Бағынушы тұлғасының психологиясы.

1.тақырып. Бағынушы тұлғасы. Оның мінез.құлқы мен іс.әрекетін басқару психологиясы
2.тақырып. Бағынушыларды мадақтау және жазалау

Басқару «әртүрлі биологиялық, әлеуметтік, техникалық жүйелердің ұйымдасқан элементарлы функциясы, оның белгілі бір құрылымын сақтауды, іс-әрекет тәртібін қолдайтын бағдарламаларды жүзеге асыратын іс-әрекет мақсаттарын қамтамасыз етеді».
Объектінің өзара әрекеттесуші компоненттердің жиынтығы ретіндегі сипаттамасы жүйелік бағытқа тән. Жүйелік бағыт білімдерді интеграциялауға және жүйелеуге ақпараттардың жинақталуындағы артықтарын шеттетуге локальді бағыттың кемшіліктерін жоюға, құбылыстарды интерпретациялауға субъективизимді азайтуға мүмкіндік береді. Жүйелі бағыт берілген объект бойынша білімдердің кемшілігін анықтауға, жекелеген жағдайларда болмаған бөліктерді толықтыруға көмектеседі.
Жүйелі бағыт шеңберінде У.Росс-Эшпидің көзқарасынша, алдымен бір жүйені одан кейін екінші, үшінші және тағы басқаларды зерттегенше, қарама-қарсы принцип бойынша – алдымен көптеген жүйелер бойынша қарастырып, одан кейін рационалды шектерге дейін қысқарту тиімді болады.
Жүйелердің ең күрделісіне мақсатқа бағытталған және өзіндік ұйымдасушы түрлерін жатқызамыз. Мақсатқа бағытталған жүйе дегеніміз - қызметкерлердің мінез-құлқы белгілі мақсаттарға жұмылдырылады, ал өзіндік ұйымдастырушы жүйелер қызмет жасау процесі барысында өз құрылымдарын өзгертуге, жаңа мақсаттар белгілеуге қабілетті.
Кез келген басқару жүйесі екі жүйеден тұрады:
- басқарушы;
- басқарылушы, олардың әрқайсысын дербес жүйелер ретінде қарастыруға болады.
2.Тұлғаның әлеуметтенуі әлеуметтік феномен ретінде. Адамды индивид, тұлға, жеке-даралық тұрғысынан сипаттайтын психологиялық категориялардан оны іс-әрекет субъектісі ретінде анықтайтын ұғымның сапалы өзгешелігі бір мәнді айқындалмаған. Мұнда зерттеушілердің ғылыми позициясына байланысты әрқалай түсінік кездеседі. Мәселен, Б.Г. Ананьевтің тұлғаның өмір жолы бойынша тұжырымдамасында адам баласы индивидтік, жеке-даралық, тұлғалық және субъектілік сипаттамалардың күрделі жүйесі ретінде дәйектелген-ді. Б.Г. Ананьев бойынша адамның үш құраушысы - индивид, тұлға және іс-әрекет субъектісі ықпалдасуынан адамның қайталанбайтын даралығы шығады. Сонда даралылық индивидтік (табиғи қасиеттер жиынтығы), тұлғалық (қоғамдық қатынастар жиынтығы) және субъектілік (еңбек іс-әрекетінің жиынтығы) қасиеттер жиынтығынан құралады деп түсініледі.
Жеке-даралықта адам дамуының үш формасы ықпалдасады. Адамның индивид ретіндегі даму формасы - онтогенез, тұлғалық қасиеттердің даму формасы - адамның қоғамдағы өмір жолы, ал субъектілік қасиеттер кәсіби іс-әрекет барысында пайда болып, дамиды. Аталмыш құраушылардың әрбірінің өзіндік ерекшеліктері, сипаттамалары бар. Олардың даму процесі біртекті емес, гетерохронды сипатта болатыны да түсінікті. Олай болса, жеке-даралық онтогенез, өмір мен і-с-әрекет процестерінің, ерекшеліктерінің нәтижелерін жинақтаған тұтас бір жүйе болып, кейіннен дамиды.
Сонда Б.Г. Ананьев пайымдауынан субъект кәсіби іс-әрекет барысында психикалық қасиеттер мен механизмдердің қалыптасуын ұйғаратын адам дамуының нақты бір сатысы екені көрінеді. Бұдан индивид - функционалдық, тұлға индивидтің қажеттіліктері мен құндылық бағдарларын қамтитын - мотивациялық механизмдермен, ал субъект операционалдық механизмдермен сипатталады. «Әрине, адамның қасиеттері индивидтікке, тұлғалыққа және субъектілікке тек салыстырмалы түрде ғана бөлінеді, себебі олар адамның біртұтас, бір мезгілде табиғи және қоғамдық мәнін танытатын маңызды сипаттамалары болып табылады». Б.Г. Ананьев, «адамның жеке-дара даму барысында қалыптасатын тұлға құрылымы психикалық дамудағы барлық құбылыстардың бағытын, өзгеру дәрежесін және даму деңгейін өзі детерминдейді. Жалпы, Б.Г. Ананьев субъект ұғымын адамның еңбек, қарым-қатынас, танымдық іс- әрекеттерде көрінетін сипаттамасына жатқызған.

Әдебиеттер тізімі:
Негізгі әдебиеттер
1. Бандурка А.М., Бочарова С.П., Землянская Е.В. Психология управления. – Харьков, 1998. – 464с.
2. Жакенова Б.Қ., Тәмпішева Қ.Б., Мақсатова Л.М. Менеджмент негіздері – Астана, 2007.
3. Свенцицский А.Л. Социальная психология управления. - Л., 1986.
4. Попов В.А. Теория и организация американского менеджмента. – М., 1991.
5. Мескон М.Х., Альберт М. Основы менеджмента. – М. 1992.
Қосымша әдебиеттер
6. Психологические тесты./ Под ред. А.А.Карелина: В 2Т.- М., 1999. – Т.1.
7. Энциклопедия психологических тестов. Общение, лидерство, межличностные отношения. М., 1997.