Жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
Кіріспе
1.тарау: Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1.1. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау негіздері
1.2. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қараудың қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
2.тарау: Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларды қайта қарау өндірісі.
2.1. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау тәртібі
2.2. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарды және қаулылыарды қайта қарау өндірісінеің кейбір пролцессуалды мәселелері.
1.тарау: Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1.1. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау негіздері
1.2. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қараудың қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
2.тарау: Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларды қайта қарау өндірісі.
2.1. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау тәртібі
2.2. Жаңа ашылған мән.жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарды және қаулылыарды қайта қарау өндірісінеің кейбір пролцессуалды мәселелері.
Кіріспе
Соттық қорғау соттөрелігі аумағындағы маңызды конституциялық құқықтардың бірі болып табылады, әсіресе, азаматтық істер бойынша, конституция мына жағдайды бекітеді: «әркім өзінің құқықтары мен бостандықтарын соттық қорғау өндірісіне құқықты, содай-ақ, сот билігі азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғауға белгіленеді».
Берілген конституциялық құқық салалық заңнамада өзінің бекітпесі мен нақтылануын тапты. Соттық қорғау құқығының мазмұны, ғылымы әдебиеттерде көрсетілгендей, едәуір кең болып табылады. Оның құрамдас бөліктері болып бірінші инстанциялы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын танылады; сонымен бірге, жоғары тұрушы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын таниды; жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты өдірісті қозғау мүмкіндігі мен сот шешімдерін жүзеге асыруға құқықты таниды.
Қазақстан Республикасындағы іс-әрекет етуші сот өндірісінің жүйесі мен азаматтық сот өндірісіне қатысты соттық қорғауға конституциялық құқық келесі өкілеттілікті қамтиды:
- бірінші инстациялы сотқа жүгіну;
- апелляциялық инстанциялы сотқа жүгіну;
- қадағалау инстанциялы сотқа жүгіну;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот актілерін қайта қарау жөніндегі арызбен сотқа жүгіну;
- сот актілерін жүзеге асыру.
Берілген дипломдық жұмыс осы аталғандардың ішіндегі ең маңызды сатылардың бірі – жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарауға арналған.
Сот қаулысы заңды күшіне енгеннен кейін, оны шығару кезінде, іс үшін маңызды болып табылатын және екі тарпқа да немесе бір тарапқа белгілі болмаған және белгілі болуы мүмкін емес жағдайлардың өмір сүруі, болғаны
Соттық қорғау соттөрелігі аумағындағы маңызды конституциялық құқықтардың бірі болып табылады, әсіресе, азаматтық істер бойынша, конституция мына жағдайды бекітеді: «әркім өзінің құқықтары мен бостандықтарын соттық қорғау өндірісіне құқықты, содай-ақ, сот билігі азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғауға белгіленеді».
Берілген конституциялық құқық салалық заңнамада өзінің бекітпесі мен нақтылануын тапты. Соттық қорғау құқығының мазмұны, ғылымы әдебиеттерде көрсетілгендей, едәуір кең болып табылады. Оның құрамдас бөліктері болып бірінші инстанциялы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын танылады; сонымен бірге, жоғары тұрушы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын таниды; жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты өдірісті қозғау мүмкіндігі мен сот шешімдерін жүзеге асыруға құқықты таниды.
Қазақстан Республикасындағы іс-әрекет етуші сот өндірісінің жүйесі мен азаматтық сот өндірісіне қатысты соттық қорғауға конституциялық құқық келесі өкілеттілікті қамтиды:
- бірінші инстациялы сотқа жүгіну;
- апелляциялық инстанциялы сотқа жүгіну;
- қадағалау инстанциялы сотқа жүгіну;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот актілерін қайта қарау жөніндегі арызбен сотқа жүгіну;
- сот актілерін жүзеге асыру.
Берілген дипломдық жұмыс осы аталғандардың ішіндегі ең маңызды сатылардың бірі – жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарауға арналған.
Сот қаулысы заңды күшіне енгеннен кейін, оны шығару кезінде, іс үшін маңызды болып табылатын және екі тарпқа да немесе бір тарапқа белгілі болмаған және белгілі болуы мүмкін емес жағдайлардың өмір сүруі, болғаны
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі.
3. Азаматтық істер жөніндегі сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қараудың кейбір мәселелері туралы ҚР Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 12 Нормативтік қаулысы
4. Александров А.С., Ковтун Н.Н. Основания к отмене (изменению) приговоров в суде апелляционной инстанции. "Государство и пра-во", 2001. №10.
5. Кони А. Собрание сочинений. Т.4. М., "Юридическая литерату-, 1967.
6. Тамас Аймухамбетов. Сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарау институттарының дамуы. Алматы 2004.
7. Е.А.Борисова. Апелляция в гражданском (арбитражном) процессе. М.Городец 2008
9. Комиссаров К.И. Теоретические основы судебного надзора в сфере гражданского судопроизводства. дисс. Свердловск 1971., 39-40 бет.
10. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
11. Шакарян М.С. Гражданское процессуальное право России. М., 1999, 3836 бет.
12. Е.О.Егембердиев. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы. Астана «Фолиант» баспасы, 2006 ж.
13. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. Алматы2001 г.
14. Нешатаева Г.Н. Гражданский процесс. М., 2001, 295 бет.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі.
3. Азаматтық істер жөніндегі сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қараудың кейбір мәселелері туралы ҚР Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 12 Нормативтік қаулысы
4. Александров А.С., Ковтун Н.Н. Основания к отмене (изменению) приговоров в суде апелляционной инстанции. "Государство и пра-во", 2001. №10.
5. Кони А. Собрание сочинений. Т.4. М., "Юридическая литерату-, 1967.
6. Тамас Аймухамбетов. Сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарау институттарының дамуы. Алматы 2004.
7. Е.А.Борисова. Апелляция в гражданском (арбитражном) процессе. М.Городец 2008
9. Комиссаров К.И. Теоретические основы судебного надзора в сфере гражданского судопроизводства. дисс. Свердловск 1971., 39-40 бет.
10. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
11. Шакарян М.С. Гражданское процессуальное право России. М., 1999, 3836 бет.
12. Е.О.Егембердиев. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы. Астана «Фолиант» баспасы, 2006 ж.
13. З.Х.Баймолдина. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. Алматы2001 г.
14. Нешатаева Г.Н. Гражданский процесс. М., 2001, 295 бет.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
Жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
Мазмұны
Кіріспе
1-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
негіздері
1.2. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қараудың
қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
2-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларды қайта қарау өндірісі.
2.1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және
қаулыларын қайта қарау тәртібі
2.2. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарды және
қаулылыарды қайта қарау өндірісінеің кейбір пролцессуалды мәселелері.
Кіріспе
Соттық қорғау соттөрелігі аумағындағы маңызды конституциялық
құқықтардың бірі болып табылады, әсіресе, азаматтық істер бойынша,
конституция мына жағдайды бекітеді: әркім өзінің құқықтары мен
бостандықтарын соттық қорғау өндірісіне құқықты, содай-ақ, сот билігі
азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін
қорғауға белгіленеді.
Берілген конституциялық құқық салалық заңнамада өзінің бекітпесі мен
нақтылануын тапты. Соттық қорғау құқығының мазмұны, ғылымы әдебиеттерде
көрсетілгендей, едәуір кең болып табылады. Оның құрамдас бөліктері болып
бірінші инстанциялы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын танылады;
сонымен бірге, жоғары тұрушы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын
таниды; жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты өдірісті қозғау мүмкіндігі
мен сот шешімдерін жүзеге асыруға құқықты таниды.
Қазақстан Республикасындағы іс-әрекет етуші сот өндірісінің жүйесі
мен азаматтық сот өндірісіне қатысты соттық қорғауға конституциялық құқық
келесі өкілеттілікті қамтиды:
- бірінші инстациялы сотқа жүгіну;
- апелляциялық инстанциялы сотқа жүгіну;
- қадағалау инстанциялы сотқа жүгіну;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот актілерін қайта қарау
жөніндегі арызбен сотқа жүгіну;
- сот актілерін жүзеге асыру.
Берілген дипломдық жұмыс осы аталғандардың ішіндегі ең маңызды
сатылардың бірі – жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты заңды күшіне
енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарауға
арналған.
Сот қаулысы заңды күшіне енгеннен кейін, оны шығару кезінде, іс үшін
маңызды болып табылатын және екі тарпқа да немесе бір тарапқа белгілі
болмаған және белгілі болуы мүмкін емес жағдайлардың өмір сүруі, болғаны
анықталуы мүмкін. Мұндай жағдайлар жаңа ашылған мән-жағдайлар деп
аталады. Сот шешімін шығару кезінде, сотқа белгілі және онымен анықталған
жағдайларға сәйкес шешім, дұрыс емес, объективті ақиқатқа сәйкес емес
болуы мүмкін. Мұндай сот шешімдері өз күшінде қалуы мүмкін емес. Ондай
шешімдерді бұзу үшін ерекше тәртіп белгіленген, ол - жаңа ашылған мән-
жағдайларға байланысты істерді қайта қарау.
Жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау –
азаматтық процестің дербес, бірақ ерекше сатысы болып табылды, мұнда істі
қарау кезінде өмір сүрген және оны шешу үшін маңызды болып табылатын жаңа
жаңа ашылған мән-жағдайлар аумағында заңды күшіне енген сот қаулыларының
заңдылығы мен негізділігі тексеріледі.
Процестің берілген сатысының ерекшелігін сот қаулыларын бұзу
негіздерінен, сондай-ақ қайта қарау тәртібінен де көруге болады. Сонымен
қатар, оның ерекшелігі, сот практикасында салыстырмалы түрде сирек
кездесетін, сотқаулыларын бұзудың арнаулы негіздерімен байланысты болады.
Берілген тақырыптың өзектілігі сонда, жаңа ашылған мән-жағдайларға
байланысты сот актілерін қайта қарау қадағалау тәртібінде сот қаулыларын
қайта қарамен тығыз байланыста болса да, практикада сирек кездесетін
өзіндік ерекшеліктерге ие болады. Осыған байланысты мен өзімнің дипломдық
жұмысымда бұл сатының кейбір мәселелері мен ерекшеліктерін көрсетуге
тырыстым.
Дипломдық жұмыста жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот
шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау институтының
кеміліктері мен жетістіктерін қарастырдым. Берілген дипломдық жұмысты
орындаудағы мақсатым - жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот
шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау сатысының
ерекшеліктерін көрсету.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет деп ойлаймын:
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қарау түсінігін ашу;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қараудың негіздерін көрсету;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қараудан айырмашылығын көрсету.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және ресейлік авторлардың,
атап айтқанда, И.С. Шакарян, З.Х. Баймолдина, М.К. Треушников және өзге
процессуалистердің ғылымы еңбектері, сондай-ақ тақырыпқа қатысты
нормативті-құқықтық актілер қолданылды.
1-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
негіздері
Азаматтық іс жүргізу құқығы істі сотта қадағалау тәртібімен қатар
заңды күщіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта
қараудың екінші нысаны болып табылатын жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша істерді қайта қарау ерекше тәртібін көздейді. Осы екі нысанның өз
ара айырмашылығын процессуалистер ең бастысы істерді қайта қараудың
негіздері мен әдістері бойынша жүргізеді.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қарау-азаматтық процесін дербес сатысы.
ҚР АІЖК-сі бойынша заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдар мен
қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау негіздері
болып мыналар табылады:
1) арыз берушіге белгілі болмаған және белгілі бола алмаған іс үшін
елеулі мән-жайлар;
2) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленгін, заңсыз не негізсіз шешім
шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының
көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не
заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
3) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске
қатысушы басқа адмдардың, не олардың өкілдерінің қылмысты әрекеттері
немесе судьялардың сол істі қарау кезінде жасаған қылмысты әрекеттері;
4) белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шағаруға негіз болған
сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының
күшін жою. (ҚР АІЖК 404-бап)
Сондықтан мұнда жаңа емес, ал жаңадан анықталған мән-жайлар
туралы айтылады, яғни сотта іс қарау кезінде болған іс үшін елеулі мән-
жайлар туралы, бірақ арыз берушіге және сотқа белгілі болмаған және белгілі
бола алмаған.
Жаңадан анықталған мән-жайлар – бұл сотта іс қарау кезінде болғн
және оны шешу үшін елеулі маңызы бар, арыз беруші не сотқа белгілі болмаған
және белгілі бола алмаған, сондай-ақ осы іске қатысушы адамдардың құқықтары
мен міндеттерінің пайда болуына, өзгеруіне немесе қысқартылуына әсер ететін
заңды фактілер.
Мысалы, заңды мұрагерлік тәртіп бойынша сот мүлікті бөлген соң
қайтыс болған адамның өсиеті анықталуы.
Егер де жаңадан анықталған мән-жайлар сотқа шешім шығару кезінде
белгілі болған да, онда ол сол іс бойынша соттың қорытынды шешіміне әсерін
тигізуші еді.
Егер де соттың шығарған шешімінің негізділігіне әсер тигізетін
жаңа дәлелдемелер анықталса, онда ол істі қадағалау тәртібі бойынша қайта
қарауға негіз болып табылады.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларрын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қарауға негіз болған мән-жайлар дәлелдену қажет,
себебі сот қайта қарау үшін негіз бар – жоғын анықтау тиіс.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қараудың және қадағалау тәртібі бойынша қайта
қараудың бір-бірінен мынандай айырмашылығы бар:
- қайта қарау негіздері бойынша (ҚА АІЖК 387 және 404- баптар);
- қайта қарау объектісі бойынша;
- істі қайта қарау туралы сұрақты тудыруға құқығы бар тұлғалар бойынша;
- істі қайта қарайтын сот өкілеттігі бойынша;
- істі қайта қараудың процессуалдық тәртібі бойынша.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша осы сот актілерін шығарған сот актісін қайта қарауды әр
кезде жоғары тұрған сот жүзеге асырады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау пәні ретінде,
әдетте, бірінші сатыдағы сот шешімі, істі қыстқарту туралы (яғни іс бойынша
іс жүргізуді қысқарту туралы немесе арызды қараусыз қалдыру туралы)
ұйғарым, сондай – ақ қайта қарау сатыдаға соттың қаулылары табылады.
Сонымен соттың бұйрығы мен жеке ұйғарымды жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша қайта қарау пәніне жатпайды, себебі мұндай сот актілерін ҚР АІЖК-
нің 44-тарауында заңшығарушы көздмеген.
Жаңа ашылған мән-жайларға – істі қарау кезінде өмір сүрген және
істі шешу үшін маңызды болып табылатын, сондай-ақ бұл жөнінде сотқа
хабарлаған тараптардың бірде-біреуіне белгісіз болған және белгілі болуы
мүмкін емес заңды факті.
Демек:
a) Жаңа ашылған мән-жайларға – істі шешу кезінде өмір сүрген заңды факт.
Сондықтан сотпен шешім қабылдағаннан кейін анықталған дәлелдемелер
жаңа ашылған мән-жайларбойынша шешімді қайта қарау үшін негіз болып
табылмайды. Жаңа дәлелдемелер соттың шешімінің негізін құраған қандай
да бір фактілердің дұрыс айқындалмағанын куәландыруы мүмкін, ал бұл
істі жаңа ашылған мән-жайлар бойынша емес, қадағалау тәртібінде істі
қайта қарауға әкеліп соғады.
б) мән-жай іс үшін маңызды болуы керек: яғни, егер жаңа ашылған мән-
жайлар сотқа шешімді шығару кезінде белгілі болса, онда сот өзге
(қарама-қайшы) шешім (толық немесе белгілі бір бөлігінде) қабылдауға
тиісті;
в) шешімді қабылдағаннан кейін пайда болған мән-жайлар жаңа ашылған мән-
жайларға жатпайды. Атап айтқанда, шешімді шығару кезінде өмір сүрген
жағдайлардың өзгеруі, шешімді дұрыс емес болуын туындатпайды. Мұндай
мән-жайлар тек жаңа талап үшін негіз болуы мүмкін.Істегі дәлелдеменің
жалған екені мәлімденген жағдайда осы дәлелдемені ұсынған адам соттан
оны дәлелдемелер қатарынан алып тастап, істі өзге дәлелдемлердің
негізінде шешуді өтіне алады. Дәлелдеменің жалғандығы туралы
мәлімдеуді тексеру үшін сот сараптама тағайындай алады, сондай-ақ
тараптарға өзге дәлелдемелер беруді ұсына алады. Егер ұсынған
дәлелдемесі жалған деп танылған адамның іс-әрекетінде қылмыс белгілері
болса, судья материалдарды бұл жөнінде прокурорға хабарлдай отырып,
қылмыстық іс қозғау тіралы мәселені шешу үшін тиісті анықтау немесе
алдын ала тергеу органына жібереді.
г) мән-жай, істі қарау кезінде бұл жөнінде жариялаған тарапқа белгісіз
және белгілі болуы мүмкін емес болды да бегісіз болды, онымен
зерттелген жоқ.
Жаңа ашылған мән-жайлардың мысалына мынаны келтіруге болады: заң
бойынша мұрагерлердің арасында мүлікті бөлу жөніндегі соттың шешімі заңды
күшіне енгеннен кейін, мұрагерлердің бірінің пайдасына өсиеттің болуы
анықталуы.
Егер істі қарау азаматтық іс жүргізу кодексіндегі көрсетілген
негіздер бойынша қозғалса (заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген,
заңсыз немесе негізсіз шешім шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған
қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не заттай дәлелдемелердің
жалғандығы; заңды күшіне енген сот үкімімен белгілленген тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың, немесе олардаң өкілдерінің қылмысты әрекеттері
немесе судьялардың сол істі қарау кезінде жасалған қылмысты әрекеттері),
онда сәйкес мән-жайлар соттың қаулысымен немесе әкімшілік органның
қаулысымен бекітілуі қажет. Сондақтан, мүдделі тұлғалардаң арыздары мен
дәлелдемелердің сапасыздығы жөніндегі, процесс қатысушыларының қылмысты
әрекеттері жөніндегі өзге де мәліметтер тек сәйкес тексеру мен қылмыстық
істі қозғау үшін негіз болыптабылады, бірақ заңды күшіне енген соттық
үкімде бекітілмегейінше, шешімді қайта қараудың негізі болып табылмайды.
Егер мүдделі тұлға сотқа заңды күшіне енген сот үкімімен
белгіленген, тараптардың іске қатысушы өзге тұлғаларадың, не олардаң
өкілдерінің қылмысты әрекеттері немесе судъялардың сол істі қарау кезінде
жасаған қылмысты әрекеттеріне қатысты негіздер бойынша шешімді қайта қарау
өтінішімен жүгінсе, онда бұл мән-жайлардан заңды күшіне енген соттың
шешімімен немесе үкімімен, немесе өзге органның қаулысымен бекітілуі
ққажет. Атап айтқанда, шоттың ашылуы жөніндегі талапты қанағаттандыру
жөніндегі соттың шешімін бұзу үшін жергілікті әкімшіліктің тұрғын жайға
ордерді беру жөніндегі шешімді бұзу негіз болып табылады.
Заң әдебиеттерде жаңа мән –жайлар болып мыналар түсіндірілді,
шешімді қабылдау кезінде сотқа белгілі болуы мүмкін емес мән-жағдайлар,
сондай-ақ бұл мән-жайлар шешімді шығарғанға дейін немесе шағарғаннан кейін
пайда болуы ешбір мәнге ие емес,
Ең маңыздысы, бұл мән –жайлар жөнінде соттың істі қарау эәне
қаулыны шығару кезінде білуі негізінен осы жолмен сот практикасы да жүрді.1
Заң әдебиеттерде бұл мәселе бойынша түрлі көзқарастар
қалыптасты.
М.С. Шакарянның пікірі бойынша бірінші инстанциялы сотпен
шығарылған шешімнің заңдылығы мен негізділігіне ықпал етуі мүмкін жаңа мән
–жағдайларды анықтау қажет. Мұнда оның пікірі бойынша жаңа дәлелдемелер
емес, жаңа мән –жағдайлар жөнінде әңгіме болмақ. 1
М.К. Треушниковтың пікірі бойынша қандай да бір фактілер
жөніндегі жаңа мәлеметтерді ж.а.м-жайларға жатқызуға болмайды, егер сол
фактіні негіздейтін немесе жоққа шығаратын материалдар соттың назарында
болса және оған сәйкес баға берілсе.3
Автор өзінше жаңа факті мен жаңа дәлелдеменің арасындағы
айырмашылықты түсіндіреді.
___________________________________ _______________________
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
2. Шакарян М.С. Гражданское процессуальное право России. М., 1999, 3836
бет.
3. Нешатаева Г.Н. Гражданский процесс. М., 2001, 295 бет.
Т.Н. Нешатаева жаңа мән-жайлар жаңа дәлелдемелердің
көмегімен анықталады, ал жаңа, бұрын ешкімге белгісіз дәлелдемелерді
анықтау фактісі жаңа мән-жзағдай болып табылады деп санайды.
Сонымен, бір авторлардың пікірі бойынша жаңадан анықталған мән-
жайлар пайда болу уақытында жаңа емес, сот үшін жаңа болуы қажет.
Сонымен қатар, ол жаңадан анықталған мән-жайлардың соншалықты мәнді болуы
қажет, оларды растау кезінде шешімнің заңдылығы мен негізділігі күмән
туғызуы қажет.
Екінші авторлардың піікрі бойынша жаңадан анықталған мән-
жайлар бұл іс материалдарымен объективті байланысты болатын нақтыц деректер
және осы іс бойынша заңды күшіне енген шешім қабылданған, сондай-ақ
азаматтық істі қараушы сотқа белгісіз болып қалған, істі дұрыс шешу үшін
маңызды болып табылатын, ерекше процессуалды тәртіппен анықталған және
шешімнің объективті шынайлыққа сәйкес еместігін көрететін нақты деректер.
Үшінші автолардың пікірі бойынша жаңадан анықталған мән-жайлар
– бұл азаматтық іс бойынша дәлелдеу пәнінің элементтерімен органикалық
байлансты болатын анықталған (прокурордаың қорытындысында берілген) заңды
фактілер, сондай-ақ заңды күшіне енген шешімде, ұйғарымда және қаулыда
берілген қорытындыгы, бұл фактілердің белгісіздігіне (бұрын) байланысты
жоққа шығаратын, сондай-ақ ешімнің объективті шынайлыққа сәйкессіздігін
көрсететін заңды фактілер.
Төртінші авторолар жаңа пайда болған мән-жағдайлар емес, жаңа
ашылған мән-жағдайлар жөнінде сөз болмақ деп көрсетеді. Бұл берілген
жағдайда орын алған мән-жағдайлар жөнінддегі мәлеметтерге ие болмаған деп
түсіну қажет. Істегі дәләлдемелер сотқа белгілі бір қорытындалыр шығаруға
мүмкіндік берді және олар шешімді көрсетілді, сондай-ақ сырт көзге бұл
шешімдізаңды және негіздіғып көрсетті. Алайда сотқа белгісіз болған мән-
жағдайлардың іс үшін маңызды болуы, шешімнің нақтысында заңсыз және
негізссіз болып табылатындығын куәландырады.
Сондықтан көрсетілген мән-жағдайлар белгілі бір процессуалды
әрекеттер өндірісі жолымен анықталуы тиіс.
Сонымен, жаңадан анықталған мән-жайлар байланысты шешімдерді,
ұйғарымдаррды және қаулылыарды қайта қарау үшін жариялаушыға белгісіз және
белгілі болуы мүмкін емес, іс үшін маңызды мән –жағдайлар негіз болып
табылады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар, сонымен – сотқа да,
жарияллаушыға да белгісіз және белгілі болуы мүмкін емес, істі шешу үшін
маңызды болып табылатын және істі қарау кезінде өмір сүрген заңды фактілер.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың ерекшелік белгілері неде
екен?
Біріншіден, бұл істі қарау кезінде өмір сүрген, болған заңды
факт; осынысымен жаңа ашылған дәлелдемеден айрмашылығы бар. Жауапкерден
талап етілетін мүлікті алуға оның құқығын растайтын, жариялаушыға белгісіз
құжаттың, сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін, табылуы, ашылған
дәлелдеме боып табылады, мұндай жағдайда сотқа белгісіз ешқандай мән-жағдай
жоқ.
Істі алғашқы қарау кезінде бірінші инстанциялы сот дәлелсіздеп
есептеген мән-жағдай бекітілді.
Екіншіден, мән-жағдай істі қарау кезінде өмір сүнруі, болуы
қажет және ол жөнінде толық мағлұматтың болмауы сотқа өзге шешім шығаруға
кедергі келтіреді. Сондықтан, оларды болған фактілерге жатқызуғға болмайды.
Бұл жаңа мән-жағдайлар, олар жаңа талаптың негізін құрауы мүмкін.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың дың үшінші белгісі, оның іс үшін
маңызды болып табылуында. Істі қарау кезінде бұл - мән-жағдайды анықтау,
өзге шешімді шағаруды, танытуды қажет.
Берілген жағдайда қайта қаралатын қаулының ззаңсыздығы мен
негізсіздігі жаңа, яғни жаңадан ашылған мән-жағдайлардың ашылуының нәтижесі
болып табылады және сот оларды қаулыны шығару кезінде ескере алмады,
өйткені олар жариялаушыға да, сотқа да белгілі және белгісіз болуы мүмкін
болмады, олар жөнінде тек қаулы шығарылғаннын кейін белгілі болды.
Сондықтан жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қаулылыарды
қайта қарау турралы мәселені шешу үшін, іс материалдары бойынша сотпен
заңның дұрыс қолданылуын, қандайда бір процессуалды дұрыс жүзеге асырылуын,
дәлелдемелерді бағалаудың дұрыстығын (бұл жағдайлар қадағалау тәртібіннде
шешімді қайта қарау үшін тән) тексеру талап етілмейді. Соттың басты міндеті
- жаңадан анықталған мән-жайлар барын немесе жоғын айқындау және олар
шығарылған қаулының дұрыстығына ықпал етуін анықтау.
Берілген жағдайда, сот қаулыларының заңдылығы мен негізділігі
істегі бар және қосымша табысталған материалдарға сәйкестігі тексерілмейді,
керісінше жаңадан анықталған мән-жайларға байланысты тексерілуге жатады.
Оларды анықтағанға дейін сот қаулысы дұрыс, яки со істі қару кезінде өзінің
қарамағындағы фактілерге сәйкес деп танылды.
Демек, жіберілген жетіспеушіліктің негізінде сот қателіггі
жоқ. Бірақ нақты істерді қарау кезінде сотпен жасалған қылмыстық
әрекеттерінің нәтижесінде істі қайта қарау бұған жатпайды.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың хрестоматиялық мысалы заң
бойынша мұрагерлердің арасында мұраны бөлу туралы іс бойынша бірінші
инстанциялы сотпен шешімді қабылдағаннан кейін, мұрагердің бірінің
пайдасына өсиеттің табылғаны болып табылады.
Жаңадан анықталған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта
қараудың қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
Жаңадан ашылған мән – жағдайға байланысты сот қаулыларын қайта
қарау азаматтық процесстің дербес сатысы болып табалыды.1
Заңды күшіне енген сот қаулыларының, шешімдерінің және ұйғарымдарының
заңдылығы мен негізділігін тексерудегі мақсат жаңадан анықталған мән-
жайларға байланысты қайта қарау сатысының да мақсаты. Мұндай қатынаста
бұл сатының қадағалау тәртібінде азаматтық істерді қайта қарау сатысымен
сөзсіз ұқсастығы бар. Алайда осы жағдаймен ұқсастық аяқталады.
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
Бұл сатыда процессуалдық әрекет істі қарау кезінде өмір сүрген,
болған және істі шешу үшін маңызды болып табылатын жаңадан ашылған мән –
жағдайлар негізігде заңды күшіне енген сот қаулыларын тексеруге
бағытталған.
Сонымен, жаңадан ашылған мән – жағдайлар байланысты қайта қараудың
объектісі және қадағалау инстанциясындағы қайта қарау объектісі – заңды
күшіне енген соттың шешімдері, ұйғарымдары және қаулылары болып
табылады.
Сонымен қатар, жаңадан ашылған мән – жағдайларға байланысты қайта
қарау, қадағалау тәртібінде қайта қараудан қайта қарау негіздері, сот
қаулыларын қайта қарау мәселелерін қозғау құқығына ие болатын тұлғалар
бойынша және қаулыларды қайта қарау тәртібі бойынша бірқатар айырмашылығы
бар.
Заңды күшіне енген шешімдер немесе ұйғарымдар түрлі себептер бойынша
апелляциялық тәртіпке қараудан кейін де дұрыс болмауы мүмкін.
Кейбір жағдайларда, заңды күшіне енген сот шешімі немесе ұйғарым,
апелляциялық тәртіпке өз уақытында шағымдалмағандықтан дұрыс болмауы
мүмкін.
Ақырында, апелляциялық тәртіпке шағымдауға жатпайтын сот қаулыларының
қайта қаралу қажеттілігі туындауы мүмкін (атап айтқанда Қазақстан
Республикасының Жоғарға сотының жолдамасы апелляциялық ұйғарым, сондай-ақ
қадағалау соттарының ұйғарымдары мен қаулылары).
Туындаған жағдайларға байланысты заңды күшіне енген сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын түзету қажеттілігінің туындауына қарай, олар
қадағалау тәртібіде немесе жаңадан ашылған мән – жағдайларға байланысты
қайта қаралуы мүмкін.
Қадағалау тәртібінде істерді қайта қараудың мәнісі сонда, заңды күшіне
енген сот қаулыларын заңмен өкілетті лауазымды тұлғалардың наразылығы мен
негіздері бойынша өкілетті сотпен заңдылығы тексеріледі. Тараптар және
үшінші тұлғалар сот қаулыларын қадағалау тәртібінде қайта қарау бойынша
соттың әрекетін қозғауға құқыққа ие бола алмайды. Қадағалау тәртібінде
істерді қайта қарау институтының бұл ерекшеліктері оны азаматтық
процесстің ерекше сатысы ретінде сиппаттайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының
қаулыларын қоспағанда, Қазақстан Республикасы барлық соттарының заңды
күшіне енген актілері, осы тарауда көзделген негіздер болған сот
қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының
қаулыларын қайта қарауға және істі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты
қадағалау алқасында қайталап қарауға ерекше жағдайларда, осы алқа
қабылдаған қаулы адамдардың өміріне, денсаулығына не Қазақстан
Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігіне орны толмас ауыр зардаптар
әкелетіндігі туралы деректердің анықталуына байланысты енгізілген
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымы немесе Қазақстан
Республикасы Бас прокурорының наразылығы бойыншша жол беріледі.
Соттың заңды күшіне енген шешімдеріне, ұйғарымдарына,
қаулыларына және сот бұйрықтарына тараптар және апелляциялық шағымдар
беруге құқығы бар іске басқа да қатысушылар істі қадағалау тәртібімен
қайта қарауға өкілетті сотқа тікелей шағымдана алады. 1
Заңды күшіне енген сот актісіне:
1) Қазақстан Республикасының Бас Пркуроры – облыстық және оған
теңестірілген соттың қадағалау алқасында, Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы мен қадағалау
алқасында;
2) Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының орынбасарлары - облыстық
және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасында және Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы;
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
3) Облыстардың прокурорлары мен соларға теңестірілген прокурорлар –
облыстықжәне оларға теңестірілген соттың қадағалау алқасында
наразылық келтіруге құқылы.
Назарлық осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген тұлғалардың
өз бастамалары бойынша да, осы баптың бірінші бөлігінде аталған
адамдардың өтінімі бойынша да келтірілуі мүмкін. Өтінім назарлыққа қоса
тіркеледі.
Шағымды назарлықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны
қадағалау тәртібімен істі қараушы сотқа тиісінше арыз беру жолымен
жүгінген тұлға кері қайтарып алуы мүмкін. Назалықты жоғары тұрған
прокурордың да кері қайтарып алуы мүмкін. Сот іске қатысушы тұлғаға
назарлықтың кері қайтарып алынғаны туралы хабарлайды. Қадағалау шағым
мен назарлығын кері қайтарыпалу қадағалау сатысындда іс жүргізудің
қысқартылуына әкеп соғады. Азаматтық іс жүргізу кодексінде көрсетілген
негіздер болғанда, процесте қатысушылардың шағымдары бойынша Қазақстан
Республикасы Жоғарғы СотыныңТөрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты
алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттардың қадағалау
алқасының судьялары тиісті сот сатысына шағым жасалғған сот қаулысын
ққайта қарау туралы ұсыным енгізеді.
Азаматтық іс жүргізу кодекстің 393-395 – баптарында көзделген
ережелер прокурордың наразылықтарына қолданылмайды және тікелей қадағалау
сатысында қаралады.
Облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасы:
1) аудандық және оларғға теңестірілген соттардың заңды күшіне енген
шешіміне, қаулысына, ұйғарымына;
2) облыстық және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі
алқасының апелляциялық қаулыларына қадағалау назарлықтары, ұсынымдары
бойынша істерді қарайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасы:
1) облыстық және оларға теңестірілген соттардың қадағалау алқасының
апелляциялық тәптіппен қаралмаған, істерді бірінші саты бойынша ққарау
кезінде шығарылған шешімдеріне, қаулыларына, ұйғарымдарына;
2) облыстық және оларға теңеестірілген соттардың қадағалау алқасының
қаулыларрына қадағалау наразылықтары және ұсынымдары бойынша істерді
қарайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасы:
1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының істер жөніндегі алқасының істі
бірінші сатыда қарау кезінде шығарған шешімдеріне, қаулыларына,
ұйғарымдарына;
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасының істерді апелляциялық және қадағалау тәртібімен қарау кезінде
шығарған қаулыларына;
3) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасының осы азаматтық іс жүргізу кодекстің 384-бабының екінші
бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша қаулыларына қадағалау
наразылықтары мен ұсынымдары бойынша істерді қарайды.
Қадағалау тәртібімен азаматтық істі осы бапта белгіленген себептер
мен негіздер болған жағдайда ғана осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 393-
бабында аталған судьялар тиісті соттан тексеру үшін талап етуі мүмкін.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385- бабының бірінші бөлігінде
аталған адамдардың шағымдары, өтінімдері, сол сияқты осы Азаматтық іс
жүргізу кодекстің осы бабының екінші бөлігінде аталған прокурорлардың өз
құзыреті шегіндегі бастамасы істерді талап етуге себеп болып табылады.
Материялдық нормалардың күшіне енген шешімдерін, ұйғарымдарын,
қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
Соттың заңды күшіне енген шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын, егер
Қазақстан Респуликасының Конституциялық Кеңесі олардв шығаруда негізге
алынған акт конституциялық емес деп таныған жағдайда олар қадағалау
тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.
Соттың шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды күшіне енген күннен бастап бір
жыл ішінде қадағалау шағымын, назарлығын беруге болады.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің бабының бірінші бөліггінң
ережелері адам мен азаматтық Қазақстан Респуликасының Конституциясында
баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтірген, осы
Кодекстің 387-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіз бойынша сот
шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау жағдайларында
қолданылмайды.
Егер қадағалау назарлығын келтіру туралы өтінім прокурорға
белгіленген мерзім сақтала отырып берілсе, бірақ ол бойынша шешім
қабылданбаса, сот наразылық келтіру мерзімін ұзартады. Наразылықта бұл
туралы көрсетілуге тиіс.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385- бабының екінші бөлігінде
аталған прокурор себептері мен негіздер болған жағдайда наразылық келтіріп,
оны іспен және өтініммен бірге тиісті сотқа жібереді.
Наразылықтың көшірмелерін іске қатысушы адамға наразылық келтерелген
прокурор жібереді.
Наразылықта:
1. наразылық келітіріп отырған соттың атауы болуға;
2. нарзылық келтіріп отырған сот актілері көрсетілуге;
3. сот актілері шығарылған істің мәні баяндалуға;
4. материалдық құқық нормаларының дұрыс қолданылмауы немесе заңсыз сот
актісінің шығарылуына әкеп соққан, іс жүргізу құқығы нормаларының
елеулі бұзылуы неде екені, не сот актісі шығарылғанда негізге алынған
нормативтік құқықтық актіні Қазақстан Респуликасының Конституциялық
Кеңесі конституциялық емес деп тануы көрсетілуге;
5. наразылық келтірілген лауазымды адамның ұсынысы немесе қорытындысы
болуға тиіс.
Қадағалау шағымында (қадағалау наразылығын келтіру туралы өтінімінде):
1. шағым (өтінім) жолданатын лауазымды адамның аты-жөні;
2. шағым (өтінім) беруші тұлғаның атауы, оның тұрғылықты жері немесе
орналасқан орны және істегі іс жүргізу жағдайы болуға;
3. сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының мазмұны көрсетілуге, сондай-ақ
тұрғылықты жерін немесе орналасқан орны көрсетіле отырып іске қатысушы
тұлғалар аталуға;
4. істі бірінші, апелляциялық сатыларды қарайтын соттар және олар
қабылдаған шешімдердің мазмұны көрсетілуге;
5. шағым жасалып отырған, арзылық келтіру ұсынылатын сот шешімі,
ұйғарымы, қаулысы көрсетілуге;
6. сот қаулысының заңсыздығы немесе негізсіздігі неде екені және шағым
(өтінім) беруші тұлғаның не өтінетіні көрсетілуге тиіс.
Егер сот шешіміне немесе ұйғарымына апелляциялық тәртіппен шағым
жасалмаса, шағымда (өтінімде) оған шағым жаслмау себептері көрсетілуге
тиіс.
Егер қадағалау шағымын (өтінімін) іске қатыспаған тұлға берсе, онда
шағым жасалып отырған шешім, ұйғарым, қаулы бұл тлғаның қандай құқықтарын
бұзғаны көсетілуге тиіс.
Егер қадағалау шағымы (өтінімі) бұдан бұрын қадағалау сатысына
берілген болса, онда бұл туралы және шағым бойынша қабыоданған сот шешімі
туралы көрсетілуге тиіс.
Егер қадағалау шағымына (өтініміне) шағым берген тұлға немесе оның
өкілі қол қоюға тиіс. Өкіл берген шағымынна (өтініміне) сенімхат немесе
өкілдің өкілеттілігін куәландыратын басқа да құжат қоса тіркелуге тиіс.
Шағымға (өтінімге) іс бойынша шағарылған шешімнің, ұйғарымның,,
қаулының сот куәландырған көшірмелері, сондай-ақ төменгі саты шағымды
қадағалау тәртібімен қараса, оның шешімі қоса тіркеліге тиіс.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 391-бабында көзделген талаптарға
сай келмейтін не осы Кодекстің 388-бабының бірінші бөлігінде белгіленген
мерзім өткен соң берілген қадағалау шағымы (өтінімі), наразылық қаралуға
жатпайды және олар берген адамдарға кері қайырылады.
Сот актісіне шағым жасауға құқығы жоқ адамдардың барлық өтінімдері
мен арыздары да кері қайтарылуға тиіс.
Егер қадағалау шағымы, наразылық белгіленген шағымына мерзім өтіп
кеткеннен кейін берілсе және онда қалпына келтіру туралы өтініш жасалса,
шағымды, наразылықты қарайтын судьялар аталған мерзімді қалпына келтіру
тіралы мәселені шешеді. Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 388-бабының
үшінші бөлігінде көзделген жағдайда судья бұл мерзімді қалпына келтіруге
міндетті.
Облыстық және оларға теңестірілген соттарда қадағалау шағымын алдын
ала қарауды осы сот төрағасының тапсырмасы бойынша қадағалау алқасының
судьясы ол келіп түскен күннен басттап 15 тәулік ішінде жеке – дара
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотында қадағалау шағымдарын алдын
ала қарау осы сот Төрағасының тапсырмасы бойынша ол келіп түскен күннен
бастап 15 тәулік ішінде тиісті алқаларда жүзеге асырылады.
Егер қадағалау шағымының және оған қоса тіркелген құжаттардың мазмұны
шағым беріліп отырған сот қаулыларының заңдылығына күдік тудыратын болса,
қадағалау шағымдарын алдын ала қарауды жүзеге асыруға құқылы адамдар істі
талап етіп алдыруға құқылы. Бұл жағжайда қадағалау шағымын бір ай ішінде
алдын ала қарау мерзімдері талап етілген істің қадағалау сатысына түскен
күннен бастап есептеледі.
Қадағалау шағымының осы баптың екінші және үшінші бөліктерімен
белгіленген алдын ала қарау мерзімдерін, дәлелді себептер болған
жағдайда, тиісті соттың төрағасы не тиісті сот алқасының төрағасы 1 айдан
аспайтын мерзімге ұзарта алады.
Қадағалау шағымын алдын ала қараудың нәтижелері бойынша мына
шешімдердің бірі қабылданады:
1. шағым жасалған сот актілерін қадағалау тәртібіменн қайта қарау туралы;
2. Шағым жасалған сот актілерін қайта қараудан бас тарту.
Шағым жасалған сот актісін қайта қарау туралы ұсынымды:
1. Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының төрағасы – облыстық және
оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан
Республикасынаң Жоғарғы Сотының алқасына;
2. Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының төрағасы – облыстық және
оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан
Республикасынаң Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасына;
3. облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьялары
– осы соттың қадағалау алқасына енгізеді.
Жоғарғы Сотының Төрағасы, Жоғарғы Сот алқасы төрағасы, облыстық және
оған теңестірілген соттың төрағасы заңды күшіне енген шешімді, қаулыны,
ұйғарымды ққайта қарау туралы ұсынымды қарау үшін іспен, шағыммен және
оған қоса тіркелген материалдармен бірге тиісті қадағалау сатысына
жібереді.
Заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы ұсыным құзіретіне
осы істі қарау кіретін қадағалау сатысының соты үшін міндетті.
Қадағалау сатысындағы іс ол келіп түскен күннен бастап бір ай ішінде
қаралуға тиіс. Дәлелді себептер болған кезде істі қарау мерзімі іс
жүргізуінде жатқан қадағалау сатысының негізді қаулысымен ұзартылуы
мүмкін. Өздеріне қатысты шағым беріліп лтырған сот шешімі шыққан
тараптармен өзге тұлғаларға қадағалау тәртібімен істі қарау уақыты және
орны туралы хабарлама, сондай-ақ қадағалау шағымының, ұсынымның,
назарлықтың көшірмесі жіберіледі.
Шағым беріліп отырған сот қаулыларын қайта қарау үшін негіздемелер
болмаған кезде қадағалау шағымының авторына жазбаша хабар жіберіледі.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385-бабынның бірінші бөлігінде
аталған адамдар осы қадағалау сатысына қайталама қадағалау шағымдарын
мүмкін, оларда осы тұлғалардың бастапқы шағымын қару кезінде
талқыланбаған жаңа дәлелдер келтірілген жағдайларда, бұлар алдын ала
қарау рәсіміне әкеп соғады. Қайталама қадағалау шағымы тек қана жаңа
дәлелдер шегінде қаралады. Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385-
бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар шағым беріліп отырған сот
қаулыларын ққайта қарауға негіздер жоқ екендігі туралы шешіммен
келіспеген кезде, жоғары тұрған қадағалау сатысына осындай шағым беруге
құқылы.
Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас прокурорры
және оның орынбасарлары өз құзыреті шегінде істі сұратып алумен бір
мезгілде қадағалау тәртібімен тексеру үшін сот актісінің орындалуын үш
айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы.
Істі қадағалау тәртәбәмен қарау кезінде сот істе бар материалдар
бойынша шағым, наразылық дәлелдері шегінде бірінші, апеляциялық сатыдағы
соттар шығарған сот қаулыларының заңдылығы мен негізділігін тексереді.
Қадағалау сатысындағы сот заңдылық мүдделерін көздеп қадағалау шағымы
немесе наразылық шегінен шығуға және шағым жасалған, наразылық келтіретін
шешімнің заңдылығын толық көлемінде тексеруге құқылы. Сот осы азаматтық
іс жүргізу кодексінің 25-29-шы тарауларында көзделген істер бойынша
бірінші, апеляциялық сатыдағы соттар шығарған қаулылардың заңдылығы мен
негізділігін толық көлемінде тексереді.
Қадағалау сатысындағы сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі
жәнне кімнің шағымы бойынша қайта қаралып отырғанын, сот құрамына
кімдердің енетінін және сот отырысы залында іске қатысушы адамдардан кім
келіп отырғанын жариялаумен ашылады. Істің қаралатын уақыты мен орны
туралы тиісінше хабаррдар етілген, шағым (наразылық) берген адамның
болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шағармайды. Істі қарау
кезінде қадағалау сатысының сотына прокурордың қатысуы міндетті.
Мәлімденген қарсылықтар мен өтінімдер шешілгеннен кейін сот тыңдауды
жалғастыру турралы не оны кеейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот
істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған жағдайда төрағалық етуші
қадағалау шағымын (наразылығын) берген адамға сөз береді. Егер мұндай
адам бірнешеу болса, олар өздері ұсынатын сөз сөйлеу кезегін сот назарына
жеткізеді. Егер олар келісімге келе алмаса, сөз сөйлеу кезегін сот
белгілейді.
Шағым (наразылық) беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасалып
отырған шешімнің заңсыз, неггізсіз болып табылатынына себептер мен
дәлелдемелерді айтып береді. Содан кейін төрағалық етуші сот белгілеген
тәртіппен іске қатысушы басқа адамдарға сөз береді.
Сотқа қатысушы адамдар сөз сөйлегеннен кейін прокурор іс бойынша
қорытынды береді.
Істі қадағалау тәртібімен қараудың нәтижесінде сот кеңесу бөлмесінде
мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1. бірінші, апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы шешімді
өзгеріссіз, ал шағымды, наразылықты қанағаттандырмай тастайды;
2. бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және істі бірінші, апелляциялық сатыдағы сотта жаңадан
қарауға жібереді;
3. бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және талап-арызын қарамай тастайда не іс бойынша іс
жүргізуді ққысқартады;
4. іс бойынша шағарылған шешімдердің бірреуін күшінде қалдырады;
5. бірінші, апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы соттың шешімін
өзгертеді не оның күшін жояды, материалдық құқық нормаларын
қолдануда және түсіндіруде қате жіберілген болса, істі жаңадан
қарауға жібермей, жаңа шешім шағарады.
Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы азаматтық іс жүргізу
кодексінде апелляциялық сатыдағы актілер үшін белгіленген талаптарға
сәйкеес келуге тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойыншша
шешім қабылдаған барлық судьялар қол қояды.
Қадағалау сатысындағы сот осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 230-232-
баптарында көзделген жағдайларда және тәртіппен қате жазылған жазбалар
мен анық арифметикалық қателерді түзеті туралы мәселені қарауға, қосымша
қаулы шағаруға немесе бұдан бұрын қадағалау сатысы шағарған қаулыны
түсіндіруге құқылы.
Қадағалау сатысындағы сот қаулылары қабылданған кезден бастап заңды
күшіне енеді.
Істі қадағалау тәртібімен қараітын соттың шешімнің, қаулының күшін жою
туралы, соның ішінде заңды түсіндіру туралы қаулыда баяндалған нұсқаулары
сол істі қай қарауша сот үшін міндетті болып табылады.
Істі қадағалау тәртібімен қараітын соттың қаулыда анықталмаған не ол
бекерге шығарған мән-жайларды анықтауға немесе дәлелденген деп есептеуге,
белгілі бір дәлелдеменің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі, бір
дәлелдемелердің басқа дәлелдемелерден артықшылығы туралы, материалдық
құқықтық қандай нормасы қолдануға тиіс екендігі және істі жаңадан қарау
кезінде қандай қаулы қабылдануға тиіс екендігі туралы мәселелерді алдын
ала шешуге құқығы жоқ.
Заңды күшіне енген сот ұйғарымдарына олар жөнінде осы осы азаматтық іс
жүргізу кодексінде шанғым беру көзделген, сондай-ақ олар істің одан әрі
қозғалысына кедергі келітретін жағдайлардда қадағалау тәртібімен шешімнен
бөлек наразылық келтіріліп, қайта қаралуы мүмкін.
Сот ұйғарымына наразылықтар сот шешіміне наразылықтарды қарау үшін
көзделген тәртіппен қаралады.
Қадағалау тәртібімен сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының күші
жойылғаннан кейін іс жалпы тәртіппен қаралуға тиіс.
Алдындағы апелляциялық тәртіппен немесе қадағалау тәртібімен күші
жойылуына байланысты шағарылған соттың қайталама шешіміне, ұйғарымына,
қаулысына шағым, наразылық, бірінші сот актісінің күшін жойған себептерге
қарамастан, жалпы негіздерде мәлімделуі (енгізілуі) мүмкін.
Заңды күшіне енген шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар жаңадан
анықталған мән-жайлар бойынша қайта қаралуы мүмкін. Шешімдерді,
ұйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта
қарау үшін:
1. арыз берушіге белгілі бола алмаған іс үшін елеулі мән-жайлар;
2. заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, заңсыз не негізсіз шешім
шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының
көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не
заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
3. заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың, не олардың өкідерінің қылмысты әрекеттері
немеосе судьялардың сол істі қарау кезінде жасаған қаылмысты
әрекеттері;
4. белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығаруға негіз болған
сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының
күшін жою негіздер болып табылады.
Бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша осы шешімді шығарған сот қайта қарайды.
Бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған
апелляциялық, немесе қадағалау сатыларындағы ұйғарымдарды, шешмдерді,
қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауды шешімді
өзгерткен немесе жаңа шешім шағарған сот жүргізеді.
Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша қайта қарау туралы арызды іске қатысқан адамдар немесе прокурор
шешім, ұйғарым немесе қаулы шығарған сотқа береді.
Мұндай арызды іске қатысушы адамдар қайта қарау үшін негіз болатын мән-
жайлар анықталған күннен бастап үш ай ішінде бере алады.
Арыз беруге арналған мерзім:
1. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 1-ші тамақшасында
көзделген жағдайларда – іс үшін елеулі маңызы бар мән-жайлар
анықталған күннен бастап;
2. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 2) және 3)
тамақшаларында көзделген жағдайларда – қылмыстық іс жөніндегі үкім
заңдды күшіне енген күннен бастап;
3. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 4) тамақшасында
көзделген жағдайларжа – сот үкімі, шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды
күшіне енген немесе мемлекеттік немесе өзге де орган қайта қаралатын
шешім, ұйғарым немесе қаулы негізге негізге алынған үкімге, шешімге,
ұйғарымға немесе қаулыға өз мазмұны бойынша қайшы келетін қаулы
шығарған күүннен бастап есептеледі,
Сот жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулыны қайта қару туралы арызды сот отырысында қарайды. Арыз берушіге
және іске қатысушы адамдарға отырыстың өткізілетін уақыты мен орны туралы
хабарланады, алайда олардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.
Сот жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулынықайта қарау туралы арызды қарай келіп, не арызды қанағаттандырады
және шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жояды, не қайта қараудан
бас тартады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулыны қайта қарау туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
1-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
негіздері
1.2. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қараудың
қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
2-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларды қайта қарау өндірісі.
2.1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын және
қаулыларын қайта қарау тәртібі
2.2. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарды және
қаулылыарды қайта қарау өндірісінеің кейбір пролцессуалды мәселелері.
Кіріспе
Соттық қорғау соттөрелігі аумағындағы маңызды конституциялық
құқықтардың бірі болып табылады, әсіресе, азаматтық істер бойынша,
конституция мына жағдайды бекітеді: әркім өзінің құқықтары мен
бостандықтарын соттық қорғау өндірісіне құқықты, содай-ақ, сот билігі
азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін
қорғауға белгіленеді.
Берілген конституциялық құқық салалық заңнамада өзінің бекітпесі мен
нақтылануын тапты. Соттық қорғау құқығының мазмұны, ғылымы әдебиеттерде
көрсетілгендей, едәуір кең болып табылады. Оның құрамдас бөліктері болып
бірінші инстанциялы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын танылады;
сонымен бірге, жоғары тұрушы сотқа белгіленген тәртіпте жүгіну құқығын
таниды; жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты өдірісті қозғау мүмкіндігі
мен сот шешімдерін жүзеге асыруға құқықты таниды.
Қазақстан Республикасындағы іс-әрекет етуші сот өндірісінің жүйесі
мен азаматтық сот өндірісіне қатысты соттық қорғауға конституциялық құқық
келесі өкілеттілікті қамтиды:
- бірінші инстациялы сотқа жүгіну;
- апелляциялық инстанциялы сотқа жүгіну;
- қадағалау инстанциялы сотқа жүгіну;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот актілерін қайта қарау
жөніндегі арызбен сотқа жүгіну;
- сот актілерін жүзеге асыру.
Берілген дипломдық жұмыс осы аталғандардың ішіндегі ең маңызды
сатылардың бірі – жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты заңды күшіне
енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарауға
арналған.
Сот қаулысы заңды күшіне енгеннен кейін, оны шығару кезінде, іс үшін
маңызды болып табылатын және екі тарпқа да немесе бір тарапқа белгілі
болмаған және белгілі болуы мүмкін емес жағдайлардың өмір сүруі, болғаны
анықталуы мүмкін. Мұндай жағдайлар жаңа ашылған мән-жағдайлар деп
аталады. Сот шешімін шығару кезінде, сотқа белгілі және онымен анықталған
жағдайларға сәйкес шешім, дұрыс емес, объективті ақиқатқа сәйкес емес
болуы мүмкін. Мұндай сот шешімдері өз күшінде қалуы мүмкін емес. Ондай
шешімдерді бұзу үшін ерекше тәртіп белгіленген, ол - жаңа ашылған мән-
жағдайларға байланысты істерді қайта қарау.
Жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау –
азаматтық процестің дербес, бірақ ерекше сатысы болып табылды, мұнда істі
қарау кезінде өмір сүрген және оны шешу үшін маңызды болып табылатын жаңа
жаңа ашылған мән-жағдайлар аумағында заңды күшіне енген сот қаулыларының
заңдылығы мен негізділігі тексеріледі.
Процестің берілген сатысының ерекшелігін сот қаулыларын бұзу
негіздерінен, сондай-ақ қайта қарау тәртібінен де көруге болады. Сонымен
қатар, оның ерекшелігі, сот практикасында салыстырмалы түрде сирек
кездесетін, сотқаулыларын бұзудың арнаулы негіздерімен байланысты болады.
Берілген тақырыптың өзектілігі сонда, жаңа ашылған мән-жағдайларға
байланысты сот актілерін қайта қарау қадағалау тәртібінде сот қаулыларын
қайта қарамен тығыз байланыста болса да, практикада сирек кездесетін
өзіндік ерекшеліктерге ие болады. Осыған байланысты мен өзімнің дипломдық
жұмысымда бұл сатының кейбір мәселелері мен ерекшеліктерін көрсетуге
тырыстым.
Дипломдық жұмыста жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот
шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау институтының
кеміліктері мен жетістіктерін қарастырдым. Берілген дипломдық жұмысты
орындаудағы мақсатым - жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот
шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау сатысының
ерекшеліктерін көрсету.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет деп ойлаймын:
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қарау түсінігін ашу;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қараудың негіздерін көрсету;
- жаңа ашылған мән-жағдайларға байланысты сот шешімдерін, ұйғарымдарын
және қаулыларын қайта қараудан айырмашылығын көрсету.
Дипломдық жұмысты орындау барысында отандық және ресейлік авторлардың,
атап айтқанда, И.С. Шакарян, З.Х. Баймолдина, М.К. Треушников және өзге
процессуалистердің ғылымы еңбектері, сондай-ақ тақырыпқа қатысты
нормативті-құқықтық актілер қолданылды.
1-тарау: Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қарау түсінігі
1. Жаңа ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта қарау
негіздері
Азаматтық іс жүргізу құқығы істі сотта қадағалау тәртібімен қатар
заңды күщіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта
қараудың екінші нысаны болып табылатын жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша істерді қайта қарау ерекше тәртібін көздейді. Осы екі нысанның өз
ара айырмашылығын процессуалистер ең бастысы істерді қайта қараудың
негіздері мен әдістері бойынша жүргізеді.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қарау-азаматтық процесін дербес сатысы.
ҚР АІЖК-сі бойынша заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдар мен
қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау негіздері
болып мыналар табылады:
1) арыз берушіге белгілі болмаған және белгілі бола алмаған іс үшін
елеулі мән-жайлар;
2) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленгін, заңсыз не негізсіз шешім
шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының
көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не
заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
3) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске
қатысушы басқа адмдардың, не олардың өкілдерінің қылмысты әрекеттері
немесе судьялардың сол істі қарау кезінде жасаған қылмысты әрекеттері;
4) белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шағаруға негіз болған
сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының
күшін жою. (ҚР АІЖК 404-бап)
Сондықтан мұнда жаңа емес, ал жаңадан анықталған мән-жайлар
туралы айтылады, яғни сотта іс қарау кезінде болған іс үшін елеулі мән-
жайлар туралы, бірақ арыз берушіге және сотқа белгілі болмаған және белгілі
бола алмаған.
Жаңадан анықталған мән-жайлар – бұл сотта іс қарау кезінде болғн
және оны шешу үшін елеулі маңызы бар, арыз беруші не сотқа белгілі болмаған
және белгілі бола алмаған, сондай-ақ осы іске қатысушы адамдардың құқықтары
мен міндеттерінің пайда болуына, өзгеруіне немесе қысқартылуына әсер ететін
заңды фактілер.
Мысалы, заңды мұрагерлік тәртіп бойынша сот мүлікті бөлген соң
қайтыс болған адамның өсиеті анықталуы.
Егер де жаңадан анықталған мән-жайлар сотқа шешім шығару кезінде
белгілі болған да, онда ол сол іс бойынша соттың қорытынды шешіміне әсерін
тигізуші еді.
Егер де соттың шығарған шешімінің негізділігіне әсер тигізетін
жаңа дәлелдемелер анықталса, онда ол істі қадағалау тәртібі бойынша қайта
қарауға негіз болып табылады.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларрын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қарауға негіз болған мән-жайлар дәлелдену қажет,
себебі сот қайта қарау үшін негіз бар – жоғын анықтау тиіс.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша қайта қараудың және қадағалау тәртібі бойынша қайта
қараудың бір-бірінен мынандай айырмашылығы бар:
- қайта қарау негіздері бойынша (ҚА АІЖК 387 және 404- баптар);
- қайта қарау объектісі бойынша;
- істі қайта қарау туралы сұрақты тудыруға құқығы бар тұлғалар бойынша;
- істі қайта қарайтын сот өкілеттігі бойынша;
- істі қайта қараудың процессуалдық тәртібі бойынша.
Сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша осы сот актілерін шығарған сот актісін қайта қарауды әр
кезде жоғары тұрған сот жүзеге асырады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау пәні ретінде,
әдетте, бірінші сатыдағы сот шешімі, істі қыстқарту туралы (яғни іс бойынша
іс жүргізуді қысқарту туралы немесе арызды қараусыз қалдыру туралы)
ұйғарым, сондай – ақ қайта қарау сатыдаға соттың қаулылары табылады.
Сонымен соттың бұйрығы мен жеке ұйғарымды жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша қайта қарау пәніне жатпайды, себебі мұндай сот актілерін ҚР АІЖК-
нің 44-тарауында заңшығарушы көздмеген.
Жаңа ашылған мән-жайларға – істі қарау кезінде өмір сүрген және
істі шешу үшін маңызды болып табылатын, сондай-ақ бұл жөнінде сотқа
хабарлаған тараптардың бірде-біреуіне белгісіз болған және белгілі болуы
мүмкін емес заңды факті.
Демек:
a) Жаңа ашылған мән-жайларға – істі шешу кезінде өмір сүрген заңды факт.
Сондықтан сотпен шешім қабылдағаннан кейін анықталған дәлелдемелер
жаңа ашылған мән-жайларбойынша шешімді қайта қарау үшін негіз болып
табылмайды. Жаңа дәлелдемелер соттың шешімінің негізін құраған қандай
да бір фактілердің дұрыс айқындалмағанын куәландыруы мүмкін, ал бұл
істі жаңа ашылған мән-жайлар бойынша емес, қадағалау тәртібінде істі
қайта қарауға әкеліп соғады.
б) мән-жай іс үшін маңызды болуы керек: яғни, егер жаңа ашылған мән-
жайлар сотқа шешімді шығару кезінде белгілі болса, онда сот өзге
(қарама-қайшы) шешім (толық немесе белгілі бір бөлігінде) қабылдауға
тиісті;
в) шешімді қабылдағаннан кейін пайда болған мән-жайлар жаңа ашылған мән-
жайларға жатпайды. Атап айтқанда, шешімді шығару кезінде өмір сүрген
жағдайлардың өзгеруі, шешімді дұрыс емес болуын туындатпайды. Мұндай
мән-жайлар тек жаңа талап үшін негіз болуы мүмкін.Істегі дәлелдеменің
жалған екені мәлімденген жағдайда осы дәлелдемені ұсынған адам соттан
оны дәлелдемелер қатарынан алып тастап, істі өзге дәлелдемлердің
негізінде шешуді өтіне алады. Дәлелдеменің жалғандығы туралы
мәлімдеуді тексеру үшін сот сараптама тағайындай алады, сондай-ақ
тараптарға өзге дәлелдемелер беруді ұсына алады. Егер ұсынған
дәлелдемесі жалған деп танылған адамның іс-әрекетінде қылмыс белгілері
болса, судья материалдарды бұл жөнінде прокурорға хабарлдай отырып,
қылмыстық іс қозғау тіралы мәселені шешу үшін тиісті анықтау немесе
алдын ала тергеу органына жібереді.
г) мән-жай, істі қарау кезінде бұл жөнінде жариялаған тарапқа белгісіз
және белгілі болуы мүмкін емес болды да бегісіз болды, онымен
зерттелген жоқ.
Жаңа ашылған мән-жайлардың мысалына мынаны келтіруге болады: заң
бойынша мұрагерлердің арасында мүлікті бөлу жөніндегі соттың шешімі заңды
күшіне енгеннен кейін, мұрагерлердің бірінің пайдасына өсиеттің болуы
анықталуы.
Егер істі қарау азаматтық іс жүргізу кодексіндегі көрсетілген
негіздер бойынша қозғалса (заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген,
заңсыз немесе негізсіз шешім шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған
қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не заттай дәлелдемелердің
жалғандығы; заңды күшіне енген сот үкімімен белгілленген тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың, немесе олардаң өкілдерінің қылмысты әрекеттері
немесе судьялардың сол істі қарау кезінде жасалған қылмысты әрекеттері),
онда сәйкес мән-жайлар соттың қаулысымен немесе әкімшілік органның
қаулысымен бекітілуі қажет. Сондақтан, мүдделі тұлғалардаң арыздары мен
дәлелдемелердің сапасыздығы жөніндегі, процесс қатысушыларының қылмысты
әрекеттері жөніндегі өзге де мәліметтер тек сәйкес тексеру мен қылмыстық
істі қозғау үшін негіз болыптабылады, бірақ заңды күшіне енген соттық
үкімде бекітілмегейінше, шешімді қайта қараудың негізі болып табылмайды.
Егер мүдделі тұлға сотқа заңды күшіне енген сот үкімімен
белгіленген, тараптардың іске қатысушы өзге тұлғаларадың, не олардаң
өкілдерінің қылмысты әрекеттері немесе судъялардың сол істі қарау кезінде
жасаған қылмысты әрекеттеріне қатысты негіздер бойынша шешімді қайта қарау
өтінішімен жүгінсе, онда бұл мән-жайлардан заңды күшіне енген соттың
шешімімен немесе үкімімен, немесе өзге органның қаулысымен бекітілуі
ққажет. Атап айтқанда, шоттың ашылуы жөніндегі талапты қанағаттандыру
жөніндегі соттың шешімін бұзу үшін жергілікті әкімшіліктің тұрғын жайға
ордерді беру жөніндегі шешімді бұзу негіз болып табылады.
Заң әдебиеттерде жаңа мән –жайлар болып мыналар түсіндірілді,
шешімді қабылдау кезінде сотқа белгілі болуы мүмкін емес мән-жағдайлар,
сондай-ақ бұл мән-жайлар шешімді шығарғанға дейін немесе шағарғаннан кейін
пайда болуы ешбір мәнге ие емес,
Ең маңыздысы, бұл мән –жайлар жөнінде соттың істі қарау эәне
қаулыны шығару кезінде білуі негізінен осы жолмен сот практикасы да жүрді.1
Заң әдебиеттерде бұл мәселе бойынша түрлі көзқарастар
қалыптасты.
М.С. Шакарянның пікірі бойынша бірінші инстанциялы сотпен
шығарылған шешімнің заңдылығы мен негізділігіне ықпал етуі мүмкін жаңа мән
–жағдайларды анықтау қажет. Мұнда оның пікірі бойынша жаңа дәлелдемелер
емес, жаңа мән –жағдайлар жөнінде әңгіме болмақ. 1
М.К. Треушниковтың пікірі бойынша қандай да бір фактілер
жөніндегі жаңа мәлеметтерді ж.а.м-жайларға жатқызуға болмайды, егер сол
фактіні негіздейтін немесе жоққа шығаратын материалдар соттың назарында
болса және оған сәйкес баға берілсе.3
Автор өзінше жаңа факті мен жаңа дәлелдеменің арасындағы
айырмашылықты түсіндіреді.
___________________________________ _______________________
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
2. Шакарян М.С. Гражданское процессуальное право России. М., 1999, 3836
бет.
3. Нешатаева Г.Н. Гражданский процесс. М., 2001, 295 бет.
Т.Н. Нешатаева жаңа мән-жайлар жаңа дәлелдемелердің
көмегімен анықталады, ал жаңа, бұрын ешкімге белгісіз дәлелдемелерді
анықтау фактісі жаңа мән-жзағдай болып табылады деп санайды.
Сонымен, бір авторлардың пікірі бойынша жаңадан анықталған мән-
жайлар пайда болу уақытында жаңа емес, сот үшін жаңа болуы қажет.
Сонымен қатар, ол жаңадан анықталған мән-жайлардың соншалықты мәнді болуы
қажет, оларды растау кезінде шешімнің заңдылығы мен негізділігі күмән
туғызуы қажет.
Екінші авторлардың піікрі бойынша жаңадан анықталған мән-
жайлар бұл іс материалдарымен объективті байланысты болатын нақтыц деректер
және осы іс бойынша заңды күшіне енген шешім қабылданған, сондай-ақ
азаматтық істі қараушы сотқа белгісіз болып қалған, істі дұрыс шешу үшін
маңызды болып табылатын, ерекше процессуалды тәртіппен анықталған және
шешімнің объективті шынайлыққа сәйкес еместігін көрететін нақты деректер.
Үшінші автолардың пікірі бойынша жаңадан анықталған мән-жайлар
– бұл азаматтық іс бойынша дәлелдеу пәнінің элементтерімен органикалық
байлансты болатын анықталған (прокурордаың қорытындысында берілген) заңды
фактілер, сондай-ақ заңды күшіне енген шешімде, ұйғарымда және қаулыда
берілген қорытындыгы, бұл фактілердің белгісіздігіне (бұрын) байланысты
жоққа шығаратын, сондай-ақ ешімнің объективті шынайлыққа сәйкессіздігін
көрсететін заңды фактілер.
Төртінші авторолар жаңа пайда болған мән-жағдайлар емес, жаңа
ашылған мән-жағдайлар жөнінде сөз болмақ деп көрсетеді. Бұл берілген
жағдайда орын алған мән-жағдайлар жөнінддегі мәлеметтерге ие болмаған деп
түсіну қажет. Істегі дәләлдемелер сотқа белгілі бір қорытындалыр шығаруға
мүмкіндік берді және олар шешімді көрсетілді, сондай-ақ сырт көзге бұл
шешімдізаңды және негіздіғып көрсетті. Алайда сотқа белгісіз болған мән-
жағдайлардың іс үшін маңызды болуы, шешімнің нақтысында заңсыз және
негізссіз болып табылатындығын куәландырады.
Сондықтан көрсетілген мән-жағдайлар белгілі бір процессуалды
әрекеттер өндірісі жолымен анықталуы тиіс.
Сонымен, жаңадан анықталған мән-жайлар байланысты шешімдерді,
ұйғарымдаррды және қаулылыарды қайта қарау үшін жариялаушыға белгісіз және
белгілі болуы мүмкін емес, іс үшін маңызды мән –жағдайлар негіз болып
табылады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар, сонымен – сотқа да,
жарияллаушыға да белгісіз және белгілі болуы мүмкін емес, істі шешу үшін
маңызды болып табылатын және істі қарау кезінде өмір сүрген заңды фактілер.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың ерекшелік белгілері неде
екен?
Біріншіден, бұл істі қарау кезінде өмір сүрген, болған заңды
факт; осынысымен жаңа ашылған дәлелдемеден айрмашылығы бар. Жауапкерден
талап етілетін мүлікті алуға оның құқығын растайтын, жариялаушыға белгісіз
құжаттың, сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін, табылуы, ашылған
дәлелдеме боып табылады, мұндай жағдайда сотқа белгісіз ешқандай мән-жағдай
жоқ.
Істі алғашқы қарау кезінде бірінші инстанциялы сот дәлелсіздеп
есептеген мән-жағдай бекітілді.
Екіншіден, мән-жағдай істі қарау кезінде өмір сүнруі, болуы
қажет және ол жөнінде толық мағлұматтың болмауы сотқа өзге шешім шығаруға
кедергі келтіреді. Сондықтан, оларды болған фактілерге жатқызуғға болмайды.
Бұл жаңа мән-жағдайлар, олар жаңа талаптың негізін құрауы мүмкін.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың дың үшінші белгісі, оның іс үшін
маңызды болып табылуында. Істі қарау кезінде бұл - мән-жағдайды анықтау,
өзге шешімді шағаруды, танытуды қажет.
Берілген жағдайда қайта қаралатын қаулының ззаңсыздығы мен
негізсіздігі жаңа, яғни жаңадан ашылған мән-жағдайлардың ашылуының нәтижесі
болып табылады және сот оларды қаулыны шығару кезінде ескере алмады,
өйткені олар жариялаушыға да, сотқа да белгілі және белгісіз болуы мүмкін
болмады, олар жөнінде тек қаулы шығарылғаннын кейін белгілі болды.
Сондықтан жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қаулылыарды
қайта қарау турралы мәселені шешу үшін, іс материалдары бойынша сотпен
заңның дұрыс қолданылуын, қандайда бір процессуалды дұрыс жүзеге асырылуын,
дәлелдемелерді бағалаудың дұрыстығын (бұл жағдайлар қадағалау тәртібіннде
шешімді қайта қарау үшін тән) тексеру талап етілмейді. Соттың басты міндеті
- жаңадан анықталған мән-жайлар барын немесе жоғын айқындау және олар
шығарылған қаулының дұрыстығына ықпал етуін анықтау.
Берілген жағдайда, сот қаулыларының заңдылығы мен негізділігі
істегі бар және қосымша табысталған материалдарға сәйкестігі тексерілмейді,
керісінше жаңадан анықталған мән-жайларға байланысты тексерілуге жатады.
Оларды анықтағанға дейін сот қаулысы дұрыс, яки со істі қару кезінде өзінің
қарамағындағы фактілерге сәйкес деп танылды.
Демек, жіберілген жетіспеушіліктің негізінде сот қателіггі
жоқ. Бірақ нақты істерді қарау кезінде сотпен жасалған қылмыстық
әрекеттерінің нәтижесінде істі қайта қарау бұған жатпайды.
Жаңадан анықталған мән-жайлардың хрестоматиялық мысалы заң
бойынша мұрагерлердің арасында мұраны бөлу туралы іс бойынша бірінші
инстанциялы сотпен шешімді қабылдағаннан кейін, мұрагердің бірінің
пайдасына өсиеттің табылғаны болып табылады.
Жаңадан анықталған мән-жайларға байланысты сот шешімдерін қайта
қараудың қадағалау тәртібінде қараудан айырмашылығы.
Жаңадан ашылған мән – жағдайға байланысты сот қаулыларын қайта
қарау азаматтық процесстің дербес сатысы болып табалыды.1
Заңды күшіне енген сот қаулыларының, шешімдерінің және ұйғарымдарының
заңдылығы мен негізділігін тексерудегі мақсат жаңадан анықталған мән-
жайларға байланысты қайта қарау сатысының да мақсаты. Мұндай қатынаста
бұл сатының қадағалау тәртібінде азаматтық істерді қайта қарау сатысымен
сөзсіз ұқсастығы бар. Алайда осы жағдаймен ұқсастық аяқталады.
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
Бұл сатыда процессуалдық әрекет істі қарау кезінде өмір сүрген,
болған және істі шешу үшін маңызды болып табылатын жаңадан ашылған мән –
жағдайлар негізігде заңды күшіне енген сот қаулыларын тексеруге
бағытталған.
Сонымен, жаңадан ашылған мән – жағдайлар байланысты қайта қараудың
объектісі және қадағалау инстанциясындағы қайта қарау объектісі – заңды
күшіне енген соттың шешімдері, ұйғарымдары және қаулылары болып
табылады.
Сонымен қатар, жаңадан ашылған мән – жағдайларға байланысты қайта
қарау, қадағалау тәртібінде қайта қараудан қайта қарау негіздері, сот
қаулыларын қайта қарау мәселелерін қозғау құқығына ие болатын тұлғалар
бойынша және қаулыларды қайта қарау тәртібі бойынша бірқатар айырмашылығы
бар.
Заңды күшіне енген шешімдер немесе ұйғарымдар түрлі себептер бойынша
апелляциялық тәртіпке қараудан кейін де дұрыс болмауы мүмкін.
Кейбір жағдайларда, заңды күшіне енген сот шешімі немесе ұйғарым,
апелляциялық тәртіпке өз уақытында шағымдалмағандықтан дұрыс болмауы
мүмкін.
Ақырында, апелляциялық тәртіпке шағымдауға жатпайтын сот қаулыларының
қайта қаралу қажеттілігі туындауы мүмкін (атап айтқанда Қазақстан
Республикасының Жоғарға сотының жолдамасы апелляциялық ұйғарым, сондай-ақ
қадағалау соттарының ұйғарымдары мен қаулылары).
Туындаған жағдайларға байланысты заңды күшіне енген сот шешімдерін,
ұйғарымдарын және қаулыларын түзету қажеттілігінің туындауына қарай, олар
қадағалау тәртібіде немесе жаңадан ашылған мән – жағдайларға байланысты
қайта қаралуы мүмкін.
Қадағалау тәртібінде істерді қайта қараудың мәнісі сонда, заңды күшіне
енген сот қаулыларын заңмен өкілетті лауазымды тұлғалардың наразылығы мен
негіздері бойынша өкілетті сотпен заңдылығы тексеріледі. Тараптар және
үшінші тұлғалар сот қаулыларын қадағалау тәртібінде қайта қарау бойынша
соттың әрекетін қозғауға құқыққа ие бола алмайды. Қадағалау тәртібінде
істерді қайта қарау институтының бұл ерекшеліктері оны азаматтық
процесстің ерекше сатысы ретінде сиппаттайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының
қаулыларын қоспағанда, Қазақстан Республикасы барлық соттарының заңды
күшіне енген актілері, осы тарауда көзделген негіздер болған сот
қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қадағалау алқасының
қаулыларын қайта қарауға және істі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты
қадағалау алқасында қайталап қарауға ерекше жағдайларда, осы алқа
қабылдаған қаулы адамдардың өміріне, денсаулығына не Қазақстан
Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігіне орны толмас ауыр зардаптар
әкелетіндігі туралы деректердің анықталуына байланысты енгізілген
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымы немесе Қазақстан
Республикасы Бас прокурорының наразылығы бойыншша жол беріледі.
Соттың заңды күшіне енген шешімдеріне, ұйғарымдарына,
қаулыларына және сот бұйрықтарына тараптар және апелляциялық шағымдар
беруге құқығы бар іске басқа да қатысушылар істі қадағалау тәртібімен
қайта қарауға өкілетті сотқа тікелей шағымдана алады. 1
Заңды күшіне енген сот актісіне:
1) Қазақстан Республикасының Бас Пркуроры – облыстық және оған
теңестірілген соттың қадағалау алқасында, Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы мен қадағалау
алқасында;
2) Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының орынбасарлары - облыстық
және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасында және Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы;
1. Треушников М.К. Гражданский процесс. М., 2001, 205 бет.
3) Облыстардың прокурорлары мен соларға теңестірілген прокурорлар –
облыстықжәне оларға теңестірілген соттың қадағалау алқасында
наразылық келтіруге құқылы.
Назарлық осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген тұлғалардың
өз бастамалары бойынша да, осы баптың бірінші бөлігінде аталған
адамдардың өтінімі бойынша да келтірілуі мүмкін. Өтінім назарлыққа қоса
тіркеледі.
Шағымды назарлықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны
қадағалау тәртібімен істі қараушы сотқа тиісінше арыз беру жолымен
жүгінген тұлға кері қайтарып алуы мүмкін. Назалықты жоғары тұрған
прокурордың да кері қайтарып алуы мүмкін. Сот іске қатысушы тұлғаға
назарлықтың кері қайтарып алынғаны туралы хабарлайды. Қадағалау шағым
мен назарлығын кері қайтарыпалу қадағалау сатысындда іс жүргізудің
қысқартылуына әкеп соғады. Азаматтық іс жүргізу кодексінде көрсетілген
негіздер болғанда, процесте қатысушылардың шағымдары бойынша Қазақстан
Республикасы Жоғарғы СотыныңТөрағасы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты
алқасының төрағасы, облыстық және оған теңестірілген соттардың қадағалау
алқасының судьялары тиісті сот сатысына шағым жасалғған сот қаулысын
ққайта қарау туралы ұсыным енгізеді.
Азаматтық іс жүргізу кодекстің 393-395 – баптарында көзделген
ережелер прокурордың наразылықтарына қолданылмайды және тікелей қадағалау
сатысында қаралады.
Облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасы:
1) аудандық және оларғға теңестірілген соттардың заңды күшіне енген
шешіміне, қаулысына, ұйғарымына;
2) облыстық және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі
алқасының апелляциялық қаулыларына қадағалау назарлықтары, ұсынымдары
бойынша істерді қарайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасы:
1) облыстық және оларға теңестірілген соттардың қадағалау алқасының
апелляциялық тәптіппен қаралмаған, істерді бірінші саты бойынша ққарау
кезінде шығарылған шешімдеріне, қаулыларына, ұйғарымдарына;
2) облыстық және оларға теңеестірілген соттардың қадағалау алқасының
қаулыларрына қадағалау наразылықтары және ұсынымдары бойынша істерді
қарайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасы:
1) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының істер жөніндегі алқасының істі
бірінші сатыда қарау кезінде шығарған шешімдеріне, қаулыларына,
ұйғарымдарына;
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасының істерді апелляциялық және қадағалау тәртібімен қарау кезінде
шығарған қаулыларына;
3) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі
алқасының осы азаматтық іс жүргізу кодекстің 384-бабының екінші
бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша қаулыларына қадағалау
наразылықтары мен ұсынымдары бойынша істерді қарайды.
Қадағалау тәртібімен азаматтық істі осы бапта белгіленген себептер
мен негіздер болған жағдайда ғана осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 393-
бабында аталған судьялар тиісті соттан тексеру үшін талап етуі мүмкін.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385- бабының бірінші бөлігінде
аталған адамдардың шағымдары, өтінімдері, сол сияқты осы Азаматтық іс
жүргізу кодекстің осы бабының екінші бөлігінде аталған прокурорлардың өз
құзыреті шегіндегі бастамасы істерді талап етуге себеп болып табылады.
Материялдық нормалардың күшіне енген шешімдерін, ұйғарымдарын,
қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
Соттың заңды күшіне енген шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын, егер
Қазақстан Респуликасының Конституциялық Кеңесі олардв шығаруда негізге
алынған акт конституциялық емес деп таныған жағдайда олар қадағалау
тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.
Соттың шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды күшіне енген күннен бастап бір
жыл ішінде қадағалау шағымын, назарлығын беруге болады.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің бабының бірінші бөліггінң
ережелері адам мен азаматтық Қазақстан Респуликасының Конституциясында
баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтірген, осы
Кодекстің 387-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіз бойынша сот
шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау жағдайларында
қолданылмайды.
Егер қадағалау назарлығын келтіру туралы өтінім прокурорға
белгіленген мерзім сақтала отырып берілсе, бірақ ол бойынша шешім
қабылданбаса, сот наразылық келтіру мерзімін ұзартады. Наразылықта бұл
туралы көрсетілуге тиіс.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385- бабының екінші бөлігінде
аталған прокурор себептері мен негіздер болған жағдайда наразылық келтіріп,
оны іспен және өтініммен бірге тиісті сотқа жібереді.
Наразылықтың көшірмелерін іске қатысушы адамға наразылық келтерелген
прокурор жібереді.
Наразылықта:
1. наразылық келітіріп отырған соттың атауы болуға;
2. нарзылық келтіріп отырған сот актілері көрсетілуге;
3. сот актілері шығарылған істің мәні баяндалуға;
4. материалдық құқық нормаларының дұрыс қолданылмауы немесе заңсыз сот
актісінің шығарылуына әкеп соққан, іс жүргізу құқығы нормаларының
елеулі бұзылуы неде екені, не сот актісі шығарылғанда негізге алынған
нормативтік құқықтық актіні Қазақстан Респуликасының Конституциялық
Кеңесі конституциялық емес деп тануы көрсетілуге;
5. наразылық келтірілген лауазымды адамның ұсынысы немесе қорытындысы
болуға тиіс.
Қадағалау шағымында (қадағалау наразылығын келтіру туралы өтінімінде):
1. шағым (өтінім) жолданатын лауазымды адамның аты-жөні;
2. шағым (өтінім) беруші тұлғаның атауы, оның тұрғылықты жері немесе
орналасқан орны және істегі іс жүргізу жағдайы болуға;
3. сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының мазмұны көрсетілуге, сондай-ақ
тұрғылықты жерін немесе орналасқан орны көрсетіле отырып іске қатысушы
тұлғалар аталуға;
4. істі бірінші, апелляциялық сатыларды қарайтын соттар және олар
қабылдаған шешімдердің мазмұны көрсетілуге;
5. шағым жасалып отырған, арзылық келтіру ұсынылатын сот шешімі,
ұйғарымы, қаулысы көрсетілуге;
6. сот қаулысының заңсыздығы немесе негізсіздігі неде екені және шағым
(өтінім) беруші тұлғаның не өтінетіні көрсетілуге тиіс.
Егер сот шешіміне немесе ұйғарымына апелляциялық тәртіппен шағым
жасалмаса, шағымда (өтінімде) оған шағым жаслмау себептері көрсетілуге
тиіс.
Егер қадағалау шағымын (өтінімін) іске қатыспаған тұлға берсе, онда
шағым жасалып отырған шешім, ұйғарым, қаулы бұл тлғаның қандай құқықтарын
бұзғаны көсетілуге тиіс.
Егер қадағалау шағымы (өтінімі) бұдан бұрын қадағалау сатысына
берілген болса, онда бұл туралы және шағым бойынша қабыоданған сот шешімі
туралы көрсетілуге тиіс.
Егер қадағалау шағымына (өтініміне) шағым берген тұлға немесе оның
өкілі қол қоюға тиіс. Өкіл берген шағымынна (өтініміне) сенімхат немесе
өкілдің өкілеттілігін куәландыратын басқа да құжат қоса тіркелуге тиіс.
Шағымға (өтінімге) іс бойынша шағарылған шешімнің, ұйғарымның,,
қаулының сот куәландырған көшірмелері, сондай-ақ төменгі саты шағымды
қадағалау тәртібімен қараса, оның шешімі қоса тіркеліге тиіс.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 391-бабында көзделген талаптарға
сай келмейтін не осы Кодекстің 388-бабының бірінші бөлігінде белгіленген
мерзім өткен соң берілген қадағалау шағымы (өтінімі), наразылық қаралуға
жатпайды және олар берген адамдарға кері қайырылады.
Сот актісіне шағым жасауға құқығы жоқ адамдардың барлық өтінімдері
мен арыздары да кері қайтарылуға тиіс.
Егер қадағалау шағымы, наразылық белгіленген шағымына мерзім өтіп
кеткеннен кейін берілсе және онда қалпына келтіру туралы өтініш жасалса,
шағымды, наразылықты қарайтын судьялар аталған мерзімді қалпына келтіру
тіралы мәселені шешеді. Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 388-бабының
үшінші бөлігінде көзделген жағдайда судья бұл мерзімді қалпына келтіруге
міндетті.
Облыстық және оларға теңестірілген соттарда қадағалау шағымын алдын
ала қарауды осы сот төрағасының тапсырмасы бойынша қадағалау алқасының
судьясы ол келіп түскен күннен басттап 15 тәулік ішінде жеке – дара
жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотында қадағалау шағымдарын алдын
ала қарау осы сот Төрағасының тапсырмасы бойынша ол келіп түскен күннен
бастап 15 тәулік ішінде тиісті алқаларда жүзеге асырылады.
Егер қадағалау шағымының және оған қоса тіркелген құжаттардың мазмұны
шағым беріліп отырған сот қаулыларының заңдылығына күдік тудыратын болса,
қадағалау шағымдарын алдын ала қарауды жүзеге асыруға құқылы адамдар істі
талап етіп алдыруға құқылы. Бұл жағжайда қадағалау шағымын бір ай ішінде
алдын ала қарау мерзімдері талап етілген істің қадағалау сатысына түскен
күннен бастап есептеледі.
Қадағалау шағымының осы баптың екінші және үшінші бөліктерімен
белгіленген алдын ала қарау мерзімдерін, дәлелді себептер болған
жағдайда, тиісті соттың төрағасы не тиісті сот алқасының төрағасы 1 айдан
аспайтын мерзімге ұзарта алады.
Қадағалау шағымын алдын ала қараудың нәтижелері бойынша мына
шешімдердің бірі қабылданады:
1. шағым жасалған сот актілерін қадағалау тәртібіменн қайта қарау туралы;
2. Шағым жасалған сот актілерін қайта қараудан бас тарту.
Шағым жасалған сот актісін қайта қарау туралы ұсынымды:
1. Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының төрағасы – облыстық және
оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан
Республикасынаң Жоғарғы Сотының алқасына;
2. Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының төрағасы – облыстық және
оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, Қазақстан
Республикасынаң Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасына;
3. облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасының судьялары
– осы соттың қадағалау алқасына енгізеді.
Жоғарғы Сотының Төрағасы, Жоғарғы Сот алқасы төрағасы, облыстық және
оған теңестірілген соттың төрағасы заңды күшіне енген шешімді, қаулыны,
ұйғарымды ққайта қарау туралы ұсынымды қарау үшін іспен, шағыммен және
оған қоса тіркелген материалдармен бірге тиісті қадағалау сатысына
жібереді.
Заңды күшіне енген сот актісін қайта қарау туралы ұсыным құзіретіне
осы істі қарау кіретін қадағалау сатысының соты үшін міндетті.
Қадағалау сатысындағы іс ол келіп түскен күннен бастап бір ай ішінде
қаралуға тиіс. Дәлелді себептер болған кезде істі қарау мерзімі іс
жүргізуінде жатқан қадағалау сатысының негізді қаулысымен ұзартылуы
мүмкін. Өздеріне қатысты шағым беріліп лтырған сот шешімі шыққан
тараптармен өзге тұлғаларға қадағалау тәртібімен істі қарау уақыты және
орны туралы хабарлама, сондай-ақ қадағалау шағымының, ұсынымның,
назарлықтың көшірмесі жіберіледі.
Шағым беріліп отырған сот қаулыларын қайта қарау үшін негіздемелер
болмаған кезде қадағалау шағымының авторына жазбаша хабар жіберіледі.
Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385-бабынның бірінші бөлігінде
аталған адамдар осы қадағалау сатысына қайталама қадағалау шағымдарын
мүмкін, оларда осы тұлғалардың бастапқы шағымын қару кезінде
талқыланбаған жаңа дәлелдер келтірілген жағдайларда, бұлар алдын ала
қарау рәсіміне әкеп соғады. Қайталама қадағалау шағымы тек қана жаңа
дәлелдер шегінде қаралады. Осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 385-
бабының бірінші бөлігінде аталған адамдар шағым беріліп отырған сот
қаулыларын ққайта қарауға негіздер жоқ екендігі туралы шешіммен
келіспеген кезде, жоғары тұрған қадағалау сатысына осындай шағым беруге
құқылы.
Қазақстан Республикасынаң Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас прокурорры
және оның орынбасарлары өз құзыреті шегінде істі сұратып алумен бір
мезгілде қадағалау тәртібімен тексеру үшін сот актісінің орындалуын үш
айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы.
Істі қадағалау тәртәбәмен қарау кезінде сот істе бар материалдар
бойынша шағым, наразылық дәлелдері шегінде бірінші, апеляциялық сатыдағы
соттар шығарған сот қаулыларының заңдылығы мен негізділігін тексереді.
Қадағалау сатысындағы сот заңдылық мүдделерін көздеп қадағалау шағымы
немесе наразылық шегінен шығуға және шағым жасалған, наразылық келтіретін
шешімнің заңдылығын толық көлемінде тексеруге құқылы. Сот осы азаматтық
іс жүргізу кодексінің 25-29-шы тарауларында көзделген істер бойынша
бірінші, апеляциялық сатыдағы соттар шығарған қаулылардың заңдылығы мен
негізділігін толық көлемінде тексереді.
Қадағалау сатысындағы сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі
жәнне кімнің шағымы бойынша қайта қаралып отырғанын, сот құрамына
кімдердің енетінін және сот отырысы залында іске қатысушы адамдардан кім
келіп отырғанын жариялаумен ашылады. Істің қаралатын уақыты мен орны
туралы тиісінше хабаррдар етілген, шағым (наразылық) берген адамның
болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шағармайды. Істі қарау
кезінде қадағалау сатысының сотына прокурордың қатысуы міндетті.
Мәлімденген қарсылықтар мен өтінімдер шешілгеннен кейін сот тыңдауды
жалғастыру турралы не оны кеейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот
істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған жағдайда төрағалық етуші
қадағалау шағымын (наразылығын) берген адамға сөз береді. Егер мұндай
адам бірнешеу болса, олар өздері ұсынатын сөз сөйлеу кезегін сот назарына
жеткізеді. Егер олар келісімге келе алмаса, сөз сөйлеу кезегін сот
белгілейді.
Шағым (наразылық) беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасалып
отырған шешімнің заңсыз, неггізсіз болып табылатынына себептер мен
дәлелдемелерді айтып береді. Содан кейін төрағалық етуші сот белгілеген
тәртіппен іске қатысушы басқа адамдарға сөз береді.
Сотқа қатысушы адамдар сөз сөйлегеннен кейін прокурор іс бойынша
қорытынды береді.
Істі қадағалау тәртібімен қараудың нәтижесінде сот кеңесу бөлмесінде
мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1. бірінші, апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы шешімді
өзгеріссіз, ал шағымды, наразылықты қанағаттандырмай тастайды;
2. бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және істі бірінші, апелляциялық сатыдағы сотта жаңадан
қарауға жібереді;
3. бірінші, апелляциялық сатыдағы сот шешімінің толық немесе бөлігіндегі
күшін жояды және талап-арызын қарамай тастайда не іс бойынша іс
жүргізуді ққысқартады;
4. іс бойынша шағарылған шешімдердің бірреуін күшінде қалдырады;
5. бірінші, апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы соттың шешімін
өзгертеді не оның күшін жояды, материалдық құқық нормаларын
қолдануда және түсіндіруде қате жіберілген болса, істі жаңадан
қарауға жібермей, жаңа шешім шағарады.
Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы азаматтық іс жүргізу
кодексінде апелляциялық сатыдағы актілер үшін белгіленген талаптарға
сәйкеес келуге тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойыншша
шешім қабылдаған барлық судьялар қол қояды.
Қадағалау сатысындағы сот осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 230-232-
баптарында көзделген жағдайларда және тәртіппен қате жазылған жазбалар
мен анық арифметикалық қателерді түзеті туралы мәселені қарауға, қосымша
қаулы шағаруға немесе бұдан бұрын қадағалау сатысы шағарған қаулыны
түсіндіруге құқылы.
Қадағалау сатысындағы сот қаулылары қабылданған кезден бастап заңды
күшіне енеді.
Істі қадағалау тәртібімен қараітын соттың шешімнің, қаулының күшін жою
туралы, соның ішінде заңды түсіндіру туралы қаулыда баяндалған нұсқаулары
сол істі қай қарауша сот үшін міндетті болып табылады.
Істі қадағалау тәртібімен қараітын соттың қаулыда анықталмаған не ол
бекерге шығарған мән-жайларды анықтауға немесе дәлелденген деп есептеуге,
белгілі бір дәлелдеменің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі, бір
дәлелдемелердің басқа дәлелдемелерден артықшылығы туралы, материалдық
құқықтық қандай нормасы қолдануға тиіс екендігі және істі жаңадан қарау
кезінде қандай қаулы қабылдануға тиіс екендігі туралы мәселелерді алдын
ала шешуге құқығы жоқ.
Заңды күшіне енген сот ұйғарымдарына олар жөнінде осы осы азаматтық іс
жүргізу кодексінде шанғым беру көзделген, сондай-ақ олар істің одан әрі
қозғалысына кедергі келітретін жағдайлардда қадағалау тәртібімен шешімнен
бөлек наразылық келтіріліп, қайта қаралуы мүмкін.
Сот ұйғарымына наразылықтар сот шешіміне наразылықтарды қарау үшін
көзделген тәртіппен қаралады.
Қадағалау тәртібімен сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының күші
жойылғаннан кейін іс жалпы тәртіппен қаралуға тиіс.
Алдындағы апелляциялық тәртіппен немесе қадағалау тәртібімен күші
жойылуына байланысты шағарылған соттың қайталама шешіміне, ұйғарымына,
қаулысына шағым, наразылық, бірінші сот актісінің күшін жойған себептерге
қарамастан, жалпы негіздерде мәлімделуі (енгізілуі) мүмкін.
Заңды күшіне енген шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар жаңадан
анықталған мән-жайлар бойынша қайта қаралуы мүмкін. Шешімдерді,
ұйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта
қарау үшін:
1. арыз берушіге белгілі бола алмаған іс үшін елеулі мән-жайлар;
2. заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, заңсыз не негізсіз шешім
шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының
көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не
заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
3. заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске
қатысушы басқа адамдардың, не олардың өкідерінің қылмысты әрекеттері
немеосе судьялардың сол істі қарау кезінде жасаған қаылмысты
әрекеттері;
4. белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығаруға негіз болған
сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының
күшін жою негіздер болып табылады.
Бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан анықталған
мән-жайлар бойынша осы шешімді шығарған сот қайта қарайды.
Бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған
апелляциялық, немесе қадағалау сатыларындағы ұйғарымдарды, шешмдерді,
қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауды шешімді
өзгерткен немесе жаңа шешім шағарған сот жүргізеді.
Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша қайта қарау туралы арызды іске қатысқан адамдар немесе прокурор
шешім, ұйғарым немесе қаулы шығарған сотқа береді.
Мұндай арызды іске қатысушы адамдар қайта қарау үшін негіз болатын мән-
жайлар анықталған күннен бастап үш ай ішінде бере алады.
Арыз беруге арналған мерзім:
1. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 1-ші тамақшасында
көзделген жағдайларда – іс үшін елеулі маңызы бар мән-жайлар
анықталған күннен бастап;
2. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 2) және 3)
тамақшаларында көзделген жағдайларда – қылмыстық іс жөніндегі үкім
заңдды күшіне енген күннен бастап;
3. осы азаматтық іс жүргізу кодексінің 404-бабының 4) тамақшасында
көзделген жағдайларжа – сот үкімі, шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды
күшіне енген немесе мемлекеттік немесе өзге де орган қайта қаралатын
шешім, ұйғарым немесе қаулы негізге негізге алынған үкімге, шешімге,
ұйғарымға немесе қаулыға өз мазмұны бойынша қайшы келетін қаулы
шығарған күүннен бастап есептеледі,
Сот жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулыны қайта қару туралы арызды сот отырысында қарайды. Арыз берушіге
және іске қатысушы адамдарға отырыстың өткізілетін уақыты мен орны туралы
хабарланады, алайда олардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.
Сот жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулынықайта қарау туралы арызды қарай келіп, не арызды қанағаттандырады
және шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жояды, не қайта қараудан
бас тартады.
Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе
қаулыны қайта қарау туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz