Тұлға және даралық
ЖОСПАР
I.Кіріспе
1 «Тұлға» және «даралық» түсініктер ерекшеліктері
1.1 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
1.2 Құқықтық мемлекеттің мүсінігі мен мазмұны
II.Негізгі бөлім
2 Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары
2.1 Биліктің тармақтарға бөлінуі құқықтық мемлекеттің қағидасы ретінде
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
I.Кіріспе
1 «Тұлға» және «даралық» түсініктер ерекшеліктері
1.1 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
1.2 Құқықтық мемлекеттің мүсінігі мен мазмұны
II.Негізгі бөлім
2 Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары
2.1 Биліктің тармақтарға бөлінуі құқықтық мемлекеттің қағидасы ретінде
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбек етіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда «адам» түсінігінен басқа да «индивид», «тұлға», «индивидуалдылық» сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. «тұлға» немесе «жеке адам» түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді, сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын «индивидуалдылық» деп атайды.
Жеке адам табиғаты жағынан «әлеуметтік» бола тұрып, өзінде «биологиялық ұйымның» іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа біткенбиологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген, әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы мен бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда «адамның психикасына биологиялық жағдай жасалған» деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері туа пайда болған. Отандық психологияның өкілдері болса «жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік болып табылады, оның психикалық қасиеттері, творчестволық белсенділігінің даму көздері қоршаған әлеуметтік отада, қоғамда» деген көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын, өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы, алғышарты ретінде болады.
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбекетіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбек етіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда «адам» түсінігінен басқа да «индивид», «тұлға», «индивидуалдылық» сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. «тұлға» немесе «жеке адам» түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді, сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын «индивидуалдылық» деп атайды.
Жеке адам табиғаты жағынан «әлеуметтік» бола тұрып, өзінде «биологиялық ұйымның» іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа біткенбиологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген, әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы мен бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда «адамның психикасына биологиялық жағдай жасалған» деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері туа пайда болған. Отандық психологияның өкілдері болса «жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік болып табылады, оның психикалық қасиеттері, творчестволық белсенділігінің даму көздері қоршаған әлеуметтік отада, қоғамда» деген көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын, өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы, алғышарты ретінде болады.
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбекетіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Пайдаланған деректемелер тізімі
Нормативтік-құқықтық актілер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодекстің
Арнайы әдебиеттер:
3.Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы 2004 жыл
4.Баянов Е. «Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері». Алматы 2003 жыл.
5.Табанов С.А. «Салыстырмалы құқықтану негіздері». Алматы «Жеті Жарғы» 2003жыл.
6.Ашитов З.О. «Қазақстан Республикасының құқықтық негіздері». Алматы «Жеті Жарғы» 2003 жыл.
7.Ашитов З.О. «Егемен Қазақстанның құқығы». Алматы «Жеті Жарғы» 2003 жыл.
8.Жоламанов К.Д. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы «Эверо» 2004.
9.Н.И.Матузов.А.В.Малько «Теория государства и право .Москва. Юристь 2005
10.Т.Н.Радько.«Теория государства и право.Москва.Академический Проект 2005
11.М.И.Абдулаев. Теория государства и право.Питер 2003
12. Ағдарбеков, Т. «Мемлекет және құқық теориясы» оқулық.- Алматы 2003 жыл 160 бет
13.Ағдарбеков Қ. Мемлекет және құқық теориясы. Қарағанды, 2001.
14.Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. Мемлекет және құқық теориясы пәні бойынша мемлекет бөліміне арналған дәрістер жинағы. Қарағанды, 2003.
15.Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. Мемлекет және құқық теориясы пәні бойынша терминдердің түсіндірме сөздігі. Қарағанды, 2001.
16. Байжанова Г.Т. Құқық теориясы. Қарағанды, 2004.
17. Венгеров А.Б. Теория государства и права. Москва, 1996
18. Жоламан Қ.Д., Мұқтарова А.К., Тәуекелов А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1999.
19. Ибраева А.С., Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1998.
20. Нұсқабаев О., Әлиев Д. Құқық социологиясы: мәні, құрылымы және қызметі// Заң. 1999.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодекстің
Арнайы әдебиеттер:
3.Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы 2004 жыл
4.Баянов Е. «Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері». Алматы 2003 жыл.
5.Табанов С.А. «Салыстырмалы құқықтану негіздері». Алматы «Жеті Жарғы» 2003жыл.
6.Ашитов З.О. «Қазақстан Республикасының құқықтық негіздері». Алматы «Жеті Жарғы» 2003 жыл.
7.Ашитов З.О. «Егемен Қазақстанның құқығы». Алматы «Жеті Жарғы» 2003 жыл.
8.Жоламанов К.Д. «Мемлекет және құқық теориясы». Алматы «Эверо» 2004.
9.Н.И.Матузов.А.В.Малько «Теория государства и право .Москва. Юристь 2005
10.Т.Н.Радько.«Теория государства и право.Москва.Академический Проект 2005
11.М.И.Абдулаев. Теория государства и право.Питер 2003
12. Ағдарбеков, Т. «Мемлекет және құқық теориясы» оқулық.- Алматы 2003 жыл 160 бет
13.Ағдарбеков Қ. Мемлекет және құқық теориясы. Қарағанды, 2001.
14.Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. Мемлекет және құқық теориясы пәні бойынша мемлекет бөліміне арналған дәрістер жинағы. Қарағанды, 2003.
15.Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. Мемлекет және құқық теориясы пәні бойынша терминдердің түсіндірме сөздігі. Қарағанды, 2001.
16. Байжанова Г.Т. Құқық теориясы. Қарағанды, 2004.
17. Венгеров А.Б. Теория государства и права. Москва, 1996
18. Жоламан Қ.Д., Мұқтарова А.К., Тәуекелов А.Н. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1999.
19. Ибраева А.С., Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 1998.
20. Нұсқабаев О., Әлиев Д. Құқық социологиясы: мәні, құрылымы және қызметі// Заң. 1999.
ЖОСПАР
I.Кіріспе
1 Тұлға және даралық түсініктер ерекшеліктері
1.1 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
1.2 Құқықтық мемлекеттің мүсінігі мен мазмұны
II.Негізгі бөлім
2 Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары
2.1 Биліктің тармақтарға бөлінуі құқықтық мемлекеттің қағидасы ретінде
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті
еңбек етіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы
биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол
– адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-
қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда адам түсінігінен басқа да индивид, тұлға,
индивидуалдылық сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана
биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. тұлға немесе жеке адам
түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-
әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді,
сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән
белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын индивидуалдылық
деп атайды.
Жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік бола тұрып, өзінде
биологиялық ұйымның іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа
біткенбиологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген,
әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы мен
бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда адамның психикасына
биологиялық жағдай жасалған деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты
ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері туа пайда
болған. Отандық психологияның өкілдері болса жеке адам табиғаты жағынан
әлеуметтік болып табылады, оның психикалық қасиеттері, творчестволық
белсенділігінің даму көздері қоршаған әлеуметтік отада, қоғамда деген
көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын,
өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде
қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін
анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы, алғышарты
ретінде болады.
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті
еңбекетіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы
биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол
– адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-
қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Тұлға әлеуметтік өзара қиымл -әрекеттер мен қатынастардың бірінші
өкілі. Ал тұлға дегеннің кім екенін анықтау үшін әуелі адам, индивид,
индвидуалдық ұғымдарда түсіну керек.
Тұлғаның әлеуметтік мәнін ашыпкөрсету тұтас күйінде емес, қайта оның
нақтылы көріністерін зерттейтін жекеленген қоғамдық ғылымдар үшін өте
маңызды. әлеуметтануда – тұлға көьіне көп қоғамдық, әлеуметтік
қатынастардың субъектісі ретінде қаралады. әлеуметк қатынастар адамның ішкі
дүниесімен қабыса отырып, айналадағы ақиқатқа деген оның тұлғалық көзқарасы
ретінде көрініс табады.
Курстық жұмыс мақсатты адам, тұлға және даралық түсініктерінің
ерекшеліктеріен зерттеу
Курстық жұмыс міндетті
1. адам, тұлға және даралық түсініктеріне анықтамма беру
2. адам, тұлға және даралық ерекшеліктерін анықтау және
айырмашылықтарын белгілеу
3. Тұлғаның әлеуметтік психологиялық сипаттамасын анықтау
4. Тұлға қасиеттері және ерекшеліктерін талдау
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлім мен қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады
1. Адам, Индивид, Тұлға және даралық түсініктер ерекшеліктері
Жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік бола тұрып, өзінде
биологиялық ұйымның іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа
біткен биологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген,
әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы
мен бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда адамның психикасына
биологиялық жағдай жасалған деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты
ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері (мінез,
қабілет және т.б.) туа пайда болған. Отандық психологияның өкілдері болса
жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік болып табылады, оның психикалық
қасиеттері, творчестволық белсенділігінің даму көздері қоршаған
әлеуметтік отада, қоғамда деген көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын,
өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде
қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін
анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы,
алғышарты ретінде болады. [3]
Дара адам - "homo sapiens" тектi лердi ң өк i лi, адамдық даму
нышандарының иесi -нақты адам.
Даралық - нақты адамның табиғи жəне əлеуметт iк қабылдаған қайталанбас
ерекшелiктерi мен қасиеттерi.
"Жеке адам" түсiнiгiне байланысты ең алдымен адамның қоғамдық мəндi
сапалары еленедi. Адамның əлеуметтiк мəнi оның қоғаммен байланысында
қалыптасады да көрiнiс бередi.
Əрқандай қоғамға орай адамның қасиет, сапа өлшемдерi əрқилы келедi.
Қоғам социологиясы нақты қоғамның психологиялық типiн анықтап отырады.
Жеке адам көп сатылы құрылымға ие. Осыдан жеке адам психологиялық
құрылымының ең жоғарғы да жетекшi деңгейi қажеттiлік - себеп аймағы - жеке
адамның бағыт-бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, өзi не
қатынасынан жəне қоғамдық еңбекті мiндеттерiнен туындайды. Сонымен бiрге,
жеке адам үшiн мəндi құбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз
қатынас мүмкiндктерiн iске асыру қабiлетінде үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз
кезегiнде адамның iс-əрекетт iк икемдi лiгiне, оның қабi лет, бiлiмi жəне
ептiлiгiне, көңiл-күй, ерiктiк жəне ақыл-ой сапаларымен байланысып жатады.
Адам өмiрге дайын қабiлеттiмен жəне қызығуларымен келмейдi, бұлардың
бəрi белг iлi табиғи негiзде адамның өмiр барысында қалыптасады. Адам тəның
негiзi, яғни генотипi оның анатомиялық-физологиялық ерекшелктерiн, жүйке
жүйесін козғалысын белгiлейдi. Биологиялық құрылым иесi-адам өткен
əулеттердiң бiлiм, салт, заттай жəне рухани мəдениет күйiнде топталған өмiр
тəжiрибесiн игерумен ғана жеке адам дəрежесiне көтерiледi. Адам – бір
жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбекетіп, сыртқы
ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып
табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты
белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның
биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда адам түсінігінен басқа да индивид, тұлға,
индивидуалдылық сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана
биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. тұлға немесе жеке адам
түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-
әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді,
сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән
белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын индивидуалдылық
деп атайды. [2]
Жеке адам дамуы - өз мүмк iндктерi н үздкс iз кең iтп, қажетт iлктерi
н арттырып барумен байланысты. Осы даму деңгейi нақты адамға тəн болған
қарым-қатынастар аймағы-мен өлшенедi. Даму дəрежес i мардымсыз тұлғаның
адам аралық қатынастары да өте жай, күнделiкт i тiрш i л i к күйбе қЫен
аспайды. Ал даму деңгейi жоғары болған адам өзi н i ң рухи мəртебелi г
iмен, қоғамды мəнд i құндылық-тарымен ерекшеленедi.
Əрбiр дара адам өзi н i ң қоғамдағы өмiрлк əдептерi н реттеумен
күнделiкт i тiрш i л i к проблемаларын шеш iп бередi. Бiрдей қиыншылық,
кедерг iлерд үш шеш iмi н əр адам өз əдi с, тəсi лдерiмен табуы мүмк iн.
Осыдан, жеке адамды танып, бiлу iн сол адамның алдында тұрған өмiрлк
мiндеттерiн, оларды iске асыру жолдары мен өмiр барысында ұстанған
принциптерiн жете бi лу қажет.
Қоғамдық қатынастарға араласып жəне оларды бас-шылыққа ала отырып,
адам сол қатынастардың ықпалында қалып қоймайды. Əрқандай дара тұлға өз
дербестiгi мен ерекшелiгiне ие.
Жеке адамның дербестiгi оның ең жоғары психикалық сапасы - рухани
дүниес iмен ұштасады. Рухани дүние дегенiмiз адам мəнiнiң ең бик көрiнiсi,
оның жалпы адамзаттық инабат парызды түсiне бiлуi, болмыстағы өз орнына сай
қызмет ете алуы. Жеке адамның рухани жетiлгендiгi - бұл жоғары дəрежедег i
саналық жетiлу, iзгi мұраттарды басшылыққа алу, сонымен бiрге, жаман
ниеттер мен мезеттiк шен-шекпеннен, жалған белсендiлк пен өтiрiк-өсектен
өзiн аулақ ұстай алуы. Ал адамның мұндай қасиет, сапаларды өз бойына
дарытуы көбi не қоғамдық салтқа тəуелдi. Қоғамны даму дəрежес i неғұрлым
төмен болса, ел iшiнде баршаны бiрдей теңестру принципi өрiс алады да,
ондай қоғам мүшелерiнiң көбi құлдық бағыну күйiнен арыла алмайды.
Дербестiгiнен айырылып, өз бетнше ой жүгiртпеген адам, өзiн тұлғалық дамыту
ниетнен ажырап қалады. [1]
Жеке адам сапалары сол адамның араласқан қатынастар өрiсiне, əртүрлi
əлеуметтiк өмip аймағында қызмет ете алу қабiлетi не байланысты келедi.
Шығармашыл тұлға ткелей қоршаған əлеумет шеңберi нде қалып қоймай, өзiн
ауқымды қоғам аймағы негiзiнде қалыптастыруға ұмтылыс жасайды. Мұндай адам
бойында өзi жасаған қауымның, тiптi бүкiл қоғамның болашақ өркениет
көрiнiп, ол өз дəуiрiнiң сапалық деңгейiнен көшiлгерi жүредi. Жеке адамның
өз дербестгiне ие болуы оның тұйық əлеуметт iк топқа бағынышты еместiгiн
көрсетумен бiрге сол адамның жоғарғы деңгейде кемелденгенiнiң дəлелi.
Жеке адамның дамуы, яғни оның əлеуметтiк ұнамды қасиеттерiнiң
қалыптасуы белгiлi қоғамдық қолдау мен əлеуметтiк қажетсiнудi керек етедi.
Дара адамның жеке адам санатына көтерiлуiүшiн маңызды факторлар:
идентификация, яғни дара адамның өзiн басқа адамдармен теңестре, қоғам
талабына сай болу ниетмен қалыптасып бару процесi; персонализация - дара
адамның өз басының басқа адамдар өмiрiнде қадiрi барын түсiне бiлуi,
сонымен бiрге, нақты əлеуметтiк топта өзiнiң кiсiлiк мүмкiндктерiн iске
асыра алуы.
Басқа əлеумет мүшелерiмен жеке адам өз "Менi" негiзiнде қатынас
түзедi. Ғылымда "жеке адамдық рефлексия" деп аталған бұл "Мен" ұғымы өзi
iшiнде əр адамның өз жөнiндегi танымын, өз мүмкiндктерiн жəне өз қадipiн
сезе бiлу сияқты сапаларын қамтиды. Жеке адамның өзi не өзi берген
бағысының астам не төмен болуынан сол адамның iшкi жан арпалыстары келiп
шығады.
Адам өмiрi нақты тарихи-əлеуметтiк аймақта жүрiп жатады. Дүниелi қ
жағдаяттар өндiру ерекшелiгi, тұтыну аймағы, əлеуметтiк қатынастар адамның
тұрмыс салтын анықтап, оның тұрақты қылық əрекеттерiн белгiлейдi.
Əрқандай жеке адам өзін өмiрлiк салтын, жеке қүндылық бағыттарына орай
тipuimiк жағдайларын өзгертудiң, қайта құрудың жалпыланған, тұрақты тəсi
лдер жүйесiн түзiп барады. Осыдан адамның тұрмыс, тршi лк салты оның жалпы
өмiр сүру, қоғамдағы өз орнын иелеудi ң бағдарына айналады. Əлеуметт iк
құнды салт-бағыттан адамның жоғары инабатты, жасампаздық өмiрi, рухани-
этикалық, рухани-эстетикалық дүниетанымы туындайды. Адам өмiрi, осыдан, бiр
мезеттiк ықпалдар билiгнде қалып қоймай, iшкi заңды-лықты ниет-себептер
жүйесiн арқау етедi, өзiнiң əлеуметтiк мəндi, мағыналы мұраттарын
барластыра, саналы бағытта жасау мүмкiндiгiн алады.
Тұрмыс-салт бағыты тұрақтанбаған адам күнделкті күйбеңнен аса алмайды,
осыдан мүмкiндiктерiн толық жүзеге асыра алмай, өмiршеңдiгi кемидi, рухани-
адамгершiлiк талап-тары тарылады.
Жеке адамдағы барша өмiрлк күйзелiс - ауытқулар оның өзiндк "Менiн"
танымаудан, объективтi мəндi жеке басының құнды тараптарын сезiне алмаудан
келiп шығады. Жеке адам болмысының ең айқын көрсеткiшi - оның өз психикалық
жағдайын басқара алу жəне əрекет-қылықтарын қоғам қалыптастырған өлшемдерге
икемдестiребiлу дəрежесi. [9]
1.3 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
Эмоция мен сезім туралы түсінік
Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес
келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық процестердің
түрін сезім деп атайды.Сезімдер мен эмоциялардың біренше сапалық
ерекшеліктері бар. Олардың сапасын көрсететін осындай ерекшеліктерінің
бірін – қарама-қарсы, полярлық сапалықтар деп атайды. Мәселен, сүйсіну,
сүйсінбеу, көңілдену, қажу, шаттық, уайым т.б. осы секілді өзара екі
полюске ажырасып, біріне-бірі қарама-қарсы мағынада болады.
Сезімдердің екінші ерекшелігі-олардың актив(қажырлы) және
пассив(солғын) болып бөлінуінен көрінеді. Адамға күш беріп, әрекетке
ұмтылдыратын, көтерңкі сөзімдер мен эмоцияларды стеникалық, ал бұлардың
баяу, солғын түрлерін астеникалық деп атайды. Біріншісіне: жауапкершілік,
жолдастық, достық, айбаттылық т.б. жатса, екіншісіне: уайым, енжарлық,
көңілсіздік т.б. сезімдер жатады. Бұл жерде мыналай бір жағдай есте
болсын. Түрлі нақтылы жағдайлардың ретіне қарай адамдарда бір сезімнің өзі
бірде қуатты, бірде әлсіз көрінуі мүмкін. Мәселен, қорқыныш сөзімі кейде
бір адамның буынын босатып, пәрменсіз етсе, енді бірде қауіп-қатерге қарсы
тұрғызатын айбаттылыққа (күшті сөзім) ауысуы мүмкін.
Сезімдердің үшінші бір ерекшелігі - жігерлену және кернеуден босану
немесе шешілу. Бұл да сезімдердің қарама-қарсы сапаларының бірі. Мәселен,
студенттердің емтиханнан өтуі, спортпен айналысатын адамнаң мәреге жетуі
шешуші кезеңдер болып табылады. Мәреге тақалғанда адам барлық күш-жігерін
жұмылдырады. Осы кезең өткен соң басқа бір күйге түседі. Мұны кернеуден
босану (шешілу) сезімі дейді. [5]
Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер адамда көбінесе қолайсыз эмоциялар
туғызады. Кісі ұдайы қинала беретін болса, оның діңкесі құрып, берекесі
кетеді. Адамның осылайша шамадан тыс зорлануын психологияда стресс деген
терминмен белгілейді. Стресс үш түрлі жағдайда байқалып отырады. Оның
алғашқы көрінісін мазасыздану кезеңі дейді. Организмнің күшті
тітіркендіргіштермен айқасқа түсуін күш салу, немесе зорлану кезеңі деп
атайды.
Сезімдер мен эмоциялардың адамның практикалық әрекетінде алатын орны
зор. Алдағы мақсатты орындау жолында, өмір үшін күресте күшті сезімдерсіз
табысқа жету қиынға соғады.
Сезімнің қораш, солғын, селсоқ болуы іске кедергі келтіреді. Адам не
үшін күрессе, соны Жан-тәнімен жақсы көріп, неге қарсы күрессе, сонны
өлердей жек көріп отыруы керек.
Эмоцияларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Олардың бір тобы жағымды не
ұнамды эмоциялар деп аталады. Бұлар адамның тіршілік қажеті не орайлас,
оның ішкі өмірінің шарықтап, жан-жақты өсу шарттарының бірі болып табылады.
Мәселен, қуаныш, сүйіспеншілік, көңіл қоштық т.б.осындай эмоциялардың енді
бір тобы жағымсыз не ұнамсыз эмоциялар делінді. Бұлар – белсенді әрекетке
азды-көпті нұсқан келтіретін қораш сезімдер. Мұндай эмоцияларға қорқыныш,
қайғы, абыржу, налу, үрейлену, үмітсіздену т.б.
жатады. Осы айтылғандармен қатар,
қарапайым және күрделі эмоциялар болып та бөлінеді. Қарапайым эмоциялар
адамның органикалық қажеттерінің өтелу-өтелмеуіне байланысты туып отырады.
Мысалы, күрделі түрлеріне: көңіл, аффект, құмарлық эмоциялары кіреді.інің
шарықтап, жан-қа жету қиынға соғады.ы.імнің өзі бірде қуатты, бірде
Күрделі эмоцияладың бірі – көңіл. Кейпіне қарап адамдарды шат,
жайдары, жылы жүзді, ақжарқын, не көңілге кірбің кіру, ызалы, түсі суық
т.б. деп ажыратады.
Эмоциялардың бір түрі – аффекттер. Аффекттер дегеніміз қысқа уақытқа
созылса да, бұрқ етіп қаты көрінетін эмоцияның түрі.
Құмарлық – адамның ойы әрекетінің негізгі бағытына із қалдыратын
күшті, терең, тұрақты эмоция.
Ерік және қабілет
Ойланып істелетін, алға мақсат қоюды қажет ететін, түрлі кедергілерді
жеңе білуден көрінетін қимыл-қозғалыстарды психологияда ерік амалдары
немесе ерік деп атайды. Адамның осындай психикалық әрекеті алдына қойған
мақсатын орындауға байланысты түрлі ішкі-сыртқы кедергілерді жеңе білуінен
жақсы байқалады. Мәселен, ұйқы басып төсектен тұрғымыз келмейді, бірақ
сабаққа кешікпеу үшін тұру керек. Бұл жағдайда ішкі кедергілерді (төсектен
тұрғымыз келмеу сияқты, еріншектік т.б.) жеңу керек болады. Егер біздің
мақсатқа жетуімізге сырт нәрселер кедергі жасаса (басқа адамдардың
кедергісі, түрлі жағдай болмаушылық т.б.), бұларды да жеңіп отыруымыз
қажет.
Ерік қимылдарын ... жалғасы
I.Кіріспе
1 Тұлға және даралық түсініктер ерекшеліктері
1.1 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
1.2 Құқықтық мемлекеттің мүсінігі мен мазмұны
II.Негізгі бөлім
2 Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары
2.1 Биліктің тармақтарға бөлінуі құқықтық мемлекеттің қағидасы ретінде
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті
еңбек етіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы
биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол
– адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-
қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда адам түсінігінен басқа да индивид, тұлға,
индивидуалдылық сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана
биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. тұлға немесе жеке адам
түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-
әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді,
сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән
белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын индивидуалдылық
деп атайды.
Жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік бола тұрып, өзінде
биологиялық ұйымның іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа
біткенбиологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген,
әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы мен
бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда адамның психикасына
биологиялық жағдай жасалған деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты
ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері туа пайда
болған. Отандық психологияның өкілдері болса жеке адам табиғаты жағынан
әлеуметтік болып табылады, оның психикалық қасиеттері, творчестволық
белсенділігінің даму көздері қоршаған әлеуметтік отада, қоғамда деген
көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын,
өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде
қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін
анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы, алғышарты
ретінде болады.
Адам – бір жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті
еңбекетіп, сыртқы ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы
биологиялық ағза болып табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол
– адамға тән ең басты белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-
қатынастар адамның биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Тұлға әлеуметтік өзара қиымл -әрекеттер мен қатынастардың бірінші
өкілі. Ал тұлға дегеннің кім екенін анықтау үшін әуелі адам, индивид,
индвидуалдық ұғымдарда түсіну керек.
Тұлғаның әлеуметтік мәнін ашыпкөрсету тұтас күйінде емес, қайта оның
нақтылы көріністерін зерттейтін жекеленген қоғамдық ғылымдар үшін өте
маңызды. әлеуметтануда – тұлға көьіне көп қоғамдық, әлеуметтік
қатынастардың субъектісі ретінде қаралады. әлеуметк қатынастар адамның ішкі
дүниесімен қабыса отырып, айналадағы ақиқатқа деген оның тұлғалық көзқарасы
ретінде көрініс табады.
Курстық жұмыс мақсатты адам, тұлға және даралық түсініктерінің
ерекшеліктеріен зерттеу
Курстық жұмыс міндетті
1. адам, тұлға және даралық түсініктеріне анықтамма беру
2. адам, тұлға және даралық ерекшеліктерін анықтау және
айырмашылықтарын белгілеу
3. Тұлғаның әлеуметтік психологиялық сипаттамасын анықтау
4. Тұлға қасиеттері және ерекшеліктерін талдау
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлім мен қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады
1. Адам, Индивид, Тұлға және даралық түсініктер ерекшеліктері
Жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік бола тұрып, өзінде
биологиялық ұйымның іздерін ұстап келеді. Жеке адамның дамуында туа
біткен биологиялық ерекшеліктер мен өмір сүру барысында иеленген,
әлеуметтік ерекшеліктердің мәні қандай, олардың бір-бірімен байланысы
мен бір-біріне қатынастары қашншалықты зор?
Көптеген психологиялық концепцияларда адамның психикасына
биологиялық жағдай жасалған деген пікір айтылады. Бұл көзқарасты
ұстанатын болсақ, онда адамның қасиеттері мен ерекшеліктері (мінез,
қабілет және т.б.) туа пайда болған. Отандық психологияның өкілдері болса
жеке адам табиғаты жағынан әлеуметтік болып табылады, оның психикалық
қасиеттері, творчестволық белсенділігінің даму көздері қоршаған
әлеуметтік отада, қоғамда деген көзқарасты ұсынады.
Жеке адамның даму процесі оның көп адамдар өтіп кеткен өмір жолын,
өмірдің әлеуметтік және қоғамдық жақтарына үйрену процесі ретінде
қарастырылады. Биологиялық ерекшеліктер адамның мінезін, қабілеттерін
анықтай алмайды, олар психикалық даму жағдайының алғашқы сатысы,
алғышарты ретінде болады. [3]
Дара адам - "homo sapiens" тектi лердi ң өк i лi, адамдық даму
нышандарының иесi -нақты адам.
Даралық - нақты адамның табиғи жəне əлеуметт iк қабылдаған қайталанбас
ерекшелiктерi мен қасиеттерi.
"Жеке адам" түсiнiгiне байланысты ең алдымен адамның қоғамдық мəндi
сапалары еленедi. Адамның əлеуметтiк мəнi оның қоғаммен байланысында
қалыптасады да көрiнiс бередi.
Əрқандай қоғамға орай адамның қасиет, сапа өлшемдерi əрқилы келедi.
Қоғам социологиясы нақты қоғамның психологиялық типiн анықтап отырады.
Жеке адам көп сатылы құрылымға ие. Осыдан жеке адам психологиялық
құрылымының ең жоғарғы да жетекшi деңгейi қажеттiлік - себеп аймағы - жеке
адамның бағыт-бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, өзi не
қатынасынан жəне қоғамдық еңбекті мiндеттерiнен туындайды. Сонымен бiрге,
жеке адам үшiн мəндi құбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз
қатынас мүмкiндктерiн iске асыру қабiлетінде үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз
кезегiнде адамның iс-əрекетт iк икемдi лiгiне, оның қабi лет, бiлiмi жəне
ептiлiгiне, көңiл-күй, ерiктiк жəне ақыл-ой сапаларымен байланысып жатады.
Адам өмiрге дайын қабiлеттiмен жəне қызығуларымен келмейдi, бұлардың
бəрi белг iлi табиғи негiзде адамның өмiр барысында қалыптасады. Адам тəның
негiзi, яғни генотипi оның анатомиялық-физологиялық ерекшелктерiн, жүйке
жүйесін козғалысын белгiлейдi. Биологиялық құрылым иесi-адам өткен
əулеттердiң бiлiм, салт, заттай жəне рухани мəдениет күйiнде топталған өмiр
тəжiрибесiн игерумен ғана жеке адам дəрежесiне көтерiледi. Адам – бір
жағынан қарасақ, саналы ойлауға және сөйлеуге қабілетті еңбекетіп, сыртқы
ортаны танып және оны белсенді түрде өзгерте алушы биологиялық ағза болып
табылады. Екінші жағынан, адам – ол Қоғам мүшесі. Ол – адамға тән ең басты
белгі, себебі қоғамдық өмір мен қоғамдық қарым-қатынастар адамның
биологиялық ұйымын өзгертіп-өзіне бағындырды.
Психологияда адам түсінігінен басқа да индивид, тұлға,
индивидуалдылық сияқты ұғымдар қолданылады. Индивид – адамды тек қана
биологиялық ағза ретінде қабылдау деген сөз. Ал. тұлға немесе жеке адам
түсінігінің мәне – адам - әлеуметтік қоғам мүшесі. Әр адамның өмірі мен іс-
әрекеті, тәрбиесі мен білімі әр түрлі және қайталанбас болып келеді,
сондықтан бірдей тұлғалардың болуы мүмкін емес. Адамның тек қана өзіне тән
белгілері мен психологиялық ерекшеліктерінің жиынтығын индивидуалдылық
деп атайды. [2]
Жеке адам дамуы - өз мүмк iндктерi н үздкс iз кең iтп, қажетт iлктерi
н арттырып барумен байланысты. Осы даму деңгейi нақты адамға тəн болған
қарым-қатынастар аймағы-мен өлшенедi. Даму дəрежес i мардымсыз тұлғаның
адам аралық қатынастары да өте жай, күнделiкт i тiрш i л i к күйбе қЫен
аспайды. Ал даму деңгейi жоғары болған адам өзi н i ң рухи мəртебелi г
iмен, қоғамды мəнд i құндылық-тарымен ерекшеленедi.
Əрбiр дара адам өзi н i ң қоғамдағы өмiрлк əдептерi н реттеумен
күнделiкт i тiрш i л i к проблемаларын шеш iп бередi. Бiрдей қиыншылық,
кедерг iлерд үш шеш iмi н əр адам өз əдi с, тəсi лдерiмен табуы мүмк iн.
Осыдан, жеке адамды танып, бiлу iн сол адамның алдында тұрған өмiрлк
мiндеттерiн, оларды iске асыру жолдары мен өмiр барысында ұстанған
принциптерiн жете бi лу қажет.
Қоғамдық қатынастарға араласып жəне оларды бас-шылыққа ала отырып,
адам сол қатынастардың ықпалында қалып қоймайды. Əрқандай дара тұлға өз
дербестiгi мен ерекшелiгiне ие.
Жеке адамның дербестiгi оның ең жоғары психикалық сапасы - рухани
дүниес iмен ұштасады. Рухани дүние дегенiмiз адам мəнiнiң ең бик көрiнiсi,
оның жалпы адамзаттық инабат парызды түсiне бiлуi, болмыстағы өз орнына сай
қызмет ете алуы. Жеке адамның рухани жетiлгендiгi - бұл жоғары дəрежедег i
саналық жетiлу, iзгi мұраттарды басшылыққа алу, сонымен бiрге, жаман
ниеттер мен мезеттiк шен-шекпеннен, жалған белсендiлк пен өтiрiк-өсектен
өзiн аулақ ұстай алуы. Ал адамның мұндай қасиет, сапаларды өз бойына
дарытуы көбi не қоғамдық салтқа тəуелдi. Қоғамны даму дəрежес i неғұрлым
төмен болса, ел iшiнде баршаны бiрдей теңестру принципi өрiс алады да,
ондай қоғам мүшелерiнiң көбi құлдық бағыну күйiнен арыла алмайды.
Дербестiгiнен айырылып, өз бетнше ой жүгiртпеген адам, өзiн тұлғалық дамыту
ниетнен ажырап қалады. [1]
Жеке адам сапалары сол адамның араласқан қатынастар өрiсiне, əртүрлi
əлеуметтiк өмip аймағында қызмет ете алу қабiлетi не байланысты келедi.
Шығармашыл тұлға ткелей қоршаған əлеумет шеңберi нде қалып қоймай, өзiн
ауқымды қоғам аймағы негiзiнде қалыптастыруға ұмтылыс жасайды. Мұндай адам
бойында өзi жасаған қауымның, тiптi бүкiл қоғамның болашақ өркениет
көрiнiп, ол өз дəуiрiнiң сапалық деңгейiнен көшiлгерi жүредi. Жеке адамның
өз дербестгiне ие болуы оның тұйық əлеуметт iк топқа бағынышты еместiгiн
көрсетумен бiрге сол адамның жоғарғы деңгейде кемелденгенiнiң дəлелi.
Жеке адамның дамуы, яғни оның əлеуметтiк ұнамды қасиеттерiнiң
қалыптасуы белгiлi қоғамдық қолдау мен əлеуметтiк қажетсiнудi керек етедi.
Дара адамның жеке адам санатына көтерiлуiүшiн маңызды факторлар:
идентификация, яғни дара адамның өзiн басқа адамдармен теңестре, қоғам
талабына сай болу ниетмен қалыптасып бару процесi; персонализация - дара
адамның өз басының басқа адамдар өмiрiнде қадiрi барын түсiне бiлуi,
сонымен бiрге, нақты əлеуметтiк топта өзiнiң кiсiлiк мүмкiндктерiн iске
асыра алуы.
Басқа əлеумет мүшелерiмен жеке адам өз "Менi" негiзiнде қатынас
түзедi. Ғылымда "жеке адамдық рефлексия" деп аталған бұл "Мен" ұғымы өзi
iшiнде əр адамның өз жөнiндегi танымын, өз мүмкiндктерiн жəне өз қадipiн
сезе бiлу сияқты сапаларын қамтиды. Жеке адамның өзi не өзi берген
бағысының астам не төмен болуынан сол адамның iшкi жан арпалыстары келiп
шығады.
Адам өмiрi нақты тарихи-əлеуметтiк аймақта жүрiп жатады. Дүниелi қ
жағдаяттар өндiру ерекшелiгi, тұтыну аймағы, əлеуметтiк қатынастар адамның
тұрмыс салтын анықтап, оның тұрақты қылық əрекеттерiн белгiлейдi.
Əрқандай жеке адам өзін өмiрлiк салтын, жеке қүндылық бағыттарына орай
тipuimiк жағдайларын өзгертудiң, қайта құрудың жалпыланған, тұрақты тəсi
лдер жүйесiн түзiп барады. Осыдан адамның тұрмыс, тршi лк салты оның жалпы
өмiр сүру, қоғамдағы өз орнын иелеудi ң бағдарына айналады. Əлеуметт iк
құнды салт-бағыттан адамның жоғары инабатты, жасампаздық өмiрi, рухани-
этикалық, рухани-эстетикалық дүниетанымы туындайды. Адам өмiрi, осыдан, бiр
мезеттiк ықпалдар билiгнде қалып қоймай, iшкi заңды-лықты ниет-себептер
жүйесiн арқау етедi, өзiнiң əлеуметтiк мəндi, мағыналы мұраттарын
барластыра, саналы бағытта жасау мүмкiндiгiн алады.
Тұрмыс-салт бағыты тұрақтанбаған адам күнделкті күйбеңнен аса алмайды,
осыдан мүмкiндiктерiн толық жүзеге асыра алмай, өмiршеңдiгi кемидi, рухани-
адамгершiлiк талап-тары тарылады.
Жеке адамдағы барша өмiрлк күйзелiс - ауытқулар оның өзiндк "Менiн"
танымаудан, объективтi мəндi жеке басының құнды тараптарын сезiне алмаудан
келiп шығады. Жеке адам болмысының ең айқын көрсеткiшi - оның өз психикалық
жағдайын басқара алу жəне əрекет-қылықтарын қоғам қалыптастырған өлшемдерге
икемдестiребiлу дəрежесi. [9]
1.3 Тұлға қасиеттері және ерекшеліктері
Эмоция мен сезім туралы түсінік
Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес
келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық процестердің
түрін сезім деп атайды.Сезімдер мен эмоциялардың біренше сапалық
ерекшеліктері бар. Олардың сапасын көрсететін осындай ерекшеліктерінің
бірін – қарама-қарсы, полярлық сапалықтар деп атайды. Мәселен, сүйсіну,
сүйсінбеу, көңілдену, қажу, шаттық, уайым т.б. осы секілді өзара екі
полюске ажырасып, біріне-бірі қарама-қарсы мағынада болады.
Сезімдердің екінші ерекшелігі-олардың актив(қажырлы) және
пассив(солғын) болып бөлінуінен көрінеді. Адамға күш беріп, әрекетке
ұмтылдыратын, көтерңкі сөзімдер мен эмоцияларды стеникалық, ал бұлардың
баяу, солғын түрлерін астеникалық деп атайды. Біріншісіне: жауапкершілік,
жолдастық, достық, айбаттылық т.б. жатса, екіншісіне: уайым, енжарлық,
көңілсіздік т.б. сезімдер жатады. Бұл жерде мыналай бір жағдай есте
болсын. Түрлі нақтылы жағдайлардың ретіне қарай адамдарда бір сезімнің өзі
бірде қуатты, бірде әлсіз көрінуі мүмкін. Мәселен, қорқыныш сөзімі кейде
бір адамның буынын босатып, пәрменсіз етсе, енді бірде қауіп-қатерге қарсы
тұрғызатын айбаттылыққа (күшті сөзім) ауысуы мүмкін.
Сезімдердің үшінші бір ерекшелігі - жігерлену және кернеуден босану
немесе шешілу. Бұл да сезімдердің қарама-қарсы сапаларының бірі. Мәселен,
студенттердің емтиханнан өтуі, спортпен айналысатын адамнаң мәреге жетуі
шешуші кезеңдер болып табылады. Мәреге тақалғанда адам барлық күш-жігерін
жұмылдырады. Осы кезең өткен соң басқа бір күйге түседі. Мұны кернеуден
босану (шешілу) сезімі дейді. [5]
Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер адамда көбінесе қолайсыз эмоциялар
туғызады. Кісі ұдайы қинала беретін болса, оның діңкесі құрып, берекесі
кетеді. Адамның осылайша шамадан тыс зорлануын психологияда стресс деген
терминмен белгілейді. Стресс үш түрлі жағдайда байқалып отырады. Оның
алғашқы көрінісін мазасыздану кезеңі дейді. Организмнің күшті
тітіркендіргіштермен айқасқа түсуін күш салу, немесе зорлану кезеңі деп
атайды.
Сезімдер мен эмоциялардың адамның практикалық әрекетінде алатын орны
зор. Алдағы мақсатты орындау жолында, өмір үшін күресте күшті сезімдерсіз
табысқа жету қиынға соғады.
Сезімнің қораш, солғын, селсоқ болуы іске кедергі келтіреді. Адам не
үшін күрессе, соны Жан-тәнімен жақсы көріп, неге қарсы күрессе, сонны
өлердей жек көріп отыруы керек.
Эмоцияларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Олардың бір тобы жағымды не
ұнамды эмоциялар деп аталады. Бұлар адамның тіршілік қажеті не орайлас,
оның ішкі өмірінің шарықтап, жан-жақты өсу шарттарының бірі болып табылады.
Мәселен, қуаныш, сүйіспеншілік, көңіл қоштық т.б.осындай эмоциялардың енді
бір тобы жағымсыз не ұнамсыз эмоциялар делінді. Бұлар – белсенді әрекетке
азды-көпті нұсқан келтіретін қораш сезімдер. Мұндай эмоцияларға қорқыныш,
қайғы, абыржу, налу, үрейлену, үмітсіздену т.б.
жатады. Осы айтылғандармен қатар,
қарапайым және күрделі эмоциялар болып та бөлінеді. Қарапайым эмоциялар
адамның органикалық қажеттерінің өтелу-өтелмеуіне байланысты туып отырады.
Мысалы, күрделі түрлеріне: көңіл, аффект, құмарлық эмоциялары кіреді.інің
шарықтап, жан-қа жету қиынға соғады.ы.імнің өзі бірде қуатты, бірде
Күрделі эмоцияладың бірі – көңіл. Кейпіне қарап адамдарды шат,
жайдары, жылы жүзді, ақжарқын, не көңілге кірбің кіру, ызалы, түсі суық
т.б. деп ажыратады.
Эмоциялардың бір түрі – аффекттер. Аффекттер дегеніміз қысқа уақытқа
созылса да, бұрқ етіп қаты көрінетін эмоцияның түрі.
Құмарлық – адамның ойы әрекетінің негізгі бағытына із қалдыратын
күшті, терең, тұрақты эмоция.
Ерік және қабілет
Ойланып істелетін, алға мақсат қоюды қажет ететін, түрлі кедергілерді
жеңе білуден көрінетін қимыл-қозғалыстарды психологияда ерік амалдары
немесе ерік деп атайды. Адамның осындай психикалық әрекеті алдына қойған
мақсатын орындауға байланысты түрлі ішкі-сыртқы кедергілерді жеңе білуінен
жақсы байқалады. Мәселен, ұйқы басып төсектен тұрғымыз келмейді, бірақ
сабаққа кешікпеу үшін тұру керек. Бұл жағдайда ішкі кедергілерді (төсектен
тұрғымыз келмеу сияқты, еріншектік т.б.) жеңу керек болады. Егер біздің
мақсатқа жетуімізге сырт нәрселер кедергі жасаса (басқа адамдардың
кедергісі, түрлі жағдай болмаушылық т.б.), бұларды да жеңіп отыруымыз
қажет.
Ерік қимылдарын ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz