Маркетингтің негізгі түсініктемелері

Кіріспе
Маркетинг жүзеге асырылатын ортада маркетинг ортасы бес бөлікке бөлінген: бақыланатын факторлар, бақыланбайтын факторлар, ұйымның өз мақсатына жетудегі сәттілік деңгейі немесе сәтсіздік деңгейі, кері байланыстар және бейімделу.
Бақыланатын факторлар қатарына фирма және оның маркетинг бойынша қызметкерлері басқаратын факторлар кіреді. Бірқатар өзара байланысты негізгі шешімдерді жоғарғы басшылық қабылдайды. Сосын бұл шешімдер маркетингтік қызметбасшылығымен нақтыланады. Бұл факторлар кешенді түрде жалпы маркетингтік стратегияны қалыптастырады. Негізгі бақыланбайтын факторлар ұйым қызметі мен оның ұсыныстарының табыстылығына әсер етеді.
Ұйымның болжамы мен бақыланбайтын қоршаған ортаның әсері өзара әрекеттесіп, фирманың мақсатқа жетудегі сәттілік немесе сәтсіздік деңгейін анықтайды. Кері байланыс фирма бақыланбайтын факторларды бақылап, олардың әлсіз және мықты жақтарын бағалауға тырысқан кезде орын алады. Бейімделу – бұл ұйым бақыланбайтын қоршаған ортаға бейімделу үшін жүзеге асыратын маркетинг жоспарындағы өзгерістер. Егер ұйым жүйелі көзқарас тұрғысынан, барлық қоршаған ортаны (бақыланатын және бақыланбайтын факторлар) қарастырғысы келмесе, келешекті барлау сезімін жоғалтып, тиісті нәтижеге қол жеткізе алмауы мүмкін.
Маркетингілік орталық микроорталықтардан және макроорталықтардан құралады. Микроорталыққа фирманың өзімен және оның клиенттерге қызмет жасау мүмкіншіліктерімен тікелей қатынастағы күштер, демек, жабдықтаушылар, маркетингілік делдалдар, клиенттер, бәсекелестер және контактылы аудиториялар жатады. Макроорталыққа демографиялық, экономикалық, табиғаттық, техникалық, саясаттық және мәдениеттік сипаттамалық микроорталыққа әсерін тигізетін әлеуметтік кеңістіктегі күштер мен факторлар жатады. Әуелі фирманың микроорталығы туралы айталық.

Пайдаланған әдебиеттер
1. Н. Назарбаев “Қазақстан 2030 стратегиясы”. Алматы “Білім” 1997 ж.
2. Ілиясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы: Оқу кұралы: Алматы, Қазақ университеті, 2002 ж.
3. Есімжанова С.Р. “Маркетинг” Оқу құралы. Алматы “Экономика” 2003 ж.
4. Котлер Ф. , Армстронг Г. и др. Основы маркетинга. – второе европейское издание – К.: М.; С-Пб.: Издат. дом “Вильямс”, 1998 ж.
5. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент – С-Пб: Питер Ком, 1999 ж.
6. Котлер Ф. “Маркетинг негіздері”. Ағылш. ауд. М.Т. Ізбасаров Алматы, Жазушы, 2000 ж.
7. Қойлыбай Хожаназаров “Маркетинг негіздері” Алматы, «Экономика», 1996 ж.
8. К.Ғ. Ахметов, Е.Н.Сағындықов, Ү.С.Байжомартов, Б.А.Жүнісов, Ж.Ж.Жұмабаев. Менеджмент негіздері. – Ақтөбе-Орал.
9.Нысанбаев С.Н, Садыханова Г.А., Маркетинг негіздері, А.: Қазақ университеті, 2002.
10. Рақымжанова М. “Маркетингті стандарттау – сертификаттау негіздері” Астана 2008 ж.
11. Сатыбалдыұлы С. Маркетинг – нарықтану Алматы, «Білім», 1999.
12. Тойкин С. “Маркетинг негіздері” Астана 2009 ж.
13. Тоқабаев Ж. “Маркетинг негіздері” Астана 2008 ж.
14. Мамыров Н.К. Маркетинг. Алматы, Экономика, 1999 ж.
15. Алтынбаев Б.А., Истаева А.А. Основы маркетинга: Учебное пособие/ Под ред. д.э.н., профессора Н.К. Мамырова. – Алматы: Экономика, 2002 ж.

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3

1. Маркетингтің негізгі түсініктемелері. Кабельді теледидарының сәтсіздігі
және осы сәтсіздіктің болуына себеп болған маркетингтік орта.

1.1 Маркетингтің негізгі түсініктемелері.
4
1.2 Кабельді теледидарының сәтсіздігі және осы сәтсіздіктің болуына себеп
болған маркетингтік орта.
4
2. Фирманың жұмыс атқару макроортасының негізгі факторлары.
2.1 Демографиялық орталық.
7
2.2. Экономикалық орталық.
14
2.3 Табиғи орта.
15
2.4 Ғылыми – техникалық орталық.
17
2.5 Cаяси орталық.
20
2.6 Мәдени орталық.
25

Қорытынды
29

Пайдаланған әдебиеттер
30

Кіріспе
Маркетинг жүзеге асырылатын ортада маркетинг ортасы бес бөлікке
бөлінген: бақыланатын факторлар, бақыланбайтын факторлар, ұйымның өз
мақсатына жетудегі сәттілік деңгейі немесе сәтсіздік деңгейі, кері
байланыстар және бейімделу.
Бақыланатын факторлар қатарына фирма және оның маркетинг бойынша
қызметкерлері басқаратын факторлар кіреді. Бірқатар өзара байланысты
негізгі шешімдерді жоғарғы басшылық қабылдайды. Сосын бұл шешімдер
маркетингтік қызметбасшылығымен нақтыланады. Бұл факторлар кешенді түрде
жалпы маркетингтік стратегияны қалыптастырады. Негізгі бақыланбайтын
факторлар ұйым қызметі мен оның ұсыныстарының табыстылығына әсер етеді.
Ұйымның болжамы мен бақыланбайтын қоршаған ортаның әсері өзара
әрекеттесіп, фирманың мақсатқа жетудегі сәттілік немесе сәтсіздік деңгейін
анықтайды. Кері байланыс фирма бақыланбайтын факторларды бақылап, олардың
әлсіз және мықты жақтарын бағалауға тырысқан кезде орын алады. Бейімделу –
бұл ұйым бақыланбайтын қоршаған ортаға бейімделу үшін жүзеге асыратын
маркетинг жоспарындағы өзгерістер. Егер ұйым жүйелі көзқарас тұрғысынан,
барлық қоршаған ортаны (бақыланатын және бақыланбайтын факторлар)
қарастырғысы келмесе, келешекті барлау сезімін жоғалтып, тиісті нәтижеге
қол жеткізе алмауы мүмкін.
Маркетингілік орталық микроорталықтардан және макроорталықтардан
құралады. Микроорталыққа фирманың өзімен және оның клиенттерге қызмет жасау
мүмкіншіліктерімен тікелей қатынастағы күштер, демек, жабдықтаушылар,
маркетингілік делдалдар, клиенттер, бәсекелестер және контактылы
аудиториялар жатады. Макроорталыққа демографиялық, экономикалық,
табиғаттық, техникалық, саясаттық және мәдениеттік сипаттамалық
микроорталыққа әсерін тигізетін әлеуметтік кеңістіктегі күштер мен
факторлар жатады. Әуелі фирманың микроорталығы туралы айталық.

1. Маркетингтің негізгі түсініктемелері. Кабельді теледидарының
сәтсіздігі және осы сәтсіздіктің болуына себеп болған маркетингтік
орта.
1.1 Маркетингтің негізгі түсініктемелері.
АҚШ әдебиетінде “маркетинг” термині XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың
басында пайда болды. Маркетингтің жарнама, тауарды өткізу, сауданы
ұйымдастыру сияқты элементтері бұдан біраз уақыт бұрын белгілі болғанымен,
экономика пәнінің құрамына енбеді.
Қазіргі заманғы маркетингтің пайда болуы мен дамуының алғашқышарттары
мыналар болып табылады: әлемнің дамыған елдеріндегі нарықтық қатынастардың
дамуы және заңдардың жетілдірілуі, халықаралық еңбек бөлінісіне ықпал еткен
ғылыми – техникалық, технологиялық өрлеу, бәсекелестік күрестің өсуі.
Осының барлығы маркетингтің ғылым, өнер, экономикалық пән ретінде теориялық
және практикалық негіздерінің қалыптасуына себеп болды.
Маркетинг ғылымының негізін американдық профессор Филипп котлер
қалады. Ол маркетинг пәнінің құрылымын жасап, басты түсініңтерін анықтады,
негізгі тұжырымдамасын қалыптастырып, оларды жүзеге асыру жолдарын
көрсетті.
Маркетинг тұжырымдамасының негізгі идеясы–тұтынушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Котлердің пайымдауынша, маркетинг дегеніміз – айырбас жолымен
мұқтаждықтар мен қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған адам
қызметінің бір түрі.
Маркетингтің басты назар аударатын нысандары: адам қажеттіліктерін
түсіну және басқару, сұраныс, тауарлар, айырбас, келісім, нарық, тапсырыс
маркетинг нысандарымен қарапайым байланыста болады.
Маркетинг адам қызметінің бір түрі ретінде өндірісті, ұсынысты, тауарлар
айырбасын осы тауарлар қоғамның әрбір мүшесіне және оның жекелеген
топтарына қажет болатындай дәрежеде басқару дегенді білдіреді. Маркетингте
зейіннің, зерттеудің, егер мүмкін болса, басқарудың негізгі нысаны –
адамдардың қажеттіліктері, мұқтаждықтары, сұраныстары, тауар, айырбас,
келісім, нарық болып табылады.

1.2 Кабельді теледидарының сәтсіздігі және осы сәтсіздіктің болуына себеп
болған маркетингтік орта.
Cи–Би–Эс корпорациясы теледидарының “Кабельді арнасы” өз
бағдарламаларын көңіл көтеру “Сүйіспеншілік ладьясы” сериясының гөрі
патшалық шекспир театрының орындауындағы “Макбетті” көруге құмар
көрермендерге арналған болатын. Арна басшылары жоғары сапалы пьесаларды,
концерттерді, операларды, би және басқа көркем хабарларды таңып көрсету
тележүйелерінің үйреншікті бағдарламаларына альтернатива іздеуші сыпайы,
бірақ өте сенімді көрермендер топтарын тартады деп санаған болатын.
Си–Би–Эс басшылары бұл аудитория өзінің аз сандылығына қарамастан, олар өте
дәулетті адамдардан құралады, ал сондықтан жарнама берушілерді тартуға
мүмкіншілік береді деп санаған.
“Кабельді арна” бағдарламасының құрамында даңқты сазгерлер қатысқан
хабарлар және атағы шыққан актерлер қатысқан драмалық қойылымдар және
көрнекті әдебиет, және де өнер қайраткерлерінің сұхбаттары болған. Арнаның
“Изюминкасына” көрнекті хореографтардың қойған би бағдарламалары жатқан.
Cыншылар Си – Би – Эс бағдарламасын қызу түрде мақтаған. Арнаның ашылуын
телеэкранда артығырақ көрініп, өз көрермендердің өсе түсетініне мүмкіншілік
алған өнер әлемінің қайраткерлері қошеметпен қарсы алған. Дегенмен, “Кабель
арнасының” ашылғанына бір жыл өткеннен кейін, Си – Би – Эс корпорациясы
хабарды беруді тоқтатқаны туралы құлақтандырған. Бұл қаржылық зілзалаға
айналған. Қорытындылау нәтижесінде шығын мөлшері 30 млн. долл. болған.
Си–Би–Эс “Кабельді арнасының” өз жұмысын тоқтатуы оның бағдарламасы
сапасымен ешқандай байланысты болмайтын. Көрермендер оның өте әсерлі
қойылымдарымен заңды түрде масаттанатын. Бакнроттықты арна басшыларының
бақылауына көнбейтін бірқатар факторлармен түсіндіріге болады. Ең негізгі
себеп жарнама берушілер тарапынан күтілген қуатты қаржылық қолдаудың
болмағандығы. Арна жұмыс атқара бастағанда фирманың жарнамаға арналған
ассигнованиялары шектелген құлдырау кезеңі басталғандықтан, көптеген
фирмалар өз ақшаларын жұмсауда өте сақтық көрсеткен. Жарнама берушілердің
сақтануының тағы бір себебі кабельді теледидар жүйесінде көрермендерге
сұрақ беру арқылы оның бағалау коэффициентін анықтау өткізілмеген. Мұндай
коэффициенті анықтау желілі теледидарлар үшін “А.К. Нильсен” фирмасы
көрермендерге сұрақтар беру негізінде анықтайтын.
Cи – Би – Эс үшін тағы да бір күрделі проблема оның бағдарламасымен
аналогиялы бағдарламалы және тап осы шектелген көрермендер аудиториясына
бағытталған бәсекелес кабельді арналардың болуында еді. Осындай
бәсекелестердің бірі – Эй – Би – Эс корпорациясының “Өнер” арнасы, екіншісі
– “Браво” атты телеорталық, үшіншісі – “Көңіл көтеру арнасы” болатын. Cоңғы
екеуі жарнамалық құлақтандыруларды қабылдамайтын және жазулышылар кабельді
жүйені пайдаланғаны үшін қосымша төлейтін төлемақымен күн көретін. Ал
“Өнер” арнасы да Си – Би – Эс сияқты жарнама берушілердің қолдауына сенім
білдірген. Бір уақыттарда Си – Би – Эс “Кабельді арнасы” абонементтік
төлемді енгізуді ойластырған. Бірақ кабель жүйесіне қосылған жанұялардың
көпшілігі ең аз дегенде бір телеорталықтың (не өнер арнасында, не
киноарнасында) жазушылары болатын. Си – Би – Эс “Кабельді арнасының”
аналиктектері қорытындылауы бойынша құлдырау кезеңінде қосымша жазылуға
қосымша ақы төлеушілер саны онша болмайтыны анықталған. Аз санды аудитория
және онша көп емес жарнама берушілер өте көп санды арналар арасында
бөлшектелінген жағдай болған.
Басқа арналармен бәсекелестік шығынның өсуіне келтірген. Сүйкімді
драмалық қойылымдарға, балеттерге және басқа бағдарламаларға бірден бірнеше
арналар сұраныста болғандықтан, олардың авторлық бағасы жоғарылаған.
Шығынның өсуі Си–Би–Эстің өз бағдарламаларын дайындауға мәжбүр етіп, ал ол
тағы да көп шығындануды талап еткен.
“Кабельді арнаның” өз қойылымдары және басқа да олардың
трансляцияланған бағдарламалары жоғары сапалылығымен және сән –
салтанатталығымен ерекшеленген. Дегенмен, телекөрермендердің тек қана
теледидар шектеуінен басқа да бірнеше қызығарлықтай мүмкіншіліктері болған.
Мысалға, қайсыбірде арна арқылы өте қымбат түскен оригинальды “Пензанса
Пираттары” қойылымы, осы еңбектің киноверсиясы үлкен экранға шығар алдында
көрсетілген. Си – Би – Эс “Кабельді арнасының” өз қойылымдарының жоғары
сапалылығына және қымбаттығына қарамастан, жарнама берушілер тарапынан да,
аудиториялар жағынан да қолдау болмаған.
Си – Би – Эс “Кабельді арнасының” сәтсіздігі сыртқы күштердің
себебінің нәтижесі деп айтуға болады. Оның өнерге арналған бағдарламаларын
аудитория дұрыс қарсы алғанына қарамастан, оның тағдырына экономиканың
жағдайы және бәсекелестердің көпшілігі сияқты маркетингілік орталықтың
басқа да факторлары ықпалын тигізген. Кабельді теледидар нарқының
кәсіпкерлеріне өз бағдарламаларынан басқа, кәсіпорынның өмір сүруіне
байланысты маркетингілік орталықтың көптеген факторларын да ұқыпты түрде
байқап отыруы қажет.
Әрине, кабельді теледидар индустриясының келешегі, әртүрлі фирмалар
маркетингі кешендерінің бәсекелестігімен қатар, сол кездегі маркетингілік
орталықтағы оқиғалар мен тенденцияларға байланысты болатын. Фирма өзінің
маркетингілік кешенін дайындағанда есепке алынатын, бірақ “бақылауға
көнбейтін” күштер жиынтығы маркетингілік орталыққа жатады.
Маркетингілік орталыққа біз былай деп анықтама береміз:
Фирманың маркетингілік орталығы – фирма маркетинг қызметін басқаруға,
мақсатты клиенттермен байланыстырып және оны жалғастырып, ынтымақтастықты
нығайтуға әсерін тигізетін фирмадан тыс активті субъектілер және күштер.
Өзі құбылмалы, шектеусіз және көмескі болғандықтан, маркетингілік
орталық фирма өміріне үлкен әсерін тигізеді. Бұл орталықта болып жатқан
құбылыстарды не алдын ала болжауға болады деп айтуға болмайды. Ол
орталықтан кенет және ауыр соққылар болуы ықтимал. 1971 жылы қай мұнай
компаниясы арзан энергоресурстар кезеңінің жақын арада бітетінін айта алар
еді?... “Гербер Фудз” корпорациясының қай басқарушысы “Балалар бумының”
аяқталарын алдын ала білген? Қандай автомобиль компаниялары олардың
кәсіпкерлік шешімдеріне Ральф Нэйдер мен тұтынушылардың орасан зор ықпалын
тигізетінін алдын ала білген? Сондықтан фирма маркетинггілік зерттеулерді
және күнделікті сыртқы ақпараттарды жинау арқылы орталықтағы өзгерістерді
ұқыпты түрде бақылап отыруы керек.

2. Фирманың жұмыс атқаруы макроорталығының негізгі факторлары.
2.1 Демографиялық орталық.
Фирма және оның жабдықтаушылары, маркетингілік делдалдары, клиенттері,
бәсекелестері және контакт аудиториялары фирмаға не жаңа мүмкіншіліктер
ашатын, не оған жаңа қауіптер туғызатын кең байтақ макроорталық күштер
шегінде жұмыс атқарады. Бұл күштер “бақылауға көнбейтін” факторларға
жататын болғандықтан, фирма оларды ұқыпты түрде бақылап, оларға жауап беріп
отыруы керек. Макроорталық 6 суретте келтірілген негізгі алты күштерден
құралады.

Демографиялық орталық
Демография – тұрғындардың сан жағынан өсуін және олардың орналасу
тығыздығын, т.б. зерттейтін ғылым. Нарық адамдардан құралатын болғандықтан,
маркетинг мәселесімен айланысушылар үшін қызықты саланың бірі демографиялық
орталық болады. Біздер демографиялық тенденциялардың ең маңызды жақтарына
тоқталық.
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ҚОПАРАЛЫС. Тұрғындар саны “қопарылыс”
қарқынымен өсуде. 1981 ж. Олардың саны 4,5 млрд. адамды құрады. Содан бері
олар жыл сайын 2 пайызға өсуде. Осы қарқынмен өсу жалғастырылатын болса, 33
жылдан кейін дүние жүзі тұрғындары саны екі есе көбейеді.
Демографиялық қопарылыс дүние жүзіндегі көптеген үкіметтерді және
қоғамдық топтарды ойландыруда. Біріншіден, әлем ресурстары көпшілігі өмір
сүру дәрежесін күннен–күнге жоғарылатқысы келетін осыншама адамдар санының
өмір сүруін қамтамасыз етуге жетіспеуі мүмкін. Екіншіден, кейбір өркендеу
жағынан кейін қалған елдерде түрғындардың өсу қарқыны өте жоғары.
Тұрғындардың өсуі олардың мұқтаждықтарының өсуіне итермелейтін
болғандықтан, бизнес оларды қанағаттандыруға тиісті. Ал бұл жағдай сатып
алу мүмкіншілігі қажетті дәрежедегі нарықтардың өсуінің себепкері болады.
Сатып алу мүмкіншілігі қажетті дәрежеде болмаған жағдайда, құлдырау
басталып, нарық қысқара түседі.
АҚШ-та БАЛА ТУУДЫҢ ТӨМЕНДЕУІ. АҚШ-тағы “Бала бумы” туудың
жетімсіздігімен алмасты. 1983 ж. 1 тамызында АҚШ хадқының саны 234 млн.
болған. Мамандардың есебі бойынша, 2000 ж. 260 млн. адамға дейін өседі.
Бірақ жалпы санының өсуіне қарамастан, 1950 ж. бастап өсу қарқыны елеулі
түрде баяулаған. Туудың рекордты саны–4,3 млн. 1957 жылы тіркелген еді. 70
жылдардың орта шенінде бұл көрсеткіш жылына 3,2 млн. дейін төмендеген.
Соңғы жылдары шамалы көтерілгені–жылына 3,6 млн. 80-ші жылдары халықтың
өсуі жылына 1 пайыздан аспайды. Жанұялардың мөлшерінің азаюына мынадай
себептер болған: 1) өз өмір деңгейін жоғарылату тілегі; 2) әйелдер үйден
тыс жұмыс істеуге тырысуы; 3) бала тууды жүйелеу әдістерінің тиімділігі.
Туудың құлдырауы әрекеттер өрістерінің кейбіріне қауіп төндірсе,
екіншілеріне игілік болып саналады. Ол балалар ойыншықтарын, киімдерін,
жиhаздарын және тамақтарын шығарушы кәсіпорындар басқарушыларын ұйқыдан
қалдырып отыр. Көп жылдар бойы “Гербер компани” фирмасының ұраны “Біздің
қамқорлығымыз–балаларға, жалғыз қамқорлығымыз соларға” болған. Бірақ
бірнеше жыл шамасында осы жарнама үнсіз – түнсіз жоғалған. Қазіргі күндері
“Гербер” аға ұрпақ адамдардың қамсыздандыруларын сатады, ал оның негізгі
жарнамалық ұраны – “Бүгінде ”Герьбер” жасы 50 – ден асқан ата – аналарына
қамқорлық жасайды”. “Джонсон энд Джонсон” фирмасы есейгендерді, балалардың
бөртпелерін, майларын және шампуньдарын пайдалануға үгіттеуде. Сонымен
қатар ательелер, әуе желілері және ресторандар сияқты кәсіпорындар жас
жұбайлардың қолдарының босап, табыстарының өсуіне байланысты өз табыстарын
өсіріп отыр.
АҚШ ХАЛҚЫНЫҢ ҚАРТАЙУЫ. Өлімнің төмендеуі адамдардың қазіргі
ұрпақтарының өмірінің ұзарғанын дәлелдейді. Орта өмір ұзақтығы 73 жасқа
жетіп, 1900 жылмен салыстырғанда 24 жасқа ұзарған. Еркектердің орта өмір
жасы–69 жыл, әйелдердікі–77 жыл. Өмір сүрудің ұзаруы және туудың қысқаруы
халықтың қартаюына әкеліп соқтырады. Қазір АҚШ тұрғындарының орта жасы 30
жыл, ал ол 2000 жылы 35 жас болуы ықтимал.
Халықтың әртүрлі жас топтарының саны әртүрлі қарқынмен өзгереді (7-ші
суретті қара). 1980 – 1990 жж. жас өспірімдердің саны 17% қысқарған не 4,6
млн. адамға. Ал бұл өз кезегінде мотоциклдердің, бейсбол және футбол
құралдарының, мақта–маталарынан тігілген киімдердің, күйтабақтарын
өткізудің баяулауына, жоғарғы білім алғысы келетіндердің азаюына әкеліп
соқтырады. Осы онжылдықта 20 – 34-ке дейінгі жастар тобының өсуі небір 3%.
Ал пайдаланушылар санының шамалы ғана өсуі осы топқа қызмет атқаратын нарық
қайраткерлерінің–жиhаз шығарушылардың, демалыс және саяхат
ұйымдастырушылардың, қамсыздандыру компанияларының, теннис және шаңғы
құралдарын шығарушылардың бұл топтарға өз тауарларының жаңа пайдалану
варианттарын іздеуге және ұсынуға тура келеді.

Cанының ең үлкен өсу (28%) тобына 35-54 жас аралығындағы адамдар
жатады. Демек, балалары бөлек шыққан, бос уақыттары және табыстары өскен
адам топтары көбейеді. Оған мықты мамандығы бар, үлкен үйлерді және
пәтерлерді, жаңа автомобильдер мен киімдерді сатып алушы ірі нарық
топтары жатады.
55-64 аралығындағы адамдар саны осы онжылдықта 2% азаяды. Бұл “бос
ұялар” тұрғындарының балалары бөлек шыққан, бұрынғыға қарағанда бос
уақыттары көбейген, бос ақшалары өскен. Бұл топқа кіретін адамдар үйден
тыс тамақтанушылар, саяхаттаушылар, қымбат киімдер сатып алушылар,
гольф ойнаушылр, олар активті демалыс және көңіл көтеру нарықтарының
негізін құрайды.
Санының өсу көрсеткіші бойынша екінші топқа (20%) жасы 65-тен асқан
адамдар жатады. Олардың интернатқа не жасы үлкен адамдарға арналған
кенттерге, үй–автофургондарына, тиыш формалы демалысқа (гольф, балық
аулау), азық-түлікке және қызметтерге (дәрілер, көзілдіріктер, тростар,
құлақ аппараттары, жазылып келе жатқандарға демалу үйлері) деген
сұранымдары тұрақты түрде өсуде. Бұл топтағылардың өздерінен жас
ұрпақтармен салыстырғанда өз мүдделеріне шоғырлану дәрежесі жоғары, олар
демалуды және көңілді уақыт өткізуді ұйымдастыруға үлкен белсенділік
көрсетеді. Олар өздері үшін ақша жұмсауды дұрыс санап, оны балалары үшін
қалдыруға қам жемейді.
Бұрын, негізінде, жастар нарқына бағытталған фирмалар елдің
қартайуына жауап ретінде көне тауарларын қайтадан позициялап және жаңа
тауарлар шығаруға кірісті. Мысалға, “Ригли” фирмасы алмалы – салмалы
жақтары бар адамдар үшін жабысқақ емес шайнау резинкасын шығарған. Ал
“Елена Рубинштейн” фирмасы жасы 50 ден асқан әйелдер үшін тері күтуге
арналған препараттардың кең ассортиментін ұсынған.
АМЕРИКАНДЫҚ ЖАНҰЯСЫНДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР. Екі балалы, екі автомобильді,
қала айналасында жеке үйлі американдық идеалды жанұя құрметті кү ңгіртіне
бастады. Бірқатар себептердің ықпалы бойынша американдық жанұя бірқатар
өзгерістерге ұшырауда. Біріншіден, некелену жасы кешеуілдеді. Некелесудің
орта жасы жылдан жылға өсіп, қазіргі еркектер үшін 23,4 және әйелдер үшін
21,6 жас болып отыр. Бұл тұжырымдама 1980 жылдардың аяғына дейін созылады
деп күтілуде. Ал осының нәтижесінде некелік және құдалық сақиналардың,
қалындық жабдықтарының, өмірді қамсыздандыру полистерінің өтуі баяулап
отыр. Екіншіден, жанұядағы балалардың саны азайуда. Оның үстіне жас
жұбайлар балалы болуды кейінге қалдырып отыр. Ал бұл балалар тамағына,
ойыншықтарға, балалар киімдеріне және басқа балаларға арналған тауарлар
мен қызметтерге деген сұранымның қысқаруы деген сөз. Үшіншіден, Құрама
Штаттардағы некелесудің 50%-ке жуығы айрылысумен аяқталып отыр. Ата –
анасының бірі ғана бар жанұялар саны бір миллионннан асып, қосымша үй
бірлігіне, үйге керекті тұрмыс приборларына және басқа тауарларға деген
мұқтаждық өсуде. Төртіншіден, күйеудегі әйелдердің 51% қазірде жалданып
жұмыс атқаруда. Жұмыс атқаратын әйелдер жақсы киімдер, балалар бақшасы
қызметтерінің, пәтерлерді жинау қызметтерінің және дайын мұздатылған
тамақтар нарықтарын құрайды. Сонымен қатар теледидардағы “Сабынды
опералардың” көрермен аудиториялары және үйдегі жұмыстарды жүргізуге
арналған әйелдер журналдарының оқырмандары қысқаруда. Жұмыс істейтін
әйелдердің табыстары үйшаруашылық жалпы табыстарының 40%-ін құрап, жоғары
сапалы тауарлар және қызметтер алуға ықпалын тигізеді. Ақыр соңында,
әйелдер мен еркектердің дәстүрлі рольдері өзгеріп, еркектерге бірте–бірте
керек–жарақты сатып алуды орындау, балаларға қарау сияқты үй жұмыстары
міндеттелуде. Соның нәтижесінде еркектер азық–түлік, тұрмыс приборларын
ұсынатын өндірушілер мен бөлшек саудашылар үшін мақсатты нарыққа айналып
отыр. Бесіншіден, көптеген кәмелетке келген жастар ата – аналарынан ерте
бөлек шығады. Көптеген жұбайынан айрылғандар да, жесірлер де бөлек
тұрады. Құрама Штаттарда мұндай жекебастылар 19 млн. жетіп, барлық үй
шаруашылықтарының 23%-ін құрайды. Бұл адамдар тобына кішігірім, пәтерлер,
арзан, қуатты аз тұрмыс приборлары, қарапайым жиhаздар мен үй заттары,
майда пасфосовкаланған азық – түліктер керек. Оның үстіне, жеке бастылар
өзара араласуға мүмкіншілік беретін бар, туристік саяхаттар, жекебастылар
круиздері сияқты қызметтерді өткізу нарқына жатады.
ХАЛЫҚТАР МИГРАЦИЯСЫ. Американдықтар – тез көтерілетін жеңіл халық.
Жыл сайын әр бесінші американдық, ал бұл, ел масштабында алатын болсақ,
42 млн. адам, өзінің тұрған жерін ауыстырады. Көпшілігі Солтүстік шығыс
Штаттардан Күнгей белдеу штаттарына көшеді. Күнгей штаттарға көшу жылы
киімдерге және үйді жылыту құрылығыларына деген сұранымды төмендетумен
қатар, ауаны кондиционерлеу аппараттарына деген сұранымды өсіреді.
Көптеген тұрғындар ауылшаруашылық аудандарынан, өмір ырғағы шапшаң,
әртүрлі жүрістері мол, табыстары жоғары, тауар және қызметтер таңдауы кең
қалаларға көшкен. Нью-Йорк, Чикаго және Сан – Франциско сияқты өте ірі
қалалардың үлесіне қымбат терілердің, духилардың, чемодандар, өнер
заттарын сатудың негізгі үлестері келеді. Бұл қалаларда мәдениеттің
жоғарғы түрлері опера, балет т.б. бар. Дегенмен, соңғы кездерде халықтың
кішігірім қалаларға, ауылшаруашылық мекендеріне қайтадан көше бастағаны
байқалып отыр.
Бәрі бірдей қалаларға орныға бермейді. Қалалар қалашықтардың
қоршауында қалса, қалашықтар саяжай поселкелерінің қоршауында қалып отыр.
АҚШ-тың санақ Бюросы стандарты метрополитен ареалдары (CMA) деп аталған
қала агломерацияларының орналасу топтастыруын дайындаған. Ел халқының 75%-
ке жуығы фирмалардың нарықтық күштерін жұмсайтын негізгі объектілер болып
саналатын 323 СМА-да тұрады. 1кестеде ең ірі 20 СМА – лардың тізімдері
келтірілген.

1 кесте
Құрама Штаттардағы ең ірі 20 СМА-ның нарықтары
Үлкендігі Стандарты метрополитендік ареал Халық саны
бойынша орны
1 Нью-Йорк, Нью-йорк Штаты 9120000
2 Лос Анджелес – Лонг Бич, Калифорния штаты 7478000
3 Чикаго, Иллинойс штаты 7104000
4 Филадельфия, Пенсильвания штаты 4717000
5 Детройт, Мичиган штаты 4353000
6 Сан-Франциско-Окленд, Калифорния штаты 3251000
7 Вашингтон, Колумбия округі 3061000
8 Даллас-Форт-Уорт, Техас штаты 2975000
9 Хьюстон, Техас штаты 2905000
10 Бостон, Массачусетс штаты 2763000
11 Нассау-Соффолк, Нью-Йорк штаты 2606000
12 Сент-Луис, Миссури штаты 2356000
13 Питтсбург, Пенсильвания штаты 2264000
14 Балтимор, Мэриленд штаты 2174000
15 Миннеаполис-Сент Пол. Минннесоти штаты 2114000
16 Атланта, Джорджия штаты 2030000
17 Ньюарк, Нью-Джерси штаты 1966000
18 Анахейм – Санта Ана – Гарден – Гроуф Калифорния1933000
штаты
19 Кливленд, Огайо штаты 1899000
20 Сан-Диего, Калифорния штаты 1862000

Елдегі халықтың 60% жуығы немесе метрополитен ареалдары халқының 39%
қала айналаларында тұрады. Қала айналаларындағы тұрғындар өмірінің
сипаттамаларына бостандырақ бейнелі өмір, көп уақыт таза ауада болу,
көршілермен тығыз байланысты қарым-қатынас, тұрғындардың табысының
жоғарылығы, жас жанұялардың басымдылығы жатады. Қала айналасының
тұрғындары жартылай жүк автомобильдерін, үй шеберханаларын, құрылғылар,
бақ жиhаздарын, баубақша құралдарын, ашық жерде тамақ дайындау құралдарын
сатып алады. Бөлшек саудашылар қала айналаларында әмбебап дүкендерінің
және сауда орталықтарының филиалдарын ашуда.
БІЛІМ ДЕҢГЕЙІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР САНЫНЫҢ ӨСУІ. 1985
жылғы деректер бойынша, 44 млн. американдық (халықтың 19%) не
колледждерде оқыған, не оны бітірген. Білімі жоғары адамдар саны өскен
сайын жоғары сапалы тауарларға, кітаптарға, журналдарға және туристік
саяхаттарға деген сұраным өседі. Жоғары білімді тұтынушылар басқаларға
қарағанда теледидар бағдарламаларын азырақ қарайды.
1982 ж. Елде 112 млн. адам жұмыс істеген. 1961 ж.-дан 1980 ж. дейін
қызметкерлер саны барлық жұмыс күшінің 43% нен 51% -не дейін өссе,
жұмысшылар саны 36%-тен 33%-ке дейін төмендеген. Қызмет жасау өрісіндегі
адамдар саны тұрақтылы–13%-ке деңгейінде қалған болса, ауылшаруашылық
жұмысшылар саны 8%-тен 3% дейін төмендеген. АҚШ еңбек статистика
Бюросының болжамы бойынша 80 жылдары еңбекпен айналысушылардың ең көп
өсуі мына мамандық салаларында болған: инженерлік іс, ғылым, медицина,
компьютер техникасы, мұздатқыш техникасы, денсаулық сақтау, жеке
қызметтер көрсету, сақтау – қорғау.
Қысқа уақыттық және орта уақыттық кезеңдер бойынша аталған
демографиялық тұжырымдамалар өркендеудің ерекше маңызды факторлары
болады. Фирма негізгі демографиялық тұжырымдамалар тізімдерін алып,
олардың әрқайсысы өзі үшін қандай маңызы бар екенін тура анықтауына
болады. Осындай жұмыстардың нәтижелері үш әрекет салалары бойынша 2
кестеде көрсетілген. Мысалға, әуекомпаниялары үшін келтірілген
демографиялық тұжырымдамалар сату және табыс деңгейлеріне тек қана
жарамды жағдайларда болуы керек.

2 кесте

Халық құрамының өзгеруінің үш жұмыс өрісіндегі коньюнктураға ықпалы
Тұжырымдама Әуе компаниясы Киім Тұрмыс
электроникасы
“Балалар бумы” Жылдар өткен Жылдар өткен сайын Табыстарының өсуі
уақытындағы сайын күнделікті арзан киімжоғары сапалы
ұрпақ орта көпшілігінің боссатып алудан өте стерео жүйелерін,
жасқа кіруде ақшалары өсіп, жоғары сапалы киімдертеледидарлар және
саяхат шығынын алуға көптеп басқа
төлеуге шығынданады. +++ аппаратураларды
мүмкіншілігі сатып алуды
болады. +++ қамтамасыз етеді
+++
Кексе Олардың саяхат Кексе адамдар киімге Сұраным жоғары
адамдардың саныжасауға аз жұмсайды емес, көп жағдайда
өседі уақыттары бар, ескі аппаратурамен
бірақ инфляция қанағаттанады.
олардың оған
қажет
қаражаттарын
жоққа айналдыруы
мүмкін.+
Жұмыс істейтін Табыстың екінші Іскер әйелдерге Жоғары сапалы
әйелдердің саныкөзі көпшілік киімдер көбірек керектауарларды сатып
өседі әйелдердің және оларды сатып алуға
жүрісін– тұрысыналуға олардың ақшасы мүмкіншіліктері
көбейтуге да бар. +++ бар. ++
мүмкіншілік
береді, ақшалары
көп жекебасты
әйелдер саны
өседі. +++
Отбасылар майдаСалық төлегенненБөлшек саудаға жоғарыӘр адамға келетін
жанұяларға кейін, әр жанұя табыс келтіретін есепті табыс
бөлшектенеді мүшесі есебінен жоғары сапалы жоғары;
алғанда, алатын тауарлар сатып алуға электрондық
сомасы мол; әуе тұжырымдалған.+++ әуесқойлық
көлігін жер жанұядағы басқа
көлігіне ойын түрлерін
қарағанда (үйірмелерін)
экономикалық ығыстырады
жағынан тиімді
деп санайды. ++
Қосымша:+++ -өте жағымды -жағымды ықпал, + -бәсең жағымды
ықпал, ++ ықпал

2.2 Экономикалық орталық.
Нарық үшін адамдардың өздерімен қатар, олардың сатып алу
қабілеттіктерінің де маңызы зор. Сатып алу қабілеттіктерінің жалпы дәрежесі
күнделікті табыс дәрежесіне, бағаға, жинақталған қорға және несие алу
мүмкіншіліктеріне байланысты. Сатып алу қабылеттіктеріне экономиканың
құлдырауы, жүмыссыздықтың өсу дәрежесі, несие алу құнының өсуі өз әсерлерін
тигізеді.
Бүгінгі экономикалық конъюнктураға жауап ретінде американдықтар сатып
алу қажеттерін орындауға аса сақтықпен кірісетін болды. Ақшаны үнемдеу үшін
олар тауардың “жалпыұлттық маркаларын” ”гөрі “магазин маркалы” тауарларды
көбірек сатып алатын болды. Көптеген фирмалар тауарларының “арзанырақ”
варианттарын шығарумен қатар, жарнамалық үндеулерде де баға мәселесіне
назар аударуға көңіл бөлуде. Кейбір тұтынушылар көп уақыт тұтынылатын
тауарларды сатып алуды келешекке қалдырса, басқалары олардың бағасы келесі
жылы 10% өсуі мүмкін деген қауіппен сатып алуды тездетті. Көптеген жанұялар
үлкен үй, екі мәшине, шетелдерге саяхат және жекеменшік оқу орындарында
білім алуды олардың қалтасы көтермейтінін сезінген. Сонымен қатар, 3
кестенің көрсетуінше, кейбір тауар категориялары бойынша шығын үлесінің
пайыздары қайтара бөлінгені (мысалға, азық – түлкке және киімдерге) көрініп
тұр.

3 кесте.
Тұтыныстық шығындарды бөлу, %
Шығын мақсаты 1960 ж. 1970 ж. 1980 ж.
Тамақ өнімдері, сусындар, темекі 27,1 23,8 21,9
Үй 14,8 15,2 16,3
Көлік 13,1 12,5 14,5
Дәрігерлік қызмет 7,2 8,1 9,9
Киімдер, аксессуарлар, құндылықтар 8,9 9,0 7,4
Демалыс, көңіл көтеру 5,5 6,6 6,4
Жеке бас шығындары 4,3 5,1 5,3
Жеке бас гигиена шығындары 1,6 1,8 1,4
Басқа шығындар 3,3 3,7 3,2

Нарық қайраткерлері табыстың бөліну сипаттамаларына көңіл аударуы
керек. Ал АҚШ – тағы табыстың бөлінуі осы уақытқа дейін біркедкі емес.
Экономикадағы соңғы болған уақиғаларға қарамастан, сатып алу қабілетін
төмендетпеген жоғарғы қауымға жататын тұтынушылар сән – салтанат тауарлары
нарқының негізгі иелері болып, “Роллс - ройс” сияқты автомобильдерді
(бағасы 100 мың доллар) және қымбат қызметтерді (бағасы 10 мың доллардан
асатын жершарын теңізбен айналу саяхаттары) сатып алуда алда келеді.
Олардан кейін шығын жағынан өздерін шамалы да болса шектейтін, бірақ
әлі де жағдайлы өмір сүруші және қымбат киімдерін, антиквар бұйымдарын,
екінші қатер, не екінші үй сатып алу қабілеттері бар орта класс
тұтынушылары болады. Жұмысшы табы ең керекті тамақ, киім т.б. тұрмысқа
қажетті заттарды алумен шектеліп, өз күштерін мүмкіншілігінше үнемдеуге
тырысуда. Ең соңында, қоғамның төменгі сатыларының өкілдері (әлеуметтік
жәрдемақымен күнелтушілер), зейнеткерлердің көпшілігі ең қажетті деген
заттарды сатып алар да әр тиынын санауда.
Нарық қайраткерлері табыс құрылымының бөлінуін зерттегенде олардың
географиялық айырмашылықтарын да ескеруі қажет. (Айталық, Детройт семуде
болса, тап сол кезде Хьюстон шапшаң өсуде). Олар өз әрекеттерін келешекті
мүмкіншіліктер ашатын аудандарға шоғырландыруы керек.

3.3 Табиғи орта.
60 жылдары өркендеген мемлекеттердегі өндірістік әрекеттер қоршаған
табиғи ортаға зиянын тигізетіндігі туралы қоғам мүшелерінің мазасыздануы
басталды. Рэйчел Карсон өзінің “in Silent Spring” деген кітабында әртүрлі
салалардағы өндірістік әрекеттердің суға, жер қыртысына және ауаға
келтіретін зияндары туралы айтады, “Сьерра Клаб” және “Жер достары” сияқты
қырағылық топтардың пайда болуымен қатар, қам жеген заң шығарушылар
айналадағы қоршаған ортаны сақтау жөнінде түрлі шараларды ұсына бастады.
Айнала қоршаған ортадағы өзгерістер фирмалар шығаратын және нарыққа
ұсынатын тауарларға да әсерін тигізеді.
КЕЙБІР ШИКІЗАТ ТҮРЛЕРІНІҢ ТАПЛЫШЫҒЫ. Су және ауа табиғат ресурстарының
сарқылмас түрлеріне жатады деп саналуы мүмкін, бірақ айнала қоршаған ортаны
қорғаушылардың бірқатар топтары оларға да қауіп туғанын көріп отыр. Бұл
топтар атмосферадағы озон қабатына зиян келтіруі мүмкін бірқатар аэрозольды
орауышты препараттарды сатуға тыйым салуды талап етеді. Жер шарының
бірқатар аудандарында су проблемасы бүгін көтеріліп отыр.
Орман, тамақ сияқты қайта қалпына келтірілетін ресурстарды пайдалануға
зер салу қажет деп табылып отыр. Жер қыртысын сақтау және келешекте орман
материалдарына сұранымды қанағанттандыру үшін, орман ағаштарын дайындаушы
фирмалар босаған алаңдарды бұрынғы қалпына келтіру үшін егістер отырғызуы
керек. Ауыл шаруашылығы егісттіктеріне пайдаланылатын жерлер шектеулі
болғандықтан және үй құрылысына, коммерциялық пайдалануға бөлінетін жерлер
бірте–бірте көбеюіне байланысты, азық–түлікпен қамтамасыз ету үлкен
проблемаға айналуы мүмкін.
Мұнай, тас көмір және тағы басқа да қайтара қалпына келмейтін пайдалы
кендердің таусыла бастауына байланысты да проблемалардың көзі көрініп отыр.
Бүгінгі күндердің өзінде платина, алтын, қола және қорғасынның
жетіспейтіндігі байқала бастады. Осы жүзжылдықтың аяғына бағаның өсуіне
байланысты күміс, қола және уранның тапшылығы байқала бастауы мүмкін.
Бүгінгі пайдалану дәрежесі сақталған жағдайда 2050 ж. басқа кен
байлықтарының қорлары таусылуы мүмкін.
Бастапқы шикізаттардың барлығына қарамастан, тапшы кен байлықтарды
пайдаланушы фирмалардың шығыны өсе түсуіне байланысты олардың жұмыстары
күрделене түсуі мүмкін. Ал бұл шығындарды тұтынушылардың мойнына салу
оңайға түспейді. Ғылыми – зерттеу және іздеу жұмыстарымен айналысатын
фирмалар шикізаттың жаңа көздерін ашу және жаңа материалдар шығару арқылы
бұл проблемаларды бәсеңдетуі мүмкін.
ЭНЕРГИЯНЫҢ ҚЫМБАТТАНУЫ. Экономикалық өркендеуге келешекте кедергі
болатын ең күрделі проблемалардың бірі, қайта қалыптаспайтын табиғи
ресурстардың бірі–мұнайға байланысты. Дүние жүзінде өндірісі жетекші түрде
өркендеген елдердің экономикасы көпшілік жағдайда мұнаймен жабдықтауға
байланысты және оны экономикалық жағынан тиімді басқа энерготасушылармен
алмастырғанша, мұнайдың дүниежүзілік саясат және экономикада басымшылық
ролі төмендейді. Мұнай бағасының өсуі (1970 ж. бір баррельге 2,23 долл.
1982 ж. бір баррельге 34,00 долл дейін) оны алмастыруға қажетті
альтернативті энергосатушыларды сасқан түрде іздестіруге әкеліп соқтырады.
Тас көмірдің беделі қайтадан көтерілуімен қатар, күн, ядро, жел және басқа
энергия түрлерінің іс жүзінде пайдаланудың жолдарын іздеуге арналған
зерттеулер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.