Спорттық метрологияға кіріспе

1.1. СПОРТТЫҚ МЕТРОЛОГИЯНЫҢ ПӘНІ
1.2. СПОРТТЫҚ ЖАТТЫҚТЫРУ БАСҚАРУ ҮРДІСІ РЕТІНДЕ

«Метрология» сөзі көне грек тілінде «өлшеу туралы ғылым» деген мағынаны білдіреді. Метрологияның негізгі мақсаты - өлшеудің бірлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету. Спорттық метрология ғылыми пәні ретінде жалпы метрологияның бір бөлігі болып көрінеді. Спорттық метрологияның пәні спорттағы өлшеу мен бақылау болып табылады. Сонымен қатар, спорттық метрологияның мазмұны кіреді:
1) спортшының жай– күйін, жаттықтыру жүктемесін, қозғалысты орындау техникасың, спорттық нәтижелерін және спортшының жарыс кезінде жүріс – тұрысың бақылау;
2) осы аталған әр бағыттағы алынған мәлметтерді салыстыру, оларды талдау және бағалау.
Дәстүрлі, метрология тек қана физикалық шамаларды өлшейтін. Бірақ ақырғы жылдары құрастырылған әдістер физикалық емес( психологиялық, биологиялық, педагогикалық және т.б.) көрсеткіштерді өлшеуге мүмкіндік туғызады.

1.2. СПОРТТЫҚ ЖАТТЫҚТЫРУ БАСҚАРУ ҮРДІСІ РЕТІНДЕ

Басқару деп ғылымда қандай да бір жүйені қалаған қалыпқа ауыстыру аталады. Осы анықтаманы толық қарастырайық.
Жүйе – бұл бір тұтастықты құрайттың қандай да бір элементтердің жиынтығы (адамның тамыр - жүрек жүйесі, спорттық клубы және т.б.). Бір түрлі жүйелер бір түрлі қасиеттерге ие болады, бірақ олар осы қасиеттердің шамасымен айырлады. Жүйенің қандай да бір қасиетін сипаттайтын шама айналмалы деп аталады (басқа атаулар – параметр, көрсеткіш, мінездеме).
Кез-келген жүйе көптеген айналмалы шамалармен сипатталады. Бірақ олардың бәрі бірдей маңызды емес. Қойылған міндетке сай манызды деп саналатын айналмалы шамалар информативті деп аталады.
Жүйенің жай-күйі(берілген уақыт кезеңінде) оның мәнді айналмалы шамаларының жиынтығымен анықталады. Оны координаталар жүйесінде нүкте түрінде ыңғайлы көрсетуге. Мысалы, ұзындыққа секірушіге екпіннің максималды жылдамдығы мен секіру қабілетінің үлкен мәні бар. Егер сызбада орыннан секіру және екпінін жылдамдық көрсеткіштерін белгілеп қойсақ, оңда біз спортшының қалып-күй туралы көрнекі суретін ала аламыз. Сызбада да жүйенің жай-күйін көрсететін нүкте репрезентативті деп аталады. Айналмалы жүйені көрсететін кеңістік осы жүйенің жай- қүйінің кеңістігі деп аталады. Уақыт өткен сайын жүйенің қалып-күйі өзгереді. Соған сәйкес қалып-күйінің кеңістігіндегі репрезентативті нүктенің орны да өзгереді. Мысалы, спортшы қандайда бір себеппен машықтануды тоқтатады, оңда оның қалып-күйі төмендейді.

Әдебиет
1. Спортивная метрология: Учебникдля ин-тов физ. культуры/Под. ред. В.М. Зациорского. - М.: Физкультура и спорт, 1982. -с. 5-10.
2. Годик М.А. Спортивная метрология: Учебник для ин-тов физ. культуры. - М.: Физкультура и спорт, 1988. - с. 5-9.
3. Уткин В.Л. Измерения в спорте(введение в спортивную метрологию). М., ГЦОЛИФК, 1978, с. 6 – 18, 42 – 48.