Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебі

КІРІСПЕ

Өндіріс ұйымның шаруашылық қызметіндегі ең басты үрдісі. Осы үрдіс ұйымның қаржылық жағдайына, яғни пайда немесе залалына әсер етеді. Осыған байланысты өндіріс үрдісін, яғни олардың шығындарын, өнімдерді шығару көлемін, олардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын және т. б. басқару қажеттілігі туындайды.

Бұл үрдісте, барлық шаруашылық операциялармен тығыз байланысты құжаттар негізінде ақпараттардың деркезділігі мен дәлдігін қамтамасыз ететін бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше.

Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін жүргізудегі негізгі мақсаттар:

• өнімді өндіру мен өткізуге байланысты жұмсалған нақты шығындардың дер кезінде, толық және дәлме дәл көрсетілуін қамтамасыз ету;
• барлық тауарлық өнімнің және өнімдердің жеке түрлері бойынша нақты өзіндік құнын есептеп шығару (калькуляция) ;
• басқару құрылымдарына өндірістік үрдістерді басқарып және тиісті шешімдерді қабылдау үшін қажетті ақпараттарды беру;
• материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарын үнемдеп және ұқыпты пайдалануды бақылау.

Өткізілген өнімдердің, орындалған жұмыс пен атқарылған қызметтің өзіндік құны, есептегі кезеңдегі шығындардың, сонымен қатар өткен кезеңдегі, және қазіргі есепті кезеңде алынатын табысқа қатысы бар, келешекте жұмсалатын шығындардың есебінен құралады.

Құндылықтардың есебін жүргізу тәртібі ХҚЕС есептеу жүйесі бойынша ХҚЕС (IAS) 2 “Құндылықтар” және ҚЕҰС 12 бөлімдері арқылы реттеледі.

Қаржылық қорытындының қалыптасуына әдеттегі шығындар түрінен басқа, операциялық, өткізуден тыс және төтенше шығындар қосылады, бірақ олар өндірістік өзіндік құнның санатына қосылмайды.

Әдеттегі түрдегі шығындардың қатарына төмендегілер жатады:

• Шикізат, тауарлар және басқа да құндылықтарды сатып алуға кеткен шығындар;
• өнім өндіру үшін құндылықтарды өңдеуге (қажетті түріне жеткізуге) тікелей жұмсалатын шығындар, оларды өткізу, сонымен қатар тауарларды сату (қайта сату) үшін орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер шығыны (негізгі құралдар мен айналымнан тыс активтерді қалыпты жағдайда ұстап тұру және пайдалануға жұмсалатын шығындар) ;
• коммерциялық шығындар;
• әкімшілік және т. б. шығындар.

Бухгалтерлік есеп жүйесінде бұл шығындар ақшалай түрде көрсетіледі.

ҚЕҰС 2 және ХҚЕС 2 сәйкес түсім түсіруге, операциялық немесе басқа да түрдегі табыстарды табу мақсатына және есептесу формасына (ақшалай, айырбас, есепке алу) байланыссыз, шығындардың барлығы бухгалтерлік есепте көрсетілуге тиісті. Ақы төлеудің ақшалай немесе есептесудің басқа да формасының қай уақытта қолданылғанына қарамастан, шығындар жасалған есептегі кезеңге сәйкес танылады.

Ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінде төмендегі шарттар орындалған болса, жұмсалған шығындар заңды болып табылады:

• заң талаптары мен нормативтік актілерге, іскерлік айналым дәстүрлері мен тиісті келісім шартқа сай жасалған шығындар;
• шығын сомасының көлемін анықтау мүмкіндігі бар болса;
• тиісті операциялардың атқарылу нәтижесінде ұйымның экономикалық пайдасының азаятына көз жетіп тұрса. Ондай жағдай ұйымның активтерін басқа мекемеге берілетіні белгілі болған жағдайға байланысты туындайды. Егер аталған шарттардың бірі орындалмаса бухгалтерлік есеп бойынша дебиторлық қарыз пайда болады.

Ескере кететін жай, стандарттарға сай негізгі құралдар мен материалды емес активтердің амортизациясын есептеу, амортизацияланатын активтердің құнына, пайдалы қолдану мерзіміне және мекеменің амортизация есептеудің қай тәсілін таңдауына орай жүргізіледі.

Әдеттегі жұмсалатын шығындардың түрлерін төмендегі элементтер бойынша топтастыруға болады:

• материалдар;
• еңбек ақы;
• әлеуметтік сақтандыру аударымдары;
• амортизация;
• басқа да шығындар.

Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын және ұйымның қаржылық қорытындысына тікелей әсер ететін, шығындардың құрамы мен көлемін анықтау құқысы ұйымдардың өзіне берілген.

Өнімнің, жұмыс пен қызметтің өзіндік құнына ұйым өнім өндіру кезінде қолданылатын шикізатты, материалдарды, жанармайларды, энергия қуатын, негізгі құралдарды, еңбек және қаржылық ресурстарды және өнім өндіру мен өткізуге жұмсалған басқа да шығындарды қосады, оның ішінде:

• технология мен өндірісті ұйымдастыруға, өндірістік үрдістер мен шығарылған өнімнің сапасын бақылауға кеткен тікелей шығындар;
• өнімнің жаңа түрлерін дайындап және игеруге жұмсалған шығындар;
• өндіріске байланысты өнертапқыштық және рациоанализаторлық ұсыныстар шығындары: тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстарды жүргізу, рациоанализаторлық ұсыныстарға орай өнімдердің жаңа үлгілерін дайындап, сынақтан өткізу, өнертапқыштық және рациоанализаторлық іс шараларына байланысты көрмелер, байқаулар ұйымдастыру;
• өндірістік үрдістерге қызмет жасау шығындары;
• еңбек етудің қалыпты жағдайы мен техникалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шығындары;
• өндірісті басқаруға байланысты шығындар;
• еңбек туралы заңдарға байланысты жұмыссыз тұрған кездегі ақы төлеу, кезекті және қосымша ақылы еңбек демалыстарының төлемдері және т. б. ;
• әлеуметтік салықтың есептелген сомасы;
• амортизация есебінде өнімнің өзіндік құнына қосылатын негізгі өндірістік қорларды қалпына келтіру шығындары;
• материалды емес активтердік амортизациясы;
• басқа да шығындар.

Өнімнің өзіндік құнына сонымен қатар, ішкі өндірістік себептерге байланысты жұмыссыз тұру және жарамсыз өнімдерді шығару шығындары да қосылады.

Шығарылатын өнімнің құрамы мен түрлеріне, орындалатын жұмыстар мен қызметтерге байланысты шығындар туралы бухгалтерлік ақпаратты, олардың түрлерін анықтаудан бұрын, ұйым соған сәйкес тиісті жоспарын жасап алғаны жөн. Ол жоспарда өнімнің өзіндік құны, сату бағасының есебі, пайда сияқты көрсеткіштер бухгалтерлік синтетикалық және аналитикалық (басқару) және қаржылық есептер түрінде бөлек көрсетіледі. Осы ақпараттардың негізінде бухгалтерия ұйымның есеп саясатын қалыптастырып, жасайды.

Дайын өнім - өндірістік үрдістің соңғы нәтижесі. Ұйым сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен жасалған келісім шарттардағы өнімнің сапасы, көлемі, түрлері жайлы шарттарға байланысты өнім дайындап, шығаруды ұйымдастырады. Сонымен қатар үздіксіз, тұрақты түрде өнімге деген сұранысты, оның бәсекеге қабілеттілін зерттеп, түрлерін ұлғайтуды басты назарда ұстау қажет.

Келісім шарт бойынша өнімдерді жеткізіп беруге басты назар аударылады. Жіберілген өнімге ақы төленген төленбегеніне қарамастан, олар сатылған өнімнің көлеміне жатқызылады.

Өнімді сату арқылы ұйым шаруашылық айналымын аяқтап, бюджет, банк, еңбеккерлер мен жеткізушілер алдындағы міндеттерін орындауға кіріседі. Сату жоспарының орындалмауы, айналымдық қор айналысын тежеп, сатып алушылар алдындағы келісім шарт міндеттерін орындамағаны үшін айыппұл төлеуге мәжбүр етеді, төлемдер уақытында жасалмай, ұйымның қаржылық жағдайын нашарлатады.

Дайын өнімді сатудан түскен пайда, ай сайын өнімнің сатылған құны мен оның толық нақты өзіндік құнының айырмасы ретінде анықталады (өндірістік өзіндік құн және оған қосылған өнімді сату шығындары) әрі одан ҚҚС сомасы мен акциздер алынып тасталады.

Ұйымдарда дайын өнімнің есебін жүргізуге, оларды уақытында жіберіп және сатуға басты назар аударылады, себебі оның барлығы ұйымның қаржылық жағдайына тікелей әсер етеді. Дайын өнімнің бухгалтерлік есебін жүргізудегі мақсат:

• дайын өнімді шығаруды, құндылықтардың жағдайын және олардың қоймада сақталуын тұрақты түрде бақылау;
• жіберілген өнімнің (жұмыс, қызмет) құжаттарын уақытында және дұрыс жасау, сатып алушылармен есептесуді ұйымдастыру;
• әкімшілік басқару аппаратының жұмысын бағалап отыру үшін, сатылған өнімнің көлемі мен түріне сай, келісім шарт талаптарының орындалысын бақылау;
• сатылған өнімнің есебін жүргізіп, оған кеткен нақты шығындарды және алынған пайданы уақытында және дұрыс есептеу.

Бұл мақсаттарды орындау үшін, ұйым тұрақты, қалыпты жағдайда жұмыс атқарып, шаруашылық операцияларының құжаттарын уақытында жасап, өнімді сату мен олардың қоймада дұрыс сақталуын ұйымдастыруды қамтамасыз ептуге тиіс.

1. ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІ.

1. 1 Өндіріс шығындарының түрлері мен классификациясы.

Өндіріс шығындарын басқару мен оның есебін бақылау мақсатындағы жұмыстар бірнеше бағытта жүргізіледі.

1. Шығынның пайда болған жерінде:жауапты орталықтарда(өндірісте, цехтарда, учаскелерде және т. б. ) жәнеөндіріс түріне қарай(негізгі, көмекші өндіріс) .

Шығындардың құрамын бақылау мақсатында, олардың қай жерде, өндіріске қанша мөлшерде жұмсалғанын біліп қана қоймай, олардың не үшін, қай бағытта жұмсалғанын, яғни олардың технологиялық үрдіске қатысы бар ма, жоқ па оны да біліп отыру қажет. Осы аталған сипаттарына орай шығындар өндіріс түрлеріне қарай топтастырылады.

Негізгі өндіріс - ол жерде өнім өндіруге қатысты және оны сатуға байланысты үрдістер мен жұмыстар орындалып, қызметтер көрсетіледі.

Көмекші өндіріс-ол жерде негізгі өндіріске тікелей қатысы жоқ, өндірілетін өндірістің өнімдерді өз өнімдерімен, жұмыстарымен, қызметтерімен қамтамасыз ететін жұмыс түрлері жатады. Мысалы, таза ауа айдайтын станцияны, өндірісті жылумен, тоқпен, бумен, сумен қамтамасыз ететін жылу орталықтарын соларға жатқызуға болады. Басқа көмекші өндірістер негізгі өндірісті құралдармен, жабдықтарды жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектермен қамтамасыз етіп, жүк тасымалдау қызметтерін және т. б. қызмет түрлерін көрсетеді.

2. Экономикалық элементтер бойынша (элементтер, шығын баптары) шығындар элементтік және кешендік болып бөлінеді. Элементтік шығындарға бір тектес шығындар түрі жатады (еңбеккерлердің еңбек ақысы, жұмсалған материалды құндылықтардың құны, негізгі құралдар мен материалды емес активтерге есептелген амортизация) . Осылай жіктеу арқылы құндылықтарды дайындау үрдісін жоспарлауға, штаттық кестені сараптауға, тарифтік ставкалар мен жалақы көлемін реттеуге болады және т. б.

Кешендік шығындар элементтік шығындардың бірнеше тобынан құралады (жалпы өндірістік шығындар, жалпы шаруашылық шығындары, алдағы кезеңдегі шығындар және т. б. ) . Олардың жұмсалу көлемі сметалар мен нормативтер бойынша бақыланады.

3. Өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына қосылу түріне орай, шығындар тікелей және жанама болып бөлінеді.

Тікелей шығындар -өнімнің жекеленген бір түріне жатқызылатын шығындар (матераилдар, еңбеккерлердің еңбек ақысы және т. б. ) .

Жанама шығындар бір мезетте бірнеше өнімдерге, жұмыс пен қызмет түрлеріне бөлінетін шығындар (жарық беру, жылыту, машиналар мен жабдықтардың жұмысы мен басқалары) . Бұл шығындар жекеленген өнім түрлеріне есеп саясатында көрсетілген тәртіппен жалпы шығындарды пропорционалды түрде бөлу арқылы таратылады.

Шығындардың есебін осылай жүргізу, өнімнің өзіндік құнына өнім түрлері мен құрамдас бөліктері бойынша сараптау жүргізуге мүмкіндік береді. Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы тікелей шығындар, әдетте, элементтерге бөлініп, ал жанама шығындар кешенді баптарды құрайды.

4. Технологиялық үрдіске қатысты өндіріс шығындары негізгі және қосымша болып бөлінеді (өндіріске қызмет көрсету, ұйымды басқару) . Қосымша шығындар есебінде үлігілік баптар бойынша цехтарды басқару шығындары ескеріледі (жалпы өндірістік шығындар) және ұйымды тұтастай басқару шығындары (жалпы шаруашылықтық шығындар) кіреді.
5. Техникалық - экономикалық факторларға қатысты және негізінен өнім көлеміне қатысты, ол шығындарды шартты - айнымалы және шартты - тұрақты деп қарастыруға болады.

Шартты-айнымалы шығындар шартты бір көлемдегі өнімге сай нормаланады. Шартты-айнымалы шығындар мөлшері өнім көлемінің өсуіне, немесе азаюына қарай пропорционалды түрде өзгеріп тұрады, мысалы, соған сәйкес, олардың қатарына өндірістегі еңбеккерлердің еңбек ақысын және негізгі материалдарды және т. б. жатқызуға болады.

Шартты-тұрақты шығындарға құрылымдар немесе ұйым бойынша толықтай шектеулі түрде жұмсалатын шығындар жатады. Және олар өнім өндірудің өндірістік бағдарламасына тікелей қатысты емес (мысалы, ғимаратқа жарық, жылу беру немесе әкімшілік басқару аппаратының шығындары) .

6. Өнімді өндіру және өткізу, жұмыстарды атқарып, қызмет көрсетуге байланысты шығындарды жоспарлау мақсатында олар калькуляция баптары бойынша топтастырылады, соның нәтижесінде өнімнің өндірістік және тұтастай өзіндік құны және өнімнің сату бағасы есептеліп шығарылады.

Калькуляция баптары бойынша шығындар құрамы элементтік шығындар құрамынан көбірек болады, себебі ол өндірістің құрылымын, қажеттіліктерін толық қамтып, дайындалған өнімнің бағасын анықтауға және өндіріске экономикалық сараптау жасауға мүмкіндік береді.

Өзіндік құнды дұрыс есептеп шығару үшін, шығындарды ағымдағы (ағымдағы айға қатысты) және бір мезеттік (кейінгі бернеше айға қасты) деп бөлудің маңызы зор.

Аталған классификация бойынша, шығындарды шаруашылық үрдестеріне, өндіріске, өнім түрлеріне қарай біліп отыру үшін бухгалтерлік есеп счеттарының жүйесі құрылған. Әрбір ұйым өзінің қаржылық - шаруашылық ерекшеліктеріне қарай есеп жүргізу үшін, қажетті счеттар топтамасын таңдап алуға тиіс.

Одан әрі, шығындардың классификациясына байланысты, бухгалтерлік есептегі шоттардың жұмыс жоспарына орай, ұйымның есеп саясатына сай шығындарды есептеудің негізгі элементтерін бекіту қажет. Осыған байланысты, өнімнің өзіндік құнына анықтау үшін қолданылатын, өндірістің түрін, қызмет түрлерін, калькуляция түрлерін бухгалтерлік счеттардың мәліметтері бойынша қалыптастыратын негізгі счеттар анықталады.

1. 2 Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін счеттар жүйесі.

Өндіріс үрдісі және өндірістегі шығындардың әртүрлі болуы, шоттардың үлгілік жоспарындағы мына счеттар тобын пайдалануды талап етеді: 8100 “Негізгі өндіріс”, 8200 “Жеке өндірістегі жартылай фабрикаттар”, 8300 “Көмекші өндірістер”, 8400 “Жүкқұжат шығындары”.

Өндірістік шығындарды элементтерімен және калькуляция баптары бойынша есебін жүргізуді қамтамасыз ету үшін, негізгі өндірістің барлық шығындарын дайындалған өнімнің түрлеріне қарай 8100 “Негізгі өндіріс” счетында топтастырады. Счет пайдалану мақсаты бойынша калькуляциялық болғанмен, экономикалық мазмұны бойынша шаруашылық жағдайын сипаттай алады.

8300 “Көмекші өндірістер” счетында ұйымның құрылымдары қолданатын көмекші өнідірістер өнімдері мен қызметтерінің өзіндік құнын анықтайды (мысалы, жылу өндіретін цех шығарған бу, цехтар мен зауыт басқармасын жылыту үшін қолданылады) . Осыған байланысты көмекші өндірістер өнімдері мен қызметтерінің өзіндік құны өндірісті басқаруға кететін шығындардың да құрамына қосылады.

Өндірістік шығындар классификациясының жалпы сүлбесі

Счеттарды корреспонденциялаудың мысалы

Көмекші өндіріс

Өндірістік счеттардың жүйесі шығындарды топтастырып және олардың есебін төмендегі ретпен жүргізуге мүмкіндік береді:

а) ай ішінде жұмсалған шығындардың элементтері өндірістік счеттардың дебитінде көрсетіледі (материалдар, еңбек ақы, амортизация және т. б. ) ;

б) алдағы кезендердің шығыстары есептен шығарылып және осы айдың келешек шығындары резервтеледі;

в) шығындар есептен шығарылып немесе көмекші өндірістің жұмыстары арасында бөлінеді;

г) негізгі цехтардың шығындары қосылып және таратылады;

д) жарамсыз өнімдерге кеткен шығындар анықталып, өнімнің өзіндік құнына қосылады;

е) аяқталмаған негізгі өндіріс пен шығарылған өнімнің өзіндік құны анықталады.

1. 3 Өндіріс шығындарының аналитикалық есебін ұйымдастыру.

Ұйымның қызметін негізінен үй шаруашылық үрдісінен құрылады; дайындау, өндіру және өнімді өткізу. Ұйымдар технологиялық процестерге, құрылымдарына, құрылымдары арасындағы қарым қатынастарға қарай бір біріне ұқсамауы мүмкін. Өндіріске кеткен шығындарды анықтауға кеткен ақпараттарды анықтауда, олардың мақмұнын, көлемін, түрін және формасын анықтауды, басқару мақсаттарына сай әрбір мекеменің өздеріне қалыптастыруға рұқсат етілген. Өнімнің, жұмыстың, қызметтің түрлеріне қарай, аналитикалық есепті дұрыс ұйымдастырып және уақытында жүргізіп отырудың маңызы зор.

Аналитикалық есептің көрсеткіштері ішкі қаржылық есепті жасаған кезде қолданылады, соның нәтижесінде өнім түрлері, көлемі, өлшем бірліктері, құрылымдар, дайындалған өнімнің шығындарының баптары туралы толық ақпарат алуға болады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс