таксондардың
Филогенетикалық байланысын: ағза-популяция-түр-тұыстұқымдас-отр яд-класс-
патшалық көрсететін генетикалық- эволюциялық қатарына кіретін эволюциялық
процестің элементарлық бірлігі.
Түрдің популяциялық құрылымы
Түрдің популяциялық құрылымы Әрбір түр белгілі бер территорияда
(ареалда) тіршілік ете отырып сол территорияда популяциялар жүйесі ретінде
көрінеді. Түр тіршілік еткен ареал неғұрлым күрделі, бөлшектенген болса
популяциялар арасындағы алшақтық та соғұрлым жоғары болады. Алайда түрдің
популяциялық құрылымын оның биологиялық ерекшеліктері - особьтардың қозғалу
белсенділігі, табиғи кедергілерді, тосқауылдарды жеңе білуі және т.б.
анықтайды. Егер түр мүшелері үлкен кеңістікте үнемі қозғалып, араласың
жатса мұндай түр аз ғана ірі-ірі популяциялардан тұратын түр болып
сипаттталады. Көшіп-қону (миграция) қабілеттілігімен әдетте солтүстік
бұғылары, Африка саванналарындағы тұяқты жануарлар ерекшеленеді. Олар
маусымдық көшіп-қону кезінде жүздеген шақырым жерлерді артқа тастайды.
Мұндай түрге жататын популяциялардың шекаралары әдетте, үлкен географиялық
тосқауыл, бөгеттер - үлкен өзендер, тау жоталары т.б. бойынша өтеді.
Қозғалуға белсенділігі төмен жағдайда түрдің құрамында ландшафттың
мозайкалығын білдіретін көптеген майда популяциялар құрылады. Мозайкалық -
қауымдастықтың кеңістікте көлденең таралуы. Өсімдіктер мен аз және баяу
қозғалатын жануарларда популяция саны ортаның әртүрлілігіне тікелей
байланыста болады. Мысалы, мұндай түрлердің таулы аудандарда жазық
жерлермен салыстырганда территория бойынша бір-бірінен алыстап, бөлінуі
жоғары. Кейде түрдін кішкентай ареалда тіршілік етуі ортаның әртүрлілігіне
емес, ағзаның мінез-құлқьша да байланысты. Мысалы, аюлар өздері тіршілік
етіп жатқан жерге бауыр басып қалатындықтан ол жерді тастап кетпейді,
сондықтан үлкен ареалда бір-бірінен кейбір қасиеттері бойынша өзгешеліктері
бар көптеген майда топтар болып тіршілік етеді.
Көршілес популяциялардың бір-бірінен алшақ өмір сүру ерекшеліктері
әртүрлі. Кей жағдайда олар тіршілік етуге қолайсыз жерлермен бір-бірінен
оқшауланса, кейде тіршілікке қолайлы ортада (шөлді жердеғі өзен аңғарлары
мен оазистерде) бір жерге көптеп шоғырланған.
Бір түрге жататын популяциялардың ішінде шекаралары жақсы байқалатын
және керісінше, анық байқалмайтын ареалда тіршілік ететін популяциялар да
болуы мүмкін. Көпшілікке белгілі, астық тұқымдастардың зиянкесі тасбақалы
қандала жұмыртқаны жарып шыққан сон 2,5-3 айдан кейін дәнді алқаптардан
ондаған, жүздеген шақырым жердегі тау етегіндегі ормандарға ұшып, қоныс
аудару басталады . Ол жерде олар келесі көктемге дейін ағаштар дан түскен
жапырақтар арасында қыстап шығады. Ұшу ұзақтығы особьтардың қоңдылығына
байланысты. Нәтижесінде қыстап шығатын бір жерде әртүрлі жерлерден ұшып
келетін қандалалар араласып кетеді. Ал көктемгі ұшу бағыты желдің бағытына
байланысты болады. Осыған байланысты үлкен кеңістікте особьтардың үнемі
қозғалуы және бір-бірімен араласуы болып жатады да жекелеген
популяциялардың шекаралары бола бермейді. Сондықтан түр ішінде популяциялар
әртүрлі көлемдегі топтар ретінде кездесуі мүмкін.
Популяциялар арасында жекелеген особьтардың алмасуы ұдайы немесе ара-
тұра болып жатады. Қарғалардың маусымдық көшуі кезінде жас құстардың бір
бөлігі қыстайтын жерінде сол жердегі басқа особьтармен жүп түзіп қалып
қояды.
Жекелеген особьтар арасындағы байланыстар бір нәтижеге, популяция
арасындағы байланыстар басқаша нәтижелерге альш келеді. Мысалы, белгілі бір
паразиттің ұзақ уақыт бойы әсер етуі иесінің физиологиялық жағдайыньщ,
ұрпақ шығаруының, өмір сүру ұзақтығының өзгеруіне байланысты болуы мүмкін.
Осы түрге жататын популяциялар арасындағы қарым-қатынастар олардың топтық
сипаттарының - санының, жастық құрамының, өлуі мен популяцияның өсу
қарқындылығьшың өзгеруіне алып келеді. Популяциялар арасындағы байланыстар
оларды бүтін бір түр ретінде ұстап тұруға көмектеседі. Популяциялар
арасындағы ұзақ және толық оқшаулану әдетте жаңа түрлердің пайда болуына
алып келеді.
Кейбір популяциялар арасындағы өзгешеліктер әртүрлі леңгейде болады. Ол
өзгешеліктер олардың тек топтық сипатына ғана емес, жеке особьтарының мінез-
құлық, морфологиялық және Физиологиялық ерекшеліктеріне де қатысты болуы
мүмкін. Ареалдың әртүрлі бөлігіндегі ақ қояндар бір-бірімен түсі, дене
мөлшері, ас қорыту жүйесінің құрылысы боңынша айырмашылықтары болады.
Мысалы, Ямал түбегіндегі ақ қояндардың аш ішектерінің ұзындығы Орал тауының
орманды далаларындағы өкілдеріне қарағанда 2 есе үзын. Бұл қоректену
ерекшеліктеріне, қорек құрамындағы қатты азықтардың мөлшеріне байланысты.
Тіршілік орталарының айырмашылықтары неғұрлым көп және особьтар
арасындағы алмасу нашар болса, соғұрлым популяциялардың бір-бірінен
өзгешеліктері көп болады.
Генетикалық біртүтастығына және көбею түріне байланысты популяциялар:
панмиктикалық (айқас ұрықтану), клонды және клонды-панмиктикалық (мысалы,
шіркейлерде партеногенетикалық ұрпақ жынысгы ұрпақпен алмасады) болып
бөлінеді.
Популяциялар құрылымы
Популяциялар құрылымы Популяциялар құрылымы - бір жағынан түрдің
биологиялық қасиеттеріне негізделіп, екінші жағынан - ортаның абиотикалық
факторлары мен басқа түрлердің популяциялары әсерінен қалыптасып құрылады.
Популяциялар құрылымы тұрақты болмайды. Территориядағы особьтардың таралуы
топтардың жынысы, жасы, морфологиялық , физиологиялық , мінез- құлықтары
және генетикалық ерекшеліктері бойынша ара қатынастары популяцияның
құрылымын көрсетеді.
Популяцияның кеңістіктегі құрылымы - популяция особьтарыньщ кеңістікте
орналасу ерекшеліктері. Ол тіршілік ортасының және түрдің биологиялық
ерекшелігіне байланысты. Жылдың маусымы, популяцияның сандық мөлшері уақыт
бойынша өзгеруі мүмкін. Сондықтан популяция особьтары кеңістікте
бірқалыпты, кездейсоқ және топтанып орналасады.
Табиғатта особьтардың бірқалыпты орналасуы сирек кездеседі. Кездейсоқ
(диффузиялық) орналасу көптеген өсімдіктерде, ясануарларда кездеседі.
Топтанып орналасуда (мозайкалық) особьтар топ-топ болып кездеседі, мысалы,
сүтқоректілер табыны, құстар колониясы. Топтанып орналасу популяция үшін
қолайсыз жағдайларда үлкен тұрақтылық береді. Жануарлардың ортаның қолайсыз
жағдайларына немесе олардың даму циклдарына байланысты жылжып қозғалуын
миграция деп атайды. Олар жүйелі (тәуліктік немесе маусымдық) ясәне жүйесіз
(қуаңшылық, су тасқыны, өрт, және т.б.) болуы мүмкін. Мысалы, құстардың
жылы жаққа ұшуы маусымдық миграцияжатады.
Ценопопуляциядағы өсімдіктер әрқалай, кейде топтанып, кейде бір-бірінен
оқшауланып орналасып микроценопопуляциялар, субпопуляциялар түзеді. Мұндай
топтанып орналасуда особьтардың саны, тығыздығы, жастық құрылымы бойынша
айырмашылықтар болады.
Жануарлардың қозғалуына байланысты территорияда орналасуы әр текті
болады. Тіпті субстратқа бекініп тіршілік ететін түрлерінің өзінде
кеңістікті үнемді пайдалануға икемділігі болады. Асцидияларда (су түбіне
бекініп тіршілік ететін омыртқасыз жануар) өсіп келе жатқан колонияларының
шеті басқа түрдің колонияларына жанасқан соң олардың үстін орай өсіп, оны
көміп тастайды. Егер бір түрге жататын колониялар кездессе, оның әрқайсысы
көршісінің өсуін тоқтатып басқа бағытқа қарай өсе бастайды.
Популяциядағы жекелеген особьтардың кеңістікте орналасуына қолдау
жасайтын инстинктер құстарда, сүт қоректілерде, кейбір балықтарда және
амфибияларда, сондай-ақ жүйке жүйесінің құрылысы күрделі кейбір
жәндіктерде, өрмекшілерде, сегізаяқтарда және т.б. кездеседі. Кеңістікті
пайдалануына байланысты қозғалатын барлық жануарларды екі топқа бөледі: бір
орнында тіршілік ететін және көшт-қонып жүретіндер.
Бір орнында тіршілік ететін ағзаларда өмірінің барлық кезеңі немесе
негізгі кезеңдері ортаның белгілі бір бөлігінде ғана етеді. Мұндай
жануарлар өзінің тіршілік етіп жатқан жерін тастап кетпейді. Егер қандай да
бір жағдайлармен сол жерді тастап кетуге мәжбүр болса, кейінірек сол жерге
қайтып оралады. Көптеген түрлер үзақ та алые миграциялардан кейін өздері
көбейетін жерге қайтып келеді. Мұны экологияда хоминг (ағылш. home -үй)
деп атайды. Мысалы, қараторғайлардың бір жұбы жыл сайын өзінің үясына келіп
қонатыны белгілі. Ал көгершіндерді іс жүзінде - хат тасу үшін пайдаланганы
бәрімізге белгілі.
Популяцияның жыныстық құрылымы - особьтардың жыныстары бойынша ара
қатынасы. Популяциядағы жыныстардың ара қатынасы генетикалық зандар бойынша
анықталады және оларға орта әсер етеді. Көптеген түрлерде болашақ особьтың
жынысы ұрықтану кезінде хромосомдардыц комбинацияларының өзгеруі
нәтижесінде анықталады.
Жыныстық белгілері көбіне аталықтары мен аналықтарының морфологиялық
(өлшемі, түсі), физиологиялық (өсу қарқыны жыныстық жетілу кезеңі),
экологиялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.