ҚАНТ ЗАУЫТЫ ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІН ТАЛДАУ
Дипломдық жұмыс
Н 3-1.1.13
08.08.2023
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ КЕ АҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_________________ Омарбекова М.Т
қолы аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
МамандықББ: 6В05212- ӨМЭ
шифрі мен аталуы
Орындаған ____________ Сарсенбеков Қ.Б
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекшісі ____________ т.ғ.к доцент м.а Жумадилова А.К
қолы ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі, аты-жөні
Тараз 2024
Жетекшінің бітіруші-білімгерге берілген сын-пікірі
Н 3-1.110
08.08.2023
Жетекшінің бітіруші студентке берген СЫН - ПІКІРІ
Студенттің аты-жөні: Сарсенбеков.Қ.Б
Факультет: Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі
МамандығыББ: Өнеркәсіптік мекемелердің экологиясы
Дипломдық жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
Ескерту: Пікірде дипломдық жұмысты студенттің өз бетінше орындау деңгейі, оның
теориялық дайындық деңгейі, таңдаған тақырыбы бойынша негізгі концепциялар мен ғылыми материалдарды білетіндігі көрсетілуі керек. Қорытындысында жұмыс қойылатын талаптарға сай келетінкелмейтінін және қорғауға жіберуге боладыболматындығы туралы айтылуы керек.
Жетекші: Жумадилова А.К
Ғылыми деңгейі, атағы: т.ғ.к доцент м.а Жұмыс орны, қызметі: М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университетнің, Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі кафедрасының т.ғ.к доцент м.а
________________________2024г. _________________________
қолы
1 беттен 1 бет
ТҰЖЫРЫМДАМА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау. Дипломдық жұмыста Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған орта әсерін талдау, өндірістің экологиялық жағдайына бағалау жүргізіледі және де қоршаған ортаға теріс жүктемені азайтуды қамтамасыз ету үшін іс- шаралар ұйымдастыру.
Қант өндірісі жоғары индустриалды және энергияны қажет ететін өндіріс болып табылады, негізгі өнімі- бұл тағамда қолданылатын қант, ол кондитерлік, наубайхана, алкоголь, консервілеу, сүт және басқа салаларда кеңінен қолданылуда. Қант өнеркәсібі ең көп материалды қажет етеді және суды көп тұтынумен сипатталады. Қант өнеркәсібінің қалдықтары (целлюлоза, сірне, меласса) тыңайтқыш ретінде, кейбір жағдайларда мал азығы ретінде пайдаланылуы мүмкін.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы: Анализ воздействия отходов производства Сахарного завода на окружающую среду. В дипломной работе проводится анализ воздействия на окружающую среду отходов производства Таразского сахарного завода, оценка экологического состояния производства и организация мероприятий по обеспечению снижения негативной нагрузки на окружающую среду.
Производство сахара является высокоиндустриальным и энергоемким производством, основным продуктом которого является сахар, используемый в пищевых продуктах, который широко используется в кондитерских изделиях, пекарнях, спиртных напитках, консервировании, молочных продуктах и других отраслях промышленности. Сахарная промышленность требует больше всего материалов и характеризуется большим потреблением воды. Отходы сахарной промышленности (целлюлоза, патока, патока) могут использоваться в качестве удобрений, а в некоторых случаях в качестве корма для животных.
ANNOTATION
The topic of the thesis: Analysis of the impact of sugar factory production waste on the environment. The thesis analyzes the environmental impact of waste from the Taraz sugar factory , assesses the environmental condition of production and organizes measures to reduce the negative impact on the environment.
Sugar production is a highly industrial and energy- intensive production, the main product of which is sugar used in food products, which is widely used in confectionery, bakeries, alcoholic beverages, canning, dairy products and other industries. The sugar industry requires the most materials and is characterized by high water consumption. Waste from the sugar industry (cellulose, molasses, molasses) can be used as fertilizers, and in some cases as animal feed.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТҚЗ - Тараз қант зауыты
ЖШС- Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
ЖЭО- Жылу электр орталығы
ШРК- Шекті рауалы концентрация
КҚК- Кәсіпорынның қауіптілік категориясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1
ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ ... ... ... .
7
1.1
Өндірістік қалдықтардың түрлері және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2
Атмосфераның өндірістік орындармен және өндірістік шаң-тозаңдарымен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.3
Өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
2
ТАРАЗ ҚАНТ КӘСІПОРНЫНА СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ...
14
2.1
Тараз қант зауыты өндірісінің технологиялық процесстері ... ... ...
20
2.2
Өндірісте қолданылатын шикізаттар және материалдар ... ... ... ... ... .
28
3
ҚАНТ ЗАУЫТЫ ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
3.1
Кәсіпорын қалдықтарының атмосфераға тигізетін зиянын және қауіптілік классын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
34
3.2
Өндірістің экологиялық жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
43
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Өндіріс орындарының күрт артуы кезеңінде, ғылыми- техникалық революцияның дамуына байланысты, қоршаған ортаны сақтау, қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану қазіргі проблемалардың бірі болып отыр. Адамдар және олардың шаруашылық әрекеттері жер бетіне тікелей және жанама әсерін тигізіп келеді. Қала- адамның колымен жасалған жасанды экожүйе болып табылады. Қала экожүйесінің ерекшелігі - халықтың бұрын болып көрмеген тығыздығы. Мұндағы адамды қоршаған ортаға шамадан тыс экологиялық салмақ түседі, себебі мұнда организмге әсер етуші факторлардың бәрі жасанды түрде өзгертілген- климат, ауа, су, микроклимат, құрылыстар және т.б. әсерінен ауаға шығарылатын әр түрлі ластықтар және жылу, су булары, қалдықтар әсерінен үлкен өзгерістерге ұшырайды.
Адамдардың шаруашылық әрекеттері мен қажеттіліктері жер бетіне тікелей және жанама үлкен ықпал әсерін тигізіп отыр. Егерде жылына ауаға дүние жүзі бойынша 1-2 млрд.т деңгейінде антропогендік заттар (СО2-ні есептемегенде), гидросфераға шамамен 15-20 млрд.т ластағыштар түсіп отырса, топыраққа түсетін техногенді қалдықтардың мөлшері 90-95 млрд.т жетеді. Бұл мәселелерге түсініксіздікпен қарау мен техникалық экологиялық қате саясаттар, қоршаған ортаның ластануына және жер бетіндегі организмдердің қалыптасқан жағдайларына кері әсерін тигізеді. Негізгі мәселелерді шешуде, табиғат пен адамзат қоғамының арасындағы қарым-қатынастардың орны ерекше. Бұл қарым- қатынастардың дұрыс дамумауы адамзатқа үлкен қауіптер туғызуы мүмкін.
Зерттеу нысаны. Тараз қант зауыты өндірісінен шығатын қалдықтар.
Қант зауыттарының өндірістік қызметі қоршаған ортаға теріс әсер етеді. Атмосфераға зиянды шығарындылардың деңгейі (көміртегі оксидтері, азот оксидтері, күкірт диоксиді, аммиак) бірқатар объектілерде белгіленген шекті рұқсат етілген нормалардан асады, ағынды суларда органикалық заттардың едәуір мөлшері болады. Қант зауыттары тамақ өнеркәсібіндегі ауыз су сапасының ең ірі тұтынушылары болып табылады (1 тонна өнімге 10,5 м3 сарқынды су келеді). Осылайша, бір жағынан қант маңызды тамақ өнімі, ал екінші жағынан қоршаған ортаны ластаушы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Өндіріс орындарының қоршаған ортаға әсері;
Тараз қант кәсіпорнының сипаттамасы;
Қант зауыты қалдықтарының қоршаған ортаға кері әсерін талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс 42 беттен, 9 суреттен, 6 кестеден, 20 атауы бар әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ
1.1 Өндірістік қалдықтардың түрлері және олардың жіктелуі
Антропогендік ластанулар әр түрлі қоспалармен және сан алуандылық шығарынды көздерімен ерекшеленеді. Ластанудың жоғарғы концентрациясы адамның қарқынды тіршілік ететін мекендерде туындайды. Әр 10-15 жыл аралығында әлемдік өндірістік кәсіпорындар артып отырады, соның әсерінен қоршаған ортаға шығарынды заттар мөлшері сол қарқында өсіп келеді.
Өндірістік ластанулар шығу тегі бойынша механикалық, химиялық, физикалық және биологиялық болып жіктеледі.
Механикалық ластануларға атмосфераның шаңдануы, су және топырақта қатты бөлшектер және әр түрлі заттардың болуымен анықталады.
Химиялық ластанулар атмосфераға, гидросфераға газ, сұйық, қатты химиялық қосылыстар және элементтер түрінде түсіп, қоршаған ортамен әрекеттеседі [1].
Физикалық ластануларға өндрістік қалдықтар түрінде энергиялардың түрлері: жылулық, механикалық (діріл, шу, ультрадыбыс), жарықтық (көрінетін, инфрақызыл және ультракүлгін), электромагниттік өрістер, барлық ионды сәулелер жатады.
Биологиялық ластануларға тірі табиғатқа және адамға зиянын тигізетін барлық организмдер жатады.
Ластанулар екі негізгі топқа: материалдық (химиялық) ластануларға және энергетикалық (физикалық) ластануларға бөлінеді.
Өнеркәсіптік қалдықтарды талдау өнеркәсіптік кәсіпорындардағы қалдықтарды басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Ол қалдықтардың мөлшерін, құрамын, қасиеттерін және ықтимал қауіптілігін бағалауды, оларды өңдеу, кәдеге жарату немесе қайта өңдеу стратегиялары мен әдістерін әзірлеуді қамтиды. Төменде өндірістік қалдықтарды талдаудың кейбір теориялық негіздері мен әдістері келтірілген:
Қалдықтардың сипаттамасы: өндіріс процесінде пайда болатын қалдықтардың түрлерін анықтау маңызды. Бұл органикалық, бейорганикалық, улы, жанбайтын және басқа да қалдықтар болуы мүмкін. Саны мен құрамын бағалау: қалдықтардың көлемі мен құрамын анықтау үшін өлшеулер жүргізіледі. Бұған салмақ өлшеу, химиялық талдау, спектрлік талдау және басқа әдістер кіруі мүмкін. Қауіпті компоненттерді сәйкестендіру: ауыр металдар, химиялық ластаушы заттар және т.б. сияқты қалдықтарда қауіпті заттардың болуын анықтау үшін талдау жүргізіледі. Қайта пайдалану немесе қайта өңдеу әлеуетін бағалау: қалдықтарды басқа өндіріс процестері үшін қайталама ресурстар немесе шикізат ретінде пайдалану мүмкіндігі зерттелуде.
Экологиялық әсерлерді бағалау: қалдықтардың қоршаған ортаға, соның ішінде топыраққа, суға және ауаға әсерін бағалау. Өңдеу немесе кәдеге жарату әдістерін талдау нәтижелеріне сүйене отырып, механикалық, химиялық немесе биологиялық өңдеу, қайта өңдеу, кәдеге жарату немесе көму сияқты қалдықтарды өңдеудің ең қолайлы әдістері таңдалады. Қалдықтарды басқару стратегияларын әзірлеу: жоғарыда аталған барлық талдаулар мен бағалаулар негізінде экологиялық, экономикалық және әлеуметтік аспектілерді ескере отырып, өндірістік қалдықтарды басқару стратегиялары мен іс-қимыл жоспарлары жасалады. Өнеркәсіптік қалдықтарды физикалық қасиеттері, химиялық құрамы, шығу тегі, қауіптілік дәрежесі және т. б. сияқты әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады:
1-кесте. Өнеркәсіптік қалдықтардың физикалық қасиеттері, химиялық құрамы, шығу тегі, қауіптілік дәрежесі бойынша жіктелуі
Шығу тегі бойынша:
Органикалық қалдықтар:
мысалы, тамақ өнеркәсібі өнімдерінің қалдықтары, биомасса, органикалық ерітінділер және т. б.
Бейорганикалық қалдықтар:
мысалы, металл қалдықтары, шыны, пластик, керамика және т. б.
Аралас қалдықтар:
органикалық және бейорганикалық компоненттері бар қалдықтар.
Химиялық құрамы бойынша:
Қауіпті химиялық қалдықтар:
құрамында улы, жарылғыш, коррозиялық немесе басқа қауіпті заттар бар.
Қауіпті емес химиялық қалдықтар:
адам денсаулығы мен қоршаған ортаға үлкен қауіп төндірмейтін қалдықтар.
Физикалық қасиеттері бойынша:
Қатты қалдықтар:
мысалы, металл чиптері, пластмасса өндірісінің қалдықтары, қағаз, тоқыма және т. б.
Сұйық қалдықтар:
ағынды сулар, химиялық ерітінділер және жуу сұйықтықтары сияқты.
Газ тәрізді қалдықтар:
мысалы, атмосфераға шығарындылар, өндірістік газдар, булар және т. б.
Қауіптілік дәрежесі бойынша:
Қауіпті қалдықтар:
адам денсаулығы мен қоршаған ортаға қауіп төндіретін заттар бар қалдықтар.
Қауіпті емес қалдықтар:
қауіпті емес және қауіпсіз түрде жойылуы немесе қайта өңделуі мүмкін қалдықтар.
Өндірістік қалдықтар:
тауарларды немесе қызметтерді өндіру процесінде пайда болатын қалдықтар.
Технологиялық қалдықтар:
сүзу, айдау, конденсация және т. б. сияқтытехнологиялық процестер нәтижесінде пайда болатын қалдықтар.
Өндірістік емес қалдықтар:
ғимараттарды, учаскелерді, жабдықтарды пайдалануға байланысты қалдықтар, мысалы, құрылыс қалдықтары, кеңсе керек-жарақтарының қалдықтары және т. б
Өнеркәсіптік қалдықтарды жіктеу қоршаған ортаға теріс әсерді азайту және ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында оларды дұрыс өңдеу, кәдеге жарату және басқару үшін өте маңызды. Қалдықтардың негізгі шығатын көздеріне өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, үй- жай шаруашылығы жатады.
Өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыс қалдықтарынан 20 еседен артық келеді. Өнеркәсіптік қалдықтарды талдау әдістері қалдықтардың түріне, өндіріс процесіне және талдау мақсаттарына байланысты өзгеруі мүмкін. Олар химиялық, физикалық, биологиялық, спектрлік және басқа талдау әдістерін қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, өндірістік қалдықтарды басқаруды модельдеуге және талдауға арналған арнайы бағдарламалар мен құралдар бар.
Шыққан көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі топқа бөлінеді - өндіріс қалдықтарына және тұтыну қалдықтарына [3].
Қалдықтар
Тұрмыстық
Өнеркәсіптік
Ауылшаруашылық
Газ тәрізді
Қатты
Сұйық
Органикалық
Анорганикалық
Зиянды
Зиянсыз
Пайдаға асырылатын
Пайдаға асырылмайтын
Жанатын қатты
Жанатын сұйық
Жанбайтын қатты
Жанбайтын сұйық
1 сурет.Қалдықтардың жалпы жіктелуі.
Өндіріс қалдықтарынан бұйым алу процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдардың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физикалық- химиялық жолмен өндегенде, пайдалы кендерді шығарғанда және байытқанда шыққан, бірақ өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын, өнімдер кіреді.
Тұтыну қалдықтарына пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің тұтыну қасиетін жойған бұйымдар мен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға шығарылады, ал тұрмыста тасталынылады.
2-кесте. Қалдықтарды меңгеруге бағытталған жолдар
Барлық өндіріс қалдықтары төрт қауіптілік класына бөлінеді: 1- айрықша (радиоактивті заттектер, бензапирен, диметилтиофосфат, қорғасын, сынап метал түрінде және олардың бейорганикалық қосындылары); 2 - жоғары қауіпті (метилмеркаптан, азот оксидтері, никель, марганец, күкіртті сутек, формальдегид, фторлы сутек); 3- орташа қауіпті (қаркүйе, күкіртті көміртек, метил спирті, темекі); 4- аса қауіпті емес (аммиак, аммиакты-карбамидты тыңайтқыштар, боксидтер, темір оксидтері, әк тас) жатады [4].
1.2 Атмосфераның өндірістік орындарымен және өндірістік шаң-тозаңдарымен ластануы
Соңғы онжылдықтарда экологиялық проблемалар әлемдік қоғамда ең көп талқыланатын және өзекті тақырыптардың біріне айналды. Қоршаған ортаның ластануы мен климаттың өзгеруінің көптеген себептерінің ішінде өнеркәсіптік зауыттардан зиянды заттардың шығарындылары жетекші орындардың бірін алады. Бұл мәселе қоршаған ортаға, адам денсаулығына және биологиялық әртүрлілікке қатты әсер етеді. Алайда, бұл мәселені шешудің жолдары бар, олар жақсы болашаққа әкелуі мүмкін.
Тамақ өнеркәсібі атмосфераға бөлшектерді шығаратын тамақ өнімдерін дайындау, пісіру және орау әдістерінің кең спектрін қолданады. Астық пен ұнның сусымалы материалдарын ауыстырып тиеу кезінде шаң пайда болады. Қуыру және темекі шегу кезінде күйе ауаға шығарылады. Ет пен балықты өңдеу және жуу кезінде ет өңдеу зауыттарында ауаны ластайтын зең мен бактериялық қалдықтар қалдыратын сұйық қалдықтардың көп мөлшері пайда болады. Өнеркәсіптік (немесе өндірістік) шаң- бұл көптеген құрылыс, өндіріс, тау-кен жұмыстарынан пайда болатын микроскопиялық бөлшектер. Мұндай бөлшектердің әсері денсаулықтың ауыр проблемаларының қаупін едәуір арттырады.
Ауаның ластануы атмосфераға зиянды химиялық заттар немесе қатты заттар шығарылған кезде пайда болады. Ауаның ластану түріне және дәрежесіне байланысты ол адамдар мен жануарлардың денсаулығына, сондай-ақ қоршаған ортаға зиян тигізуі мүмкін. Ауаның ластануының негізгі көздері көлік, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы болып табылады, олар атмосфераға көмірқышқыл газын, күкірт диоксидін және метанды көп мөлшерде шығарады (олардың бірнешеуі ғана). Сонымен қатар, атмосфераның химиялық құрамы өзгерген сайын ауаның ластануы климаттық жүйеде жүйелі өзгерістерге әкелуі мүмкін.
Шаң әртүрлі қасиеттерге ие болуы мүмкін. Кремний диоксиді шаңы-кремний диоксиді бөлшектері. Кремний диоксиді барлық дерлік тау жыныстарының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, сонымен қатар бетон, ерітінді, құмтас құрамына кіреді. Ағаш шаңы бөренелер мен тақталарды кесу кезінде ғана емес, сонымен қатар композициялық материалдармен және фанермен жұмыс жасау кезінде де пайда болады. Тағы бір "қарапайым" өнеркәсіптік шаң - бұл кремний диоксиді жоқ материалдармен жұмыс жасау кезінде пайда болатын бөлшектер деп аталады. Оларға гипс, әктас, мәрмәр, доломит, көмір және т. б. Ауадағы шаң- бұл негізінен жер қыртысын құрайтын өте ұсақ минералды бөлшектерден тұратын тозаң. Жанартау атқылауы нәтижесінде атмосфераға көп мөлшерде шаң түседі. Атмосфералық ауада үнемі ғарыштық шаң болады. Бірақ бұл соншалықты маңызды емес, өйткені бұл өте аз мөлшер. Жер шаңы ауаның ластануында маңызды рөл атқарады. Оның мөлшері жыл мезгіліне, жасыл кеңістіктерге, қар жамылғысына және т.б. халқы жоқ жерлерде, әсіресе органикалық шаңмен ластанған жерлерде органикалық тозаңның көп мөлшері көтеріледі. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың ауаның ластануындағы рөлі орасан зор [6].
Атмосфералық ауада көптеген газ тәрізді заттардың қоспасы бар. Ауаның негізгі бөлігі- азот пен оттегі. Оның құрамында көмірқышқыл газы, аргон, неон, гелий және т. б. Өнеркәсіптік зауыттар атмосфераға зиянды заттар шығарудың негізгі көздерінің бірі болып табылады. Бұл шығарындыларға азот оксидтері, күкірт, көміртек қосылыстары және т.б. сияқты зиянды компоненттер кіреді.
Бұл заттар түтіннің пайда болуына, қышқыл жаңбырға, климаттың өзгеруіне және қоршаған орта мен адам денсаулығына басқа да жағымсыз әсерлерге ықпал етеді.
3-кесте.Атмосфералық ауа құрамы
Газдар
Мөлшері
1
Азот
78,15
2
Оттегі
20,78
3
Көміртегі оксиді
0,03
4
Инертті газдар
1-ге жуық
Шешу жолдарына таза технологияларды пайдалану: зауыттардан шығарындылар мәселесін шешудің негізгі әдістерінің бірі-таза өндіріс технологияларын пайдалануға көшу. Бұл зиянды заттарды ұстау үшін сүзгілер мен жинақтарды орнатуды, сондай-ақ шығарындыларды атмосфераға шығарар алдында тазартудың тиімді әдістерін әзірлеуді қамтиды.
Баламалы энергия көздерін қолдау: энергия көздерін күн, жел немесе атом энергиясы сияқты экологиялық таза энергиямен ауыстыру қазба отындарына тәуелділікті айтарлықтай төмендетіп, парниктік газдар шығарындыларын азайтуы мүмкін.
Қатаң ережелер мен заңнама, өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін шығарындыларды шектеудің қатаң ережелері мен ережелерін енгізу таза технологияларды енгізу және ластануды азайту үшін маңызды ынталандыру болуы мүмкін. Айналмалы экономиканы ілгерілету: тұтыну мен шығарындылардың сызықтық моделінен материалдар қайта өңделетін және қайта пайдаланылатын айналмалы экономикаға көшу зауыттардың экологиялық жүктемесін төмендетуі мүмкін.
Егер зауыттардан шығарындылар мәселесі тиімді шешілмесе, онда болашақ перспективалар өте жағымсыз болуы мүмкін. Атмосфералық шығарындылардың көбеюі жаһандық жылынудың жоғарылауына, климаттың өзгеруіне және теңіз деңгейінің көтерілуіне әкеледі. Бұл өз кезегінде ауа-райының төтенше жағдайларын, биоәртүрліліктің жоғалуын, адам денсаулығының нашарлауын және экономикалық шығындарды тудырады.
Алайда, егер шығарындыларды азайту үшін елеулі қадамдар жасалса, болашақ әлдеқайда қолайлы болуы мүмкін. Таза технология, баламалы энергия көздері және тұрақты өндіріс қоршаған ортаға теріс әсерді төмендетуі мүмкін. Экологиялық сананы дамыту және экологиялық жауапты өмір салтын насихаттауға күш салу да тұрақты болашаққа ықпал етуі мүмкін.
Нәтижесінде зауыттардан шығарындылар мәселесін шешу мемлекеттердің, өнеркәсіптік компаниялардың және жұртшылықтың бірлескен күш-жігерін талап етеді. Тек бірлескен күш-жігермен біз өзіміз үшін және болашақ ұрпақ үшін таза және сау планетаны қамтамасыз ете аламыз.
1.3 Өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі
Өнеркәсіптік қалдықтар экожүйеге олардың сипаттамаларына, өңдеуіне және кәдеге жарату әдісіне байланысты оң және теріс әсер етуі мүмкін. Өнеркәсіптік қалдықтардың экожүйеге қалай әсер етуінің бірнеше жолы:
Ресурстық айналым: кейбір өндірістік қалдықтар басқа өндіріс процестері үшін ресурстар немесе шикізат ретінде немесе баламалы энергия көздері ретінде пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, биомасса биоотын өндіру үшін пайдаланылуы мүмкін, ал бір кәсіпорынның өндіріс қалдықтары екіншісіне шикізат ретінде пайдаланылуы мүмкін. Қоршаған ортаның ластануы: қауіпті химиялық заттар мен улы заттардың бақылаусыз бөлінуі топырақтың, судың және ауаның ластануына әкелуі мүмкін, бұл тірі организмдерге және экожүйедегі биоәртүрлілікке теріс әсер етуі мүмкін.
Климаттың өзгеруі: өнеркәсіптік процестерден шығатын парниктік газдар шығарындылары парниктік әсерді күшейтіп, климаттың өзгеруіне әсер етуі мүмкін, бұл экожүйеге үлкен әсер етуі мүмкін. Экожүйеге жүктеменің артуы: өнеркәсіптік қалдықтардың үлкен көлемі экожүйеге қосымша жүктеме тудыруы мүмкін, мысалы, су объектілерінің ластануы және топырақ құрамының өзгеруі, бұл құнарлылықтың төмендеуіне және биоәртүрліліктің жоғалуына әкелуі мүмкін. Қорғау және қалпына келтіру: өндірістік қалдықтардың кейбір түрлерін экожүйелерді қорғау және қалпына келтіру үшін пайдалануға болады. Мысалы, қалдықтарды жерді қалпына келтіру немесе теңіз тіршілігі үшін жасанды рифтер жасау үшін толтырғыш ретінде пайдалану. Осылайша, өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі оң немесе теріс болуы мүмкін және олардың қоршаған ортаға және экожүйеге ықтимал әсерін ескере отырып, осы қалдықтарды талдау және басқару маңызды.Өндірістің алғашқы дамуынан бастап, өнеркәсіптің нәтижесіне көңіл бөлген. Бірақ адам баласы өндірістің қоршаған ортаға, алдымен адам денсаулығына әсерін есепке алмаған [2].
Адамдардың шаруашылық қызметі қазіргі кезде биосфераны ластаушылардың негізгі көзі болып отыр. Табиғи ортаға күн сайын , сағат сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары түсіп отырады. Осы қалдықтардағы әртүрлі химиялық заттар ауаға, суға және топыраққа түсіп, бір трофикалық тізбектен екіншісіне өте отырып, соңынан адам организміне келіп түседі. Табиғи ортаны ластаушы заттар әртүрлі болып келеді. Ол заттар өзінің табиғатына, шоғырлануына және адам организміне әсер ету уақытына қарай әртүрлі жағымсыз нәтижелер туғызады. Осындай заттардың қысқа мерзімде болса да адамға әсері- адамның басын айналдырады, құсқысын келтіреді, тамағын жыбырлатып, жөтелтеді. Егер де адам организміне осындай улы заттар көп мөлшерде әсер етсе, қатты уланып есінен танады, тіптен өліп кетуі де мүмкін. Ондай улы заттарға ірі өнеркәсіптік қалалардың үстіне желсіз күндері жиналған қара түтіндер немесе өнеркәсіптік кәсіпорындардың қалдықтары мысал бола алады.
2 ТАРАЗ ҚАНТ ЗАУЫТЫ ӨНДІРІСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Тараз қант зауыты ЖШС "ТҚЗ" 1932 жылы салынып, пайдалануға берілді. Шикі қантты өңдеу зауытының өндірістік қуаты- 850 тонна тәулігіне. Қазіргі уақытта "ТҚЗ" ЖШС тазартылған түйіршіктелген қант, ақ түсті 25,50 кг қаптарда шығарады. Қазақстанның тамақ өнеркәсібі саласындағы байырғы кәсіпорындардың бірі. 1932 жыы құрылған Жамбыл қант зауыты негізінде 1993 жылы акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Өндірістік қуаты тәулігіне 4 мың тоннаға дейін қант қызылшасын өңдеуге мүмкіндік береді. Жергілікті шикізаттың жетіспеудің себебінен 1982 жылы кәсіпорын импорттық қант құрағын өңдеуге бағытталып қайта жабдықталды. Қазіргі уақытта Тараз қант зауыты ЖШС-і Орталық Азиядағы аса ірі тағам өнімдерін өндіруші құрылым Қант орталығы құрамына енді. 2002 жылы 170 мың тонна қант өнімдерін (құмшекер, рафинад, т.б.) шығарды. Кәсіпорында 1200 адам жұмыс істеген [9].
2 сурет. Тараз қант зауыты
"ТСЗ" ЖШС толық технологиялық циклі бар кәсіпорындар болып табылады, өзінің өндірістік құрылымында негізгі қант құм цехы (№ 1 және № 2 корпус), меншікті ЖЭО, электр цехы, КИПиА қызметі, теміржол көлігі учаскесі, механикаландыру және автокөлік цехы, жөндеу-құрылыс учаскесі (РСУ), жөндеу- механикалық цехы (РМО)бар, жылу- су- кәріз қызметі (ТВК цехы), дайын өнім, шикізат және материалдар қоймалары. Кәсіпорындар өздерінің энергетикалық ресурстарымен және сумен толық қамтамасыз етілген және автономды тәуелсіз болып табылады. Қазіргі уақытта кәсіпорында 479 адам жұмыс істейді.
"ТСЗ" ЖШС өндірістік базасы Тараз қаласында Жауғаш- батыр көшесі, 2 мекенжайында орналасқан. Зауыт цехтарының негізгі функциялары:
қант құм цехы (№ 1 корпус) - шикі қантты бастапқы өңдеу;
қант құм цехы (№ 2 корпус) - шикі қантты түпкілікті өңдеу және өнім өндіру;
ЖЭО- жылу және электр энергиясын өндіру;
электр цехы- электр жабдықтарына, ЭБЖ, КОХ, қосалқы станцияларға қызмет көрсету;
КИПиА қызметі- бақылау- өлшеу аспаптары мен жабдықтардың автоматикасына қызмет көрсету;
ТЖТ цехы- т.ж. жолдарды, тепловоздарды жөндеу, пайдалану және қызмет көрсету, т.ж. вагондарды Талас станциясына жеткізу және жөнелту;
РМЦ цехы- цехтарды механикалық және токарлық бөлшектермен қамтамасыз ету, жөндеу- монтаждау жұмыстарын жүргізу;
ТВК цехы- инженерлік желілер мен гидроқұрылыстарға қызмет көрсету;
РСУ цехы- цехтарды құрылыс жұмыстарымен қамтамасыз ету;
Механикаландыру цехы- автокөлік пен техниканы жөндеу, пайдалану және қызмет көрсету, жүктерді және адамдарды автомобильмен тасымалдау;
қоймалар- шикізатты, дайын өнімді және материалдық құндылықтарды қабылдау және сақтау;
өндірістік және шаруашылық- тұрмыстық сарқынды суларды тазарту құрылыстары Байзақ ауданы Талас ауылында зауыттан 9,6 км қашықтықта орналасқан. Тазарту құрылыстарының жалпы ауданы.
Қант- бұл өсімдік тектес энергетикалық және дәмдік өнім. Олар оны негізінен қант қамысы мен қант қызылшасынан алады. Егер қант қамыстан ұзақ уақыт бойы өндірілсе, онда қант қызылшасынан екі жүз жыл ғана.
Өндіріс үшін жаңа шикізаттың пайда болуы Наполеон соғысы кезінде Еуропа жағалауының континентальды блокадасына байланысты болды. Осы уақытқа дейін бүкіл Еуропа қант қамысы өсетін аудандардың тропикалық және субтропикалық климаты бар елдер мен колониялардан қант алды. Еуропаның көптеген елдерінің, әсіресе Францияның ғалымдары құрамында 6%- ға дейін қант бар қызылшаға назар аударды. Жемісті селекцияның нәтижесінде қант қызылшасының тамыр дақылдарының қанттылығы жылдар өткен сайын арта түсті. Олардан қантты бөліп алу технологиясы да жасалды.
Қант тауарлық өнім ретінде екі модификацияда шығарылады: түйіршіктелген қант және тазартылған қант. Біріншісі 0,2 - 2,5 мм кристалдардың массасынан тұрады, олар сусымалы, ал екіншісі монолиттен жасалған, бастар түрінде құйылған, ұсақталған, кесілген және сығылған. Қант қамысы сабақтарында да, қант қызылшасының тамыр дақылдарында да кездесетін қанттар химиялық құрамы жағынан бірдей. Олардың құрамындағы сахарозаны қамыс немесе қызылша қант деп атайды. Моно және дисахаридтерден басқа қанттардың болуы шамалы [5].
Химиялық құрамы бойынша қант іс жүзінде таза сахароза болып табылады (C12N22O11). Мәселен, құрғақ затқа қайта есептегенде түйіршіктелген қант құрамында пайызбен: кемінде 99,75 сахароза, 0,050 редукциялаушы заттардан артық емес, 0,03 күлден (Na, К, Са, Fe) артық емес және 0,14 судан артық емес; тазартылған қант 9 99,8 сахароза, 0,1 су және күл іздері. Түйіршіктелген қанттың энергетикалық құндылығы 1565 кДж, ал 100 г өнімде 1569 кДж тазартылған.
4-кесте. Қант қамысы құрамында әртүрлі химиялық компоненттер бар, соның ішінде:
Қант:
негізгі компонент-сахароза (қант), ол әдетте қамыстың құрғақ массасының шамамен 70-80% құрайды.
Су:
қант қамысындағы судың мөлшері шамамен 70-75% болуы мүмкін
Басқа көмірсулар:
сахарозадан басқа, қамыста глюкоза мен фруктоза сияқты басқа көмірсулар да бар, бірақ олар әдетте сахарозамен салыстырғанда аз мөлшерде болады.
Ақуыздар:
қамыс құрамында ақуыздар да бар, бірақ олардың мөлшері аз.
Минералдар:
қант қамысында калий, кальций, магний және басқалары сияқты әртүрлі минералдар бар.
Витаминдер:
С дәрумені сияқты дәрумендер аз мөлшерде болуы мүмкін.
Басқа заттар:
сонымен қатар, қант қамысында фитохимиялық заттар, флавоноидтар және антиоксиданттар сияқты әртүрлі органикалық және бейорганикалық заттар болуы мүмкін.
Нақты химиялық құрамы қамыстың сортына, өсу жағдайларына және өңдеу әдістеріне байланысты аздап өзгеруі мүмкін. Таза күйінде тұтынудан басқа, қант кондитерлік өнімдерде, нан пісіруде, консервілеуде және басқа да көптеген тамақ өнеркәсібінде өндірілетін өнімдерге белгілі бір дәм беру және энергетикалық құндылықты арттыру үшін кеңінен қолданылады.
Кәсіпорында бірнеше цехтар (азық- түлік, шырын тазарту және басқалары) күрделі жаңғыртылғанын, барлық процестер толығымен автоматтандырылғанын. Егер бұрын бәрі қолмен болса, қазір операторлар отырады, барлығы компьютер экрандарында көреді- процесті қайда азайту керек, қайда қосу керек. Автоматтандырудың арқасында жұмысшылардың жұмысы өте жеңілдеді, ал мемлекет қысқарған жоқ, біздің барлық қызметкерлеріміз жұмыс істейді, біз кадрларды жоғалтпаймыз. Енді модернизацияны енгізе отырып, қант қызылшасын өңдейтін ресейлік зауыттармен бәсекеге қабілетті бола алады. Оларды өсіру оңайырақ, оларда қара топырақ бар, суарудың қажеті жоқ және өсіру үшін өте көп уақытты қажет ететін дақыл бар.
Толық сатып алу бағасы егін егу басталғанға дейін ерте көктемде фермерлерге жарияланады. Биылғы жылы баға бір тонна қызылша үшін 18 мың теңгені құрады. "Толық сатып алу бағасы екі құрамдас бөліктен құралады - зауыттың бағасы 8 мың теңге және мемлекеттік субсидия 10 мың теңге. Биыл субсидияны мемлекет тікелей төлейді. Өткен жылдары сатып алу бағасының мемлекеттік бөлігін қант зауыты қызылша датчиктеріне төледі, содан кейін мемлекет зауыттың бұл бөлігін өтеді. Толық сатып алу бағасы бұрын зауыттың бағасынан және мемлекеттік субсидиядан қалыптасады.
Қант қызылшасының тамыр дақылдарынан қанттың шығуы көптеген себептерге байланысты: тамыр дақылдарындағы қанттың мөлшері соңғысының физикалық жағдайы, тамыр дақылдарында болатын биохимиялық процестер кешені, микробиологиялық әсер, зауыттағы технологиялық процестер деңгейі және т. б.
Біздің еліміздің қант зауыттары маусымдық жұмыс істейді, жылына шамамен 110-150 күн, бұл қант қызылшасының тамыр дақылдарын сақтау қиын болғандықтан. Жақсы сақтау жағдайында да тамырлы дақылдардың тыныс алуы, оларда саңырауқұлақтар мен бактериялардың дамуы, кеміргіштердің зақымдануы, байланыстыру және т.б. нәтижесінде қанттың жоғалуы байқалады.
Биылғы жылы тамыр дақылдары жақсы, ластануы аз. Мұнда жұмыс істейтін машиналар (бумдар - борт- төсеу машиналары) ескі, бірақ олар сәтсіздікке ұшырамайды. Биылғы жылы егінді шуылсыз, тыныш, шағымсыз қабылдаған. Әкелінген қызылша ешкімге қайтарылмады, қанша келеді, сонша қабылдайды, сақтайды. Бұл жерде біздің техникамыз жаңарып, бумдар жаңаларына ауыстырылғаны жөн. Әсіресе жылы мезгілде ол өніп, ылғал мен сахарозаны жоғалта бастайды. Қант қызылшасына айтарлықтай зиян шірікке әкелетін механикалық зақым келтіреді. Сондықтан шикізатты бүлінуден қорғаудың негізгі шарттарының бірі оның тұтастығы болып табылады. Әйтпесе, сақтау шарттары, диффузиялық шырынның сапасы нашарлайды, тасымалдау шығындары артады, қант зауытында тазарту қондырғылары үлкен жүктемемен жұмыс істейді, егістіктерден құнарлы топырақ шығарылады. Сондықтан қант қызылшасын дұрыс қабылдау мен сақтаудың барлық талаптарын сақтау ғана шығындарды едәуір азайтуға және соңғы өнімнің шығымдылығын арттыруға мүмкіндік береді. Таңдалған және жуылған тамыр дақылдары тікелей өңдеу үшін цехтарға түседі [8].
Қант өндіруге арналған қант қызылшасының тамыр дақылдарының өсірілген өнімі ("зауыт" немесе "техникалық"), шаруашылықтар қант зауыттарының қызылша қабылдау пункттеріне немесе тікелей зауыттарға тезірек жеткізуге тырысады. Қазылған тамыр дақылдарын үйінділерде сақтау олардың технологиялық қасиеттерінің нашарлауына және қанттың айтарлықтай жоғалуына әкеледі.
Шикі қамыс қантынан және қазір зауыт жұмыс істейтін қант қызылшасынан кристалды ақ қантты шығарад. Шаруашылықтар жақсы өнім алды, және осында тапсырылды. Қызылшаның сапасы жақсырақ болғаны жөн. Бұл жинау кезінде барлық шаруа қожалықтары адал емес екенін білдіреді. Кейде тамыр дақылдарында кір көп болады, сондықтан сорғылар таспен бітеліп қалғандықтан, біздің жабдық кейде бос қалады. Жуылған қызылша жарылып, диффузияға түседі, онда қант шырыны чиптерден бөлінеді. Шырын тазартылады және қайнатуға келеді. Қалың консистенциялы сироп алып, одан кейін аппараттарда "утфель" алады - бұл сахароза кристалдары мен кристаларалық ерітіндіден тұратын масса. Аппараттарда утфельді қайнатудан кристалды құруға дейінгі кезеңдер өтеді. Содан кейін утфель араластырғышқа, сол жерден центрифугаға тасталады, онда оны сумен жуады. Кристаларалық ісіну мен ақ қантты алып, ол кептіріліп, пакетке салынады" [7].
3 сурет. 2022 жылы қант қызылшасының жалпы өнімінің құрылымы
Қант қызылшасын өндіру көлемінің барынша қысқаруы кезеңінде қант бойынша сауда балансымен және шаруашылықтардағы қызылша егу жағдайларымен өзара байланысты ішкі және сыртқы факторлардың әсері байқалды. Өткен ғасырдың 30- жылдарынан бастап Жамбыл облысында қант қызылшасы 42 мың гектардан астам алқапта өсірілді, өнімділік орта есеппен 300 цга дейін жетті. "Оңтайландырудың" 90-жылдарында өңірдің қызылша өсірушілері осы еңбекті қажет ететін дақылды өсірудің тәжірибелі кадрларын, техникасы мен технологиясын жоғалтты. Нәтижесінде, 2009 жылға қарай қант қызылшасының дақылдары апатты түрде азайып, 1,7 мың гектардан аз болды. Бүгінде елге 60- тан астам Социалистік Еңбек труда - қызылша өсірушілерді берген Жамбыл облысы бұл құнды мәдениетті қайта жандандырып, бұрынғы өнімділікке және қызылша өнімінің бұрынғы көлеміне қол жеткізуде.
Қызылша өңдеу кәсіпорындары маусымдық сипаттағы өндіріс болып табылады, бұл өнеркәсіптік кәсіпорындардың шикізат өндірушілеріне тәуелділігін түсіндіреді, олар өз кезегінде қажетті агротехникалық шараларды қаржыландыру және сақтау негізгі аспектілер болып табылатын барлық шаралар кешеніне қатты тәуелді.
Қазақстанда ірі қант өндіруші "Орталық Азия қант корпорациясы" ЖШС 2009 жылы құрылды. Бес зауыты бар компанияның негізгі өндірістік қызметі- түйіршіктелген қант пен тазартылған қант шығару. Корпорацияның Қазақстанның бүкіл ішкі нарығын қамтамасыз ету үшін қажетті жоғары сапалы қанттың осындай мөлшерін өндіруге арналған қуаты мен мүмкіндіктері бар.
Қант қызылшасын өңдеудің негізгі өнімі- қант (сахароза). Алайда, сахароза экстракциясынан кейін бүкіл әлемде шамамен 68 миллион тонна дымқыл қызылша целлюлозасы немесе 17 миллион тонна құрғақ биомасса түзіледі. Бұл ауылшаруашылық қалдықтары полисахаридтерден тұрады (22-24 мас.% целлюлоза және 30 мас. % гемицеллюлоза ) және пектин (15- 25 мас. % ), аз мөлшерде маймен (1,4 мас. %), ақуыз (10,3 мас. %). % ), күл (3,7 мас. % ) және лигнин (5,9 мас. %). Қант қызылшасы целлюлозасы осы уақытқа дейін негізінен құрғақ түйіршіктер немесе сүрлем түрінде ауылшаруашылық жануарларына жем ретінде қолданылған. Қант қызылшасының жапырақтары негізінен целлюлозадан (13-18 %), гемицеллюлозадан (11-17 %) және пектиннен (14- 18%) тұрады, ақуыз бен күлден басқа лигнин (5-6%) аз. Кептірілген қызылша жапырақтары үшін композицияның егжей-тегжейлі талдауы жасалды. Құрғақ өрнекте қант қызылшасының жапырақтары негізінен құрылымдық көмірсулардан (32,4%), ақуыздан (26,9%) және еритін қанттардан (10,0%) тұрады. Құрылымдық көмірсулар глюканның тең мөлшеріндегі полимерлі қанттардан (11,0%), гемицеллюлозадан шыққан қанттардан (ксилан, галактан және арабинан) (10,4%) және полигалактурон қышқылынан (11,0%) тұрады. Сонымен қатар, кептірілген қызылша жапырақтары лигниннен (6,2%) және күлден (19,6%) тұрады. Тағамдық құндылығы төмен болғандықтан, сондай- ақ ірі қара малдың ас қорытуын бұзатын сапониндердің болуына байланысты қызылша жапырақтары жем ретінде азырақ пайдаланылады. Қызылша целлюлозасы мен қант қызылшасының жапырақтары химия және биотехнология өнеркәсібі үшін қызықты шикізат болып табылады. Гетерополисахаридтердің гидролизі моносахаридтердің түзілуіне әкеледі: ксилоза, глюкоза, манноза, галактоза, рамноза және арабиноза. Қант қызылшасы пектинінің гидролизі глюкоза, арабиноза және галактурон қышқылын, сондай-ақ галактоза мен рамнозаның аз мөлшерін береді. Гидролиз өнімдері химиялық шикізат ретінде пайдаланылуы немесе биологиялық валоризациядан өтуі мүмкін [10].
2.1 Тараз қант зауыты өндірісіндегі қалдықтарды тазартудың технологиялық әдістері
Завод бірінші қызылшамен жұмыс істеген, қызылша жоқ болғаннан кейін қазіргі таңда шетелден Кубадан,Бразилиядан өңделген күйде келеді. Қант секілді сап сары майд, құм секілді келеді. Бірінші складқа әкелінеді, зауытқа әкелгендегі мақсаты тазалап, қапқа салынады. Жалпы қызылшаның процессі қиындау, оны жуады, кеседі, сушкысын алады, блендірмен сығып сок шығарады.
Қант - бұл көптеген жолдармен керемет зат. Бұл бірнеше мың жылдан бері қант қамысынан немесе қант қызылшасынан жасалған табиғи өнім. Қайта өңдеуден және тазартудан кейін ерекше тазалық пен жоғары коммерциялық құндылықтың соңғы өнімі ғана алынбайды. Сонымен қатар, қант өндірісінің жанама өнімдерін сатуға және пайдалануға болады.
Эмиссияларды бақылау. 1. Әктастың толық жанбауы нәтижесінде қант құю цехының пешінде "допал" пайда болады.
"Недопалдың" жылдық білім беру көлемі "әктас пешінің жұмыс регламенті" негізінде қабылданды. Әктастың жылдық күйдірілуі кезінде 29000 тн. "недопалдың" шығымы 4,0% - ға тең, тиісінше білім берудің нормативтік жылдық көлемі 1160 тн- ға тең.
2018 жылы өндіріс көлемін ескере отырып, "недопала" білім берудің жоспарланған көлемі 600,7 тн құрайды. 2019- 2024 жылдарға жылына 1160 тоннадан.
"Недопал"кәсіпорынның солтүстік-батыс бөлігінде, 0,24 га алаңда жиналады.
"Недопала" үйінділерінен тұрғын аймаққа дейінгі қашықтық- 200 м. "недопала" қоймалау полигонын пайдалануды бастау мерзімі - 1937 жыл сүзгіге қарсы экран және шаңсыздандыру жүйесі жоқ. Түсіру торабынан полигонға дейін" допалды " шығару механикаландырылған тәсілмен жүргізіледі.
"Недопала" химиялық құрамы: СаСО3 - 88,86%; МqСО3 - 8,46%; ЅіО2- 1,01%; СаЅО4- 0,14%. Жеткіліксіз құрамында улы компоненттер болмағандықтан, қалдықтар қауіптің жасыл деңгейіне жатады.
Өндірістік жабдықтарды, құрылыстарды және металл өңдеу қалдықтарын бөлшектеу нәтижесінде комбинатта металл сынықтары түзіледі. Металл сынықтарының пайда болуының нормативтік жылдық көлемі кәсіпорынның жоспарлы жоспарлы алдын ала жөндеуіне ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар жоспарына және Жөндеу-механикалық цехтың 500 тн жұмыс жоспарына сүйене отырып қабылданды.
2018 жылы металл сынықтарының жылдық түзілуі 258,9 тоннаны құрайды. 2019 - 2024 жылдарға жылына 500 тоннадан.
Бір жыл ішінде металл сынықтары жиналғандықтан, ол Вторчерметке тапсырылады. Металл сынықтарын сақтау бетондалған алаңда, кәсіпорынның өндірістік базасының аумағында оны жинау және білім беру орындарынан тасымалдау жолымен жүргізіледі.
Қант құм цехының технологиялық циклі процесінде өнеркәсіптік ағынды сулар пайда болады, содан кейін олар буландырғыш тоған карталарына тасымалданады. Буландырғыш тоғанның жұмыс картасын максималды толтырып, содан кейін судың булануынан кейін құрғақ қалдық пайда болады - сүзгі тұнбасы. Қажет болған жағдайда буландырғыш тоған картасын сүзгі шөгіндісінен тазарту жүргізіледі. Қазіргі уақытта сүзгі тұнбасын тазарту жүргізілмейді.
Сүзгі тұнбасының құрамында улы компоненттер болмағандықтан, қалдықтар қауіптің жасыл деңгейіне жатады.
Сүзгіш тұнбаның жылдық түзілу көлемі өңделетін шикі қанттың бір тоннасына 3% құрайды. Шикі қантты өңдеудің жылдық көлемі 270 000 тоннаны құрайды, тиісінше сүзгі тұнбасының шығымы 9000 тоннаны құрайды.
2018 жылға арналған сүзгі тұнбасын орналастырудың жоспарланған көлемі 4660 тоннаны құрайды. 2019 - 2024 жылдарға жылына 9000 тоннадан.
Сондай-ақ, кәсіпорынның өндірістік қызметі барысында келесі қалдықтар пайда болады:
Пайдаланылған батареялар- жөндеу жұмыстары кезінде тозған батареяларды ауыстыру, жарамдылық мерзімі;
Дәнекерлеу электродтары - дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу;
Күл қождары-металды өңдеу кезінде ұстадан;
Пневматикалық шиналар-автокөлік пен арнайы техниканы пайдалану;
Пайдаланылған май-автокөлікті пайдалану;
Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ)-жұмыс істейтін персоналдың өндірістік және әкімшілік қызметі, жөндеу жұмыстары, орау ыдыстары, кеңсе қалдықтары, асхананың тамақ қалдықтары;
Ластанған топырақ-жөндеу және басқа жұмыстар кезінде мұнай өнімдерінің төгілуі, оларды резервуарларға айдау;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Н 3-1.1.13
08.08.2023
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ КЕ АҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_________________ Омарбекова М.Т
қолы аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
МамандықББ: 6В05212- ӨМЭ
шифрі мен аталуы
Орындаған ____________ Сарсенбеков Қ.Б
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекшісі ____________ т.ғ.к доцент м.а Жумадилова А.К
қолы ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі, аты-жөні
Тараз 2024
Жетекшінің бітіруші-білімгерге берілген сын-пікірі
Н 3-1.110
08.08.2023
Жетекшінің бітіруші студентке берген СЫН - ПІКІРІ
Студенттің аты-жөні: Сарсенбеков.Қ.Б
Факультет: Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі
МамандығыББ: Өнеркәсіптік мекемелердің экологиясы
Дипломдық жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
Ескерту: Пікірде дипломдық жұмысты студенттің өз бетінше орындау деңгейі, оның
теориялық дайындық деңгейі, таңдаған тақырыбы бойынша негізгі концепциялар мен ғылыми материалдарды білетіндігі көрсетілуі керек. Қорытындысында жұмыс қойылатын талаптарға сай келетінкелмейтінін және қорғауға жіберуге боладыболматындығы туралы айтылуы керек.
Жетекші: Жумадилова А.К
Ғылыми деңгейі, атағы: т.ғ.к доцент м.а Жұмыс орны, қызметі: М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университетнің, Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі кафедрасының т.ғ.к доцент м.а
________________________2024г. _________________________
қолы
1 беттен 1 бет
ТҰЖЫРЫМДАМА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау. Дипломдық жұмыста Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған орта әсерін талдау, өндірістің экологиялық жағдайына бағалау жүргізіледі және де қоршаған ортаға теріс жүктемені азайтуды қамтамасыз ету үшін іс- шаралар ұйымдастыру.
Қант өндірісі жоғары индустриалды және энергияны қажет ететін өндіріс болып табылады, негізгі өнімі- бұл тағамда қолданылатын қант, ол кондитерлік, наубайхана, алкоголь, консервілеу, сүт және басқа салаларда кеңінен қолданылуда. Қант өнеркәсібі ең көп материалды қажет етеді және суды көп тұтынумен сипатталады. Қант өнеркәсібінің қалдықтары (целлюлоза, сірне, меласса) тыңайтқыш ретінде, кейбір жағдайларда мал азығы ретінде пайдаланылуы мүмкін.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы: Анализ воздействия отходов производства Сахарного завода на окружающую среду. В дипломной работе проводится анализ воздействия на окружающую среду отходов производства Таразского сахарного завода, оценка экологического состояния производства и организация мероприятий по обеспечению снижения негативной нагрузки на окружающую среду.
Производство сахара является высокоиндустриальным и энергоемким производством, основным продуктом которого является сахар, используемый в пищевых продуктах, который широко используется в кондитерских изделиях, пекарнях, спиртных напитках, консервировании, молочных продуктах и других отраслях промышленности. Сахарная промышленность требует больше всего материалов и характеризуется большим потреблением воды. Отходы сахарной промышленности (целлюлоза, патока, патока) могут использоваться в качестве удобрений, а в некоторых случаях в качестве корма для животных.
ANNOTATION
The topic of the thesis: Analysis of the impact of sugar factory production waste on the environment. The thesis analyzes the environmental impact of waste from the Taraz sugar factory , assesses the environmental condition of production and organizes measures to reduce the negative impact on the environment.
Sugar production is a highly industrial and energy- intensive production, the main product of which is sugar used in food products, which is widely used in confectionery, bakeries, alcoholic beverages, canning, dairy products and other industries. The sugar industry requires the most materials and is characterized by high water consumption. Waste from the sugar industry (cellulose, molasses, molasses) can be used as fertilizers, and in some cases as animal feed.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТҚЗ - Тараз қант зауыты
ЖШС- Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
ЖЭО- Жылу электр орталығы
ШРК- Шекті рауалы концентрация
КҚК- Кәсіпорынның қауіптілік категориясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1
ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ ... ... ... .
7
1.1
Өндірістік қалдықтардың түрлері және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2
Атмосфераның өндірістік орындармен және өндірістік шаң-тозаңдарымен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.3
Өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
2
ТАРАЗ ҚАНТ КӘСІПОРНЫНА СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ...
14
2.1
Тараз қант зауыты өндірісінің технологиялық процесстері ... ... ...
20
2.2
Өндірісте қолданылатын шикізаттар және материалдар ... ... ... ... ... .
28
3
ҚАНТ ЗАУЫТЫ ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
3.1
Кәсіпорын қалдықтарының атмосфераға тигізетін зиянын және қауіптілік классын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
34
3.2
Өндірістің экологиялық жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
43
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Өндіріс орындарының күрт артуы кезеңінде, ғылыми- техникалық революцияның дамуына байланысты, қоршаған ортаны сақтау, қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану қазіргі проблемалардың бірі болып отыр. Адамдар және олардың шаруашылық әрекеттері жер бетіне тікелей және жанама әсерін тигізіп келеді. Қала- адамның колымен жасалған жасанды экожүйе болып табылады. Қала экожүйесінің ерекшелігі - халықтың бұрын болып көрмеген тығыздығы. Мұндағы адамды қоршаған ортаға шамадан тыс экологиялық салмақ түседі, себебі мұнда организмге әсер етуші факторлардың бәрі жасанды түрде өзгертілген- климат, ауа, су, микроклимат, құрылыстар және т.б. әсерінен ауаға шығарылатын әр түрлі ластықтар және жылу, су булары, қалдықтар әсерінен үлкен өзгерістерге ұшырайды.
Адамдардың шаруашылық әрекеттері мен қажеттіліктері жер бетіне тікелей және жанама үлкен ықпал әсерін тигізіп отыр. Егерде жылына ауаға дүние жүзі бойынша 1-2 млрд.т деңгейінде антропогендік заттар (СО2-ні есептемегенде), гидросфераға шамамен 15-20 млрд.т ластағыштар түсіп отырса, топыраққа түсетін техногенді қалдықтардың мөлшері 90-95 млрд.т жетеді. Бұл мәселелерге түсініксіздікпен қарау мен техникалық экологиялық қате саясаттар, қоршаған ортаның ластануына және жер бетіндегі организмдердің қалыптасқан жағдайларына кері әсерін тигізеді. Негізгі мәселелерді шешуде, табиғат пен адамзат қоғамының арасындағы қарым-қатынастардың орны ерекше. Бұл қарым- қатынастардың дұрыс дамумауы адамзатқа үлкен қауіптер туғызуы мүмкін.
Зерттеу нысаны. Тараз қант зауыты өндірісінен шығатын қалдықтар.
Қант зауыттарының өндірістік қызметі қоршаған ортаға теріс әсер етеді. Атмосфераға зиянды шығарындылардың деңгейі (көміртегі оксидтері, азот оксидтері, күкірт диоксиді, аммиак) бірқатар объектілерде белгіленген шекті рұқсат етілген нормалардан асады, ағынды суларда органикалық заттардың едәуір мөлшері болады. Қант зауыттары тамақ өнеркәсібіндегі ауыз су сапасының ең ірі тұтынушылары болып табылады (1 тонна өнімге 10,5 м3 сарқынды су келеді). Осылайша, бір жағынан қант маңызды тамақ өнімі, ал екінші жағынан қоршаған ортаны ластаушы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Тараз қант зауыты өндірісі қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Өндіріс орындарының қоршаған ортаға әсері;
Тараз қант кәсіпорнының сипаттамасы;
Қант зауыты қалдықтарының қоршаған ортаға кері әсерін талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс 42 беттен, 9 суреттен, 6 кестеден, 20 атауы бар әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ
1.1 Өндірістік қалдықтардың түрлері және олардың жіктелуі
Антропогендік ластанулар әр түрлі қоспалармен және сан алуандылық шығарынды көздерімен ерекшеленеді. Ластанудың жоғарғы концентрациясы адамның қарқынды тіршілік ететін мекендерде туындайды. Әр 10-15 жыл аралығында әлемдік өндірістік кәсіпорындар артып отырады, соның әсерінен қоршаған ортаға шығарынды заттар мөлшері сол қарқында өсіп келеді.
Өндірістік ластанулар шығу тегі бойынша механикалық, химиялық, физикалық және биологиялық болып жіктеледі.
Механикалық ластануларға атмосфераның шаңдануы, су және топырақта қатты бөлшектер және әр түрлі заттардың болуымен анықталады.
Химиялық ластанулар атмосфераға, гидросфераға газ, сұйық, қатты химиялық қосылыстар және элементтер түрінде түсіп, қоршаған ортамен әрекеттеседі [1].
Физикалық ластануларға өндрістік қалдықтар түрінде энергиялардың түрлері: жылулық, механикалық (діріл, шу, ультрадыбыс), жарықтық (көрінетін, инфрақызыл және ультракүлгін), электромагниттік өрістер, барлық ионды сәулелер жатады.
Биологиялық ластануларға тірі табиғатқа және адамға зиянын тигізетін барлық организмдер жатады.
Ластанулар екі негізгі топқа: материалдық (химиялық) ластануларға және энергетикалық (физикалық) ластануларға бөлінеді.
Өнеркәсіптік қалдықтарды талдау өнеркәсіптік кәсіпорындардағы қалдықтарды басқарудың маңызды бөлігі болып табылады. Ол қалдықтардың мөлшерін, құрамын, қасиеттерін және ықтимал қауіптілігін бағалауды, оларды өңдеу, кәдеге жарату немесе қайта өңдеу стратегиялары мен әдістерін әзірлеуді қамтиды. Төменде өндірістік қалдықтарды талдаудың кейбір теориялық негіздері мен әдістері келтірілген:
Қалдықтардың сипаттамасы: өндіріс процесінде пайда болатын қалдықтардың түрлерін анықтау маңызды. Бұл органикалық, бейорганикалық, улы, жанбайтын және басқа да қалдықтар болуы мүмкін. Саны мен құрамын бағалау: қалдықтардың көлемі мен құрамын анықтау үшін өлшеулер жүргізіледі. Бұған салмақ өлшеу, химиялық талдау, спектрлік талдау және басқа әдістер кіруі мүмкін. Қауіпті компоненттерді сәйкестендіру: ауыр металдар, химиялық ластаушы заттар және т.б. сияқты қалдықтарда қауіпті заттардың болуын анықтау үшін талдау жүргізіледі. Қайта пайдалану немесе қайта өңдеу әлеуетін бағалау: қалдықтарды басқа өндіріс процестері үшін қайталама ресурстар немесе шикізат ретінде пайдалану мүмкіндігі зерттелуде.
Экологиялық әсерлерді бағалау: қалдықтардың қоршаған ортаға, соның ішінде топыраққа, суға және ауаға әсерін бағалау. Өңдеу немесе кәдеге жарату әдістерін талдау нәтижелеріне сүйене отырып, механикалық, химиялық немесе биологиялық өңдеу, қайта өңдеу, кәдеге жарату немесе көму сияқты қалдықтарды өңдеудің ең қолайлы әдістері таңдалады. Қалдықтарды басқару стратегияларын әзірлеу: жоғарыда аталған барлық талдаулар мен бағалаулар негізінде экологиялық, экономикалық және әлеуметтік аспектілерді ескере отырып, өндірістік қалдықтарды басқару стратегиялары мен іс-қимыл жоспарлары жасалады. Өнеркәсіптік қалдықтарды физикалық қасиеттері, химиялық құрамы, шығу тегі, қауіптілік дәрежесі және т. б. сияқты әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады:
1-кесте. Өнеркәсіптік қалдықтардың физикалық қасиеттері, химиялық құрамы, шығу тегі, қауіптілік дәрежесі бойынша жіктелуі
Шығу тегі бойынша:
Органикалық қалдықтар:
мысалы, тамақ өнеркәсібі өнімдерінің қалдықтары, биомасса, органикалық ерітінділер және т. б.
Бейорганикалық қалдықтар:
мысалы, металл қалдықтары, шыны, пластик, керамика және т. б.
Аралас қалдықтар:
органикалық және бейорганикалық компоненттері бар қалдықтар.
Химиялық құрамы бойынша:
Қауіпті химиялық қалдықтар:
құрамында улы, жарылғыш, коррозиялық немесе басқа қауіпті заттар бар.
Қауіпті емес химиялық қалдықтар:
адам денсаулығы мен қоршаған ортаға үлкен қауіп төндірмейтін қалдықтар.
Физикалық қасиеттері бойынша:
Қатты қалдықтар:
мысалы, металл чиптері, пластмасса өндірісінің қалдықтары, қағаз, тоқыма және т. б.
Сұйық қалдықтар:
ағынды сулар, химиялық ерітінділер және жуу сұйықтықтары сияқты.
Газ тәрізді қалдықтар:
мысалы, атмосфераға шығарындылар, өндірістік газдар, булар және т. б.
Қауіптілік дәрежесі бойынша:
Қауіпті қалдықтар:
адам денсаулығы мен қоршаған ортаға қауіп төндіретін заттар бар қалдықтар.
Қауіпті емес қалдықтар:
қауіпті емес және қауіпсіз түрде жойылуы немесе қайта өңделуі мүмкін қалдықтар.
Өндірістік қалдықтар:
тауарларды немесе қызметтерді өндіру процесінде пайда болатын қалдықтар.
Технологиялық қалдықтар:
сүзу, айдау, конденсация және т. б. сияқтытехнологиялық процестер нәтижесінде пайда болатын қалдықтар.
Өндірістік емес қалдықтар:
ғимараттарды, учаскелерді, жабдықтарды пайдалануға байланысты қалдықтар, мысалы, құрылыс қалдықтары, кеңсе керек-жарақтарының қалдықтары және т. б
Өнеркәсіптік қалдықтарды жіктеу қоршаған ортаға теріс әсерді азайту және ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында оларды дұрыс өңдеу, кәдеге жарату және басқару үшін өте маңызды. Қалдықтардың негізгі шығатын көздеріне өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, үй- жай шаруашылығы жатады.
Өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыс қалдықтарынан 20 еседен артық келеді. Өнеркәсіптік қалдықтарды талдау әдістері қалдықтардың түріне, өндіріс процесіне және талдау мақсаттарына байланысты өзгеруі мүмкін. Олар химиялық, физикалық, биологиялық, спектрлік және басқа талдау әдістерін қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, өндірістік қалдықтарды басқаруды модельдеуге және талдауға арналған арнайы бағдарламалар мен құралдар бар.
Шыққан көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі топқа бөлінеді - өндіріс қалдықтарына және тұтыну қалдықтарына [3].
Қалдықтар
Тұрмыстық
Өнеркәсіптік
Ауылшаруашылық
Газ тәрізді
Қатты
Сұйық
Органикалық
Анорганикалық
Зиянды
Зиянсыз
Пайдаға асырылатын
Пайдаға асырылмайтын
Жанатын қатты
Жанатын сұйық
Жанбайтын қатты
Жанбайтын сұйық
1 сурет.Қалдықтардың жалпы жіктелуі.
Өндіріс қалдықтарынан бұйым алу процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдардың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физикалық- химиялық жолмен өндегенде, пайдалы кендерді шығарғанда және байытқанда шыққан, бірақ өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын, өнімдер кіреді.
Тұтыну қалдықтарына пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің тұтыну қасиетін жойған бұйымдар мен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға шығарылады, ал тұрмыста тасталынылады.
2-кесте. Қалдықтарды меңгеруге бағытталған жолдар
Барлық өндіріс қалдықтары төрт қауіптілік класына бөлінеді: 1- айрықша (радиоактивті заттектер, бензапирен, диметилтиофосфат, қорғасын, сынап метал түрінде және олардың бейорганикалық қосындылары); 2 - жоғары қауіпті (метилмеркаптан, азот оксидтері, никель, марганец, күкіртті сутек, формальдегид, фторлы сутек); 3- орташа қауіпті (қаркүйе, күкіртті көміртек, метил спирті, темекі); 4- аса қауіпті емес (аммиак, аммиакты-карбамидты тыңайтқыштар, боксидтер, темір оксидтері, әк тас) жатады [4].
1.2 Атмосфераның өндірістік орындарымен және өндірістік шаң-тозаңдарымен ластануы
Соңғы онжылдықтарда экологиялық проблемалар әлемдік қоғамда ең көп талқыланатын және өзекті тақырыптардың біріне айналды. Қоршаған ортаның ластануы мен климаттың өзгеруінің көптеген себептерінің ішінде өнеркәсіптік зауыттардан зиянды заттардың шығарындылары жетекші орындардың бірін алады. Бұл мәселе қоршаған ортаға, адам денсаулығына және биологиялық әртүрлілікке қатты әсер етеді. Алайда, бұл мәселені шешудің жолдары бар, олар жақсы болашаққа әкелуі мүмкін.
Тамақ өнеркәсібі атмосфераға бөлшектерді шығаратын тамақ өнімдерін дайындау, пісіру және орау әдістерінің кең спектрін қолданады. Астық пен ұнның сусымалы материалдарын ауыстырып тиеу кезінде шаң пайда болады. Қуыру және темекі шегу кезінде күйе ауаға шығарылады. Ет пен балықты өңдеу және жуу кезінде ет өңдеу зауыттарында ауаны ластайтын зең мен бактериялық қалдықтар қалдыратын сұйық қалдықтардың көп мөлшері пайда болады. Өнеркәсіптік (немесе өндірістік) шаң- бұл көптеген құрылыс, өндіріс, тау-кен жұмыстарынан пайда болатын микроскопиялық бөлшектер. Мұндай бөлшектердің әсері денсаулықтың ауыр проблемаларының қаупін едәуір арттырады.
Ауаның ластануы атмосфераға зиянды химиялық заттар немесе қатты заттар шығарылған кезде пайда болады. Ауаның ластану түріне және дәрежесіне байланысты ол адамдар мен жануарлардың денсаулығына, сондай-ақ қоршаған ортаға зиян тигізуі мүмкін. Ауаның ластануының негізгі көздері көлік, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы болып табылады, олар атмосфераға көмірқышқыл газын, күкірт диоксидін және метанды көп мөлшерде шығарады (олардың бірнешеуі ғана). Сонымен қатар, атмосфераның химиялық құрамы өзгерген сайын ауаның ластануы климаттық жүйеде жүйелі өзгерістерге әкелуі мүмкін.
Шаң әртүрлі қасиеттерге ие болуы мүмкін. Кремний диоксиді шаңы-кремний диоксиді бөлшектері. Кремний диоксиді барлық дерлік тау жыныстарының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, сонымен қатар бетон, ерітінді, құмтас құрамына кіреді. Ағаш шаңы бөренелер мен тақталарды кесу кезінде ғана емес, сонымен қатар композициялық материалдармен және фанермен жұмыс жасау кезінде де пайда болады. Тағы бір "қарапайым" өнеркәсіптік шаң - бұл кремний диоксиді жоқ материалдармен жұмыс жасау кезінде пайда болатын бөлшектер деп аталады. Оларға гипс, әктас, мәрмәр, доломит, көмір және т. б. Ауадағы шаң- бұл негізінен жер қыртысын құрайтын өте ұсақ минералды бөлшектерден тұратын тозаң. Жанартау атқылауы нәтижесінде атмосфераға көп мөлшерде шаң түседі. Атмосфералық ауада үнемі ғарыштық шаң болады. Бірақ бұл соншалықты маңызды емес, өйткені бұл өте аз мөлшер. Жер шаңы ауаның ластануында маңызды рөл атқарады. Оның мөлшері жыл мезгіліне, жасыл кеңістіктерге, қар жамылғысына және т.б. халқы жоқ жерлерде, әсіресе органикалық шаңмен ластанған жерлерде органикалық тозаңның көп мөлшері көтеріледі. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың ауаның ластануындағы рөлі орасан зор [6].
Атмосфералық ауада көптеген газ тәрізді заттардың қоспасы бар. Ауаның негізгі бөлігі- азот пен оттегі. Оның құрамында көмірқышқыл газы, аргон, неон, гелий және т. б. Өнеркәсіптік зауыттар атмосфераға зиянды заттар шығарудың негізгі көздерінің бірі болып табылады. Бұл шығарындыларға азот оксидтері, күкірт, көміртек қосылыстары және т.б. сияқты зиянды компоненттер кіреді.
Бұл заттар түтіннің пайда болуына, қышқыл жаңбырға, климаттың өзгеруіне және қоршаған орта мен адам денсаулығына басқа да жағымсыз әсерлерге ықпал етеді.
3-кесте.Атмосфералық ауа құрамы
Газдар
Мөлшері
1
Азот
78,15
2
Оттегі
20,78
3
Көміртегі оксиді
0,03
4
Инертті газдар
1-ге жуық
Шешу жолдарына таза технологияларды пайдалану: зауыттардан шығарындылар мәселесін шешудің негізгі әдістерінің бірі-таза өндіріс технологияларын пайдалануға көшу. Бұл зиянды заттарды ұстау үшін сүзгілер мен жинақтарды орнатуды, сондай-ақ шығарындыларды атмосфераға шығарар алдында тазартудың тиімді әдістерін әзірлеуді қамтиды.
Баламалы энергия көздерін қолдау: энергия көздерін күн, жел немесе атом энергиясы сияқты экологиялық таза энергиямен ауыстыру қазба отындарына тәуелділікті айтарлықтай төмендетіп, парниктік газдар шығарындыларын азайтуы мүмкін.
Қатаң ережелер мен заңнама, өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін шығарындыларды шектеудің қатаң ережелері мен ережелерін енгізу таза технологияларды енгізу және ластануды азайту үшін маңызды ынталандыру болуы мүмкін. Айналмалы экономиканы ілгерілету: тұтыну мен шығарындылардың сызықтық моделінен материалдар қайта өңделетін және қайта пайдаланылатын айналмалы экономикаға көшу зауыттардың экологиялық жүктемесін төмендетуі мүмкін.
Егер зауыттардан шығарындылар мәселесі тиімді шешілмесе, онда болашақ перспективалар өте жағымсыз болуы мүмкін. Атмосфералық шығарындылардың көбеюі жаһандық жылынудың жоғарылауына, климаттың өзгеруіне және теңіз деңгейінің көтерілуіне әкеледі. Бұл өз кезегінде ауа-райының төтенше жағдайларын, биоәртүрліліктің жоғалуын, адам денсаулығының нашарлауын және экономикалық шығындарды тудырады.
Алайда, егер шығарындыларды азайту үшін елеулі қадамдар жасалса, болашақ әлдеқайда қолайлы болуы мүмкін. Таза технология, баламалы энергия көздері және тұрақты өндіріс қоршаған ортаға теріс әсерді төмендетуі мүмкін. Экологиялық сананы дамыту және экологиялық жауапты өмір салтын насихаттауға күш салу да тұрақты болашаққа ықпал етуі мүмкін.
Нәтижесінде зауыттардан шығарындылар мәселесін шешу мемлекеттердің, өнеркәсіптік компаниялардың және жұртшылықтың бірлескен күш-жігерін талап етеді. Тек бірлескен күш-жігермен біз өзіміз үшін және болашақ ұрпақ үшін таза және сау планетаны қамтамасыз ете аламыз.
1.3 Өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі
Өнеркәсіптік қалдықтар экожүйеге олардың сипаттамаларына, өңдеуіне және кәдеге жарату әдісіне байланысты оң және теріс әсер етуі мүмкін. Өнеркәсіптік қалдықтардың экожүйеге қалай әсер етуінің бірнеше жолы:
Ресурстық айналым: кейбір өндірістік қалдықтар басқа өндіріс процестері үшін ресурстар немесе шикізат ретінде немесе баламалы энергия көздері ретінде пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, биомасса биоотын өндіру үшін пайдаланылуы мүмкін, ал бір кәсіпорынның өндіріс қалдықтары екіншісіне шикізат ретінде пайдаланылуы мүмкін. Қоршаған ортаның ластануы: қауіпті химиялық заттар мен улы заттардың бақылаусыз бөлінуі топырақтың, судың және ауаның ластануына әкелуі мүмкін, бұл тірі организмдерге және экожүйедегі биоәртүрлілікке теріс әсер етуі мүмкін.
Климаттың өзгеруі: өнеркәсіптік процестерден шығатын парниктік газдар шығарындылары парниктік әсерді күшейтіп, климаттың өзгеруіне әсер етуі мүмкін, бұл экожүйеге үлкен әсер етуі мүмкін. Экожүйеге жүктеменің артуы: өнеркәсіптік қалдықтардың үлкен көлемі экожүйеге қосымша жүктеме тудыруы мүмкін, мысалы, су объектілерінің ластануы және топырақ құрамының өзгеруі, бұл құнарлылықтың төмендеуіне және биоәртүрліліктің жоғалуына әкелуі мүмкін. Қорғау және қалпына келтіру: өндірістік қалдықтардың кейбір түрлерін экожүйелерді қорғау және қалпына келтіру үшін пайдалануға болады. Мысалы, қалдықтарды жерді қалпына келтіру немесе теңіз тіршілігі үшін жасанды рифтер жасау үшін толтырғыш ретінде пайдалану. Осылайша, өндірістік қалдықтардың экожүйедегі рөлі оң немесе теріс болуы мүмкін және олардың қоршаған ортаға және экожүйеге ықтимал әсерін ескере отырып, осы қалдықтарды талдау және басқару маңызды.Өндірістің алғашқы дамуынан бастап, өнеркәсіптің нәтижесіне көңіл бөлген. Бірақ адам баласы өндірістің қоршаған ортаға, алдымен адам денсаулығына әсерін есепке алмаған [2].
Адамдардың шаруашылық қызметі қазіргі кезде биосфераны ластаушылардың негізгі көзі болып отыр. Табиғи ортаға күн сайын , сағат сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары түсіп отырады. Осы қалдықтардағы әртүрлі химиялық заттар ауаға, суға және топыраққа түсіп, бір трофикалық тізбектен екіншісіне өте отырып, соңынан адам организміне келіп түседі. Табиғи ортаны ластаушы заттар әртүрлі болып келеді. Ол заттар өзінің табиғатына, шоғырлануына және адам организміне әсер ету уақытына қарай әртүрлі жағымсыз нәтижелер туғызады. Осындай заттардың қысқа мерзімде болса да адамға әсері- адамның басын айналдырады, құсқысын келтіреді, тамағын жыбырлатып, жөтелтеді. Егер де адам организміне осындай улы заттар көп мөлшерде әсер етсе, қатты уланып есінен танады, тіптен өліп кетуі де мүмкін. Ондай улы заттарға ірі өнеркәсіптік қалалардың үстіне желсіз күндері жиналған қара түтіндер немесе өнеркәсіптік кәсіпорындардың қалдықтары мысал бола алады.
2 ТАРАЗ ҚАНТ ЗАУЫТЫ ӨНДІРІСІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Тараз қант зауыты ЖШС "ТҚЗ" 1932 жылы салынып, пайдалануға берілді. Шикі қантты өңдеу зауытының өндірістік қуаты- 850 тонна тәулігіне. Қазіргі уақытта "ТҚЗ" ЖШС тазартылған түйіршіктелген қант, ақ түсті 25,50 кг қаптарда шығарады. Қазақстанның тамақ өнеркәсібі саласындағы байырғы кәсіпорындардың бірі. 1932 жыы құрылған Жамбыл қант зауыты негізінде 1993 жылы акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Өндірістік қуаты тәулігіне 4 мың тоннаға дейін қант қызылшасын өңдеуге мүмкіндік береді. Жергілікті шикізаттың жетіспеудің себебінен 1982 жылы кәсіпорын импорттық қант құрағын өңдеуге бағытталып қайта жабдықталды. Қазіргі уақытта Тараз қант зауыты ЖШС-і Орталық Азиядағы аса ірі тағам өнімдерін өндіруші құрылым Қант орталығы құрамына енді. 2002 жылы 170 мың тонна қант өнімдерін (құмшекер, рафинад, т.б.) шығарды. Кәсіпорында 1200 адам жұмыс істеген [9].
2 сурет. Тараз қант зауыты
"ТСЗ" ЖШС толық технологиялық циклі бар кәсіпорындар болып табылады, өзінің өндірістік құрылымында негізгі қант құм цехы (№ 1 және № 2 корпус), меншікті ЖЭО, электр цехы, КИПиА қызметі, теміржол көлігі учаскесі, механикаландыру және автокөлік цехы, жөндеу-құрылыс учаскесі (РСУ), жөндеу- механикалық цехы (РМО)бар, жылу- су- кәріз қызметі (ТВК цехы), дайын өнім, шикізат және материалдар қоймалары. Кәсіпорындар өздерінің энергетикалық ресурстарымен және сумен толық қамтамасыз етілген және автономды тәуелсіз болып табылады. Қазіргі уақытта кәсіпорында 479 адам жұмыс істейді.
"ТСЗ" ЖШС өндірістік базасы Тараз қаласында Жауғаш- батыр көшесі, 2 мекенжайында орналасқан. Зауыт цехтарының негізгі функциялары:
қант құм цехы (№ 1 корпус) - шикі қантты бастапқы өңдеу;
қант құм цехы (№ 2 корпус) - шикі қантты түпкілікті өңдеу және өнім өндіру;
ЖЭО- жылу және электр энергиясын өндіру;
электр цехы- электр жабдықтарына, ЭБЖ, КОХ, қосалқы станцияларға қызмет көрсету;
КИПиА қызметі- бақылау- өлшеу аспаптары мен жабдықтардың автоматикасына қызмет көрсету;
ТЖТ цехы- т.ж. жолдарды, тепловоздарды жөндеу, пайдалану және қызмет көрсету, т.ж. вагондарды Талас станциясына жеткізу және жөнелту;
РМЦ цехы- цехтарды механикалық және токарлық бөлшектермен қамтамасыз ету, жөндеу- монтаждау жұмыстарын жүргізу;
ТВК цехы- инженерлік желілер мен гидроқұрылыстарға қызмет көрсету;
РСУ цехы- цехтарды құрылыс жұмыстарымен қамтамасыз ету;
Механикаландыру цехы- автокөлік пен техниканы жөндеу, пайдалану және қызмет көрсету, жүктерді және адамдарды автомобильмен тасымалдау;
қоймалар- шикізатты, дайын өнімді және материалдық құндылықтарды қабылдау және сақтау;
өндірістік және шаруашылық- тұрмыстық сарқынды суларды тазарту құрылыстары Байзақ ауданы Талас ауылында зауыттан 9,6 км қашықтықта орналасқан. Тазарту құрылыстарының жалпы ауданы.
Қант- бұл өсімдік тектес энергетикалық және дәмдік өнім. Олар оны негізінен қант қамысы мен қант қызылшасынан алады. Егер қант қамыстан ұзақ уақыт бойы өндірілсе, онда қант қызылшасынан екі жүз жыл ғана.
Өндіріс үшін жаңа шикізаттың пайда болуы Наполеон соғысы кезінде Еуропа жағалауының континентальды блокадасына байланысты болды. Осы уақытқа дейін бүкіл Еуропа қант қамысы өсетін аудандардың тропикалық және субтропикалық климаты бар елдер мен колониялардан қант алды. Еуропаның көптеген елдерінің, әсіресе Францияның ғалымдары құрамында 6%- ға дейін қант бар қызылшаға назар аударды. Жемісті селекцияның нәтижесінде қант қызылшасының тамыр дақылдарының қанттылығы жылдар өткен сайын арта түсті. Олардан қантты бөліп алу технологиясы да жасалды.
Қант тауарлық өнім ретінде екі модификацияда шығарылады: түйіршіктелген қант және тазартылған қант. Біріншісі 0,2 - 2,5 мм кристалдардың массасынан тұрады, олар сусымалы, ал екіншісі монолиттен жасалған, бастар түрінде құйылған, ұсақталған, кесілген және сығылған. Қант қамысы сабақтарында да, қант қызылшасының тамыр дақылдарында да кездесетін қанттар химиялық құрамы жағынан бірдей. Олардың құрамындағы сахарозаны қамыс немесе қызылша қант деп атайды. Моно және дисахаридтерден басқа қанттардың болуы шамалы [5].
Химиялық құрамы бойынша қант іс жүзінде таза сахароза болып табылады (C12N22O11). Мәселен, құрғақ затқа қайта есептегенде түйіршіктелген қант құрамында пайызбен: кемінде 99,75 сахароза, 0,050 редукциялаушы заттардан артық емес, 0,03 күлден (Na, К, Са, Fe) артық емес және 0,14 судан артық емес; тазартылған қант 9 99,8 сахароза, 0,1 су және күл іздері. Түйіршіктелген қанттың энергетикалық құндылығы 1565 кДж, ал 100 г өнімде 1569 кДж тазартылған.
4-кесте. Қант қамысы құрамында әртүрлі химиялық компоненттер бар, соның ішінде:
Қант:
негізгі компонент-сахароза (қант), ол әдетте қамыстың құрғақ массасының шамамен 70-80% құрайды.
Су:
қант қамысындағы судың мөлшері шамамен 70-75% болуы мүмкін
Басқа көмірсулар:
сахарозадан басқа, қамыста глюкоза мен фруктоза сияқты басқа көмірсулар да бар, бірақ олар әдетте сахарозамен салыстырғанда аз мөлшерде болады.
Ақуыздар:
қамыс құрамында ақуыздар да бар, бірақ олардың мөлшері аз.
Минералдар:
қант қамысында калий, кальций, магний және басқалары сияқты әртүрлі минералдар бар.
Витаминдер:
С дәрумені сияқты дәрумендер аз мөлшерде болуы мүмкін.
Басқа заттар:
сонымен қатар, қант қамысында фитохимиялық заттар, флавоноидтар және антиоксиданттар сияқты әртүрлі органикалық және бейорганикалық заттар болуы мүмкін.
Нақты химиялық құрамы қамыстың сортына, өсу жағдайларына және өңдеу әдістеріне байланысты аздап өзгеруі мүмкін. Таза күйінде тұтынудан басқа, қант кондитерлік өнімдерде, нан пісіруде, консервілеуде және басқа да көптеген тамақ өнеркәсібінде өндірілетін өнімдерге белгілі бір дәм беру және энергетикалық құндылықты арттыру үшін кеңінен қолданылады.
Кәсіпорында бірнеше цехтар (азық- түлік, шырын тазарту және басқалары) күрделі жаңғыртылғанын, барлық процестер толығымен автоматтандырылғанын. Егер бұрын бәрі қолмен болса, қазір операторлар отырады, барлығы компьютер экрандарында көреді- процесті қайда азайту керек, қайда қосу керек. Автоматтандырудың арқасында жұмысшылардың жұмысы өте жеңілдеді, ал мемлекет қысқарған жоқ, біздің барлық қызметкерлеріміз жұмыс істейді, біз кадрларды жоғалтпаймыз. Енді модернизацияны енгізе отырып, қант қызылшасын өңдейтін ресейлік зауыттармен бәсекеге қабілетті бола алады. Оларды өсіру оңайырақ, оларда қара топырақ бар, суарудың қажеті жоқ және өсіру үшін өте көп уақытты қажет ететін дақыл бар.
Толық сатып алу бағасы егін егу басталғанға дейін ерте көктемде фермерлерге жарияланады. Биылғы жылы баға бір тонна қызылша үшін 18 мың теңгені құрады. "Толық сатып алу бағасы екі құрамдас бөліктен құралады - зауыттың бағасы 8 мың теңге және мемлекеттік субсидия 10 мың теңге. Биыл субсидияны мемлекет тікелей төлейді. Өткен жылдары сатып алу бағасының мемлекеттік бөлігін қант зауыты қызылша датчиктеріне төледі, содан кейін мемлекет зауыттың бұл бөлігін өтеді. Толық сатып алу бағасы бұрын зауыттың бағасынан және мемлекеттік субсидиядан қалыптасады.
Қант қызылшасының тамыр дақылдарынан қанттың шығуы көптеген себептерге байланысты: тамыр дақылдарындағы қанттың мөлшері соңғысының физикалық жағдайы, тамыр дақылдарында болатын биохимиялық процестер кешені, микробиологиялық әсер, зауыттағы технологиялық процестер деңгейі және т. б.
Біздің еліміздің қант зауыттары маусымдық жұмыс істейді, жылына шамамен 110-150 күн, бұл қант қызылшасының тамыр дақылдарын сақтау қиын болғандықтан. Жақсы сақтау жағдайында да тамырлы дақылдардың тыныс алуы, оларда саңырауқұлақтар мен бактериялардың дамуы, кеміргіштердің зақымдануы, байланыстыру және т.б. нәтижесінде қанттың жоғалуы байқалады.
Биылғы жылы тамыр дақылдары жақсы, ластануы аз. Мұнда жұмыс істейтін машиналар (бумдар - борт- төсеу машиналары) ескі, бірақ олар сәтсіздікке ұшырамайды. Биылғы жылы егінді шуылсыз, тыныш, шағымсыз қабылдаған. Әкелінген қызылша ешкімге қайтарылмады, қанша келеді, сонша қабылдайды, сақтайды. Бұл жерде біздің техникамыз жаңарып, бумдар жаңаларына ауыстырылғаны жөн. Әсіресе жылы мезгілде ол өніп, ылғал мен сахарозаны жоғалта бастайды. Қант қызылшасына айтарлықтай зиян шірікке әкелетін механикалық зақым келтіреді. Сондықтан шикізатты бүлінуден қорғаудың негізгі шарттарының бірі оның тұтастығы болып табылады. Әйтпесе, сақтау шарттары, диффузиялық шырынның сапасы нашарлайды, тасымалдау шығындары артады, қант зауытында тазарту қондырғылары үлкен жүктемемен жұмыс істейді, егістіктерден құнарлы топырақ шығарылады. Сондықтан қант қызылшасын дұрыс қабылдау мен сақтаудың барлық талаптарын сақтау ғана шығындарды едәуір азайтуға және соңғы өнімнің шығымдылығын арттыруға мүмкіндік береді. Таңдалған және жуылған тамыр дақылдары тікелей өңдеу үшін цехтарға түседі [8].
Қант өндіруге арналған қант қызылшасының тамыр дақылдарының өсірілген өнімі ("зауыт" немесе "техникалық"), шаруашылықтар қант зауыттарының қызылша қабылдау пункттеріне немесе тікелей зауыттарға тезірек жеткізуге тырысады. Қазылған тамыр дақылдарын үйінділерде сақтау олардың технологиялық қасиеттерінің нашарлауына және қанттың айтарлықтай жоғалуына әкеледі.
Шикі қамыс қантынан және қазір зауыт жұмыс істейтін қант қызылшасынан кристалды ақ қантты шығарад. Шаруашылықтар жақсы өнім алды, және осында тапсырылды. Қызылшаның сапасы жақсырақ болғаны жөн. Бұл жинау кезінде барлық шаруа қожалықтары адал емес екенін білдіреді. Кейде тамыр дақылдарында кір көп болады, сондықтан сорғылар таспен бітеліп қалғандықтан, біздің жабдық кейде бос қалады. Жуылған қызылша жарылып, диффузияға түседі, онда қант шырыны чиптерден бөлінеді. Шырын тазартылады және қайнатуға келеді. Қалың консистенциялы сироп алып, одан кейін аппараттарда "утфель" алады - бұл сахароза кристалдары мен кристаларалық ерітіндіден тұратын масса. Аппараттарда утфельді қайнатудан кристалды құруға дейінгі кезеңдер өтеді. Содан кейін утфель араластырғышқа, сол жерден центрифугаға тасталады, онда оны сумен жуады. Кристаларалық ісіну мен ақ қантты алып, ол кептіріліп, пакетке салынады" [7].
3 сурет. 2022 жылы қант қызылшасының жалпы өнімінің құрылымы
Қант қызылшасын өндіру көлемінің барынша қысқаруы кезеңінде қант бойынша сауда балансымен және шаруашылықтардағы қызылша егу жағдайларымен өзара байланысты ішкі және сыртқы факторлардың әсері байқалды. Өткен ғасырдың 30- жылдарынан бастап Жамбыл облысында қант қызылшасы 42 мың гектардан астам алқапта өсірілді, өнімділік орта есеппен 300 цга дейін жетті. "Оңтайландырудың" 90-жылдарында өңірдің қызылша өсірушілері осы еңбекті қажет ететін дақылды өсірудің тәжірибелі кадрларын, техникасы мен технологиясын жоғалтты. Нәтижесінде, 2009 жылға қарай қант қызылшасының дақылдары апатты түрде азайып, 1,7 мың гектардан аз болды. Бүгінде елге 60- тан астам Социалистік Еңбек труда - қызылша өсірушілерді берген Жамбыл облысы бұл құнды мәдениетті қайта жандандырып, бұрынғы өнімділікке және қызылша өнімінің бұрынғы көлеміне қол жеткізуде.
Қызылша өңдеу кәсіпорындары маусымдық сипаттағы өндіріс болып табылады, бұл өнеркәсіптік кәсіпорындардың шикізат өндірушілеріне тәуелділігін түсіндіреді, олар өз кезегінде қажетті агротехникалық шараларды қаржыландыру және сақтау негізгі аспектілер болып табылатын барлық шаралар кешеніне қатты тәуелді.
Қазақстанда ірі қант өндіруші "Орталық Азия қант корпорациясы" ЖШС 2009 жылы құрылды. Бес зауыты бар компанияның негізгі өндірістік қызметі- түйіршіктелген қант пен тазартылған қант шығару. Корпорацияның Қазақстанның бүкіл ішкі нарығын қамтамасыз ету үшін қажетті жоғары сапалы қанттың осындай мөлшерін өндіруге арналған қуаты мен мүмкіндіктері бар.
Қант қызылшасын өңдеудің негізгі өнімі- қант (сахароза). Алайда, сахароза экстракциясынан кейін бүкіл әлемде шамамен 68 миллион тонна дымқыл қызылша целлюлозасы немесе 17 миллион тонна құрғақ биомасса түзіледі. Бұл ауылшаруашылық қалдықтары полисахаридтерден тұрады (22-24 мас.% целлюлоза және 30 мас. % гемицеллюлоза ) және пектин (15- 25 мас. % ), аз мөлшерде маймен (1,4 мас. %), ақуыз (10,3 мас. %). % ), күл (3,7 мас. % ) және лигнин (5,9 мас. %). Қант қызылшасы целлюлозасы осы уақытқа дейін негізінен құрғақ түйіршіктер немесе сүрлем түрінде ауылшаруашылық жануарларына жем ретінде қолданылған. Қант қызылшасының жапырақтары негізінен целлюлозадан (13-18 %), гемицеллюлозадан (11-17 %) және пектиннен (14- 18%) тұрады, ақуыз бен күлден басқа лигнин (5-6%) аз. Кептірілген қызылша жапырақтары үшін композицияның егжей-тегжейлі талдауы жасалды. Құрғақ өрнекте қант қызылшасының жапырақтары негізінен құрылымдық көмірсулардан (32,4%), ақуыздан (26,9%) және еритін қанттардан (10,0%) тұрады. Құрылымдық көмірсулар глюканның тең мөлшеріндегі полимерлі қанттардан (11,0%), гемицеллюлозадан шыққан қанттардан (ксилан, галактан және арабинан) (10,4%) және полигалактурон қышқылынан (11,0%) тұрады. Сонымен қатар, кептірілген қызылша жапырақтары лигниннен (6,2%) және күлден (19,6%) тұрады. Тағамдық құндылығы төмен болғандықтан, сондай- ақ ірі қара малдың ас қорытуын бұзатын сапониндердің болуына байланысты қызылша жапырақтары жем ретінде азырақ пайдаланылады. Қызылша целлюлозасы мен қант қызылшасының жапырақтары химия және биотехнология өнеркәсібі үшін қызықты шикізат болып табылады. Гетерополисахаридтердің гидролизі моносахаридтердің түзілуіне әкеледі: ксилоза, глюкоза, манноза, галактоза, рамноза және арабиноза. Қант қызылшасы пектинінің гидролизі глюкоза, арабиноза және галактурон қышқылын, сондай-ақ галактоза мен рамнозаның аз мөлшерін береді. Гидролиз өнімдері химиялық шикізат ретінде пайдаланылуы немесе биологиялық валоризациядан өтуі мүмкін [10].
2.1 Тараз қант зауыты өндірісіндегі қалдықтарды тазартудың технологиялық әдістері
Завод бірінші қызылшамен жұмыс істеген, қызылша жоқ болғаннан кейін қазіргі таңда шетелден Кубадан,Бразилиядан өңделген күйде келеді. Қант секілді сап сары майд, құм секілді келеді. Бірінші складқа әкелінеді, зауытқа әкелгендегі мақсаты тазалап, қапқа салынады. Жалпы қызылшаның процессі қиындау, оны жуады, кеседі, сушкысын алады, блендірмен сығып сок шығарады.
Қант - бұл көптеген жолдармен керемет зат. Бұл бірнеше мың жылдан бері қант қамысынан немесе қант қызылшасынан жасалған табиғи өнім. Қайта өңдеуден және тазартудан кейін ерекше тазалық пен жоғары коммерциялық құндылықтың соңғы өнімі ғана алынбайды. Сонымен қатар, қант өндірісінің жанама өнімдерін сатуға және пайдалануға болады.
Эмиссияларды бақылау. 1. Әктастың толық жанбауы нәтижесінде қант құю цехының пешінде "допал" пайда болады.
"Недопалдың" жылдық білім беру көлемі "әктас пешінің жұмыс регламенті" негізінде қабылданды. Әктастың жылдық күйдірілуі кезінде 29000 тн. "недопалдың" шығымы 4,0% - ға тең, тиісінше білім берудің нормативтік жылдық көлемі 1160 тн- ға тең.
2018 жылы өндіріс көлемін ескере отырып, "недопала" білім берудің жоспарланған көлемі 600,7 тн құрайды. 2019- 2024 жылдарға жылына 1160 тоннадан.
"Недопал"кәсіпорынның солтүстік-батыс бөлігінде, 0,24 га алаңда жиналады.
"Недопала" үйінділерінен тұрғын аймаққа дейінгі қашықтық- 200 м. "недопала" қоймалау полигонын пайдалануды бастау мерзімі - 1937 жыл сүзгіге қарсы экран және шаңсыздандыру жүйесі жоқ. Түсіру торабынан полигонға дейін" допалды " шығару механикаландырылған тәсілмен жүргізіледі.
"Недопала" химиялық құрамы: СаСО3 - 88,86%; МqСО3 - 8,46%; ЅіО2- 1,01%; СаЅО4- 0,14%. Жеткіліксіз құрамында улы компоненттер болмағандықтан, қалдықтар қауіптің жасыл деңгейіне жатады.
Өндірістік жабдықтарды, құрылыстарды және металл өңдеу қалдықтарын бөлшектеу нәтижесінде комбинатта металл сынықтары түзіледі. Металл сынықтарының пайда болуының нормативтік жылдық көлемі кәсіпорынның жоспарлы жоспарлы алдын ала жөндеуіне ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар жоспарына және Жөндеу-механикалық цехтың 500 тн жұмыс жоспарына сүйене отырып қабылданды.
2018 жылы металл сынықтарының жылдық түзілуі 258,9 тоннаны құрайды. 2019 - 2024 жылдарға жылына 500 тоннадан.
Бір жыл ішінде металл сынықтары жиналғандықтан, ол Вторчерметке тапсырылады. Металл сынықтарын сақтау бетондалған алаңда, кәсіпорынның өндірістік базасының аумағында оны жинау және білім беру орындарынан тасымалдау жолымен жүргізіледі.
Қант құм цехының технологиялық циклі процесінде өнеркәсіптік ағынды сулар пайда болады, содан кейін олар буландырғыш тоған карталарына тасымалданады. Буландырғыш тоғанның жұмыс картасын максималды толтырып, содан кейін судың булануынан кейін құрғақ қалдық пайда болады - сүзгі тұнбасы. Қажет болған жағдайда буландырғыш тоған картасын сүзгі шөгіндісінен тазарту жүргізіледі. Қазіргі уақытта сүзгі тұнбасын тазарту жүргізілмейді.
Сүзгі тұнбасының құрамында улы компоненттер болмағандықтан, қалдықтар қауіптің жасыл деңгейіне жатады.
Сүзгіш тұнбаның жылдық түзілу көлемі өңделетін шикі қанттың бір тоннасына 3% құрайды. Шикі қантты өңдеудің жылдық көлемі 270 000 тоннаны құрайды, тиісінше сүзгі тұнбасының шығымы 9000 тоннаны құрайды.
2018 жылға арналған сүзгі тұнбасын орналастырудың жоспарланған көлемі 4660 тоннаны құрайды. 2019 - 2024 жылдарға жылына 9000 тоннадан.
Сондай-ақ, кәсіпорынның өндірістік қызметі барысында келесі қалдықтар пайда болады:
Пайдаланылған батареялар- жөндеу жұмыстары кезінде тозған батареяларды ауыстыру, жарамдылық мерзімі;
Дәнекерлеу электродтары - дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу;
Күл қождары-металды өңдеу кезінде ұстадан;
Пневматикалық шиналар-автокөлік пен арнайы техниканы пайдалану;
Пайдаланылған май-автокөлікті пайдалану;
Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ)-жұмыс істейтін персоналдың өндірістік және әкімшілік қызметі, жөндеу жұмыстары, орау ыдыстары, кеңсе қалдықтары, асхананың тамақ қалдықтары;
Ластанған топырақ-жөндеу және басқа жұмыстар кезінде мұнай өнімдерінің төгілуі, оларды резервуарларға айдау;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz